Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus sive biblioteca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica, omnium SS. Patrum, doctorum scriptorumque eccelesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocentii III tempora floruerunt .."

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


luai  mmi  nmmi 


l 


LACTANTII 


OPERA  OMNIA, 


AD  PR-SSTANTISSIMAM  LENGLETII-DUFRESNOY  EDJTJONEM  EXPRESSA  ; 
UUNEMANNI ,   O.    F.  FRITZSCHE ,   N.    LE    NOURRY    CUM    EMENDATIONIBUS   TUM 

DISQUISITIONIBUS  CRITIGIS  AUCTA  : 

EDITIO  NOVISSIMA, 

QVJE  OMMUM  INSTAR  ESSR  TOTEST ,  AD  OCTOGINTA  ET  AMPLIUS  MSS.  CODICES  EDITOSQUE 
QUADRAGINTA  COLLATA  NOTISQUE  UBEKiOniUUS  ILLUSTRATA. 

SEQUUNTUR 

Appbndices  id  scniPTi  SS.  PP.  MARCELLINI ,  MARCELLI ,  EUSEBIl  et  MELCHIADIS, 

QCI    IN   SEXTO   TOMO  HEMORANTUtt. 


LACTANTII  TOMUS  SECUNDUS  ET  ULTIMUS. 


';,;rvPA'iiisils  "' ' 

EXCUDEBAT  vrayet, 

IN    VIA  DICTA  D'AMBOISE,  rRfeS  LA  BARRlfeRE  D'£NFER, 

OC   PKTIT-UURTROCGE. 


ELENCHUS 


OPERUM  QVM  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


Liber  dcOpificio  Dei.                                                                                    col.  9 

Liber  de  Ira  Dei.  77 

Dissertatio  N.  le  Nourry  in  libratn  de  Ira  Dei.  1^7 

Disquisilio  Nicolai  de  Lcstocq  in  librum  de  Morlibus  persecutorum.  157 

Appendix  de  duobus  locis  cod.  ms.  hujus  libri.  171 

Dissertatio  Heurici  Dodwelli  de  Ripa  Siriga.  175 

Liber  de  Mortibus  persecutoruro.  190 

Lactanlii  fragmenia.  275 

Incerti  auctoris  Phoenix  Lactantio  tributus.  Jbid. 

Incerti  auctoris  carmen  de  Passione  Domini.  283 

Garmen  de  Pascha.  285 

Csecilii  symphosii  iEnigma.  289 

Slephani  Balusii  nolse  in  librum  de  Mortibus  perscculorum.  297 

Ejusdem  in  duo  loca  ejusdcm  libri  duae  epistolae.  379 

Petrl  Diazii  sententia  de  quodamMoco  Ladanlii  corrupto.  Jbid. 

Epistola  Baluzii  ad  Diazium.  380 

Ejusdem  episl.  ad  Henricum  de  Noris.  381 

Epistola  Joannis  Columbi  ad  Gisbertum  Cupcrum.  385 

Lcctori  bcnevolo.  387 

De  libro  hoc  judicia  el  testimonia  aliquot.  388 

Joannis  Columbi  not®  in  librum  de  Mortibus  persecutorum.  389 

Nicolai  Toinardi  monilum  leclori.  b35 

Nolse  Toinardi  in  librum  de  Morlibus  pcrseculorum.  Jbid. 

Gisberti  Cuperi  notse.  463 

Pauli  Baudri  not®  in  librum  de  Morlibos  pcrseculorum.  587 

Disscrtatio  N.  le  Nourry  in  librum  de  Mortibus  persecutorum.  839 

Ejusdem  disquisiliones  dogmaticse  in  Lactantium.  1011 


••• 
•  ••• 


r  •••  •.: 


••  •  • 
•  •  •  • 

.  •  •  • 


J 


PATKOLOGIiE 

CLRSUS  COMPLETUS 

SIVB 

BIBLIOTHECA  DNIVERSALIS,  INTEGRA,  UNIFORMIS,  COMMODA,  OECONOMJCA, 

OMNniM  SS.  PATRH,  DOCTORDM  SCRIPTORUMQDE 
ECmESIASTICORDM 

qui  ab  jevo  apostolico  ad  usque  eynocentii  iii  tempora 

floruerunt; 

RECUSIO  CHRONOLOGICA  OMNIDM  Q\]M 

EXSTITERE  MONUMENTOUDM  CATHOLICJE  TRADITIONIS  PER  DDODECIM 

PRIORA  ECCLESIiE  SiECDLA , 

JUXTA  EDITIONCS  ACCUnATISSlMAS,  INTER  SE  CUMQUE  NONXULLIS  CODICIBUS  MAKUSCRIPTtS  COLLATAS,  PERQUAM 

DILiGENTER  CASTIGATA  ; 

DISSERTATIONIBUS,  COHMENTARItS  LECTIONIBUSQUE  VARIANTIBUS  CONTINE.NTER  ILLUSTRATA  *, 

OMNIBUS  OPERIBUS    POST   AMPLlSSIMAS  EDITIONES  QVJE  TRIDIJS    NOVISSIMIS    SiECULlS  DEBENTUR  ABSOLUTAS 

DETECTIS,  AUCTA; 

INDICIBUS  PARTICULARIBUS  ANALTTICIS,  SINGULOS  SIVE  TOMOS,  SIVE  AUCTORES  ALICUJUS  MOMENTI 

SUBSEQUENTIBUS,  DONATA  ; 

CAPITDLIS  INTRA  IPSUM  TBXTUM  RITE  DISPOSITIS,  NECNON  ET  TITULIS    SINGULARUM  PAGINARUM  MARGINEM  SUPERIOUEM 
DISTINGUENTIBUS  SUBJECTAMQUE  MATERIAM   SIGNIFICANTIBUS,  ADORNATA  ; 

OPERIBUS  CUM  DUBIIS  TUM  APOCRYPQIS,  ALIQUA  VERO  AUCTORITATE  IN  ORDINE  AD  TRADITIONEM 
ECCLESIASTICAM  POLLENTlDUS,  AMPLIFICATA  ; 

DUOBUS  INDICIBUS  GF.NBRAL1BU8    LOCUPLETATA  :  ALTERO  SCILICET  UEKUM,  QUO  CONSULTO.  QUIDQUiO 
UNUSQUISQUE  PATRUM   IN  QUODLIBET    THEMA   SCRiPSERlT    UNO    INTUITU  CONSPICIATUR ;  AI.TERO 

SCRlPTUUiE  SACUil) ,  ex  quo  lectori  comperirb  >it  obvium  qui.nam  patres  et  in 

QUIBUS  OPERUM  SUORUM  LOCIS  SINGULOS  SINGULORUM  LIBRORUM  SCRII>TUR£ 
TEXTUS  COMMENTATI  SINT. 

ED1TI0  ACCURATISSIMA,  CiETERISQUE  OMNIBUS  FACILE  ANTEPONENDA,  Sl  PERPENDANTUR  '  CIIARACTERUM  NITIDITAS, 

CHART.C    QUALITAS,  INTEGRITAS  TEXTUS,    PERFECTIO  CORHFXTIONIS.    OPP.Rt  M    RKCCSORUM    TUM    VARIETAS 

TUM  NUMERUS,    FORMA   VOLUMINUM  PERQUAM  COMMODA    SID  QUE  IN  TOrOOPKRiS  DECURSU    CONSTA.NTER 

SIMILIS,  PRETII  EXIGUITAS,  PR;€SERTIMQUE  ISTA  C<»LLECTIO,  UNA    METIIODICA  ET  CIIKONOLOGtCA, 

SEXCENTORUM    FRAGMENTORUM  OPUSCULORUMQOE   HACTENIiS  HIC    ILLIC  SPARSORUM  ,  PKIMUH 

AUTEM    IN    NOSTRA    BIBLIOTHECA,   EX   OPERIBUS   AD    OMNKS   /ETATES ,    LOCOS,  LLNGUAS 

FORMASQUB  PERTINENTIBUS,  COADUNATORUM. 

SERIESPRIMA, 

IN  OUA  rRODEUNT  PATRES,  DOCTORES  SCRIPTORESOUK  ECCLESIvE  LATIN/E 
A  TERTULLIAKO  AD  GREGORIUM  MACiNUM. 

ACCURANTE  J..P.  MIGNE,  ^Uf$ttttm   ^OmpUtOXmX  IN  SINGULOS  SCIENTIjE 

ECCLESIASTIC^  IIAMOS  EDlTqi\E, 

PATROLOGyE  TOMUS  VII. 

LACTANTJI' •TOMnfl   sEeuRDa^  ei':  »LT.mu9. 
APPENDICES  AD  SCRIPTA  SS..PP'  1C.4KCELLIN1,MX11CELLI,  EUSEBII  ET  MFXCHIADIS, 

OUI  IN  SEXTO  TOMO  MEMORANTUR. 


PARISIIS,  EXCUDEBAT  VRAYET, 

m  riA  DICTA  D'AMBOISE,  PRfiS  LA  BARRIERE  D'ENFER , 
OU    PETIT-MOSTROUGE. 

18U. 


•••••:••:.•;..•::•:••: 

•••    •••    ••,•..  .  •" 

••    •!•-••  ••••••    ,.. 

,••••••       •,•        ••••••-••      •••• 

»•••.•?•.•••       ••   •*;•!:••••? 

•    •  •  •••  •.•      •    •  •i^lZ  ••  ••  • 

•    ••:•::•••  :•,; 


Sucrursale,  au  Pelil-Monlrong^^,  de  rimprhneiie  dc 
Vraycl  de  Surry,  ruc  de  Si^vres,  57,  Jiraris. 


LUCII  GiECILII  FIRMIANI 
LACTANTII 

m  mnm  mi,  m  iormatiop  homms, 

LIBER, 

AD  DEMETRIANUM  AUDITOREM  SUUM. 


CAPUT  PRIMUM. 
Pnmmum  ei  adhortafio  ad  Dmelrianum. 


Quam  minimc»iinquielus  el  in  summi-.  necessi- 
toUbos.  ex  lioc  lii.cllo  poicris  exisUroare;  qucm  ad 
te  radibospcne  verbis,  proul  ingcnii  mediocriu» 
ttiHt,  Demctriane.perscripsi.  ui  quolidianum  slu- 
aium  meum  cl  nosses.ctuon  Uecssem  r.bi.prx- 
ceplor  ciiamnunc.  sed  honeslioris  rc.  mel.or.aque 
^  YARIORUM 


doctriniB.  Nam  »i  «e  In  lillerl»,  nihil  aliud  quam 
Hnguam  instruenlibus ,  audilorcra  salis  sirenuun» 
prscbuisti :  qoanto  magis  in  liis  \erls ,  ei  ad  vitam 
periineiitibus ,  docilior  esse  debebis?  Api.d  qucn» 
iiunc  proliicor,  nulla  me  necessiiaie  vel  rcl .  vel  lem- 
poris  impediri,  quominus  aliquid  excudam,  quo> 
philosophi  noslrai  scclae,  quam  .luemur,  instruetio- 
rcs  docliorcsquo  in  posierum  fiaul;  quamvis  nunc 
male  audianl,  casligenlurqne  vulgo,  qnod  aliier 

NOTiE. 


n.  nnitleio  Dei.vel  Formatione  hominit.  Geminum 

SmS  Se  c««.  mH  Des.  Bnsmi  Ba>.l.  158«, 
U*;  'S  ec  WllM.ii  «*2.  ?""•«»«•     ... 

PATROL.   Vn. 


liominem  in  summis  necessiiaii!)us ,  seu  perseciTiio- 
iiil)us  versatum,  minime  quielum  esse;  cum  si  c*«- 
luiiclio  el  relinealur,  solum  repeielur  quod  aniea 
aiclum  esl,  Imc  sensu ,  et  tiuam  «m.  Spare. 

Iiaqueresiiluimus,  ci ,  poslulanle  sensu,  favenli- 
Imsque  edilis  Graph.,  Gymnic,  Crat.,  Is.  ac  inss. 
Erasm.  cl  1  Colberlin»»  in  quo  a  pnma  manu  legi- 
lur  el  •  rmcoia  recenliori  ac  nigriori  atranienio  sii- 
Derscripu  ,  sic  indicanle  secunda  manu  esse  eitam  ^ 
ul  in  plurimis  mss.  et  edilis  :  nisi  legere  malis  cum- 

alioColberrmoeO*""*-  *"  ^®''^*^  ^^'^*  ®^^  ^'^—»  ^""'^ 
Signo  abbreviationis. 

JBxcMdam.Ms.Reg.  Put.el5rec.r.T/«nd/im;  nccmalc. 

PhHosophi,  Immemor  liic  Er.isnnis  fuil,  ciiam  a. 
Jusiino  Marlyre  ,  Clenienie  Aleitindrino  ei  ahis  doc- 
trinam  christianam  philosoplmm,  el  doctores  chris. 
lianos  dici  pliilosophos.  Demoitftravit  lioc  mulli* 
KorloU.  in  Cfommeni.  ad  Jusiiii.  Mart.  Bun. 

ISostm  sectce,  Eleganter  quidem  ,  scd  parttra  iheo- 
Joffice  annoiavii  chrisiiaiios ,  quod  hunc  hhelliin^ 
fere  coniexuil  siylo  philosophico ,  (|ucmadmodumi 
Boelius  librum  de  Con^olalinnc  philosophinc.  Sec- 
Uim  auiem  usurpnvit  in  boiiain  parlcm ,  quod  facil. 
aliuuoliesTeriullianus,  quum  idem  apud  Grsecos  so- 
nel  /larciw,  quod  nobis  sertn;  el  pios  appellal. 
samentes,  pietalcm  sa)nemiam ,  novnm  professiO' 
nm  clirislianismum.  Krasm.-  Sed  puMulanlibus  in^ 
Ecclesia  exiraneis  dognialibus ,  secl:c  nomen  odio- 

sum  lieri  coepil.—  Nostra  secim.  Alihi  imsier  secUm» 

in  malam  partem  sumpsil,  ex  gr.,  Iih.  iv  Instiiut. 

cap.  30,  el  dc  Ira ,  cap.  2.  Ilic  suniil  lu  b<>nam  par^ 

leni ;  quomodo  Terlullir^nu^  id  Apol.>g.  cap.  1,  21  et 

40,  ChrManK  sectas  orhio.  Bdn. 
C/i«/ige«<«rgMe.C;»siigarc  dixii,  nnn  pro  emcndare 

sed  pro  corripere,  sive  ila^^cllaie.  Lrasm. 


««  FIUM.  LACTANTII  LIB.  DE  OPIFICIO  DEL  12 

qwm  sapienUl>us  cojjveiiU  viiram.  ei  viiia  sub  ob-  A  bei,  ci  quidcm  lam  sublitrbus,  ul  oculos  mcniis  effu- 


(enUi  nominis  celenl ,  quibus  illus  aui  ineJcri  opor- 
tuit^  aut  ea  prorsus  eiTugere,  ut  bealuin  at(|ue  in- 
corrupiuni  sapieiHise  Bomen  vha  tpsa  cum  praecep- 
tis  congruente  prsesiarent.  Ego  tamen ,  ut  nos  ipsos 
simul  el  cxieros  inslruam,  nullum  laborem  recuso. 
Nequc  enim  possum  oblivisci  mei,  tum  praeserlim, 
cum  maxime  opus  sit  meminisse ;  siotit  ne  tu  <iui<letn 
tui,  ut  spero,  et  opto.  Nani  licel  te  publicae  rei  ne* 
cessiias  a  veris  et  justis  operibus  avertat  :  tamen 
iieri  non  potost,  quia  fintiittdc  ia  codluiii  aspiciat. 
Meos  sibi  conscia  recli . 
Ego  quidem  iaetor  omnia  libi ,  quse  pro  bonis  ha- 
bentur,  prospere  fluere ;  sed  ila ,  si  nihil  dc  statu 
meniis  immuient.  Yereor  enini  ne  paulatim  consue- 


giant,  nc  possinl  bominis  provisionc  vilari.  Surama 
^go  prudentia  esi,  pedeteniim  procedere;  quoniam 
ulrobjquesaluti  insidet,  et  offensacula  pedibus  laten- 
teropponit.  Iiaque  reff  tuas  prosperas,  in  quibusnunc 
agis,  suadeo  ut  pro  (ua  virtute  aut  contemnas,  si  po- 
tes ,  aut  non  magnopere  mireris.  Memcnto  ot  veri 
parentis  tui,  ct  fn  qua  civil&tc  nomcn  dederis,  et  cu- 
jus  ordinis  fueris.  Intelligis  profecto  quid  ioqnar.  Nec 
euini  te  superbix  arguo,  cujus  in  le  ne  suspicio  qui- 
dem  ulla  est  :  sed  ea  quoe  dico,  ad  fnontem  rcferenda 
sunl ,  non  ad  corpus ,  cujus  omnfs  nitio  ideo  compa- 
rata  esi,  ui  animo  tanquam  domino  serviat,  ct  rega- 
tur  imtu  ejns.  Yas  est  quidem  corpus  quodammodo 
ficiile,  quo  animus,  id  est  homo  ipse  verus  contine- 


tudo ,  cl  jucuuditas  earum  reruni  (sicut  lleri  soiet)  B  itir,  et  quidcm  non  a  Promethco  fctum  (ut  poetx  lo- 

quuntur),  sed  a  summo  iUo  rcrum  conditore  atque 
artifice  Deo ;  cujus  divinam  providentiam  perfeciissi- 
mamque  virtutera  ,  nec  sensu  comprehendere ,  nec 


in  aiiimum  tuum  repai.  Ideoque  te  moneo, 

Et  repetens  iterumque  monebo 

ne  obleciamenta  ista  terrae,  pro  mngnis  aut  veris  bo- 
nis  babere  le  credas;  quae  sunt  non  tantum  fallacia, 
quia  dubia,  verum  etiam  insidiosa ,  quia  dulcia.  Nam 
tlle  colluciator  et  adversarius  nosier  scii  quam  sit 
astuius,  et  idem  ipse  vioientus,  sicuti  nunc  videmuft» 
Is  hocc  omnia»  quae  iliicere  possunt,  pro  iaqueis  ha- 


verbo  enarrare  possibile  est. 

Tentabo  tamen,  quoniam  corporis  et  animi  facta 
meniio  est,  utriusque  rationen,  quantum  pusillitas 
intelligentiae  inece  pervidet ,  expUcare.  Quod  officium 
hac  de  causa  maxime  suscipiendum  puto ,  quod 
M.  TuiUus,  vir  ingenu  singuUiris,  in  quarlo  de  Repu- 


YARIORUM  NOTiE. 


ULh.  Deesi  in  ms.  Bov.  idque  sat  apte. 

Sicut.  lu  re&tituiexmss.  optimo  Regio-Pat.,  Goih.. 
En»..  Merto».,  Christ.,  2  Coib.,  Brun.,  Bov.  et  edi- 
tis  Grnph.  et  CeUar.,  approbante  Walcbio.  In  unde- 
cim  iiiss.  rec.  et  omnibus  fere  impressis  erat  sic, 

In.  Deest  in  ms.  Dov.  et  recte. 

Mens.  Yirg.,  i  iEneid.,  v.  608. 

Prospere  fiuefe.  Sic  apud  Ciceronem  lib.  i  de  Offi- 
cils ,  de  Foniludine  :  Atque  eliam  in  rebus  prosperii  , 
elad  voluntalem  noslram  fiuenlibus  superbiam^  fafii- 
dium ,  arrogantiamque  magnopere  fugiamut, 

Repat,  Pro  irrepat,  simplex  pro  composito.  quod 
Lactantio  est  famiiiare  :  itaque  perperam  substiiu- 
tum  irrepal,  in  sex  iiss.  rec.  et  sensim  inlrusum  in 
quinque,  et  ex  rec.  edit.  Expunxi,  uipote  adverbiunt 
iiiuUIe,  siquideni  mox  praecessit  paulatim,  quod  idem 
esl.  In  ins.  Bov.  legitur  manum  tuam  repat :  sed  est 
erratum.  Ibi  etiam  subiatum  est  sensim,  ei  recie. 

Et  repelens  ilerumque  iterumque  nwnebo.  Lips.  2  et 
nonnuIU  editi,  ex.  gr.,  Yen.  1495,  97  :  et  repelens- 
iterum  iterumque  moneo,  in  prsesenti,  ut  vull  Ceila- 
rius.  Parrh.,  Ald.,  Crat.,  Fas.,  Gryph.,  Tom.,  Tho« 
inas.,  Tliys.,  Gall. :  Repelens  iterumqite  monebo.  Yen. 
1471  ei  Rost.  haec  omnia  omittunt.  Buii. 

Habere  te  credas.  Apte  Seneca  ep.  8  :  Ad  omne 
fortuilum  bonum  suspiciosi  pavidique  subsistite.  Mu- 
nera  forluuae  putatis?  insidia:  sunt.  Bunrman.—  Ha- 
bere  te  credas.  Hic  loci  Erasmus  virgula  censoria 
Lactantium  notat,  quasi  dure  boc  dixisset;  eoquod 
habere  te  credas,  idcm  sonai  quod  eredere  te  credae. 
At  pace  lanti  viri  piito  Lactaiiiium  commnni  signifi- 
catu  verbum  habendi  usurpare ,  pro  possidere. 

-.  ,       .      ,j  Sparkios. 

P^detentm.  Id  est ,  caute.  Praecessit,  5iimma  «rw- 
prTudentui  est.  Donaius  ad  Tereniii  Phorm.  ni,  3,  19 : 
Pedelentim,  caute,  a  pedibus  et  tentando.  Cicero  in 
Yer.  Act.  I,  cap.  7  :  Pedeieniim  cauteque;  pro  Cluen- 
tio,  caule  pedetenlimque. 

Procedere.  J>ic  ex  mss.  optimis  et  velustissimis 
Bon.  et  Regio-Put.,  Bov.  aliisque  undecim  reposui-v 


C  mus.  In  2  rcc.  et  in  vulgaiis  est  inccdere.  In  4  mss. 
rec.  ambulare ;  in  2  aliis  rec.  verbmn  decst. 

Saluli  insidH.  Sic  loguiit  mss.  2  Bonon,,  Erasm., 
Em.  et  omnes  fere  edili  :  quai  lcclio  bona  cst,  et  vi- 
ris  doctis  placel.  In  21  oiss.  ei  2  ediiis  csl  saltus  in- 
Met.  In  4  Reg.  ci  Bov.  ei  edit.  Graph.,  salius  t«- 
tidet. 

O/fenmcula.  Pro  offensa^  verbum  insolitum  :  hic 
active  f>uinilur. 

Latenter.  Vocula  Ciccronis  ei  Ovidii.  Apposite  Cy- 
prianus  de  Unilate  Kcolesfai  edil.  Oxon.  et  Brcm.  fol. 
^04  :  Plus  metuendus  cst  ct  cavendas  inimicus,  cum  la- 
ieiiierobrepit,  cum  per  pacis  imagmem  fallens  occultii 
accessibus  serpil...  Ea  est  ejus  semper  asiutia,  ea  est 
circumveniendi  hominis  cteca  ei  lalcbrosa  fallacia.  Sic 
ab  inilio...verbii  mendacibus  rudes  anunas  im^uta  cre^ 
dulilate  decepit :  sic  Dominnm  ipsum.....  tatenter  ac* 
cessit. 

Prosperas.  Ita  eniciidavi  cx  mss.  4  Oxoniensibus 

T^^i  Bov.  et  ediiis  Crat.,  Graph.,  Gyinuic.  Tornes.. 

^'Ct  Walch.  In  7  Reg.,  Clarom.  ei  Brun.,  4  Colb.  et  7 

^diiis  cst  proprlai.  Vide  seqq.  scd  el  prospera  m 

apud  Ciceronem  dc  CI.I2. 

In  qua  civiiate  nomen  dederis.  Id  est.  baptisrao  ini- 
lialiis  fueris.  In  inss.  2  Boiion.,  2  Rcg.  rec.,  Tax., 
2  Colb.  ei  Baluz.,  in  quam  civitatem. 

Rntio  ita  comparata.  Ediliomnes,  ideo  comparaUu 
Scripsi  ex  Goih.  ita  comparata.  Ita  quo(|ue  lleuman- 
nus  coqjecii  recte.  Ad  rera  confer  lib.  ii,  cap.  12; 
lib.  VI,  cap.  1. 

Vas  esl  quidem  corpus  qwdmimodo,  (Ac.  Ilt  mss, 
Bov.,  alii  vero  Icgunt  Vas  est  enim  quodammodo  fictUe, 
.    sed  iniiius  bcne. 

Fictum.  Bon.,  Tox.,  Bun.,  /krtii. 

Puiillitai.  Yox  parum  triU  apud  pi^batos  auc- 
tores. 

D$  Repubtica  libro.  Hic  liber  intercidit ;  quem  Pla- 
tonem  imitalus  scripscrat  Cicero.  Ai  idem  argu- 
mentum  cuni  Laciaiuio  iractant  Basilius  magnus  ct 
Ambrosius  in  Hcxanieron,  et  Theodoreius  Cyri  epi- 


13  GAP.  II.  DE  GENEEATlONfi 

Llka  libro,  cum  id/acere  lcutasset,  aihll  pror.sus  cf-  ^ 
fecii;  nnm  maleriam  late  pauuucu)  angUHlis  fimbus 
teraiinavii,  leviier  summa  ijua^que  decerpeus.  Ac  iie 
ulla  es&ei  excusaUq,  4»ir  «uia  iocum  uoin  Xttorit  ese- 
cuius,  jypuse  lesutus  esi.  aec  vuUmiat^ro  siiM  dcruisse, 
nec  curam.  lu  lihro  enim^eL^Uus  prima,  ciim  Itwi 
idem  summalim  stringeret,  sic  ait :  Hwtc  locmn  $<uifi 
(|M  mi/n  viiUlur)  in  iis  libris^  jqim  le^isiis,  ^xpressU . 
Scipio,  Postea  tamen  iu  libro  de  Natura  deorum  se^ 
cundOy  hoc  idem  iatius  exequi  couaius  csi.  Sod  quo- 
niam  ne  ibi  quidem  saiis  expressli ,  aggrediar  boc 
munus  ct  sumain  milii  audacier  explicaiidum «  quod 
liomo  diserlissimiis  pene  omisit  intactum.  Forsiiau 
reprebendas,  qiiod  in  rebus  obscuris  coner  aliquid 
disputare;  cum  videas  tanta  temeritale  bomines  exti- 
lisse,  qui  «trige  philosoplil  nominantur,  ut  ea,  quae  £ 
absifusa  proratts  atque  ahdita  i^aiis  osse  voluii,  «oru- 
tarentur ,  ;ic  natucam  rerum  ccBlesiium  terceuariim- 
gue  conquirereot,  q\\m  a  nobis  looge  roHKHie^  iief «e 
oculis  CQntrectari ,  ncque  iangi  mami,  neque  percipi 
sensibus  possunt :  et  tamen  de  yiarum  onmium  ra* 
tionc  sic  dispuuint»  ut  ea^  quas  afferuni,  prohaia  el 
cognita  videri  velini.  Quid  esi  tandem,  ctu*  noh«  in- 
vidiosuui  quisqtiaro  putet»  si  rationom  oorporis  nofllvt 
dispicere  et  contemplari  vcdimu^?  fiwe|)laneohscitni 

YAiilOmili 


BELLUARUM  £T  HOMINIS.  U 

non  est ;  ^piia  ex  ipsis  meiBbroruA  o£Qoiis«  et  usihas 
par tium  singiilaruro ,  quanla  vi  pffOvideiHl»  quidqiM 
imm  sii,  ioteUigece  n^  lieei. 
CAHJTfl. 

De  generatione  belluarum  et  homims. 

I>edit  enun  JuMnini  Miites  iile  Jiosier  ac  jMiroat 
DeusAensum  atqueraiioneai;  ut«c  aoopparer«t  nos 
aheo  esse  fMierMos,  qttk  ipee  intelligeiMui,  ipse 
sensus  ac  raiio  est.  €tTleris  aiiiroaoiibus  quoniam 
raiiooelem  isUim  vim  non  aaribuit,  qiieinadmodum 
tamenviui  eormn  Uitior  esset ,  onie  |Mrovidii.  Omnet 
enuv  auis  ex  se  pilis  iexji « ^  kkfAikn  posseni  vim 
pniiaarum  ae  frigontm  susiinere.  Siuguiis  anteni 
fenerihus,  j4  propulsafides  'inifieius  esierttos,  sua 
peopiia  munimeBta  constiiuii;  ut  aut  natnrttihut 
telis  repugoem  /onioriUis ,  aut  4|«ms  ^ma  imheolllio- 
ra ,  «ubtrahani  se  perieulis  pemioiiale  lufiendi ,  aac 
qu9e«imtil,^  viribus,  «i  oelerllate  io4igeai,  aBtu 
sepnaiegaai,  aut  laiihiilis  sepiani.  iltaque  alia  e^- 
nim ,  vel  plumis  levibiis  in  suhltne  «uspensa  smit , 
vel  suffulu  ungulis,  vel  insirucui  coraibus;  ^t« 
husdam  in  ore  arma  sunt  ^lentes ,  a«t  in  pedihus  mU 
unci  ungues;  nullique  jmiDiiiieiiluai  ad  lulekm  «ul 
deest. 

mrm. 


Bcopiis  in  Hbris  dc  Provldentia ;  ntque  ultimis  tem' 
poribus,  Graiintcnsis  iu  Gaiccbismo,  ct  llluslr. 
Fenellonius  arcliicp.  Ganieracensis  in  eximio  de  Exis- 
lentia  Dei  Libcllo  gallico^ 

^ihil  prorsus  ejfecit ;  nam»  Sic  reposui  ex  mss.  2 
Bon.,  i  Reg.,  Tax.«  2  Golb.,  Baluz.  ei  GUrom.  in 
marg.Ilia  vero  absunt  a  16  mss.  et  ah  ipsa  editioneO. 
F.  Friizsche.Jn  omnibus  lerevulgaiis,ppo  nai^,cat«l. 

Leviter  summa  quwque  decerpens.  lia  vuigali  ms.  oi 
editi :  at  ms.  Bov.  legil,  lemier  sumuia^m  qnteque  de^ 
cerpens. 

^cipio. Hic,  teslc  Giccrone  lib.  i  de  Legihus,  c^ 
scripserat  scx  libros  de  Rcpubiica  opliuia. 

Oculis  cQulreciari.  Proba  omuiuui  ediiorum  e| 
mss.  leciio,  si  uniun  cxcipias  Bonoiuenaeiu^  in  quo 
lcgitur  c(m(uert,  et  ediiioueinfGeUiirii,<iu^qiia  repo^ 
suit  conlustrari  sine  ulla  nianuscriptoruui  auctoritate. 
At  contra  banc  correciioneiu,  seu  potius  deprovatio- 
neni,  insurrexit  erud.  Ueuuiannus,  ostenditque  cx 
variis  priscornm  auctoruni  locis,  videlicei  Tacili  J.ui 
Aiiiial.  cap.  12,  Ovidii  Melainorpb.  I.  vi,  fab.  7,  Au- 
gnstin.  epist.  3,  Greg.  Maziaax.  Oral.  i  Tbc(^»g., 
Ucer.  Qiisest.  Tuscul.  lib.  iii,  Ghr^soslomi  UoiniL  3 
ad  )H>p.  Antiocli.,  probiini  esse,  iiuo  el^ns  boc  di- 
cciidi  genus.  Sed  ct  iiou  luodo  Luinis  ci  Grxcis  ac^ 
ccpiuiii  est ,  vcruin  etiani  nos  Galli  dicuiuis ,  faire 
toucher  une  chose  au  doigi  et  a  Cml.  Scd  el  idem  lo- 
qucndi  inodus  csi  Laclantii  Divin.  luslitut.  lib.  v, 
c.  91,  ante  fincni. 

A/ferunt.  Sic  reslitui  ex  vclcr.  odiU  -et  Gelbr. 
cunci.  mss.  praster  recentes  duos  Golb.,  i  Brun.  ei 
Bov.  in  quibus  legilur  asserunt^  sicui  ct  in  rcc. 
ediiis. 

Dispiccre.  ha  rcposui  cx  mss.  2  Bonon.,  Tax.,  2 
Golb.,  1  Reg.,  raventibusReg.-Put.  itemque  alio  Re- 
gio,  in  quibus  est  despicere.  lii  recenliorilius  undecim 
sicut  ct  in  editis,  est  iiispicere. 

Quidque  facium  sit.  Goncinna  lectio,  qunin  rcslitui 
cx  cJitis  quinqiic  et  mss.  !2  Bonon.,2  Reg.,  Tax., 
rew.,  Gauc,  Ult.,  4  Colbcrt.,  Baliiz.,  Glnrom.,  Bnin., 
accedenlilms  Rcgio-Putcino,  Gotb.ct  iLni.  iu  quibus 
legitor  qitidquid  facuim  sit.  \n  rec4  Reg.,  2  Golbert., 


Marm.  ct  cditis  octo,  quisque  factus  sit. 

Bedk.  Gapnt  istnd  cuni  scqiienti  totum  est  contra 
r  Lucreiinm ,  qui  naturain  in  ruciendo  bomine  iniqui- 
tatis  insimulal. 

Artifex  Hle.  Sa»pe  ilk  c4egMiter  a4dttur,  irt  c^,  4, 
asummoiUo...  artifice  Deo;  lih.  vi  Instltui.,  cap.  88, 
odversarius  itie  mster.  BoN. 

^«iMiiiN.  Id  est ,  mentem ,  intelleciitffl.  Vide  noC. 
ad  cap.  1  percipt  senm.  Gofrfer  iib.  vi,  cap.  2;  Apu- 
leius,  lih.  11  Mel.  pag.  ^9  ;  At  dum  retifiosum  scru- 
pidum.apHd  sensum  ifi^iim  disputo.  BuN. 

Hatiowdtm  istam  vim.  Ita  legitur  In  tiovem  edilb 
etiu  vet.  ncopt.  ross.  Reg.  Put.,  C^uc.  et  Erasm. 
leawquc  leeiiouem  probant  Galljeus  et  Walchius.  In 
i5  rec.  cL  vulgatis  sepiein  esi  vitam  ;  in  nno  Lip- 
eicnsi  eiBov.  rafioita^t7emf0lami>f/afN. 

Ante  providit.  Doctiss.  Fi  anciiis ,  pro  ante ,  suspi- 
cibalur  lcgenduin  esse ,  aptf. 

Gmnes  emm  sms  ex  se  piln  texH.  6ic  liabent  vct. 
elopt.  inss.  Boiion.  el  Gatic.  .nc  ediii  Grapb.,  Grat., 
Spaik.  quod  Erasnms  probat  :  pitis  ,  qui  cmii  ipsis 
aiumalibus  iiascunlttr.  In  j^l  rass.  et  in  0  editis, 
])  veliikui  ;  in  Em.  et  Bo>v.  ^  s^  peiiihus  texk.  Durius 
bic  usus  cst  pronomine  reciproco ;  neqiie  enim  se 
rcCeriur  ad  Deiuu ,  sed  od  oiiimames.  Deinde  non 
omneauimal  tcelom  est  pilts ,  tittt  eiiam  pcllibus; 
qua)dani  enim  muniiiuUMr  teeio,  ut  ostrea  etiesto- 
dines ;  quasdam  concba ,  qii.^edam  corio,  aiia  sqiiain- 
mis,  ali»  pennis,  alia  setis ,  olia  sptnis ,  olia  aeuleis, 
alia  villis ,  alia  crustis ,  aHa  lamiuis.  Il«c  copiose 
iractantur  ab  Aristolel.,  'iv  de  part.  anim.,  eap.  16 ; 
Pliii.  preefat.  vii,  et  Oi>eg.  Nysseu.  de  hoNHuis  Opi- 
iicio  cop.  7.  —  Qumadmodmntmnen...  anteprovidit. 
Omnes  e?ifiit,etc  Ila  quoqne  Aristot.,  iv  de  part.  anini. 
cap.  10;  Lucret.,  v,  nain  qwiecumqfic  vidcs,  etr. ; 
Gic.  u  de  Mat.  deor.;  PluUrob.,  iili.  dc  Ft»rt. ;  Plin. 
pn-cfat.  7  ;  Tyr.  Maximus,  4)ial.  -jrepi  vris  2<wxo.  ip^- 
T(x.;  Gregor.  Nyss.  de   bomittis  Opilieio,  cap.   7. 

ISil^OS. 

Viiii  pruinarum  ac  frigormn  sustinere.  Sic  reposui 
ex  vctCiTiuusei  optinus  inss.  S  Bonon.,  Rcgio-Put., 
3  al.  Xicg.,  i  Golbert. ,  Baluz.,  Gbirom.,  Tax.,  Pen., 


15 


FIRM.  LACTANTII  LIB.  DE  OPIFICIO  DEI. 


id 


Si  qiia  vero  in  pr^edam  majoribus  cedunt»  ne  ta-  A  sed  in  animo  posuit :  quoniam  sopenracuum  fuit , 


men  siirps  eorum  fuuditus  interiret ,  dut  in  ea  sunt 
relegaia  regione ,  ubi  majora  esse  non  possunt ;  aut 
acceperunt  uberem  gencrandi  roecundiuiem ,  ut  et 
bestiis  ,  quas  sangoine  aluntur,  viclus  suppeteret  cx 
Illis ,  ct  iilatam  lamen  cladem  ,  ad  conservaiionem 
generis,  muliitudo  ip&a  superaret.  Hominem  autcm, 
ratione  concessa  ,  et  viriuie  sentiendi  aique  eloquen' 
di  daia ,  eorum ,  quae  caeteris  animantibus  attributa 
sunt,  fecil  expertem,  quia  sapientia  reddere  pote* 
rat ,  quae  ilii  naiurse  condiiio  denegassei,  statuit  nu- 
dum ,  ct  inermem  ,  quia  et  ingenio  poterat  arman , 
et  raiione  vesiiri.  £a  vero  ipsa  ,  quae  mutis  data,  et 
bomini  denegau  sunt,  quam  mirabiliter  homini  ad 
pulcbritudincm  faciant,  exprimi  non  potest.  Nam  si 
'in  homiue  ferinos  denies  ,  aut  cornua ,  aut  ungues  , 
aut  ungulas ,  aut  caudam ,  aut  varii  coloris  pilos  ad- 
didisset ;  quis  non  sentiat  quam  turpe  animal  esset 
fuUirum  ,  sicui  muta  ,  si  nuda  et  inermia  fingeren- 
tur  ?  Quibus  si  detrahas ,  vel  naturalem  sui  corporis 
vestem ,  vel  ea  quibus  ex  se  armaniur,  nec  speciosa 
poterunt  esse ,  nec  tuta;  ut  mirabililcr,  si  utilitatem 
cogites ,  instructa ,  si  speciem ,  ornata  videantur  : 
adeo  miro  modo  eonsentit  utilitas  cum  decorc. 

Hominem  vero ,  quem  aeternum  animal  atque  im- 
mortale  fingebat ,  non  Torinsecus ,  ut  caeiera ,  sed 
interius  armavii ;  nec  munimentum  ejus  in  corpore , 


cum  illi ,  quod  erat  maximum ,  tribuisset ,  corpora- 
libus  eum  tegere  munlmentis;  cum  pnesertim  puN 
chritudinem  humani  corporis  impedirent.  Unde  ogo 
philosophorum,  qui  Epicurum  sequuntur,  amentiara 
soleo  mirari,  quf  naturae  opera  repreliendunt,  ut  os- 
lendant ,  nulla  providentia  instrucium  esse  ac  regi 
.mundum  ;  sed  originem  rerum  insecabilibus  ac  solt- 
dis  corporibus  assignant ,  quorum  fortuitis  concur- 
sionibus  universa  nascantur,  et  nata  sint.  Praetereo 
quaead  ipsum  mundum  "pertinentia  vitio  dant,  in 
quo  ridicule  insaniuni ;  id  sumo,  quod  ad  rem  ,  de 
qua  nunc  agiraus ,  pertinet. 

CAPUT  III. 

De  conditione  pecudum  et  kominii. 

Queruntur,  hominem  nirois  irabecitlum  et  fragilem 
nasci,  quam  caetera  animalia  nascuntur ;  quae  ut  sunt 
edita  ex  utero,  proiinus  iii  pedes  suos  erigi,  et  ges« 
lire  discursibus,  stalimque  aeri  tolerando  idonea  esso, 
quod  in  lucem  naturalibus  induinentis  munita  proces- 
serint :  hominem  conlra,  nudum,  et  inermem  tanquam 
ex  naufragio  in  hujus  viix  miserias  projici  et  ex- 
pelli;  qui  neque  movere  se  loco,  ubi  effusus  est,  pos- 
sit ,  nec  alimentum  lactis  appetere ,  nec  injuriam 
temporis  ferre ;  Itaque  naturam ,  non  matrem  esso 
humani  generis,  sed  novercam,  quae  cum  mutis  lam 

VARIORUM  mjJE. 


B 


Brun.  el  Bov.  In  rec,  tamen  5  Rcg.,  %  Colb.  ct  in  C  Brun.  acin  ediiis  fribus  dee^i  pertinentia, 


vulgatis ,  vim  prmnarum  ac  frigora  iusiinere,  Ast 
apud  Ciceronem  est  frigoris  vis, 

In  ea  sunt  relegata  regione.  Ita  muUi  mss.  et  edili. 
Et  ita  alibi  Lactantius  uiilur  sexto  casu  pro  quarlo, 
ei  contra.  Noniiulli  habent  religata  regione;  quidain 
religata  religione^  ut  ms.  Bov.,  sed  male.  — In  eam 
iunt  relegatn  regionem,  Erasmus  in  ed.  Frob.  1529, 
Gymn.,  Torn.,  Bctul.,  Paris.,  I5Gi :  In  eam  relegata 
iunt  regionem.  ^osi.  vitiose,  religata.  Goth.,  Lips., 
Aeiminann.,  1465-1524,  Tliomasius  etseqq.  :  In  ea 
retegata  regione.  Relegare  valet  amandare ,  ablegare , 
ugregare.  Sacpius  cum  dalivo  juiigiiur.  Sic  ex  Virgi- 
lio  Lacl.  lib.  i,  c.  17  : 

Secrelis  alma  recondit 
Sedibus,  et  nymphae  Egeriae  nemorlque  relcgat«  elc. 

fiUN. 

Si  in  homine.  Ita  restilui  ex  vetustissimis  et  opii- 
mis  mss.  2  Bonon.,  Reg.-Pui.  aliisque  2  Rck.,  Tax., 

2  Colb.    • •  •       - 

KOmini. 

Quii  non  sentiat.  Sic  reposiii  ex  omnibus  mss.  et 
vet..editis.  Rom.,  Gjmnic,  Graph.  In  undecim  re- 
ceniioribus  ediiis  legitur,  sentit,  Prior  leciio  Lactan- 
tiana  recta  est. 

Quem,  Ita  rescribendum  est,  teste  Ileuinannoex 
edilionibus  1472,  U78,  1513  ct  1515,  in  aliis  legi- 
tur  quoniamf  quod  niiniis  bene  videliir. 

Philosophorum.  Sciiicet  Leiicippi  ct  Democriti, 
qnos  secuiiis  esl  Epicurus,  atque  Lurreiii  qui  se- 
cutus  est  Eplcurum. 

I nsecubilibus^  elc.  Scilicet,  ntomis. 

Nuscanlur  et  natasint,  Sic,  id  iiieopiiuic  mss.  Bov. 
atquc  ediliones  1472,  1476,  1i78. 

Quiv  ad  ipsnm  mundum  pertinenlin,  lin  ciifii  omui- 
buifere  ediiis ,  uiss,  2  Bonoii.,  Regio-l»iii.,  Tax., 
Ulir.,  Eui.,  Clarom.  a  prima  manu.  Al  Erasiuus  \n 
iiis.  codicc  a  se  viso  legit»  ad  ipsum  mundum  perti" 
uentia  ,  deleto  quw.  In  aex  vcro  Colbertinis,  Marm.^ 


Queruntur  hominem  nimis  imbecillum  et  fragilem 
nasci.  Scilicet  Lucret.  v,  sub  initiiini ,  Plin.  prajfai. 
VII,  immerilo  lamen  et  fatue,  ut  ait  Aristoieles,  iv  de 
part.  cap.  10,  Scnec.  iv  deBcnef.  c.  18,  Gal.  i,  can. 
2  et  seqq.,  Plularch.  dc  Fortuiia,  Basil.  Homil.lO  iu 
Hexameron.,  Gregor.Nyss.  de  hominis  Opificio.ISiCus. 
Nimiiimbecillum...  quam  cwtera  animalia.  Id  est, 
prae  caeteris  animalibus ,  forma  loquendi  inusitau , 
.  quam  vix  apud  iillum  aucioreni  reperies.  —  iViniM 
imbeeitlum...  nasci,  quam,  Sparkius  quoquo  hartc 
loquendi  formam  vocat  inusitatam.  Reiherus  qui- 
dem  in  sup  Theatro  Plauli,  nimis  quam  cupio ,  ex- 
ponit  p/«<  quam  cupio  :  sed  significat  poiius  valde , 
admodum,  Plura  ctiam  de  lormuia  nimis  quam. 
Gronovius  ad  Gel.  lib.  v,  can.  U  ,  pag.  32S  et  Bur- 
mann.  ad  Quintil.  lib.  iv  Inst.,  cap.  2,  pag.  336. 

BUN. 

„  ,       -  '      Y    .     '  -  -  -;-"'•  ---'  ^'  '""^  edita...  protinus.  Eleganter  ut...  protinut, 

Baluz.  In  undecim  rec.  et  lu  editis  est,  «ip  sicut  inCicerone,  Caisarc  et  Livio  :  ut,..  statim; 

ut,.,  contestim  ;  ut...  continuo  ;  nt...  extemplo ;  ut... 
subito,  Vide  Tursell.  de  part.  ed.  ii ,  SchwarU ,  nag. 
1099  ;  seq.  Bu«.  '  * 

Statim idonea  esse^  quod.  Subl.,  Rosl.,  Vcn., 

1471,  72,  utraque  78-1515,  Paris.,  Cral.,  Frob.,  et 

Gyinn. :  statim fdon^a  esse,  quam,   Iterum  nove, 

inquit  Erasmus,  usurpavit  hanc  vocem  statim  quam, 
pro  simul  aiquc.  Non  adspernarer,  quam  Erasino  nove 
usurpatam  dictam  vociilam,  meinor,  nostrum  dixisse 
lib.  VII  Iiisiitut.  cap.  5 :  non  statim,  quam  natus  en. 

Uommem  contra,  nudum ,  etc.  Terlullianus  do 
Cariic  Cliristi :  Horres  utique  infantem  cum  suis  impe- 
dimcnlis  profusum  et  oblitum.  Scneca  ad  Marciani : 
Quitt  esl  homo  ?  imbeciUum  corpus  et  fragile,  nudun\ 
t't  suaple  nntura  iuermc,  Pmcjevs. 

L)bi  elfusus  est,  l*ariiis  elegaiiler  dicllur  fundi^^f' 
fundi.  Lib.  iii  lust.,  c.  19:  locus,  in  quo  quisque  ۥ! 
effusus  ex  uiero. 


17  CAP.  in.  Dfi  GONDlTIQNfi  PECUD.  ET  HOMINIS.  |g 

liberaliter  se  gesserit,  hominem  vero  sic  efTuderif,  A  nonne  maximos  suscipiunt  in  cducando  labores?  nt 

interdum  atiquid  bumanx  intelligentix  haberc  viJean- 


ut  inops,  et  infirmas,  el  omni  nnxilio  indigens,  nihil 
aliud  possii,  quam  fragilitaiis  suae  conditionem  plo- 
ratu  ac  fletibus  suis  ominari :  scilicei, 

Cui  taolum  io  ?iu  restettransiremalorum. 
Qnx  cum  dicont ,  vchementer  sapere  creduniur , 
propierea  qnod  umisquisque  inconsiderate  suae  con- 
ditioni  ingratos  est :  ego  vero  illos  nunquam  tam  de- 
sipere  coniendo,  quam  cum  baec  loquuntur.  Conside* 
rans  enim  conditionem  rertim,  intelligo  nibil  Acri 
db'ter  debaisse,  ut  non  dicam,  potuisse,  quia  Deus 
potest  omnia ;  sed  necesse  est,  ut  provideniissima  illa 
Diajestas  id  effecerit,  quod  erat  melius  ot  reciius. 

Libet  igitur  interrogare  istos  divinorum  operum 
repreheosores,  quid  in  homine  decsse,  quia  imbecil  • 


tur  :  nidos  enim ,  aut  luto  scdificant,  nut  virgnliis  cl 
frondibus  consiruunt;  et  ciborum  experles  incubant 
ovis;  et  qtioninm  foelus  dc  suis  corporibus  alerc  da« 
tum  non  est,  cibos  convehunt,  et  totos  dics  in  hujus- 
modi  discursatione  consumunt,  noctibus  vero  de-> 
fendunt,  fovent,  proieguni.  Quid  amplius  faccre 
hominespossunt?  nisi  hoc  solum  fortasse,  quod  non 
expellunt  adultos,  sed  perpetua  necessitudine  ac 
vinculo  charitatis  adjunctos  habenl.  Quid, quod avlHm 
foeius  multo  fragilior  est,  quam  hominis  :  quia  non 
materno  corpore  ipsum  animal  edunt;  sed  quod  ma- 
temi  corporis  fotu  et  calore  lepefaclum,  animal  effi- 
eiat,  quod  Umen  cum  spiritu  fuerit  animatum,  id  vero 


lior  nascitur,  credant?  Num  idcirco  minus  educenlur^  implume  ac  tencrum,  non  modo  volandl,  sed  ambu- 


homlnes?  niim  minus  ad  summum  robur  xiatis  pro- 
▼ebantor;  num  irobeciililas  aut  incrementum  impe- 
diai,  aot  salutem  ?  quoniam  quae  desunt,  ratio  de- 
pendit.  At  hominis,  inquiunt ,  cducaiio  maximis 
laboribus  constat :  pecudum  scilicei  condilio  melior, 
qood  hae  omnes,  cum  foetum  ediderint,  non  nisi  pas  • 
fus  sni  curam  gerunt;  ex  quo  efficitur,  ut  uberibus 
soa  sponte  distentis,  alimentum  lactis  foetibus  minis- 
irelar,  et  id  cogente  natura,  sine  matrum  soUlciiu- 
dine  appetant.  Quid  aves,  quaram  ratio  diversa  est, 


landi  qifoque  usu  caret.  Non«ergo  ineptissimus  sit,  si 
quis  putet  male  cum  volucribus  egisse  naturam,  pri- 
mum  quod  bis  nascuntur ;  deinde,  quod  tam  infirmae,  at 
sint  quxsitis  per  laborem  clbis  a  parentibusnutriendae. 
Sed  ilti  forliora  eligunt,  imbecilliora  praetereunt. 

Quaero  igitur  ab  iis,  qui  condiiionem  pecudum  suae 
praeferunt,  quid  eligant,  si  Deus  his  deferat  optio- 
nero ;  utrum  malint  bumannm  snpientiafti  cum  imbe- 
cillitate,  an  pecudum  firmitatem  cum  lllarum  natara? 
Scilicet  non  tam  pecudes  sunt,  ut  non  maiint  vel  fra- 


VARIORUM  NOTiE, 


Tmn  liberaliUr  le  geuerit.  Abesi  $e  a  mss.  7  Rcg., 
6  Colbert.,  Clarom.,  Cbrist.,  Merton.  ct  ediiis  Rom.  p 
1470  et  Gmpb.  ^ 

Suii.  Abest  a  Mss.  teste  Heuman.  Abest  etiam  a 
ms.  Bov.  quod  rectius  videtur. 

Nunquam  tam  denpere.  Sic  restitui  ex  Mss.  \  Reg., 
Bonon.,  Cauc,  %  Colb.  bon%  nolae,  Baluz.  Eaque  ( ut 
opinor)  genuina  est  Lactanlii  leciio,  qui  non  uno  in 
loco  vocula  lam  utitur  cum  verbo.  Sic  Divinar.  In- 
stitot.  Ub.  1  cap.  7 :  Tam  non  muUum  a  muiis  anima' 
iibus  differentei. 

Debmue.  Post  hanc  vocem,  expunxi  quam  factum 
<ii,  ut  glossema  inutile,  quod  abest  a  melioribus  mss. 
i4  et  a  vet.  editis  Rom.,  Graph.  ct  Cellar. 

Nihil  fieri   aliter   debuim fiuia  Deut  potest 

mnmn^  etc.  An  Deus  aliquid  melius  facere  possit, 
qnam  fecerit,  et  an  mundum  facere  meliorem  poiuc- 
rit,  et  possit,  quam  fecerit,  disputani  iheologi  cum 
Magisiro  i  Sjentent.,  distinct.  44,  ubi  S.  Thoraas,  quaest. 
luiic,  art.  1  et  2;  S.  Bonav.,  qu.Tstio  i  ct  5;  Richard. 
ffuaest.  I ;  Albert  p.  p.,  quaest.  77,  memb.  3;  Alens. 
III  p.,  quaest.  S^,  memb.  5.  ISiEos. 

Ut  jrrotidentimma  iUa  majeslas,  Sic  reposui  ex  de- 
ccvn  nniiquioribus  et  polioribus  mss.  In  Pen.  esl 
prudentissima ;  \n  7  est  quod  t//a,  quae  voccs  in  5 
desunt. 

Provehantur.  In  ms.  Bov.,  provehentur, 

Dependit.  Ita mss. 5  Reg., Goth. Tornes.,  Colomes., 
Balliol.,  Em.,  Cant.,  4  Colb.,  Lips.,  Clnrom.,  Brun. 
et  edit.  Rom.  1470,  Crat.  in  marg.  et  Graph.  id  est, 
rependit^  quod  esl  iu  Regio-Put.  seu  compentaty  ut  in 
edit.  Betul.  In  3  Reg.,  2  Colb.,  Baluz.  et  in  novem 
▼ulgatis  deprehenditf  vitiose :  reprehendit^  adliuc  pejus 
10  Marm. 

Fcetum  ediderint.  Ut  inf.  Lips.  lert.  Reinim., 
f(g$9un  emiserint,  Arnob.  lib.  ii,  p.  54,  Ex  alvis  (un- 
tUnuar  atque  emitlimur  matrum,  Bun. 

Gerunt,  In  ms.  Bov.  Gerant. 

Sine  matrtim  sollicitudme,  Sic  legunt  Mss.  Rcgio- 
Put.,  2  al.  Rcg.,  Bonon.,  2  Colb.,  Erasm.,  Baluz., 
Cauc,  Lips.  ct  cuncii  fere  cditi,  Abest  mafrimi  a  dc- 


cem  mss.  rec.  et  edit.  Rom.  1470. 

Et  ciborum.  In  Ms.  Bov.,  Eiiam  ciborum. 

Discursatione.  Ita  reposui  ex  omnibus  fere  mss.  co« 
dicibus  et  vet.  editis  Rom.,  Gymn.,  Gra|^.,  Tor- 
nes.,  Betul.  necnon  Cellar.  et  Walch.  £t  recte,  ut 
puto.  Vide  infra  .id  linem  hujusce  capitis,  avium  per 
aerem  tioera  discursatio.  In  ms.  i  Colb.  rec  cl  9  edi- 
tis  est  discursione ;  in  \  Reg.  contatione, 
'  Quia  non  matemo  corpore.  Haec  duo  extrema  voca- 
bula  absunt  a  mss.  i  Bon.,  Cauc  et  vulgatis  quinque: 
exiant  auiem  in  caeieris  roaximo  numero,  tum  ross. 
tum  editis. 

Sed  quod.  Buneman.  habet,  sed  id,  quod^  et  notam 
sequentem  exbibet. —  Sedid^  quod.  Ven.,  1443,97, 
Parrh.,  Ald.,  Crat.,  Fasit.,  Grypb.,  Torn.,  Betul., 
Tbomas.  ei  seqq.,  \sed  quod.  Plenius  Anglicani  sep- 
tem,  Goth.,  Lips.,  Reimm.,  Subl.,  Rost.,  Ven.  i47i, 
72,  utraque  78,  Paris.,  Erasm.,  Frob.  i529,  gymn., 
sed  id  quod.  Heumannus  ex  id  quod  effingit  ovum. 

BUN. 

Fotu.  In  quibusdam  rec  mss.  et  vnlgatis  est  fce/ti, 
D  corrupie.  - 

Id  vero  implume  ac  tenerum.  Haec  verba  Glossema 
videntur  Heumaimo ;  ac  recte. 

Non  ergo.  Ita  mss.  5  Reg.,  4  Colbert.,  Bnluz., 
Marm.,  Clarom.,  Lips.,  Brun.,  Bov.,  cdit.  Roni. 
i470,  U74,  Graph.,  Cellar.,  Walch.  In  i  Colb.  rec 
et  novem  edltis  est  Num  ergo. 

Tam  infirnue.  Adde  Nascuntur. 

Igitur.  In  ms.  Bov.  ergo;  ac  fere  semper,  ubi  in 
edilis  est  igitur,  ms.  Bov.  legit  ergo. 

Utrum  malinl  humanam  sapientiam.  Sic  veteres  cdiii 
et  mss.  praeler  i  Bonon.  et  i  Qplb.  ac  rec  edit.  quibus 
est  humanamne  sapientiam. 

Cum  illarum  natura.  Irralionali  scilicct.  In  mss.  6 
rec  eiedit.2  Rom.  est  illorum;  in  i  Colb.,  eorum.  Ex- 
punxi  spuria  quaiuor  vocabula,  Quid  optant,  quid  eli» 
gunt?  quae  absunt a  26  mss.  cta  vet.  edilis.  At  cxlant 
ro  uno  Bononiensi  et  in  5  rec  vulgatis. 

Scilicet.  Hic  sumilur,  pro  certe. 


K^  FliUf.  LiyCTABITii  Llii  DR  Oi^HriCK)  MI.  ^ 

giliArem  multov  quam  nuiic  ett,  dummodo  bumsmamf  A  mdi,  quod  est  In^Kaii,  m4  (ut  veriits  kHpiaiiHir)  in- 


quam  illam  irrationabUem  firmilatem.  Sed  videlicet 
prudenies  viri»  neque  kominiii  raiionem  volunl  cum 
fragililate,  neque  mulorimi  firniiiatem  sine  ratione. 
Quod  niJiil  est  lam  repugn.ansy  lamqiie  conlrariumy 
quod  unumquodque  aniinal,  aut  ratio  instruat  necesse 
esu  aut  condilio  natura^.  Si  uaiuralibua  mummenlia 
instruatur^  supervacua  ratio  e&u  Quid  enim  excogi^ 
labit  ?  quid  faciel?  aut  qutd  moliclur?  aul  in  quo  lu^ 
roen  iUud  ingeuii  osteudet^  cum  ea.  qMCB  possiml  esse 
rationis»  ullro  naiura  eoacedat?  Si  autem  ra^jon^  sii 
praidilum,  qiud  opus  eril  sepimentis  corporis?  cina 
scmel  conce^sa  raiio  nsturai  munus  pessit  impWpo : 
quie  qjuidem  tantum  valet  ad  ornandum  tuendttuHi^e 
liorolnein»  ut  nibil  potuerU  majus  ac  melias  a  Deo 


sani.  Piato,  ut  lios,  eredo,  ingralos  refeUenet,  n.itiir.-c 
gratias  egit,  quod  benio  i^altts  esset.  Quod  et  ipsuin 
qunlc  sil,  non  cst  buius  materiae  pooderare.  QuaHto 
melius,  ct  Sftows,  ^i  tensit  cenditioitem  liominis 
esse  nieiiorenv  qHam  isti,  qiii  so  pecudcs  natos  csso 
maUieruuL  Quoo  si  Deus  iu  ea  (brio  ccmvcrterU  aiii* 
roaiia^  quorum  sortcm  pfaJieruut  sux^  pm  proCecto 
cupiant  remigrare,  magiiisque  clamoritMis  conditio- 
nem  pristinam  flagitent ;  quia  non  esl  tauti  volMir  ac 
firmiias  corporis,  ut  officio  iinguae  careas»  aut  avLuni 
per  aerem  libera  discursatio^  ut  maiabus  iudigeas  : 
plus  enim'  manus  pr»staiit,  quam  U^vttas  ususque 
pennarum,  plus  iingua,  qtiam  totius  corporis  (orti- 
ludo.Quae  igitur  ameiuia  est»  ea  prxferfe.»  qua^,  si 


darii.  Denique  cum  et  corporis  non  magni  homo,  el  B  data  sint»  accipcrc  dclreeies  ? 

exiguarum  virtum^  et  vaieiudinis  sit  infirmai ,  tamen 

qiH^Diam  id«  quod  est  ma^  accepit,  et  instructior 

#st  ca&teris  auinalibus,  et  ernatior.  Nam  curo  (pagilis 

imbeciliisque  nascatur,  lamen  ei  a  muiis  oimulHis 

lutus  esi^  ei  ea  omnia,  qvae  (irimora  naseuiiiiiff ,. 

etiamsivim  cceli  lortiler  paltuntur,  ab  bomine  tameii 

tut^e^  no»  possMiU,  Ita  fit,  ul  plns  hoBuni  conlerat 

raUo*quam  natura  mmis;  ipioniam  in  illis,  neque 

magnituda  virium,  oeque  ftrmiias  eorporis  effieefe 

potasi»  quominus  aut  opprunantur  a  nobis»  aut  nos- 

trae  subjecia  siiit  potestati. 

Potcslne  Igitur  aliquis,  cum  videat  eliaro  boves  lu- 
cas,  aut  eqtios,  cunr  immanissimls  etiaro  corporibns 
ac  viribus  servire  bomini,  qiieri  de  opifice  rermn 


GAHJT  lY. 
I>e  imbeciflHute  homm$, 

lidem  queruntur,  hoininem  niorbis  et  inunalurae 
roorti  esse  subjecluHu  Iiidignautur  videliceL,  non 
deos  seesse  naios.  l^niiue,  inquiunt :  sed  ei  Uoe  os- 
tendimus,  liomiuem  nulia  providentia  essc  faclum, 
quod  aliler  (ieri  debuit.  Quid  si  osteudero,  id.  ipsuiu 
inagna  ratioue  provisum  esse,  ut  morbis  vexari  pos- 
set,  et  vUa  sxpe  in  medio  cursus  sui  spatio  ruuipe- 
retur  ?  Cum  enini  Deus  animal ,  quod  feceral,  sua 
sponte  ad  mortem  transire  cognovisset,  ui  nioitcni 
ipsnm,  qune  est  dissolmio  naturae,  capere  ptisset,  de- 
dil  ei  fragililatero,  qu.ne  roorli  adiluin  ad  dissulvcn- 


DeOy  qu^  modicas  vires,  quod  parvu»  eorpus  ac-  C  dum  afiimal  inveniret.  Nam  si  eius  roboris  fieret>  ni 
o«pori<  ^  nee  beiieAeia  in  se  divimi  pro  merfio  sesii-     ad  eum  morbus  et  xgritudo  ad^re  non  possei,  nc  inors 

.    VAI^iOiieM  NOTiB. 


QtHtm  ittmm,  In  me.  Bor.,  fMfm  W9t  ithm, 
Qu9d.  Il5  omnes  mssv  el  antiqmore»  edki.  Reciins 
!orsM>  fU0,  m  m  eiAtm  Gra^.  et  Crat.  Pleri^  ei^ti, 
Quare. 

Qifcd  nnmmf^odi^  tmmmt.  MflS.  5  rec.  el  cd^.  2 
ree.,  f#rf  a)ii4iNfKodiyii#  miimtd,  Ihs.  1  ree.  Culb.,  nl. 
8i.  In  fwi.  R(vv.,  Et», 

Vim  emH,  €on#.  ea^  i,  9im  frmnmfmn,  Bvjt, 
Bavei  heae,  Sfe  mss.  I  Deii.anciq.,  Reg.-Piit.  el  i 
alii  Ri»g.,  *  Vaiie.,  Cane.,  t  Colb.,  Ulir.,  Pen.,  fiiv., 
Vier.,  G4>cfr.,6nt.,  Em.,  ^run.,  Ckirom.  a  prima  maim, 
cdif.AnfWerp.l570,Tornes.,Soubr.,2Paris.,Spark., 
CeHar.  Vm  le€rio,q«KepIaciMt  Cujicioet  PelroCia- 
conio.  Ci  iia  legitur  seinel  eiiierum  apud  Lttcretium, 
Hl^  ▼,  pnifli»  ante  Aiiem,  qui  ab  anctoro  noslro  con  • 
futaiiir.  Elepliantes  ouiero  voeantinr  ^ums /nca;,  ea 
qnt^  primHm  in  Lucania  fuisseiU  visi»  teste  Yarroiio 
lie  Lt.«  iib.  VI,  ktca  boe^  elepkm,  Quod  alii  non  in- 
telligenus»,  tueat  muiariint»  in  waccaik  ui  fncium  est  iii 
3  Reg.,  5  Yatic,  5  Coib.,  i  Sorb.,  I  aarom.  a  ser- 
ctiiida  roanu,  in  ed.  Rom.  1468,  1470,  Ald.,  Paris. 
i525,  Crat.,  Fasitel.»  Thoroas.  In  i  Yatic.  est,  luca- 
no$;  \n  i  al.Yaiic.  et  i  Conr.,  tucos;  inLips.,  lupos  ; 
in  Canl.,  Tornes.,&farm.,  e^uos ;  in  5req.,  equos,  tu- 
pos^  vaccas.  Sed  qiias  horuro  omnium  immauissiroa 
corpora  ?  aut  quando  scrrviunt  hipi  ?  lla  Lucrct. 

Inde  boves  lucas  turrito  corpore  leUros 
Angaimanos  bein  docnerarat  vohicra  Poeni. 

Enmm,  AdMi  ex  ms.  Bov. 
f  Aeeeperii,  Ita  restitui  ex  veteribus  editis  et  omoi- 
bus  ross.  pra;terReg.  rec.  inqao  esi  aecepit, 

Vt  i^hus  loquamu9,  Num^uffl  vere  sinfiularem  adr 


hHyei  Bttnemanmjs  ex  mtilUs  mss.  qiios  referi  tn  nota 
sefftenti. —  (Jt  verims  tmfnar,  Proplnrimoriiin,  toipm'- 
wiMr,  scripsi  ex  Bon.,  Tax.,  Peu.,  Lips.,  2,  5,  Rcini. 
Ven.  147%,  olraqiie,  ii78,  toquar.  Bbn. 

Ptato.  Qiiem  ob  Ih)c  ipsiHi»  exagitai  Laclantius,  lib. 
111,  c.  i9,  contenditqiie,  ntifii^fttaii»  quidquam  dictum 
esee  m  rebus  Immfmis  deliriHs, —  Inqninqiie  niss.  rcc. 
ef  ironnuttis  etliits  pi  aemitiiiur  metins  igitur^  qtioii  mox 
sequitur  ;  cl  desiduraiHr  in  caeteris  mss.  el  vetustior. 
editis  eirin  G<jll,-*r.  et  Walch. 

Quod  et.,.,  ponderare,  Hac  desunt  in  ms.  Bov.  -- 
Erasni.,  Goili.,  Lips.  aiiique,  necnon  et  abipsa  edi« 
tione  0.  F.  Fritxsclie. 
D     Sentit,  Ms.  Bo v.,  sensit^  et  ita  eliam  Henmamius  et 
Bimemannos. 

Maluerunt.  Ita  omnes  mss.  et  vet.  cdlti.  In  vulga- 
tis  Of  10  esl  matuerint, 

Cnpinnt.  Ms.  Bov.  cupient, 

Uominem  morbis  subjectwn.  In  8  mss.,  homines 
morlis subjectos, —  lidem  queruntur  hominem  morbis  ei 
immatura^  morti  esse  subjectum^  eic.  Lucreiius,  v,  sub 
initium : 

Cur  anni  tempora  morbos,  ete. ; 

Tbeoplirasius  apud  Clcer.,  iii  Tuscul.,  prope  fin.;  et 
(|uidem  imiueriio.  iit  ait  Sallustius  initio  Jugurtb. 
Quintiliatius,  I.  xu  luslit.,  c.  ii  ;  Scnec,  inilio  I.  do 
IJrevil.  vila*.  Is.fius. 

Qnid  si  ostendero.  Mss.  2  Heg.,  2  Colb.  et  Brun.^ 
quid  si  osleudo. 

Yiia  sape  in  medio.  Ms.  Bov.,  vita  sua  in  medio* 

Ad.  Deest  in  Bov. 


Sl 


CAP.|1V.  0£  IMBECILLITATE  HOMUUS, 


quidem  possel.quoniain  mors  sequela  morborum  est.  Aea  eonditiooe  nawatur,  qiia  norbo  mpnir*  •«Mectos 


Iramatura  vero  mors  quomodo  abessel  ab  co,  cui  es* 
set  constiiuta  matura?  Nempe  nullum  bomincm  mori 
TOlunt,  nisi  cum  centesimum  SBtatis  compleveritan- 
num.  Quomodo  iins  in  tanta  repugnantia  rerum  ratio 
poterit  constare  ?  Ut  enim  ante  annos  centum  mori 
qaisque  non  possit,  aliquid  illi  roboris,  qood  sit  im- 
mortale,  tribuendum  est.  Qiio  concesso,  necesse  est 
condiiionem  morlis  exciudi.  Id  autem  ipsum  cujus- 
modi  potesi  esse,  quod  bominem  conlra  niorbos  ei 
ictus  exiraneos  solidum  atqiie  inexpiignabifem  fa- 
dat  ?  Cum  enim  constet  ex  ossibus,  ei  nervis,  ei  vi- 
sceribns,  et  sanguine ,  quid  borum  potest  esse  tam 
firmum,  ut  fragilitatem  repellat  ac  mortem  ?  Ut  igi- 
lur  bomo  indissolubilis  sil  antc  id  tempus,  quod  iili 


fiit,  nisi  peraeto  acutis  siut  spAlio,  ad  ultia»m  pm* 
cesserit  senectutem.  No»  igitur  vidkni^Ribi  sii  cfm^ 
stitutum,  quid  sequatur,  omni  ulique  caitero  temporv 
mori  nuUo  modo  posse :  sed,  si  prohiberi  ab  aluir# 
Ticlu  potest,  mori  poterit;  res  igitiir  exigtt,  ni  lio^ 
mini,  qui  ante  certum  diem  mori  non  potett»  eib«-' 
rum  alimeotiSy  quia  subtrabi  possunt,  tpiit  non  sit^ 
Si  opus  cibo  Aon  erit,  jam  non  bomo  tUe,  sed  DeiMi 
fiet.  Ergo  (ot  snperius  dixi)  qui  de  firagllit»ie  bomi« 
nis  queruntur»  id  potissimum  querantur»  qood  aoA 
immortales  et  sempiterni  sim  nati.  Nmmi^  nisi  senei^ 
mori  debet.  Nempe  ideo  niQri  debet»  ^^msk  Deu»  nom 
est.  Atquijnortalitas.  non  poteueum  immortolitaiai 
conjungt.  Si  enim  roorialis  esi  Ui  seneetnte,  immor^ 


puiani  oporiuisse  consiiiiii,  ex  qua  ei  materia  corpua  B  talia  csse  in adolesceniia  noa  potest ;  nee  eal  ab  «• 


attribuent?Fragilia  sunt  omnia,  qux  videri,  ac  tangt 
possuiit.  Superest,  nt  aliqiiid  ex  coelo  petant,  quo- 
niam  in  terra  nibil  cst,  quod  non  sil  innrmuro. 

Cum  ergo  bomo  sic  rormandus  esset  a  Deo,'ut  mor- 
lalis  esset  aliquando,  res  i|)saexigebat,  ul  terrenoet 
fragili  corpore  fingeretur.  Necesse  esi  igitur,  ut  mor- 
tem  recipiat  quandoiibel,  quoniam  corporalis  est ; 
corpus  enim  qiiodlibet  solubilc  atque  mortale  est. 
SiuUissimi  crgo»  qui  de  morle  immatura  queruntur  ; 
quoniam  nalurx  condilio  locum  illi  facit.  Ita  coose- 
quens  erit,  ut  morbis  quoquc  subjeclus  sil ;  aeque 
eoim  palitur  naiura,  ul  abcssc  possit  infirntitas  ab  eo 
eorpore,  quod  aliquaudo  soivcndum  est.  Sed  pu«e 


condiiio  mortis  aliena,  qni  qmndoqae  morilQrus  asi; 
nec  ulla  imoiortalitas  estt  eui  sii  tenainaa  fftnaiitiir' 
tus.  Ita  fit,  ut  et  imniortaUtaa  exciiiea  in  parpttuuaa, 
et  ad  tcmpus  recepta  mortalitaa,  homiiiem  canaiitaai 
in  ca  conditionc»  ut  ait  in  qnalibei  aeiala  mortaita. 

Qundrat  igiiur  necessiias  und^pie^  nac  debwastt 
alilfer  fieri,  ncc  fas  fuisse.  Sed  iati  ralionem  seques-» 
tium  nonTident,quiasemeleneaveruniinipsaaiimnMu 
Exclusa  enim  de  rebus  bumania  diviim  providantiat 
nece^sario  sequebatur,  ui  omnia  ana^  sponte  sint  naia% 
Hinc  invenerunt  illas  minutortim  saminuaa  plag as,  el 
concursiones  fortuUas,  quia  renim  originam  non  vi* 
debant.  In  quas  se  angustias  cam  ooiiiecissant,  jaaa 

cor** 


mus  fieri  posse,  quemadraodum  volunt,  iit  bomo  non  C  cogebat  eos  ueoessiias  existiaiare, 

IVARIORUM  miM. 


Ualwra,  Ita  mss.  Tornes.,  Grasm.,  Cauc.  cum  edi- 
tis  Grapb.,  Crat.,  Betul.,Thomas.  et  Spark.  Quhb  ie- 
ciio  optime  refertur  ad  illud,  immatura  mors,  qtiod 
proxime  praecedit.  In  21  mss.  el  Scxcusis  tiaturay  cor- 
rupte.  Uxc  vox  deest  in  tribus  Oxoniensibns. 

Quid  horum.  Sic  reposuirousex  omuibus  mss.  ei  vul- 
gatis,  pracler  Clarom.  etedd.  tres  in  quibus  est,  quod. 

Aliquando.  Post  aliquando^  mss.  2  Bon.,Tax.,  Bod- 
Ieian.,2Reg.  rec.,2  CoIb.^Clarom.in  inarg.  eiedit. 
4472, 147«  et  1497.  Trid.,  Florenl.  et  Is.  addunt,  el 
per  ie  ipsum  mobilis  semper,  qu:c  in  cxteris  desunt. 
— Caeterum  lka:c  verba,  qux  glossema  suni,  oroittit 
etiani  0.  F.  Friizscbe  in  sua  recenti  Laclanliauorum 
opertim  editione. 

Mortem  recipiaL  Id  est,  mortis  capax  sit,  ut  mori 
possU.  BUN.  T^ 

Stttltissimi  ergo.  Ita  cum  vetusiioribus  edilis  etCel-  *^ 
lar.  orones  mss.  prseter  2  rec.  ctal.  cdit.  in  quibus 
addiiur  sMnt. 

Quod  aliquando  solvendum  est,  Sic  reslituimus  ex 
mss.  5  Reg.,  3Colb.,  Marm.,  Lips.,  Gotb.,  Etn.» 
Caitl.,  Claroro.  et  vetustiorlbus  cditis  nc  Ccllar.  iii 
Walch.,«/;  accedenlibuseifaveiitibus  i  Rog.^Vict., 
Nav.,i  Colb.,  Brun.  in  quibus  c^ t,  (/mo(/ fl/iV/i/nwrfo 
rcsolvendum  est ;  et  respuunl,  idcirco  non  soiidum 
/frmiim^ue«a(iime*<Mi,quodinierjiciunlmss.^Colb., 
i  Sorbon.,Clarora.  in  marg.,  multique  editi  inter  hocc 
duo  verba,  quod  aliquando. 

Omni  utiqne  cwtero  tempore  mori  millo  modo  posse. 
Ita  emcndavirons  cx  niss.  Rcgio-Pni.  aliisque  2 
Reg.,2Colb.,  Gotb.,  Brun,  favenlibus  ross.,  5  al. 
Rcg.,  2  Colb.,  Ulir., Ero., Marni.,  in  quibus  esl  omni. 
Pen.  etClarom.,  cwtero:  sed  in  posteriore  esl  homini^ 
tit  in2  Colb.  et  Baluz.  In  7  mss.  cst  certo^  corruple. 
Ip2  Bonon.,  Tax.,  ct  Lips.  et  in  pravioribus  vulgaiis 


cst,  homiwem  utique  certotempw  mo^i  nuUo  aiodA 
posse ;  in  Cauc.  et  7  excusis,  homingm  utiqm  niat  certo 
tempore.  Yide  seq. 

Si  prohiberi  ab  allero  victu  po/M(.Pr3Cterros.  Torn. 
et  7  edii.  rec.  in  qnibus  est  altore,  scriptict  edd.  oro- 
nt^s  habeiit  altero.  Sic  etiaro  Betul.  coUex.  Opliroa  ei 
gennina  Icctio.  Altero  eniro  non  refcrtur  ad  t6  victu^ 
ut  quidaro  putaverunl.  Id  est,  si  alter,  impeditucnto 
sii,  qiioiiiinus  victu  ulatur,  aui  alimenla  subtraxerit. 
Ei  sic  infra  loquitur  Lactantius. — Abaltero  vicm.No- 
dum  in  scirpo  Erasmtis,  Gallxus,  lo.  Cauci  bic  qii»- 
sierunt.  Ortus  hic  lapsus  ex  falsa  consiructione.  Om- 
nia  plana,  si  recte  ita  construas  :  Sed  si  homo  ab  at- 
tero  (alio  boroine)  po/esl  virfu  prohiberi;  sive,  ut 
staliro  sequitur  :  dt  ab  altero  (sc.  alio)  ei  ciborum 
alimenta  sublrahi  possunt,  jjoterit  mori.  Bun. 

Fiet.  Oroniuro  inss.  est  ac  editorum,  praeter  Tho« 
mas.,  Tbys.,  Gal.,  Spark.  in  quibus  est  fiat. 

Qui  de  fragiiuate  honunis  queruntur.  Ita  emendayi 
cx  oinuibus  inss.  elcdiiis  prxter  Gall.  qui  legit, /lo^ 
mines. 

ISemo.^h^.  sex  rec. totideroque  editi  addunt  enim^ 
quod  c;ctcris  deest.  Objcctio  est  cx  adversariorum 
querelis  naia,  ciii  Lactanlius  subiude  respondet. 

Nempe...  non  est.  Desunt  in  ros.  Bov. 

tleri.  llocvcrburo,  quodest  inoronibus  cditlsprae- 
ter  Collar.  el  in  -1  mss.  Regiis,  desideratur  in  cae-^ 
teris. 

i/t;iu(on«mi£mtKum.  Francius  suspicatur  lcgendum 
esse  scgminum  :  id  est  atonioruni,  dc  quibus  lib.  ui 
Div.  Inslil.,  c.  i7,  et  I.  de  Ira  Uei,  c.  iO. 

P/ogos.  Iia  constanter  orones  Iibri,nihilquehicmu- 
tauduni.  3/f>it(/orum  seminum  plagce  sunt  atomorum 
iinpulsiones.  Cicero  dc  Fato  bic  expressus,  c.  iO  : 
Epicurus  dectinatione  alomi  vitari  fati  necessitatem  ptc-^ 


25 


FIRM.  LACTANTll  LIB.  DE  OPIFICIO  DEI. 


24 


poribus  nasci,  et  ilcm  ciim  corporibus  exiiiigui.  As-  A  auxilio  indigerel,  quse  socielns  essei?  quTTe  ralio? 


sumpserant  enim  nihil  fieri  menie  divina.  Qiiod 
ipsum  non  aliter  probare  polerani,  quam  si  osleiidc- 
Fenl  esse  aliqua,  in  quibus  videreiur  providenii» 
raiio  claudicare.  Reprehenderuntigiiur  ca,  in  quibus 
Tel  maxime  diviniiatem  suam  providenlia  mirabilitor 
^xpressii,  ui  ill:),  quae  reluli  de  morbis  et  immaiuni 
morle,  ciim  debuerint  cogilnre,  his  assumptis,  quid 
necessario  sequeretur  (sequunlur  autem  illa,  quae 
dixi)  si  morbnm  non  reciperel,  neque  tectis,  neque 
Testibus  indigeret.  Quid  enim  ventos,  aut  imbres, 
raut  rrigora  metuerei,  quorum  vis  in  eo  est,  ut  morbos 
affcrant?  Idcirco  enimaccepit  sapientiam,  utadver- 
auft  nocentia  rragilitatem  suam  muniat.  Sequatur  ne- 
eesse  est,  ut  quoniam  retinend»  raiionis  causa  mor- 


quac  humnnilas  ?  nut  quid  esset  letriu^  homine  ?  quid 
efferacius?quid  immanius?  Sed  qiioniam  inibecillis 
cst,  ncc  per  sc  potestsine  homine  vivere,  socictntem 
nppelii,  ui  vila  communis  et  ornatior  flat,  el  lulior. 
Yidcs  igitur  omnem  hominis  rationem  in  eo  vel 
maxime  stare,  quod  nudiis  rragilisque  nascilur,  quod 
morbis  afncilur,  quod  immatura  morle  mullaiur.  Qu£ 
si  honiini  delrahanlur,  raiionem  qiioqiie  acsapieu' 
tiam  dcirabi,  necesse  est.  Sed  niinis  diu  de  rebus 
aperlis  dispulo,  cum  sit  liquidum,  nihil  sine  provi- 
denlia,  nec  factum  esse  unqtiam,  nec  flcri  poiuissc. 
De  cujus  operibus  universis,  si  nunc  libeat  disputaro 
per  ordinem,  infinita  materia  est.  Sed  ego  de  nno 
corpore  hominis  Untum  Institui  dicere,  ut  in  co  di- 


jbos  capit,  etiam  mortem  semper  accipiat ;  quia  is  ad  g  vinae  providenti»  polestaiem,  quanta  fuerit,  osien- 


quem  mors  non  venit,  firmus  sit  necesse  est :  infir- 
Biitas  autem  habet  in  se  moriis  conditionem ;  firmitas 
vero  ubi  roerit,  nec  senecius  locum  potesi  habere, 
aec  mors,  quae  sequitur  senectutem. 

Pncierea,  si  mors  certiC  constituta  esset  seiaii,  de- 
fti  liomo  insolentissimus,  et  humanitate  omni  care- 
rec.  Nani  Tere  jura  omniu  humanitatis,  quibus  inter 
oos  cohsremus,  ex  meiu,  et  conscientia  rragilitalis 
oriuntur.  Denique  imbeciltiora,  ct  limidiora  quaeque 
aRimalia  congregantur,  ut  quoniam  viribus  lueri  se 
nequeunl,  moltitudine  tueanlur  :  Torliora  vero  soli- 
tadines  appetunt,  quoniam  robore  viribusque  confi- 
4ant.  Homo  quoque  si  eodem  modo  haberet  ad  pro- 


dam  his  dumtaxat  iii  rebus,  quae  suni  comprehensi- 

biles  et  apertac;  nam  illa  quae  sunt  anim»,  nec  sub- 

jici  oculis ,  nec  comprehendi  queunt.  Nunc  de  ipso 

vase  hominis  loquirour,  quod  videmus. 

CAPUT  V. 

De  figurit  auimalium  etmembri$. 

In  principio,  cum  Deus  fingeret  aniinalia,  noluit  ea 

in  roiundam  formae  speciem  conglobare  atiiuec  olligere» 

ut  et  moveri  ad  ambulandum,  et  flectere  se  in  quam- 

libet  partem  facile  possent:   sed  ex  ipsa  corporis 

summa  produxit  caput;  item  produxit  membra  qiiae- 

dam  longius,  quae  vocantur  pedes,  ut  alternis  niotibus 

solo  fixa  producerent  animal,  quo  mens  tulisset,  aut 


pulsanda  pericula  suppetens  robur,  nec  uUius  alterius  C  quo  petendi  cibi  necessitas  provocasset.  Ex  ipso  au- 

VARIORUM  NOTifi. 


iat.  Itaque  tertim  quidem  motui  oritnr  exlra  pondus  ei 
plagam^  cum  decUnat  atomus  intervalb  minimo,  Lucre- 
tius,  lib.  II,  V.  531  : 

Undique  pro  telo  plagariim  conUouato, 
•tlib.  iv,v.  188,  190: 


Qu«  qoasi  truduntur 

sequenii  conciia  plaga. 


Buif. 


Divinitatem  tuam  providentia.  Haud  secus  legilur  in 
mss.  5Rcg.  Yeiuslioribus,Cauc.,aColb.,  Ultr.,Em., 
Caiit:)b.,Christ.,  Mertoii. ,  Mnrm.,  Bruii.,  Claroin.  a 
prima  inaiiii,  et  in  cunciis  ferme  editis.  Al  2  Bon.,  6 
alii  et  5  edili  ree.  Iiabenl  divinilas  $uam  providen- 
tiam.  Uiraque  leclio  bona.  Nobis  firinior  et  vcrior 
vi&a  est  prior  scriplura. 

Vt  illa.  Ms.  Bov.,  ut  ea. 
•  UisatsumptiSt  quid  necessario  sequeretur,  Scilicet  illa 
providenlin.  Il:cc  est  lectio  2  Bononien.,  2  :il.  Ueg., 
Tax.,  i  Colb.,Baluz.;  in  ms.  RegioPut.,  quidem  ne- 
cessario  sequeretur y  male.Nullus  eiiim  lunc  phrasis  iii- 
tegrx  iiexus.  In  4  al.  Aeg.,  i  Colb.,  Em.,  Cantab., 
Clarom.,  Bnin.  et  ciinctis  ferme  vulgatis  esi,  quce  ne- 
cessario  sequerenlur^  hi  editis  Ald.c!  Paris.  i5i5.^t(<e 
necestario  sequentur, 

Si  morbnm  non  reciperet,  neque  vestibus  indiqeret,.. 
aut  frigora  metueret.  Sic  c^stigavimus  ex  mss.  Regio- 
Puleano  tribusquc  aliis  Reg.,  4  Colb.,  Gtith.,  Lips. 
ac  veluslioribus  editis.  Hicc  enim  referunliir  ad  lio- 
miiiem  de  quo  supra,  ut  sit  in  qualibet  ostate  mortalis^ 
et  inox  iiifra  aceepit  sap.entiam...  muniat ;  morbos  ca- 
pit ,  etiam  mortem  semper  accipiat.  In  receniioribns 
mss.2 Reg.,  2  Colb.,  Claroin.,  Baliiz.  ct  edit.  4  pbira- 
tivo  nuinero  reciperen\  indigerent^  meluerent ;  vitiose. 

Sequatur  neceste  est.  PbrasisLuctantiana.  Sic  emen- 


datiim  ex  mss.  et  vetustioribus  editis.  Sequituw  neces- 
sario,  in  vuigaribus  libris.  Sed  neeeue  e$l  mt  quO' 
niam  in  Clar. 

Ad  quem  mors  non  venit.  Ita  emeiidavimiis  cx  mss , 
5  Rcg.,  5  Colb.,  Golh.,  Lips.,Clarom.,  Em.,  Cant., 
Brun.,  Bov.  et  viilgntis  Rom.  i470,  i474,Parrbas., 
Is.,  Cellar.,  Walch.  In  recentissimis  2  RcKm  ^ 
Colbert.,  Baluz.  et  recent.  edd.,  mor^t»  nofi  venil. 
Vid.  seqq. 

JmbecHliora  et  timidiora  qumque.  Rariora  sunt  exem- 
pla  ,  ubi  quisqiie  comparalivis  jungitiir.  Iterum, 
cap.  i4,  placidiora  queeque.  Ad  sectionem  iniegram, 
conf.  lib.  III,  c.  i3.  Biirf. 

Quave  ratio.  Ita  reposui  ex  vetustiorihus  editis  et 

mss.  niullis,  rejectis  iis,  quae  in  recentiorihus  qiiin- 

H  que  et  in  vulgatis  novem  iiiterseruntur,  quas  reSnren' 

tia  inter  se?  quis  ordo .'  At  in  nis.  Bov.,  (filas  soeietas 

esset  tpuB  reverentia^  quceve  ratio^  etc. 

Quidesset  tetrius  homine.  Sic  23mss.  et6editi;  ct 
apud  Ciceronem,  lib.  ii  Officior.  n.  77,  ei  lih.  iii.  n.  36. 
In  celcris  vulgaiis  et  septem  inss.  rec.  legitur  deierius 
homine.  Sic  infra  in  fine  capitis  5 :  horribile  atque  te* 
trum. 

Sine  homine.  Supple,  altero  aUquo.  Francids. 

Loquimurj  quod  vi</emtii.  Ita  resiitui  ex  vetustiori- 
bus  luni  editis,  tuin  mss.  4  Reg.,  2  Bonon.,  Tax.,  Peu., 
CaucGoth.,  4Colb.,Baliiz.,  Em.,Cant.,  Brun.  At  in 
rec.  2 Reg.,  2  Colbert.,  Claroin.  et  rec.  excusis est>  lo" 
quantur.  Tliomasiana  ediiio  loquamur.  —  iVMii^  loqui' 
mur.  Rectior,  ni  fallor,  respectu  prxcedentium  est 
indicandi  modus;  determinat  enim  et  explicat  his 
verbis  dislinciius  propositlonem  sive  iliema  librf  hti' 
jus,  etipsamdemum  tractationein  de  cori  ore  hominift 
suscipit  cap.  8.  Bcm. 

Producerent  animal.  Sic  reposuj  ex  vetustloribus 


S5  CAP.  V.  DR  FIG.  AMMAL.  £T  MEMBIilS.  t6 

letn  Tasculo  corporis  quaiuor  fecitcxiniitb ;  biiia  pos-  A  nlmium  brevibus,  propier  nrmitatem ,  sed  et  paucis 


terius,  qux  sunt  in  omnibiis  pcdcs ;  i(rm  bina  <*npili 
el  collo  proxima,  quae  varios  niiimaniibus  usus  pr.nc- 
bent.  In  pecudibus  enim  nc  feris  sunl  posterioribus 
pedessimiles,  in  bomineautem  manus;quas  non  suiit 
aid  ambulandum,  sed  ad  facicndum  temperandumque 
sunt  natae.  Esl  et  terlium  genus,  in  quo  priora  Wh^ 
neque  pedes,  neque  manits  sunt,  sed  alae,  in  quibus 
jpennx  per  ordinem  fix»  volandi  exhibent  usum.  Ila 
tina  fictio  diversas  species  et  usus  liabet.  Atque  ut 
ipsam  corporis  crassitudinem  firmiter  compreliende- 
rel,  majoribus  et  brevibus  ossibiis  invicem  colligatis, 
quasi  carinam  compegii,  quam  nos  spinnm  dicimus, 
eamque  noluit  ex  uno  perpetuoque  osse  formare,  no 
fradiendi  flectendique  se  faculiatcmanimal  nonhabe- 


el  magnis  ossibus  coiisiarc  voluit.  Aut  enim  bina 
sunt  ut  in  homine ;  aut  quaterna,  ut  in  quadrupede : 
quae  tamen  non  fecil  solida,  ne  in  gradiendo  pigritia 
ei  gravilas  retardaret,  sed  cavata  et  ad  vigorem  cor- 
poris  conservandum  meduHisintrinsecus  plena ;  eaque 
rursus  non  aequaliier  porrecta  finivit :  sed  suromas 
eorum  partes  crassioribus  iiodis  conglobavit,  ut  ct 
subsiringi  nervis  facilius»  et  verii  tutius  possent,  unde 
sunt  vertibula  nominata.  Eos  nodos  firmitersolidatos 
leni  quodam  operculo  texit,  quod  dicilur  cartilago; 
scilicet,  ut  siiie  attrilu  et  sine  seiisu  doloris  aliquo 
flectereiilur.  Eosdem  tamen  non  in  unum  modum  ln« 
formavit :  alios  enim  fecit  simplices,  et  in  orbem  ro- 
tundos,  in  iis  dumtaxat  artlculis,  in  quibus  moTttri 


rel.Exejuspartequasimedia  costasjdestiransversa  B  membra  in  omnes  partes  oportebat,  ut  in  acapulis; 


et  pfana  ossa  porrexit  in  diversum,  quibus  clementer 
curTatis»  et  in  se  velut  in  circulum  pene  conduciis» 
intema  viscera  conteganiur,  ut  ea,  qus  mollia  et 
ininus  Talida  ficri  opus  erai,  illius  solidac  cratis  am- 
plexQ  possent  esse  munila.  In  summa  vero  construc- 
lionisejus,quam  similem  naviscariiiaediximus,caput 
collocaTit,  in  quo  esset  regimeii  totiiis  animanlis;  da- 
tumqne  illi  lioc  nomen  esl,  utquidcm  VarroadCicero- 
ncm  scribit,  qiiod  liinc  capiant  initium  sensus  ac  nervi. 
Ea  Tero,  qu.T  diximus  de  corpore,  vel  ambulandi» 
Tel  faciendi,  vel  volandi  causa  esse  prodiicta,  neque 


quoniam  manus  utrolibet  agiuri  et  contorqueri  ne- 
cessarium  est :  alios  autem  latos,  et  aequales,  et  in 
unam  partem  rotundos,  et  in  his  utique  locis,  ubi 
tantummodocurvari  membra  oportebal,  ut  in  geuibus 
etincubitis,et  in  manibiis  ipsis.  Nam  sicut  manuses 
eo  loco,  uiide  iiriiintur,  ubiqiie  versus  moveri,  spe- 
ciosum  simul  et  uiilc  fuit :  sic  profecto ,  si  hoc  idem 
etiam  cubitis  accidcret ,  et  supcrvacuus  esset  ejus 
modi  motus,  et  turpis. 

Jam  enim  manus  amissa  dignitate ,  quam  nunc  ba- 
bet,  mobilitaie  nimia  proboscidi  siroilis  videretur» 


njmium  longis,  propter  celerem  mobilitatero,  neque  G  essetque  homo  plane  anguiuianus  :  quod  genuain  illa 

VARIOROM  NOTifi. 


editis  et  onmibus  mss.  codtcibus,  uno  dempto  recen- 
ttssimo  Colbertino,  in  quo,  sicut  et  in  vulgatis,  est 
perducereni :  quod  idem  est.  Eodem  sensu  producere, 
pro  perducere^  apud  Tereniium.  Nec  dubito  quin  hxc 
genuina  sit  Laciantii  lectio.  Eodem  sensu  produeere^ 
apod  Columellam.  Quis  enim  librarius  in  producerenl^ 
coinmutasset  perducerent.  vocein  omnibus  notam? 

Enim  ac  feris.  Desunthaec  in  ins.  Bov. 

Sed  ad  faeiendum  temperandumque,  Vera,  ut  cum 
Cellario  opiiior,  Lapianiii  leclio,  quae  est  manuscrip- 
toruro4Reg.,  Cauc,  Goih.,  3  Colb.,  Nnv.,  Vict., 
Dlt.,  Lips.  1  Brun.  acedd.  Rom.  1470,  1474,  et  Be- 
tul.  cum  mss.  i  Colb.  et  Marm.,  in  quibus  est  tempe- 
randumquey  omissis  $ed  ad  faciendum,  Ed.  Rom.  1468 
habet  reparandumque^  pro  temperandumque ;  qiiod  ver- 
bum  non  inielligentes  plures  librarii,  ei  substiluerunt 
tenendumque^  ut  2  Bon.,  iReg.»  2  Colb.,  Tax.,  Bold., 
I  Sorb.,  Clar.,  Baluz.,  i  Brun.  quod  idem  est.  Sed 
quid  sibi  volunt  caetcri  edili  complures,  in  quibus  est,  D 
ied  ad  faciendum  operandumque?  quasi  facere,  non 
idem  sit  nc  operari. 

Majoribus  el  brevibut  os$ibui.  Mss.  Brun.  et  edit. 
Belul.  majoribttt  et  brevioribut  ottibut. 

Mollia.  Mss.  1  Bonon.,  2  Re^.,  "1  Colberl.,  Baluz. 
molliora.  Caeteri  cuin  omnibiis  ediiis,  ut  iii  lextu  nos- 
tro. 

SolidiB  cratit.  Virgil.,  xii  ^n.  v.  508: 

Tfaosadigil  costas  et  crates  pectoris  eusem. 

Ovid.  lib.  VIII  Metam.  vers.  806 : 

Pec4us  et  a  spioje  Untummodo  crate  teneri. 

Lib.  xn  Metam.  Ters.  570 : 

Qo«  (fiatta)  lalerom  cratem  perrupit.     Bun. 

Velfaciendi.  Additum  ex  cunctis mss.  et  i4edilis: 
deest  Tcro  in  Thys.  et  Gall. 

Et  paucit.  Similiier  additum  ex  14  cxciisis  et  omni- 
laa  mss.  dempto  uno  Colbcrtino,  cui  est  et  parvit. 


Desideratur  in  edd.  Thys.  et  Gall. 

Finivit.  In  ms.  Bov.  /inirent, 

Informa»it.  Restitui  ex  vetustioribus  editis  cunctis- 
que  mss.,  demptis  2  Colb.  rec.  in  qiiibus  est  reforma-' 
oi7,  et  iino  Reg.  itein  rec.  in  quo,  sicut  et  in  vulgatis 
rec.  est  fornmvit^  quod  idem  est.  Sxpe  enim  Lactan- 
tius  verba  composita  usurpat  pro  siniplicibus,  et  sim- 
plicia  pro  compositis  :  quac  recentiorcs  emendaro 
volentes  perperam  immutarunt.  —  Informavii.  Coin- 
positum  scile  i^o  simplici  posiiit,  ut  cap.  8 :  Noluit 
Deut  (aures)  mollibut  pelliculit  informare ;  cap.  12 : 
Utraque  coagulata  informari;  c,  19,  corporit  informa" 
tio.  hm, 

Curvari  membra  oporlebat.  Ven.  1472,  iitraque  78, 
93. 97,  Pier.,  Parrh,,  Paris.,  lunt.  male  interserunt  cur- 
vari  membra  in  omnes  partes  oportebat^  incommode 
ex  prioribus  repeiita ,  quibus  repuguat  taniummodo. 

Biiif. 

Ex  eo  toco  unde  oriuntur  ubiquet  etc.  Sic  reposiii  ex 
vetustioribus  cditis  el  quamplurimis  mss.  Qiiinqne  alii 
et  vulgati  rec.  eo  omiltunt,  ct  post  orittftlifr  adduiit,  a 
corpore  :  qiiod  superfluimi. 

Probotcidi  timilit  videretur.  Proboscis  manus  est 
elephantis,  qua  obvia  quxque  sibi  objccta  sitbmovere 
dicilurt.quaf.  cuin  serpenlis  instar  Hexilis  sii,ab  hac 
elephantum  anguimanum  dixit  Lucret..  lib.  li  et  t« 
Deeadein  Cicero,  ii  de  Nat.  Deor.,  cl  Arislot.,  lib.  ii 
de  Pai-lib.  anim.,  cap.  16,  Jsidorus  lib.  xii,  cap.  2. 
Roslruin  elephanti  promuscis  dicitur,  quo  ille  |)abu- 
lum  ori  admovet,  et  est  angui  similis.  Rittersbusius. 
—  Mss.  septem  habent  proboscidit  timitit;  octo  cum 
ed.  Rom'.  1470,  promutcidit;  2  R^.  rec.  et  Marm., 
promotcidit, 

Anguimanut.  NouitLucretium,  qui  elephantum  an- 
guimanum  cognominat,  iib.  ii,  eo  quod  proboscis,  an-* 
guium  iusiar»  in  omnes  part^s  circumQeciittir, 


27  FIRM.  LACTANTII  DE  OPIFICIO  DEl.  ^ 

immanissioia  bellua  mirabiliter  effectum  est.  Deus  A  Providentiae  inesse  rationem,  qu»  ( malum  I )  vnui- 


cnim,  qui  providentiam  et  poteslatem  suam  muUa- 
rum  rerum  mirabili  varietate  voluilostendere,  quo- 
niam  capul  ejus  animnlis  non  taro  luiige  porrexerat, 
ut  terram  posset  ore  coniingere,  quod  erat  fuiuruni 
horribile  atque  teirum,  et  quia  os  ipsum  profusis  den- 
tibus  sic  armaverat,  ut  eliamsi  conlingeret,  pnscendi 
tamen  facuUalem  dentes  adimereni;  produxii  inter 
eos  a  summa  IVonie  molle  ac  Qciibile  membrnm,  quo 
prendere,  quo  lenerc  quodlibei  possel,  nc  raiionem 
\ictus  cnpiendi,  vel  dentium  prominens  niagnitudo, 
vel  cervicis  breviiaa  impediret. 
CAPUT  VI. 
De  Ejricwri  err&re;  el  de  mtnibru  e^runufue  tMU. 


tas  erat  dicere  fuisse  animalia  prodigiosa,  in  quibns 
nascendi  raiio  ccssaret  ? 

Quonium  igitur  omnia  quae  videmus  cum  ratiotie 
nata  sunt,  id  enim  ipsum  nnsci,  efficere  nisi  ratio  nnn 
potest,  mnnifeslum  est,  nihil  omnino  rationis  cxpers 
potuisse  generari.  Anie  enim  provisum  est  in  singulis 
qiiibusque  fingendis,  quatcnus  et  minisierio  membro- 
rum  ad  necessaria  viiae  uteretur,  et  quatenus  adju- 
gniis  corporibus  elaia  soboles,  univcrsas  generatim 
conservaret  animnntes.  Nam  si  peritus  architectus» 
cum  magnum  aliquod  xdificium  facere  consiituii,  pri- 
moomnium  cogiint,  quae  summa  perfecii  acdificii  fu- 
turn  sit,  et  anie  emetiiur,  quem}  locum  leve  pondus 
expectel,  ubi  mngni  operis  staiiirasit  moles,  qu.x  co- 


Non  possom   hoc  loco  teneri ,  quominus  Epiouri  j^  himnnrum  inlervnlln ,  qui,  nut  ubi  aqunrum  cnden- 


stultiiinm  rursum  conrgunm  ;  illius  enim  suiit  omiiia 
quoe  delirnt  Lucrelius  :  qui ,  ut  osienderet  animalia 
non  artificio  aliquo  divinae  mentis,  sed,  ut  solet,  for- 
tuito  esso  naln;  dixit,  in  prlncipio  muiidi  nlias  quas- 
dam  inniiinernbiles  animnntes  mirnnda  specie  et  ma- 
gnitudine  fuisse  nalns,  sed  eas  permanere  non  po- 
tuisse,  quod  illas  aut  suroendi  cibi  facultas,  nut  co- 
eundi  gencrnndique  ratio  defecisset.  Videlicet  ut  et 
alomis  suis  locum  faceret  per  infinitum  et  inane  vo- 
liinniibus,  divinnm  providentiam  voluil  excludere. 
Sed  cum  videret  in  omnibus  quae  spirnnt.  mirabilem 


tium  decursus  et  exitus,  etreceptacula,  haec,  inquam, 
prius  providet,  ut  qu«necumque  sunt  pcrfecio  jnro  opcri 
necessaria,  cum  ipsis  fundamenlis  pariter  ordiatur  : 
cur  Deum  quisqnnm  pulet  in  machiuandis  animalibus 
non  ante  providisse ,  qunc  ad  vivendiim  necessnria 
essent,  quam  ipsam  vit:)m  daret?  Qu»  uiique  consinre 
non  posset,iiis)  priiis  efiecta  essent  qnibus  constnt. 

Videbat  igilur  Epicurus  in  corporibus  anininlium 
divinae  rationis  solertiam  :  sed  ut  erficerct,  qiioil  nnlo 
imprudenter  assuropserat,  adjecit  aliud  delirainentum 
superiori  congruens.  Dixit  enim,  neque  oculos  ad 


VARIOROM  NOTiE. 


Immaniisima.  Frequens  epilheton  de  elephantis  :  G 
hinc  cap.  8  dixit :  Boves  lucas  cum  immamssimh  cor^ 
poribui,  , 

Deut  enim,  qui.  Omnium  mss.  et  ediiorum  est  hsec 
lectio,  si  excipias  i  Reg,  ac  ed.  Gall.  et  Spark.  in  qui- 
bus  est  (fuod. 

Ne.  Stc  resiitui  ex  17  ms$i.  et  ed.  Betul.  et  CcIInr. 
In  6  mss.  editisqne  luuliis  csi  nt. 

Sedulsolet.Omms  libri,  sed,  uisotet;  itn  solet  I.  i 
Instit.,  cap.  it :  Stoici  ui  solenl;  lib.  vii,  c.l :  Ut  Aca* 
demici  solent.  Posui  cum  cd.  Pnris.  i5l5,  in  paren* 
ihesi  (  ut  solet ).  Bcn. 

Ut  atomis  suis  locum  faceret.yul^o  addunt  nonnulla 
verba  quae  nec  in  mss.  iiisuiil,  nequf^  iu  ed.  Rom.  Et 
niox  recentiores  ,  in  qnibus  nascendi  ratio  cessusset. 
Sed  neqiie  nascendi  in  vet.  libris  esu  Cell. 

Perinfinilum  et  inane  votitanHbus.  H«g  abftiint  a 
15  mss.et  ed.  Rom.  Exlnntaiitem  in  cntleris  editis 
et  mss.  2  Bonon.,  2  Reg.,  5  Colb.,  Sorb.,  Cauc,  ^ 
Tnx.,  P«n.,  Ultr.yBaluz.  —  Per  infinitum  ei  inane  ro-  *^ 
Utantibus.  Haec  respondenlstyloLactnniii  lib.iir,  cnp. 
17 :  Non  esl  providentias  opus.  Sunt  enim  semina  per 
inane  voUtaniia ;  de  Irn,  cap.  10  :  Si  quidem  per  inoiie 
alomi  volitant.    Ueumanniis  :  Per  inlinitum  inane. 

BUNEMAN. 

Quee  [malum ! )  vanitas  erat.  Sic  legiiiil  inss.  cod. 
2  Bon.,  2  Reg.,  Cauc,  Ernsm.,  I  Colb.,  Baluz.  ctty- 
pis  vulgnii  Crnl.,  Bctul. ,  Anlwcrp.  1570,  Tornes., 
Soubron.,  2  Pnris.,  Is.,  Spnrk. ,  Gall.  enque  leciio 
probatur  nb  Ernsino,  linnc  sententinm  Tcreiviinnre  illi 
similem  dicen te,  ^jfut,  ma/iim/ a/ir'.  Mnlum  eniin  hic 
interjectionis  vim  obtinel.  Cxleri  niss.  et  cditi  ha- 
bent,  quod  malum  vanitatis  erat;  viiiose,  ut  recle 
scnsit  Brnsmus.  In  Lips.  tfuid  mnlum  vnnitatis  eral; 
in  I  Colb.  quod  multum  vanilatis  erat.  Lcctio  nostra 
confirmntnr  cx  nuctorilMH  Lilinis.  Sic  Q.  Curiius, 
lil).  VIII,  QnWy  waium!  amentia  te  cnegH  belli  fortunam 
experiri;  sic  Pinuui<,  Meuech.  v.  i42  :  Qu(p  hac,  iJirt- 
Inm!  impudeniia  efl?  —  Q//ru,  mnlum  ^  vauilas  cral. 
lla  Ciccro,  Orat.  i  Philipp.  onp.  6  :  Quwnamy  malum, 


nst  ista  voluntaria  senitus ;  lib.  ii  Orfic  cap.  15  :  Qum 
tey  malum,  inquil,  ratio  in  istam  spem  induxit  ;  ndde 
pro  Roscio  Comoedo,  in  fine.  Livius,  lih.  v,  cap.  54  : 
Qu(By  mahmiy  ratio  est?  Sciiccn  ad  Marciam,  cnp.  3  : 
Qu(e  enim,  mio/aim,  amentiaesi?  Bcn. 

/n  quibus  nascendi  ratio.  Male  omissa  est  hncc  na- 
scendi  dictio  in  mss.  20  ei  pluribus  vulgatis,  qiHc  le- 
gitur  in  i  Reg.,  iBonnn.,  Tnx.,  i  Colb.,  Baluz.  nliis« 
qiie  optimis,  necnon  in  edilis  Thomas.,  is. ,  Thys., 
GaII.,Spnrk. 

Cessaret.  lla  einendavi  ex  mss.  i  Bonon.  antiq.,  i 
Co)b.«  Marm.,.CIuroin.  Quxn  lcciio  nobis  melior  visa 
est,  niinni  in  ceteris  cessasset. 

Nihil  omnino  ralionis  expers ,  poluitse  generari.  Id 
cst,  nihil  poiuisse  genernri,  in  quo  non  nliquo  modo 
ruiio,  el  providentin  condiioris  eluceret.  Umvs. 

.Ante  enim.  Sic  reposui  ex  inss.  2  Bonoii.,  2  Rcg.,  4 
Colb.  mullisqiie  nliis.  lu  sex  scripiis  lotidemque  viil. 
galis  esl  M  enim  ;  in  ms.  Ullr. ,  Aut  enim;  in  i  Reg, 
el  I  Colb.,  Adeo  enim. 

Adjugaiis  corporibus,  Sic  omnes.  Verbum  alii  ex 
Pacuvio  ct  Plinio  probarunl;  rnriorn  exglossis  nnli- 
quis,  abjugasserey  abjugare,  abjugus.  BuN. 

Ubi  magni  operis.  Ms.  i  Bonon.  antiq.,  oneris.  — 
Magni  operis.  Bon.  apud  Isaeum  prnve,  magnum  one^ 
ris  :  sic  modo  infra,  perfecto  operi;  lib.  vii,  cap.  1  : 
Fundamenla  firmaei  idonea...  operi  perferendo.  Sencca, 
ep.  55  :  spelunc(e...  magni  operis.  Plura  Groiiov.  ail 
Liv.  lib.  XXI,  cap.  61.  Bun. 

Prius  providet.  Sic  reslilui  ex  mss.  Bonon.,  4 
Reg.,  5  Colb.,  Marm.,  Baluz.,  Brun. ,  cdit.  Roni., 
Ciut  ,  Ccllar.  Et  melius  quadrat  h;cc  lecliocum  mox 
soquenlibus  anle  providisse,  quam  2  mss.  ei  9  cdil. 
prins  pra'videt.  Iii  10  edilis  esl  prius  pervidet. 

In  macliinandis  animalibus.  In  praeposui  cx  omnihus 
mss.  et  ed.  Rom.,  Cyinnic,  Walcb.  Deest  in  vulgatis 
ocio. 

Dixil  enim,  Hoic  ex  Lucreiio  libro  iv.  De  hoc  jam 
loquilur  Lactaiilius  libro  iii  Divinar.  Institut.  cap.  S» 


10  CAP.  YJ.  DC  EPIC.  ERR.-  CAP.  VH.  0E  CORP.  PARTIBUS.  5# 

Videndum  esse  naios,  neque  aures  ad  audiendnm,  ne-  A  animal  ejusmodi ,  quod  oaribtti  poUu*  MidiroA   odt». 
^A^.  ^A       u..i.^j  .      .  rareiuroculis,auribu8cernerel?Si  enimpriinoniMi 


que  pedes  ad  ambulandum,  qiioniam  menibra  h»c 
prius  natasunt  qunm  esset  usiis  videndi,ct  audieadi» 
el  ambulandi :  sed  borum  omiiia  officia  ex  natis  c\ti  • 
lissc.  Yereor  ne  btijusmodi  porienia  et  ridicula  re- 
futare  nnn  miiius  ineptum  esse  videalur.  Sed  libet 
ineptire,  qooniam  ciiiii  inepto  agimus,  iie  se  ilie  nl' 
ir^is  argiilum  piitet.  Quid  ais,  Epicure  ?  Non  suni  nd 
\ideiiduro  oculi  nali?  Cur  igilur  vident?  Poslea,  in- 
quil,  usiis  eorum  apparuit.  Vidciidi  ergo  causa  nati 
snnt;  siqoidem  niliil  possuni  aliud  quaw  vidcre.  Iiem 
inembra  caeiera»  cujus  rei  causa  nata  sunl,  ipse  usus 
ostendit :  qui  uiique  nullo  modo  posset  exisiere,  ni^i 
csseni  menibra  omnia  (am  ordifiaie^  Uuu  providcuter 
eflecta,  ut  usum  posseni  babcre. 

Quid  enim ,  si  dicas  aves  non  ad  volaudum  csse  ft 
natas ,  neque  feras  ad  ssBvienduro ,  neque  pisccs  ad 
natandum»  neque  bomines  ad  sapiendum ;  cum  ap- 
pareat  ci  nnturae ,  ofnoioque  servire  animanles,  ad 
quod  est  qiurqtie  generata?  Scd  videlicet  qui  sum- 
mam  ipsani  veritatis  amisit»  scmper  erret  necesse 
esl.  Si  eoiin  non  providenlia  ,  scd  forluitis  alomorum 
concorsionibus  Bascuntur  omnia ,  cur  mmquani  for- 
luitoaccidit,sic  coire  ilia  principia,  ut  elGcerent 


nuUum  genus  positionis  inexperlum  reliuqwml, 
op4>rtuit  ejusmodi  quotidie  monstCBi  generMi,  mi  qui- 
bus  et  mcmbrorom  ordo  prospost^us ,  ei  usus  btugo 
diversiis  exisieret.  Cmn  vero  iwivtraa  geneni,  et 
universa  quoque  mawbfa  leges  Sttas ,  el  ordiiies ,  ei 
usus  sibi  ;iUributos  tueattlur,  iMnilealuin  eu  mliil 
fortuilo  csse  foeitim,  i|ii«iitam  divro»  raikiai»  dbfo»* 
siiio  pcrpetua  servaaur.  YermM  alia*  ffeieUemii»  Epi- 
curuoi,;^uuc.  de  prirvid6iilui  {M^mp^mB^iliaa^ 

€APUT  m 

•  *•     •     *P^*omnibus  corpoHs  pmtbui/    * 

•  -   •      '     -         •      -  '•  .,. 

Dcu$  igiLur  solidameiila  corporis ,  qutc  ossa  dicu»- 
tur,  nodaia  ct  adjuncta  inviccm  uervisalligavit  atquei 
constrinxit»  quibus  meiis,  si  excurrere,  autresU* 
lere  velit ,  lanqunm  rclinaculis  ulcreiur;  etquidcm 
nuUo  labore,  nuUoque  conatu  :  sed  vcl  mlnimonutu 
lotius  corporis  molem  (eroperaret  ac  flccteret.  Hjcc 
autem  viscerUms  operuit »  ut  qiiemque  locum  decc- 
bat,  ut  quae  soHda  essent,  conclusa  tegercntur. 
Item  visceribus  ip^is  venas' admiscuit,  quasi  rivQ& 


YARlORlUi  mi£L 


NayM  9nn$  udaudiimditm,  llaec  qua  desunt  iu  ed. 
Thys.  ei  GaJl.  restiiui  ex  caeleris  excusis  et  omiiibus 
ittM.  Elquidefift  reete.  Yide  poido  post ,  umm  vid^udi^ 
et  mudiftudi ,  et  mtMmdi ,  ^uihus  \\ftt  Iria  membra 
respondtnl.  h\  mas.  -1  Sirboft.,  &  Colb.  el  BjIuz. 
pr#  iwfHC  esi  ttlrobi^pie  ne€. 

ygrter  im.....  non  miiuft  itupfum.».  vldeiUur,  Lips. 
lert.  Reimm.  perperain,  Vereof  m...  imi  mmi§.  Cras- 
mos,  $€rm0^  iaquU ,  nideUrimperfectHs ,  nisa  addas , 
qttom  dicere ,  aut  sitHiUquip)mitn,  Sed  suIva  el  inie- 
gra  bfteenima.  Pari  modo  de  Ira.  ca|K  10 :  Vereor^ 
tt#  «en  wmm  deUtar&  mdeaiwr,  qm  hmc  jmUL  refel- 
tenda;  retpondenmuu  fouun,  etc.  Gonf.  iib.  vii, 
caj».  I^.  Bua. 

Non  sunt.  f la  omnes  pcne  mss.  et  vulgati.  Expunxi- 
HMSMtQuod  prj^miiit  rosa.  i  Bonoa.,  Lips.  ct 
rec  5  edili. 

Ci(^reicaar«aiMl4isimf.  JLx  ontHibusittss.et  veleri> 
bMfti^lisftslitifti  nrnl.  In  vulgatis  reccnliordMiscstifiil. 

Ordimle.  ha  msi.  orones ;  at  Bt)v.  bal>et  ordimaia. 
— Tffni  ordtflaf«.€ooArmoexlib.  lulustitui.  c»p.  17  : 
Qmomoda  mm  ordinata ,  tmm  dispomU  mundus  effeelu» 
est,  Hon. 

Feras  ad  tmemdMm.  Yi«lelnr  respicere  ad  OJ. 
Anoer. —  Aues,,,  ferasadsaniendumtUi.,  Yidetnr  re* 
speiisse  ad  ilia  Qmflftlil.,  lib.  i  lust.  cap,  I  :  Sicut 
aves  ad  volatuiu^  eipsi  ad  curtum^  ad  siBeitiam  ferm  gh- 
(fiiMHtwr :  ita  nobis  piopriu  est  meutit  a^tatio  at^fuc  so- 
ierifo.  BoN. 

Ad  quod  est  quastfue  generata,  Stc  emendnvi  ex  om* 
nibits  mss.  et  muitis  editis.  In  7  vulgalis  rec.  logi- 
lur,  sunt  quteaue  genernla  ,  sed  viiiosc,  ad  quid  eniia 
refcrlitr?  ad  feras?  ad  animautes? 

Summam  ipsam  veritatis,  ipfrniraddiili  ex  editis  Is. 
ct  CeHar.  ol  ottimbus  mss.  dempto  uifto  Begio  ree.  iii 
qoo ,  VI  el  in  iO  vulgalis ,  dc^ideratar. 

Odoraretur.  Ita  restitui  ex  msa.  6  Rcg..,  i  BosMn. 
nnif«f.,  Cauc.^  4  Oxon.,  5  Ci>U>ert.,  fc^ni. .  Cbroin., 
Brun.  ae  editis  Rom.  et  altts  sex.  In  ms».  7  e^t  oul 
otUrmretur;  in  I  Reg.,  5  Colb.,  C;inl.,  Mnrm.  et  in 
8  f  nlgalb  esl  odoraret. 

Fo$itimit.  Idest»  situm,  stamro.  Lib.  m  Institut., 
eap.  11  :  Vario  ordin4ae  posiiione  conveniunt,  Bvn. 


Inexpertuni  relim^umnl.  Ilss.  Scec,  «rprriim».  ^ 
Nultum  aeuus  pomtionis  expertum  relinquunt,  Uale» 
iiiquit  Cellarius ,  vulgo  imoxpertum.  NoUem « ita  vir 
clarisaiuHis  pnmantiassel.  Confiriuo  ex  libro  de  Ira , 
C  cap.  i(i;  Alomi...  nullam  positionem  reliuqmnt ,  quam 
nqn  eaperiantur,  Ut  vero  niliil  exp&rtmt  rdiuquere  vix 
dici  poicst ,  ita  s^epissimo  aliermn  occurrit.  Yirgi« 
lius,  lib.  IV  i£n.  415  : 

Ne  quid  inexperlnm  frostra  moritura  reliquit. 

Ovidius,  tieroid.  ep.  20,  v.  42. 

Ardor  iaeiperUim  nil  sinet  ease  meut. 
Sappe  tla  Curtius,  lib.  iii,  cap.  *  :  Wec  Pkiiippus  qmd* 
quam  inexpertum  omrsil.  BuFf. 

Universa  qnoque  membra.  Ita  reetrus  plnrimi  scripii 
ct  omncs  editi,  qnain  Bonon.  Universa  quaque  mcm- 
bra.  BuN. 

SoHdamenla,  Non  cx  anliquionbus  mibi  inflotuit ; 
I^cxica  addunt  Angnstinum.  Nost^ri  prxceptor  Ariio- 
biiis,  lib.  II,  dhit  soHdaHt  ossa.  Bun. 

Nervis  alligavit,  elc.  Yide  Gnlenuiii ,  qui  du4^ner- 
voruin  genera  esse  dicit «  et  Aristot.  Irb.  iiide  Hislor. 
aiitmalinm ,  cap.  5. 
1)  Resistere.  Id  esl ,  subsistere ,  orposiliim  prrccden- 
Ih  excurrere,  Yide  nol.  ad  lib.  de  Ira ,  cap.  i  :  In 
exir^mo  gradu  restitit, 

Vel  mimmo  nulu.  Ita  in  mss.  5  Reg.,  4  Colb.,  Em. , 
Briin..  Claroin.  cunciisque  edttis;  in  noiinullis  deesi, 
vel.  In  7  mss.  est  motu. 

Visceribus  opertdt.  Yiscera  non  inteslina  mngis, 
<fnnm  qiiidqnid  carnium  est  cute  tcctum.  Sic  iilitur 
Ovid  in  episl.  Pen.  : 

Yiscera  uustra  tua  dUaceraDiur  ope. 

Uiide  viscerationes  ,  de  quibiis  apud  Cic.  in  0(T.  :ib 
iolerpreribus  dicitur.  Betul. 

Ut  quemqne  Ivcum  deeebal'  Mss.  i  rec.  et  Ires  editi , 
ut  qnemcmnque ,  eic. 

Ut  quanoliila  ess^nt ,  conclusm  legtrmtur,  Ila  potio- 
res  et  aalii|iitores  uiss.  dcccm,  ciim  edilis  f|U.ilunr. 
Mss.  dccem  rcc.  cum  7  eililis  rcrmit ,  uique  soUda 
ossa  conclusa  Ugerenlur ;  Ire^  cdit.  tegerent,  Ms.  Li|»». 
utique  solida. 


81  FlftM.  LACTANTII  LIB.  DB  OPIFICK)  DEI.  S2 

per  corpas  omne  divisos,  per  qiias  discurrcns  lui-  A  viventium  nHtliitiidiDe,  unumquodque  nnimat  in  sui 

gencre  el  specie  pulclierrimum  esl?  uisiquid  vicissiiii 


mor,  et  sanguis ,  universa  membra  succis  vilaiibus 

irrigaret ;  el  ea  viscera  y  rormata   in  eum  modum  , 

qui  iiiiicuique  generi  ac  loco  apius  (uU ,  superjecia 

pelle  coniexit,  quaro  vel  sola  pulchritudine  decora- 

yit,  vel  setis  adoperuit ,  vel  squamis  munivit ,  vel 

plumis  insignibus  adornavit.  Illud  vero  commenium 

Dei  mirabile ,  quod  una  dispositio,  et  unus  babitus, 

innumerabiles  imaginis  pnererat  varietaies.  Nam  in 

omnibus  fere ,  quae  spirant ,  eadem  series  et  ordo 

membroruny.  e$e  lyiKnuAf  IJiktC  cAput  ^  ^mi^t^i^n' 

nexacervir/ildii*CollL.|kQttis^Cd/ir^  ei  eo 

prominentes  armi,  adbserens  pectori  venler.  Ilem 

ventri  sOl|^w*g^ftifehlr«  *Utimo4o46  fi$il4ivr*i>p%S-: 
;••••?*:     •  •*        •»*    •••-•••••••• 

que.  ••!  ••••••:••••••*      •    •••••••••• 


de  altero  in  alterum  trahsferaiur,  iiiliil  impeditius  ad 
utilitatem,  nihil  deformiusadaspectum  viderinecesse 
sit  :  ut  si  elephanto  cervicem  prolixam  tribuas,  aut 
camelo  brevem ;  vel  si  serpenlibus  pedes,  aut  piios 
addas,  in  quibus  porrecti  aequaliter  corporis  longitu* 
do  nihil  aliud  exhibeat,  nisi  utmaculis  lergadistincti. 
et  squainmarum  l«vitate  suffulti ,  in  lubricos  tractus 
sinuosis  flexibus  laberentiir.In  quadrupedibus  autem, 
idem  opifex  contextum  spinae  a  sumbio  capite  deduc- 
tum  longius  extra  corpus  eduxit ,  et  acuminavit  in 
caudam,  ut  obscoenae  corporis  partes,  vel  propter  foe- 
ditatem  tegereniur»  vel  propter  teneriiudinem  muni- 
rentur,  ut  animalia  quaedam  minuta  et  nocentia  mo- 


Nec  solum  membra  suum  lenorem  ac  situm  in  om-  B  ^^  ^j^s  arcerentur  a  corpore  :  quod  membrum  si  de- 


nibus  servant,  sed  etiam  partes  membrorum.  Nam  in 
uno  capite  ipso  certam  sedem  possident  aures,  cer- 
taui  oculi,  nares  item,  os  quoque,  et  in  eo  dentes,  et 
lingiia.  Quas  omnia  cuni  sinl  eadem  in  omnibus  ani- 
mantibus,  tamen  inflnita  et  multiplex  diversitas  flgu- 
ratorum  est;  quod  ea  quae  dixi,  aul  productiora,  aut 
Gontractiora  lineamenlis  varie  differentibus  compre- 
bensa  sunt.Quid,  illnd  nonne  divinum,  quod  in  lanta 


trahas,  imperfectum  flt  animal,  ac  debile.  Ubi  aiutem 
ratio,  et  manus  est,tam  non  est  id  necessarium » 
quam  indumentum  pilorum  :  adeo  in  suo  quaeque  ge- 
nere  aptissiine  congruunt,  ut  neque  nudo  quadmpede, 
neque  homine  tecto  excogitari  quidquam  lurpiua 
possit. 

Sed  tamen  cum  ipsa  nuditas  bominis  mire  ad  pul- 
chritudinem  valeat,  non  tanien  etiam  capiti  congrue- 


VARIORUM  NOTiE. 

Per  quas.  Sic  reposui  ex  mss.  2  Bon.,  2  Reg.,  2  pectum.  Lactaritius  saepe  ejusmodi  adieciiva  iu  ponit. 
Colbert.,  Tax.,  Baluz.,  Marm.,  Clarom.  a  secunda  Hoc  libro  ,  cap.  S  :  Ad  speeiem  nuUuB  ett  perfeetior 
manu ,  et  editis  quinque.  Recte  ut  piito ,  referendo  numerui.  Ibid. :  quo  nihil  ad  tpeciem  fcediut,  ad  utum 
ad  venat;  nec  male,  per  quot  in  decem  vulgatis,  si  C  inutiliut;  cap.  iO  :  Ad  utum  digitorum  tractabitit; 
referas  ad  rivot.  Mss.  decem  cum  edit.  Roro.  perqum.      ibid. :  lllud  ad  utum  nurit  modit  habile;  de  Ira,  cap. 

Setit  adoperuit.  Reimin.   prave,  tatit  adaptavit.      iO  :  Quo  nihil  poUtt  ette  nec  ditpontiut  ad  ordinem  , 


Betiil.  operuit.  Lib.  vii ,  c.  27 :  adoperta. 

Intignibut.  Deest  in  ms.  fiov. 

Imaginit.  Mss.  7  cum  edit.  U.  babent  imaginit. 
1  Colberi.,  imaginet ,  mendose.  Caeteri  mss.  et  ex- 
cusi ,  ammantium.  Quid  si  legas ,  innumerabitet  ima' 
ginum  pr(e[erai  varietalet.  In  plerisque  enim  codiclbus 
esi  animantium ,  forte  pro  tm/i<^fiiiim;et  legilurinfra, 
mnlliplex  divertitat  figuratorum  ett. 

Praferat.  Iia  resiitui  ex  7editisomnibusquemss., 
dempto  uno  Regio ,  in  quo,  sicul  in  decem  vulgatis, 
est  perferat;  in  1  Colberl.  proferat. 

Eadem  teriet  et  ordo  membrorum  ett.  Plirasis  est 
Laclantiana,  quae  simili  gaudel.  lufra  cap.  10 :  pedet 
dno  et  item  manut.  Alius  dixisset ,  et  idem  ordo  mem" 
brorum...  et  dumitem  manut. 

Subnexa.  Mss.  2  Bon.  sii6iita;a. 


nec  aptiutadutititatem,  nec  ornatiutad  puUhritudinem, 
nec  majut  ad  molem.  Bon. 

ExMbeat.  Legilur  apud  Buneman.  exigebat ;  et  ille 
sic  ratloaem  reddit  hujus  varianlis.  —  lExigebat.  Sic 
edo  ex  Bon.,  Tax.,  Isaeo,  quod  Spark.  et  Heuoian. 
comprobant.  Reiinni.  et  reliqui,  exhibeat^  quod  valc- 
ret  idein  quod  supra,  prasferal.  Bun. 

Maculit  terga  dittincli.  Graecismus  est ,  dittincti 
quoad  terga  attinet. 

Squamarum  Imitate  tuffuUi.  Cellarius  dubitat  an 
sincere.  Sic  vero  omnes,  in  qutbus  meliori  orthogra- 
phia  Farrh.,  Belul.  et  Torn.  ih^ltquamarumlcevitaie, 
per  (B.  Sic  de  Ira,  cap.  10,  l<Bvitudo,  ut  hic;  laevitate 
in  lubricos  traclus.  Sic  Plinius ,  lib.  ii,  cap.  5,  Idevi" 
tate  lubricum  corput  serpentibus  tribiiit.  Nec  tuffulti 
debet  esse  suspectum.  Noster  cap.  2,  tuffulta  ungulit. 


Femina.  Nullus  dubito,  qoin  sic  scripserit  Laclan-  f|  ^tm. 

liiie  • /tiiie  Anim  r^ninrn     vnPAm  niiiii  nnn  iiAiftm  ^     Acuminaoi/.  Dc  liac  voco  consiile  Savaroncm ,  qui 


tius  :  quis  enim  femora ,  vocem  nulli  non  notam 
(  quae  novem  rec.  mss.  et  ediionim  est)  mutasset  in 
femina,  qiiod  est  5  Reg.,  2  Bonon.,  Cauc,  Tsix., 
1  Colb.,  Baliiz.,  Brun.  Iii  Marm.  et  Clarom.  est  (e- 
mor/f/ia ,  corrupte.  Vide  quoqiie  feminum....  tongi-' 
tudo,  infra,  cap.  13 ,  paulo  post  initium. 

Solum.  At  in  ms.  Bov.  tola,  idque  saiis  apte. 

In  eo.  Sciiequamplurimi  mss.  velusiioresque  ediii. 
In  5  mss.  rec.  et  edtiis  iO  in  ore,  ingraia  repeiilione, 
siquidem  modo  prnecessil,  ot  quoque. 

Figurntorum.  Ita  ex  mss.  4  R»'g.,  6  Colbert.,  4 
Oxon.,  Coth.,  Lips.,  Clarom.,  Ein.,  Cantab.,  Marm., 
Brun.,  veiiisiioriiiusquc  ediiis  reposui ;  in  2  Reg.  et 
Baluz.  mullisr|ue  vulgalis  est  figurarum. 

In  tui  genere  ei  tpecie.  Restiiuiinus  tui^  ex  vetus- 
lioribuseditis  et  mss.  6Reg.,5Colbert.,  Cauc,  Pen., 
Ullr.  et  1  Bon.  antiq.  iii  quo  est  in  tui  ^enerit  tpecie. 
In5  rAc  et  in  cunclis  ferme  vulgaiis,  tn  <ico  genere 
el  tpecie.  Deest  copula  in  3  mss.  et  2  edilis. 

ffiltii  inipedHins  ad  utilitafem,  nihil  deformiut  ad  ai- 


plura  exemplacollegitad  Sidon.  iib.  vn,  etad  Ub.  viii. 

Si  detrahat.  Sic  reposui  ex  omnibus  mss.  et  5  edi- 
tis.  In  undecim  vulgatis  est,  ti  detrahet. 

In  tWKquasque  genere.  lla  emendavi  ex  mss.  Bon., 

4  Uegiis,  Em.,  firun.  etedit.  Rom.,  Graph.,  Betul., 
Tornes.,  Soubron.,  2  Paris.,Is.,  Ceilar.,  Walch.,  ap- 
probantibus  Betuleio  et  Francio.  In  cxteris  legilur 
quoque. 

Pottit.  Correxi  ex  mss.  et  omnibus  fere  editis.  In 

5  viilgaiis  rec  habetur  pottet. 

Sed  lamen  cum.  Addilum  Sed,  ex  mss.  2  Reg.,  2 
Bonon.,  Tax.,  2  Colbert.,  Baluz.,Claroin.  a  secunda 
manu,  etcdilis  quinqiie.  Cneteris  deest.  Sed  cum  ta- 
men  ipta  nuditat  /lominii,  etc.  Hinc  forte,  quod  statux 
nudae  Grsecis  placuerint,  quia  illi  nihil  velant.  Plin. 
XXXIV,  5  :  Placuere,  inquil,  et  nud(e,  tenetilet  h(utam 
ab  epheborum  e  gymnatitt  exemptaribut^  quat  Achilieat 
vocant.  Crrnca  ret  ett  nihii  velare.  Ron^na  ac  milita- 
rit  thoracas  addere.  Et  hanc  nuditalem  in  signo  senis 


»  CAP.  VIII.  DE  IIOM.  PARTIBUS,  OCULIS,  AURIULS.  S4 

bal ;  quania  enim  in  eo  futura  deformitas  esset,  ex  A  nimque  membroram.  qux  iu  cornorc  aneru     ant 


calviiio  apparcl.  Texil  ergo  illud  pilo;  et  quia  in  sum- 
mo  futunim  erat;  quasi  summum  aedilicii  cuimen  or- 
navit :  qui  ornatus  non  est  in  orbem  coactus ,  aut  in 
figuram  pilei  teres  facius,  ne  quibusdam  parlibus  nu- 
dis  esset  informis»  sed  alicubi  effusus,  alicubi  reirac- 
lus  pro  cujuslibet  ioci  decentia.  Frons  ergo  vallaUi 
per  circuitum,  et  a  temporibus  effusi  ante  aures  ca- 
pilli ,  et  eanim  summse  partes  in  coronx  modum 
cincts,  et  occipitium  omne  conieciuin ,  speciem  miri 
decoris  ostentani.  Jam  barbas  rafio  incredibile  est 
qaaDtum  conferat,  vel  ad  dignoscendam  corporum 
maiuriutem,  vel  ad  differentiam  sexus,  vel  ad  deco- 
rem  viriliuiis  'ac  roboris;  ut  videaiur  omnino  iion 
eoQSUlnra  fuisse  totius  operis  raiio,  si  quidquam 
flditer  esset  effectum. 

CAPUT  Vlfl. 
De  homnis  partibug,  oculis  el  auribus. 
Nunc  rationem  tolius  bominis  osiendam ,  singulo- 


operla  sunt,  utilitates  et  liabitus  explicabo.  Cum  igi- 
lur  sutuissei  Deusex  omnibus  animalibus  soluin  bo- 
minem  facere  coelestem ,  caetera  universa  terrena, 
hunc  ad  coeli  coniemplationem  rigidum  erexit,  bipc- 
demque  constituit,  scilicet  ut  eodem  specUret,  uiide 
illi  origo  est;  illa  vero  depressit  ad  lerram ,  ut  quia 
nuHa  bis  immorialitaiis  expecutio  est ,  toto  corpore 
in  bumum  projecta  ventri  pabuloque  servirent.  Ho- 
minis  iUque  solius  recia  ratio,  et  sublimis  sutus,  et 
vultus  Deo  patri  communis  ac  proximus ,  originem 
suam,  fictoremque  tesutur.  Ejus  prope  divina  mens, 
quia  non  Untum  animantium,  quae  sunt  In  lerra,  scd 
etiam  sui  corporis  est  sortlu  dominatum,  in  summo 
capiie  colloeau,  Unquam  in  arce  sublimis  speculatur 
B  omhia,  et  contueiur.  Hanc  ejus  aulam,  non  obducum 
porrecumque  formavit,  ut  iii  mutis  animalibus,  sed 
orbi  et  globo  similem;  quod  omnis  rotundius  perfec- 
taj  rationis  est,  ac  Ilgurae.  Eo  igitur  mens  et  ignls  ille 
divinus  Unquam  ccelo  tegitur :  cujus  cum  summum 


VARIORUM  NOTiE. 


aereoaisese  empto.Plin.  Nepos,  lib.  iii,  epist.  6,  non 
excnsat  solum ,  sed  et  depraedicat,  hoc  modo  :  Ett 
enhn  nudum^  nec  aul  vitia^  uqua  $unt,  eelat,  aut  laU" 
det  pamm  ostentat.  Edmii.nd.  Figrellius. 

Quanta  enim  in  eo  futura  deformilat  ettet,  ex  calvitio 
apparet.  H:ec  absunt  a  mss.  Goih.,  3  Colb.,  Lips., 
Clarom.,Brun.,  Bov.  et  edit.  Rom.,  et  quatuor  aiiis 
aniiquioribus.  Coiifer.  Theodoret.  Scrra.  4  mpi  vpo- 
yoccc;,  et  llistoriam  51 ,  53,  ab  Isidoro  Pelusioia  nar- 
ratam.PRiCiEos. — Quod  lamen  humiuis  propriuin  esi,  C 
nisi  innatumsit.  Pliii.  De  calvitiei  dcforiniute  passiui 
apud  auciores.Hioccalviiii  laus,  ofdoSov  arguinentum. 
Gxterum  de  comx  decoro  lege  cap.  ii  Epist.  prioris 
ad  Corintb.  Sunimam  vel  in  pilis  provideiitiam  Dei 
apparere,  vox  i(>$ius  Christi  lesutiir,  cum  aii,  ne  pi- 
lum  quidem  capitis  siiie  volunUte  Pairis  cadere.  Vi- 
deiidus  Theodoretus,  masnus  ille  Providenti»  admi- 
rator,  sermone  de  Provideutia  Dei  i,  piloruiii  raiio- 
nem  consider^s.  Posiea  loquitur  de  capillorum  usu 
ei  omatu.  Deiiide  multum  affit  de  calvitiei  dedecore. 

Summum  eedi/icH  ctt/meit.  Ita  cap.  10  :  Capui  totiut 
difrim  operit  quati  cuimen  ett.  Sic  cap.  8,  caput  vocat 
tummum  fattigium ;  ei  libenter  noster  et  alii  vocabulis 
culmeu^  fattlgium^  addunl  jtimmtim.  lu  Livius,  lib.  i, 
cap.  34 ,  Yocat  caput  <u?iimam  culmen  hominit;  et 
LacUntius  lib.  vi,  cap.  13 :  ad  tummum  culmen;  lib. 
VI,  cap.  24  :  Summum  fa^ligium.  Bon. 

Aui  in  figuram  pilei.  Sic  reposui  ex  mss.  4  Rcg.,  4 


CfBlettem.  Dehoc  vide  Institution.  Divin.  lib.  ii,  cap. 
».  ubi  docei  diio  fuissc  elemenu ,  alterum  divinuni , 
ex  quo  ficlus  siiaiiimushomlii;s,  allerum  terrenum. 
unde  cornus  hiimanum  formaium  est. 

Vt  eodem  tpectaret.  HaBC  iectio  mantiscripiorum  2 
Keg.,  2  Lolbert,  bonae  noiae  ei  Baluz.  melior  nobis 
visaesl,  nuain  ut  eadem  tpectaret,  in  4  Reg.,  4  Colb.. 
Marm.,  Clarom.,  Brun.  et  in  vulgalis.  Vide  Divin! 
Insiii.  hb.  I,  cap.  5  ei  lib.  iv,  cap.  17. 

Corpore  m  humitm  pr ojecta.  LiU.  vi  Inslilut.,  cap. 
1» ,  sic  emeiido  :  In  terram  toto  et  corpore  et  ore  nro- 
jectum ,  yentri...  et  pabulo  tervit.  Bon. 

Ventri ,  etc.  Sallustius  princ.  Cat. 

liecta  ratio.  Ms.  1  Bonoii.  solus  et  ed.  rec.  addunt 
ett,  qiiod  expunximus.  utpoie  inutile.^  l/oimm*.... 
recta  ratto.  Id  est,  erecU  conditio,  reclus  sUtus  cor- 
poris  humani.  -«  Lib.  n,  cap.  1  :  cum  ratio  corporit 

cap.  9.  BcN.  • 

Communit.  Francius  legit  confinit.^ 

Vultus  Deo  patri  communit ,  ac  proaimut.  Legilur 
vutiut...  communit  aut  proainmt  apud  Buneman.  uui 
noUm  sequentein  exhibet :—  Vultut...  rommiim<ai«l 
prorimiif.  Reimin.,  Vultut...  communit  ac  proximut. 
^oili.,  commumt  ac  propriut.  Lib.  vii  Inslitut.,  cap. 
rL"^'^V"'  '^'f*  "«  formatttt  ett ,  ut  oculi  ejut  ad 
coeium,  faciet  ad  Deum  tpectant,  vultut  cum  tuo  pa- 
rente  communit  sit.  Conf.  noi.  ad  Epit.  cap.  70.  Bon. 


Colberi.,  4  Oxon.,  Marm.,  Brun.  mnliisque  editis;  in  D  •  wC"  ^^^^  ^'""'^  '"^"*-  Uua  de  re  vide  Plaioncm 
2Bono«.,  2  Reg.,  Tax.,  Erasm.,  Clarom.,  Baluz..  !"  *^"«"o*»e,  quem  Cicero  non  semcl,  sed  iterum. 
pilce,  sed  viiiose.  Iii  3  ed.  rec.  pili.  iterumque  expressit  iii  libris  philosophicis. 

AUcubi  effutut.  alicubi  retractut.  Sic  resiitui  ex  2  l^nquam  m  arce.  Sic  cap.  16  :  Tanquam  in  arce 

wicrrimis  mss.,  1  Bonon.,  Cauc,  edit.  Is.  et  quibus-  ^^^P^^  Lxpressu  Ciceronem  lib.  i  Tuscul.,  cap.  10 : 
dam  aliis  impressis.  In  caeteris  bis  alibi;  \i\  nonnullis      ^^"/>"^"^ ««  captte ,  tanquam  in  arce ,  potuit  natura. 

•-'•'•*••  "" "     '         T:/''  1^^  tublimi.  Sic  edo  ex  Reiinra.  et  Paris 

1515,  itaque  Heumanniis  conjecit.  Editi,  tublimit' 
scilicet  mens.  Puio  liiieram  sibilantem  ex  prima  in 
tpeculatur  orUm.  Bon.  ^ 

Ejut  aulam.Mss.  rec.  2  Reg.,  2Colb.,  Baluz.  et 

II  edd.  rec.  .nddunt  Deut :  qux-  vox  a  c^ieris  abest. 

Timaeo  ^*  «"»*^«»'-  De  hoc  vide  Piatonem  iu 

Omnit  rotunditat.  Sic  legere  inalo  ex  mss.  2  Bo- 

(Jrom.  in  marg..  quam  orbit,  ex  aliis  12  n.ss.  ct 

Eo  igitur  ment  et  ignit  ille  divinut ,  elc.  Eo,  sub- 

fillc«*''*tf^^;u''^'J"r".*  credidere  animam  esse 
igoeam.  Tertull,  de  Anima  cap.  5  :  Animam  effi^ 


— -— • — r' — "•■^'  -"  -««w^»»»  via  wvitf»,  III  iiuniiuiii» 

fiififaiis.  Heuiiiannus  tamen  puiat  esse  legcndum  atibi 
efmtut,  atibi  retractus  pro  cujuslibet,  elc. 

CujusUbet.  Iii  ms.  1  Bonon.  ani\(\.,  cujusque. 

Valiata.  Editi  oinnes,  vallau.  ut  cap.  10  :  Falpe- 
krm...  pitit  in  ordine  ttanlibut  vattatce.  Bon* 

ineredibile,  quantum  conferat.  Lips.  2,  male,  con- 
fen.  Addo  ex  Cic.  ii  de  Natura  deoruin,  cap.  59 :  /«- 
credibite ett...  quanta operu maclmata  natura tit,  Bon. 

Totiut  operit  ratio.  Genuina  leciio  petila  ex  inss.  2 
Bonon.,  2  Reg.,  4  Colb..  Tax.,  Ullr.,  Baluz.,  Brun. 
In  i  rec.  ct  editis  esi,  corporit,  Veruin  uiraque  lectio 
recta  videtur. 

UaHtut.  Id  ^sty  (^ndiUonem,  rationem ,  formam. 
VValcuos, 


95  FlRlf.  LACTANTH  Ltt. 

f.usiigiun]  naiurali  vesle  lexissel,  priorem  parlem,  ^ 
quae  dlcilur  faoies,  BeoesBiriis  menOmrMii  imnisie- 
riis  et  utftfMUt  ittrMer  el  oroavit. 

Ac  priQMWi,  quad  ocnlQnmi  oriieB  eoneavit  tora* 
mimbiis  x^oocluftil*  a  ^oo  roratn  frontem  fKMninaiam 
Varro  exjfrlinMivil ;  ^  eoe,  ne<fite  nMMW ,  neqoe  am- 
plius«  quaiD  duo$«8Se  voluit,  <fuo4  ad  fipeeiem  nu9- 
lus  est  perfectior  numenis ,  quami  diiorum  :  sicut  et 
iiures  doas ,  4|uamm  dnplicitafi  incredt^Ie  est  <f«ian- 
tam  pulcbriUNliNem  pr^ferai ,  quod  tum  pars  «Ini- 
^uc  «imiliUidiAe^rnaU  esl,  tum  nt  veaiemes  Mtrin- 
secus  vaofiB  Caeilius  coUi^mur;  iiam  et  forma  ip^ 
mirajidum  m  modum  ficta ,  q«od  eanmi  fbramina 
jioluU  'Csse  Mida  et  inobsepu ,  quod  et  miniis  4eeo- 
rum  ^  iitile  mimis  fuissett  quoniam  Biroplicinm 
^vejmnitt  angttstits  preterrolare  vox  posset ,  nisi  B 


DE  OPIFICIO  DEl. 


'56 


excepfam  per  cavos  siniis ,  et  rcpcrcussu  relenlam 
foramtna  fpsa  colitberent :  itlis  slmitia  vasculis,  qui- 
iras  fmpositis  solent  angusd  oris  vasa  compleri. 

Eas  igHor  aures  (quHios  eet  fnditum  nomen  a  vo- 
tibus  hanriendis ,  iinde  Virgilius  : 


Vocemque  bis  auribiis  liausi; 


aot  qnia  vocem  tpsam  Grjeci  «OJnv  vocant,  ab  aoditn, 
per  immntationem  littene,  aures  velot  audcs  sunt 
Nomfftaiae)  noluii  Deos  anifex  mollibus  pellicnlis  in- 
formare,  quae  pulchritQdinem  demerent  pendul» 
■iq«e  flacoentes ,  neque  dnris  ac  solidis  ossibus,  ne 
ftd  nstim  infiabil^  essent  tmmobiles  ac  rigenies :  sed 
f|nod  esset  bonim  meditim  excogitavit ,  ut  eas  cartf- 
lagomoHior  alligaret,  et  haberent  aptam  simul  et 
flexibilem  flrmitatem.  In  bis  audiendi  tantum  offi- 


VARIORUM  NOTiE. 


HipfMtrelm  et  H^raeUiut ,  ex  igM ;  Hippon  et  Thatet^ 
€x  aqua^  etc.  Cic.  TuscuL  iib.  i,  Ze$mm  Sloko  ani^ 
mus  i^nis  videtur,  El  de  Nat.  deor.  lib.  iii  :  Oninia 
Sioict  ad  igneam  naturam  referre,  Heraditum,  opinor^ 
^ccuti,  Sic  eliam  Eniiius  in  Epicharmo  a  Prisciano 
Itb.  VI ,  proktos  : 

Terra  corpus  est ;  at  meotis  igois  est. 

Virg.  iEncid.  liii.  vi : 

Igneus  est  ollis  vigor,  et  coelesUs  origo. 

Hinc  etiam  deHrium  fllud ,  de  quo  Servius  ad  lib.  i 
iEneid.  Grave  ee$e  perire  naujragio ,  quia  anima  esS 
ignea,  Gataker.  —  lliuc  veieres  extingin,  pro  mori^ 
^eruiii ,  et  extinclo  catore ,  occidimus  ip^  ,  ait  Ci- ' 
oero,  de  Natura  deorum,  lib.  n ,  cap.  9. 

Et  instruxit  pariter,  elc.  Sic  omnes.  Vide  npt.  ad 
lib.  IV  liistilut.  cap.  i.  Hic  addo  Ovidii  Ilb.  iv,  trist. 
«,15: 

£t  pariter  mairea,  et  qua;  sioe  crirmae  castos 
Perpelua  senrant  virgiiiilale  focos. 

SoIpi<)tns  Sever.  Vit.  Mortin.  cap.  9  :  Et  ostensus  pa- 
riler  et  deslruclus  est  inimicus.  BoN. 

Quod,  Rejicitur  ab  Heumanno  juxia  ediiiones  1472, 
im,1497,  If^iS. 

Cmclumt,  Mss.  1  Bonon.  antiq.  et  Saiigerm.  in- 

A  ^o  forain,  Ita  mss.  et  editi.Lcgere  mnllem  cum 
FraiK'io ,  A  iiuorum  foratu, 

BuplicHas,  Iternm  cap.  10 :  DupUcitate,  Walchius, 
l^iis,  inqiiH,  preeier  Laetantium  vocein  hanc  postie- 
ril,  nescio.  Ego  quidem  iilam  legi  in  Tertull.  lib.  v 
adv.  Marcion.,  cap.  11  :  Citm  duplicitas  earum  inter^ 
cedit,  BuM. 

Pulchritndinem  profferat.  Id  est ,  prce  se  ferat,  qnod 

-  in  initUis  vtilgatis  esl ;  in  cunciis  aiitem  inss.  et  ve- 

tusiioribus  editis  preeferat ,  nt  npud   Pliniutn  lib.  i , 

epist.  ti ,  qftit  sapientitB  ttudium  habitu  corporis  prte- 

feruiH^  Ex  Cellario. 

fioktk  etse  nuda,  Sic  legunt  Janus,  Giiinelmus  et 
Isaeus.  Mss.  2  ree.  cum  editis  Rom.  et  Paris.,  voiuit, 
vitiose.  In  cxteris  no/tti(. 

Jnobsepta,Kt\tnm.^  prwre,  inobeepta.  Vcn.  1497 » 
inubsepta.  Mondum  hoc  adjeciivum  iaobsepius  ex 
4iliis  ebservatum.  Bun. 

Angustias  proetervotare  vox  posset.  Mss.  2  Reg.,  5 
Colb.,  Baluz.  mullique  editi  addunt  et  spargi^  qiias 
voces  delevi,  velut  iniitiles  et  s^nsum  depravantes. 
Absunt  auiem  a  caeteris  mss.  ac  vet.  edit.  Rom. 

Exceptam.  Ita  restitui  cx  mss.  S^Bonon.,  2  Reg., 
Tax.,  Baluz.,  faventibns  1  Culbert.  et  1  Clarom.  in 
BHirg.  tn  quibas  est  inexceptam ,  corrupte ;  in  1  Col- 


bert.  perfecta ,  mendose ;  in  cxteris  mss.  et  editis 
pereeptam, 

Mepercussu  retentam,  Sic  emendavi  ex  7  editis  et 
omnibus  mss.,  prxter  1  Colb.,  Clarom.,  Brun.,  in 
quibiis ,  ut  et  octo  oxcusis ,  est  meula ;  raendose. 

Cohiberent.  Iia  correxi  ex  mss.  1  Colb.  et  Baluz. 
accedenlibus  et  favenilbus  Cauc.  et  Brun.  in  qnibus 
est  coniberent.  2  Bon.,  1  Reg.,  2  Colb.,  Sorb.,  Tax., 
Clar.,  conbiberenl;  Ultr.,  comburent;  1  Clarom.  ro^ 
borent;  Pen.  coercerent,  In  4  Heg.,5  Colbert.,MsHrm. 
editisqne  est  conveherent. —  Poramina  ipsa  combibe' 
rent,  Opiime  sane  convenii  cum  sequeniibas  vocibus, 
Qompleri,  haurieitdis  auribns ,  haiisi;  et  eleganter 
diciiiir,  auns  bibere,  aure  bibere.  Plaulus  ex  ms.  Va- 
tic.  etCamcrar.  in  Mil.  Glor.  m,  5,  16  :  Postqnam 
adhibere  aures  mex  tuam  moram  oraiionis.  Horai. 
lib.  n,  Cariii.  15,  v.  52: 


Densum  humeris  bibit  aure  vulgos. 


Bnn. 


Attgu$ti  orit  vnsa.  Sic  profecto  curo  l»no  Gutlleimi 
legendum  ex  ntss.  12 ,  in  qiribus  soripium  est  cor- 
mfitc  anguniores  vasa  :  unde  facilis  mntatio  in  an- 
gmti  oris  vasa ;  in  14  scriptis  et  exeusis ,  anguiHora 
vaea,  QuGe  ^erba  cum  niitlum  habeaiii  seneum ,  pla- 
cet  entendaiio  J.  Guil.  qni  hoc  pacte  legendmn  pu- 
isti ,  anguHi  orit  vam,  Nmn,  iK  inqutt  ille,  in  inea* 
te  fuit  Laciamio  ^ntitiam  locus  :  €i  vascuta  ah- 
yusti  orit  wperfutam  humoris  copiam  retpuunt ,  ten- 
tim  eutem  infUtemkbut ,  vei  insiillantibHt ,  complentur; 
tic  animi  puerorum  quantum  excipere  potmni  videndum 
est,  Betul. 

Yoeem,  Virg.  iv  iEneid.,  559. 
*v  Qua:  pulchritudinem  demerent.  Ila  mss.  4  Reg., 
^  Cauc»  1  Bonon.  el  12  alii  ac  sex  edili.  Est  ne  in  2 
Colbert.,  Baluz.,  fiodl.,  Balliol.,  Clarom.  a  secunda 
manu ,  et  plerisque  editis;  in  Tornes.,  Soubron.  et 
Fasit.,  ui  pulchritudinem.  Veteres  mediocres  aures 
prsciulisse  videniur.  Sueton.  in  August.  cap.  79  : 
Mediocres  auret  habuit  Auguttus.  Aspasise  etiam  bre- 
vioresaures  iribuit  yElianus,  Variar.  Uisl.  xu;^ibi 
enim  formam  ejusdescribeos,  addit  inter  aiia  ZtTu 
tixs  ^pxx^xtpK.  Oppooumur  iis  longsc  aures  apud 
MartiaU  vi ,  ^9  : 

Hunc  vero  aculo  capiie,  et  aurlbuslongls, 
QasB  sic  movenlur,  ut  soleut  asellorom, 
Ouis  morionis  Oliaro  neget  Cyrtb». 

—  Franc.  FF.  Jcnius.  Qu<b  pulchritudinem.  Grapb. 
prave,  ut  pulchritudinem.  Thoiiiasius,  isuL*us,  Gall., 
Sparkius,  ne  pulchritudinem.  Non  male,  ut  mox 
eadem  ratione,  ne....  iubabiles  essent.  Bun. 
Videndi,  Repele  officium.  Eleganier  Cicero,  Tib.  i 


■57  CAP.  Vllf.  m  HOM.  PARTIBUS,  OCULIS,  AURIBUS.  58 

cium  constiiatum  esl,  sicat  in  ocults  vidcndi;  qtio-  A  mnnirestius  est  menlem  esse,  qua;  per  oculos  ea  qusa 


rum  prasctpue  inexplicabilis  est  ac  mira  subliliias , 
qufa  eorom  orbes  gemmanim  similiiudinem  praefe- 
rentes,  ab  ca  parle  qua  videndum  fuit,  membranis 
perluceniibtis  texit,  ut  imagines  reruni  contra  posi- 
lamin  tanqaam  in  speculo  refulgcnies ,  ad  sensum 
intimum  peneirarenl.  Per  ens  igKur  membranas  sen- 
6«s  ille ,  qui  dicitur  mens,  ca  quae  simt  foris  Irans- 
picit.  Ne  forle  existimes,  aut  imaginum  incursione 
nos  ccmere  (ut  pliilosoplii  dixerunt)  quoniam  videndi 
officium  in  eo  debel  esse  quod  videt,  non  in  eo  qtiod 
videlur  :  aul  ^lenlione  aeris ,  cum  acie  aul  effu- 
^ione  radiorum,  qnonfam,  si  ita  essct,  radium  quem 
ociilis  ndvcrtimns,  videremus,  donec  intentus  aer 
cum  acie ,  aut  eCrusf  radil  ad  id  quod  videndum  esset 
pcrTcnircnt. 

Cum  autem  videamus  eodem  momento  temporis, 
plerumqae  vero  aliud  ngentes ,  nibilominus  tamen 
tiniversa  qwsd  contra  sont  posila  intuenmur,  verius  et 


suiit  opposita ,  traiispicint ,  qunsi  pcr  feiieslras  lu- 
cenle  vilro,  aut  speculari  lapide  obductas.  Et  id- 
circo  mens,  ct  voluiilas  ex  oculis  saepe  dignoscitur. 
Quod  quidem  ut  refelleret  Liicrelius,  ineptissimo  usus 
est  argumento.  Si  euim  mens  (inquit)  per  oculos  vi* 
det,  erutis  et  efTossis  oculis  magis  videret ;  quoniam 
evulsn^  cum  postibus  fores  plus  inferunt  lumiuis^ 
quam'si  fiierini  obduclx.  Niminim  ipsi,  vel  potius 
Epicuro,  qui  eum  docuit,  eflbssi  oculi  erant,  ne  vi- 
derent,  elTossos  orbes,  et  rtiptas  oculorum  (ibras,  et 
fluentem  per  venas  sanguincm,  et  crescentes  ex  vul- 
neribus  cnrnes,  et  obdticias  ad  ultimum  cicatrices 
nihil  posse  lucis  admiitere,  nisi  forte  auribus  oculos 
similes  nasci  volebnl;  ut  non  tam  oculis,  quam  fo- 
B  raminibus  ceriieremus :  quo  nihil  ad  speciem  foedius, 
ad  usum  inutilius  fieri  potest.  Quanlulum  enim  vi- 
dere  possemus,  si  mens  ab  intimis  penetralibus  ca- 
pitis  per  exiguas  cnvernarum  rimulas  attenderet;  ut 


VARIORUM  miJE. 


dc  Divin.,  3i  :  Si  tine  oculU  non  polest  exstare  cfi" 
cium  el  munui  oculorum.  Bun. —  Quorum  prffcipue 
iuexplicabUis  esl  ac  mira  sublUitas ,  elc.  Quaiii  subli- 
lltaicm  miratar,  et  cneteris  lonpa  ac  praiclara  dismi- 
idilone  admiramlani  prcebet  Galen.  lib.  x,  c.  6  ;  Ba- 
sil.,  ubi  &u|)Aa.  Is£us. 

Meaibrams  perlucentibus  teait.  Gic.  ii  de  Natura 
deorum.  Is^us. 

Ut  imagines  rerum  contra  poiitarum  tanquam  in 
speculo  refutgentes ,  ad  sensum  intimum  penetrareut , 
etc.  Nobilcm  illain  atque  ardtiam  quaestionem  tangil 
de  inodo  ac  raiione  vidcndi ,  in  qna  variarum  secta- 
nmi  princtpes  phHosophi  desudarunt ,  aliis  per  in- 
las  susceptioiiem,  nirsusque  aliis  per  malerialiaTn  et 
corporcarum,  aliis  per  spiritalium  et  immaterfaliam 
rcrum  influxum,  aut  effluxum,  visionem  fieri  asse- 
rcnlibus.  Qua  de  re  Plato  videudus  in  Timneo ,  ubi 
de  oculis,  Arist.  ii,  de  Anim.  tex.  66  et  seqq.,et 
lib.  deScns.  el  Sensil.  cap.  4:  Lucr.  iv;  Pluiarch. 
de  Plack.  tib.  iv,  cap.  15;  Gell.  lib.  v,  cap.  16; 
llacrob.  III  Salurn.  cap.  14;  Galen.  lib.  x,  cnp.  12 
ct  de  Phicil. ;  llipp^.  el  Plalon.  lib.  vii,  cap.  9  el 
6oqq.;  Aven-Rois  Golltg.  lib.  iii ,  cap.  58.  Quid  Lac- 
taoLius  seniint ,  haud  saiis  perspicutim.  Supra  posi- 
lis  quidcm  verbis  videtur  asserere,  imagioes  reruni 
penelrare  nd  sensum  intimum,  id  esl,  recipi  inte'* 
rius ,  qiiod  iion  Arislotelem  solum  docuisse,  verum 
cliain  Platoriem  gravissimi  viri  probaveruiU,  Leoni- 
cus  in  proloquiis  commeut.  ad  lib.  de  Sens.  et  Sen- 

s'i\.  ei  ad  2  ejusdem  iib.  Scalig.  de  Sublilii.  ad  Gar- 

dan.  Exercitut.  525,  cap.  5«  alii.  IsiEus. 

Sentns  ille ,  qui  dicitur  mens ,  etc.  Juxta  illiid  vul- 

gatum  Herncliti ,  de  qtio  meminit  Arislotcles  Proble- 

luntis  S  ction.  ii,  Problemat.  55  :  Uens  videt,  mens 
audit.  Sed  melius  dixisset ,  anima ,  sive  animus ,  ut 

Cic.  i  Ttiscul.  nam  ionge  aliter  accipi  mentem  el  Qni- 

ntamy  quam  putet  Laclantius,  dixi  supra,  lib.  vii  In- 

slitfit.  cap.  12.  Is^us. 

QuoB  foris  stuil,  transpicit.   Lips.  2,  perspicit.  Ni- 

liil  muto.  Imitatur  Lucretii,  lib.  ,4,  v.  272-279; 

fotis....  transpiciuntur.  BoN. 

imaginum  incursione  nos  cemere.  Sic^legimus  iii 

omnibus  editis  et  mss.,  praeter  1  Golbert.  cui  estm- 

cursioHes;  mss.  2  Bonon.,  2  Reg.,  Tax.,2Golberi., 

B;iluz.,  Glarom.,  concursiones. 

Vt  philosophi  dixerunt.  Mss.  2  Golb.,  Em.,  Bruii. 

ac  edit.  Beitil.,Gellar.,  disserunt.  Gaeieri  ui  in  textu. 
Aut  intentione  aeris,  cumacie.  etc.  Htcc  opinio  ra- 

dios  non  evocat:sed  a  pupillae  radiis  vicinum  aereiu 


ifi  res  visas  impingi,  aii|«e  iti  if  sitts  aeris  adJMenio, 
ac  quasi  fullura  vectioneque,  putal  Aeri  visionem ; 
verberaium  (juippe  aerem  illuin,  qiii  pupillam  con- 
tingit,  nspelli  ad  objcclum,  in  auo  fiai  basis  met», 
cujus  fastigiiim  sit  iii  ipsa  papilla  :qaod  commentiim 
Don  modo  inaoe  ostendit  Lactantii  raxio«  6«d  «tiamt, 
quia  nihilo  pejus  videinus,  cum  retro  cedimus,  at 
regrediendo  imptilsio  illa  fieri  non  poiest,  sed  dun- 
taxat  stando,  aut  procedendo.  Aer  prfleterea  sub 
aquas  iioii  penetrabit,  quarum  in  fundo  res  positse 
C  videnlur.  Is^us. 

AtU  effumone  radierum.  Gujus  opinionis  fuereoptici 
omMS,  et  pleriitue  philosopliorttai  U64)4ie  ad  Aristo- 
telem,  quos  deinde  secutum  Galeuum  castigat  Aven<- 
Rois,  ei  cuui  veterum  <|nolibel  conrereudus  Julius 
tonar  Scalig.  de  Subtilit.  Exeroil.  29S,  c.  16.  Uaii&« 

Badimn  quem  oculis  advertimus^  videremus.  Ita  3 
Reg.,  2  Golberl.  vot.  edd.  Rom.  Tridin.  Florenl. 
Gaeteri  typis  csbcusi  et  inss.  (prictor  i  Boooii.  aoliq. 
cyi  ost  oculos)  habeiit,  tardtus  ftMiu  ^euHi  edverts^ 
mus  videremus.  At  lectio  uoslra*  sensum  multo  dario* 
rem  babet. 

Mentem  tsst^  qum  per  oeulo$  m,  elc.  SalvUin.  de 
Provid.  lib.  iii,  cap.  7  :  Sciens  fenestras  quedammodo 
esse  nostrarum  tuemium  Umesi  aculorum.  Alii  oculos 
ammi  portas  dixere;  Origines  Adainantiiis»  Pbysiog- 
DOin.  iib.  I,  cap.  i ;  Gicero  de  Orai.,  mimi  indicat 
vocat.  Gataker. 

Quasi  per  fenestras.  Sic  Gic.  i  Tusculanar,  Ui  fa-^ 

P  cile^  inqutl,  intelligi  ponit  animum,  et  audire,  et  vi» 

dere,  non  eas  partttf  qum  quasi  fenestree  sutu^  etc. 

ISiEOS. 

Lucenle  viiro.  Mss.  2  Bonou.  ei  4  alii,  perlucente. 
Sic  eliaiii  Ucuiuanuus  amai  scribere»  verum  caetori 
habent  iuccnte. 

Specutari  lapide,  Ltpis  bic  i^ellueUus  in  tenoissi- 
mns  bracleas  scissus  renestiis  indcbaiur.  De  boc 
pleiia  inanu  Piiisous  tn  Lex.  i^t.  Rom.  T.  2.  f.  826, 

BUN. 

Lucretius.  Hujus  bi  suoi  veraus. 

Prsterea  si  pro  foribus  sunt  lutniaa  noslra, 
Jam  magis  exemplls  oculls,  debere  videlur 
Gernere  res  aQimus,  sablatis  postlbus  ipsis. 

f^asd  volebat.  Sic  a  me  ex  omnibus  ross.  ei  ed. 
Rom.  aliisque  antiquioribus  est  emendatum.  In  H 
vulgntis  esl  volebant. 

Adusum.  Ita  restitui  ex  mss.  2  Bonon.,  5  Reg. 
6  Golb.,  5  Oxon.  et  9  aliis,  ed.  Rom.  i470  et  Gellar. 


& 


FIRM.  LACTANTII  LIB.  DE  OPIFICIO  DEL 


4« 


h\  quis  fdil  iranspicere  pcr  ciculam,  non  plus  pro-  A  sanis  accidit,  s«d  ci  sanis,  ac  sobriis.  Nam  si  aliquid 

fccio  cemat,  quam  cicui»  ipsius  capacilas  compre- '    '        **  '" 

bendal.  Iiaque  ad  videndum  membris  polius  in  or- 
bem  conglobatis  opus  fuit,  utvisus  in  latum  spar- 
geretur,  ct  qua  in  primori  facie  adliasrerent,  ut  lihere 
possenl  omnia  contueri.  Ergo  ineffabilis  divin»  pro- 
videnliae  virtus  fecit  duos  simillimos  orbes,  eosque 
iia  devinxit,  ut  non  in  lolum  converli,  sed  moveri 
tamen  ac  flecti  cum  modo  posseni.  Orbes  auteip  ip- 
80S  humoris  puri  ac  liquidi  plenos  essc  voluit ,  in 
quorum  niedia  parte  scintiHas  luminum  conclusse  te- 
nerentur,  quas  pupillas  nuncupamus,  in  quibus  puris 
ac  subtilibus-  cernendi  sensus  ac  ralio  conlinelur, 
Per  eos  igitur  orbes  seipsam  mens  intendit  ut  videat, 
miraque  raiione  in  unum  miscelur  et  conjungitur 
amborum  luminum  visus. 


CAP13T  IX. 
De  unsibus  eorumque  vL 

Libet  hoc  loco  illorum  reprebendere  vanitatem, 
qui  dum  volunt  ostendere  sensus  falsos  esse,  multa 
coHigunt,  in  quibns  ocJUli  fallantur;  inter  quae  illud 
etiam,  quod  fiiriosis  et  ebriis  omnia  duplicia  videan- 
tur :  quasi  vero  ejus  erroris  obscura  sit  causa.  Ideo 
enim  fit,  quiaduo  suntoculi.  Sed  quomodo  id  fiat, 
accipe.  Vlsus  oculorum  intentione  animi  constat.  Ita- 
que  quoniam  mens  (ut  supra  dictum  est)  oculis  tan- 
quam  fenestris  utitur,  non  tantum  boc  ebriis  aut  in- 


nimis  propius  adinoveas,  duplex  videbitur;  certum 
est  enim  iutervallum,  ac  spalium,  quo  acies  oculo- 
rum  coit.  Item  si  retrorsuni  avoces  animum,  quasi 
ad  cogitandum,  et  inteniionem  mentis  relaxes,  tuin 
acies  oculi  utriusque  diducitur ,  tunc  singuli  videre 
Incipiunt  separatim. 

Si  animum  rursus  intenderts,  aciemque  direxeris ,  • 
colt  in  unum  quidquid  duplex  videbatur.  Quid  ergo 
mirum,  si  mens  veneno,  ac  potentia  vini  dissoluia, 
dirigere  se  non  potest  ad  videndum,  sicut  ne  pedes 
quidem  ad  ambulandum ,  nervis  stupescentibus  de- 
biles  ?  aut  si  vis  furoris  in  cerebrum  sasviens  concor- 
diam  disjungtt  oculorum  ?  Quod  adeo  verum  est,  ut 
luscis  bominibus,  si  aut  insani,  aut  ebrii  fiant,  nullo 
Bmodo  posslt  accidere,  ut  aliquid  diiplex  videant. 
Quare  si  ratio  apparet,  cur  oculi  fallantur,  manifes* 
tuin  est  non  esse  falsos  sensus;  qui  aut  non  falluntur» 
si  sunt  puri  et  Integri,  aut  si  falluntur,  mens  tamea 
non  fallitur,  qusD  iliorum  novit  errorem. 

CAPUT  X. 

De  exterioribui  hominis  niemfrni,  eorumque  u$u. 

Sed  nos  ad  Dei  opera  revertamur.  Ut  igitur  oculi 
munitiores  essent  ab  injuria ,  eos  ciliorum  tegminibus 
occuluit;  unde  oculos  dictos  esse,  Varroni  placet. 
Nam  ct  ipss  palpebrae ,  quibus  mobilitas  inest,  et 
palpitatio  vocabulum  tribuit,  pilis  in  ordine  slantibus 


VARIORUM  N0Ti§5. 


Recte  iuxta  Thomasium.  In  «rec.  eiexcusi*  55,  ad  C  ad  quem  locum  consulatur  Taubmannus.  Boii 

Viium.  Seqmlur  "Wque,  /Im  pOlest.   FrauduS  SUSpi-  'Tun.  ««^*  nmli    RAnnc.i  tun,  i»y  r...irlift  lu.. 

catur  legendum  fingt  poiest. 

Si  OMt»  «elit  transpicere  per  aculam cernat.  tLX 

cunctis  pcnc  mss.  reposui  vettt,  quod  melios  coharet 
cum  cemat,  quam  velUt,  quod  est  omnium  editorum 
ac  i  Reg.  et  Em.  iii  quorum  poslremo  est  cerneret. 
Cicuta  autem,  quod  juxia  Servium  cst  proprie  spa- 
ft«m  inter  cannarwm  sive  (istutarum  nodos,  liic  pro 
fistula  ipsa,  aut  potius  fistulas  foraminibus  accipitur. 
Virgilius  enim  Ecloga  2  dixerat  : 

Est  mihl  dlsparibus  septem  compacU  dcutis 
FistuU. 

Jtaque  od  videndum  membris  potius  m  orbem  eon- 
gtobatis  opus  fuit,  elc.  Non  tamen  in  orbem  perfec- 
lum,  quia  figura  exacte  spbarica  non  congruetait,  ut 
docel  Galen.  lib.  x,  cap.  6. 

Et  qum  in  primori  (acie  adhwrerent,  etc.  Quia  ccr- 
nitur  pcr  directuin,  Arist.  ii  de  Part.,  cap.  10. 

Simitlimos,  At  in  ms.  Bov.  similes. 

Orbes.  Hinc  oculi  cleganter  ita  vocantur.  Conf. 
supra  et  mox.  Alia  exempla  dant  Savaro  ad  Sidon. 
Apoll.  lib.  1,  ep.  «♦  Barthius  ad  Statii  Theb.  i,  55. 
Pari  modo  apud  Sophoclem  OEd.  v.  1294,  xvx^oi  di- 
cunlur  oculorum  orbes.  Vide  Spanhem.  ad  Callima- 
chi  Pallad.  v.  87.  Bun;  ^     .^^  .       ^ 

Utorumreprehenderevanitatem.  ?ro  ulorum,  iii  solo 
Bononiensi  antiquiore  codice  legitur  i4rc/ie«7<p. 

Sensus  esse  fatsos.  Sicut  Lucretius  lib.  iv.  Uinc  lllud 
iionnullorum.  sensibus  non  est  habaida  fides^  de  quo 
Cartesium  disserentem  vide. 

Qnod  (uriosis  et  ebriis  omnin  duplicia  videantur.  Qua 
de  re  Aristol.  Problem.  11,  17  et  18. 

Et.  Sic  in  inss.  Bov.  etSnngerm.  in  nliis  etiam. 

DuplfX  vidcbitur.  Apiid  Vlrgilium,  iEn.  iv,  470. 
dcnieiis  Peniheus  videt 


£t  solem  gemtnumy  et  dupUces  sq  o^tomleve  Tbebas; 


Tum  acies  ocuti.  Reposui  tum  ex  cuiictls  pene  mss. 
In  rec.  2  Reg.  et  1  Colb.  est  ciim,  sicut  et  in  cditis 
15.  In  Marni.  tamen. 

Diducitur.  Mss.  2  Bonon.  et  Brun.  dedueitur,  cor- 
rnpte.  —  Diducitur.  Ven.  priiiia  prave,  ducitur;  Ven. 
1495,07,  pejus,  dictftir;  in  Sparkio  omittilur  hoc 
verbum  vitiose.  Atrectum,  diduciiur.  Vide  not.  I.  iv, 
cap.  5,  dfduci.  Diduccre  h.  1.  idem  quod  infra,  di^ 
jungere*  Bcn. 

7  imc  sinquli.  Ita  typis  mandati  et  multi  mss.  In  2 
Colbert.  ctBalui.  tum;  in  2  Bonon.  et  Tax.  et  tinguli. 

Nullo  modo.  Slc  restitui  ex  vei.  cd.  Rom.  necnon 
Cellar.  omnibusque  inss.,  deinpio  1  Reg.  rec.  in  quo, 
sicut  et  in  14  vulgatis.  cst  nulto  pacto» 

Cur  oeuti  (allantur,  Ita  cmendavi  ex  velustissimis 
Regio-Put.  i  Bonon.,  Cauc,  Tax.,  Pent.,  Sangerm., 
edit.Cellar.,  approbante  Francio,  favenlibus  5  Reg., 
])  6  Colb.,  Baluz.,  Marni.,  Clarom.,  Brun.  cdiiisqueS 
vet.  Rom.  in  quibus  cst  cur  ocuU  fatluntur;  iii  1  Reg. 
rec.  et  14  vulgalis,  ciir  t//t  (atluntnr. 

Qui  aut.  Apud  Buneinan.,  jtita  aut.  Sic  edo  cx  Rcim. 
et  sic  Hcunianno  visuin.  EdKi,  ^iti.  Possel  csse, 
quippe  qui.  BoN. 

Sunt.  lu  mss.  Sangerm.  ctBov.  alii  legout  sint. 

Eos,  Abest  a  ms.  Aiiglic. 

Occuluit.  Solus  ins.  Bov.,  operuit. 

(Jndeocutos  dictos  esse,  etc.  Sequuntur  Varronem 
rcliqni  etiam  Grainmatici,  pugnante  interim  scriptio- 
nis  ct  qunntitatis  ratione.  Nam  oculus  simplici  c,  pri- 
mam  brevem  habet :  occutere  vero  eamdem  gemina- 
10  cc  positione  producit.  Betul. 

Palpitatio,  eic.  id  est,  treiiiendo,  interprete  Perotto, 
qui  tninen  a  palpnndo  id  c&t  proitentando  nomen  du- 
cli.Siint  aulcm  pnlpehrie  lunica^,  <\\ix  legunt  oculns. 

Jn  ordme.  Sic  ins.  Sangerm.,  sic  Virgilius  Ecloga  7« 

lUos  referebai  in  ordioe  Thyrsis. 


41  CAP.  X.  DE  EXTERIOR.  HOM.  MEMB.  EOftUttQUE  USU.  4« 

TaUai»,  sepliim  oculte  decenlissiiniim.pnebeni.  Qua-  A  ralionc  moliius  esi ,  ni  lamen  hiatus  ipse  nasi  orig 


rom  molus  assidoos  incomprebensibili  celeriiate  con-^ 
correns ,  et  fidendi  lcnorem  non  impedii ,  ei  reficit 
obtolum.  Acies  enim,  id  est  membrana  illa  perlu- 
cens,  quam  siccari  et  obarescere  non  oporlet ,  nisi 
hnmore  assiduo  tersa  pnre  niieat,  obsolescit.  Quid 
ipsa  supcrciliorum  fasiigia  pilis  brcTibus  adornata? 
nonne,  quasi  aggeribus,  et  munimentum  ociilis ,  ne 
quid  superne  incidat,  et  speciem  simul  praesiant?  Ex 
quoruin  confinio  iiasus  exoriens,  et  veluli  acquali 
porreclns  jugo,  uiramque  aciem  simul  et  discernit  et 
munil.  liirerius  quoque  genarom  non  indecens  lumor, 
in  siniililudinem  collium  leniter  exurgens,  ab  omni 
parte  oculos  efflcit  luilores;  provlsumque  est  ab  ar- 
tifice  summo,  ul  si  quis  forle  Tehemenlfor  icius  exli- 


speciem  non  deformarei.  Quod  erai  plane  fuiurum  , 
si  unum  ac  simplex  foramen  paterei.  At  id  vcliit  pa« 
rieiepermedium  ducto  iniersepslt  atqne  divisit»  fe- 
citque  ipsa  dupliciute  pulcberrimum.  Ex  quo  inlel- 
ligimus  quanium  dualis  numerus,  una  et  simpllci 
compago  soiidaius,  ad  reruin  valeat  perfeciioiiem, 

Nam  cum  sii  corpu^  uuum ,  tamen  toium  ex  sim- 
plicibus  membris  consiare  iion  poterat,  nisi  ut  esscnl 
parles  vel  dextrx,  vel  sinislrx.  Itaque  ut  pede?  duo, 
et  Item  inaniis,  non  lantum  ad  uiiliiaiem  aliquam 
«sumque,  vel  gradiendi ,  vel  faciendi  valeni ,  sed  el 
habilum,  decoremque  admirabilem  conrerunt :  sic  in 
caplle,  quod  loilns  divini  operis  quasi  culiiieii  csi,  ei 


tent ,  eminentibus  repellaiur.  Nasi  vero  pars  supe-  g  audiius  in  duas  aures,  et  visus  in  duas  acies,  ei  odo- 

ralio  in  duas  nares  a  summo  artifice  divis.i  esi :  quia 
ccrebrum,  in  qno  seiiiiendi  ratio  esl,  qiiarnvis  sil 
unum,  tainen  in  diias  parles  membrana  iniervenienle 
discretum  est.  Sed  et  cor,  quod  sapientiae  doniicilium 
videlur,  licet  sit  unum,  duos  tamen  inlrinsecus  sinus 
babct,  quibus  fonles  vivi  sanguinis  continenlur,  septo 
intercedente  divlsi ;  ut  sicut  in  ipso  niundo  sununa 


rior  usque  ad  medium  solida  formala  est,  inferior 
aulem  cartilagine  adhasrente  mollita,  ut  ad  usum  di- 
gitorom  possit  esse  tractabilis.  !n  hoc  autem,  quam- 
Tis  simplici  membro ,  iria  sunt  officia  constiluta  ; 
anom  ducendi  spirilus;  aliernm  capiendi  odoris;  ter- 
tium  ot  per  ejos  cavemas  porgamenla  cerebri  de- 
flaanl :  qoas  ipsas  Deos  qoam  mirabili ,  qoam  divina 


VARIORUM  NOTifi. 


Atms.  Bov.  legit  tn  ordinem, 

Vallata.  Cic.  de  Natura  Deorom  lib.  ii :  Mumta- 
gue  tunt  palpebrw  tamquam  vallo  pilorum ,  quibus  et 
apertis  ocuUt ,  ii  quid  incideret^  repeUeretur^  et  tomno 
cannhmiibut ,  quum  oculit  ad  eemendum  non  egere- 
tnut ,  ut  tamquam  involuti  quieteerent.  Hic  locus  apud 
Monium  Marcel.  falso  ex  u  de  Oratore  citalur.  Ua*c 
desumpla  sunt  ex  Plaloiie ,  aique  similiier  ioquitur 
Galenus. 

Et  obarftcere.  Cellarios  ex  Golh.  et  Ltps.  ediderat, 
el  areteere;  el  sicioReinim.  mss.  invtMii.  Parrh., 
Paris.,  Jont.,  Ald.,  Crai.,  Ernsm.,  Gvmn.,  Fasii., 
Gryph.,Tom.,  Bet.,  Thomas.  Isaeus,  Gall.,  Spark., 
praeferunt,  et  obaretcere.  Puiavi ,  hoc  composirum 
esse  grnoinum»  nec  ausus  sum  priora  minus  aiiiiqua 
mss.  101  editlonibus  »que  fere  antiquis ,  ei  ex  anii- 
quissimis  mss.  sumptis  praeferre. 

Snperciliorum  fattigia ne  quid incidat,  Apu- 

leius,  lih.  i  Habil.  Doctr.  Plat.,  p.\6  :  SuperciliorHm 
tepes  prasmuniunt  oculotj  ne  desuper  proruat ,  quod  te- 
neras  msionet  molletque  perturbet. 

Leniter  eturgent.  Ila  mss.  5Reg.,  2  Bonon.,  1  Cof- 
licrt.  aliiqiie,  Ciiin  cunctis  ferme  vulgaiis.  Iii  mss. 
Uegio-Pui.,  3  ai.  Reg.,i  Colbert.,  5  aliis«edd.  Rom. 
4470,  ac  Gyinnic.  iesitur  leviter;  in  1  Colb.  tenis; 
in  Marm.  ievit.  Mnlo  legere  leniter  cum  Cellario 
aliisqucviris  dociis,  ctlioc  ex  Indole  iaiini  serinonis, 
ut  apiid  Pliniuin,  lib.  v ,  epist.  6  :  Villa.in  coile  imo 
sita^  ita  leniter  et  sentim  clivo  fallente  consurgit^  ul  ctim 
ascendcre  non  putes,  sentias  ascendisse.  Ki  Calpiir- 
niiis  Ectog.  7,  v.  25, 

Et  divos  lene  jacenies. 

Sic  et  Jurnis  Ccsar»  lib 
montis. 

Eminentibus.  Heumannus  putat  legendum  esse, 
eminentia. 

Usque.  Deest  in  ms.  Bov. 

Inferior  autem  cartilagine  adhcerente  moltita^  nl,  elc. 
Sicemendavi  ex  inss.  Regio-Put.,  iaI.Reg.,2CoIb., 
Baluz.,  Clarom.,  Sangerm.  Et  haec  mihi  oinniiini  op- 
tima  videtur  lectio.  Vide  pKecedenlia.  Accedunt  alil 

Pathol.  VIL 


11  de  Bell.  Gal.,  lene  jugum 


mss.  4  Reg.,  iColberi.,  Goih.,  Em.,Canl.,Llpf., 
Marin.,  Brun.,  edil  Rom.  1470,  in  qiiibus  est:  carti' 
lagine  adlnBret  moUita,  inendose.  Vulgati  fere  omnes 
dividunt  molU  ita,  etiaiii  viliosc ;  S|)ark.,  cartilagini 
p  adhwret  motU^  ila  ut. 

^      Ut  per  ejut  eavernat.  Ex  mss.  et  moltis  edilis  ad- 
ditum  ejut. 

Quas  ipsat  Deut.  Ita  correxi  ex  ms.  7  Reg.,  Ullr., 
Baluz.,  Brun.y  ed.  Rom.  1470,  Graph..  Cellar., 
Walch.,  opliine.  Sic  idem  infra  ,  hiatus ,  ipse  naii,  et 

t>Mi  duplicitate.  In  mss.  rec.  i  Golb.»  Marm., 

Clarom.  et  12  editis  quat  ipse  Deus, 

Quam  mirabiU.  Sic  reposui  ex  mss.  7  Reg.,  5CoIb.« 
UUr.,  Balut.,  Brun.,  ed.  Rom.  1470,  Graph.,  Cellar., 
Walch.  Et  recie,  sic  infra  Anctor  nosier,  quam  uiitit^ 
quam  decent.  In  scriptis  rec.  1  Colb.,Clarom.,  Marm. 
el  11  vulgaiis,  tamnurabiU. 

Si  unum  ac  timptex  foramen.  lia  propferunl  veler- 
rimi  mss.  Regio-Pui.,  2  Bonon.  et  Tux.  ac  edd.  Tho- 
inas.,  Is.,  Thys.,  Gall.,  eademque  locntione  mox 
nlitur  Laclantius,  cuni  ait  :  rfna  et  simplici  compage. 
Desideralur  «nimi  ac ,  in  24  rec.  nis^*.  et  in  13  vol- 
gaiis.* 

Ex  quo  intelligimut.  Sic  resiilui  cx  velusiioribos 
D  edilis  et  ex  omnibus  niss.  pneter  1  Reff.,  iii   quo» 
siciit  et  iii  oclo  imprcssis,  esi  ex  quo  vitettigihir. 

Itaque,  Deesl  iii  Bov.  contra  fidem  alioruiii  inss. 

In  duas  partes.  Kotkiag,  id  est  veiilricnlos  noinina- 
vit  Galen.  Kotkiug  Bi  tx^i  6  iyxi^eikog  ^Oo.  Ideiii  fate* 
turdnas  secunduiii  qutisdani  esse,  utii  iiimirom  arri- 
nii  priiicipatiis  residei.  Vesnlius  cerie  eiiain  leriiiim 
veiiiriculiiin  addit  figura  5  ei  6  iib.  vii.  Aristoleles  m 
I  de  Hisl.  auimaliuin,  cap.  16. 

Dtioi  tamen  intrinsecut  tinut.  Plinius  lib.  ii,  cap.  37. 
Prima  doiuicilia  intra  se  aniuio  el  sanguine  pracbet 
sinuoso  specu,  et  in  magnis  animalibus  triplici,  in 
nullo  non  ffemino  :  ibi  mens  habitui,  eic.  Hipp.  in 
lib.  deCorde,  hos  sinus  yoiTtipag  oominat;  Jullius 
Pollux  xoXttovc  appellat.  Betul. 

Quibut  fontet  vivt.  Ex  boc  fonle  duae  grandes  tena 
in  prmra  et  ler^ipi  discorront,  sparsaeqoe  ramorum  le- 
rie  per  alias  ininores,  omnia  membra  vitali  sangoine 
rigani.  liin.  Hi  rami  describuniur  a  Vesalio  prima 
et  seciinda  1$  capitis  Oguris  lib.  iii.  Betuijiius.       i 


43  FiaiL  LACTANTII  L».  D£  OPIFiClO  Wl 

renun  tcI  de  simplici  daplei,  fel  de  duplici  sinijilex.  j^  pninii,  et  iraosfDiuil  ad  TeiitreM.  luqae  Varro  a  li- 


ei  gubcmal ,  el  conlincl  loiam  :  iia  iu  corpttre  de 
doobus  uniTersa  eofnpacu  ,  indissocijUlem  pnrten- 
derenl  miiutem.  Oris  qooque  species,  el  riciusex 
transrerso  paiefactus,  qoam  uliris,  quam  deccas  sil, 
enarrari  iion  poiest :  cujus  usus  in  duobus  conslat 
offiriis,  siimemli  victus,  el  loqucodi. 

Lingua  iutus  iBciosa,  qox  Tocem  motibuH  sois  io 
verba  discernit ,  et  est  interpres  aoimi ;  nec  tameu 
soli  p  test  per  be  loquendi  muuus  implere,  nisi  aeo- 
Dieii  suum  palato  illiserit,  nisi  juu  Yel  offensiooe 
deotium,  vel  compressione  labiorum  :  deotes  tamen 
plos  coiireruot  ad  loqoeudom ;  oain  et  infautes  non 
aote  incipiont  (arit  qoam  dejites  babuerint,  et  seoes 
amissis  dcoiibos  iu  balbutiunt,  ul  ad  infaotiam  re 


gando  cibo  puial  lingos  nomeo  impo&ilom.  Be»itas 
etiam  poiu  adjuvai ;  proteoU  enim  caTJt^ioe  has- 
riont  aqoam ,  eaaqoc  cooprelieosam  lit^goz  siMi , 
ne  urdiuie  ae  mora  efllaal,  ad  palatim  celeri  m^ 
biiitate  complodool.  Uxc  itaqoe  pabti  concaTo  ub- 
qoamlestodinetegiiar;eamquedeniuimseptts  l^eos 
quasi  muro  circomvaUaTiL 

DejUes  autem  ipsos  mirabili  ommIo  pcr  Offdineio 
fixos,  ue  oodi  ae  restrieti  magis  liorrori  qoam  oroa- 
meoto  esseot,  giugi\1s  oioJlibos,  qox  a  gigneodis 
deiuibos  nomioaotor,  ac  deiude  labiorom  legmioibaft 
booesiavit ,  quonim  dorities ,  sicot  iu  molari  lapide « 
major  est  ei  asperior ,  qoam  io  cxitrii  ossibos ,  iit 
ad  eootereodos  cibos  pabidumqoe  s-tflicereni.  Labra 


Tolutideouoessefideauiur.  Se4 1^^  ^  boiuiuem  so-  B  ip^  qu.L*  quasi  aolea  coluerebanl,  qoam  decemer 


lum  |»eriiiieott  aot  ad  aTes,  io  qoibus  acumiuau  el 
iribraU  ccrtis  motibus  Uogiu,  iooomerabilescautoom 
flexiones,  et  sonorom  Tarios  modos  exprimit.  IJjbet 
pnctcrea  et  aliud  ofGcium,  quo  io  omoibos,  sed  U- 
men  soloin  motis  otilur ,  quod  cootiitos  etcommoli- 
U)S  deniibos  ciboscoUigit,  et  oouglobatos  Ti  sua  de- 


inlercidit;  qoomm  soperius  sub  ipsa  oiedieuie  na- 
riom  lacuna  qoadam  ieri,  qoasi  valle  sigoaxit,  iole- 
rios  booesutis  gratia  foras  moUiter  ex|<licaTit.  Nam 
qood  attiiiet  ad  saporem  capieuduiu,  fa!iitur,qoisqois 
hunc  sensum  palato  ioesse  arbitrator ;  li&gua  est  enim^ 
qua  sapores  sentiontur  :  oec  umeo  loU ;  oam  partes 


VARiORUM  NOTJE. 


In...  mundo  smmma  rermm...  de  dupUci  iimplex. 
ll.irc  de  Deo  Patre  et  Filio  iiiterpreuotur  Tbjsius  ei 
lleumaMuos ;  quse  inihi  videotor  somenda  de  duobus 
yrimcipuMui  elementis  i^iii  et  aqua^  ex  qoorom 
discordt  concordia  mundum  constare  ostendit  uberiiis 
lib.  11  l4istilot.,cap.  9.  Adde  ex  lib.  ii,  cap.  8,  locura 


Efflunt.  lu  reposui  ex  niss.,  prster  I  Bounn.  in 
quo  refluai ,  2  Reg.  et  Tulg.  in  qoibu»  est  defuai. 

Eamqne  demtium  $epti$  Deus ,  eie.  Sic  restiloi  ex 
cdiiis  Rom.  1470,  Is.,  Gellar.,  Walch.,  et  ex  onml- 
bus  ins.  pra;lcr  Gaoc.  in  qoo,  sicot  et  in  decem  ex- 
cusis,  legttor;  eamque  denlium  ordine  Mepient  Dem. 


dubium  In  noiis  :  Qmormm  mixtmra  et  temperatione  p  —  Eamque  dentium  uptis  Deus  q«asi  muro  circumvai^ 


mundus ,  et  qum  tn  eo  sutU ,  mniversa  constnrent.  Certe 
non  tnciniui ,  Deum  a  Laciaiitio  alicubi  summam  re- 
rum  vocatom  esse. 

Lingna  inlms  incbua ,  qmo!  vocem  motibus  snis  in 
verba  discernil.  Pla^  in  Tim;eo ;  Xenophon  obi  supra ; 
Ari»tol.  III  de  Anima  iu  line.,  et  Ub.  ir  de  Hisi. 
aotm.,  cajp.  16  eliT.  Cic.  ubi  supra ;  Gal.  lib.  tiii  , 
cap.  5;  iS).  IX  ,  cap.  S  ;  lib.  ii,  cap.  10;  lib.  xvi, 
cap.  3.  ISAOS. 

Sidjmla  mtL  ofenma/^  denlistm.  lu  resiitoi  ex  m«s. 
3Reg.,  i  Colb.,  C.laroio.  a  prioia  m.ino,  Marm., 
Bron.  et  Bov.»  ac  2  veu  edd.  Rom.  et  Cellar.,  aeee- 
dotiiiVos  losft.  Goih«,  5  CoU).  et  Lipsiensibus,  io 
f|uU>us  Irgiiur  mendose  vila ,  pro  juia,  In  mss.  3 
U^.,  tColb.,  Baluz.,  Claroro.  et  Sangerm.  a  se- 
ciiiHla  foanu ,  et  edit.  AldL  ei  Parrhas.  adjmia ,  qoos 
secuii  sool  c:vleri  ,  forusse  ouia  osu  magis  iritum 
vidcbAtor.  Nec  uoieo  iosolens  siroplex;  Tacitus 
enim  lib.  xav,  cap.  4,  ioitio  ait :  PlacmU  solertia ,  ^v 
tempore  etiam  jmta.  ^ 

M  infatuiam  revoluti.  Lips.  3  et  Reimm.  :  Ad  i»- 
fautiam  rcso/uti ,  male.  Lib.  vui  Institot.,  cap.  15.: 
Quasi  ad  alteram  iufaatiam  revoluta.  Lib.  vii ,  cap.  22  : 
Dmuo  ad  ulcrum  retoUn  atqme  ad  infantiam  regredL 

Bm. 
Qmo  tn  omnibms,  etc.  Sic  legitor  io  vylgatis;  ei  io 
mss.  Bov.  et  Saogerm.  alqoe  aiiis  moltis.  Yerom  in 
Regio-Put.  etio  ooo  Bonoo.  esl^^rMdtiiomjiito.  Ms. 
grasiu.  qmo  iu  homimbms,  Lingoa  iititor  officio  colU- 
geiidi  ciboi  io  omoibus,mutisi  aoimaiitibiis ,  sed  hoc 
solo,  qpnm  in  hpoiine  gemiouia  prvbeat  osom. 
Kiva>Ih:!»-— H^omamou  aioem  h^it'^  non  in  homi* 
nibus  solmm ,  sed  etiam,  in,nuuis.mlimr. 

lit¥m  ^^P  ^  iigondo,  etc.  Isidor.  Ub.  uOrig., 
ca||.  i«  rQfcrt  Varrooem  non  a  ligando  cibo,  ol  aiL 
La^Qia^  seda  lingendo  cibo  lii^goamdicUm  pouvisse, 
alM^  vero a  ligaodis  vocibus,qood  per  arlicubitos 

SOOOS  V^  liftDt.  ISJODS. 


lamt.  GcHiuN,  lib.  i ,  cap.  lo.  Scribit  llomerom 
dixisse ,  peiulanti;e  vrrb«iriim  coereendrr  v.-illura  esse 
oppositura  dentiuiii ,  referfque  ipsius  c  irminn.  Is^us. 

Mhrabili  tnodo  per  ordinem  fixos.  Licet  recenltores 
scriiiti  Angl.,  Goih.,  Lips.,  Reimm..  et  ab  14^ 
1566  excosi  hx*c  vcrba  noo  hnbiMiit,  ei  Cell.  et 
Walcb.  deuoo  |)ruscrib.mt ;  Unico  gerraaua  katc 
e»t  lectio  Lacianiii,  qiiam  praBStaiU  doo  aoiiquissimi 
codices  Bononieu^es  et  Taxaq.  ex  qmbus  ThooMS. 
Is90s«  Gali.  SiKirkius»  Ueuraaoiuis  recte  jndicaront 
recipieoda.  Simi<i  raiione  oosier,  c.  5 :  Pemim  per 
ordinem  fixos.  Bvn.  -t-  HirmbiU  modo  per  ordimems 
fixos.  Ilas  qiiiiique  vi>ces  recte  ex  tipuniis  codi 
cibus  mss.  2  Boiion.  et  Tas.  restiiuit  Tliouiasius, 
quae  n  ccieris  mss.  el  a  vulgalis  ab^uot,  pneter  Is. 
et  Spark. 

Ae  deinde  labiorum  tegminibus  honestatit.  Labia 
enim  tuin  dentiuin  tueiidorum  causa .  tum  ad  osom 
sermonis  sout  comp.irata  ,  Arist.  ii  de  P.(rt ,  cap.  16. 

ISiEUS. 

In  molari  lapide^  eic.  Unde  dentcs  mohres,  ad 
quos  videlur  alludere :  ecis  eliam  iiiaxill;ire»  vocant. 

Vt  ad  conterendos.  lu  mss.  2  Boiion.,  7  Reg.,  3 
Colb.,  Tax.,  Peu.,  Clarom.,  Brun..  et  vet.  edd.  lii 
nonnuUi:»  m<;s.  et  5  vulgatis  l^itur  aicl;  in  i  Colb. 
et  Mariii.,  eic. 

Sensum  palato^  etc.  Fallitor  ergoAri^totcles,  fallitor 
Plinius,  falliiur  cnm  his  universa  (  et  quidem  docu  ) 
auliquilas.  Namque  haM:  vox  metonymicbs,  sicol  etiaai 
gulo! ,  pro  voliipuie  :tb  aiicioribiis  crebro  iisurpatir ; 
apud  Ciceronein  enim ,  ubi  de  Fiiiib.  lib.  ii  de  Lxiii 
sapientia  verba  facit :  tion  sequiiur^  ut  qui  corsapiai , 
ei  non  $apiat  palatus .  et  Quintil.  lib.  i ,  cap.  %  apgre 
fert,  quod  aote  palaius  puerorum,  quaiii  os  insliloi- 
tor.  Phavorinos  apud  Geil.  lib.  xv.  cap.  8 ,  repre- 
hendit  pnefectos  Popime,  qoi  aioiit  eois  palalom 
non  habere,  qui  superiorem  partom  aviuni  aiqoo 
ahiliom  edont.  Uor.  i  Gpisl*  : 


49  CAP.  X.  DE  EXTERIOR.  HOM.  MEMB.  EORUHQUE  USU.  |  U 

ejus,  qux  siint.abutroque  lalore  teneriores,  snporem  A  ne  npecies,  m  utilUas  xMjor  »lt.  Nam  cl  numerns 


siihiilissimis  sensibus  irnhunt.  Etciini  iioquc  ex  cibo 
quid«|uani,iieqiieexpolionc  minnatur;  tnmen  iiienar- 
rabiii  modo  peneirai  ad  seii^n  sapor,  eadera  m* 
ti(ine»qua  nibil  dequaque  maleri:i  odoris  capio  de« 
cerpiC. 

Cxleraqiiomdecioraftinl,  vix  exprimi  puleii.  De^ 
duciimi  clemenler  a  genia  meAiiim,  et  i&a  inft^riiis 
couclusiim,  ul  acumen  eju»  eiuremum  signare  f  idea- 
lur  leviier  impressa  divisio ;  rigidum  ac  leres  coilum ; 
scapnlae  velul  moHibus  jugis  a  cervice  deniiss.i; ;  va- 
lida  el  subslricla  nervis  ad  forliludinem  brachia ;  lih 
signibus  loris  exiaitttiuii  lacertorum  vigeiis  robiir ; 
uiUis  ac  deoens  flexiira  cnbiiorum.  Quid  dicam  de 
manibos,  raiienis  ac  sai  icnlise  Hiinistris?  qiias  soler^ 


perfectns,  ac  plcnus,ei  ordo  aogradusdecenlissimus^ 
ctarticulorum  pariom  eorvalim  flexibills,  et  fomM 
unguiom  retsmU»  conciivls  legmiiiibiis  digiicimm  fiis* 
ilgia  GomprebeiKlefis  elqiie  Omtans,  ne  moliiMNle  ear- 
nif^  in  tenendo  cederet,  inagiKim  prnbeionieiinHi.  ^ 
lud  vero  ad  usum  miris  tnodis  habiie«  qiioii  anus  a 
caeteris  seperatus  ciim  ifna  iiMinQ  oriiur^  ei  in  difer- 
suro  maturtus  fonditur :  qui  se  telai  oiwium  caeierffe 
praebens,  onuiera  ten^ndi  faciehdii|iie  raiietiem  vei 
soliis»  vel  praBcipoo  po^side^  leniqiiaai  recior  om- 
niuin  at«iiie  moderaior;  unde  cliain  pollids  nomen 
aceepiiy  quod  vi  et  potcsiale  inler  esleros  poUeat. 
Duns  quidem  ariicules  eilame»  kabe^  noii  iM  alii 
ter»08,  sed  imius  ad  manuO)  d^neeMiieciiltir  puieirri- 


, ,  , 

tissimus  artiCex  plano  ac  modiee  eencavo  sinu  licias*  '^  Uidinis  gratia.  Si  enim  fnissel  itiIhis  ariieuii»  el  ip^ 
utsl  quid  lenendum  sil,  apte  possiiinsidere»  in  digi«  <ii8creius»  foeda  eliadecora  spedee  adeniissei  meAi** 
tos  termifiavii ;  iu  quibus  difVicile  est  expedire,  iUrum*     bus  honeslatein. 

VARIORCM  NOTiE. 


Tres  mibi  convivae  prope  dissentire  videntur, 
Poscenles  vario  mullum  diversa  palato. 

Pbilosopbi  tamen  lingiiae  juxta  ,  pnlalO'|iic  ,  sive  gu- 
Ine,  saporis  sensum  iribiiunt.  Arist.  in  Probl.  sect. 
2S,  et  apnd  Gell.  iib.  xix  ,  cnp.  2.  Betuleius. 

Nihil  de  quaque  maleria.  Sic  roslilui  ex  veterrimis 
optimisqiietnss.,2  Bon.,R(>gio  Pui.  et  5  ai.  Reg., 
Cauc.,i  CoH>er(.,  Bnluz.  (^ieri  iiianu  exaraii  et 
typis  ninndaii  linbcnt  de  quacumqne. 

Odorit  capio  decerpil,  lia  mss.  t  B<m.,  Regio-P^it. 
et  2  nlii  Iteg.,  Cauc,  Bnhre.,  5  Colh.,  Cl.^rom.  in 
marg.,  edd.  (;raph.,Thom  ,ls.,Ccllnr.  Quas  ieclio,  iil  Q 
p:itel ,  miiiime  corrupta  esl;  natn  Lactaiiiius  hie  usus 
est  vocabulo  raro,  sed  proprio.  Capio,  capionis,  enim 
nomen  est,  quo  Jureconsulii  s^pe  usi  sunt,  ut  uku^ 
eapio,  pignorum-^apio  ^  in  lib.  vii  cod.  Thcod<>s.  de 
cxactionibus ,  et  tit.  de  dislract.  piporuin.  Gelliu» 
lib.  vii ,  c.  \0,  docel  Vnrronem  ita  ptgnorit-capiouem 
dtxisse ,  ut  hic  odoris.  Iti  c^cioris  mss.  ci  iii  editis 
capio  iion  exiat.  idqiie,iit  viileiiir,  inale  ad  lumcn 
oraiionis.  In  Thy<.  ci  Gnll.  est  captio,  comipte. 

beductum  ctementer  a  geitrt  meittum,  eic.  Wentt 
nmi  obesf,  sed  snccnlenti  lacfeam  cntem  reqniril 
Sidotiiiis;  Apulvitw  f|noqtie  in  dtescript.  Baihylli, 
modico  menro  fades,  Anacreon  in  pFictura  aYiuc:T5  pos- 
tolat  delicatum  ac  molie  mentttr»,  Varro  apnrf  Noninnt 
in  MollttutUMm,  Armdi.  Lib.  m,  utiniUites  dieuMlur. 
quihiis  mcntuin  plus  justo  prominei.  Fiiang.  F.  F. 
Ju:ih;s. 

Rigidum,  Id  est ,  rectiim ,  ercctnm.  Noiavi  ad  lib. 
11  Insiitnt.,  cap.  1 ,  Wgidis  at  stmtibvtt,  Lily.  it,  cap.  ^. 
17,  et  dc  Opif.,  cnp.  8.  BuN.  ^ 

\  insigmbns  torii  exlantium  ,  elc.  Sic  cmendavi  cx 
veterrimis  ct  optiiiris  mss.  2  Bonon.,  R*^io-Pm.  ef 
5  .il.l^e^,  Cauc,  Goih.^S-Colb^Baloi.yBlir.,  Lips.^ 
Ein.,  i  Sorb.,,  Rrun.  et  edil.  TlHnnns.  In  4  mssr.  re». 
miiliisqiie  ciliits  csl  extentum  laceriorum  ingensrobur  ; 
in  ilann.  extantum ;  in  Clarom,  extuntium.  Vide  [n^uUt 
post.  duos  articubs{  pollex  )  extantes  habet,  Pr.xci- 
pua  Hcrciilis  coinmcnd:itio  a  hcertis  ejns  p(^liliir, 
ul  Apoirmis  n  corna,  jnxla  illud  exappcndice  Virgih 

Pboibuftcomosus,  Herciiles  laeertosos. 

Docti  etinm  thoris  scribunt.  Vesalius,  cnp.  2  seciiiidi 
libri,  ubi  de  muscutis  agit,  dicii  Ihoruin  siinpliccm 
carnein  Obris  obdoctam  csse.  Tori  polissiinutn  in  ca 
liarte  bracbii  suiit ,  qiiae  ab  huineris  inoipil ,  in  ciihi- 
lum  desinil.  RelinqniUir  orgo,  coiilra  Gramtnaiicoi , 
lacertos  superiorem  brachii  paiiein  esse.  Observan • 
dum  etiam  vel  es  iocis  superiusjim  ciiatis  cst.  et 


tori  et  lacerii  raro  apud  auctores  fieri  mentionem , 
n\%\  robtif  signillcetur  :  sicut  etiam  brachii  voce  in 
Bibliis ,  quo  noniine  o  ^paxioiv  apud   lxx  est.  Be- 

THLEIUS. 

Quid  dicam  de  manibus,  etc.  AriStrrnetn<¥,  !rb.  i, 
episl.  xvr  :  Ef^ov  yjipoLQ  ax/»«c  xai  idSoLC  t&  >a/x7roa 
ToO  i(6cXko^g  yvw^to-fiata.  Yidi  iummat  rtfunns  ac  peaet 
splendidctfortaos  indieia.  ffic  a  Lactanffo  patulae  lau- 
cfanfnr,  ni  ct  a  Sydonio  :  ttfneras  qtioque  acf  nonnihff 
proceras  facit  At^nleins  BalliylH  manns;  Monut  ejus 
tenercB ,  inqurt.  Ovid.  qno(|Tic' Amor.  Hb.  r,  fileg.,  iV, 
nonvidedrr  mollesinunirs  iniprobare.  Molfibus  porro 
ac  (eneri-i  inanibus  oppmiuntur, 

Vellere  Tbusoo 
Vcxats  duraeqoe  maous. 

{Ex  Juven,  SaL  v.) 
JHaturiuf  fundUmr.  Id  est  dilmmwr,  Ita^  correxir  ex 
optHnis  ims.  iHon.,  Regio^Put.,  t  al.Rcf.  a  seciinda- 
mami,  5Goilv.  Clarom.,  Mirn».  el^  Bahir/.  a'  prinm 
inanw.  HnoeM ,  pollex  a  iii^ni#  smim  (|«idein  Iribot 
initinm,  s^d  maAnrius ,  seiv  ekins  cfiianr  .ilii  digrti  im 
diversmm  fttnditmr.  Mss.  rec.  5  Reg  ,  Env.,  Cnnt , 
Brmi.  omnesiriie  edili  lialieiit  n^hrrits  /indittir^t 
Regv,  I  Golh.,  Balitz.,  mmtus  finditvr;  t  Colb.  el  i 
BoRon.  rec.  el  k  vnlgdti  r^c.  mmiti»  fmdiimr. 

Qgt  se  vehu  (^vium,  eie.  TbeAdoretoB  s«rmonef 
itsf^i  Tns  irpwoiai  i  mannuin  structnmif  soiertiss^* 
mam,  el  nstitn  mnUiplicem  gr.-ff>eo  no?  miniis  ele- 
gamPT,  quiiMi  Liclanlins  laline  descripsil.^ 

Inter  costeros.  Hcuniaii.  credit  Lactnmiitm  scrij^ 
sis$e  pra!ter  casuros,  id  esl,  pr.e  ceteris;  m  lib.  i 
Insliiiit.,  c:»p.  G  :  Eryihrcea,  qum  celebrior  iuter  cwte- 
ras  et  itobilior  habetur,  Bon, 

Non  ut  aliiternos.  Exrniss.  1  Bonon.  anliq.,'  Re- 
gio  Pnt..  5  aU  Reg.,  alter  Re<^.  a  secundn  manu, 
Goth.,T:ix.,  Lips,,  6  Colberi.,  Clarmnr  ei  edilis 
Roin.  Ii70,  Beiiil.,  Tonies,,  Soubron.,  Cellor., 
Walh.,  sic  repositii.  In  1  B  >n.  rec#,  f  Reg.  a  prima 
maiiii,  Brun  ei  11  cst  trinos.—Ternos,  Servo  ternos. 
Videiur  nosiro  obsorv.inis  IMiniusJih.  it,  c;ip.  43, 
sect.  99  :  nominis  digili  articulos  habent  ternos. 
pollex  binos ,  el  digiiis  advetsus  nniversis  flectitur^  per 
se  Vi  ro  in  obliquum  porrigitur.  BoN. 

Sed  unus  ad  manum  carne  connectiiur  pulchritudinis 
gra/ia.  lla  coiilinuo  tenore  et  sinc  iillo  vocuin  corn- 
pendio  scriptuin  esl  iii  dnoliitsaiitiqtiissiiniscodicibus 
Cano.  ct  Reg.  Put.,  nisi  quod  posierior  Inibel  manus. 
Iii  18  sctipiis ,  ad  manum  carnc  nectitur ;  et  sic  ie- 
genduin  esse  censet  Hecquetlus,  docior  Medicns  Pa- 
risicnsis,  suadente  partis  siiu  el  positura.  GaudeCrU 


47  FIRM.  LACTANTIl  UB 

Jam  pectorislalitudosobHinis,  et  exposiu  ocolis,  A 
nurabilem  pnB  se  fert  habitiis  soi  digniUlem.  Cajos 
haec  eaosa  esl»  qood  Tidetor  bomiDem  solom  Deos 
veluti  sopinton  formasse  (nam  fere  nollom  aiiod  ani- 
mal  jacere  in  tergom  potest),  motas  aotem  aoimantes 
qoasi  altemo  latere  jacentes  finxisse,  atqoe  ad  ler- 
ram  compressisse.  Iddrco  illis  angostum  pectus,  et 
ab  aspecto  remotom,  et  ad  terram  Tersos  abjectum  : 
homini  autem  palens  et  erectom ;  qoia  plenom  ratio- 
uis  a  oelo  dats»  bomile»  aot  indecens  esse  non  de- 
boit  Papillae  qooqoe  leriler  eminentes»  et  fosciori- 
hos  ac  parris  orbibos  coronats,  non  nihil  addnnl 
Teirastatis,  foeminis  ad  alendos  foetos  dats»  maribos 
ad  solom  decos,  ne  informe  pectos,  et  qoasi  moiiiom 
Tideretur.  Huic  sobdiU  est  pbnities  ventris ,  qoam 


D£  OPIFiaO  DEI  ii 

CAPtT  XI. 
De  tMteslimi  in  hommep  eonmque  mn. 

Seqoitor  necessario,  ot  de  intemis  qooqoe  Tisce- 
ribus  dicere  incipiam :  qoibos  non  pokbritodo,  qou 
sont  abdiUy  sed  otilitas  incredibilis  attribou  est, 
qooniam  opos  foerat,  ot  lerrenom  hoc  corpos  socco 
aliqno  de  cibis  ac  potibos  aleretor,  sicot  Urra  ip»a 
imbribos  ac  proinis.  ProTidentissimos  artifex  in  me- 
dio  ejos  recepucolom  cibis  fecit,  quihiis  concoctis  et 
liqoefactis,  Tiiales  soccos  membris  omnibos  disper- 
tirel.  Sed  com  bomo  constet  ei  corpore  atqoe  anima» 
lllud  quod  supra  diii  recepiacolum ,  soli  corpori 
praesut  alimentom  :  anima;  vero  aliam  sedem  dedit. 
Fecit  eiiim  genus  quoddam  ▼iscerom  molle  atifoe 
mediam  fere  ombilicos  non  indecenti  nou  signat,  ad  B  rarum,  quod  pulmonem  vocamus,  in  qood  spirilos 
hoc  factos,  ot  per  eom  foetus,  dum  est  in  otero,  no-  reciproca  ricissiiodine  commearet;  eomqoe  non  in 
trialor.  oteri  modom  finiii,  ne  effbnderetor  simol  splritos, 

aot  inflaret  simul.  hleoque  ne  plenom  qoidem  tIscos 
eflecit,  sed  inflabile,  atqoc  aeris  capax;  ot  pauhtim 

VARIORUM  NOTi£. 


dus,  doctor  roedicus  Aurelianensis,  legi  mallet  cum 
sex  mss*  et  9  edilis,  Sed  unu$  ad  tiumus  camem  necli- 
tur  pulchritudinii  gratia ;  isqiie  illi  videlur  genninus 
Auctoris  nostri  sensus  ,  quouiam  Lacuniius  in  hoc 
opere  ad  elegantiam  ac  pulchrltudiiiem  corporis 
maxime  attendit.  Alias  ad  manum  connectitur  polius 
arrideret.  Arriderei  et  Eusiachio  doctori«  item  me- 
dico  Aurelianensi ,  qui  tamen  cum  ms.  Pen.  legere. 
maTult ,  ad  manum  eame  vestitur.  Is  admonet  errare 
LacUntium  in  eo,  quod  duos  dunUiat  articulos  ex-  q 
Untes  essc  in  pollice  dicit,  ciim  tres  habeat ,  qoorum 
primus  unum  non  est  ex  ossibus  manus ,  quibus  non 
est  seosibilis  motus ,  duni  articuli  primi  motus  est 
roanifestissimus.  luque  Firmianus  noster(utei  ca- 
pitis  quinti  niedio  colligitur,  agnovisse  videtur  du- 
plicis  generis  articulos  i»  pollice,  duos  scilicetex- 
unies  et  visibiles ,  alterum  ad  manum  iiexum  ,  et 
musculis  tectum ,  qui  sit  terlius,  Unus  quidem  ad  mor 
num  carne  vestitur  ;  Jo.  Cauci ,  earne  convestitur. 

Jam  peeioris  tatitudo  subtimis.  Aut  nunc,  vel  ieviori 
rooUtioiie  jam  legendum  est,  aul  muiU  desont,  ut 
annourunt  viri  eruditi  Betuieius,  Francius,  Isaeus, 
Sparkius,  Walchius,  Aristoteles,  item  Galenus  et 
PoUux  manuum  tracutioni  pectus  subjiciunt,  to  vrii- 
Oo^.  Cxteruin  cur  bomini  lalum  pectus  Coiiditor  tri- 
buerit,  Lacuntii  rationes  lon^e  quam  Aristoielis  ine- 
liores  sunt.  Vide  Aristotelem  iii  i  de  Pariibus.  fiETiH 

LEIOS. 


Pajritta  quoque  leviter  eminentes,  Hss.  5  rec.  et  4 
ediu  babent.  teniter.  At  tetnter  melior  lectio  quani  te- 
niter,  Hic  enim  ngitur  de  partis  promiiientta,  neqna- 
qiiam  de  cuiis  leiiiute.  IIec^uet,  dpcior  medicus  Pa- 
risiensis.  Juvenalis,  Sat.  6  de  Messalina  Claudii  Cx- 
saris  conjuge.  Martiaiis,  lib.  viu ,  epist.  64  : 

Et  Ulis  tmnor  excitet  papiQas, 
•   Quales  croda  viro  poella  senrat. 

Hwc  suhdita  est  plamties  ventris^  etc.  Laudatnr 
'iOLiTThp  oireocTTo^,  quaiem  junior  Pliilostratus  iribuit 
Meleagro.  Praecipuum  in  ventre  iit  sit  planus ;  ptO' 
fundus  umbiUcus^  ptonus  venter,  Turpis  est  mollis 
venter.  Uorat.  Epou.  Od.  8.  Juniijs. 

UmbHicw  non  indecenti,  etc.  Arisi.  lib.  vii  de  Qist. 
Animal.  cap.  8,  et  lib.  ii  de  Geiierat.  Anim.,  C4ip.  5, 
Hippocraies  de  Nat.  Pueri. 

Recepiaculum^  toti  corpori.  Nam  Platoni  eiiani  q 
(uvofiavfisvii  xoTu  Ttotkioc  xnrd^x^  nominatur  :  sloiiia- 
chus,  sive  ventricuius  Latinis,  Ciceroni  aJvos.  Uojus 
ofncium  est,  cibi  concociio.  Betdleids. 

AnimtBvero.  Id  est,  spiritui  vitali.  Francios. 

Molte.  MotXaxQv.  Plato,  Ovid. 


Cernis  ut  e  roolli  sangnis  pulroone  rerolssus. 

Ei  levibus  enim  et  asperis  arteriis  consut ;  et  ut  Pli- 
oius  el  Ceisus  inquiunt,  spongiosus  est. 
„        ^       .        ..      ,         ,.  In  quod  spiritus  redproca  vidssitudine  commearet. 

Miud.  Deest  in  ms.  Bon.,  Bov.  in  quibiisdam  edi-  ^  Hac  babent  mss.  2  Bon.,  2  Reg.,  2  Coib. ,  Surboii., 


tis,  idque  recte. 

Abjecium.  Sic  restitui  ei  mss.  2  Bonon.,  Regio- 
Put.  et  4  al.  Reg.,  Cauc.  5,  Colb.,  Tax.,  Ultr.,  Pen., 
£m.,  Cant.,  Clarom.,  Ed.  Rom.  1470,  Is.,  Cellar., 
Walch.,  faventibus  1  R^.,  i  Colb.  et  Brun.»  in  qui- 
bus  est  adjectum^  pro abjutum;  fialuz.,  objectum;  in 
iO  impressis,  subjectum. 

Honuni.  lu  legendum  ex  plerlsgue  mss.  et  editis, 
nec  noii  ex  prxcedenti  voce  i7/t<.  In  i%  scriptis  et  4 
eiciisls  est  honums. 

Paiens  et  erectum.  Hxe  est  lectio  edil.  Grapb.  et 
omiiium  niss.,  praeler  i  Reg.  rec.  in  qiio,  sicut  et  in 
cscteris  editis,  est  rectum. 

Ptenum  rationis  a  coelo  datw.  Sic  resiitiii  ei  mss. 
Regio-Put.,  2  al.  Reg.,  4  Colbert.,  Marin.,  Em., 
Merioii.,  Claroiii.,  a  prima  manu,  et  ed.  Grnph.  In 
alio  Colb.  esi  e  cato  dai(e;  in  aliero  Coibcrt.  a  cceto 
datum;  5  Rcg.,  Baluz.,  i  Colb.»  Clarom.  a  sccunda 
maoo  ac  editi  a  calo  datum.   . 


Clarom.  in  marg.  et  i3  vulgati.  At  illa  absunt  a  19 
mss.  et  edit.  2  vet.  Rom.  et  Cellar. 

In  uteri.  Heuman.  legit  m  uteris. 

Ne  effunderetur  simut  spiritus,  aut  inftaret  simut.  In 
mss.  saepe  reperies  ffmit/,  pro  semet,  et  e  coiiverso. 
Iii  i9  mss.  est  seme/,  bis. 

Ideoque  ne  ptenum  quidem  viscus  effecit,  Mss.  2 
Reg.  omnesque  ediii  prtcter  ed.  Rom.  i468  habcnt 
ne.  Abesl  a  29  mss.  Sed  profecto  retinendum.  Ne 
plenum,  id  est  non  compactum,  ut  moris  est  quibus- 
dam  visceribus,  qiide  Parenchymnta  vocantur,  ulpote 
glandulis  et  vasculis  arcte  siipnta  densaiave,  cujus 
sorlis  est  jecur.  De  piilinone  secus  est ;  viscus  oiiim 
esi  (isiulis  ei  vesiculis  inille  dislinctum.  Igiliir  pul- 
monem  ideo  ne  ptenum  qtiidem  viscus  effecit ,  led  infta* 
bile^  eic.  Infljri  eniin  non  poluisset,  si  fuisset  ple* 
num  viscus,  parencbvmatis  insur;  ideoque  loculis 
mille  pervium  es^edebuit,  Hicoobt, 


49  CAP.  XI.  DE  INTCSTIN.  IN  UOM.  EORUMQUE  USU.  50 

spiriluin  reciperet ,  dum  Tiulis  venius  per  illam  j^  Tocatur  gurgulio.  h  constat  ex  ossibus  flexuosis  ac 


moilihus,  quasi  ex  annulis  in  cicutx  roodum  invicem 
compactis  ei  cohxreniibus ;  paieique  semper  bic 
transilus.  Nullam  enim  retjuicm  mcandi  hnbere  spi- 
ritus  potest,  quia  is,  qui  scmper  commeat,  demissa 
utiiiter  de  cercbro  mcmbri  porlione,  cui  uva  nomen 
est,  velut  occursu  quodam  refrxnaiur,  ne  aut  teneri- 
tudinem  domicilii  cum  impetu  veniens  attracta  pesti- 
lenti  aura  corrumpat,  aut  totam  nocendi  violentiam 
Internis  receptaculis  perferat.  Ideoque  etiam  nares 
breviter  sunt  apertie,  quae  idcirco  sic  nominantur, 
quia  per  eas  vel  odor,  vel  spiritus  nare  non  desinit, 
qu»  sunt  hujus  fistulaequasi  ostia.  Tamen  hxc  fistula 
spiritalis  non  tantum  ad  nares,  verum  ad  os  quoque 
interpatet  in  extremis  palaii  regionibus,  ubi  se  colles 
_    ,  „     ,    .  ,  faucium  speciantes  uvam  tollere  .incipiunt  in  tumo- 

sunt,  spatium  sibi  transmeandi  Taciunt.  Spiritus  con-  ^  rem.  Gujus  rei  causa  et  ratio  non  obscura  est;  lo- 
ira,  qul  esl  incorporalis,  ac  tenuis,  quia  spatium  quendi  enim  faculiaiem  non  haberemus,  si,  ut  gulae 
sibi  facere  non  poterat,  accepit  viam  patentem,  qu»     iter  ad  os  tantum,  ila  gurgulio  ad  nares  tantum  pa- 

VARIORUM  NOTiC:. 


spargilur  raritatem,  et  eumdem  rursus  paulatim  red- 
deret,  dum  se  ex  lllo  explicat.  Ipsa  enim  vicissitudo 
flandi  et  spirandl,  respirandique  tracius,  vitam  susicn- 
tat  in  corporc. 

Quoniam  ergo  duo  sunt  In  liomine  recepucula, 
unum  aeris»  quod  alit  animam,  alterum  ciborum, 
qood  alit  corpus,  ut  flecti  cervix,  ac  moveri  facile 
possit,  duas  esse  per  coUum  fistulas  necesse  est ,  ci- 
balem,  ac  spirilalem,  quarum  superior  ab  ore  ad 
ventrem  ferat,  Inferior  a  naribus  ad  pulmonem.  Qua- 
mro  ratio,  et  natnra  diversa  est.  Ille  enim  qui  est  ab 
ore  transiius,  moUis  eflbctus  est,  et  qui  semper  clau- 
sus  cohsreat  sibi,  sicut  os  ipsum ;  quoniam  potus, 
ei  cibus,  dlmola  et  patefacu  gula,  quia  corporales 


VidisUudo  nandi,  el  ipirandi  re$pirandique  trac- 
liij,  etc.  Ob  id  folll  conferlur,  vel  poiius  humana  in- 
dustria  naluralem  solertiam  imiuta  est.  Vide  Theo- 
doretum,  Serroone  3  de  Providenlia  Dei.  Verbum 

San^  legitur  in  mss.  2  Reg.,  2  fionon.,  2  Golb., 
alux.  et  in  omnibus  fere  vulgatis.  Abest  autem  a  15 
mss.  nec  non  ab  editis  Rom.et  Gellar.,  sed  retinen- 
dum.  FUmdi^  id  esl  spiritu  ductum  aerem  reddendi... 
Sfnrandif  id  est  spiriiuductum  aerem  admitiendi :  in 
iiac  enim  admissi  redditique  aeris  reciprocalione  con- 
sjstii  omnis  respirandi  tractut,  id  est  loium  respi- 
randi  negolium.  luque  legendum  vicisiiiudo  flandi  ei 
spirandi,  abstinendo  a  virgula  inierjecia  inter  flandi 
et  sptrandi^  quam  apponi  praesUbit  post  spirandi^  ut- 
pole  cum  vicissiludo  de  qua  hic  agilur,  non  sit  flandi 
tantum,  sed  et  spirandi.  Hecquet. 

Vitam  sustentat^  eic.  Ila  umen,  ut  quidquid  ulile 
ac  vit»  necessarium  in  [)ulmonibus  elaboraiuin  est, 
ad  sinislrum  cordis  veutriculum  deferaiur  :  quidquid 
inutile,  illac,  qua  iospiravimus,  effleiur.  Adi  de  hoc 
Theodoretum  cum  admiratione  disserentem.  Betu- 

LBIUS. 

Quod  aHt  animam.  Non  hic  ralionalem  intelligas, 
sed  viulem  illam  nobiscum  brutis  communem.  ISiSus. 

Ct  fiecti  cervis^  ac  moveri  facUe  possil.  Hxc  verba 
absont  a  19  mss.  atque  editis  2  vet.  Rom.  ac  Gellar. 
In  5  Golberl.  et  in  Baluz.  pro  adverbio  facUe,  est  fa- 
ciUime. 

Duas  esse  per  collum  fittulat...  dbalem^  ac  spirita- 
iem,  Quam  cibalem  Lactantius  nominat,  ea  gula  est, 
/|ux  ohofcc^  Graecis  nominatur.  Atque  etiam  ^ui- 
busdam  (rr6fA«x^,  et  adeo  ab  ipso  etinm  GelsoetGa- 
lciio.  Splfiuiiis  vero,  Grsecis  rpdx^iK  upmpia,  aspera 
arteria,  eo  quod  cartilagineis  annulis  consut.  Noster 
gnrgulionem  vocat.  Betul. 

ille  enim  qui  ett  ab  ore  transitus.  Ita  restitui  ex 
omnibus  impressis  et  mss.  si  excipias  unum  Golb. 
rec.  el  edil.  Gall.  in  quibus  est,  JIU  enim  qua. 
.    Jn  dcutdc  modum.  Virg.  £clog.  2  : 

£st  mibi  disparibus  septem  compacu  dcoUs 
Fistula. 

Patetque  smper  liic  transilus.  lU  mss.  in  editis  est 
Jmc. 

Narest  eic.  Numerat  Galenus  spiritus  insirumenta, 
nares,  os,  fauces,  asperam  arteriam,  et  pulmonem  : 
nuirimenti  vero  vasa,os,dentes,  siomachum,  ventri- 
cnlnm,  jejunum  et  lenuia  inteslina.  Gaelerum  alia 
narium  est,  sccuudum  FeSlum,  derivatio  :  nempe 


qjuod  per  ea  nasi  foramina,  odoris  cujusque  gnari 
simuK.  Betul. 

Vd  spiritus  nare  non  desinit,  lu  Feslus  et  Isidor. 
Orig.  lib.  XI,  c.ip.  1,  qui  pro  nare  habet  manare;  sed 
hinc  restituendus.  ISiEus.  Nare^  hic  idem  quod  fluere. 
Qum  sunt  hujus  fitlulce  qua$i  ottia,  Hsec  restituenda 
fuerunt  Lactantio  ex  Bonon.,  Tax.,  Pen.,  Lips.  quae 
in  aliis  desunt. 

Ad  os  quoque  interpatet,  Sic  emendavi  ex  mss.  t 
Bonon.,  Tax.,  Regio-Put.,  5  al.  Reg.,  5  Golb.,  4 
Oxon.,  Goth.,  Pcn.,  Lips.,  Em.,  Gat.,  Marm..  Sor- 

C  bon.,  Vict.,  Baluz.,  Glarom.,  ed.  Gell.  et  Walch. 
meliori  sensu,  quam  h»c  quae  in  4  rec.  et  in  editis 
sunt  verba  iter  patet^  quae  cum  synUxi  constare  ne- 
quaquam  possunt.  Jnterpatet  autem  dixit ,  quia  non 
recia  ad  os  tendit,  sed  ad  nares.  Ali^uantulum  autem 
paiet  ad  os,  ei  meatum  quoque  ad  iltud  babet.  Vox 
autem  haec  satis  latina.  lu  pulmonem  interpatere 
rimisdixitMacrobius,  lib.  vii  Sntiirnal.,  cap.l5.  Par- 
tlm  ex  Thtsio.  Nec  Lactantius  noster  vocis  hujus 
auclor  est  :  exlat  quoque  apud  alios. 

Colles  faudum,  Jo.  Gauci  et  Isaeus  legendum  puiant 
tolles ;  quod  in  uullo  reperi  codice.  In  1  Golb.  rec. 
esi  calles  faudum;  in  2  Reg.  rec.  et  ed.  Rom.  1474, 
Venela  1490,  Florent.,  Junt.,  Graph.,  fotles  faudum. 
Ai  in  Mss.  2  Bonon.,  Regio-Put.  et  4  al.  Reg.,  7 
Valicanis,  5Golb.,Sorbon.,  Ullr.,Gant.,  Em.,Gani., 
Gat.,  Marm.,  Vict.,  Glaroin.,  Baluz.,  Brun.  et  in  14 
viilgntis  esl  coUes  faucium.  Perpendat  leclor  an  pro 
coites  et  foUet^  toilet  sit  legendum.  7o/(ei  enim  vo- 

|v  cantur  glandulae  ob  quamdam  glandis  simililudinem. 

^ToUes  autem  seu  tolet  est  (ui  observat  Festus)  tu- 
mor  in  faucibus,  quae  pcr  diniinalionem  tontHlce 
dicunlur.  Plin.,  lib.  ii,  c.  37,  tontiUce  in  homine,  in 
tue  glandula,  Sed  et  tolles,  seu  tonsillas,  quas  Gel- 
8US  vocai  glandulas,  reccnliores  medici  vocant  amyg- 
dalas,  Grxci  aulcm  pnrislhmia.  ToUet  aulem  a  tol- 
)cndo,quia  partem  aitolluniin  tumorem.Legi  aulem 
forte  pnestaret  (inquii  Hecquetius)  tolU  quam  tol  • 
lere.  Unde  sic  restiiuendus  venirei  hic  locus  :  Ubi 
se  toUes  faucium  spectantes  uvam  tolU  incijnunt  in  tu- 
morem,  Et  ulinam  huic  leclioni  faverent  m«s.,conlra 
quorum  fidem  nihil  muUre  volui.  Nihil  enim  obsut 
quominus  tumor  faucium  collis  appellelur,  nec  re- 
pugnant  periiissimi  medici  Gaudeffridus  et  £u- 
suchius. 

St,  ut  guliB  iter.  lu  reposui  cx  mss.  omnium  vetu- 
stissimis  opiimisque  1  Bonon.  et  Regio-Pui.  necnon 
ex  Isseana  editione  :  quod  melius  fluii,  quam  ti  sicut 
gutte  iter  12  manuscriptorum  rcc.  et  edit.  Favent 


81  HRM.  LACTANTn  LIB.  DE  OPinaO  DEI 

terei,  nec  procedens  ex  eo  «piritas  effleere  ▼ocem  A  diflbsui,  irrigni  unitenum  corpns,  ei  fegetat. 


&2 


5ine  linguae  ministerio  posset. 

Aperuit  igitur  viam  voci  divina  soieriia  ex  illa 
fisluis  spiriiali ,  ul  posset  liiigua  ministcrio  suo 
fungi,  et  focis  ipsius  inoflensum  lenorem  pul>ibus 
suis  in  verba  concidere.  Qui  meatus,  si  aliquo  modo 
interceplus  sit,  mutuni  faciat  necesseeit.  Crratenim 
profecto  quisquis  ali.im  causam  putat,  cur  homines 
muil  sint.  Non  enlm  (ui  vulgo  ereditur)  vinciam  ge- 
runt  Kngnam  :  sed  ii  voctlcm  illum  spiritnm  per  iia- 
res  quasi  muglenies  profnnduni,  quod  voci  iraniiuis 
ad  os  aut  nultus  omnino  cst,  aut  non  sic  patens  «t 
plenam  voccm  possit  emiltere.  Quod  pterumque  m- 
inra  Itt;  aliiiuando  etlnm  casu  accidii,  utmorbo  aii- 
quo  htc  adllus  obseptus  vocem  non  transmiitat  ad 


Inteitinorum  qnoqiie  mulliplices  splr»,  ac  longi- 
tudo  in  se  convoluta,  ct  uno  tamen  substricta  vincnlo, 
qoam  miriricum  Dei  opus  est?  Nam  iibi  maceratos  ex 
se  cibos  .nlvns  emiserit,  paulaiim  per  illos  iulernorum 
anfractus  extruduntnr,  ul  quidquid  ipsis  inest  succi, 
quoeorpus  aliiur,  membris  oinnibiis  dividatur.  Et 
tamen  necubi  forle  obhsareant,  ac  resislant,  quod 
fierl  poteral,  propier  fpsorum  voluminum  flexiones 
in  se  sxpe  redeuniei,  et  fieri  siiie  pernicte  noii  pote- 
rat,  oblevit  ea  Intrinsecus  crassiore  succo,  ut  purga- 
menta  illa  ventris  ad  exiius  suos  facilios  per  lubri- 
ciim  nilerentur.  Illa  qooque  ratio  subtilissima  est, 
quod  vesica,  cnjus  iisum  voiucies  non  habent,  cum 
sit  ab  iniesiinis  separata,  nec  ullam  babeat  fistulam. 


linguam,  faciatque  de  loquentihus  mutos.  Quod  cum  B  qna  cx  illis  urinain  irahat,  compleinr  tamen,  et  hu- 


nccideril,  auditum  qnoque  obstrul  nocesie  esi ;  ut 
quia  vocem  emlttere  non  potest ,  ne  odmittere  qui- 
dem  possit.  Loquendi  ergo  cansa  patefaclus  est  hic 
meatus.  Illud  quoqiie  prxstat,  ut  in  lavacris  ceie- 
brandis,  quia  nares  calorem  fcrre  non  possuni ,  aer 
'  ferVens  ore  ducatur ;  ilem ,  si  fortc  spirament.i  na- 
rium  frigoris  pituiiu  prxcluserit,  per  os  auram  ira- 
here  posaiiniis,  ne  nbsirucia  meandi  faculiaie,  Stpiri- 
tos  sffrangulelur.  Ci^i  vero  in  alvum  recepti,  ei  «um 
polu^  bumore  perinixii,  cum  jam  calore  percocti  fue- 
rint,  eorum  succus  incnarrabili  modo  per  inembra 


more  disienditur.  id  quomodo  fiat,  non  M  difficile 
pervidere,  intestinorum  eoim  paries,  quaeab  alvo  ci- 
bum  potumque  suspicinnt,  palentiores  sutil  quam 
cxterxspirae,  et  mullo  lenuiores.  Ila;  vesicam  cir- 
cuinplectuntur,  etrontineni:  ad  quas  paries  cum 
potu^  et  f ibus  mixla  peneneriut ,  llmum  quidem 
Crassius  flt ,  et  iransmcnt ,  hunior  autem  omnis  per 
illam  leneritudiiiem  pereolatur,  eumque  vesica,  cujus 
a)qiie  tenuis  lubiilisque  memhrafMi  eai,  absorbet,  ei 
colligit,  ul  foras,  qua  naiora  cxiiuin  pitefecit,  emlital. 


VARIORUM  NOTiE. 


etiam  lextui  nostro  2  Colb. .  Balux.,  Brun.,hi  qnibns 
solnm  lcgitur  iicut  guls  tfer,  deleto  $i. 

Nec  procedctii  ex eo  ipiiHu»  ef/itere  voceni  tine  tin- 
qita  ministerio  pouet,  H:cc  suppleta  siiiit  ex  mss.  2 
Bonon.,  i  Reg.,  T^t.,  5  Colb.,  Balnz.,  Sorbon.,  Cla- 
roui.  hi  marg.  ntr|ne  ediiis  Is.  et  Sprtrk.  qn.^e  in  aliis 
dcsiderantur,  et  in  ipsa  editione  0.  F.  Fritzsche. 

Errai  enim,  etc.  Krrat  igilur  princeps  medicornm, 
Hippocrnies,  qui  aplioris.  59  I.  vii,  ait  eos  quibifs 
cercbrum  aliqiia  ex  cau<;a  concussnm  fnerit,  iH^cesse 
essc  sialim  mnios  ficri ;  ct  aphori>m.  5  lib.  v ,  ex 
ebrieiaie  hocmalnm  etiani  evenire  subindicat,  ei  id 
lethale  ade<>  esse,  si  convutsus  fnci*it,  nisi  febri  corri- 
phinr.  Vide  ad  h«»c  Vuilidiium.  Betul. 

iVYires  qnasi  mii^tcfi/es.Addidi  quasi  ex  mss. — Qnnsi 
nmgientes  profundunt.  Eadem  fere  ransa  esi  offectio- 
oiset  hcsiimis  in  mnto  et  surdo.  Vide  Arislol.,pro- 
btcm.  Srt4,9eclfO  55.  Aleiandrinum  Aphrodis.  probl. 

m.h. 

Be  hqnentibut.  De  pro  ex.  Frequens  hoc  Lnctan- 
tio,  et  atiis  Ovidio,  Flt>ro ,  Jnsiino,  quorum  toca  in- 
dicavft  Bormannus  ad  Ovid.,  lih.  i  Amor.,  iO,  8  : 

Ct  quidquid  magno  de  Jove  recii  amor.      Bvn. 

Auditum  qnoque,  etc.  Experienlia  conirarinm  testa- 
tnr.lmino  qiii  snrdi  nnscunlnr,  mnti  sinl  noce>se  est. 
— Audilumquoqne  obstrui  necetteett,  Si  tamen  natnra 
et  a  iiativlt:ue  contigeiit  :  quod  si  deinde  morbo  nll- 
quo,  non  id  necesse  esse  tradunt  medici,  ut  refert 
Aphrod.  ubi  supri.  Is. 

Ne  admittere  qmdem  postit.Ex  2i  mss.  et  iO  vel.  ed. 
cxpunxi  vocem  auditum,  qnx  sat  inulilis  vidctur,  cum 
hic  de  voco  cmitieiida  et  de  vocc  admitienda  agatur, 
quod  noii  nomo  intelligil.  Ne  auditum  admittere  qm- 
dem  possit  |terperam  legilur  in  2  Bonon.,  Tax.  ei  6 
recentiorihus  vulgatis. 

Auram  traliere  postimus,  Ita  restilui  ex  mss.  vetcr- 
rimis  I  Boiion.,  Reg.,  Put.,  Caiic.,  Ultr.,  5  Colb., 
Balnz.,  Vicl.,  Brun.,  ed.  Rom.  H70.  Et  sic  lcgcndum 


C  esse  patet  ex  prseeedentihns.  Ini  Reg.  ree.,3Colb.y 
Clarom.  excuslsqiie  muliis«  poMitfiiiM,  male. 

Spiritut  ttranguUlur.  Naeus  et  €aiideffndus  iegcn- 
dum  esse  censcnt  ttrangulemur,  quia  strangulatio  ad 
hoininem.non  ad  aerem  periitiel.  Sed  repugnaiit  mss. 
et  ediii  prxter  h.  El  dici  poiesl  aerem  strangnlarl, 
id  est  faucibus  prenii. 

Eorum  tuccus,  etc.  Non  alvi  hoc  officium  est,  sed 
inie^liiioriim,  qii.i;  cxceptnm  ex  ventriculo  succnm 
trtniisper  foveni,  duin  per  vcnam  mescraicam  in  je- 
cnr  evectns,  iii  snnguinein  converiitnr,  indequc  uiii- 
vcrsa  corporis  inenihra  nntrinntur.  Brtcjl. 

IntittiniNrHm  qnoque  mnUiplicti  ipmr,  e*€.  Ilaxime 
illius  qiiod  ceXcoc  voraiur ,  gracih^  Aiiiiiruni  illud. 
Flexuosissimoi  orbes  Pliniiis  noniiiiat  :  CeUui  vcro, 
liniis.  BtTOL. 

Et  uno  tamen  tubttricta  vineulo.  Iln  15  mss.  quo- 
riim  dno  suni  veterrimi,  el  8  editi.ln  iO  scriptis  rec. 
et  7  impressis  rec.  ctuno  tanlum.  Ulraque  leelio  bona , 
J)  et  in  idcm  recidii. 

Et  tamen  necubi  forte  obhmreant.  Sic  ex  veterrimis 
et  optimis  mss.  2  Bonon.,  Regio-Ful.,  i  al.  Reg., 
5Colb  ,  B.iIuE.,  Tax.  emendavi  neeubi ,  qood  esi  ne 
alicubi ;  in  7  rec.  esl,  ne  eui ;  in  sex  rcc.  ei  in  vul- 
gatis,  ne  qui. 

Oblevit.  Vera  lectio,  qunm  restitui  ex  mss.  Tornes. 
ei  Erasm.  aU|ue  editis  Graph.  ei  Betul.  eademquc 
senientia;Erasmo  tesie,  reperiiur  apud  Aristolel.  et 
Plin.  In  9  mss.  ci  6  excnsis  rec.  est  oppletiit,  malc. 

iVi>reii/iir.  Ex  mss.  veiusiissimis  I  Booon.,  Regio- 
Pnt ,  4  al.  Rcg.,  Pon.,  Golh.,  i  Colb.,  Vin.,  Gal., 
Mirm.,  Clarom.,Brun.,edit.  vel.  5Rom.,Ald.  1515, 
Paris.  ioiK,  Parrlias.,Florent.,  Graph.,  Is.,  Cellar., 
sic  eino.id.ivi,  recrnib  liiiniii  mitierentnr,  qiiod  esi9 
in:>uiiscnplornni   rcc.   cl  t»  viHg.iioniin. 

Vesica ,  cujut  utum  volucres^  eic.  Plin.  Iiifra  alvom 
a  priore  parie  vesica,quu!  nuili  ova  gignentium,  prae- 
tcr  tesiiiudinem  (hacienus  ex  Arist.)  nuHi  nisi  san^ 


65 


CAP.  XIL  DE  UTBRO  ET  COMOSPT.  £T  BESlfiUS. 


84 


CAPUT  XII. 

Dt  nlm,  W  ffoHtip(^n$j  atque  axibuB, 

De  utero  quoque  el  conceptione ,  quonbro  de  in-^ 
lernis  loquimur,  dici  necesse  esl,  ne  quid  praeterisse 
Tideamur  :  quas  quanquaro  in  operlo  latent,  sensum 
tamen  atque  intelligeniiaro  latere  non  possunl.  Yena 
in  maribus,  qiix  seminium  conlinei  •  duplex  e&t, 
paulo  intertor  qiiam  illud  humorit  obscceni  recepta- 
cnlum.  Sicut  eiiim  renes  duo  sunt,  ita  tesies,  iia  et 
Ten»  seminales  duac,  in  una  lamen  compage  cohae- 
rcntes ;  quod  videmus  in  corporibus  aninialium,  cum 
Jnterfecta  palefiunt :  sed  illa  dexterior  masculinum 
conlinet  semen,  sitiisterior  foemininum ;  ct  omnino 


A  to  1010  corpore  part  dexira  mseulfna  eit,  «inisthi 
Tero  fcBminina.  Ipsum  semeii  qnidam  putanl  e\  m^- 
dullis  lanlum,  quidam  ex  omnl  eoirpore  ad  Teimhi 
geniulemconfluere,  ibiqueconcrescere.Sedhoc,  hQ« 
mana  mens,  quomodo  flal,  non  polesl  comprehen- 
dere.  Ilem  in  fosminis  iilerus  ih  duas  se  dividil  paf- 
tes,  quae  in  diTcrsum  diffus»  ac  rcflexae,  clrciimpli- 
caniur,  sicut  arielis  cornua.  Quae  pars  in  dexlram 
retorquelur,  masculina  est ;  que  in  sinlsiram  foemir 
nina. 

Conceptum  igilur  Yarro  el  Ariatoteles  sic  fieri  ar- 
bilranlur.  Aiunt  non  unium  maribus  inesse  scmetl , 
Tcrum  eiiam  Toeminis,  et  iiide  plemraque  matfibos 

B  i>imiles  procrcari :  scd  earuin  semen  sanguiiiein  esse 


YARIORUM  NOTiE. 


guineum  pulmonem  habenli,  nuUi  pedibwscarentium, 
etc.  Betsl. 

De  uiero^  etc.  Quae  hoc  et  sequenti  capite»  ait  Cel- 
larius,  de  hominis  formatione  in  utero  Iraduntnr, 
mulium  plebeitt  opinionis  lenenl,  qua;  saiiiis  fuisset 
Lactantio  et  castiusetiam  tacuisse.  Qni  Teriora 
rcscire  cupit,  philo»opho8  naturae  scrntaiores  adeat. 

Senwm,  Ita  mss.  Sangerm.  et  Bov.  ediii  Tero  mi- 
nus  bene  habent  $en$u$  :  alque  nostram  leclionem 
Terain  piilat  HeDmanniis. 

QutB  seminium  contineL  lia  restilui  ex  mss.  Regio- 
PtiL,^  al.  Reg.,  Brun.  ac  ed.  Beiul.,  faTentibus  mss. 
Bodl.,  Baiiiz.,  3  Celb.,  Clarom.  in  inarg.  in  quibus 
est  qum  seminum  raliofiem  continet;  iii  5  Reg*.,  2 
Colbert.  a  prima  maftu,  ed.  Rom.  1470,  qna  iemina 
c0ntinet;\n  Utirm,,  quasemina  cominent;\n  i  Colb. 
rec.  ei  muliis  editis,  qum  iemen  eOntinet»  p 

//«.  Sic  mss.  Bov.  reltqiH  babenl  iiemque, 

Venw  iemiuaki  duw.  Quae  sic  iii  inedicorum  defl- 
nitionibus  describnntnr  :  ^pwrrircu  (vasa  auisten' 
tia  Pbilippus  transttilii).  Ob^erva  obitcr,  quod  rur- 
snsdualem  urgel  numetum.  Scd  ex  Yesnlii  desciip- 
lione  duos  in  pene  seminls  meatus  noii  inveiiio.  Be- 

TDL. 

In  una  tamen  compage,  Sic  einendo  ex  Tct.  mss. 
2  Bonon.,  Cauc.,  6  Reg.,  iColb.,  Tax.,  Pen.,  Ultr., 
Vic^  Gat.,  Marm.,  Brun.  et  2  vet.  edil.  Roin.,  Fa- 
.sitel.,  Betul.  In  4  mss.  rec.  et  9  exciisisest  in  una 
itmtum;  in  4  Tulgalis  rec.  est  una  tantum,  absque 
prxpositione. 

Interfecla.  Recte  Heiimannus  existimai  legendum 
esse  inienecta^  quia  bic  res  esi  de  Anatomia. 

Patefiunt,  Idcsl,  secaiitnr.  Francius, 

Dexieriof  moicuUnum  continet  iemen,  eic.  Pluiar- 
chus  et  Ceiisoriniis  biijus  sententiae  auctores  faciunt 
Anax.ngoram  et  Cmpedoclein.  Lege  lu  Arist.  lib.  it 
dc  Geiierat.  animal.  cap.  I.  Apboris.  Ilippocratis  est  D 
48.  Betol. 

Etomnino  in  loto  corpore,  Sequor  maximam  mss. 
Tciu&tissiinorum  et  optimorum  parlem,  cum  Uxo 
Grapheo  et  Cellario.  Legitor  Fa  ideo  in  scriplis  10 
rec.  et  ediiis  13:  otraque  lectio  bona. 

Quidam  putant  ex  medutlii  laitlum,  quidam,  Sic  fe- 
ruot  mss.  Boiion.,  Regio  Pul.,  inl.  Reg.,2  Colb.,  i 
Sorb.  et  omnes  rerme  editi ;  at  mss.  rec.  4  Reg.,  4  CoI« 
berl.,  Gbth.,  Lips.,  Em.,  Canl.,Vici.,  Gat.,  Marin., 
Clarom.,  Briin.,  edit.  2Rom.  eiCdlnr.  omissisquin- 
que  priorlbus  verbis,  habenl :  quidam  aiunt  ex  omni 
corpore.  C^eterum  Plaionis  hsec  senieiiiia  esi  in  Ti- 
maeo  p^uculis  verbis  dvlibata,  niinirtim  ab  aliiid 
•geiite.  Ceiisorinos  Hipponi  (mc  dogtna  tribnit.  Betix. 
—  Quidam  putant  ex  meduttii  lantum,  Per  spin:im  e 
cerebro  labi  dioebat  Arisioteles,  prohl.  50,  s^ction. 
iO.-^Ktdom  ex  omni  corpore^  nt  refert  Aristoteles,  1. 1 
de  Gi*ne.  antm. ,  cap.  17,  quain  opinionem  refelUt 
jbid.  cap.  18.  ISiEOS. 


Circumplicantur,  Yerbum  in  Fabro  ^t  solot^rudert» 
lio  probatum ,  prttter  in  nostro ,  QfbsenraTi  quoque  hi 
Gell.,  lib.  xvn,  n.  a.  cap.  9.  Bii!f. 

Sicut  arietii  cornnn.  6e  notiiinibiis  mairicis  prius 
Pliniuiii  audiamup.  Fmniinii,  Ihqhil,  ed  omnia,  pM* 
terquam  veiiem  jnneiui  utricnlui^  Unde  dklui  uterus^ 
quod  alio  nomine  Locoi  appetktnt.  Hoe  in  retiquh  mrf  • 
matibui  vulvam.  CtBierum  de  tomibiis  arietinis^ 
adeoque  de  uteri  forma,  pra^ier  alies  lege  Yesalium, 
lib.  T,  cap.  15,  et  ejusdem  lihri  Hguhim  J5cum  sili^ 
quot  ordine  seqoentibus.  Bdivemaiv. 

Viirro.  Fortasse  in  eo  libro ,  quem  de  Origiiie  Hd- 
mana  ab  ipso  coiiscriptiim  testalur  Censorin.  de  db 
Natal.  Ilodie  nonextat.  Isicos. 

Varro  et  Aristoteles»  Arislot.  haec  non  dissimulanter 
negat  in  primo  de  Generatione,  cftp.  iO.  Fuit  de  hoc 
oliin  liiltT  anciores  coniroTerstrm.  Adscribnin  autem 
Censorini  vcrba :  i//iid  qaaque  amtigUam  faeit  inter 
auciores  Offinionem,  uirumne  ex  pittrii  fafitummodo  g^ 
mine  pnrtut  natcaiur,  Ht  Drogeiiet  elHippon  Stoicique 
scripi*re ;  an  etiam  ex  irtefrts,  ut  AriaxagorO!  ei  Ale^ 
mwoni,  nec  non  Parmenidi,  Empedoctique  el  Epicurtivi^ 
ium  est.  Pyihagor.is,  liiquit  Plut ,  Denioeriius,Epicu^ 
rns,  foemmam  qiioque  semen  cmillere  puiarunt. 
Seminales  eiiim  ine;ilus  aversos  babere  {txtt  yip 
mpKfrraroLi  dnrtffT/5ot/w|Mv«?),  proptcr  quod  ab  iisii  (iir- 
quiiriit)  coitus  nppetentiain  habet.  Aristoteles  Plato- 
qiie  mnteriam  quidein  uvldam  (  t5>w  uyAov )  emittere, 
lamqinmsadoremacoIlocUiione,  ^ed  haudquaquani 
semitialein.  Hippo  eiiiittere  qnidem  Ni^minas  scineny 
non  minus  maribos,  sed  quod  ad  generationem  non 
conferat,  ul  quod  citra  vulvani  excidat,  ^ii  t6  ^xt6c 
trtTrTf  tv  rfig  xtfrripac :  unde  nonnullas  sajpenumero  ci- 
ira  coituin  ulluin  semen  emiliere,  pnvserlim  quae 
vidun;  degant.  Sunt  qiii  a  mare  ossa,  carnes  vero  t 
fcBmina  esse  contendunt.  Hippocrates  in  libro  de 
Geiiitura  (sive  is  Polybis  ipsius  discipuli  est)  asserlt 
mulieres  etiam  semen  genei^ationi  idoiieum  ejacuUri» 
Betul.  —  Et  Ariiioteles.  Sed  ille  boc  potius  negare 
videtur  i  de  Gciier.  Aniin.  c.  18,  et  seqq.  cui  S. 
Thom.  assenlitiir  in  iii  Part.  qunfesl.  51,  art.  5,  ad5j 
Sed  qiiiji  quidnm  alii  celeberrimi  auctores  contrariam 
scnienliam  tuciilur,  viilendiis  esi  de  «|uastione  co^ 
piosc  dispfitiins  Cajelanus  t-2,  quaest.  154,  arl.  %, 

ISiEtJS. 

Afim(  fton  tanlum,  Mss.  5  rec.  et  14  ediii ,  Aiuttt 
enim. 

Et  inde  pterumque  matribui  iimites  procreari.  Quid 
de  prolis  similitudine  pliilosophi  senserinl,  sigillatiin 
referre  longuiii  forei :  indicabimiis  saliem  aliquot 
auctoruiii  loca.  Yide  Aristot.  lib.  it  de  Gen.  Anim. 
cap.  5,  et  lib.  vii  Hist.  Anim.,  cap.  (i;  Pluurch^ 
de  Placit.  Pliilosoph.  lib.  v,  cap.  II  et  12;  Stob.  hl 
Eclog.  Phys.;GaIen.  lib.  ii  de  Semine;  Plln.  lib.  vn» 
cap.  12 ;  Stdin.  cap.  5:  Dioiiys.  Halicarn.  ntpi  tiJc  rS/$ 
>07  iltr, ;  Strab.  lib.  xt;  Aiigusl.  lih.  T  contra  ivh 


55  FIRM.  LAGTANTll  LIB.  DE  OPIFICIO  t)EI  M 

piirgatuffi,  qaod  si  recte  cum  Yirili  mixtum  sit,  utra-  x  ^^^^  cujusquc  scxus  ad  imaglnem  respondere  maier- 


qae  concreta  et  siinul  coagolata  informari :  ct  pri- 
nnim  qnidem  cor  hominis  effingi,  quod  in  eo  sit  et 
irita  omnis  ct  sapientia  ;  denique  totum  opus  qu.idra* 
gesimo  die  consuinmari.  Ex  abortionibus  haec  for- 
Casse  collecta  sunt.  In  avium  tamen  roeiibus  primuni 
t)Culos  fingi  dubium  non  est,  quod  in  ovis  sxpe  de- 
prehendimus.  Unde  fieri  iion  possc  arbiiror,  quin 
flciio  a  capiie  sumat  exordium. 
ff  Similitudines  auiem  in  corporibus  filiorum  sic  fieri 
puiant.  Cum  semina  inter  se  permixt.*i  coalescunt,  si 
▼irile  superaverit,  patri  similem  provenire,  seu  ma- 


nam.  Id  autem  prxvalete  dnobas.quod  fuerituberius; 
alterum  enim  quodammodo  amplectiiur  et  iiicludit: 
liinc  plerumqtie  fieri,  ut  unins  tantum  lincamenta 
praetcndai.  Si  vero  aequa  fiieril  ex  pari  semente  per- 
mixiio,  figurasquoque  misceri;  utsoboles  illa  com- 
munis,  aut  neutrum  referre  videatur,  quia  totum  ex 
altero  non  h;»bet,  aut  utrumque,  qoia  partem  de  sin  • 
gulis  inuiuata  est.  Nam  in  corporibus  animalium  vidc- 
mus,  aul  coiifundi  parentum  colores,  ac  fieri  tertium 
neutri  generantium  simlle;  aut  utriosque  sic  exprimi, 
ut  discoloribiis  membris  per  omne  corpus  concors  roix- 


rem»  seu  fceminam;  si  moliebre  prxvaluerit,  proge-  B  tura  varietur.  Dispares  quoqoe  naturx  hoc  modo 

YARIORIIM  NOTifi. 


lian.  cnp.  9;  Isidor.  lib.  n  Orig.  cap.  i;  Pet.  Mes- 
siam,  1. 1  Yariar.  lect.  c.  xiii;  Lev.  Lemnium,  lib.  i 
deOo(!iiit.  Nat.  mir.,  cap.  4;  Joan.  Riolan.  lib.  de 
Kominis  Procreat.  cap.  t2;  Fr.inc.  Bonaniic.  lib.  de 
Alimeni.  cap.  5i;  Balduin.  Rons.  lib.  de  Huni.  vitae 
primordio,  c.  10.  Lindenbrogius. 

Sed  earum  semen  sanguinem  e$se  puraatum.  It»  scri- 
bit  Aristoteles ,  et  ita  scribo  cum  5  vet.  cdd.  et 
omnibiH  ferme  mss..  sicque  legendum  esse  censent 
tres  pcrilissimi  medici  quos  consiilui.  Mss.  rec.  1 
Beg.  ci  1  Colb.  impressique  it  habeiit  snngume , 
male.  S:inguinem  enim  menstruum  (ait  Hccqnetiiis) 
in  pariem  homiiiis  formatorx  venire  putarunt  medici 
▼eteres. 

Et  primum  quidem  cor  hominis,  etc.  Addita  con- 
junciio,  et,  exmss.  et  editis,  praeier  Gall.  et  Spark. 
in  quibus  desiderator.  Censoriniisdedie  N.itili,  capiic 
5,  miiltas  niultorum  opiniones  recensens,  in  hac 
Empedoclis  dogma  fuisse  secutum  Aristotelem  ait. 
Aristotelis  locus  alius  mihi  non  est  in  promptu ,  nisi 
ille  fortassis,  qui  est  in  iii  de  Partibus  animalium, 
cap.  secundum  Theodori  demissiones  4,  ubi  quidem 
noti  primam  partium  corporis  huinani  facit,  ceXXa 
ivacfio^  irpoiTY}  yvfOfUwi  rw  fiopiw  aTravruv.  Probat 
idrationibiis  probabilibus ;  nenipequod  fons  sangiii- 
Jils  sii,  et  ob  hoc  ipsum,  qtiia  corporis  fere  medilul- 
lium  in  lotiim  se  corpus  diffundat.  Aristoielem  lorias- 
fiis  etiain  Plin.  pro  more  secqtiis  est.  Ejus  verba 
sunt :  Cor  primum  naseentibus  formari  in  utero  ira- 
dunt,  deinde  cerebrum ,  sicut  tardissime  oculos.  Sed 
npiid  Plut.  ei  Gall.  da^v,  id  est  lumbos,  siciit  cari- 
nam  navis,  primum  formari  Arisioteli  tribiiitur ;  cor 
:iutcm  scciindum  medico»,  in  quo  videlicet  veniirum 
Arieriarumque  principium  esi.  Sed  Gal.  in  lib.  de 
Fostuum  formaiione  post  jecur  formari  ait,  Chrysippi 
el  stoicorum  dogmata  refcllens.  Betoleius. 

Effingi.  Ita  ex  i9  melioribus  et  antiquioribus 
mss.  et  edit.  Cellar.  resiitiii.  In  9  scriptis  rec. 
et  i5  vulgalis  est  confingi  cor  hominis :  oua  de 
re  vidc  Gensorinum  de  Die  Natali ,  cap.  5,  ubi  phi- 
losophonim  de  formatione  hominis  rccenset  opinio- 
nes.  —  Et  primum  auidem  car  hominis  confingi.  Cau  • 
sam  affert  Arisioteles  ;  et  id  verum  exisiimari  in 
omnibits  animalibus  tradit  Plin.  lib.  x,  cip.  53.  Va- 
rias  opinioiies  ponitCensorin.  cap.  5.  Is^os. 

Vita  omnis.  Sic  reposui  ex  21  mss.  poiioribus,  et 
ediiis  Cell.ir.,  Walcb.  In  5  rec.  descriptiset  14  excu- 
sls  eAvita  hominis. 

Et  sapientia,  Juxia  opinionem  eomm,  qui  ment(*m 
in  corde  sit.im  volunt,  qua  de  relatius  inf.  ca|;.  i6. 

ISiCUS. 

ToiHm  opns.  Mss.  I  Colbcrt.  et  Brun.  ac  Betul.  cdil. 
totum  corpns.  Utraque  leciio  boiia ;  cademqiie  lectio- 
imm  v:irietas  infra  cap.  i5:  Totumopusquadragesimo 
die  consummari.  Plutarch.  III».  v  de  Placil.  Philos. 
Hippocrat.  masculi  conformationein  30  diebus,  fce- 
minae  4S  fieri  existiroavit.  At  Arisioteles,  iibro  vii  de 


Hist.  Animal.  cap.  3,  longius  tempus  statuit,  nimi- 
rum  in  masculis  40  dies,  in  foeminis  tres  menses. 
LiNDENBROGius.  —  Dispar  est  tamen  in  utroque  sexii 
ratio.  NainPIinius,  lib.  vii,  cap.6,  masculis  motum  in 
utero  qiindragesimo  die  tribuit,  femellis,  nonagcsiino. 
Haec  fortassis  ex  Arist.  (ut  pleraque)  iranf^tulit.  am- 
pntatis  lamen  quibuiidam,  vel  inoiatis.  Yide  eiiam 
Plut.  lib.  V  Placit.  c.  i3.  Betul.  —  Denique  totuni 
opus  quadragetimo  die  consummari.  Sic  qiiidem  PUn. 
lib.  vn,  c:ip.  6,  opinlones  aotem  rocenset  Plutir.  v 
Placit.  cap.  21 .  Yarronem  non  quadr.igcsimo,  ut  hic 
refert  l^ctantius,  sed  quadragesimo  nono  scripsisse 
referi  Giiliius,  lib.iii»  cap.  iO.ISiCUS. 

Primum  oculos  fingi  ,eic.  Hoc  cxpcrientiai  repu- 
gnare  egrcgie  demonstrat  Guiliel.  Harveus  in  doctis- 
simo,  quein  de  Generatione  animalium ,  conscripsit, 
libello  -  htinc  confiulerc  de  hac  re  ne  pigeai ;  egregis 
P  enimsiini  ipsiusobservationes.GALLjBUS. — Et  Arisio- 
^  tcles  dc  Generat.  ii  ait,  omnium  animantium  oculos 
sero  nusci ,  nullo  excepto.  —  lit  avium  tamen  fostibus 
primum  ocutos  fingi.  Huic  opinioni  adversantur  pleri- 
que  oinncs,  ut  refert  Plin.  d.  cap.  53.  ISiEUS. 

Sumat  exordium.  l]t  lib.  i  Institut.,  cap.  2  :  prin- 
cipium suincre.  Macrob., Somn.  Scip.,  lib.  i, cap.  i8: 
Ab  uno  sumamus  exordium.  BuN. 

Similitudines^  elc.  De  hoc  lege  praecipue  Hippo- 
craietii  mpi  toO  Oovou  ;  Galeii.  de  formatione  foeiuum ; 
Aristotcleiii,  lih.  iv  de  Generalioiie  animaliiim,  cnpitc 
tertio.  Philosophorumde  hac  re  dogmata  quaereapiid 
Ceiisoriiium,  Plutarchum  et  Galenum,  locis  jam  supra 
cilaiis.  Betul. —  Similitudines  autem  in  corporibus 
filiorum  sic  fieri  puiant^  etc.  Nonniilli  scilicel,  contra 
quos  disputat  Arist.  lib.  i  de  Gener.  Anim.,  cap.  3, 
qni  posie:i  opinionem  suam  effert  eod.  lib.  cap.  i7,et 
seqq.,eilib.  x  de  Geiier.  Anim.,  cap.  3.  ISiEUS. 

Si  virile  superaverit.j  eic.  Non  scmper  haec  locum 
habeni.  Yidc  Hippocral.,  Galen.,  Aristot. 
D     Patrisimilem  provenire.  Mss.  rcc.  i  Reg.,  i  Colb., 
Gat.,  Brun  pervenire.  Marm.,  i  Colb.  rec,  edtt.  Is. 
provehi.  Cxteri  niaximo  numero  ut  in  textu. 

Fieri.  Mss.  Gat.,  Marm.  et  editi  multi  perperam 
addunt  solet,  quod  respuunt  caeteri  mss.  et  editi  2 
Rom.  ac  Cellar. 

Prastendat,  Sic  a  me  ex  vet.  editis  5  et  Cellar.  om- 
nibiis((ue  ms^.  einendaium,  praeter  i  Colb.  cui  est 
pnBtendant.  Gat.,  pertendat. 

JEqua.  Id  esl,  xqualis,  ut  not.  ad  lib.  ii  Institut. 
cap.  8 ;  Liviiis,  lib.  ii,  cap.  3,  fin. :  Vivere  wquo  jure 
cum  CKteris.  BuN. 

Ex  pari  semente,  Ita  scripsisse  Lactantium  probant 
nielioris  not£  inss.  Reg.-Put..  2  al.  Keg>,  2  Colb. 
Clarom.  Bnin.  edit.  Bom.  1470,  Graph.  lavente  t 
al.  Colb.  qiii  babet  sementa.  In  3  Reg.,  5  Colb., 
Marm.,  I)aluz.  el  I3edilis,  umine,  quod  ut  usitatius 
subsiitucruiit  recciitiores  librarii. 


57  CAP.  XIII.  DE  MEMBRiS  INFERIORIBUS.  fi8 

fteri  puianlar.  Cum  forlc  iii  Ixvnm  uieri  pariem  mas-  A  velul  mollier;  cui  susceplo  fcelu,  cum  parlus  appro- 


colinae  stirpis  semen  inciderit,  marem  quidem  gigni 
opinatio  est;  scd  quia  sit  in  fceminina  parte  concep- 
tosy  aliquid  in  se  liabere  fcemineum,  supra  quam  de- 
Gos  virile  patiatur ;  vel  formam  insignem,  vel  niminro 
candorem,  vel  corporis  leviiatem,  vcl  artus  delicatos, 
vel  staluram  brevcm,  vel  vocem  gracilem,  vel  aiii- 
mum  imbccillum,  vel  ex  his  plura.Iiem,  si  partem  in 
dexlram  semen  foemiiiini  sexus  influxerit,  fceminam 
quidero  proereari :  f ed  quoiiiam  in  masculina  parlc 
coneepia  sil,  habere  in  se  aliquid  viriliiatis,  ulira 
quam  sexus  ralio  permittai;  aut  valtda  niembra,  aut 
iinmoderatam  longiiudinem,  aut  fuscuro  colorem,  aut 
bispidaro  faciem,  aut  vulium  indecorum,  aui  vocem 
robustam,  aut  aninium  audacem,  aut  ex  bis  pliira. 


pinquare  jnm  coepit,  turgescentes  mammai  dulcibus 
succis  distenduniur,  et  ad  nutrimenla  nascenlis  fon- 
tibus  lacteis  foecundum  pecius  exuberat.  Nec  enim 
decebat  aliud  quam  ut  sapiens  animal  a  corde  ali- 
rooniam  duceret.  Idque  ipsuro  solertissime  compara- 
tumest,  utcandens  ac  pingui  humor  teneritudinero 
novi  corporis  irrigaret,  donec  ac  capiendos  fortiores 
cibos,  et  denlibus  instruaiur,  et  viribus  roboretur. 
Sed  redeamus  ad  proposiium,  ut  csetera,  quae  super- 
sunt  breviter  explicemus. 

CAPUT  XIII. 
De  Membris  inferioribui, 

Poteram  nunc  ego  ipsonim   quoque  geiiiialium 


Si  vero  roasculiniiro  in  dexlerain,  rosroininum  in  £  membroruro  miriricam  rationero  libi  exponere ,  nisi 


sinisiram  peivenerit,  ulrosque  fceius  recie  provenire ; 
ui  et  foeroinis  per  omnia  naturx  sux  decus  constet,  et 
maribus  tam  menle,  quam  ccirpore  robur  virile  ser- 
vetur.  Istud  vero  ipsum  quani  mirabile  insiituimn 
Dei,  quod  ad  conservationem  generum  singulorum, 
duos  sextis  mnris  ac  fceminaR  macliinatus  est ;  quibus 
iQler  se  pcr  volupiaiis  illeccbras  copulalis,  successiva 
Aoboles  paroretnr,  ne  omne  genus  viventium  coiidiiio 
mortaliiatis  oxiingneret.  Sed  plus  roboris  maribusat- 
iributoin  cst,  quo  facilius  ad  palienliam  jiigi  marilalis 
/ceminx  cngereiitur.  Yir  itaquc  nomlnatus  est,  qiiod 
major  in  eo  vis  est,  quam  in  foemiiia;  et  liiiic 
'virtus  nomen  accepit.  Item  mulier  (ul  Yarro  inicr- 


roe  pudor  ab  hujusmodi  sermone  revocaret  :  iiaque 
a  nobis  indumento  verecundi» ,  quae  sunt  pudenda 
velentur.  Quod  ad  banc  rem  aitinet,  queri  satis  est 
homines  impios ,  ac  profanos,  summum  nefas  admit- 
tere ,  qui  divinum  et  admirabile  Dei  opus ,  ad  propa- 
gaiidam  successionem  iiiexcogiiabili  ratione  provisum 
et  elfecium ,  vel  ad  lurpissiroos  quaeslus,  vel  ad  ob- 
scoenae  libidinis  pudenda  opera  convertunt ;  ut  jaro 
nihil  aliud  ex  re  sanciissima  petant,  qtiam  inanem  et 
slerilem  voluptatem.  Quid  reliquae  corporis  partes  , 
num  carent  ratiune ,  ac  pulchiiudinc  ?  Conglobata  in 
natescaro.quam  sedendi  offlcio  apia!  el  eadem  firmior, 
quaro  in  caeteris  membris ,  ne  premente  corporis 


preutur)a  moilitie,  immutata  et  deiracu  liticia,  C  moleossibuscederet.  Item  fo)minum  deducta ,  et  la- 

VARIORUM  NOTiE. 


Recie  protenire.  Sic  restilui  cx  20  mss.  et  vcl.  edi- 
lls  octoac  Ccllar.  In  sex  rec.  scriplis  totidemque  vul- 
gatis  est  recle  pervenire. 

Quam  mirabile  instituium  Dei!  Juxta  omnes  ferme 
mss.  expunxi  post  Dei  verbum  est,  quod  erat  iii  ii 
Tulgatis.  In  15  scriptis  et  edilts  vel.  2  Rom.  lcgttur 
cottstitntum  Dei ;  iti  edit.  Graph.  conitiiulum  Deo. 

Succemva  sobole$.  Ita  cuni  ciinctis  impressis  mss. 
3  Rcg.,  i  Colb.,  Yict.,  Brun.,  et  recte.  Iii  2  Bonon., 
Pen.,  T:ix.,  Canc,  succesiiva  soboles;  in  3  R(*g.,  3 
Colb.,  Gat.,  I  Sorbon.,  Clarom.  a  secumla  manu,sfi^- 
sic'r9a;  aliiSmendose,  subsicina^  subvicina^  etc.  1  Ucg. 
Put.,  sicut  soboies;  corruple.  Successiva  soboles  pare- 
retnr:  vera  lecUo  tribus  doctissiinis  medicis  probata. 
Scripiis  6  cst  pararetur ;  nec  inale. 

Vir  itaquey  eic.  Idem  eliam  ariirmat  Cic.  Tuscula- 
narom  quxstionitm  secundo  :  Viri,  inquit,  propria 
maxitne  est  (ortitudo :  cujus  mtinera  duo  maxima  sunt^ 
mortis  dolorisque  contempiio,  (jteiidutn  esl  igitur  his, 
si  virtuiis  compotes,  vel  potius,  si  viri  volumus  esse : 
qnoniam  n  viRis  virtus  nomen  est  mutuata.  Sic  etiam 
GrRCis  n  «ydpfia,  «tto  toO  'AvdjOoc.  BetOL. 

Item  mulier  (  ut  Varro  interprelatur)  a  moliitie.  Srx 
mss.  rec.  ct  \i  vulgali  addiint  est  dicta;  sed  frustia. 
Vi^le  prxcedentia.  H.t  diix  voccs  absunt  a  vrt  ct 
opt.  niss.  t  B  mon.,  Regio  Pui.,  4  al.  Reg...  4  Col- 
beri.,  Pen.,  Vicl.,  Gal.,  Marin.,  Clarom.,  Bnin.  ct 
7  vel.  cdilis.  Ad  Varronem  omnes  haiicdeiivaiioiiem 
refcriint;  inajor  t.tineii  iisus  isiius  vocis  est,  ut  viro 
potit:i,  a  virgine  discernaiur,  praeseriim  apiid  Jiire- 
coiisuitos.  Cadem  fere  differentia,  quaeostapiid  Grx- 
C4^s,  qui  7rap6svov  dicunt  eam  quse  virum  non  gesta  vil; 
vvf£^,  quae  gestavit  quidem,  sed  ox  co  non  pepcrit; 
ywouxoc,  qusc  etiam  peperit ;  sed  7/>a0v,  qua:  jam  pa- 
rere  desiit;  qu%  differeutiaest  apud  Isacium  Tzetzam 


in  Lycophronis  comroentario.  Iii  Sacris  lilteris  %  yxnmp 
fere  ccvrl  toO  «Xoxov  usurpatiir.  Betul. 

Ad  nutrimenta  nascentis  fontibus  lacteis.  Sic  emen- 
davl  ex  veterrimis  mss.  2  Bonon.,  Oiuc,  Rcgio-Pnt., 
al.  3  Reg.,  6  Colb.,  Tax.,  Pen.,  Ullr.,  Em.,  Vict., 
Gal..  Marm.,  Clar.,  Baluz.,  Bruii..  edii.  Belul.  acce- 
dente  i  Sorbon.  in  quo  est  ad  nutrimenla  nascenlibus 
fontibus  lacteis ;  in  2  Reg.  el  H  vulgntis  nasceniis  fon- 
tibus  lactis;  in  3  al.  editis  nnsccntibus  fontibus  lactis. 
Editi  annorum  \M%  et  i478  habent  eliam  fontibus 
lacteis.  —  FonlifrM» /ac(ctf.  Sic  ubera  vocal,  ei  Gel- 
liiis,  lib.  XII,  cap.  i ,  fontem  illum  sanciissiiiium 
corporis ,  generis  hiimani  eilucatorem  ,  etc.  Rnsiliiis 
Homll.  9,  iii  Hexaemer.  im^rixti  St  wotx«ta?  Tnryac 
Tou  7«XaxT0f ,  etc.  8.  Aiigitstin,  i  Conless.,  cap.  7. 
|v  Pulclierrimam  quoquelubenim  com  fontibiis  compara- 
^  tionem  habcs  a  Ptutarcho  in  Paulo  ifimil.  Is^eus. 

Indumento  verecundiw^  quce  sunt  pudenda ,  etc.  Vide 
Paulum  Cpbes.,  v,  4.  Pra*clarus  est  locus  apud 
Aristoi.,  lib.  vii  Polit.,  cap.  ult. 

Quas  sunt  pudenda,  elc.  Piidenda,  viriiia  ,  ad  imi* 
taiionem  Gro^corum,  qui  odBoioL  nomitiant.  Arist.,  in  i 
de  Hisl.  animalium ,  virilia  propria  sic  vocari  aii  : 
fcemitiina  autem,  v<rTt/>av.  Sed  medicorum  schola 
difTcrcniiam  hatic  noii  observat,  uliiusque  sexus  pu- 
denda  odBoia  nominans,  ul  el  Jiilius  Pollux. 

Sterilem  volnptatem,  Id  est ,  siiie  spe  prolis.  Fran- 
cius. 

Quid  reliquas  corporis  partes  ?  Ita  reposiii  ex  mss. 
2  Boiion.,  Kegio-Put.  et  3  al.  Reg..  6  Colb.,  Tax., 
Pou.,  Lips.,  Em.,  Marm.,  Clarom.,  Baluz.  In  G  mss. 
et  ediiis  Bom.  i468  et  i470,  quw  reliquoe;  in  %  |\eg. 
el  i^  iiiipressis  ,  Quas  reliqui. 

Et  eadem,  lleuinaiinus  legil  est  cadem. 


mH.  LACTANTIt  UB.  DE  OPIFICIO  DEI 


60 


lioribus  lorii  valida  longitado,  quo  fooiUtis  onuscor-  A  dine,  tc  modico  intarvallo  disMro  vidottur.  Ilacc  oo- 


poria  sustineret :  quam  paolaiiro^deAcientem  in  an- 
gustum  genua  determinanl,  quorum*deceiites  nodi 
flexuram  pedibus,  ad  grediendum  sedendumque  ap- 
lisslmam,  praebent.  Iiem  crara  non  ssquaii  modo 
ducta,  ne  indecens  babitudo  deformarct  pedes,  sed  , 
teretibos  suris  clementerextaniibus»  sensimque  lc- 
nuatis ,  et  firmata  sunt  et  ornata. 

In  planlis  vero  eadem  quidem ,  sed  (amen  longe 
dispar,  quam  in  manibus  raiio  est  :  quse  quoniam 
(otius  corporis  quasi  fundamenta  8uni,/niri(icus  eas 
artifex  non  rotunda  specie ,  ne  homo  starc  non  pos- 
set ,  aut  aliis  ad  standum  pcdibus  indigeret ,  sicut 
quadrupedes,  sed  porrecliores ,  longioresque  forma- 
vit,  ut  stabile  corpus  eflicerent  planitie  sua  ;  unde 
illis  indiium  nomen  cst.  Digiti  aeque  totidem,  quotin  B  simililudo?  quos  ait  Yarro  i(a  dictos,  quod  rivi  ab 


rum  speciosa  germanitas ,  non  levi  adjumenio  nisun 
pedum  flrma( ;  conci(ari  enim  ad  cursum  non  pos&u- 
mus  nisi,  digi(is  in  buinum  pressts  soloquo  niien- 
tibus,  itnpetuin  saltumque  caplamus.  Cxplicasse  vi- 
deor  omnia ,  quonim  ratio  intelligi  po(es(.  Nunc  ad 
ca  venio ,  qu»  vel  dubia  vel  obscura  siint. 
CAPI3T  XIV. 
De  intestinorum  quorumdam  ignota  ratione, 

Mulu  esse  constat  in  corpore ,  quorum  vim,  ratio- 
nemqiie  perspicere  nemo,  nisi  qul  fecit,  potest.  Aa 
aliquis  enarrare  se  putat  posse  quid  utilitatis,  quid 
eflectus  iiabeat  t«'nuis  membrana  illa  perlucens ,  qua 
circumretitur  alvus ,  ac  tegi(ur?  Quid  renuro  gemiiia 


manibus ,  speciem  magis,  quam  usum  majorem  prae- 
fercntes ,  ideoque  et  juncli ,  et  breves ,  et  gradaiim 
composiU  :  quorum  qut  est  maximus,  quoniam  illum 
sicut  in  manu  di>cerni  a  caeteris  opus  non  erat ,  ita 
in  ordinem  redacius  es(,  ut  tamen  ab  aliis  magnitu- 


liis  obscosni  iiumoris  oriantur  :  quod  est  longe  secus» 
quia  spin»  altrinsecus  supini  cobaereiit,  et  sunt  ab  in- 
testinis  separati.  Quid  spleii?  quid  jecur?  qu£  visceca 
quasi  ex  conturbato  sanguine  videntur  esse  concreia  : 
quid  fellis  amarissimiis  liquor?  quid  globus  cordis? 


YARIORUM  NOTi£. 


Valida.  Deest  in  ms.  Bov. 

Flexuram  pedibuB^  ad  gradiendum  tedendumque  ap" 
tisiimam  ,  prcebent.  Sic  legunt  omiics  renne  mss.  et 
cdd.  At  niss.  2  Bon.  e(  rec,  \  Rcg.,  Tax.,  2  Colber., 
Clarom.  habent ,  flexuram  in  pedibu$  ad  gradiendum 
$edendumque  aptiuimum  utum  prwbent. 

Sed.Bxc  vox  etqua(uorsequen(esdesnn(  in  ms  Bov« 

Suris  clemenler  extantibus,  Id  es(  leiiKer  promiiieu* 
llbus.  Eodein  enim  sensu  adverbiis  e/^enfer,  /em- 
/er,  motliter  utitur  Laciantius.  Sura  cst  pari  poaie-  C 
rior  cruris,  enqiie  carnosior. 

Et  firmata  mnt  et  ornata.  Sic  reposui  ex  editis  Be- 
lul.,  Cellar.,  YYalcb.  omnibusque  mss.  pneler  i, 
Reg.  rec.  cxterosqiie  lypis  excusos ,  quibns  est  et 
firma  sunt  et  ornata. 

Corporis,  lu  mss.  2  Colb.,  Claroinont.,  Brua ,  Bov. 
et  alii.  Reliqui  mulli  habent  opeiis. 

Quam  utum  majorem  prwferentet.  Ila  cum  edit. 
Rom.,  1470  et  Cellar.  cuncd  mss.  prae(er  i  Reg.  rec. 
et  11  vulgatos,  quibusdeest,  majorem^  — Spedem 
magit ,  quam  utum  prasferentet.  Non  ita  Galenus,  qui 
usum  eorum ,  et  quidem  maxiiniiin  ac  multiforinem 
ostendit,  lib.  ui ,  cap.  8  et  alibi. 

Germanitat,  Hoc  cst  frateriMi  societas.  Sic  apud 
Salvianiim,  libro  ii  contra  avaritiain ,  cap.  6,  legitur 
Apostolorum  germanitat.  IIeumaiiiios. 

Nisum.  Ms.  Bov. ,  Nixum. 

Tenuis  membrana  itla  perlucens, Gnvce  UtpiTovato;  : 
Pollux.  Hujus  iioineiiclatione  Laiini  careutes  ,  gm^co  ^. 
nomine  nt  suo  n(un(ur,  nisi  qiiod  aliqui  abdoininis  ^ 
niembranam  nuncupaiit  :  a  circuiniminiendo  videtur 
nomen  esse  dcductum ;  potissimus  ehim  hic  istius 
usiis  est.  Gallis  eliam  dicitur  p^fitoine.  Ex  Betuleio. 

Qua  drcumretitur  atvus.  Ita  rostidii  ex  velerriinis 
et  optimis  mss.  2  Bonon.,  Regio-Put.,  5  al.  Reg., 
Cauc,  Tax„  Pen.,  6  Colb.,  Bm.,  Ultr.,  Sorbon., 
VicL,  Gal.,  Marm.,  Baliix.,  Cbrom.,  Brun.  et  edit. 
Betuleii.  Id  est,  niembraua  illa  sicut  reti  involvitur 
alvus.  In  mss.  rec.  2  Reg.,  Catabrig.,  1  Colbert.  a 
seciiiida  manu ,  et  in  qnaniplurlmis  excusis  est  dr- 
cumnectkur  atout.  Membrana  autein  illa,  seu  perito- 
nium,  complecdtur  ventriculum,  in(es(ina,  omentnm, 
mcsenterium,  jecur,  lienem  ,  renes,  u(ramqoe  vesi- 
CHin ,  u(erinn,  et  vasa  deroiim  qua;cumf|ue  inter  sep- 
(uin  ir.iii^versnin  c(crura  situin  habent.  Et  licet  Lac- 
tiniiuin  latncrit  nsiis  hujiis  nKMnhrana^,  medicos  tn- 
ineii  iniirinic  laiuil,  quoriim  haud  spei  iiendos  aliqiiol 
cnumerat  Andreas  Vcsalius  in  prx*claro  do  liuinanl 


corporis  fabrica  opere ,  lib.  nempe  v,  cap.  2.  Ex 
BcTOLEiO.  — Quid  HtiUtatit,  quid  effectut  habeat  tetmit 
membrana  itla  perlucens^quacircumnectituralvus..  etc. 
Id  lotnm  copiose  ennrrat  Yes.ilius ,  lib.  v  dc  Ilum. 
corp.  fabric,  cap.  2. 

Quod  rtvi.  Qu,od  sensus  postulat :  id  reposni  et 
pr;ccipuis  mss.  vigiuti  supra  laudatis,  el  editis  Grapb. 
etGyinnic.  In  2Colb.,  Baluz.,  Brun.  est  quoi  rivi; 
in  unoRog.  recenliore  e(  15  vuli^atis,  quasi  rivi :  octto 
roO  f>fciv  fortassis,  si  Grainmaticoruin  deductioni  cre- 
diinus.  Sed  mihi  parum  placent  derivationes  ex  Grae- 
cis,  ubi  ipsi  alias  istius  rei  iioiuenclationes  habcnt : 
sicut  ipsis  prpt  ovem,  Latinis  ren  idem  quod  illis  vl^poc 
signiftcal.  Betul. 

Quia  spinm^  elc.  Allter  Arist.  sub  finem  primi  de 
Hist.  Animaliuni. 

Quid  spten  ?  Cum  in  splme  multie  sparste  siiii  arte- 
ri»,  caiorem  reciiiit  a  corde,  quo  illutn  feculcntum 
et  limosum  snngtiincm  magts  coquit,  et  aliquid  assu- 
mil  inde  quo  niHriiur.  .     Betul. 

Quidjecur?  Quid,  Lactanti?  Nescis  hoc  membrum 
essegerierosum?  nescis  boc  inter  organa  nutritivie 
potenti;£  pnecipuum  esse?  nescis  oflicinam  sangui- 
nis?  nescis  hcpar  in  hoc  ipso  cordi  Iradere  mu- 
tiias  operas?  nescis  id  quod  Plato  dicit,  'Orc  t6  inttp 
friyvxf  x^P'^  "^  fJLOcrctxacl  Hectc  interim  facis,  quod 
«gfioscis,  qiiod  juvat  concoctioneni  in  ventriculo,  vir- 
iiite  iiiiiiirum  caloris.  Betul. 

Bx  conturbato  sanguine.  Verum  hoc  quideni  cst, 
qiiod  jecoris  substantia  sit  sanguini  nuper  concreto 
stmiliiina.  Bbtul. 

Quid  fellit,  etc.  Flava  bilis  (cujua  vesicula  bills 
folliculus  Latinis,  Graecis  xo>>}36xoc  appellatur)  incre- 
dihiliter  quidcm  saniiatem  infestat  :  habet  laincD 
eiiam  sua  commodi.  Nain  ui  sanguis  purificetur, 
opus  est  derivari  aliquo  flavam  bilem  copiosiorem. 
Est  enim,  ut  inquit  Ptin.  fol  nihil  aliud,  quam  purga- 
inenium  pessimi  sanguinis.  Cst  igitur  opus  recepia- 
culo,  in  qno  hilis  et  calefacit  hepar,  ct  conservat  ne 
putrescat.Pellititem  nittrimenliim  Intestinis,  et  abs- 
tergit  intestinoruiti  sordes.  Vide  de  hoc  VeSalium 
copiose  disserenliMn  c.  8,  lib.  v ;  Plin.  lib.  xxvni,  c.  9, 
iiiedicinas  cx  animalibiis  enumerans,  Inter  ommia, 
inquit,  animatium  fei  prmstantiut  in  effectu.  Est  enim 
vis  ejiis  excalfaccre,  inorderc,  scindere,  extraberey 
discntere,  eic.  Betuleius. 

Quid  globns  cordis.  Post  hacc  verba,  manu  exaratl 
codtces  septem,  sciltcet  2  Bon.,  1  Reg.,  1  Sorbon>,  i 


61 


CAP.  XIV.  DE  INTESTIN.  IGNOTA  RAT—  CAP.  XV.  DE  VOCE. 


62 


Nisi  forte  illis  eredendnm  putabimus  ,  qui  affecium  A  dicere.  Sed  omnia,  qu»  ad  motua  animi  animneque 


irjcundiae  in  felle  constitutum  putant,  pavoris  in 
corde,  in  splene  ketilis.  Ipsius  autem  jecoris  ofHeium 
volont  esse ,  ui  cibos  in  aWo  concoqunt  ami>lexii  et 
calefactn  suo :  qnidam  libidines  remm  venercarum 
in  Jecore  cofttmeri  arbitrantur. 

Primum  isla  perspicereacumen  bumani  sensns  non 
poie«l ,  qaia  horum  oflicia  in  operto  latent,  nec  u^us 
•uos  paiefacia  deroonstrant.  Nam  si  iti  esset,  foriasse 
plicidiora  qaxque  animolia,  vel  nibil  fellis  omnino, 
vel  minus  haberent,  quam  fer»;  timidiora  plu-s  cor- 
4is,  talaeiort  plus  jecoris,  lasciviora  plos  splenls 
kabuisaent.  Sicmf  igitnr  nos  sentimns  audire  aortbns» 
ocnlis  cemere,  naribus  oderare :  ita  proreclo  senlire- 

»y  nos  fetfe  iraBei,  jecore  enpere^  splene  f  audere. 


pertineant,  tam  obscime  altaeqae  rationis  esse  arbi- 
tror,  ut  supra  hominem  sit,  ea  liquido  pervidcrc.  Id 
tamen  certiim  et  indubilatum  esse  debet,  toi  res,  tot 
viscerum  genera,  unum  et  idem  habere  omciom,  ut 
animnm  contineant  in  corpore.  Sed  quid  propnc  niu- 
neris  singulis  sit  injunctum,  qnis  scire,  nisi  artifcx, 
poicsi,  cui  solt  opus  suum  notimi  est  ? 

CAPUT  XV. 
De  Voce, 


De  voce  autem  qnam  raiionem  reddere  possimius  ? 
Grainmatici  quidem  ac  pbilosopbi  vucem  esse  defi- 
niuni,  aerein  spiriin  verberatum :  unde  verba  suntnun- 
cupaia,  quod  perspicue  falsnm  esl.  Non  enim  vox 
Cum  aoiem,  nnde  affecios  iai  veniant,  mtnime  sen- 1.  extra  os  gigniiur,  scd  intra ;  et  ideo  vcrisimitior  est 
tiaaiBS,  ieri  poteei,  et  afinndeYeniant,  et  aliud  vis-  ilta  sentcntia,  stipatum  spiritnm,  cum  obstantia  fau- 
cen  iila,  quam  auspicamifr,  effkiant.  Ncc  tamen  cium  fuerit  illisas,  soiium  vocis  exprimere :  veUiti 
conviNeere  possnmus,  flalsa  illos,  qui  haec  dispuiant,      cum  in  patentero  cicutam,labrOi]uesubjectam  deinit- 

VARIORUM  NOTiE. 


CoIberl.,Tax«  el  Baluz.  addiiiit.  qui  vivus  sanguims 
fons  est.  In  \  Colb.  ei  Clnrom.  nd  nmrg.,  unius;  in  15 
exciisis  qni  unus  sangutnis  fons  est,  Uiius,  id  est 
solus.  Al  hrcc  5  vcrha  nbsunt  ab  antiquissiuiis 
mss.  Gaoc,  2  Reg.  et^aliis,  nec  nnn  ab  edit. 
d  vei.  Roin.  eaque  expnnxi  ut  Glossema.  Apud 
Platonem  in  Timaeo,  pault>  ante  fiiiem,<ror  diciiiirve' 
namni  ^ntfo,  fonsque  smigutHis  peromne  corpus  impetH 
qwdmm  mmuantis;  qooin  loco  noii  esi  virms,  nec  tiniis. 

OmeoquMt,  Ita  ms.  Bov.  coqnat,  idque  recte. 

Paiefacia,  Scilicet,  cam  aperiiHitor. 

Plaeidiwa  qMoqne^  eic.  Q<ue  animnlli  fpl  habeant, 
docei  Arist.  lib.  dt;  Hist.  AniiiKil.  i,  cap.  i^,  lib.  n, 
cap.  47.  Iiem  Ub.  de  Partilitis  Aiiiiiial.  iv,  c:ip.  t, 
Plin.  iii  Cbersoneso,  fel  non  oiiHitb«is  datuin  anima- 
libus  esse  scribii,  in  Eiibc&v  Chalcide  iiiillnm  pecori, 
in  Naxo  pr.)egrande  gemnimiKpic.  etc.  Sod  bjec,  «t 
alia,  ex  Aristmele  habet.  —  Ptacidora  quaque,  Ita 
omnes  jitnfunt  lioc  Inco  ul  op.  4  :  ImbeciUiora  et  f»- 
midiora  qweque.  Cjpriatius  lib.  iii,  iO :  Adyersarius 
farthrem  quemqne  magis  aggreditur,  VaHa  LnctatUinm 
repreliendit  f»b  pronomen  quisque  comp.irativo  jnnc- 
lam  :  sed  deftsmHt  nostrom  exCiceroiie  ei  aliis  Vos- 
sins  de  Construet ,  cap:  16.  BmnsMAN. 

Timidiora,  pius  eordis^  etc.  Ironiae  geniis  e»t :  quia 
cuin  pavor  tribnatnr  eordi,  pkis  cordis,  idem  est  ac 
liliis  p.ivoris  haberi.— Hkcquet.  In  ras.  Reg.-Piil.  esi 
iitmdiora  plus  jeeoris;  maie.  Siqtiidem  auclor  noster 
ifi  jecore  nonnisi  virtuiem  ooctionis  ciborum,  et  libi- 
dines  rerum  venereamm  locat. — Timidiora^  plus  eor- 
du^  elc.  Imoob  ideervi  maiime  tiinidi.  IHin.:C<rf6rtf 
eerrupiis  nialiias  in  eorde  dm-at,  Drula  existimaiHur 
aniuialiam,  quibvs  durun  rigei ;  audacia,  quibas  par* 
viun  est;  pavida,  quibos  prjcgraiide.  Maxiiiuim  au- 
ieai  csi,  proporlione  omnibus,  lepori,  asino,  cervo, 
IMinlliene,  RHistelis,  liyenis,  et  ouinibus  limidis,  aut 
propier  neium  maleficis,  etc.  Bim. 

Salaeiora^ptttsjecoris,  Bax  desunt  in  ms.  Bov.  sicut 
el  in  multis  aiiis. 

Muueris,  lis.5rec.  mcifier»,cormp(e :  seripti  sex  ei 
qitinqiieediti,n€rvt«Tov  I7rc9ufimxo0  fSicutcor  ToO  9u|uof  ^ 
oeOc,  sicMi  ir/tfioycxoOincapite.  Et  Democril.  ad  Hip- 
p:*eratem  seribens,  xapdtocv  dicit  /WiXc^  opyqc  reOiTvoy. 

Jeeore  cupere.  Gdleiius  non  dicii  nos  jecore  cupere, 
sed  hepar  facit  sedem 

Toi  viscerum,  Ms.  Bov.  tamta  vlseera,  TmUa  \nt  nn* 
ineriiiii  signiHcat :  sic  iib.  i  Uivin.  Iiist.,  c.  5,  circa 
fiuem,  Tantarum  rerum  gubernationem,  pro  tol  rerum, 

Vocem  esu  definiuni,  Uccliuscteleganiius  legeresde- 
lendo  esH,  Sic  etiam  legendum  esse  piilat  Heumannus. 


Aerem  spiritu  verberalum,  etc.  Seneca  in  ii  Natur. 
qii^esl.  de  tonitruis  agens :  Prteter  hcec,  inquit,  na" 
tura  est  aptus  aer  ad  voces,  Quidni  ?  cum  vox  mhilaliud 
Sf/,  ^fiom  ictus  aer,  Idem  paulo  superiuti :  Quid  enim, 
est  vox,  nisi  intensio  aeris  audiatur^  lingum  formaia 
pcrcuuu?  Usec  philosophiis,  et  quidem  stoicus.  Cx 
Graminaticis  Diomedes,  lib.  u  :  Vox  est  ( iil  stoicis 
placet)  spiritus  tenuis,  auditu  sensibilis ,  quantum  m 
ipso  esL  Fit  eutem  vel  exilis  aurte  vulsu ,  vel  verberati 
aeris  iclu,  Prisciaiius:  Philosophi  aefimunt^  vocemesse 
aeremlenuissimumictum.  Bctdl. — De  Yucisformatione 
G  lege  Cordoraaesium  (Cordemog)  iii  oralione  Ph^sica 
tle  loqiiola.  —  Crammatici  qmdem  ae  philosophi  VO" 
cem  esse  defiuiunt^  aerem  spiritu  verberatum,  Gramma- 
tiri  quidein,  Diomedcs,  lib.ii;  Prisciau.  ubi  de  Voce; 
ex  Philosophis,  Plato  in  Tiino^o  docet,  vocem  ea^ 
piilsaiionein  quaindam  ab  aere  per  aures,  cerebrumque 
et  sanguinoni  iisqiie  ad  aniinatn  penetrantein ;  Arist. 
dcAiiiin.  lex.90  percussionemrespiratiaerisabanima, 
qu.c  estin  lispartilms  ad  vocatam  arteriam.  Idein  ba- 
bet  V  de  Geiier.  Aniinal.,  cap.  7;  Senec.  ii  Natural. 
qu isl.,  cap.  29.  Vide  Pliilarch.  qujcst  6  Platonicnr. 
quicst.  et  lib.  IV  de  Placiiis,  cap.  19 ;  GeUiuni,  lib.  v^ 
cap.  15.  Laeri.  in  Zenon.  I&eus. 

Unde  verba  sunt ,  clc.  Lactanlio  siibscrihiini  Pris- 
cianus  ei  Dioinrdes,  inler  Laiinos  Grammaticos  co* 
ryph.-ei.  Sed  Quiniilianus  exsibilat.  Varro  a  veriiato 
dcduci  inavuU.  Grxci  to  pq/xa  ccTro  toO  />c<iv  deiiucunl. 
Unde  Cpicurei ,  lcste  Gellio  ,  voceui  f>ffOfAa  X6701» 
dixeruut.  Betul. 
■V  Non  enim  vox,  eic.  Hxc  raiio  liuic  definilioni  conru- 
taiid;e  noii  sulficii;  nam  liaec  verberalio  iion  exira  os, 
sed  intra  fauces  fit.  Neque  enim  illa  verberatio  in  auri- 
bus  audientis,  sed  est  iii  gutture  loquentis.  Bbtul. 

Velulicumin  patentem  cicutam,  Vide  Theodoreluia 
praiclare  disserenlem  sermone  vi  de  Cural.  Graicar. 
Affcct.  c|iii  estde  providentia  divina,  quoinodo  ars  iin- 
tur.-cimitatrixorgana  musicaad  vocishumanx*organo- 
rum  similitudinem  erfinxeril.  Esse  autem  in  instru- 
mentishumanx  vociscommistam  auamdam  tibi»  lyru!- 
que  musices  similiiudinem  osieodit  prxclare  Nysscii. 
De  homiiiis  opific.  cap.  9.  ISiEUS. 

Demittimus  spiritum,  Uareposui  ex  mss.  2  Eeg.,  i 
Colbert.,  Brun.  cl  edit.  Betul.  C;eteri  vidgati  et  de^cciu 
siripti  rec.  feruiit dtmif/iiiuia.  lu  optiiuo  ct  vetusiissi- 
iiio  Regit>-Put.  cst  miitimus ,  qiiod  magis  placeret. 
Vcrsio  eniiii  I.ain.i  Platonis  in  Tiin:ro  anle  fiiicm  sie 
liabei :  Pulmo  distUliaioue  occlusus,  libera  et  expedita 
spiracuta  nobis  non  exhibet ,  et  hinc  quidem  nuUus  mit" 
tilur  spirilus. 


63 


tiniiis  spiritiim,  ct  is  cictitsR  concavo  reperciissiis  ac  A. 
revohilus  a  Tundo,  dum  ad  desc^iideniem  occursu  siio 
redii,  ad  exilum  nitens,  sonum  gignit,  et  in  vocalcm 
spiritum  resiliens  per  sc  venlus  animaiur.  Quod  qiii- 
dem  an  Tcrumsit,  Deus  artirex  viderit.  Videtur  enim 
non  ab  ore,  sed  ab  iniimo  peclore  vox  oriri.  Denique 
et  ore  clauso,  ex  naribus  emittitur  sonus  qualis  po- 
test.  Prxterea  et  maximospiritu,  quo  anhelamus,  \ox 
non  cfAcitur,  et  levi,  et  non  coarctato  spiritu,  quo- 
ties  volumus,  efficitur.  Non  est  igilur  comprebcn- 
sum»  quemodo  fiat,  aut  quid  sit  omnino.  Nec  me 
nunc  in  Academiae  &enlentiam  delabi  putes,  quia 
non  omnia  sunt  Incomprehensibilia.  Ut  enim  faten- 
dum  est  mulia  nesciri,  qiiae  voluit  Deus  Intelligen- 
tlam  hominis  excedere :  sic  lamen  multa  esse,  quae 


FIRM.  LACTANTII  LIB.  DK  OPIFICIO  DEI 

CAPUT  XVI. 

De  ment€f  et  eju$  sede. 


61 


Mentis  quoque  raiioncm  incomprehensibilem  csse 
quis  nesciat ,  nisi  qui  omnliio  illam  non  habet,  cum 
ipsa  mens  quo  loco  sit,  aut  cujusmodi,  nesciatur? 
Varia  ergo  a  philosophis  de  natura  ejus  ac  loco  dis- 
putata  sunt.  At  ego  iion  dissimulabo,  quid  ipse  sen- 
tiam ;  non  quia  sic  esse  afArniem  (  quod  est  Insi- 
pientis  in  re  dubia  facere  ) ,  sed  ut  exposita  rei  diffi* 
cultate,  intelligas,  quanta  sit  divinorum  operum  ma«» 
gnitudo.  Qnidam  sedem  mentis  in  pecloreesseyolue- 
runt.  Quod  si  ita  est ,  quanto  tandem  mlracuio  dig- 
num  est,  rem  in  obscuro  ac  tenebroso  habitaculo 
sitam ,  in  tanta  rationis  atque  intelligentiae  luce  ver- 


possint  et  sensibus  percipi,  et  ratione  compreliendi.  B  sari?  tum  quod  ad eam  sensus  ex  Omni  corporis  pane 
Sed  erit,  nobis  contra  philosophos  iiitegra  disputaiio.  conveniunt,  ut  in  qualibet  regione  membrorum  pne- 
Gonficiamus  igitur  spatium ,  quod  nunc  decurrimus.      sens  esse  videatur.  Alii  sedem  ejus  in  cerebro  esse 

VARIORUM  NOTiE. 


Cictttce,  Fistulae,  ut  apud  Yirgil.  in  Ecl. 

Est  ipibi  disparibus  septem  compacta  dcutis 
FistuU. 

Theodoretiis  in  Serm.  3  de  Providentia  Dei  artem 
nattircX  vel  ipsius  adeo  sapienlia;  divinae  imilatricom 
esse  dicit  in  eo,  quod  organa  musica  ,  ad  vocis  hu- 
maiioe  moduiationem  expnmendam ,  industria  huma- 
na  effinxerit. 

puin  ad  de$cendenlem  occur$u  $uo  redil,  In  pliiribtis 
editis  deerat  dum  ,  quod  rcstitui  ex  inss.  ex  qutbu^ 
novem  hnlieut  redh:  alter  reducit,  Decem  mss.  et  14 
excusi,  descendenlem  occur$u  $uo  reddit ;  male.  { 

Deu$,  Deest  in  ms.  Bov. 

Ab  intimo  pectore ,  ctc.  Sic  Homerus  Ulyssem  ,  vi- 
rum  s.ipienti  f:icundia  praeditum ,  vocem  mittere  ait» 
noii  ex  ore,  sed  ex  pectore,  II.  y. 

Vox  orhri,  Abest  vox  ab  iino  Reg.  rec.  et  edit.  Ald. 
Paris.  m^. 

Ex  naribus,  Ita  restitiii  ex  quampluribns  impres- 
sis,  et  omnibus  mss.  praeter  2  Keg.  et  edd.  6  in  qui- 
bus  est  el  naribu$, 

Et  maximo  spiritu,  Iia  omnes  fere  mss.  At  editi  ex. 

Et  tevi,  Heuinan.  legit  ex  levi. 

Non  e$t  igitur  comprehen$um  ^  etc.  Iiiio  satis  com- 
prehensum.  Nam  animnlium  vox  quae  iix^i^x^  ^i^'* 
tur ,  aut  esi  iyypafiuarog  :  aique  Ii.tc  esl  serino ,  vel 
loquela,  Jta^cxrof  Galeno;  aut  esl  oypafx/xaToc,  quara 
homo  cum  aniniaiiiibus  pulmonem  habentibus  com- 
munem  habet.  Utraque  fit  respirntione ,  ut  uos  Aris- 
totelis  defiiiitio  docuit.  AiaXcxTcxa,  hoc  est,  sermoiiis 


nsinimenla  Galenus  de  locis  affecus  pnniuni  assignat      „sciu.nter  versanlur.  Corde  c?cdilur  ad  jusUliam.  in- 


lib.iietnule Pl:icit. Hippocrat.  etPlaton.videLucret. 
lib.  111 ;  PluUrch.  iv  Placit. ,  cap.  2  et  seqq.  Is^us. 

At  ego,  Iia  mss.  et  plerique  edd.  Yulgati  5  Ac  ego , 
minus  apte ;  et  proxime  prnecessit. 

Quidam  $edem  mentis  in  pectore,  etc.  Parmenideset 
Epicurus,  videlicet  h  oX&>  rS»  Owpaxc:  Stoici  ad  unum 
toloin  corde.  Diogenes  in  afteriacocordis  ventriculo, 
quiaiiimalis,  id  esl,  spiritalis  est  Pluiarcho.  Et  in 
liac  sententia  fuissn  apparet  eos ,  qui  pnidenies  cor^ 
datot  appellarunt.  De  (|U0  audiamus  Giceronem  iii  i 
Tuscul.  qiinest.  disserentein  :  Quid  sit  porro  ip$e  ani- 
muSyOut  ubi ,  aut  unde,  magna  di$$en$io  e$t,  Alii$  cor 
ip$um  animu$  videtur :  ex  quo  excorde$,  vecorde$^  con- 
corde$que  dicuntur,  Empedocle$  aulem  animum  e$$e  cen* 
$et,  cordi  $ulfu$um$anguinem,  Atii$par$  qwedam  ce- 
rebri  vi$a  e$t  animi  principatum  tenere,  Atii$  nec  cor 
ip$um  placet^  nec  cerebri  qunmdam  parteme$$e  am'.. 
mum  :  $ed  aUi  in  corde^  atii  in  cerebro  dixerunt  animi 
e$$e  $edem  et  locum^  eic.  Plurim:e  suiit  passiin  apud 
auctores  locutiones ,  quibus  consilium  et  cogitatio  in 
peciore  et  corde  ponuntur.Sed  missis  illis,  videamus 
quid  Sacrae  litteru*  dicant,  in  quibus  vocabulum  vovc 
varie  usurpatur.  Paiilus  etiam  uiitur  pro  animi  prin- 
cipatu,  qtiem  iQysfAovoeoy  appellant,  Rom.  vii,  v.  ^; 
Mentem  Gliristus.  .Matil).  vi ,  v.  22,  Lumen  appellat. 
Anima  non  semei  etspiritus  meiitem  significat,  uttn 
hoc  divie  Yirginis  apud  Lucam,  cap.  i,  46  et  i7.  Novc 
pro  intelleciu  ponitur,  i  Gor.  xiv,  15.  Gaeterum 
quod  Scriptur;»  phrasiscormentissedem,  etcogiia- 
lionum  consiliorumque  qaasi  oflicinam  quamdam  fa- 
ciat,  minime  obscurumesse  poiesliis,  tjuiin  ea  non 


linguam ,  qu:im  xu/>ioiTaTov  opyovov  nominat ;  deinde 
narcs ,  et  Inbra  et  denles.  Hasc  enim  suis  illisionibus 
vocem  nlioquin  hinntem  consonantibus  stridcre  facit, 
et  reddit  napBpw  xai  iyypaiiiMxov,  Arist.  guttur  et 
pulmonem  respiralionis  iiislrumentn  facit.  Betul. 

Omnino.  Hanc  vocem,  qusecxtntin  veterritnis  op- 
timisque  mss.  Regio-Put.  B^non.  aliisqtie,  et  in  cunc- 
tis  ferc  cdiiis,  retinui  in  textu,  licetabsit  a  15  mss. 
rec.  et^edd.  Rom. 

Spatium.  Gicero  de  Amicitia,  cap  12  :  $patium  cur- 
riculumque  $imut  conjungit. 

Quod  nunc  decurrimus.  Sic  reposui  ex  vetuslis- 
simo  et  opiimo  ms  Regio-Put. ,  approbante  doctissi- 
mo  Francio.  Gaeteri  codices  habent  quo. 

Varia  ergo  a  philo$ophi$  de  natura  eiu$ ,  ae  loco. 
Yidendtisest  Arist.  iii  dcAnim;  Mncrob.  in  Somn. 
Scip.  iib.  1 ,  c.  li.  Locum  qiiidem  ejus  alii  cor ,  iit 
Arist.  et  Ghrysp.,  nlii  caput  esse  affirmant,  ui  Plato 
•t  Galen.y  qui  hanc  quaestionem  copiose  tractat  toto 


quit  Paulus.  Gredere  autem  meiitis  orficiiim  est ,  et 
quidem  derecntae,  et  per  Spiritum  S.  illuminaue. 
roret  infiniti  negotii ,  hujus  rei  testimonia  culligere ; 
surTiciatergounumhoc,  qiiod  Dominus  xapdcoTvwaTuc 
appellatur,  Act.  i  et  xv.  Oblrudenda  iUque  et  obji- 
cienda  Scripturac  aucioritasiisest,qui  ralionibusnixi, 
doginatibusinter  sepugnant.  Tbeodoret.,  Serm.  3  de 
Providentia ,  cordi  totitis  corporis  impcrium ,  seu 
regimen  assignat ;  et  Hieronymus  multis  in  locis  hoc 
asscrit.  Alqui  noii   desunt  Scripturae   testimouia, 

auibus  demonsirari  poiest  cor  affeciuum  sedem  esse. 
lam  Dominus  noii  minus  renes,  quaro  cor  scrutatur; 
et  cum  cor  explorat ,  probat  an  contritum  satis  et 
humiliatum  sit,  an  acstuet  livore  seu  odio.  Nam  hic 
majori  ex  parte  dominatur  lex  camis.  Betijl. 

Sedem  ejus  in  cerebro,  Plutnrch.  n^aTwv,  Au/xox/dito^, 
h  oXrira  xiyaXip,  ST/saTwv  ev/xio^ofjpya).  Yide  dispiiialio- 
nembehe  lougam  in  Yesalli  AnatomicOi  lib<  vi.  Betul. 


e^  CAP.  XYI.  bE  MENTE  ET  EJUS  SEDE.  6C 

dixerunt.  Et  sane  argumeniis  probabilibus  usi  siiiit :  A  omne  collusiret,  el  si  velit,  maria  pcrvolel,  lcrras.  ac 


oporiulssescilicet.quodtotiuscorporisregimenhabe 
ret  potius  in  summo,  tamquam  in  arce  habitare;  nec 
quidquam  esse  sublimius,  quam  id,  quod  univer- 
sum  ratione  moderetur,  sicut  ipse  mundi  dominus  et 
rector  in  summo  est.  Deinde  quod  sensus  omnis ,  id 
est  audiendi,  el  videndi,  et  odorandi  ministra  mem- 
bra  in  capite  sinl  locaia,  quorum  omnium  viae  non  ad 
pectns»  sed  adcerebrum  ferant :  alioqui  necesse  nos 
esset  tardiiis  seniire,  donec  seniiendi  facuitas  longo 
iiinereper  collum  ad  pecius  usque  descenderei.  li  ve* 
ro  aut  non  mulium,  aut  fortasse  non  errant. 

Yideiur  enim  mens,  quae  dominalum  corporis  tenct, 
in  summo  capiteconstiiuta,  lamquam  incoelo  Deiis  : 
sed  cum  In  aliqua  sit  cogitatione,  commeare  ad  pec* 


urbes  peragret,  omnia  denique,  quai  libuerii,  quam- 
vis  lougelatequesummota  sint,  iu  conspectu  sibi  ipse 
constiluat. 

Et  miralur  aliqnis,  si  divina  mens  Dei  per  univi?r* 
sas  mundi  parles  inlenia  discurrii,  et  oninia  regit, 
omjiia  moderalur ,  ubique  praesens,  ubique  diffusa ; 
cum  tanta  sit  vis  ac  potestas  mentis  humanae  inira 
mortale  corpus  inclusos  ul  ne  septis  quidem  gravis 
hujus  ac  pigri  corporis,  cui  alligala  esi,  cocrceri  ullo 
pactopossil,  quominus  sibi  liberam  vagandi  faculla- 
tem,  quietis  inipaliens,  largialur?  Sive  igitur  in 
capite  inens  habilat,  sive  in  peciore,  potestne  aliquis 
comprehendere ,  qusB  vis  raiionis  efficiat ,  ut  sensus 
ille  incomprehensibilisaut  in  medulla  cerebri  ha»rear, 


tus,  et  quasi  ad  secretum  aliquod  penelrale  secedere,  B  aut  in  illo  sanguine  bipariiio,  qtii  est  inclusus  in 


ut  consilium ,  tamquam  ex  thesauro  recondito ,  eli- 
ciat  ac  proferat ;  ideoque  cuin  intenti  ad  cogitandum 
soinus,  et  cum  mens  occupala  in  altum  se  abdiderit, 
Deque  audire  qux  circumsonant,  neque  videre,  qriae 
obstaot,  solemus.  Id  vero  sive  ita  est,  admirandum 
profecto  est,  quomodo  id  flati  cuin  ad  pectus  ex  cere- 
bro  Dullum  iter  pateat.  Sin  autem  non  est  iia,  tamen 
Dibilominus  admirandum  est,  quod  divina  nescio  qua 
ntione  fiat,  ut  ita  esse  videatur.  An  potest  aliquis 
non  admirari,  quod  sensus  ille  vivus  aique  coelesiis, 
qni  roens ,  vei  animus  nuncupatur,  lanuc  mobiiiiatis 
est,  Qt  ne  lum  quidem,  curo  sopiius  est,  conquiescai; 
taotae  celeritatis,  ut  uno  temporis  puncto  ccelumC 


corde?  ac  non  ex  eo  ipso  colligat,  quanta  sit  Dei  po- 
testas ,  quod  aniinus  se  ipsum  non  videt,  aut  tiualis, 
autubi  sii;necsivideai,iamen  perspicere  possit,  quo 
pacio  rei  corporali  res  incorporalis  adjuncta  sil?  Sive 
eliam  mentis  locus  nullus  est,  sed  per  totum  corpus 
sparsa  discurrit,  quod  et  fieri  potest,  et  a  Xeuocrate 
Plaionis  discipulo  djspiitatum  est ,  siquidem  sensus 
in  qiialibet  parte  corporis  praesto  esi,  nec  quid  sit 
mens  isia,  nec  qualts,  intelligi  potest,  cum  sit  natura 
ejus  lam  subtilis  ac  tetiuis,  ut  solidis  visceribus  in- 
fusa,  vivo,  et  quasi  ardenti  sensu,  membris  oninibus 
misceatur. 
lllud  autem  cave,  ne  unquam  simile  veri  puiaveris, 


YARIORUM  NOTiE. 


Tamauam  in  arce  habitare.Sic  mss.  2  Reg.  et  Gant. 
com  ea.  pene  oinnibus.  Mss.  25,  inter  quos  sunt  duo 
anti^iiissimi,  babent  in  arce  corporit :  sed  perperam ; 
siqmdefo .  vox  corporii  mox  praecessit  linea  supe- 
riori. 

Andiendi^  el  videndi,  et  odorandi  mmistra  membra  m 
capjie  mnt  locaia.  In  tribus  mss.  rec.  et  omnibus  editis 
kgitor  sunt,  In  optimis  mss.  Regio  -  Put.  aliisque  13 
mt;  recte.  Yide  praecedenlia ,  quod  haberet,.,  quod 
moderctur. 

Sed  cum  in  aliqua  sit  cogitatione.  Ita  restitui  ex  an- 
tjquissimismss.  Regio-Put.,  Bonoii.,  Gauc.  aliisque  16. 
lo  3  rec.  et  vulgatis  est ,  sed  quando  in  aliqua  sit  co^ 
^talione. 

Seeedere.  Sic  reposni  ex  cunctis  mss.  et  veteribus 
editis.  In  3  vulgaiis  rec.  est,  cedere. 

Cum  ad  peeius  ex  cerebro,  elc.  Ergo,  Lactanti ,  tua 
ceosora,  Pythagoras  longe  aberravit«  qui  anitii^  im- 
perio  fines,  sen  lerniinos  cor  et  cerebrum  consiitnii. 
Deos  spiritus  est ;  meos  divinum  quiddam  esi.  Uiide 
tequilur,  inentem  seu  animam  esse  «(TufxaTov.  Ergo 
drcomscriptione  locorum  inens  opus  miiiime  habet. 
Taceo  jam,  quod  cerebrum  mentis  sedes,  non  niodo 
spiritom  animalem  ita  tenuem  parai,  ui  rebus  divinis 
exequeudis  sit  idoneus  :  sed  etiam  sensuum  instru- 
meoia  per  oervos,  veluti  perfuniculos  distribuit.  Uiri- 
libet  animae  parti  non  sensus  modo  parent  dictanli  : 
sed  ad  ipsarum  nutum  onines  corporis  particulae  ex- 
cobias  aguiit,  jussum  expectantes.  Nam  si  voluntas, 
id  est  rectx  rationis  dictainen  aliquid  videre  jubeat, 
toiic  in  promptu  oculorum  ofQcium  est.  Eadem  ratio 
iti  caeterts  quuque  sensnum  orgaiiis,  ariubus,  ei  cxtcris 
membris  est.  Bbtdleius. 

Sin  autem  non  est  ita.  Ex  vetustissimis  mss.  R^io* 
Pot.,  2Boooo.|Cauc.t  leptemque  aliis  ita  r^tiuii.  lo 


caeterts  desideraotur  duo  extrcma  verba,  io  nonnullis 
ulliiiuim  dumtaxat :  in  vet.  edilis  4  :  Sin  autem  non 
est  ita  ,  hoc  tamen.  Al  ms.  Bov.  sai  rccte  habei  Sin 
autein  non  est^   nec  tamen  nihilominus  admirandum 

Qui  mens,  vel  animus  nuncupatur.  Ergo  pro  eodem 
accipii  Laciantius  mentem,  et  animum.  Sic  saepe  Lu 
creuus  in  iii ;  Cic.  in  Somn.  Scip.,  ubi  videndus  Ma- 
crobius  d.  c.  44.  ISiBos. 
Vis.  In  ms.  Bov.,  virlus. 

Alliguta.  Sic  ms.  Bov.  alii  t%fl/a,  minus  recte. 
Ullo  pacto.  In  ms.  Bov.  uilo  modo,  idquesat  beiie 
—  Bunemannus  habet,  ullo  modo  et  notain  seaiien^ 
tem  exhibet.  -  miomodo.  Sic  Goih..  Lips    Relmm 
Editi  ante  Ccllarium,  utto  pacto.  Prius  hic*praefero* 
quia  modo  mfra  sequiiur,  quo  pacto.  Amat  vero  co^ 
j.  piam.  In  Yen.  i471,  93,97.  Pier.  nullo.  Buw. 
Inclusus.  In  ms.  Bov.,  infusus. 
Animus  seipsumnon  videt,  eic.  Purgatus  et  defeoa- 
tus  hoc  secuiidum  Plotinutn  poterit  :  sed  juxta  Ca- 
tholicos,  aiiima  a  corpore  libera.  Betul. 

Quodet  fimpotest.  Sic  resiiiuo  ex  petioribus  mss. 
et  ed.  Graph.  In  aliis  est  quod  et  etiam;  vel  et  auod 
etiam.  ' 

Xenocrate.  Glcer.  iv  Academ.  quaest.  varias  vario- 
rum  sententias  enumerans  :  An  (inquit)  ut  Xeno^ 
crates,  mens  nulto  corpore,  qnod  intelligi  quale  sit  vix 
po(e»i,  eic.  Cujierum  Xeiiocraiis  argiimenium.  ut  a 
Nemesto  refertur,  est  lioc  : 

Omne  corpus  alitur.  Anima  non  alitur; 
Anima  ilaque  corpus  non  est.  Betcl, 

Nec  quid  sitmensipsa,  necqualis.  Addldi  ipsa  cx 
veiusiiss.  ci  opUrao  ms.  llegio-Pui,  alio  Item  Reu.. 
8  Golb.,  Em.,  Brun.,  et  ed.  Graph.  ^' 


67  FIRM.  LACTANTII  LIB.  DE  OPIFICIO  DEI  C8 

quo  I  Arisioxenus  dixil :  Menlem  omnino  nullam  esse,  A  CAPUT  XVII.' 

scil  nua^i  liurmoniam   in  fldibus,  ex  consiruciionc  n    a  •        j  .    r      wi       t 

\  .^        .  .  ....  VeAnutia,deuue  ea  senUnUa  philosopliorum. 

corpori»,  ei  compagibus  viscerum  vim  seniiendi  exi- 


sicre.  Musici  cnim  intenlionem  conccnlumque  nervo- 
ruin  in  inlegros  modos  ,  sinc  ulla  ofTensione  conso- 
niintium ,  harmoniam  vocant.  Yotunt  igilur  animum 
siniili  raiione  constare  In  boiniiie,  qua  et  concors 
modufatio  coiislal  iii  fidibus;  scilicet,  ut  singularum 
corporis  parlium  firma  conjunciio ,  menibrorumque 
omiiium  consentiens  in  unum  vigor ,  motum  illum 
sensibilcm  facial,  aiiimumquc  coiiciunet,  sicut  sunl 
nervi  bene  inlcnti  ad  conspiraiitem  sonum.  Ei  sicut 
in  fidibus,  cum  atiquidaut  inlerruptum,  aulielaxalum 
esl,  omnis  canendi  raiio  lurbaiiir,  et  solviiur  :  i(a  in 
corpore,  cum  parsaliqua  membrorum  duxeritvitium. 


Snperest  de  anima  dieere;  qiramqnam  percipi  raiio 
ejus  et  nnrura  nun  po^isii.  Ncc  ideo  tamen  immorta- 
lcm  esseaiiimamnon  inteingimus;  qaoniaro  quidquid 
viget ,  moveiurque  per  se  semper,  nec  videri ,  aut 
taiigi  potcst,  xicrnum  sit  necesse  esl.  Quid  autem  sft 
aniina,  nondum  inter  philosophos  convenit,  nec  an- 
quam  fortassc  convcniet.  Etenim  alii  sanguinem  essc 
dixcrunl ,  alii  igiiein,  alii  ventiim ;  mide  anima,  vel 
animus  nomen  accepit,  quod  Gricce  ventus  orveftoc  di- 
citur ;  nec  illorum  tamen  quisquam  dixisse  aliqaid  vi- 
detur.  Non  enim,  si  anima  sangnine  aut  per  vafntis 
efTuso,  aut  febrium  calorc  consumpto,  Tidetar  extin- 


destruiuniversa,  corrnpiisqueomnibusatqueturbaiis,  £  gui ,  coniinuo  in  maicria  sanguinis  animae  ratio  po- 


occidere  sensum,  eamqiic  luoriem  vocari.  Ycrnm  ille, 
61  quidquam  mentis  babuisset,  non  harmoniam  de  fi- 
dibus  ad  bomiiiem  iranstulisset.  Non  enim  canerc 
sua  sponlc  fides  possuni,  utsit  ulla  in  liis  comparatio 
ac  slmilitiido  viveniis.  Animus  auiem  sua  sponte  et 
c<igit:it,  et  mnvetur.  Quod  si  quid  in  nobis  barmo- 
nias  similc  esset,  ictu  moveretur  externo,  sicut  nervi 
manibus,  qui  sine  taciu  artificis  pulsuque  digitorum, 
muii  aique  inerles  jacent.  Sed  nimirum  pulsandus  illo 
manu  fult,  ut  allqunndo  sentiret;  qnia  mens  cjus  ex 
nicmbr  is  maie  com  pacta  torpeba  r . 


nenda  est :  veluti  si  vcniat  In  quaDStioncm,  lumen  qao 
utimur,  qnid  sit,  et  respondealur  oleum  essc,  qua- 
niam  constimpto  illo ,  lumcn  extinguitur ;  cutn  sint 
utique  diversa  ,  sed  altcrum  sit  alterms  alimentam. 
Videtur  ergo  anima  similis  esse  lumini,  qtrae  non  ipsa 
sit  sanguis,  scd  humore  sanguinis  alatur ,  ut  hinien 
olco. 

Qui  r^utem  ignem  puiaverunt,  hoc  asi  sunt  arga- 
menio,  qiiod  prossente  anima  corpus  caleat,  rcce- 
dente  frigcscat.  S 'd  ignis  «n  scnsu  indiget,  et  videtur, 
et  lactu  comburit.  Aiiima  vero  et  sensu  aucta  est,  et 


VARIORUM  NOT^ 


Quod  Amtoxenus  dixit^  etc.  Priora  hiijiis  dogmatis>(] 
pars  Dicx'arclio  magis  atlribuitiir,  quam  Arisioxeno  : 
Iribuiturlamenntriqiie.Cic.iii  r  Tiisc.  qux*st. :  Dicaar* 
clius  quidem  et  Aristoxenus,  quia  dif[ic\ti%  erat  animi^  quid^ 
aut  qnalis  essct  inteiiigentia ,  nuUum  omnino  anitnum  esse 
dixernnt,  Sed  in  eodem  paulo  anie  :  Dicosarchum  vero 
cum  AristoxenOf  cequari  et  condiscipulo  suo,  doclos  sane 
homines  omittamus^  quorumalter  ne  condoluisse  quidem 
un^mam  wtetur ,  qui  animum  se  kabtfe  non  seniiat ; 
alter  ita^d$ketaiuf  Mif  eantibus,  uteot  etiam  ad  hnnc 
traMsfent  emsetur ,  eie.  Batve.bics.  De  Arrstoirenf 
opinioiic  vide  Laciantium,  lib.  vii  Div.  Instituf. 
cap.  13. 

Omnmo^  D«est  in  lUi^s.  Bov. 

SciUceL,  Resittutuai  ex  oiunibis  mss.  et  H  vei.  edi^ 
tis.  In  5  vulg.  leg.  ul  esi. 

Sicul  sunL  nervi  bea£  ini^ntiad  oosupiraHtem!  sotmmw 
Sic  reposui  ei  ifi88«  veterr.  Caiic,  Kegie-l^iiU,  5  al. 
R.g.,  4  Culb.«Vicu,  Tax.,  Elm.,  CaMalivi^.,  CaL,. 
Marin.,  Clairoff).,.  Brun^  el  l()t  vet.  impresst»,  ei  ^  rec*  j^ 
Cellar.,  Walch.  In  7  msa.  el  6  vuJgatiA< legitur,  sieul  ^ 
nervi  beae  intenti  conspirantem  sonum, 

hiteiruptum,  U:i  resliiuiex  supradlcii.s  niss.  ct  edd. 
Betuf.  ac  Cellar.  In  6  rec.  scriytis  ei  14  viilgaiis  eal 
interceplum. 

DuaerH  viiium.  Notior  phrasis  est ,  facere  vitium, 
Ci««p#  TMpre.jir:  .St  aedeseepcarruerunivitiumque fece- 
rnnt.  Ylde  cap.  4  el  Rhellican.,  Glandorp.  et  Brnnt. 
ad  C«t«r  B»  lUspau.,  ca^  19* :  Titrrtt  od  ima  itttum 
fecit*  BuN^ 

(Uddere  Hmum»,  Hoo  esi,  mentem.  Fbamc. 

iVoit  harmcHiam.  M«s»  9  ae  Bonon.  praecipue  » 
Thoinasio  inspccii,  cum  ed.  Grapl^  nitii^iMrm  harmo" 
niam.  Cu:teri  lam  manu  exarati,  qjuam  impressl,  ut 
in  texiu. 

Similitndo  viventis,   Id  est,  similitudo  cum  vivente. 

Franc 

Sine  taetM>  arisficii.  Stc  undeciin  nws.  et  15  typis 
iriilgati :  in  7  scriptia  emi  ed».  B»nu  i46&es4  irMti; 


in  6  aliis  tractatu. — Sine  Iraciaiu  artiHcis.  Sic  edo  ex 
Bonou.  ci  Taxaq.  adstipulanic  Heumaiino.  Parrh.  et 
seq<|.,  sine  tactu^  noliori  vocc  pro  rarit^ri  substiiuta  : 
Traciare^  tractaBiRsy  fractalus  inicrdum  idein,  quod 
tangere^  taugibilis,  taaus,  Tidc  Pierium  ad  Tirg.  lib. 
111  Georg  ,  V.  302  : 

Pellls  et  ad  traclum  tracldnti  diu^a  resisUt. 
Conf.  Dot.  adLact.,.  lUu  vii  lustiiuL,  eap.  il,.  et  ad 
lib.  V  kstiuit.  cap.  ^i :  OcuCts  manuqtie  iracuibik. 

BON. 

Alu  ignem.  Zenon  videUcel,.  ut  supra  ex  Cicerone 
cilavimiis  :  uude  Stuicis  §s/>/xov  imxiiia,  Scdapiid  ^e- 
niesium  Democriioignisesianima,  apud  lUutarchuin 
Deinetrio,  apud  Macrobiom  Itipparchro»  sicut  Ripponi 
aqua.  Ifinc  illnd  Yirg.  iii  vi : 

li^neus  est  ollis  vlgor  et  cocleslls  origo. 

(Jtein  in  i?  jEn.) 

Quod  Grcece  ventus  otvs/xoc.  Alia  r.^vtione,  sive  spiri' 
tum,  s\\c  flatum  animam  nos  dicimus;  non  lanqaam 
aerquidam  sii,  qualis  spiritns  ille,  quem  sfNrande 
trahimns,  sed  spfnrttm,  quia  proprlam  q^iamdam  ha- 
bet  rtafttrom  corports  expertem ,  et  numdamB  moHs  ele* 
mentis  omnibns  excetientiorem  smttstMnUamy  nt  AMgns» 
tiii.  epistol.  28:  Flmum,  quia  Deo  est  insulj^mte  ere»- 
la,  iit  ex  Rlose,  Irb.  i,  eap.  2,  ver$.  7.  Wem  deCivii. 
Dci,  lib.  xm,cap.2i.Laciant.eenecoturapIafieqiiam* 
sloKi,  qtiia  pariu  amimaniiH  eorpus  insltiuori  siaiwe- 
bant,  quod  et  Lactantius  monet ;  AriMeteles,  de  Ani-» 
ma.  Hb.  r,  ca^i.  5.  Latinlsetiam  animur  et  anima  mc^ 
Tdv  otvsfiov.  Serv.  ad  il^neid*.  lib.  i.  Gataabr.  - 

Consumpto  illo.  Ms.  Clarom.  cofitttift^o  ole»;  sicque 
Icgi  malcbat  Francius. 

Alatnr,  lia  ms.  Bov.  quod.reetius  juxta  Heuman- 
num  ex  edilione  4472.  In  aliis  oilfttr,  sed  tnimis  bene. 

Sensu  aucta,  Id  esi,  seiisu  praHsessit  oppos.  seneu 
indiget.  Vidc  not.  ad  lib.  ii  Inslit/ttl.,  cap.  5 :  Sensi' 
biie  esee,  quod  seneu^  preidiium  gi§iwi  ^  «^  habere  Mit'- 
tiiNH  csiiuitpart-senmmuiAeii^  Uust. 


C9 


CAP.  XYII-XMU.  DE  ANIMA  ET  DE  ANIMO. 


70 


▼UJeri  non  poCest,  el  noii  aduril.  Undeapp.irei,  aui.  A  i"  ulerofuimus,  moriui  fuisse  videamur.  NulU  cigo 


maui  iiescio  quid  esse  Deo  simile.  Ai  iili,  qui  veulum 
puuat,  hoefalluDtur,  quod  ei  aere  spiritum  ducenlcs, 
▼ivere  vEdeamur.  Varro  iia  deflnit :  4  Anima  ett  aer 
coa€eptui  m,  lepefactu$  in  pulmone,  fervefactu$  iu 
corde^  difu$u$  incorpui,  >  Usec  aperlissime  falsa  sunt. 
Neque  enim  tain  obscuram  nobis  hiijusmodi  dico  esse 
raiioncm,  ut  ne  boc  quidem  intelligamus  ,  quid  ve- 
rum  esse  non  possit.  An  si  mihi  quis  dixeril,  xncum 
csse  ccelum,  aut  vitreum,  aut,  ut  Empedocles  ait, 
aarem  glaciaium,  statimne  asseutiar,  quia  ccelum  ex 
qua  materia  sit  ignorem  ?  sicut  ^nim  hoc  nescio , 
ita  Ulud  scio.  Aaima  ergo  nooest  aer  ore  couceptus, 
quia  multu  prius  gignilur  aoima  ,  quam  concipi  aer 
ore  possit.  Non  enim  post  partum  iusinuatur  in  cor- 
pus.ut  quihusdam  philosoplus  vldetur,  ged   post  B  enim  unuro  es«e  dicunt ,  hattc  ratioaem  sequunlur. 


ex  his  tribus  vera  sententia  est.  Nec  tamcn  in  tan« 
tum  falsos  esse  diceudum  est ,  qui  hnec  senseruut, 
ut  omnino  nihil  dixeriut ;  nam  ei  sanguine  siinul ,  et 
caiore ,  et  spiriiu  vivimus.  Sed  cum  constei  auima 
in  corpore  his  oinnibus  adunatis ,  non  expresserunt 
proprie  quid  esset ,  quia  tam  oou  potest  exprimi , 
quam  videri. 

CAFUl  XVlil. 

De  anima  et  animo ,  eorumque  affectionibu$, 

Sequitur  aha ,  et  ipsa  inextricabilis  qoankio  : 
ideniie  sit  auima ,  ei  auiinus  ;  ao  vere  aliud  sk  iUud, 
quo  vivimus ,  aliud  autem  ,  quo  scfiiimus  et  sapuniis. 
Non  desunt  argumeflta  in  ulramque  parlem.  Qot 


cojDceptum  protiiMis,  cuni  fcctum  in  ulero  necessiias 
divina  foroiavtt ;  quia  adeo  vivit  intra  viscera  geniiri- 
cis ,  u(  et  increroeaio  augeatur,  et  crebris  pulsibiis 
gesiint  emicare.  Deniqoe  abortum  Aeri  necesse  c$t, 
st  fuerit  anuoal  iotos  cxtioctora.  Gaetera  definitionii 
parles  eo  spectant ,  ut  illis  novem  mensibus ,  quibus 


qiiod  nei|ue  vivi  sine  sensu  possit,  neqiie  senriri 
sine  vila;  ideoqiie  nen  posse  esse  diversnm  i^, 
quod  Doo  poiesl  separari ,  se<i  quidituid  est  ilkid  , 
et  viveiidi  offtcium ,  et  senliendi  habere  ralienefli. 
Idcirco  animum  ei  animan»  indiflTereiiter  appetfaml 
duo  Epicorei  poel».  Qui  auiem  dicuot  esse  diversa, 


VARIORUM  NOTJE. 


Animamn/^ciQ  qmd  e$$e  Deo  sinvle.  Sic  ferunt  quaiu- 
plure»  et  poiiores  loss.  septemqiie  editi.  In  4  scripiis 
rec  et  ti  excu^iis  est  smtlem.  licc  sobrie  intclligeii- 
da  suui.— Anintam...  Deo  $imile.  Scite  Augusiin.  in 
Psalin.  Lxii :  Cum  Deus  xit  vita  animiB^  anima  vero  vi- 
ta  corpori$^  mut  corpusvivere  non  potett  ab$que  aninuL, 
ita  non  nisi  Deo  prasenie  anima  vivere  valet.  BuM. 

Venium  puiatiL  Mso.  9  et  5  rec.  edd.  addunt  e$$e ; 
seil  perperam.  A  cateris  abest.  Vide  supra ,  t^neifi 
putaverunt, 

Videamut.  Iip  ures  mss.  rec.  cunctique  impressi. 
Vide  siipra.  quod,.,  corpus  caleat^  recedente  frigescat. 
lii  47  scriplis  est  videmur;  in  Cantnbrig.  videantur. 

Varro  ita  definit.  Sicrftposni  ex  vel.  ms.^  2  Bonon., 
Catic,  Kegio-Put.,  alio  item  Regio.  SGolbert.,  Lips., 
Ullr.,  Chrom  ,  Vict.,  Bruu.,  ed.  BeluL,  Cellar.  Mss. 
9  recitaque  diffinit. 

Anima  est  aer  conceptus  ore ,  tepefactus  in  pulmone, 
ferwefactui  in  corde^  Vera  lectio  juxta  Vossium  ,  et 
ife&  periiissimos  Medicos  qiios  consoJui.  Apud  pliires 
tlioB  auctores,  qni  illum  ex  Varrone  locum  referiint, 
Anima  dicitiir  aer$useeptu$ore^  tepefactu$  in  ptUmoney 
accen$u$  in  eorde,  diffu$u$  in  corpu$,  Quod  idem  esl. 
Tepor  ad  pulmonem  periinet,  fervor  ad  cor;  quod 


cnim  calidi  habct  puimo,  ascitilinm  illi  cst,  uipuie  a 

corde  profcctum;  cor  enim  anliqiiis  caloris  vilalis  j.  pr^giUre^Tuiero.Tnna  FabrraVl  FlorJ  lib 

pmnipittarinm  habebatur  aut  ofliciua.  Itique  viiioRe      '^^     - 

in  mss.  i7  reperitur  scriptum,  defervefacius  in  pul- 

mone^  temperatus  m  corde;  in  Marm.  madefactu$  in 

pnimone^  temperatu$  in  corde;  in  2  Reg.  et  editis  IG, 

deferuefaclu$  in  pulmone^  tepefactu$  in  corde.  Vide 

Vossinin  libro  u  de  Idoloiatria,  cap.  85.  In  mss.  Bov. 

Deferveuen$  in  pulmone,  temperatn$  in  corde. — Bnne- 

man  vero.  Defenefactu$  in  pttlmone ,  temperatus  in 

corde.  Subi.,  Kost.,  Ven.  1471,  95.  97-1519,  Torn., 

Bet.,  Tbom.is.,  Isxus,  Thys.,  Defervefactus  in  pui- 

fNone,  tcpefactus  ineorde.  Gum  veroVossius,  I.  n  de 

IJoUlr.  Gent.  83  :  naftira  r«t  $ic  postniante,  tegendum 

cemerei  :  tepefactus  in  pulmone^  terveractuam  corde^ 

uUa  viri  aoeioritate  moii  Gallseus  et  Sparkius  eani 

emeadationem  in  texturo  receperunl;  ei  Heuniannus, 

Ego  queque^  inqml,  a$$enUor,  ipsa  re  huie  scripturiB 

pairoeinante.  Ego  cum  viris  docUs  anatomioe  et  reruin 

phjsioarum  peritis  tiihil  certi  hic  delinientibus  tutins 

poutvi  exbibere  saipturam  Bon.,  Tax.«  Pen.,  Ultr., 


BodL,  CoU.,  Mert.,  BalL,  C.C.  G.  Emroan.  Goeir, 
Goth.,  Lips.  irium,  Rcimin.,  Ven.  U72»  utriusque 
1478,  ct  Cellar. ,  defervcfactus  in  puimone^  tempera' 
tus  in  corde.  Buii, 

Hujusmodi.  Mss.  6  et  ediii  octo  rec.  perperam  ad- 
diint  verunif  quod  nbest  a  prius  (usts,  et  a  mss.  Re- 
p  ffio  Put.,  aiiisque  4  Rog.,  Cnic,  4  Colb.,  Vict., 
.  ^  Marm.,Clarom.,Brun,,  Bov.  nut  inulilcexpnnxi. — 
Hujusmodi  rerum.  Abesl  a  Lips.  2,  Gotli.,  Reimm., 
Caiic,  Rosi.,  Ven.  1493,  97,  Parrh.,  Ald.,  Grypli., 
Torn.,  rerum  :  sed  addnnt  Bon.,  Taxaq.,  utraque 
1478,  Rrasin.  in  Frob..  Gymn.,  Thomas.,  etc.  Bun. 

Aut  viireum  ,  aui  ul  Empedocles  ait,  aerem  giacia- 
tum.  Ita  inss.  1  Boiion.,  anliqnior,  Caiic,  Vici.  ct  ly* 
pis  excusi  Gyinnic,  Graph.,  Tornes.,  Soubron.,  Be- 
tul.,  2  Paris.,  Is.,  Tliys.,  Spaik.,  Gall.  fn  18  inss.  et 
8  vulgatis  est,  nut  vitreum ,  ut  Empedocies  ail ,  aerem 
giaciatum;  io  Canlabrig.  el  Ein.  aut  viireum ,  ti(  Em- 
pedocles^  aut  acrem  giaciatum;  minus  aple  ui  pulo. 

Ita  iilud  scio.  Scificet  iioii  esse  id ,  eic.  frangids. 
—  Ita  illud  scio.Scribendum,  inquit  Hcnmannus ,  ne- 
cessario  :  lla  nec  itlud  scio.  Sed  omnes  libri ,  ita  itlud 
sciq  ,  et  recie.  Sensus  cst :  Hoc  nescio  ,  ex  qua  mate- 
ria  sit ,  illud  vero  scio  ,  non  esse  coelum  osneum  ,  aut 
vitreum.  BuN. 

Crebris  pulsibtis  gestiat  micare.  Id  esl ,   exsilire , 

I,  cap. 
18  :  Hostemrali  ,  emicanty  proprie,  inquit,  de  pis- 
cibus,  qui  corpora  saltu  in  aera  subjiciunt ,  unde  ad 
alia  iraiisf^rlur.  Sic  elcganier  dicitur,  cor  micare  , 
eiiiiWe.  id  est,  s:ilire,  ut  Heinsius  ad  Ovidium  et 
nelmeiiliorsi.  Bun. 

Mortui  fuisse.  lia  mss.  2  Bonon. ,  1  Reg.  ,.2  Colb., 
Baluz.  :ic  editi  IG.  At  mss.  16  cum  edit»  Rom.  1470 
et  Ccllnr.  hahent  iiiDrfifi  esse. 

Quam  videri.  Reclissimc  Heiimannns  siipplet, 
quam  non  poiest  videri :  nnde  conGrmantur  dicta  ad 
Itb.  VII  Institut.  cap.  9  :  Sic  vitasine  iuce,  Bun. 

Ipsa.  Deest  in  ms.  Bov. 

iSeque  sentiri.  Iia  ms.  Bov.  editi  liabcnt  nec  sentiri. 

Dno  Epicurei  poetm.  De  Lucretio  constat ,  cujus 
versiculos  cx  lib.  111  adscribain  : 


NancaDimum  atque  anUnam  dico  conjuncta  teneri 
liiier  se,  alqiie  unam  aaturam  coaflcere  ex  se : 
Sed  oaput  esae  qnasi,  et  domiuari  in  corpore  tolo^ 


71 


FIRM.  LACTANTIt  LIB  DE  OPIFICIO  DEI 


72 


sic  argumentanlur  :  ex  eo  posse  inleliigi ,  aliud  esse  A  quibus  cogiint ,  repeiite  somnus  obrepit ,  et  in  spe- 


mentem  /aliud  animam ,  quia  incolumi  anima  mens 
possit  extingui ,  quod  accidere  soleat  insanis ;  iteni , 
quod  anima  morle  sopiatur,  animus  somno  ,  et  qui- 
demsic,utnon  tantum ,  quid  (iat,  aut  ubi  sit, 
igfioret ,  sed  etiam  rerum  faisarum  contemplatione 
fallatur.  Quod  ipsum  quomodo  (iat ,  non  potest  per- 
videri ;  cur  flat,  polcsl.  Nam  requiescere  nullo  pac- 
to  possumus ,  nisi  niens  visionum  imaginibus  occu- 
pala  teneatur.  Latet  auiem  mens  oppressa  somno , 
tamquam  ignis  obducto  cinere  sopitus,  quero  si  pan- 
lulumcommoveris,  rursus  arde&cit,  et  quasi  evigi- 
lat.  Avocatur  ergo  simulacris  ,  donec  membra  so- 
pore  irrigata  vegetenlur ;  corpus  enim ,  vigilante 
sensu ,  licet  jaceat  immobile ,  tamen  non  es^  quic- 


cies  proximas  sensim  ipsa  cogitatio  declinat :  $ice.i, 
qux  sibi  ante  oculos  posuerat,  videro  quoqueinci- 
pit.  Dciude  procedit  ulterius ,  et  sibi  avocamenia 
invenit,  iie  saluberrimam  quieteni  corporis  inier- 
runipni.  Nnm  ui  mens  per  diem  veris  visionibus  avo- 
calur,  iie  obdormiat ,  ita  falsift  nocte ,  ne  excitetur. 
Nnin  si  iiullas  imngines  cernat ,  aul  vigilnre  illam 
necesse  crii ,  aut  perpetua  morte  sopiri.  Donniendi 
crgo  cnusa  tributa  est  a  Deo  raiio  somniandi;  etqu> 
dem  in  comumnc  universis  animantibus  :  sed  illud 
homini  praecipue ,  quod  cum  eam  raiionem  Deiis 
qiiietiscnusa  daret ,  faculiateni  sibi  reliquit  docendi 
liominem  fulura  per  somnium.  Nam  et  historiae  saepe 
testaniur  extitisse  somnia ,  quorum  praesens  et  ad- 


tum,  quia  flagrat  in  eo  sensus,  et  vibrat ,  ut  flammai  B  mirabilis  fuerit  eventns ;  et  responsa  vaium  nostro- 


ct  artus  omnes  ad  se  adstrictos  teiiet. 

Sed  postquam  mens  ad  contemplandas  imagines 
ab  inteniione  traducta  est ,  tunc  demum  corpus  omiie 
resolviiur  in  quietem.  Trndticiiur  autcm  mens  cogi- 
tatione  caeca ,  cum  cogentibus  lenebris  secum  lan- 
tummodo  esse  cceperit  :  dum  inienia  est  in  ca ,  de 


rum  ex  parie  somnii  constiterunt.  Quare  neque  sem- 
per  vera  sunt,  neque  semper  falsa ,  Yirgilio  leste, 
qui  diias  portas  voluit  esse  somniorum.  Sed  qiiae  faU 
sa  sunt ,  dormiendi  causa  vldenlur ;  qaae  vera ,  im- 
niiituniur  a  Deo ,  iii  immiiiens  bonum  aut  maluin 
line  revclaiione  discnmus. 


YARIORUM  NOTifi. 


Gonsilinm,  quod  nos  animum  menteroque  vocamus.  . 

Sutit  qui  Aciiaiiam  hanc  scntentiam  huc  referunt  : 
Sapimus  animo,  fniimur  anima  :  siiie  aiiimo  anima 
estdebilis.  Cicero  prim.  Tusc.  quaesl.  philosophu- 
rum  de  anima  dogmnta  rccitnns ,  inter  cxtera  sic 
scribil  :  Animum  autem  animam  eiinm  fere  nostri  de-  p 
clurant  nominnri.  Sam  et  agere  animam ,  et  efflare  ^ 
dicimuB ,  et  animosos ,  el  bene  animatos ,  et  ex  animi 
senteniia,  Ipse  autem  animus  ab  anima  dictus  est,  Ac- 
tinnae  sententiae  similem  Nonius  Marcellus  efiert  his 
verbis  :  Animus  est  quo  sapimus ,  anima  qua  vivimus, 
Cornelius  Fronto  :  Animus  qualitas  viventis ,  animn 
causa  viiiB,  Scd  audinmus  ex  catliolicis  aliquem  ,  ei 
quideiii  Atigustinum ,  diu  in  philosophici:>  siudiis 
versatum.  !s  iii  libro  de  Spiritu  et  nniina  cnp.  3i  sic 
scribit  :  Spiriius  pro  spirilali  anima ,  vel  pro  eo  qnod 
spiral  in  corpore.  Item  animum  idem  dicimus ,  quod 
animam  :  sea  anima  vit(B ,  animus  consilii,  Unde  aiunt 
phitosophi ,  et  sine  animo  vitam  manere ,  et  sine  mente 
animam  durare  ,  sicut  in  amentibus.  Ad  mentem  enim 
pertinere  videtur,  ui  sciat ;  ad  animum ,  ul  velit.  Betiil. 
Altcrum  poetam  Epicureum  credilur  a  Laclantio 
Yirgiliiim  fuisse  designalum.  Virgilius  enim  in  Ciris 
vers.  5  et  4  ipse  se  Epicureum  prolltetur.  Hinc  Fa- 
hricitis,  lib.  iii,cap.55BibIiolh.  Graecai  Virgiliiim  re- 
tiilit iiiter Epicureos.  Alit  tainen  Horatium  puiani,  D 
qiicin  iiiter  Epicureos  poetas  numerant ,  pracciptie 
cx  Ode5  iibri  i,  et  Sermonum  lib.  n,  Salyr.  5. 

Atiud  animam.  Sic  ms.  Bov.,  in  editis  vero  minus 
l»ene  iegilur  aliud  esseanimam. 

Piat.ln  ms.  Bov.  Facial.  el  Bun.  —  Qufd  facint. 
Rosl.  Ven.  il7l,  72,  utraque  78-1515.  Paris., 
Junt.,  Crnt.,  Gryph.,  Thonins.,  Isxus ,  Gall;£tis, 
Spark.,  quidfiat ,  Ueumaniio  npprobante.  At  Emm., 
Caiit.,  Goth.,  Lips.,  Reimm.,  quid  faciat.  Bun. 

Nisi  fneii»,  etc.  Est  eniin ,  ut  Cicero  nlicubi  docel, 
mcnlis  iiicicdibilis  videudi  veri  cupidiias.  Sed  ea 
pnrsquae  ^pecvraata  Graecis ,  latiiiis  imaginntio  dicitur, 
crroribtis  obnttxia  ,  inentem  saepe  seciiin  iit  errores 
i;7thii.  Lnclantius  ait,  animuin  rerum  falsarum  con- 
itinplnlionc  falli ,  falli  etiatn  insoiiiniis.  Phnntasma, 
L.ict;iiitius  cogiiationem  cxcnm  noininnt.  Betul. 

xY/nif  requiescere imaginibus  tenealur.Qm^  qui 

non  somniaiii,   et  tanien  dormiuni  et  quiescunt, 
pt  stribii  Ariii.  in  libell.  de  ^omijo  in  iin,  et  iv  de 


llistor.  aniinal  ,  cap.  iO,  sed  et  ineo  falsus  Lactan- 
tiiis  est ,  quod  et  somnium  et  insomnium  menlis  af- 
fcciiis  csse  |tiunt ,  ctim  sint  phantasise ,  ut  lib.  de 
insomn.  c.  p.  cldixi  sup.   lih.  vii  Instilut.,  cap.  12. 

ISiEUS. 

Sopore  irrigata  vegetentur.  Qtiod  caret  altema  re- 
quic ,  durabile  noti  esi ;  ini|uit  Ovidius.  Necesse  est 
eiiam  nienlem  quiesccrc  :  qu;e  quies  soinnns  dicitur, 
cum  somnus  nihil  aliiid  sit ,  qiiatn  animi  quies. 

Hic  reparat  vircs,  fessaque  membra  novat. 

Ovid.  ex  Betul. 

Mens  cogitatione  cceca.  Scilicet  phnntasia. 

Avocamenia.  Iii  ins.  Bov.  ndnolnnienla. 

Necesse  erit.  Sic  reposui  ex  mss.  Regio-Put.,  3  al. 
Beg.,  0  Colbcrt.,  Mniin.,  Ein.,  Baltiz.,  Clarom., 
Brun.,  cd.  Cellar.  In  i  ileg.  etcunciis  pene  vulgatis, 
uecesse  est. 

Itlud  homini  jfrcBcipue.  Heumaiinus  pulal  legen- 
dtim  esse ,  sed  illud  hominis  prwcipuum  esl^  jiixta 
hniic  Ciceronis  locutionein  Ornt.  pro  Ligario  n**  9  : 
Hoc  certe  prcecipuum  Tuberonis  fuit ,  quod. 

Futura  per  somnium.  Ut  Josephus  ct  Dnniel  soro* 
niorum  interpreies  fueruni,  ct  Doniiniis  pc.r  Johelem 
hoc  diviiiaiioiiis  genus  mortalibus  promisit.  Sed  c( 
iii  Genliliuiii  liisi«M'iis  s:i!pe  iiisomiiia  iiitniine  vana 
occurruiit;  qtialia  Valeriiis,  lib.  i  nliquot  collegit, 
quaiiquain  pcripnletici  oninein  fere  diviimtionem  cx 
somniis  lolluu:.  Circiimfcrlur  Artemidori,  liher  dc 
somiiioruni  interprciatione,  meris  referius  niigis. 
Macrobiii.<«,  cap.  5,  lib.  i  dc  SomnioScipionis,quinque 
soniiiiandi  genera  diserle  et  copiose  prosei|uitur. 

Betul. 

Vatum  noslrorum.  Id  est  prophetarum.  PRAifCios. 

Ex  parte  somnii  consiiterunt.  Ita  onines  ins.<.  ct  edili 
Rom.  1470,  i474,  Cellar.,  Waich.  In  ca;teris  impres- 
sis  est  ex  parle  somniis  constituerunt :  quod  magis  pla- 
ceret  si  inaiiuscripiorum  fulcirelur  auctoritnte ;  quasi 
diceret :  Oraculoriun  nosirorum  pars  maxima,  vati- 
cinantium  somnia  fuerunt,  sed  quaedamvera,  etqoaB- 
dam  fnlsa. — Hecquet.  Attimen  editiones  Aldi,  Erasmi, 
Thomasii,  Thysii,  etc,  habenl  sonmHs  eonsdtuemni^ 

Virgilio  teste,  Yide  Yirgil.  iOiieid.  vi  circn  fiiicni  : 
hanc  soinnii  lictioneiu  primus  expressit  Homerus, 
Odysseae  lib.  t*,  ubt  Penelopei  d^scribii  inaomiiliuDi 


CAPUT  XIX. 


LIBEH  DE  OMFICIO  DEI.  74 

A  corporis,  in  quo  est  maleria  nascendi,  cum  sensu  vo* 


De  anima,  eaque  a  Deo  daia, 

llliid  quoque  venirein  quaesUonem  potcsi,  utrunmc 
anima  ex  paire,  an  polius  ex  malre,  an  vero  ex  utro- 
<iue  generetur.  Sed  ego  id  in  eo  jure  ab  ancipiti  vei:- 
dico.  Nihil  enim  ex  his  tribus  veruro  est»  quin  ncqiie 
e\  otroque,  neque  ex  alierutro  seruntur  animx.  Cor- 
piisenim  ex  corporibus  nasci  polest,  quoniam  courer- 
lur  aliquid  ex  ulroque;  de  animis  anima  non  polest, 
quia  ex  re  tenui  et  incompreliensibilt  nihil  poiesi  de- 
cedere.  Itaque  serendarum  animarum  ratio  oni  nc 
•oli  Deo  sobjacet. 

Deoique,  coelesti  sumos  omnes  seroine  oriundi : 

OmaiiHis  ille  idem  paier  est,  deribus  assignanl.  Sed  oon  esl  nunc  locus de  falo  dis- 

ut  ait  Locretius.  Nam  de  mortalibus  non  potestquld-  £  serendt.  Hoc  dicere  salis  est ,  quod  etiamsi  astra  ef- 
quam  nisi  mortale  generari.  Nec  putari  paterdebei,  ficienliam  rerumconiinent,  nibitominus  a  Deo  omnia 
qui  iransfudisse,  aut  inspirasse  animam  de  suo  nullo 
modo  seniit;  nec,  si  scntiat,  quatido  tamen,aut 
qooroodo  id  fiat,  habet  animo  coropreliensum. 

Ex  qno  appnret,  nou  a  parcntibus  dari  animas , 
sed  ab  uno  eodemque  omninm  Deopaire,  qui  legero 
raiionemque  nascendi  lenet  solus,  siquidem  solus  ef- 
ficit.  Nam  terreni  pareniis  nihil  est,  nisi  ut  bumorem 


Inptatis  emittat,  vel  recipiat;  et  citra  hoc  opus  homo 
resistit,  nec  aroplius  quidquam  potest :  et  ideo  nnsci 
sibi  filios  optant ,  quia  non  ipsi  faciont.  Cxtera  jaro 
Dei  sont  omnia,  scilicet  conceptos  ipse,  et  corporis 
informatio,  et  inspiralio  anima*,  et  partos  incolomis, 
et  qoxcumqoe  deinceps  ad  hominem  conservanduro 
valeni ;  illios  monos  esl ,  qood  spiramos  ,  qood  vivi- 
nius,  quod  vigemus.  Num  prxterqoaro  qood  ipsios 
beneficio  incolomes  somos  corpore  ,  et  quod  victom 
nobis  ex  variis  rebos  subministrat,  sapientiam  qooqoe 
homini  tribuit,quain  terrenus  paierdnre  nullo  modo 
potest.  Ideoqiie  et  de  snpientibus  stulii ,  et  dc  sinliis 
sapientes  sxpe  iiasciiniur ;  quod  quidam  fnto ,  ac  si« 


fieri  certum  esl ,  qiti  nsira  ipsa  el  fecit ,  et  ordinavit. 
Inepti  ergo  ,  qui  haiic  potestaiem  Deo  detrahunt,  et 
operi  ejus  ailribuuni. 

Hoc  igitur  Dei  munere  coelesii  atque  praeclaro  ,  an 
utamur,  an  non  uiainur ,  in  nostra  esse  voluit  potes- 
late.  Hoc  enim  concesso,  ipsum  hominem  virtutis  sa- 
cramento  religavit,  quo  vitaro  posset  adipisci.  Magna 


YARIORUM  NOTiO. 


Sed  ego  id  in  eojure  abancij^ti  vendico.  Ila  ms.  Bov. 
quasidicas  :  Al  ego  inredubia  el  aneipiti  id  judican- 
dnm  pnlo^  nihil  ex  hii  iribui  verum  ei$e,  Vulgati  ita 
scribnnt,  $ed  ego  id  meo  jure  ab  ancipilivendico;  quod 
liulliiro  efficit  sensuin.  G 

Nihil  ex  hi$  lribu$  verum  e$L  Yides  in  loto  hoc  ca- 
piie  negari  anim»  per  iraducem  propagaiionein  : 
unde  falMim  esi,  qiiod  Rurfinus  apua  Hieroii.  lib.  ii 
adv.  Ruffiiium,  scripsit :  Legi  quo$dam  dicente$y  guod 
pariter  eum  corpore  per  humanicorpori$  Iraducem  eliam 
ammmdiffundantur^  el  ha!C,quibu$poterant,  ad^erJiom- 
bus  conflrmabant,  quod  putointer  Latino$  Tertullianum 
^nsisse,  vel  Laclanliiiin  fortnsse,  et  nonnullo$  alio$, 
Rectius  Hieronymus  refutat  Rurflnum  :  Quanlum  me- 
moria  iuggerit ,  ni$i  tamen  faltor,  ne$cio  ,  me  teqi$$e , 
Lactanlium  (TvaxiipofASwjv  (al.  ex  (raduce  factam)  ani- 
mam  dicere,  Cxteruni  qui  tegit$e  te  uribi$,  dic,  in  quo 
iibro  legeri$,  ne  ul  me  dormientcm^  uc  itlwn  mdrtuum 
calumniatui  esie  oi(/eam.Laclaiitii  opinioiiem  cpgnos- 
cas  ex  cap.  17,  lib.  vii,  ln$iitut,f  cap.  5  et  Itb.  ii 
insiitut.,  cap.  10.  Bun. 

Seruntur  animiB,  Ms.  Caiic.  et  10  editi  nddunl  cor- 
poribui^  quod  caeteri  respuunt,  sicut  et  mss.  Francius  ^ 
forle,  in$iruntur.  Ms.  Lips.  $eruntur  anima  et  corpu$.  ^ 

—  Quia  neque Seruntur  animw.  Qiixrilur,  utrum 

anima  sii  ex  Iradncc,  id  est,  uirum  anima  cum  se- 
Diine  traduci  et  transmitti  possil.  Lacinnlius  negal. 
Rectissime.  Nam  contraria  asseriiodamnata  esl.  Yid. 
Aug.  in  Iib.de  hxresibnsad  Quod  vult  deuin,  cap.  86, 
in  cpist.  ad  S.  Hieronym.  |>er  Oros.  presbyierum 
inis&a,  et  in  epist.  ad  Optai. ;  Eucher.,  i  super  Genes. 
ad  ea  verba ,  Et  adificavit  Dominns  Deu$  co$tam ; 
Hieronyro.  ad  versuin  15  psalro.  xxxii;  S.  Thoroaro.  ii 
contr. Genl., cap.  86,  p.  p.  qmest.  cxvni,  art. 2. Isfus. 

Demque  coelesti,  clc.  Prxler  Lucretiuro  hnbes  Arati 
aacloriuiem,quam  Atlieiiieiisibus  olim  obtriisit  Doc- 
lor  geiitium  :  ToO  y«p  xaeysvof  h^th;  lp$iu$  enim  et 
genut  $umu$.  Locus  Lucretii  est  libro  ii  vers.  990. 

Paler.  Subaudi  animce. 

De  $uo.  Mss.  10  ei  edd.  5,  de  $ua.  Utraque  lectio 
bona. 

Quando  tamen,  aut  quomodo.  Abast  tamen  a  sex 

Patrol.  VII. 


mss.  et  i  editis;  in  tribus  est  quantum,  pro  quando ; 
in  ms.  Pen.,  qua  ratione  tamen. 

Non  a  parenlibu$  dari  anima$,  Certiim  est,  Deuro 
vocari  patrem  spiriiuum ,  quia  ipse  animas  creat  et 
corporibus  infundil.  Per  gencrationem  nullo  niodo 
potest  produci  aiiima  raiionalis ;  non  enim  virius 
corporea,  qualis  est  generniio ,  potest  assurgerc  ad 
productionem  rei  spiritualis.  Hoc  etiam  argnmentum 
reni  banc  evincit  :  quidquid  fit ,  esi  vel  ex  aliqua 
pra^jnceiite  materia,  vel  fit  ex  nihilo,  vcl ,  secundum 
illos  ,  qui  modo$  tanqiiam  medios  inter  ens  et  nihil 
ponunt,  ex  modi$  rei.  Anima  autem  non  est  ex  male- 
ria,  quia  ita  esset  corporalis,  quod  repngnat  ejus  ac- 
tionibiis,  quas  independenter  a  materia  producit ; 
neque  ex  modie^  roodi  enim  nihil  producunt :  saliem 
boc  certum  est ,  non  posse  prodiicere  spiritiim  qui 
etiam  posl  corporis  inlerilum  subsislii.  Rftstat  itaqiie 
ut  fiat  ex  nihilo  :  homo  aulein  ex  nihilo  non  potest 
producere  aliquid,  quia  iiiter  ens  et  nihil  infinita  csi 
distantia,  quae  non  poiest  superari,  iiisi  vi  infinila. 

Gall. 

Cilra  hoc  opu$  homo  re$i$tit,  Ila  omnes  fei  e  editi  : 
qntdaro  tamen  mss.  Iiic  legunt  citra  hoc  opu$  humorig 
i$tum  homo  rc$i$tit,  Ai  hncc  ultiroa  lectio  mendosa  est, 
etiam  teste  Heuroanno.  In  8  vulgatis  est  et  ctrca.  Post 
opusniss.  1  Bonon.,Regio-Put.  et  6nl.  Reg.,  6  Colb., 
Yict.,  Gai.,  Marro.,  Baluz.,  Em.,  Brun.,  edd.  Hom. 
1470.  Ald.,  Grapli.,  Crat.  addunl  humori$  i$tiu$y  ut 
jam  dictum  est. — Homo  re$i$tit,  Id  est,  sistit,  verbum 
composituro  pro  simplici ;  nihil  aniplius  agit.  Yel ,. 
hoc  opere  omisso,  homo  non  nasceretur. 

Jncolume$  $umu$  corpore.  Ex  ms<;.  et  priscis  vul- 
gatis  sex  et  2  rec.  reposuimus  incolume$;  in  editis  no- 
vem  est  incolunU. 

An  utamur^  an  non  utamur,  Posterius  membrutn  , 
quod  in  mss.  2  Bonon. ,  Tax.  et  4  rec.  desideralur, 
hiicex  21  scriptis  ei  ex  ed.  Rom.  1468,  Cellar.  et 
Walch.  revocavimus. 

Reliqavit,  Yide  supra  lib.  iv  Div.  Inslitut.  cap.  28, 
inilio,  id  est,  obligavit, 

Quo  vitam  po$$et  adipi$ei.  Post  haec  verba ,  oraiio 
posita  in  inferiore  libri  ora  extatinmss.  6  Reg.,  8 
Yaticanis,  6  Colbert.,  2  Sorbon.»  4  Oxom  ac  15  alils, 

8. 


75  FIRM.  LACTANTfl  UB.  DE  OPIF.  DEI.  7« 

9Sl  60101  vte  UomiaU ,  magnt  ralio ,  magnum  sacra-  A  derii,  si  terrae ,  qam  calcare  w  vincerc  debet ,  non 

servierit,  viiam  merebitur  sempiiernam. 


mcmum :  a  quo  si  quis  non  derccerit,  nee  fidem  siiam 
4evaiiouemque  |Mrodiderit ;  bic  beaius ,  bic  deaique 
( «I  breviter  finiam)  similis  Deo  sit  necesse  esi.  Er- 
rat  ouim  quisquis  bominem  came  metitur.  Namcor- 
pnsculum  boc ,  quo  induti  &ttmHS,  bominis  recepta- 
^lum  est.  Nam  ip&e  bomo  neque  taogi,  neque  aspici, 
nequecQmprebendipotest,quiala(etintraboc  quod  vi* 
detur.  Qui  si  delicatusmagis  ac  tener  in  bac  vilafuerit, 
quam  ratio  ejus  exposcit,  si  virtute  contempta,  desi- 
4eriis  se  carnisaddixerit,  cadet,  et  premetur  in  ler- 
raou  Sin  autem  (ut  debet)  siaturo  suum ,  quem  rec- 
lum  recte  sortitus  est,  prompte  constanterque  defen** 


CAPUT  XX. 

De  seipso^  $t  veritate. 

Haec  ad  le,  Demetriane,  inlerim  paueis,  el  o^seo- 
riusfortasse  quamdeouit,  pro  remniae  lemporis 
necessilato  peroravi;  quibus  oonlentus  esse  debebis, 
plura,  et  meliora  laturus,  ii  nobis  indulgenlia  ooeli- 
tus  venerii.  Tuuc  ergo  te  ad  verae  pbikisopbi«  doc- 
trinam,  et  planius,  et  yerius  coborlabor.  Siaiui  envm, 
quam  multa  potoro,  liileris  Iradere ,  qu»  ad  vitae 
beats  suium  spcctent ;  et  quidem  conln  pbiloso- 


VARIORUM  NOTiE. 


in  Ald.  1515,  Paris.  4525  et  10  fi  enim  Lactantius  permanet  opinione,  quod  mens  ho- 

minis  sit  ipse  homo,  de  qua  laie  diclum  est  ad  c.  5 
1.  11  Div.  lustit.  ISiSDS.  —  Nam  ipse  komo.  Rem  con- 
Lib  11 ,  cap.  5.  Cum  ipsi  ne  bo 


in  8  vet.  edti.  Rom 

aliis.  QoA  lameu  cum  iu  antu|uissimis  optimisque 
Qiss.  Bononiensi,  Regio-Put.,Gauc.  aliisquea  Tho- 
mnsio  et  Gallxo  laudalis  ,  et  pluribus  edilis  non  re* 
periatur,  muliaque  contineat  Manich:cismum  redo- 
leulia ,  qualia  plurima  scripiis  Laclaiiiianis  a  vetera- 
toribus  islis  inserta  fuisse  olim  monuimus ;  idcireo 
tanquam  adulterina  manu  adjuncta  ,  a  textu  in  iufe- 
riorem  libri  oram  a  nobis  rejecia  est,  ne  nus  mala  fi- 
de  egisse  videamur,  qui  ejusdem  criminiseos  insimu- 
lamus    qui  lam  indignis  modis  Lactantium  accepe* 
luut.  Ste  auteni  iirodit  isthxc  Oratio  :  Dedit  ei  et  con- 
itituH  adversarium  nequissimum  et  fallacissimum  spi- 
nfum,  cum  quo  in  hac  terrestri  vila  sine  ulla  securitatis 
requie  dimicaret,  Cur  autem  Deus  hunc  vexatorem  ^e- 
nm  homvnuim  constituerit^  breviter  exponam,  (llic  in- 
cipit  in  vulg.  caput  20.)  Aule  omnia  diversitatem  va- 
luit  esse ;  iaeoque  vulgo  non  aperuit  veritatem^  sed  eam 
pau^imis  revelnvit :  quw  diversitas  omne  arcanum 
nmdi  conlinet.  Rcec  est  enim^  quae  ( 5  Golb.  et  Bov., 
facil  etsi)  (aciat  virtutem,  quce  scilicet  sine  ipsa  non  mo- 
Mo  non  esse^  sed  ne  appareve  quidem  posset;  quia  vir^ 
tus  esse  uon  poterit^  nisi  fuerit  compar  atiquis  .  in  quo 
superando  vm  suam  vet  exerceat ,  vel  ostendat.  Nan^^ 
ul  victoria  constare  sine  certamine  non  potest  :  sic  nec 
^tus  quidem  ipsa  sine  hoste.  Ita^  (  ms.  Buv.,  Jtaque) 
quoniam  viitupm  dedil  homini ,  statuit  iUi  ex  contrario 
ittimfcttm,  ne  virtus  otio  torpens  naturam  suam  perde" 
ret.  Cujus  omnis  ratio  in  eo  est^  ut  concussa  et  labe- 
(actata  firmetuft  nec  oHter  ad  summum  fastigium  possit 
vemrCf  nt«i(ms.  Torn.,  trudenti)  prudenii  mmu  sem- 
per  agitata,  se  ad  salutem  suam  dimicandi  tenore  (  i 
Sonon.  rec.,tudai;^il)  fundaverit.  Noluit  enim  Deus 
hominem  ad  immortalem  Hlam  beatiludinem  delicato  iti- 
nere  pervenire,  Daturus  ergo  virtulemt  dedit  hostem 
prius,  qui  aninus  hominum  cupiditntes  et  vilia  immitte" 
ret^  qui  esset  auctor  errorum^  malorumque  omnium  ma- 
e^nator ;  ut  quoniam  Deus  honunem  ad  vitam  vocat , 


Hle  con^ra^  ut  rapiat  et  traducat  ad  mortem.  Bic  est,  p  pressis  est  lecturus. 


ficiunl  loca  gemina. 

minem  quidem  videanty  quem  videre  se  credunt.  Hoc 
enim  quod  oculis  subjectum  est,  non  homo,  sed  bominis 
rcceptaculum  est;  et  paulo  post  :  Quieolunt  simula- 
cray  corporasunt  hominibuscor^ytfia;  lib.  v  Instiiut., 
cap.  21 ;  Animus^  in  quo  soto  est  homo ;  de  Opif.  cap. 
I  :  (Corpns)  vas  esl  quodammodo  ^ctite,  quo  animus^  id 
est,  bomo  ipse  verus  conlinetur.  Nec  aliter  Macrobius 
llb.  II  Somn.  Scip.  cap.  ii  :  Amma ,  fut  verus  homa 
est,  ab  omni  conditione  morlalitatis  atiena  esl.  Bun. 

Qma  tatet  intra  hoc.  Mss.  \  rec,  in  hoc.  Post  bxc 
verba  in  i  Lips.  codice  adduntur  hae  duae  voces  am^ 
mal  homo ;  in  aliis  mss.  desunl. 

Qui  si  delicatus  magis.  Desideratur  adverbium  io 
i9  mss.  el  ed.  Rom.  i470. 

Sin.  In  ms.  Bov.  legitur  st. 

Quem  recium  recie  sortitus  est.  Hunc  locum  lia  re- 
stitui  ex  16  mss.  et  12  editis.  Mirum  quam  bic  vaHent 
tum  scripli,  tum  eictisi  codices.  In  aliis  mss.  rec.  1 
Reg.,  i  Gulbert.  et  Marm.  \ao  rectum,  esi  reetus^  \n 
Regio-Put.,  quem  reetum  rectus;  in  I  Sorhon.  el 
Brun.,  quem  reetum  ratione.  k  Baluz.  abest  rectum;  a 
2  Bonon.  et  Tai.  editisque  rec,  quatuor  recte.  Posl 
mtitus  est,  ^  niss.  ac  vulgati  5  addunt  cenjunciio- 
nem  «l,  quam  respuunt  alii,  quamque  inuiilem  judi- 
cavi.  Attamen  voeulain  recte  Gallaeus  delevit,  delen- 
damque  judioat  HeunMmnus. 
^  Debebis.  Sic  reposui  ex  vet.  mss.  ^Bonon.,  Regio- 
Put.,  Gauc.  aliisque  8  et  edd.  4,  fnveniibus  i  aliis 
scripiis,  in  quibus  est  debeiis ,  corruple.  In  ross.  de* 
eem  rec.  lolidemque  edilis  legiiur  aebeas. 

Metiora  taturus.  Itn  mss.  2  Bon.,  4  Reg.,  4  Colb., 
Vict.,  Gat.,  Marm.,  Glirisl.,  Ein.,  Cant.,  Giarom., 
Brun.  et  alii,  ac  vet.  edd.  7.  In  G  scriptis  et  iO  iqoi- 


^i  aut  mducit^  aut  dedpit  eos,  qui  veritati  student,  aut 
si  doio  el  studiis  non  quiverit,  virilem  geritanimam^  quo 
(qua  ms  Bov. )  stfHtmftfm  vi^orem  tabefuctare  conetur, 
tnfanda  dictu  et  execrabilia  motiens  :  vexat ,  interlicit ; 
el  tanten^  nt  prosternit  multos,  sic  a  mullis  victus  pro- 
stratusque  dinedit.  Uxc  sunt  qux  aliena  luunu  hiic 
inseria  fuenuil. 

Hominis  receptacutum.  Yidetur  Lactaniium  naiuram 
bominis  in  sula  aiiiraa  coiisiiitiere ,  curo  tameu  ex 
diiabus  hisce  partibus  essentialibus  consiet.  Qui  cor- 
pus  hominis  videt,  videt  etiani,  et  tangere  poiest  ali- 
quid  hoininis,  Laciaiiiius  igitur  niniis  generaliter 
asserit ,  corpus  tantum  hominis  esse  receptiiculum. 

GlLLiEUS. 

Nam  ipse  /lomo.  Ms.  i  Bonon.  antiqiiior,  Nam  mens 
hominis  :  quam  leclionem  probat  Thomasiiis.  Ego  a 
vulgata  lectione,  quae  est  codicum  mss.  6  Reg.,  8 
Yaiic,  6  Golberi.,  Tax.,  Pen.,  i  Bon.  rec.,  Glarom., 
Baius  I  Brun.  editorumque  i9  oon  reeedQ.  In  iila 


Tunc  ergo,  Sic  legunl  edill  a  Tliomasio,  Thysio,  el 
Gallco,  veruin  in  i6  mss.  et  7  vul^ati :  alii  %  scripti 
ei  7  vei.  edd.  rtmc  et  ego  ;  4  mss.  Twn  ego;  plures 
editi,  Tunc  ego. 

Planius  et  verius.  Iia  omoes  mss.  et  impressi : 
Fraiicius,  forte  plenius. 

Et  verius.  Glarom.  a  prima  manu,  et  melius. 

Qme  ad  vitce  bemee  siatum  spectent,  etc.  Hinc  con  - 
stat.  hunc  librum  prius  fuisse  scriptum  ,  quam  iHos 
VII  libniseoniraPhilosophos.THOMAS. — Polliceiurse 
quam  inuita  poterit  litteris  traditurum,  qu»  ad  vitae 
bealas  statum  spectanl ;  alqiie  boc  niunere  defunclus 
fuit  in  septem  libb.  Insiitut.  ao  prxsertim  de  Yita 
henla  libro  vii  conscripsit :  lalis  enim  litultts  iUi  libro 
dandus,  ut  constat  ex  ejusdem  lib.  eap.  $.  non  ille 
qucm  ediii,  de  Divino  Praemio,  pt»  sa  feruui.  Gall. 

Philosophos.  Eos  Hxreticorum  Patriarchas  vocat 
TertuUi^VS. 


77  ANALYSIS  LIDRI 

|iUos,  quoniam  ftunt  ad  penurbandam  yeritatein  per-  A 
niciosi  ei  graves.  Incredibili^  eiiim  vis  eloqoenti»,  et 
argumenundi  disserendiqiie  subtilitas,  quemvis  facile 
deceperit :  quos  partim  nostris  armis,  partim  vero 
ei  ipsorum  iater  se  eonoertatione  soniptis  revinco* 
mos;  ut  appareat,  eos  induxisse  potius  errorem, 
quam  sustulisse. 

Foriasse  mireris,  quod  lautum  facinui  audeam. 
Patiemurno  igitur  extingui,  aul  opprimi  voritotem  ? 
Ego  vcro  libentius  vel  subhoc  onere  defecerlm.  Nam 
si  Harcus  Tullius,  eloqueoiise  ipsius  uoicum  exeut- 
plar,  ab  indoctia  et  iooloquontibiia ,  qui  lamoA  pro 
vero  nitebaniur,  saepe  superatus  ^t»  cur  desperemus 
veritatem  ipsam  conlra  fallacem  captiosamque  facun- 
diam  sua  propria  vi  et  claritate  valitoram  ?  llli  qui* 

YARIORUM 


DE  IBA  DEL 


•w 


dein  sese  patronos  veritatts  profilcri  solent :  scd  quis 
liotest  eam  rem  defendere,  quain  non  didicit,  aut  il- 
lusirare  apiid  atios,  quod  ipse  non  novit  ?  M.ignum 
videor  poUiceri :  sed  coelesii  opus  est  niuacre»  ut 
nobis  faculias  ac  tempus  ad  proposita  per&equenda 
tribuaiur.  Qnod  si  viia  est  optanda  sapienii,  profecto 
nultam  aliam  ob  causam  vivere  optaveriin ,  qtiam  ut 
aliquid  efdciam  quod  vita  dignum  sit,  ct  qood  otiti- 
taiem  legeniibus ,  etsi  non  ad  eloquentiam ,  qnla  te- 
nuis  in  nobis  facundlae  riviis  est  ad  vivenduin  tamen 
afferai :  (|uod  est  maiime  necessariam.  Quo  perfecio, 
saiis  me  vixlsse  arbitrabor,  et  officium  bominis  im- 
plesse,  si  )abor  meus  aiiquoa  bomioea  ab  erroribua 
liberatos  ad  iter  coeleste  direxerit. 

NOTiE. 


lftcf€i<Mii  emm  ots  «/ootfeRlM.  Iii  seriptis  9  ree.  ^  t  Boiion.,  Tax.  In  I    Reglo,  3 


pluribus  editis,  Incredibilii  est  enim.,  Iii  caeteris  est 
Don  exiat. 

Qui  tamen.  Ita  ms.  Bov.  et  sic  eruditi  Francins  et 
Heumannus  suspicabantur  esse  legendum.  Alii  vero 
habent,  quia  lomea. 

CafUiosam,  Mss.  5  Golbert.  el  ^im.,  cojjnoiMm. 

Quod  ipu.  lia  restitui  ex  veterrimis  et  optimis 


Colb.  et  Glarom.  est  quos  tpie.  Plures  rec.  manu  exa- 
raii  et  typis  vulgaii  habeiit  quam.  Relativum  deest 
in  2  Colbert.  rec.  et  Yict. 

Ad  vivendum,  Bene  si:ilicet. 

Homines.  Rectiiis  et  eleganiiBO  est,  si  deleatiir, 
juxia  lleuinannum.  Hoc  vcrbum ,  inquit ,  e  margine 
in  textum  irrepsH. 


ANALYSIS  LIBRI  DE  IRA  DEI. 


Qosestio  hujos  llbri :  An  Deus  vere  irascaiur?        C 
Pbilosopbi  nennulli  negarunl ,  eo  quod  ^im  ve) 
beneftcam  esse  tantum  naturom ,  vel  niltil  omoino 
curare  statiierent.   L^ciantius  conlra,  Deum  vere 
irasci  hoc  libro  demonstrat  his  argiimeniis  : 

I.  Aut  ira  trtbueiida  est  Deo,  et  graiia  deirahcnda ; 
aot  utrumque  detmhendum  :  aut  ira  demenda  os»»  et 

?;ratia  tribuenda ;  aut  utrumque  tribuendum.  Primum 
alsum  est,  quia  nemo  de  Deo  onquain  dixii,  irascl 
eum  tantunmodo»  etgvaiia  non  moveri.  Alterum  est 
Epicureiim.  Suituit  enim  Epicurus,  nec  iram  in  Deo 
ease ,  nee  gr»tiam ,  iit  qui  nihil  omiMAo  eoret  :  sed 
falso;  Deuseuim  non  essel,  nisl  moveretur  :  necdi- 
giiior  Deo  admiiuftlralio  assfgnari  pokist,  quam  mun- 
di  gnbernatio.  Nulla  etiam  beatitudo  est  rei  immobl- 
l^.  Tertium  e&t  stoicuai,  graliam  io  Deo  esso»  iram 
Boo  esse  :  Ulsum  id  quoque.  Nam  si  Deus  non  iras- 
dlur  impils,  oec  pioa  oiligii.  Relinquitur  iguur  quar- 
lum ,  quod  est  veruiii ,  nempe  iram  ot  gratiajo  Deo 
Iribuendam  (Cap,  1,2,^,4,5,6).  |v 

II.  Quacumque  opiiiio  tollit  seligiooom,  vaiia  esi 
oi  falsa* 

Opioio  (woe  Doo  sive  gratiam,  sivo  iram,  sivo 
Birufaque  detrahii ,  tollit  religiooom ;  igkur  opinio 
ilia  vana  est  ei  falsa. 

Hajorera  probai  cap.  7  :  religionem  nempe  non 
posse  dissoUi ,  quia  sit  propria  hoininis.  Minorem 
conlirmat  cap.  8.  Si  eiiiin  Dcus  nihil  cuiquam  boui 
tribuit ,  siutiiim  est  eiim  colere. 

Excipiunt  quidaro  :  Prodesse  qiiidem  hoc  crcdere, 
sed  utitiutis,  non  veriiatis  gratia,  ut  coiisdentiae 
lerreantur,  quas  leges  punire  possunt. 

Lactaniius  negat  hoc ;  et  religionem,  non  utililatis 
tantuin ,  sed  veritatis  gratia  fuisse  inbtitutam ,  a:>se- 
ritcap,  9,  40,  II. 

lU.  Si  iu  rebus  bumanis  stint  boiia  ei  raala,  ne- 
cesse  esl  ad  utramque  partem  moveri  Deum ,  et  ad 
graiiam ,  com  juaia  fieri  videt ,  et  ad  iram ,  com  ce^ 
nit  injusia. 


Ycnim  prius,  qiiod  ostenditur  cap.  l\  14, 15  :igl- 
tur  et  posterius. 

Objeciio  Epicttf i :  Si  est  io  Deo  keiiti»  affectiis  ad 
gratiam ,  et  odii  ad  iram ,  babebii  igitor  et  limorem , 
et  libidincm,  el  cupiditalem. 

Respon.  Non  soqiiiliir  :  quia  gralia,  el  ira  ,  et  mi- 
seralio  babeni  in  Deo  maieriam ,  id  est,  causam,  re- 
iiqui  aflectiis  non  babent  :  quibtis  vncat  Deiis,  quia 
vfliorum  affecius  suiit ,  alios  sicut  bos  habct ,  quia 
sunt  virlutis  (Cap.  16). 

Objeciio  aKa  :  Deus  ideo  beaius  est ,  qitla  semper 
qitietus;  igitur  nec  irascitur,  neo  gratia  commove* 
tur. 

Respondet  Laclantius,  Deum  non  esse  quietum, 
quia  nec  dormiut,  ncc  moriatur.  Curare  igitur  eum 
boininum  vitam  ,  et  vi  conseqiientis  irasci  malis,  fa- 
vere  bonis.  Deiiide,  sicut  crudelitatis  est  potiiis, 
qiiatn  pielalis,  si  quis  hoino  coiilumelias  non  vindi- 
cei :  ita ,  inquit ,  non  virhitis  est  in  Deo,  ad  ea,  quse 
injiiste  Huiit,  non  comnio\*cri  {Cap.  i7). 

Ubjeclio  :  Aiqui  Deus  sine  hoc  affectu  peccaia  po» 
lest  iorrigere. 

Respon.  Ipse  peccati  adspectus  Indlgnus  est.  Nam 
qui  non  movelur,  omnino  aut  probat  delicta,  aut 
molcstiam  casiigandi  fugit,  qiiorum  utiumqiic  est 
vitiobum.  Hoc  loco  reprehendit  diclum  Archit;e  Ta- 
rciniiii,qui  ciim  in  agro  corrupla  esse oronia  com- 
perisset,  villici  sui  culpam  redarguens,  niiscrum 
dixit,  quem  jam  verbcribus  neca^sein,  nisi  iraiuK 
essem.  Nain  propter  ir.c  niagiiltudinem  poenam  min 
doiiandam ,  sed  Uiiferendam  fuisse  docei  {Cap.  18). 

IV.  Si  Deus  sauctissiiiiam  vivendi  legeiii  posuit, 
Toluiique  uiiiversos  innocenies  ac  beiieflcos  esse, 
utique  uoii  potesl  non  irasci ,  cum  videt  legem  suam 
contemni.  Verum  prius;  ergoet  posterius. 

V.  Si  est  inundi  administrator,  noii  utique  con* 
temiiii  id  quod  est  iii  mundo  vel  mnximuin. 

Vl!  Si  est  pater  ac  Deus  universonim ,  certe  et 
virtutibtia  homiiHim  delectatur,  et  viiiis  commove- 


FIRM.  LACTANTfl 


8§ 


iur;  eniio  ei  juslos  diligit,  el  impios  odit  {Cap,  19).  A 

VII.  Si  potest  iguoscere ,  poiest  et  irasci :  sed  po- 
test  ignoscere ,  qiiia  esi  legis  suae  ip.^e  disceplator  et 
judex;  poiest  igitur  et  irasci  (Cap,  20). 

Objiciebant :  Cur  ergo  qui  peccant,  soepe  felices 
sunt ,  et  qui  pie  Tivunt ,  sxpe  miseri  Y 

Resp.  Quia  fugtiivi  et  abdicaii  libere  vivual.siric- 
tius  aalem  et  frugalius ,  qui  sub  disciplina  palris 
suni.  Deinde  quia  virtus  per  mala  probaiur,  viiia  per 
voluplatem.  Prseterea  non  est  perpetua  felicitas  ma- 
lorum. 

Instaniia  :  Si  irascitur  Deus ,  statim  debuit  vin- 
dicare. 

Respon.  Si  id  faccret,  nemo  superesset,  nec  ei 
peccatoribus  aliqui  converterentur  (Cap,  20). 


Objcctio  :  Deus  liominem  irasci  vetnt  in  lcgc  sua  ; 
igilur  nec  ipsc  irascitur. 

Resp.  Lex  refroenai  iram  liominis  injustani ;  iicc 
in  lotum  proliibet  irasci ,  quia  is  affectiis  nccessario 
datus  est  :  sed  prohibet  in  ira  permaiier^.  Quin 
Deus  praecepit  irasci;  iiaque  ct  ipse  irascilur  {Cap. 
21), 

VllL  Prophela  universi  divino  Spinlu  repleli  ni- 
liil  aliud  ,  qiiain  de  gralia  Oei  erga  justos ,  et  dc  ira 
ejus  adversus  impios  loquuntar. 

W.  Sibyllac  et  ipsx  iram  Deo  attribuunt ,  Apollo 
item  Milcsius  (Cap.  22,  25). 

Coiiclusio  sequitur  parxnetica,  qua  hortalur  uni- 
versos,  ut  Deum  ament,  quod  paier,  eumdemque  ve- 
reantur,  quod  Dominus  sit.  Sciiltetus. 


LIBER 

DE  IRA  DEI,  AD  DONATUM* 


CAP13T  PRIMUM. 

De  sapientia  divina  et  humana, 

Animadverti  ssepe,  Donaie,  plurimos  id  existiinarc 
(quod  etiam  noniiulli  philosopborum  puiaverunt), 
non  irasci  Dcuin;  quoniam  vel  benellca  sit  tanium- 
niodo  natura  divina,  nec  cuiquam  nocerc ,  prxstan- 
tissimx  aique  opiiinu».  congruat  polesiati ;  vel  cerie 
nil  coret  omnino,  ut  neqiie  ex  beneficentia  ejus 
quidquain  boui  perveniat  ad  nos,  neque  ex  malefi- 
centia  quidqiiam  mali.  Quorum  error,  quia  mnximus 
est,  et  ad  evertendum  vilse  humanae  staintn  speciat, 


B  aucioritale  hominum,  qui  se  puunt  cssc  sapienios. 
Nec  tamen  nos  tnm  arrogantes  sumus,  ut  conipre- 
hensam  nostro  ingenio  veritalem  gloriemur :  sed  doc- 
trinam  Dei  sequimur,  qui  scire  solus  potest,  et  rcve- 
lare  secreta.  Cujus  doclrinae  philosophi  expertes 
existimaverunt ,  naturam  reriim  conjectura  posse 
depreiiendi.  Quod  nequaquam  fieri  potesi,quia  uiciis 
hominis,  tenehroso  corporis  domicilio  circumsepta, 
longe  a  vert  perspectione  summota  est ;  et  hoc  diflert 
ab  humaniiaie  divinilas,  quod  humanitatis  esi  igiio- 
ratio,  divinitatis  scientia. 
Unde  nobis  aliquo  lumine  opus  est  ad  depellendas 


coarguendus  est  a  nobis,  ne  et  ipsc  fallaris,  impulsus  G  tenebras,  quibus  ofTusa  est  hominis  cogitatio ,  quo- 

VARIORUM  NOTiE. 


Liber  deira  Dei,  ad  Donatum.  lla  ferunt  plerique 
mss.  et  editi.  In  ms  Bonon.  antiquiore  est  L,  Castii 
Firmiani  Lactantii  incipit  de  Ira  Dei  liber  viii.  Iii  Re- 
gio-Puleaiio,  Cwlii  Ftrmiani  insiitutionuin  Divinarum 
de  Vita  bcata  expticil  septimut  tiber^  incipit  de  Ira 
Divina  Uber  viii.  Legitur  quoque  de  Ira  Divina,  in  1, 
Oxoniensi.  Iii  16  tnss.  deest  ad  Donalum,  Extat 
de  hoc  iibro  hoiiorificum  B.  Hicrunymi  lcsiimoiiiuin 

ad  cap.  IV  Episl.  ad  Ephesios,  liis  vcrbis  :  Finnianus  ^^^  i,^^  ^^^  „.,  ^jjbi  ^  ^^  ^^  ^^  ^,  ^^,., 
noster  tibrum  de  Ira  Uet  docto  paruer  et  eioquenit  ser-  D  aUbi  ^y^nuoL  nomina^  alihi  r^-kin^  :  Ci^ro  nuiic  vas, 
mone  conscripsil,  quem  qut  legerit,  pulo  «  ad  trm  m-      „„„c  receptaculum.  De  quo  in  Divinis  Iiisiilut.  plur.i 


tile  abjecerunt. 

Coarguendus  est  a  nobis.  Abest  praepositio  a  ins. 
I  Bonon.  aniiq. 

iVe  et  ipse  faltaris,  Additum  et  ex  omnibus  mss. 
et  vct.  ed.  Rom.  an.  1470. 

Nec  tamen  nos  tam  arrogantes  sumus,  Tam  abcst  a 
21  mss.  et  5  vet.  editis. 

Tenebroto  eorporis  domicilio  cireumsepta,  Plnloiii- 


tellectum  salis  abundeque  sufficere,  clc.  Eumdein  li- 
hrtim  appellat  pulcherrimum  in  libro  de  Scriptor. 
Ecclesiast.  in  Firmiano.  Cavendum  tamen  a  them.tlc 
illius,  quod  est  de  Ira  Dei;  nam  toio  libro  docel, 
irae  nfreciitm  et  alios  quosdam  vere  et  proprie  in  Deo 
reperiri,  et  prxsertim  cap.  15,  16  et  17  quod  etiani 
asseruit  lib.  ii  Div.  Instiiut.  cap.  18.  Quem  locum 
adi.  Is^us. 
Animadoerii  scepe,  Donnte,  Jmiiatio  est  Ciceronis, 

3ui  Paradoxn  sui  sic  inchoat :  Animadverii  scepe^ 
Wute, — Donate,  Uiincnonnulli  ruissccenseiii  Donaium 
confcssorem,  cui  Lnclaniius  siium  de  Mortibus  Per- 
seeutorum  dicavit  tibrum,  Alii  voliint  fuissc  Doiiatum 
bcTresiarchaiii  Douaiislarum,  alleri  vero  i£liuin  Do- 
natiiin  Gruiniiialictim  S  llicronymi  praeceptorein  : 
quod  ciim  divinuri  mngis,  qiinm  cerlo  sciri  possit, 
penes  leciorctn  reiiiiiio  e\amen  et  jiidicium. 

Pturimos  id  existimare,  Ita  vetere>  2  edit.  Rom. 
et  Belul.  cum  omnibus  mss.  praeler  2  Runon.  et  Tax. 
in  ^quibus  est  oistimare.  Caeieri  edit.  id  tanquam  inu- 


dicta  suiit.  Pauli  philosophia  magnificenlius  dc  di- 
gnitste  corporis  humatii  seuiit.  Sic  Corinlhiis  scribit 
I  Cor.  cap.  5,  V.  6  :  NescitiSy  quia  temptum  Dei  esiis^ 
et  Spiritus  Dd  habitat  in  vobts,  Rursus,  Nescitis,  quo- 
niam  corpora  testra  membra  sunt  Christiy  cap.  5 
V.  15. 

Longe  a  veri  perspectione,  Ita  plures  edd.  ct  ouiiics 
fere  mss,  cum  Tboniasio.  Et  recte.  In  5  niss.  rcc.  ct 
edit.  Rom.  1470,  averi  perfectione^  male  ;  in  6  odiiis, 
a  Dei  perspectione,  viliose;  noii  etiim  ibi  de  D.ei  co- 
gnitionc  sermonem  Instiluere  vult  Lactnnlius,  sed 
osteiiderc  Deum  esse  auctorem  cognitionis  vcriiutis. 
GALLiGUS. —  De  hac  senteiitia  vide  libr.  ii  Institiit. 
cap.  9. 

Ilumanitate.  Ilumnnilas  hic  non  notat  illntn  viriu- 
teni,  quam  proprie  homo  alteri  homini  pra^stai,  siul 
naturam  humanam,  ipsum  hoininem.  Minulius  Feiix 
in  Octavio  :  Timoremiomnem,  qno  humanitas  reyilur, 
penitus  sustulerunt,. 


^<  LIBEK  DE  IRA  DEI.  g^ 

njam  in  carne  morlali  agenlcs,  nostris  sensibus  di-  A  veriuils  ascendiUir,  non  esl  facilc  cuilibei  evehi  ad 

summum.  Caligantibus  enim  veriiatis  fulgore  lumi- 


vmare  non  possamus.  Lumen  autem  meniis  bumanse 
Deus  csl,  quem  qui  cognoverit,  et  in  pecius  admi- 
serii,  lUnminaio  corde  mysierium  veriiatis  agnoscet : 
remoto  autem  Deo  coelestique  doctrina,  omnia  erro- 
ribus  plena  sunt.  Rccteque  Socrates,  cum  esset  om- 
nium  philosophorum  doctissimus,  tamen  ut  cailero- 
rum  argueret  iiisciiiam,  qui  se  aliquid  tenere  arbi- 
irabaniur,  ait  se  nihil  scire,  nisl  unum,  qiiod  nihil 
sciret.  Intellexit  enim,  docirinam  illum  nihil  hal)ere 
in  sc  cerii,  nihil  veri ;  iiec,  ut  putant  quidam,  simu- 
hvii  ipse  doclrlnam,  utalios  refelleret;  sed  vidit  ex 
parte  aliqua  veriiaiem.  Testalusque  esl  eiiam  in  ju- 
dicio  (sicut  traditur  a  Platone)  quod  nulla  esset  hu- 
mana  sapientia  :  adeo  docirinam,  qua  tum  philosophi 
gloriabanlur,  conlempsit,  derisit,  abjecit,  ut  id  ipsum  B 
pro  summa  doctrina  profileretur ,  quod  nihil  sclre 
didicisset.  Si  ergo  nulla  csl  sapientia  humana,  ut  So- 
eraies  docuit,  ut  Plato  tradidit,  apparetesse  divinam, 
nec  uUi  alii,  quam  Deo  veriutis  noliliam  subjacere. 
Deus  igiiur  noscendus  est,  in  quo  solo  verius  est. 
IUe  mundi  parens,  et  conditor  rerum,  qui  oculis  non 
fidetor,  mente  vix  cernitur.  Cujus  religio  multis  rao- 
dis  impugnari  solet  ab  iis,  qui  neque  veram  sapien  • 
tiam  lenere  polueruiii,  neque  magni  et  coelestis  ar* 
eani  comprehendere  raiionem. 
CAPUT  II. 
Ik  veriiate,  deqve  ejus  gradibus,  atque  de  Deo. 
Nam  cum  sintgradu$multi,per  quos  ad  domicilium 

VARIORUM  NOTiE. 


nibus,  qui  stabilem  gressum  lenere  non  possunt,  re- 
volvunlur  in  planum.  Primus  auiem  gradus  esl,  in- 
telligcre  falsas  religiones,  et  abjicere  impios  cultus 
deorum  liumana  manu  fabricalorum.  Secundus  vero, 
perspicere  animo,  quod  unus  sit  Deus  suminus,  cujus 
poteslas  ac  providenlia  effecerit  a  principio  mundum, 
et  gubernei  in  posterum.  Tertius,  cognoscere  minis- 
trum  ejus  ac  nuntium,  quem  legavit  in  terram ;  cjuo 
docenie,  liberati  ab  errore,  quo  implicati  lenebamur, 
formatii)U6  ad  veri  Dei  culium,  justitiam  disccremus. 
Ex  qaibus  omnibus  gradibus,  ut  dixi,  pronus  cst  lap- 
sus  et  facilis  ad  ruinatn,  nisi  pedes  inconcussa  siabi* 
litale  figantur, 

De  primo  gradu  eos  excuii  videmus,  qiii,  cum  falsa 
inlelligant,  Umen  verum  non  inveniunt,  contcmptis« 
que  terrenis  fragilibusque  simulacris,  non  ad  colen- 
dum  se  Dcum  conferunt,  quem  ignorant :  sed  mundi 
elementa  mirantes,  coelum,  terram,  inare,  solew,  lu- 
nam,  cxleraque  asira  venerantur.  Sed  horum  imperi* 
tiam  jam  coai^uimus  in  sccundo  Divinarum  Institu- 
tionum  libro.  De  secundo  vero  gradu  eos  dicimus 
cadere,  qui  cum  senliant,  unum  csse  summum  Deum, 
iidem  Umeii  a  philosopliis  irretiti,  et  falsis  argumen- 
Ulionibus  capli,  aliter  de  unica  illa  majestate  sen- 
tiunt,  quam  veriUshabet;  qui  aut  figuram  negant 


No$iri$  seniiim,  Mss.  7  praemiltunt  de.  C      In  qno  $olo  verUa$  e$t.  i  Reg.  rec,  et  7  editi,  m 

f^^feque  Socratet.  Francius ,  forte  Jtaque.  In  Em.      quo  $oia. 


est  Heete  ergo, 

Inuntiam.  Reimm.  Ju$tUiam,  Prave.  Pierr.,  Parrh., 
intaniam,  Rost.  Ven.  U7I,  utraqne  78,  Paris.,  Ald., 
ei  hoc  recentiores  omnes,  in$cUiam,  Lond.,  Reg., 
Golb.,  Ven.  1495,  in$rientiam.  Recepi  vocem  Cice- 
roni  ei  nostro  graum.  Vid.  lib.  v.  Confer.  Gronov. 
ail  Liv.  xxn.  cap.  25.  Bdneman. 

Se  nihil  $cire.  Apud  Plalon.  in  Apolog.  Socral. 
sub  iniiiuni,  et  Cic.  i  Acad.  (|U9esl. 

Putant.  lu  ms.  Bov.  quam  lcclioncm  probai  Heu- 
mannus ;  alii  putabant, 

SimutiivU  ip$e  docirinam.  M«is.  7,  ip$e.  Scripii  9  et 
2  veU  edd.  Roni.,  di$$imulavn  ip$am, 

Ex  parte  aliqua  verilalem,  Lond.,  Reg.,  Ex  parte 
aUqnam  veritatein,  N<m  inale.  Reliqni,  ex  parte  aliqtta^ 


Stabilem  gre$$um  tenere,  Lucanus  lib.  i : 
Inconcussa  tenens  dubk)  vestigia  cursu. 
Senec.  in  Thiest.  5  : 

Subilem  In  plano  figere  gressum. 

Coiif.  noi.  infra.  Bun. 

Fabricatorum.  Scilicet  deonim.  Sic  emendavi  ex 
cunctis  fere  mss.  et  vnlgatis  Gymnic,  Is..  Cellar., 
W:tlch.,  multo  melius  quam  fabricato$  k  manuseripto- 
rnm  rec.  el  i1  editorum.  Quid  eniin  sibi  vull  culiu$ 
deorum  fabricato$?  Sed  etsupra  lib.  vii  Div.  Iiisl.,  ad 
impio$  cnltu$  manufactorum  deorum. — Cfi//tM  deorum 
humana  manu  fabricatorum,  Voccs  liumana  manu  aiK'e 
sunt  in  omnibus,  nnn  pulo  sollicitandas,  lilienier  La- 


ut  lib.  III,  cap.  5 :  Potest  lieri,  utomnes  ex  purte  atiqua  t^  tini  istas  voces  coiijungunt.  Noto  ad  Lact.  lib.  v,  cap. 
erraverinl,  ex  parte  atligerinl  veritatem.  Idem  ex  Ci-      i2 :   Non  $acri/icare  tapidibu$  humunu  manu  facti$ : 


cerone  lib.  iii.  atiqua  ex  parte.  BoN. 

T€$taiusque.  Aliest  que  a  Colbert.  i  et  9  editis.  Plato 
M^ripsii  proSocratc  Apologiam,  qucmadinodum  eiiam 
Xciioplion  ei  Lysias.  In  ea  Plaio  Socratem  causam 
suani  conlra  calumniatores  ilefendentem  inducil,  ac 
ut  clcv.iret  cujusdam  sapientix  liiulo  inrgentis  opi- 
nioneiu,  piilcherrima  et  inodesta  syncrisi  sapientiae 
illius  suani  pnefert,  quod  ipse  de  nulla  sapientia  glo- 
rLiretur,  ille  vero  cum  nihil  sciat,  sapiens  lanien  vi- 
dere  velil.  Aristophanes  Comicus,  a  Socratis  ieinulis 
pecunia  corruptiis,  euin  ludo  scenico  indignis  modis 
pra?scindii ,  inier  ca;tera  caluninians,  quod  /Afipcpvo- 
Tovums^  promercedeaequum  et  iniquuin  doceat.  Haiic 
caiitmniamCuiniuenlaior  fideliier  (ut  cxiernsquoque) 
reinndit.  Betul. 

Platone.  Plato  iii  Apolog. 

Adeo  doctrinam.  Sic  omiics  mfs.  ct  pleriquc  cdili. 
In  0  iiiiprcssis  cjl  adeoqite. 


Lib.  VII,  cap.  i  j  :  3lanibu$  humani$  laboratum.    Bun. 

Cognoscere  mini$trum  eju$  ac  nuntium^  etc.  Ange- 
lum  niniirum  magni  coiisilii,  Hcece$t  enim  vitaa:tema, 
iiiquil  ipse  Doniiniis.  Joan.  xvii,ti(  coano$cant  te  $otum 
verum  Ueum,  et  quem  mimti  Jesum  Lhri$tum,  Si  mis- 
sus,  ergo  legatus,  nuntius,  angelus,  seu  apostoliis, 
salva  tamen  majesiate  dhina.  Iiem  eadem  condiiione 
mini$tcr.  Rom.  xv. 

Implicati,  Ms.  Bov. 

Verum.  At  ms.  Bov.  Icgll  vera. 

Horum  imperiiiam  jam  coarguimus  in  $ecundo  Divi- 
narum  Inslitutionum  libro.  Inde  patet  Divinarum  Insti- 
tmioiium  libros  ante  librum  de  Ira  Dei  fuisse  con- 
sciiptos. 

Qui  cum  sentiant.  Iia  emendatum  ex  omnibus  pene 
mss.  ei  cdii.  Rom.  ii70  ct  Gyninic.  Vide  scq.  Reg.  i 
rec.  ei  edit.  Crat.,  qai  cum  $entiunt.  Mulii  imprcssi , 
^tii  consentiunt. 


83 


FiUM.  LACTANTlI 


U 


liabere  uiiam  Deam,  aui  nullo  affectu  coinmover)  pu-  A  quegjda  pariilio  esl,  cum  dtversa  et  repugnaniia  slnt, 


Iftnt,  quia  sit  omnis  affectus  imbecillitatis,  q\m  in  Deo 
nulia  est.  De  tertio  vero  ii  praecipitantur,  qui  curo 
sciaiit  legaiuin  Del,  eumdemque  divini  et  immortaiis 
templi  conditorem,  tamen  aut  nonaccipiunt  eum»  aut 
«liier  accipiunt,  quam  Hdes  poscit :  quosex  parle  jaro 
refutaviinus  in  quarto  supradieti  operis  iibro,  et  re- 
futabimus  postea  diiigentiuSt  cum  respondere  ad 
omnes  sectas  cosperirous,  quie  verilatem,  dum  dis- 
putaiit,  perdiderunt. 

Nunc  vero  contra  eos  disseremus,  qul  de  seeundo 
gradu  lapsi,  prava  de  summo  Deo  sentiunt.  Aiunt 
enim  quidam,  nec  gratiflcari  euro  culquam,  nec 
irasci ;  sed  securum,  et  quietum,  immortalilatis  suas 
boiiis  perfrui.  Alii  vero  iram  tollunt,  gratiam  reliu'' 
quuni  Deo ;  naturam  enim  summa  virlule  praeslaniem  B  fl*"^  noeeat ,  et  obsit,  prodesse  vero ,  ac  benefacere 
ut  non  maleflcam,  sic  beneflcam  esse  debere.  Iia  nequcat.  Qu«  fgitur  ratio,  quae  spes  salutis  bomini- 
omnes  ptiilosophi  de  ira  coosentiunt ;  de  gratia  dis-  bus  proposita  esl,  si  malorum  tantummodo  auctor 
crepani.  Sed  ut  ad  propositam  materiam  per  ordinem  est  Deus?  Quod  si  sit,  jam  majestas  ilia  venerjbilis , 
descendat  oratio,  bujusmodi  flncienda  nobis,  et  se*     non  ad  Judicis  potestatem ,  cui  iicet  servare  ac  nbe^ 

YARIORUM  NOTiE. 


ira,  et  gratia.  Aut  Ira  tribuenda  est  Deo,  et  gratia  de- 
trabenda ;  aut  uirumque  pariter  detrahendum.  Aul 
ira  demenda  est,  et  gratla  trlbuenda ,  aiit  utrumque 
tribuendum.  Aliud  amplius,  prxter  bxc,  nihii  potest 
capere  nalura,  ut  necesse  sil  in  uno  istorum  aiiqiio 
verum,  qiiod  quseritur,  inveniri.  Gonsideremus  sin- 
gula,  ut  nos  ad  tatcbras  veritatis,  et  raiio  et  ordo 
deducat. 

CAPUT   ni. 
De  bonii  et  mali$  in  r€bu$  ^tummti,  eormiiqu$  auclore. 

Primttm  iilud  nemo  de  Deo  ditit  unquam,  irasci 
eum  iaiitnmmodo,elgratia  nonmoveri.  Estenim  dis- 
conveniens  Deo,  ut  ejusmodi  potestate  sit  prxditiis, 


Qui  aut  pguram  neqant  habere  ullam  Deum,  Deum 
nemo  vidit  unquam.  Quce  ertfo  est  iiia  figura,  ad  quand 
homo,  inquies,  creatus  est?  Sed  ne  ipsa  quidem  bu- 
manis  oculis  occiirrit,  quae,  ul  ipse  fateris,  vlx  meiite 
concitiitur.  Nos  flguram  Dei  nullam  cognoscimus.  Vido 
Tertuliiaiium  adversus  Marcionem,  et  Bnsilium  Ho- 
mii.  10.-  Figuram,..  Iiabere».,  Deum,  Staiuitquidein 
alibi,  Deiim  esse  incorporeum,  e.  g.,  lib.  vii,  cap.  3 
et  alias  ;  flgiiram  inmen  Oeo  iribuit,  Confer.  cap.  il 
el  iS,  iu  f|no  erravit  cum  aliis.  Bun. 

Aut  nuUo  affectu  commoveri.  Sic  lego  cuiii  mss.  7 
Vaiicaiiis,  Regio-Piil.,  i  al.  Roff.,  5  Colb.,  Manu.,  i 
Clarom.,  Brtin.  et4  imprcssis.  Menduin  irrepsil  in  .5 
Reg.,  %  Vaiic,  i  Culb.  et  muliis  editis,  ubi  pronfi//o 
iegilur  ullo^  quod  res  ipsa  repudiat;  nain  Laciaiiiius 
eos  nrgiiit,  qtii  nulto  affectu  Deum  commoveri  ^lant. 

Dhmi  et  immortali$  templi  condilorem.  Tem\i\i  vivia 
consirucli  lapidiiius,  I  Pct.,  ii,  ciijiis  te.in|ili  dicalio 
divini  Spirilus  opus  est.  SaCcrdos  vero  Idein  qui  et 
conditor,  aelernus  ille  nimiruin,  secundum  ordinem 
Meichisedecii,  ut  ad  Hebneos  scripiuro  est.  Betul. 

Quo$  ex  parte.  Mss.  2,  Qu9d, 

Supradieti^  Vide  de  hac  vocc  not.  lib.  vi ,  cap.  5« 
Usus  eadem  Vopiscus  in  Aureiiano  cap.  9  et  36,  licet 
aatis  comiiiode  possiut  esse  du«  voces.        Bun. 

Et  re(utabimu$  po$tea,  etc.  Videtur  Laci.  in  aniroo 
habuisse  ad  omnes  sectas  lum  in  cbristianismo  ortas 
respoiidere.  Rivetue  in  Notis  mss. 

Dum  dispuiant*  Janus  Gulielmus  ad  Plaul.  Mo- 
xixchin.  cap.  4,  tesiatur,  in  quibusdam  exemplaribus 
h:il)eri,  dam  die^ipant^  quain  iectionem  probit  ipse. 
IsAUS. — Biineman.  quo(|ue  hanc  iiltimam  iectionoin 
bal>ei,  et  sic  iliam  probal. —  Yeritatem  dum  di$$ipant, 
perdiderunt.  IdemtutiesinculcaviiLactaniius;  maxiine 
de  sectis,  ad  quas  res|>icit,  dixit  lib.  iv,  cap.  50 :  Oii- 
sidium  facerent^  et  eccle$iam  (iii  qua  verilas )  dissipa- 
rent ;  iib.  ii,  cap.  iO:  ut  vetm$,.,  $olet  variie  $ermo- 
nibus  dis$ipata  corrumpi ;  lib.  vii,  cap.  22:  opinio  veri 
veriiatem  per  diver$a  ora  $ermone$que  taria$  dissipatam 
mutavil.  Buif. 

Qua  veritaiem,  dum  dUputant,  pfrdiderunt.  Sic  le- 
gunt  plerique  mss.  sic  etiani  editi.  At  Janue  Guilielmi 
mavuit  iegere  cum  antiqifis  suis  codicibus  diuipant, 
qnibus  eiium  siniiles  sunt  mss.  Uitr.,  Em.,  Br.,  2 
lieg.,  5  Colb.  Ralio  ejus  est,  oiiod  veritas  dispuia- 
tioue  invcuitur,  non  perditur.  Sed  ego  tilhil  muiaii- 
dum  censui ;  eJegiuis  eniro  et  soopo  est  apia  lectto. 

GALLiEUa. 


Atiiveroiram  tottunt.  lu  legendum  esse  ex  omnibus 
ms8«  et  6  impressis  textus  ipse  suadet,  non  ui  in  ii 
editis,  lUi  vero. 

Vt  non  maleficam,  $ic  beneficam  e$$edebere.  Lond., 
Reg.,  Goih.,  Lips.,  2  Reimm. :  Ut  non  maleficam  e$$e 
debere.  Ci\i\X.,  id  est,  BubL,  Rost.,  Yeii.  i47i,  uira- 
qne  78,  95,  97,  Parrhas.  :  £l  n^ii  maleficam  e$9e  de- 
bere.  Paris,  i515  :  Pree$tanlem^  non  maleflcaiu  csse 
debere.  Bun. 
G  Et  eequenda  partitio  e$t.  Sic  lego  ex  antiquioribiis 
et  melioriims  mss.  2  Bon.,  Regio-Put.  et  2^1.  Rcg., 
3  Colb.  inuitisque  aliis.  Iii  scripiit  6  Reg.  el  ediHs 
est,  et  ex$equenda»  quod  idem  est ;  eeqni  enim,  pro  e^- 
qai  legitur  apiid  Ciceronem. 

UirunHfue  pariter  deirakendum.  Ex  omnibus  m^s. 
ct  i5  vet.  editis  addidi  pariter,  qitod  cateris  impres- 
sis  decst. 

Aut  utrumque  tribuendum.  lu  meltoreS  et  antiqfitO' 
res  ross.  In  t  Reg.  rec«  ei  muUis  vulgalis  esi  aut  neu- 
Irum  fri6ttend4«m.  Plurimi  mst.  etediU  SveL  Rom.  et 
Beiul.  ferunt  attin«Klrufn  deirahendum.-^Aut  uirum'^ 
que  tribuendum.  Ilsc  lectio  teiieiida  esi ,  vel  aiia  at^ 
terius  codicis  S«  Saivatoris  roinus  antiqul,  Tax.  et  P. 
aut  neutrum  detrakendum^  qu«  sensu  eadem  esi  ciim 
priori.  Qitod  si  legatur  ut  in  Aldiiia,  et  caRteris  edi- 
tionibus,  aut  neutram  tribuendum,  hoc  quartutn  mem- 
brum  idem  fueritcum  eo,  quod  ille  secundo  ioco  po- 
suit,  videlioet,  aukutrumque  paritet  detrahendum ;  hoc 
1%  auimadvertit  quoque  Thomasiiis  m  notis.  Is^us. 
"  Di$conunien$  Deo.  Mss.  2Bon.,  i  Reg.  rec.,Tax., 
i  Sorbon*,  2  Colb.  ct  ed.  Betul.  et  h.  emendatlonis 
graiia  pntfertml  inconveniene  Deo.  At  vox  dieconve- 
tuen$,  quae  iegiiHr  iti  cifiteris  mH.  et  il  editis,  est  Ct- 
ceroniaiia,  ut  exittlmantgrammatrct  quidatn.— /nrofi- 
veniene  Deo.  Sic  habet  Bun.  et  iioiam  scqoenicm 
exhibet :  Angl.  eiiam  Lotid.,  Reg.,  Golh.,  Gtielf., 
Memb.  :  DUconveniene  Deo.  Novi  qtildem  Iloratii, 
di$convenit;  et  Teriull.,  disConteHientiam,  ab  alHs 
observitftm.  Ita  llb.  i,  cap.  ii  :  Quanto  id  magi$  i/i- 
convenkne  Deo.  Epist.  Taurtn. ,  putant  inconveniens 
fui$$e.  BuN. 

Simaiorum  tantummodo  auctor  est  Deu$?  Thcologi 
distinguuutiuter  inalHm  poftfwe  et  malom  culp»;  prlo- 
ris  aiictor  est  Deas,  culpae  non  Item.  Gall^us.  — 
Si  matorum  tantummodo  auctor  e$t  Deus?  loquititr 
de  niaiis  p*Biiarum.  quae  Oeos  irattts  itifligri,  quoriini 
auctorem  ei  causam  Deum  es»e  fatetur  qnocinc  salnc- 
tus  Thomas,  p-p.  qu3est.*49,  ari.  ?.  Is.eus; 


85  U&Bli  M  IRA  DEI. 

nre»  ted  ftd  mforfs  et  etrniflds  effldum  deducetttf .  A 


Cum  autett  tideamns,  non  modo  mtla  esse  fn  rebtii 
bumanis»  sed  etiam  bona,  utique  si  Deus  est  auctor 
Hialcnim,  este  alterum  necesse  est,  qui  contraria 
Deo  Ciciai>  ei  det  nobis  bona.  Si  est ,  quo  nomine  ap- 
petlandus  estt  aut  cur  nobis ,  qui  maie  fatiat ,  no» 
lior  esl^quam  itle,  qui  bene!  Si  aulem  nibil  poiest 
esse  praeter  Deum ,  absurdum  est  et  vanum,  divinam 
piatare  potestatem,  qua  nihil  est  majus,  nihil  nieiius , 
liocer6  posse,  prodesse  non  posse.  Ei  ideo  nemo  ex* 
tttit,  qui  auderet  id  dicere;  quia  nec  raiionem  babet , 
oec  ullo  modo  potest  credi.  Quod  quia  convenit,  traiis-> 
eamas  ei  teritaiem  aliln  reqoiramus. 

CAPOT  IV. 

De  Deo^  deque  ejtu  alfectibu$^  Epicurique  reprefun'  B 
tione, 

Qttod  seqnitur,  de  schola  fipicuri  est ;  sicut  iram 
Id  Deo  non  esse,  ita  nec  gratiam  quidem.  Nam  cum 
pntaret  Epicurus,  alienum  essea  Deo  malefacere  at- 


qoe  nocere ,  quod  ex  atfectu  iracundiae  plerumqut 
nascitur ,  ademit  ei  etiam  beneflcentiam ,  quoniam 
Tidebat  consequens  esse,ut  si  habeat  Irani  Deus,  ba- 
beat  et  gratiam.  luque  ne  illi  vhium  concederel, 
etiam  virtutis  fccit  expertem.  Ex  hoc,  inquit ,  beatnH 
ei  incornipius  esi,  quia  nibil  curat,  neque  babet  ipse 
negoiium ,  neque  alieri  exhibet.  Deus  igitur  non  estv 
si  nec  movetur,  quod  est  proprium  viveniis  :  nec  fa- 
cit  aliquid  impossibile  homini ,  qiiod  est  proprium 
Dei,  si  oinniuo  nullam  babel  v(»luntatem,  nulliim  ac- 
tum,  nullam  denique  administratioiiem,  quae  Deo  dl- 
gna  sit.  Et  quac  major ,  quae  dignior  administratio 
Deo  assignari  potest,  quam  mundi  gubernaiio,  maxi- 
meque  generis  humani ,  cui  omnia  terrena  subjecta 
sunt. 

Quae  igitur  in  Deo  potest  esse  beatitudo,  si  sempe^ 
quietus,  et  immobilis  torpet?  si  precantibus  surdus, 
si  colentibus  cscus?  Quid  tam  dignum,  tam  proprlum 
Deo,  quaro  providenlia?  Sed  si  nibil  curat,  nibit 
providet,  amlsit  onmem  divinitatem.  Qui  ergo  totam 
vim,  totam  l>eo  substantiam  tollit,  quid  aliud  dicil. 


VARIORUM  NOTiE. 


U^quisi  Deu$  m  aueior  ma/omm,  eue  alterum  ne- 
ce$$e  e»i^  qui  contraria  Deo  faciat,  Ita  reposui  ex 
mss.  2  Bonon.  t  Reg.,  5CoIb.,  1  Sorbon.,  Tax.,  edd. 
Tboro.  et  Walcb.  Iii  mss.  11  et  5  editis  legitur :  UU- 
que  $i  Deus  est^  auctoreni  esse  allerum  necesse  est,  qui; 
in  3  editis  rec.  Oiique  st  Deus  non  est,  esse  allerum  ne- 
cesse  est  qui;  iii  scriptis  9  et  lotidein  impressis  :  Uii' 
que  si  Deus  non  est^  auctorem  esse  alterum  necesse  est  qui, 
—  Uiiqae  si  Deus  est,».  quiconlraria  Deo  faciat,  Reli-  ^ 
nni  coiumiinein  iectionein,  quamvis  B.etT.  habeant, 
Vtique  u  Deus  est  anctor  malorum^  esse  alterum  necesse 
estqui  conlraria,  etc.  Si  Deus,  inquit,  non  est  aucior, 
scilicet  tam  bononim,  quam  maloruin,  iia  ut  soluin 
nialefiacial  honiinibus,  alieruni  igitur  coiistituere  auc- 
torero  l>eneticioriim  necesse  ea,  cuui  et  bona  et  inala 
experiamur.  Sed  alius  pneter  Deuin  constitui  non  po- 
test:  ergo  idem  Deus  auctorest  tiimmaloruni,  id  cst, 
poenaruiii,  tum  bonorum,  idest  beneliciorum,  aique 
prafmioruin.  is^us. 

Nocere  posse^  prodesse  non  posse.  Tria  postreroa 
ver ba  at>suat  a  iO  mss.  ei  3  ecl. 

Qubd  quia  convenit,  id  est,  quia  in  eo  conveniunt 
omnes;  sive  nostrt  vcrbis  de  Opif.,  cap.  17  :  Quod 
quim  inter  philosophos  convenit,  ita  Clcero,  lib  i  iii- 
vetit.,  cap.  d :  Qnid  factum  sit,  convenit,  Lib.  i  de  Na- 
t«ra  deor.,  cap.  3i  :  Conveniat  id  quoque.  Bun. 

Mttlefacere,  Sic  Laciaiitiusiufracap.  5,  cisic  om- 
nes  mss.,-  duobus  rec.  dempiis,  iii  quibus  est  malum  D 
facere^  oi  iu  eicusis.— At  Buii. :  Malefacere.  Restituo 
ex  Bon.,Tas.,Loiid.,Reg.,Goih.,Lip8.i,  3  Reimm., 
Heuiiianno  consentieiite,  malefacere,  utcap.  3:  Cur 
qui  malefacit^notior  est^  quam  ille^  qui  bene;  cap.  5  : 
tue  quicquam  male  facial;  cap.  1  :ex  malefieentia.  Ven. 
l(>95-97  :  tiia/Min,  quod;  reli<|ui,  malum  facere^  quod, 
Lib.  111,  cap.  17,  ex  soulentia  Epicuri  :  Sapientis 
esi.»*  maiefacere,,,  Deus  nonirascilur  quicquam.  BtJli. 

Alque  nocere.  tiaec,  quippe  liaud  iiecessaria,  Cmm., 
Cant.,  Loiid.fReg.,  Lips.  !t,5,  Reinim.,  Subl.,  Rosl., 
Veii.  1471,  7«,  utraque  78,  U3,  97,  Fier.,  Parrh*, 
Paris.,l8xosdeicut;adduut  veroAid.,  Crat.,  Gynin., 
Fatlt.,  Tom.,BeiuI.,  Ttiomas*,  Tbys.,  €ali.,  Spatk., 
Gell.,  Waicb»,  Ueumann*  BOR. 

Sk»hoc  iiK/iitl.  Lucret.,  1. 1,  v.  56  : 

Omnis  eoim  per  se  Divum  natura  necesse  est. 
liomdrtali  £V0  sum  ua  cum  pace  frualur, 
fkmota  a  nostris  rebos,  ete. 


Versus  sunt  Lucretii  :  sed  sententia  est  Epicurl.  Lac- 
tantius  eniin  nos  admonet,  lib.  de  Opillcio,  cap.  6, 
Epicuri  esse  omnia  quas  delirat  Lucretius ;  eumdeinque 
errorem  Epicuro  adscripsit  Gicero ,  lili.  i  de  Naiura 
deoruiii.  il^ic  prima  est  tuv  xu/>uav  do^cov  :  Quam^ 
quaniy  inquilCicero,  video  nonnnltts  videri^  Epicurum, 
ne  in  offensionem  Atheniensium  caderet ,  verbis  reli» 
quisse  deos,  re  snstulisse.  Itaque  in  illis  selectis  ejus  bre- 
vibusque  sentenliisy  quas  habet^  quas  appellatis\\jpia^ 
565af ,  hiec  ( ut  opinor)  prima  sehtentia  esi :  Quodiea" 
tum  et  immoriale  est,  id  nec  habet^  nec  exhibet  cuiquam 
neqotium,  eic.  Adscribendussiinul,  notandusqiie  Ter- 
tiifliaiii  de  liac  re  locus  est,  ex  Apologeiici,  cap.  46. 
Alii  incorporalem  asseveranty  atii  corporalem ,  ut  tam 
Platonici,  quam  Stoici ;  alli  ex  atomis,  atii  ex  numeris^ 
sicut  Epicurus  et  Pythagoras ;  alii  ex  igne,  quaiiter  He- 
racliio  visum  est,  Et  Ptatonici  quidem  curantem  rerum, 
Epicurei  otiosum  et  inexercitum ,  et  ( ut  ita  dixerim  ) 
neminem  humanis  rebus ,  posilum  vero  extra  umii- 
dum,  eic.  lii  priino  membro  videri  possent  ei  Plato- 
nici  et  Sloicl  Dciim  corporalem  Tacere,  cuin  utriqiie 
incoiporalein  raciant.NamPlatOKo-cu/xarovDeuin  dixii^ 
Sed  cur  Tertulliano  sum  iniquior,  qiiod  Sioicos  dicil 
DeuMi  corporenin  Tacere,  cuiii  lioc  idem  eiiain  riciat 
Origenes  contra  Celsiim?  Adde  quod  Stoici  Deum  ig- 
nern  dicunt :  ignis  auleiii  corpus.  Betoleius. 

Nec  moveiur.  Vide  infra,  nii//um  mutum.  Lact., 
lib.  II,  cap.  8 :  Potestas  faciendi  aliquid  non  potest  esse, 
nisi  in  eo,  quod  sentit,  quod  sapity  quod  cogitat^  quod 
moveiur.,,  Quod  insensibile  est^  inersel  torpidum  sem- 
per  jacet,  et  nihii  inde  oriri  potest^  ubi  nuHus  est 
molus  voluntarius,  BoN. 

Quod  tst  propriumDei,\}i  supra,  lin.  praeced.  qudd 
estproprium  viventis.  Mss.  3  rec,  Deo, 

Quam  mundi  gubernatio.  Mss.  rec.  etedd.  addunt, 
quamcura  viventium,  quod  non  coha^ret  cum  aliis  Lac- 
(aniii  verbis,  et  abesi  ab  aiiliquioribus  mss.  Hegio- 
Pul.,  Bonon.  et  Tax. 

Immobilis  torpet»  Vide  Notas  ad  lib.  ii,  cap.  8. 
Conf.  Nol.  lib.  vi,  cap.  17  :  Immobiiis  stuvor  mentis ; 
de  Ira,  cap.  17  :  Qui  Deum  faciunt  immohilem,  Bon. 

Sed  si  nihil  curat,  Id  est  in  multis  mss.  Exiat  au- 
tem  in  1  Beg.,  i  Bon.,  %  Colb.  aliisque,  et  in  omnt* 
bus  fere  iii>pressis.  Vide  inrra  semcl  ei  iieruin,  ergo 
nec  cura  uUius  rei,  nec  providenlia  est  in  eo. 
|.   Divinitatem,  In  ins.  Bov.  dignitatem, 

De6  iubstantiam,  Hcumauiio  legendum  videtur, 


87 


FUIM.  LACTANTil 


S» 


nisi  Dcum  omiiino  non  esse?  Deiuque  Marcu^  Tuliius  A  cadere  iion  polesi.  Quod  si  nuilus affecius  in  Dco  es 


a  Posidonio  dicliim  refert,  id  Epicururo  sensisse, 
nullos  deos  esse,  sed  ca,  qiia!  de  diis  locuius  sii,  de- 
pcllendx  invidiae  causa  dixissc  :  iiaque  verbis  illum 
deos  reliiiquere,  re  aulcm  ipsa  toliere,  quibus  nul- 
lum  niolum,  nullum  iribuit  officium.  Quod  si  ita  esi : 
quid  eo  fallacius?  quod  a  sapieiUe  et  gravi  viro  debel 
esse  alienum.  Hic  vero  si  aliud  scnsit,  et  aliud  locu- 
lus  csl,  quid  aliud  appellandus  est,  quam  deceplor, 
bilinguis,  malus,  et  propierea  stuItus?Sed  non  erat 
tam  versutus  Cpicurus,  iit  fallendi  studio  ista  loque- 
relur,  cum  bxc  etiam  scriptis  ad  seternam  memo- 
riam  coiisignaret  :  sed  ignoranlia  veriiatis  erravit. 
Induclus  eiiim  a  principio  verisimilitudine  unius  sen- 
tcntiae,  nccessario  iii  ea,  qux  sequebantur,  iiicurrit. 


quia  quidquid  afficitur,  iiiibecillum  est ;  crgo  iiec  cura 
ulliiis  rei,  nec  providentia  csl  in  eo. 

Ilucusque  pervenit  sapieniis  bominis  disputalio; 
cxtcra,  quae  sequunlur;  obticuit :  scilicet,  qiiia  nec 
cura  sit  in  eo,  nec  providenlia ;  ergo  nec  cogiiatio- 
nem  aliquam,  nec  sensum  in  eo  esse  uilum  :  quo  ef- 
ficilur,  ut  non  sit  omnino.  Ita  cum  gradalim  de»cen- 
disset,  in  exlreino  gradu  restitit,  quia  jam  praecipi- 
lium  videbat.  Sed  quid  prodcst  reiicuisse,  ac  pericu- 
lum  dissimulasse?  Necessilas  illum  vel  invitum  ca- 
dere  coegit.  Dixit  enim  qiiod  noluii,  quia  argunieii- 
tum  sic  ordinavit,  ut  ad  illud,  quod  evitabat,  neces- 
sario  dcvcniret.  Vides  igiitir  qiio  perveniat,  ira 
sublata,  et  Deo  adempla.  Denique  aui  nullus  id  crc- 


Piimaeiiimsemcntiafuil,  iram  inDeumnon  conve- B**»l»  *"^  admodum  pauci,  el  quidem  scelerati,  ac 


nire.  Quod  cum  iili  verum  et  inexpugnabile  videre- 
tur,  non  poteral  consequenlia  recusare,  quia  uno  af- 
foctu  amputaio,  etiam  cseieros  affecius  adimere  Deo 
necessitas  ipsa  cogeijat.  Iia  qui  non  irasciiur,  uli(iuc 
nec  gratia  movetur,  quod  est  iroi  contrarium  :  jam 
si  nec  ira  in  co,  nec  graiia  est,  ulique  nec  ineius,  nec 
Ixiiiia,  nec  moeror,  nec  misericordia.  Una  est  enini 
ralio  ciinctis  afTeclibus,  una  commolio,  quas  iii  Deum 


mali,  qui  sperant  peccatis  suis  impuniiatem.  Quod  si 
et  lioc  falsum  invenilur,  nec  iram  in  Deo  esse,  nec 
gratiam,  veuiamus  ad  illud,  quod  terlio  loco  posi- 
tum  cst. 

CAPUT  Y. 
De  Deo  stoicorum  $enlenlia ;  de  Ira  el  gralia  ejui. 

Existimantiir  stoici ,  et  aiii  nonnulli ,  aliquanto 


VARIORUM  NOTiE. 


Dei.  Libri,  Deo,  Ita  Salvianiis  lib.  iv,  cap.  9  :  Nam 
qiu  nihit  aspici  a  Deo  affirmant^  prope  e$t,  ut  cui 
aspectum  adimunt,  etiam  substantiam  tollant;  et  quem 
dicunt  omnino  niliil  cernerCf  dicant  etiam  omnino  non 
es^e,  BcN. 

Denique  Marcus  TuUius,  etc.  Siib  flnem  lib.  i  de 
Natura  deor. :  Yeiiusest  igitur,  nimirum  illud^quod  fa- 
miliaris  omnium  nostrum  Posidonins  disseruit  in  tibro 
qulnlo  de  Natura  deorum,  nuUos  esse  deos  Epicurovi' 
deri, 

Refert,  Vidc  Cicer.  lib.  i  de  Nnt.  deoriim  circa 
finein. 

Veibis  illum  deos  relinquere,  reipsa  totlere,  Cicero 
cap.  i,  iii  fiiie  :  Idque  videns  Epicurus,  re  toUit,  ora- 
tione  relinquil  Deos;  et  lib.  i  de  Naiura  deor.,  cap.  30 : 
Epicurum,  ne  in  offensionem  Atlieiiiensium  caderet, 
verbis  reliquisse  deos,  re  sustuluise,  Bux. 

Qiiideo  faltacius?  Eo,  scilicei  Epicuro,  quid  falla' 
ctus?  Quoa  (fallacem  esse)  a  sapiente,,,  debet  esse 
alienum,  Mox  infra  Epiciiruin  fallciidi  stiidio  ista 
dixisse  negnt.  Hinc  Cicero  lib.  i  de  Nat.  dcor.  cap.  51 : 
pr.  Suiit  qui  existiment^  qnod  ille  plane  inscitia  lo- 
quendi  fccerit,  fecisse  consuUo  :  de  liomine  minime 
vafro  (Laci.  non  versuto)  male  existimant.  Bun. 

Consignarct,  Ita  reslilui  ex  9  imprcssis  cunclisque 
mss.  pncter  Lips.  in  quo  est  consianaretnr,  Iii  ciete- 
ris  edilis  est  coiisignemus,  Francius  malebat,  con- 
signarit, 

Inductus  eniin,  Sic  emendavi  ex  omnibus  mss.  et 
octo  editis  veteribiis.  Et  res  iia  poscit.  C:cteri  im- 
pressi  babent  indoctus»  —  Induelus,  Lib.  iii,  cap.  17 : 
Cum  Imc  igitur  cogitaret  Epicums^  earum  rerum  vetut 
iniquitate  inductus.,,  existimavit.  Lips.  2  et  Reimiu. 
Inductiis  eniin.,,  vero  legiint. 

Unius  sententiw,  Expuiixi  ut  inuiilem  fatsw  vocein, 
qiinm  iuscriiiit  quamplurinii  cditi :  rcspuiint  auiem 
<»mnesscripti.  ires  vct.  edit.  Roni.,  Parrbas.,CelIar., 
Walch.  —  Unius  sententim.  Ald. ,  Crat.,  Gytnn., 
Fus.,Grypb.,  BetuI.,Toni.,Thomas.,  isseus,  Thys., 
Gall.,  Spark.  unius  falsce  sententiof,  El  erat  omnino 
fatsa  :  undc  eain  Lactantius  refutat ;  at  antiqiilores 
libri  non  agnoscnnt.  Bun. 
,    iram  in  Deum  non  convenire,  Hanc  locuiionem, 


qiiai  omniuo  Ciceroniana  cst,  restitui  ex  omnibus 
prope  mss.  codicibus.  In  iribus  rcc.  esi  iii  Deo;  in  13 
ediiis  est  Deo  sine  prxposiiionc. 

Consequenlia  recusare,  Sic  rcposui  ex  cunctis  fere 

/^  scriptis.  Iii  tribus  mss.  et  %  vet.  cdit.  Rom.  est  recu- 

sari ;  in  5  rec.  manu  exaratts  et  multis  cditis  resecare, 

Nec  ira,  Iia  oiniies  niss.  pr;utcr  2  Reg.  rec.  iu 
(^uibus  est  non  ira,  ut  in  edilis. 

Qute  in  Deum  cadere  non  potesi.  Scribit  Lactaulius 
baec  verba  cx  mcnle  Epicnri,  non  $>ua.  Bun. 

Sapientis  liominis.  Epicuri,  per  ironiam  sic  dicti. 

Restitit,  Ms.  Gotb.  perstitit;  2  Reg.  rec.  et  edd., 
constitit,  —  Restitit,  De  Opif.  c.  44  :  Circa  lioc  opus 
homo  resistit;  et  cap.  7  :  Quibus  mens  si.„  resistere 
velit^  tanquam  retinaculis  uteretur.  Bun. 

Quo  perveniat,  Mss.  haitcnl  pervenins ;  ^  pervenirel ; 
pluriuii  editi,  perveniatur,  Quainplurinii  mss.  et  i 
vett.  edd.  Rom.  ut  in  lextu  perveniat^  Epicuriis  sci- 
licet. 

Impunitatem,  etc.  Haiic  spenire  non  potosi,  qui 
Deum  uovii  omniscium,  ei  jiislissimum.  Nam  ct  tna- 
gistratus  ssepc,  et  ludiniagisicr,  ei  italcr  suoruni  do- 
licta  sine  ira  puuiunt,  promptiorcs  ad  vcniain,  nisi 
disciplinu  vcl  publica,  vcl  domcstica  nliitd  fl.tgitnrcl. 
DNeque  eiiim  unus  duninxnt  finis  punieiidi,  ratiovc 
castigandi  est,  sed  plures  :  quuc,  ut  reipsa,  ila  no- 
miiiibus  quoque  inter  sc  distant.  De  quo  lege  Gell. 
I.  VI,  c.  ii.  Betul. 

Existimantur  stoici,  etc.  Reprehendit  stoicos,  quod 
Deo  graiiam  iribuaiii,  clemeiitem  solum  sibi  fingant 
Deiiiii,  non  itein  sevcrum,  iracundia  ipsum  privaiites. 
Argumeiitiim  potissimuiii  quo  niiitur,  est  :  Qiiod 
omiiia  qu;e  moveniur,  moveantur  iu  iitramque  par- 
tem  :  Deum  iuique,  si  moveatur  gratin,  muveri  ettam 
ira.  Hoc  concederem,  si  seiisus  corpuris  uiriusqiie 
affectionls  opposita^  pariiceps  esset,  ut  :  Quidquid 
seniit  calorein,  idein  frigus  quoque  sentit.  Sed  in 
Deum  (quia  iticorporeus  esi)  nulla  passio  cidil  :  Ira 
passio  est,  et  ob  id  imbccillitas.  Gi^atia  vero  non 
modo,  nou  passio  est,  sed  virius  iiisuper,  et  virtus 
diviua  :  quia  xP^Jo^ot^to;  pars  qiuc  Deo  soli  recte, 
non  ut  accideus,  sed  ui  proprium  ix.^pLfnov  tiibui- 
tur.  fix  quibas  apparci,  gratiam  et  iram  in  Deo,  noii 


89 


LIBER  DS  IRA  DEl. 


90 


nielius  de  Diviiiilate  sensisse,  qui  aiiint,  gratiam  in  A  maximus  dici  poterit ,  quod  expetit  divina  coelestis- 


Deo  esse,  iram  non  esse.  Favorabilis  admodum,  ac 
popularis  oratio,  non  cadere  in  Deum  hanc  animi 
pusiliiiatera,  ut  ab  uUo  se  Idcsum  putet,  qui  Ixdi  non 
poiest ;  ut  quieta  illa,  et  saiicta  majestas  concitetur, 
perturbetur,  insaniat,  quod  est  lerrenae  fragilitatis. 
Iram  enim ,  commoilonem  mentis  esse  ac  perturba- 
tionero,  qiia;  sit  a  Deo  aliena.  Quod  si  bominem 
qooque,  qiii  modo  sii  sapiens  el  gravis,  ira  non  de- 
eeat  (si  quldem,  com  in  animum  cujiisquam  incidit, 
velui  ssevn  teinpestas  tantos  excitet  fluctus,  ot  statum 
meutis  immutet,  ardescant  oculi,  os  tremat,  lingua 
litnbet,  dentes  concrepent,  alternis  vultum  maculet 
nunc  snffusus  rubor,  nunc  pallor  albescens) :  quanlo 
magis  Deum  noii  deceat  tam  foeda  mutaiio?  Et  si 


que  natura.  Nam  si  inter  bomines  laudabile  videtur 
prodesse  potius  quam  nocere,  vivificare  quam 
occidere,  salvare,  quam  perdere,  nec  immerito 
innocentia  inter  virtutes  numeratur  et  qui  bxc 
fecerit,  diligitur,praefertur,  ornatur,  benedictis  omni- 
bus  voiisque  celebratur,  deniqiie  ob  merita  et  beneficia 
Deo  simiilimus  judicatur ;  quanto  magis  ipsum  Deum 
parest,  divinis  perfectisque  virtutibus  praecellentem, 
aique  ab  omiii  terrena  iabe  summotuin ,  divinis  et 
coelestibus  beneficiis  omne  genus  hominum  prome* 
reri?  Speciose  isla,  populariterque  dicunlur,  et 
multos  illiciunt  ad  credendum :  sed  qoi  bxc  senliunt, 
ad  veritatem  quidem  propius  accedunt ;  sed  in  parte 
labuntur,  naturam  rel  parum  considerantes.  Namsi 


homo,  qui  habet  imperium  ac  potesiaicm,  late  no-  B  Deus  non  irascitur  impiis  et  injusiis,  nec  piosuiique 


ceat  per  iram,  sanguincm  fundat,  urbes  siibvcrtat, 
populos  deleat,  provincias  ad  solitudinem  rcdigat ; 
quanto  magis  Deum,  qui  babeat  toiius  generis  bu- 
maiii,  et  ipsius  mundi  polesiatem,  perdilurum  fuisse 
ui.iTer8a  credibile  sit,  si  irasceretur? 
i  Abesse  igitur  ab  eo  tam  magnum ,  tam  pernicio* 
sum  roaliim  oportere.  El  si  al)8it  ab  eo  ira ,  et  con- 
ciutio,  quia  et  derormis,  et  noxia  est,  nec  cuiquam 
maiefaciat ,  nibil  aliud  superesse ,  nisi  ut  sit  lenis, 
iranquillus,  propitius,  beneficus,  conservator.  lu 
enim  demum  et  communis  omnium  pater,  et  optimus 


justosque  diligit.  Ergo  constantior  est  error  illorom, 
qui  ei  iram  simul,  et  gratiam  toUunt.  In  rebus  enim 
diversis ,  aut  in  utramque  partem  moveri  necesse 
est,  aut  in  neutram.  lu  qui  bonos  diligit,  et  malos 
odit,  etqui  malos  non  odit,  nec  bonos  diligit:  quia 
et  diUgere  bonos,  ex  odio  malorum  venit;  et  malos 
odisse,  ex  bonorum  cbaritate  descendit.  Nemo  est 
qiii  amet  vitam  sine  odio  mortis,  nec  appeut  lucem, 
nisi  qui  tenebras  fugit.  Adeo  natura  ista  connexa 
sunt,  ut  alierum  sine  altero  fleri  nequeat. 
Si  quis  Dominus  babens  in  famiUa  servos,  bonum 


VARIORUM  NOTiE. 


ui  iii  maglstratu,  seu  principe,  contrario  ex  diametro  C 
esse.  Betglbius. 

(iratiam  in  Deo  eue^  iram  non  et$e,  Ut  qiii  non 
velit  obesse,  ine  possit,  ut  ait  Senec.  lib.  ii  de  Ira, 
ubi  dc  lioc  disseril.  ISiEOS.  i 

Favorabiiii  admodum,  Iia  antinuissiini  et  optimi 
mss.  Regio-Pul.,  4  Bonon.,  5  Gnlbert.,  Tax.,  Pon. 
Auctor  nosier  favorabili»  active  posiiii,  qiiod  raruin 
est.  Admodum  abcst  a  10  mss.  el  a  13  edilis. 

Popularis  oratio,  Id  est,  quse  |>opulo  grata  est  et 
accepti,  quae  siiidct  voluuiati  populi.  Walch. 

Animi  putiUilatem,  Mss.  6  rec.  et  5  cdd.,  pusitla' 
mmtatem, 

iram  enim^  commolionem  mentit  este.  Sufficiat  se- 
mel  monnisse,  quoties  iram  Deo  iribniinus,  co  id 
sensu  nos  inteiiigere,  quo  Duraiidiis  lib.  ii,  «iisi.  50, 
qinest.  2,  ubi  ait :  Deut  dicitur  iratut^  non  tecundum 
afecium,  ted  effecium^  in  quanlum  prwparat  alicui 
panam  velinfligit,  Diiriusciile  eiiim  loquiiur.  Laclau- 
tiu^,  cuni  ir.u  ;iffcctuin  ita  Deo  compelcre  aflirinct,  |x 
quaieiius  illi  inotuui  qiiemd:)in  imprimat.  Sparkius. 

Siquidem  ciim  in  nnimum  cnjutqMam  inciditt  elc. 
Ilieron.  iii  Episl.  ad  Tilnm  cap.  i  de  iraio  homine: 
Torvo  vultu^  trementibus  labiif^  rugata  fronte,  effrie- 
n/itit  conviciis^  facie  inler  pallorein  ruboremqne  variata, 
Seneca  de  Ir:),  Ub.  i,  cap.  i  :  MuUut  ore  toto  rubor, 
excBttuante  ab  imit  praicordHt  tanguine  :  tabia  qua- 
tiuntur^  deiitet  comprimnnlur^  horreni  ac  tubriguniur 
capiUi^  tpiritut  coactut ,  ttrident  ariiculorum  teiptot 
torquentium  sonus,  gemitut  mugilutqne^  et  parum  ex- 
planatit  vocibttt  termo  prceruptut,  ei  complotos  taspiut 
manut ,  et  puttata  huinus  pedibus ,  et  totuin  concitum 
corput^  magnatque  minat  agent,  foeda  vitu  et  horrenda 
faaet  depravantium  te  atque  iniumescentivm,  Elmen- 

BOR«iT. 

Kxdtet  fluctut.  Francitis,.  exdtat, 
Ardftcant,  Vidc  Seiiec.  de  Ira,  iiiiiio  lib.  i,  cap.  i, 
Altetmt,  Eleganter  atternit  absolute  dicitur ,  pro 
eo  quod  flt  per  vices.  Liicreiiiis  i,  lOlO  : 


Ut  sic  alternis  infiniu  omnia  reddat. 

Piinius  lib.  v,  ep.  18.  Qute  interdum  atternitt  et  tii- 
terdum  simut  facio.  Bdn. 

Perdiiurum  fuitte  miverta  credibite  tit.  Duas  voces 
posiremns  addidi  ex  oinnibus  ferme  mss.  et  12  vet. 
ediiis.  Absiint  autem  a  inss.  5  et  toiidem  impres- 
sis.  —  Credibite  tU,  Hsec  videnlur  necessaria.  Ut 
enim  modo  supra  dixil :  Qfiod  si  hoininem  . . .  non  de- 
ceat . . .  quanto  magit  Deum  non  deceat ;  sic  iii  appli- 
caiioiie.  Bon. 

Matefaciat.  Mss.  Z^matefacU  ;Ch\rom,,  matefaciet, 

Nihil  atiud  tuperetu.  Sic  lego  ex  mss.  2  Bonon., 
I  Rcg.  aliisque  et  edit.  Is.  Et  sic  legendum  esse  pa- 
teiex  pra!ccdentibu<.  la  luuliis  tum  scripiis,  luui 
iinpressis  legilur  abett, 

Communit  omniuin  pater,  Ut  Ub.  v,  cap.  8 :  coiii- 
munem  omnium  pairem  Deum.  EleganUa  Tereniiaiia. 
Yide  Not.  ad  Lact.  Ub.  iii,  cap.  18.  Bun. 

Et  optimut  maximus.  lu  inss.  5  Rcg.  inier  quos 
est  anliq.  Regio-Pul.  et  ed.  Rom.  1470,  Cellar., 
Walch.  AUis  est ,  et  vere  maximut.  —  Maximut.  Iii 
ms.  Bov.  est  maximutaue, 

Omatur,  lu  cum  editis  Rom.  U70  ac  Gellar.  onri- 
nes  mss.  prxter  2  rec.  in  quihus  est  honoratur,  ut  in 
inipressis  inullis. 

Benedictit  omnibut  votitque  cetebratur.  Sic  lego 
cnm  editis  cunctisque  mss.  |)r«'eter  2  rcc.  quibus  esi, 
ornatur  benedictit,  votitque  omnibut  celebrntur. 

In  parte.  Lond.,  Reg.,  in  partein.  At  t»riiis  est 
recUus.  Lib.  iii,  eap.  0:  tii  parte  tustuterant.  Lib.vii, 
cap.  22  :  in  parte  corruperint ...  in  parte  consen- 
tiunt.  BoN. 

Naturam  rei.  Francius.  Forie  legenduiii  Dei.  5U. 
Clarom.,  rerum. 

Itaquibonot  ditigU^  etc.  Tres  mss.  Reg.  scquen- 
tia  verba  respuunl ,  et  matot  odit ,  et  qui  matos  non 
odit. 

Natura  itta  connexa  sunt.   Lond.,  Reg.,  Reiin., 


91  mM.  lACTANtn  n 

a€ milttiii t  non  MttiiiM  «tti  MnbM  <Mitt,  Ml  simbM  A  gritii ;  fttnufiimii  Mt ,  et  iMerto  cettmn  v^lle  ftQb*- 


iMiieflcUt  et  Inmore  proMqiliur ;  <|«od  si  fudet ,  tl 
iiiiqiius  tc  ttiiltus  wl:  sed  boaum  et  alloqaittir 
emice,  et  onwt,  et  liomi  ac  ftimiliaf!  tuftqae  omniboe 
rebus  prseflcit;  malum  fero  malediotis,  Terbeiibus, 
nuditaie,  fame,  siii,  compedibiis  prniil,  «t  et  bie 
exemplo  emteris  sit  ad  nun  pecoandum ,  et  ille  ad 
pn»merondam ,  ut  alios  meius  coeroeat,  «llos  bonor 
proTocet.  Qui  ergo  diligii,  et  odit ;  qui  odit,  ei  diligit ; 
sutit  enim ,  qui  ditigi  dcbeaut,  suntqui  odio  baberi» 
Et  sicut  is,  qui  diligit,  conferl  bona  I»  oos,  quos  di* 
ligil :  ita  qui  odil,  irrogat  maia  iis,  quos  odto  liabct ; 
qvod  argumentum,  quia  venim  est ,  dissolvi  nullo 
pacto  potest.  Yano  ergo  el  ftilsa  osl  sententia  eorum> 
qui  cum  alterum  Deo  triboani ,  alterum  deirabuni, 
non  minus,  quam  iilorum  qui  utnimque  detrahuni.  B 
Sed  illl,  ut  osiendimus,  ex  parle  non  errant,  aoii  id 
quod  melius  est  ex  duobus  reiincnt*  li  Tero ,  quos 
ratio  et  veriias  argumenti  bigus  Indudt,  faisa  omoino 
sententia  suscepia,  in  maximum  errorem  cadunl. 
Non  enim  sic  oportebal  eos  argumenlari :  Quia  Deus 
non  irascitur,  ergo  noc  gratia  commovetur;  sed  ita, 
Quia  Deus  gratia  movetur,  orgo  el  irascilur.  Si  enim 
certum  et  indubitalum  fuisseti  non  irascl  Deumt 
tunc  ad  illud  alterum  veniri  essel  neeesse.  Cum  au* 
tem  magis  sit  ambiguum  de  ira,  peno  manifesium  de 


verteffe,  com  sit  promptius,  de  ceitis  ineeru  firmafe. 

CAPIJT  Vl. 

Quod  Deus  iroicatw. 

Bx  sunt  de  Deo  pbilosophorum  senlenti».  Aliud 
prxterea  nibil  quisquam  dixit.  Quod  si  bxc,  quae  dic* 
ta  suiit,  falsa  esse  deprehendimus,  unum  iliud  extre- 
mum  superest ,  in  quo  solo  possit  veritas  iHveiiiri , 
quod  a  pbilosopbis  nec  susceptum  est  unquam ,  nec 
aliquando  defensum ;  consequens  esse,  ut  irascniur 
Deus,  quoniamgratia  commovetur.  Haec  luenda  nobis 
et  asserenda  sententia  est.  !n  eo  enim  summa  omnts, 
et  cardo  religionis  pielatisque  versatur.  Nam  neque 
bonos  uUus  deberi  polest  Deo,  si  nihil  praesiai  co- 
lenii,  nec  ullus  metus,  si  non  irascitur  non  colenti. 

CAPUT  Yfl. 
Di  HQniiHi  et  BruU$t  Mc  iUligimu. 
Cum  saepe  pbilosophl  per  Ignorantlam  Teritatis  a 
ratlone  desciverint,  atque  in  errores  inciderint  inex* 
tricabiles  (id  enim  solet  hh  evenire,  quod  Tiatori 
viam  ni«cienll  et  non  fatenti  se  Ignorare,  ut  Tagetur, 
dum  percontari  obTlos  erubescii)  llhid  tamen  nullus 
pbilosopliusasseruii  unquam,  nihil  Inter  bominem  et 
pecudem  interesse;  nee  omnlnoqnisquam,  modo  qui 
sapiens  Tideri  Tellet,  ralionaie  animal  cum  mutis  et 


VARIORUM  NOTJE. 


Goth.,  Natura  isla  connexa  est ,  quasi  nalura  esset 
nominaliviis:  sed  esl  ablitivus.  Imiiatur  Quiniilia- 
num.  ex  quo  ciiavit  lib.  vi,  c.  25 :  Quw  inier  te  na- 
lura  connexa  tunt.  Boii. 

Verberibuiy  nuditate^  eic.  Rospexit  ad  Cyprian.  ad 
Deiuelrianiitn :  Servum  flageliie,  iterberibus,  fame,  strt, 
nuditate^  (reauenter  ferro  et  carcere  adfligis  el  crucias, 
Cunf.  Liict.  iib.  v,  cap.  18,  lib.  vu,  c.  il.        Bufi. 

Qui  odity  et  diligit.  lu  quampluriniis  editis  est,  eS 
qui  odit  et  diligit. 

Qui  cum  alterum  Deo  tribuant ,  alterum  delrahunt» 
\\\  luss.  II  deest  alterum  Deo  detrahunt.  Sex  alii,  qui 
alterum  Deo  tribuunt. 

yon  minuSf  quam  illorum  utrumque  deirahunt.  Sic 
legiiut  inss.  el  edil.  Thoroas.  atque  hanc  e^se  ge- 
nuiiiaiii  lcciionem,  censeo.  Si  euiiorum  recipiatur 
lenio,  quam  illorum  aui  uirumquet  cxpunclo  to  detra- 
hunt,  sensus  erit  obscurior,  poteriU|ue  a^que  ad  tri- 
buunt  referri,  quod  scopo  Ijuclaiitii  repugiiarei.  Ex 
Is^o. 

llli.  Scilicet  stoici.  BtJN. 

Sed  id  quod  meiius  est.   Francius,  et  id, 

Hi  vero.  Scil.  blpicurei,  qui  ulrumque  detrahunt. 

Buif. 

Falsa  omnino  sententia  suscepta.  Deesl  sententia  \n 
11  mss.  rec.  el  in  ed.  Uom.  \A10  et  IHi.  Pro  om- 
nino  1  Clarom.  habel  animo;  nbestque  sententia.  — 
Apud  Biineman^  vero  legilur  :  Objalsa  omnino  sn* 
scepta.  Yen.,  utraqiie  1478  lold  et  recentiores 
omiies,  falsa  omnino  sententia  suscepta.  Bene ,  si  ad- 
dicerent  mss.  Confer  c.  6 ,  sententia.  Ileruin  Lact. 
de  Ira ,  cap.  6 ,  uuod  a  philosophis  nec  susceptuin 
est.  Lib.  II,  cnp.  17 :  Sic  eum ,  qui  in  principio  fat- 
sum  susceperat,  consequentium  rerumnecessilas  ad  deli- 
rumenla  perduxit.  BuN. 

Pene  mofufestum.  Francius,  fortc  bene  aul  plene. 

Abswdum' . . .  ex  incerto  certum . . .  subveriere^  elc. 
Lib.  II,  cap.  9  :  Sic  ...  t//fid  astumpiit  . . .  cum  id 
multo  esset  inceriius,  quamillud^  propter  quodassump" 
tum  ett .. ,  Ex  falso  maluit  coUigere  quod  fatsum  eH, 
quam  ex  vero,  quod  verum.  Bt  cum  debeant  incerta  de 


certis  probari ,    hic  probationem  sumpsit  ex  incerto  ad 
p  evertendum  quod  erat  eertum.  Bon. 

^      Sententia  est.  Addilum  est  ex  cunctia  mss.  et  com^' 
pluribuseditis. 

In  eo.  3  Colbert.  Clarom.  a  secunda  manu ,  et  ed. 
Cyiunic.  in  e§,  Claroiu.  a  prima  manu,  tii  ^iui. 

Nam  neque  honos  ultus  deberi  potest  Deo^  etc.  Si- 
mili  modo  in  llieremiam  Origeiies  benignum  Deum 
dicit,  ne  desperomus;  severum,  nebenigniiaiem  con^ 
temnamus.  Sed  qiieiuadmoduni  Cicero  in  Oriiciis  do- 
cet ,  viruin  bonum  non  peccare ,  eiiam  impuuiiate 
proposiia?  Otioriint  enim  peccarel><>ni  virtuiis  amorc; 
et  conira .  oderunt  peccare  niali  forniidine  poBiiai. 
Quid  quod  Paulus  eiiam  aii,  Justis  legem  noii  esae 
posiiam  ?  Beniguitas  Dei  cimtemptuiQ  sui  adeo  non 
gignii,ui  (si  Paulo  credinius)  Deus  suamerga  nos  cha- 
ritutem  tum  maxime  commendarit ,  cum  adhiic  pec^ 
caiores  essemus.  Porro  si  bu'C  sive  Lactantii,  sivo 
Origeuis  senienlia  raia  esset,  irrila  (icrel  tota  Pauli  de 
pro^desiinatione  dispuiatio.  Nam  deesi  in  li  mss.  et 
4  ediiis.  In  Em.  est  utti.  Et  Heuman.  putat  delen- 
])  duin  esse  punctum  post  versatur. 

Si  non  irascitur^  etc.  Deuni  irasci  testantur  multa 
Scriplune  loca.  At  iiotandum,  iram  non  esse  passio- 
ncin  violentam  in  Deo,  sed  voluntatem  puniendi,  et 
Deo  allribui  effeciive  ,  non  afrective,  ut  loquuntiir ; 
hoc  cst,  Deuin  ficerequod  iraii  faciuut,  non  vero 
propterea  afiici  aliqua  periurl>atione  animi ,  quemad* 
moduin  homines  irati.  Cal. 

IJt  vageiur.  Mss.  Ultr.,  Brun.,  Nievd^elur.Edd.,  Ald., 
FasiteL,  Tornes.,  ul  vagatur. 

Nihit  inter  hominem.  Ita  mss.  %  Bonoii.,  Tax.,  3 
Colb.  totidemque  edili.  In  aliis  corruple  leffilur  tten 
iitVii/,  quod  scntentise  Lactaniii  repuguat. — Nihil  inter 
hominemy  etc.  Ita  B.  T.  quod  corrupie  in  noniiullis 
legiiiir  nonniliH,  elc.  Id  seiitcntiai  Lactaiitii  repiignati 
qui  lioc  loco  resipiscit  ab  errore  alias  habito,  ratiunem 
mutis  etiam  inesse,  de  quo  disserui  secundo  Instit., 
cap.  5.  IsiBUs. 

Rationale  aninxats  etc«  Non  dissimilia  subt,  quaa 
Arisioteles  in  primo  de  Aninia,  Anaxagorx  dogmaU 


93  UBERDG 

irrationabilibus  coaoqaavit :  qaod  faciuniquidam  im*  A 
perili,  atqae  ipsis  pecudibus  similes,  qui  cum  ventri 
ac  voluptati  se  veliiit  tradere;  aiunt,  eadem  raiionese 
natos,  qua  universa  quoe  spirant;  qiiod  dici  ab  ho- 
mine  nefas  est.  Quis  enim  tam  indocius  est,  ui  nesciat, 
quis  tan  Imprudens,  ut  non  sentiat,  aliquid  iuesse  in 
faomine  divini  ?  Nondum  venio  ad  virlutes  animi  et 
jngenii,  qoibus  bomini  cum  Deo  manifesta  cognatio 
esi.  Nonue  ipsius  oorporis  slatus  et  oris  figura  decla- 
ral,  noo  esse  nos  cum  mutis  pecudibus  squales  ?  II- 
bram  nalura  in  bumum  pabuiumque  prottrata  est; 
Bec  habet  quidquam  commune  cum  coelo,  quod  noa 
iniuelar.  Homo  auiem  recio  statu  ,  ore  sublimi,  ad 
centemplaiionem  mundi  exeiutuft ,  eonfert  cum  Deo 
voltom;  et  rationem  ratio  cognoscit* 

Propterea  nuilum  esi  animal,  ut  ait  Gicero  (1  de  B 
Legibus)  prater  hominem,  quod  babeat  aliquam  no- 
liiiaiii  Dei.  Solus  enim  sapieiitia  inBtructus  est»  ut 
religioDem  solui  inteliigat;  el  lisec  esl  bominis  aique 
muloram,  vel  prsecipua,  vel  soia  distantia.  Nam  ca>- 
tera,  qoae  videntur  bominis  esse  propria  ,  et  si  noo 
siol  lalia  io  muiis,  tameo  simiiia  videri  poasunt.  Pro- 


IRA  DEI.  94 

prius  bomini  sermo  est :  lameo  el  io  illi»  qaaedam  si- 
miliiudo  sermonis.Nam  el  dignosoanl  invleem  se  voh 
cibus;  et,  cum  irascunlur,  edunt  sonum  jurglo  simi- 
lem;  ei,  cum  se  ex  ititervalio  vident,  graiulandi  offl- 
cium  voce  declarant.  Nobis  quidem  voces  eoruni  vi* 
dentur  inconditae ,  sicut  illis  fortasse  nostro  :  sed  ip- 
sis,  qu£  se  intelligunl,  verba  sunt;  denique  in  omni 
affectu  certas  vocis  notas  exprimunt ,  quibus  habituui 
meniis  ostendant,  Risus  quoque  cst.homini  proprius; 
et  lamen  vtdemus  in  aliis  inimalibus  quxdam  signa 
Itttitix,  cum  ad  lusum  gestiunt,  auresdemulceiit,ric- 
tum  contrahnnt ,  frontem  screnant,  oculos  in  lasci- 
viam  resolvunt.  Quid  tam  proprium  homini,  quam 
ratlo,  et  providentia  fuluri?  Aiqui  sunt  animilia,  qntt 
lalibulis  suis  diversos  et  plures  exitus  pandant,  ut  si 
quod  periculum  inclderit,  fuga  pateat  obsessis;  quod 
non  facerent,  nisl  Inesset  lllis  lutelligcnlia  el  cogilu- 
tio.  Alia  provident  in  futurum ;  ut 

IngeQtem  fbrmic»  farris  aoervum 
Gum  populant,  hyemis  memores,  tectoque  reponunt; 


ut  apes,  qu» 


YARIORUM  NOTiE. 


fuisse  refert;  nempe  universis  tam  majorum  quam  mi- 
norum  geoiium  animalibus  meniem  esse  diceiis,  non 
tameneamt  ciii  prudentia  tribuitur,  qnxt  ne  cuiictis 
quidem  boininibus  insit.  Haec  eadem  fere  de  Anaxa- 
gora  Pluiarchus  in  v  Placitorum,  cap.  20.  Betul. 

CoaquatlL  Sic  reposui  ex  mss.  et  edit.  vel.  Rom.,  p 
Florent.,  Junl.,  Is.,  Cellar.,  Caiieri  impressi  habeni  ^ 
co€Bqua9mi;ei  pro  stmi/es  mss.  2  Bonon.,  1  Reg.  rec, 
2  Colb.  et  Tax.  babent,  iimiUimi. 

^qualci.  Cx puiigun t  nos  pleriquerassitfliiorumsex, 
seilicet  Regio-Put.,  1  ul.  Reg.,  2C<ilbert.,  i  Claroni., 

8  Brun.  Iiabenl,  ans  figttra  dedaral ,  non  es$e  cum 
muii»  wecudibus  wqualii, 

Baiel.  Mi^.  4  rcc,  habeL*.  intuenlur.  Fraucius  , 
forte  leg.  habenl...  inluenlur. 

Homo  autem  recio  staiu.  Laclantius  supra  Itb.  vii  cap. 

9  Divin.  InstiU :  Cujus  eorpus  ab  humo  exdtatum,  vul" 
tn»  subUmi»,  status  rectus  originemsuam  qiia^rit.Quod 
autefii  dicii,  Coufert  cum  Deowltimi,  iiilellige  cum 
meditatur  de  similitudine,  quoe  ci  communis  estcum 
Deo,  ait  Waichius. 

Confert  eum  Deo  vu/liim.  Walchii  emendatio ;  Con" 
fert  ad  Deum  vultum ,  non  admitteiida  io  loco  i^ano , 
niaxime  cnm  Lactantius  eadem  phrasi  usus  sil  lib.  ii, 
cap.  2  !  Corpus  idcirco  rectum  accepisti^  quo  oculon  ot- 
que  menles  cum  eo ,  qui  fecit,  conferre  possetis.  Bon.  D 

El  rationetn  ratio  cognoscit.  Fraiicius  malebat,  el  . 
ralionem  ratione  cognoscit.-^Rationem  ratio  cognoscit» 
Seiiaus  etl,  ra/i/)nem  dtvinoffi  (sive  Deum,  qui  el  ipse 
ratio  dicitur,  lib.  i,  cap.  5),  ralio  hominis  (sive  homo 
ralioiialis)  cognoscit.  Bon. 

Uondni»  esse  propria.  Legitur  homini,  etc. ,  et  notam 
seqiientem  exhibet. — Homini  essepropria,  Ita  sialim, 
propriu»  homini  sermo;  postea,  niiia...  est  homini 
proprius ;  denique,  quid  lam  homini  proprium;  et  loco 
geiiiiuii  lib.  ni,  cap.  iO  :  Quw  pntantur  esse  homini 
propria.  Bcn. 

Stmilia,  Seneca  iib.  dc  Ira,  c.  5  :  Muta  animalia 
humanis  affectibu»  earent  :  habent  aulem  sinules  illi» 
quoidam  impulsus.  Adde  reliqua ,  el  Arnob.  lib.  7, 
Vossium,  lih.  iii  Idol.  cap.  44.  Bun. 

Tamen  it  in  iUis  qucedam  similitudo  sermonis.  Fran- 
cia«,  fom^ti  est.  Huic  sententiue  similia  habel  Lucret. 
iib.  V,  el  Basil.  Mag.  Oralion.  8.  Hexamcn.  et  in  9 
ubi  slmiiiludinm  quamdam  raiiociuationis  iucaoibus 


esse  praeclare  demonstrat;  sicut  et  B.  Ambros.  lib.  vi. 
Hexam.  cap.  4  per  \tn<nvi:<^tv  quaindam,  proponit 
nobis  caitem  venaticuin  av^XoytSofxevw  in  compito 
muliifldo  ;  de  quo  prreclare  disserunt  et  Fraiic.  Val- 
lesius  I.  V  de  SacraPhilosophia.  Cl.  Vossius  in  lib.  de 
Idololat. 

Nam  et  dignoscunt  invkem  se  vocibus;  et,  cum  iras- 
cuntur,  edunt  sonnm,  In  mss.  14  el  2  vei.  eilil.  Roin. 
legilur,  Nam  et  dianoscuntur  ^  edunt  sonum.  Miiiiis 
beiie.  Sensus  imperrectus. 

Nobis,..  voces  eorum,..  incondita...  Rost.  ,  Ven. 
1471,  7i,  utraqiie78.  93,  97,  Pier.,  Parrh.,  Paris., 
incoguilaB  ;  ul  Seqec.  i  de  Ira,  cap.  1,  panmi  expla- 
nalw  voces,  BuN. 

Quce  se  inteUigunt.  Recte  quce;  nam  de  mutis  ani- 
malibiis  loi|uilur.  Verum  error  csl  in  8  cdilis  el  li 
mss.  ul)i  lcgihir  quise  inlcUigunt. 

In  omniaffectu.  Edili  sex  effectu. 

Aures  demulcent.  Id  est,  demittunt.  Horat.,  Ub.  ii, 
Od.  15 : 

lUis  carmmious  stnpens 

Demiltit  alras  bei\ua  cealicepi. 

Aures.  TimNniius. 

Providentia  fuluri.  Et  infra,  provident  in  futurum. 
Francius,  fortc  provid^uMfl...  el  prwvident, 

Ingentem  farris  acervum,  ctc.  Virgilius  hnc  simili- 
tudine  laboraniium  operas  describit  Georgic.  priino  ; 

Populalque  ingeatem  (arris  acervum  : 
Curculio,  aique  iaopi  melueos  formica  seuectae. 


Vide  Horat.  ad  Mecoenalem,  sat.  i  : 

Sicut , 

Parvula  nam  exemplo  esl  magni  formica  laboris, 
Ore  Irahit  quodcumque  polesl,  algue  addil  acervo 
Quem  siruit,  huud  igaara,  ac  aoa  iiicauta  fuluri. 

Quid  quod  Salomon  pigruin  formicre  exemplo  ad  ope- 
ras  excilat,  Proverb.,  c,  vi,  ettrigesimu  colligil  eliain 
indusiri£  animalium  exempla.  Caeierum  de  tormica- 
rum  iiiduslria  i£sopi  apologus  est.  De  bujus  naiura 
coiisulendus  est  Plinius  I.  xi,  c.  Deest,  ifilianiis,  lib. 
viii ;  Ariatot.,  lib.  i,  Hist.  Animaiium,  cap.  ll.liE- 

TULEIUS. 

Cum  populant.  Ex  veiiistissimo  et  optimo  ms.  lie- 
giu-Put.  rcstilui  cicmpopii/a«« ,  iiec  aliterlegiiur  apud 


9r> 


Patriam  soiae,  et  c^tos  iiovere  penates, 
Venturaeque  byemis  roemores,  aestate  laborem 
Exporiuntur,  et  iu  medium  qusesita  reponuut. 

Longum  est,  si  exequi  velim,  quai  a  singulis  ge- 
neribus  animalitim  fieri  soleant  humanae  soleriiae  si- 
millima.  Quod  si  liorum  omnium ,  qtix  adscribi  ho- 
mini  solent,  in  mutis  quoque  deprehendilur  simili- 
tudo,  apparet  solain  esse  ro.ligionem,  cujus  in  mutis 
nec  vestigium  aliqitod,  nec  ulla  suspicio  inveniri  po- 
test.  Religionis  enim  est  propria  justitia,  quam  nul- 
lum  aliud  animal  aitingii.  Homo  enim  solus  imperat ; 
caetera  sibi  conciliata  sunt.  Jusiitiae  auiem  Dei  cullus 
adscribitiir ;  quem  qui  non  suscipit,  hic  a  natura  ho- 
minis  alienus,  vitam  pecudum  sub  humana  specie  vi- 
vet.  Cum  vcro  a  caetcris  animalibus  hoc  pene  solo 


FIRM.  LACTANTIl 
A 


96 


CAPUT   vin. 

De  religione. 

Dissolvitur  autem  re1igio,si  credamus  Epicuro  illa 

dicenti  : 

Omnis  enim  per  se  divum  natura  necesse  est, 
Immorlali  sevo  summa  cum  pace  fruatur, 
Seniola  a  nostris  rcbus,  sejunciaque  lon^e/ 
Namprivata  doloreomni.  i>rivaia  periclis, 
Ipsa  suispollens  opibus,  nihilindiga  nostri, 
Nec  bene  tro  merilis  capitur,  nec  tangilur  ira. 

Qunc  cum  dicit,  utrum  aliqiiem  cultum  Deo  putat  esse 

tribuendnm,  an  evertit  omnem  religionem  ?  Si  enim 

Deus  nibil  cuiquam  boni  tribuit,  si  colentis  obsequio 

nullam  gratiam  rerert,  quid  tam  vanum,  Um  stultum, 

qiiam  lempla  sedificare,  sacrificta  facere,  dona  con- 

ferre,  rem  fnmiliarem  minuere,  ut  nihil  assequamur? 


diOeramus,  quod  soli  omnium  divinam  vim  potesta-  b  Atenim  naturam  excellentem  honorari  oporlet.  Quis 


lemque  seniimus,  in  illis  autem  nullus  sit  intellectus 
Dei  :  certe  iliud  fieri  non  potest,  ut  in  hoc  vel  muta 
plus  sapiant,  vel  humana  natura  desipiat;  cum  homini 
ob  sapientiam  el  cuncta  quce  spirant,  et  omnis  rerum 
natura  subjecta  sii.  Qiiare  si  ratio,  si  vis  hoininls  hoc 
prxcellit  et  superat  caeteras  animantes,  quod  solus 
notiiiani  Dei  capit ,  apparet  religionem  nullo  modo 
possedissolvi. 


honos  debert  potest  nihll  curanti  et  ingrato  ?  An  ali- 
qua  ratione  obstricti  esse  possumus  ei,  qui  nlhil  ba- 
beat  commune  nobiscum?  cDeus,  inquit  Cicero,  si 
talis  est,  ut  nulla  gratia,  nulla  hominum  charitate  te- 
neatur,  valeat.  Quid  enim  dicam,  propitius  sit  ?  esse 
enim  propitius  poiest  nemini.i  Quid  contemptius  dici 
potuit  in  Deum?  Valeat,  inquit;  id  est,  abeat  et  recc- 
dat,  qiiando  prodesse  nuUi  potest.  Quod  si  negoiium 


VARIORUM  NOTiE. 


Virgilium,  iv  iEneid.,  vs.  103  el  Georgic.  i,  vs.  185, 
populatf  per  archaismum,  cum  veteres  et  populo  ac- 
tive  posuerini,  observante  Servio.  Is.  Noniiim  cap. 
7,  n.  26.  Ex  Walchio.—- In  caeteris  Laciantii  mss.  et 
editis  est  comportant.  Aristotel.,  libro  i  de  Hist.  Ani« 
malium,  c.  1.  Betul. 

Ut  apeg^  qnm  patriam  solw,  elc.  Georg.  quarto,  quo 
libro  apum  regnum  d<^scribit.  Consule  Piin.,  lib.  ii 
Naturalis  Historiae,  c.  5  ;  Varron.,de  Re  rust.,  I.  ni, 
c.  16 ;  Columellam,  I.  x  a  capite  il  usqiie  ad  fin.; 
Palladium,  1. 1,  c.  37,  et  I.  vi,  c.  8  ;  Constantinum, 
I.  XV,  capiiibiH  aliqiiot ;  Arist.,  de  Nat.  Animal., 
I.  V,  c.  21  et  22.  et  I.  9,  c.  14.  Lege  ad  haec  oranino 
Theodoreti,  seniionem  quintum,  quo  ex  anini.irnim 
iiidustria  provideiitiain  probal,  sacrarum  lilterarum 
teslimoniis  ubi(|ue  in«(tructus.  Id. 

Longum  est^  st  exequi  velim.  Non  ineleganter.  Sic 
Cicero,  l.ii  de  Nat.  deor.,  c.  6i  :  Longum  esf...  per- 
sequi.  Laclantiiis  iteruni  de  Ira,  c.  li  :  Lonqum  e$t 
singulornm  sententias  persequi ;  Epit.,  c,  H:  Longum 
est  recensere,  Durf. 

In  mntis  quoque.  Ila  legenduni  esse  osteiidunt  om- 
iies  prope  mss.et  tcxliisipse.  In4  inss.  rcc.  ct  iu  edi- 
tis  nmaniiensiiiin  crrorc  legitur  multit, 

Hetigionis  enim  est  propria  justilia.  Addidi  enim  ex 
niss.  antiq.  Caiich.,  I  Coll).  ei  5  Reg.  iiecnon  ex  oin- 
iitbus  Tere  iniprcssis.  Quod  meliiis  colKrrcl. 

Qnam  nullum  aliud  animal  attingit.  Pleriqiie  mss. 
et  S  cdiii  habeiit  quas. — Umc  ullimain  lecliotiem  ha- 
liei  Bunemnii.,  et  exhtbet  notam  sequentem  :  —  Qnm 
nulium  aliud  animal  attingit,  Reciissiine  el  elegantis- 
sime.  Lib.  in.  c.  il  :  Quce  (immoitalitas)  nec  atind 
animal,  nec  corpus  attingit ;  Kpil  ,  c.  55  :  Quiaet  pe- 
ctides  attingil  hoc  duptex  bonum?  Ibid.  Aiitcn  :  Sedltoc 
bonum  muta  contingit.  Cicero,  I.  i.  de  Nat.  dcor., 
Labor  Denm  non  nttiiigit ;  lib.  iii,  de  Naiur.  deor., 
cap.  15  :  Quorum  Deum  nihil  altingit.  BuN. 

Homo  enim  sutus  impertit...  conciliata  sunt.  Non 
quadrant,  inquit  Heumannus.  Qiinre  credo,  glossema 
hoc  csse  iiircrius  adscriptum  a  qiiopinin  ad  haec  verba : 
HowinicnnctasHbjecta  siin/.Geiiuiiium  veru  esse  hunc 
locum,  liqiiido  coiisiat  ex  Epit.,  c.  55,  ubi  dicit,  so- 
Iniu  csse  justitiam,  quae  nec  sibi  tantum  conciliata  iit^ 


necoccultn,  sed  foras  tota  promineat,  etad  benefacien' 
dum  prona  sit,  ut  quamplurimis  prosit.  —  Cmtera  sibi 
concitiata  sunt.  L.  v,  c.  17 :  In  omnibus  enim  videmus 
animalibuSnquia  sapientia  carentyConciliatricem  suiesse 
Q  naturam.  Nocent  aliis ,  ut  tibi  prosint.  Cic,  iii  Fin., 
c.  5  :  Simul  atque  nntum  sit  animal,  ipsum  sibi  conci- 
liari  et  commendari  ad  se  conservandum ;  lih.  i  de  Nal. 
deor.,  c.  27  f  Son  vides^  quam  blanda  conciliatrix^  et 
quasi  sui  sit  lem  natura  Illiid  sibi  conciliatnm  esseyei 
decies  Seiiecn  in  una  epist.  121  iuculcnvit.  Box. 

Vitnm  pecndum  vivet.  Sic  cuin  quarlo  casu  vivere^ 
dixit  Lnctanliits  Divin.  Institut.,  I.  v,  c.  8,  et  I.  vn, 
c.  2i.  Iii  7  editis  pro  vivet  legiiur  vivit. 

Jn  illis...  nullus  intelleetus  Dei.  Vide  not.  ad  c.  12: 
Divinitatis intelleclus...  quo  differimus  a  belluis.  Bon. 

5i  ratio^  si  vis  Itominis.  Ila  resiitiii  cx  omnibus 
prope  mss.  et  8  vet.  ediiis,  mentis  vis  ac  ratio^  apiid 
Cicer.  i  <Ie  Nat.  deor.  25.  Alii  jus. 

Nam  primffa. Iiaqunmpliinmi  luss.  clSediti,  acLu- 
cretius  ipse  Scripti  9  roc.  el  sex  impressi,  jnmprivata. 

Nil  indiga  nostri.  Mss.  d  et  2  edit.,  nihii. 

Niiiil  cuiquam  boni.  Sic  restitui  ex  mss.  SBonon., 
3  Reg.  iiiter  quos  est  Regio-Put.,  5  Colb.,  Bnliiz., 
Goih.,  Ultr.,  Lips.,  Em.,  Briin.  et  5  edit.  In  mss. 
D  Cauc,  i  Colb.,  Pen.,  Clarom.  est,  niltit  umquam  cui- 
quam  boni;  in  rec.  3  Reg.,'l  Colb.,  Canl.  et  iO  cx- 
cusis  legilur,  nihil  unquam  boni ;  in  \  Colb.  pro  boni, 
est  homini. 

Sacrificia  facere,  dona  conferre.  II.tc  4  verba  desi- 
derantur  in  inss.  20  rec.  ct  in  3  ed.  Roiu.  Sunt  au- 
tem  iii  anliquissimis  Rrgio-Put.  2  Bonon.  aliisqtie 
multis,  et  12  editis.—Ttf mp/a  asdipcare,  sacrificia  fa- 
cere^  dona  conferre,  rem.  Lact.,  I.  vi,  c.  25  :  Apud  is- 
toSf  qui  nulio  modo  rationem  divinitatis  inteiligunt,  do- 
num  est,  quidquid  auro  argentoque  fabrtcatur;  item^ 
quidqidd  purpuraet  ::erico  lexiiur :  saerificium  est  vi- 
ctima,  et  qumumque  in  ara  cremaniur.  Confer.  I.  vi, 
c.  i  ;  Epit.,  c.  58  inlcgro.  Bun. 

Cicero.  Cic,  I.  i  de  Nat.  deor.  ad  Hnem. 

Quando  prodesse.  Ita  ferc  omnes  inss.  et  ediii  pro 
quandoquidem,  quod  perperam  substitiierunt  scripli 
sex  et  editi  quntuor,  seii  pro  quoniam,  utapud  Cicero- 
iiem  lib.  ii  Odfic  cap.  58,  et  llb.  v  Episi.  Faro.  20. 


irr  LIBGR  DE  IHA  DEI.  9$ 

l^cus  iicc  liabet,  nec  exlitbet,  ciir  iioa  crgo  Jerinqii.i-  A  alienn  quaesiio  est :  sed  quia  necessario  tuciiilt,  dcbct 


miis,  quoties  lionjinum  conscientiam  fallere  licebit, 
ac  leges  publicas  circumscribere  ?  Ubictimque  nobis 
hlendi  occasio  arriserit,  consulamus  rei,  aurernmus 
aliena,  vel  sine  cruore,  vcl  etiam  cum  sangninc  si 
pneler  leges  nihil  est  ampliusquod  colendum  sii. 

Hxc  dum  scntit  Epicuriis,  religionem  funditus  de- 
let ;  qtia  sublata,  confusio  ac  perlurbatio  vitx  seqiie- 
tur.  Quod  st  religio  toUi  non  poiest,  ui  et  sapientiam, 
oa  distamus  a  belluis,  et  jusiitiam  retineamus, 
qua  communis  viia  sit  tutior ;  quomodo  Religio  ipsa 
siDemciu  teneriaut  cuslodiri  polcsl?Quod  enim  non 
neluiiur,  contemniiiir :  quod  contemnitur,  uiique 
non  colitiir.  Ita  (it,  ut  religio,  et  inajesias,  et 
honor  metu  constet :  metus  autem  non  est,  ubi  nul- 


quanivis  breviter  attingi. 

CAPUT  re. 

De  prouidenlia  Dei,  deque  ienlentus  ilii  repugnanlibus, 

Cum  sententise  pbilosopliorum  prioris  temporis  de 
provideniia  consensissent,  nec  ulla  esset  dubitalio, 
quin  muiidus  a  Deo,  et  rationc  esset  instnictui,  et  ra- 
tione  regeretur  :  primus  omniuro  Protagoras  ext  tit 
temporibus  Socratis,  qui  sibi  diceret  non  liquere, 
uirum  esset  aliqua  diviniias,  necne.  Quae  dispuiatio 
ejus  adeo  impia,  et  contra  veritatem  et  religionein 
judicata  esi,  ut  et  ipsum  Atbenienses  expulerint  suis 
finibus,  etlibros  ejus  in  concione,  quibus  bsc  conti- 
nebantur,  exusserint,  Decujus  sententia  non  eslopus 


lns  irascitur.  Sive  igitur  gratiam  Deo,  sive  iram,  sive  B  disputare,  quia  nihil  certi  pronuntiavit.  Post  hace 


uiromquedelraxeris,  religionem  tolli  necesseest,  sine 
qua  viia  hominum  stultitia,  scelere,  immanitate  com- 
pletur.  Multum  enim  refrsenat  bomines  conscientiay 
si  crcdamus  nos  in  conspectu  Dei  vivere ;  si  non  lan- 
lom  quae  gerimus,  videri  desuper,  sedetiam  quae  co- 
gttamus,  aut  loquimur,  audiri  a  Deo  pulemus.  Ateniin 
prodest  id  creJere,  ut  quidam  putant,  non  vcritatis 
f  ratb;  sed  uiilitatis ;  quoniam  leges  conscientiam  pu- 
nire  non  possunt,  nisi  aliquis  desuper  terror  impen- 
deat  ad  cobibenda  peccata.  Falsa  est  igilur  oinnis 
religio  etdiviniias  nulla  est.  Sed  a  viris  prudentibus 
universa  conficta  sunt,  quo  rectius  innocentiusque 


Socrates,  et  audiior  ejus  Plalo,  et  qui  de  schola  Pla- 
tonis,  tanquam  rivuli  diversasin  paries  proQuxerunt ; 
sioici  et  peripatetici,  in  eadem  fuere  sententia,  qua 
priores. 

Postea  veroEpicurus  Deum  quidem  essedixit,quia 
necesse  sil  esse  aliquid  in  mundo  pr^stans,  et  exi- 
mium,  et  bealum;  providenliam  tamen  nullam:  ita- 
que  mundum  ipsuni  nec  ratione  ulla,  nec  arte,  nee 
fabrica  instructuin,  sed  naturnm  reruin  quibusdam 
minutis  seminibus  et  insecabtlibus  conglobatam.  Quo 
quid  repugiiantius  dici  possit,  non  video.  Eienim  si 
esi  Deus,  utique  providens  est,  ut  Deus;  nec  aiiierei 


Tivatur.  Magnabaec,  et  a  materia  quaro  proposuimus  C  potest  divinilas  attribui,  nisi  et  praeterila  tencat,  et 

YARIORUM  mrjE. 


AmsenU  eontulanm  rei.  Hsec  duo  posurema  verba 
absunt  a  i5  mss.  et  ver.  edit.  Rom. 

Quod  coUndum  nL  Ita  mss.  pene  omnes  et  veleres 
editl.  In  4  scrlptls  rec.  et  ediiis  mullis  verenduin  $it. 
Utraque  lectio  bona.SBlss.  rec.  levissima  mutaiione, 
doUndum  sit. 

Senlit  Epicurui.  2  Rcg.  etedil.  Rom.  1470,  Senlit 
LMcreiiui.  Et  quideni  Epicuriecho  est  Lucreiiiis. 

Sequetur.  Ita  cuncti  mss.,  prxterS  rec.  in  quibus  cst 
ut,  in  cdilis,  iequilur. 

Ut  et  iapientiam.  Qaa  di$tainu$  a  belluii^  etjuititiaui, 
Quatuor  poslrenia  vcrba  clesideranlur  in  20  mss.  et  7 
editis.  —  Qua  distamut  a  belluii,  et  justniam.  L.  iii, 
cap.  10 :  et  H  mnxiine  de  Ira,  cap.  11 :  DiximuSy  reli- 
gione iublata^  neciapientiam teneri  posse^  nec  jmlitiam, 
dum  (tivinitatis  intelleclui,  quo  differimui  a  belluii,  in 
homint  solo  repertatur ;  qiiae  verba  nperie  nosirum  lo-  D 
cnm  respiciunl.  Bun. 

Pion  veriiatiigratia^  etc.  Sic  enim  Nuinain,  Scipio- 
nem  et  alios  religioneiii  siinulassc  Valerius  exemplis 
liocet.  Betul.  —  Idquc  ut  inorosos  populos  tiinore 
deonim  .id  legiim  observnnliam  ndigerent. 

Sed  ulHitarii.  Regio-Pul.  utitilati.  Mss.  13,  u/t7t- 
tate. 

Trrror  impendeat.  Ita  omnes  fcniie  inss.  el  6  ediii. 
Scripti  tres  rec.  ct  7.  excusi  inoiidose  impendat.  2 
Beg.  rec.  ct  ed.  Rom.  U70,  impediat.  1  Colberl.  ror- 
lor  impendat. 

Conficta  iunt.  Sic  reposui  cx  cunciis  penc  inss.  et3 
editis.  In  10  scriplis  ci  12  iinprcssis  legitur  confecla 
iunt.  —  Conficta  sunl.  Ul  Arnobius  I.  vii:  ReUgioni' 
bui  ariifex  in  comminiicendii  Numa.  Laclaiilius  iinila- 
tur  Ciceron.  I.i  de  Nat.  dcor.,  cap.  5i:  Quid  ii,  qui 
dixerioH,  totani  de  diii  immortatibus  opinionem  fictam 
gs$e  ab  homimbui  iapientibui.  Bun. 


Quamvii  breviter.  Ita  omnes  prope  mss.  el  6  vetus* 
liores  editi,  ac  Cellar.,  Walch.  In  3  rec.  mss.  et  10 
impressis  est,  quam  breviter. 

Protagoroi,  etc.  Vide  Laeriium.  De  Protagora  dic- 
tum  est  lib.  i  Inslitut.  c.  2.  Refertur  eiiam  ab  Arno- 
bio,  lib.  viii  adversus  Genies.  Siniiles  catalogi  sunt 
apud  Cicer.  de  Nntura  deorum  primo;  et  inier  eccle- 
siasiicos  scripiores.apuil  Epipbanium  in  Epilome,  apiid 
Eusebiiim  de  Prxparat.  Evangel.  lib.  xiv  cap.  l.lre- 
nxus  lib.  it  cap.  19.  Anaxagoram  aOcov  nominat,  nisi 
lectio  sii  mendosa ;  quod  non  pulo.  Betuleius.  — Ci^ 
cero  lib.  i  de  Nal.  deor.  c.  25 :  Abderiiei  Protagorai^ 
iopliiitei  temporibui  illii  vet  maximui,  cumin  prineipio 
libri  iic  poiuiaet  :  De  Divii  neque  ut  iint,  neque  ut  non 
«i/il,  habeo  dicere ;  Athenieniium  juisu  urbe  atque  agro 
est  exterminatui,  libriqueejuiin  concione  combuili. 

Temporibui  Socratii.  Teste  Laertio,  Qoruit  Olyin- 
piade  lxxiv.  Sed  hanc  librorum  exustionem  Euseb. 
in  Chronicis  anno  lertio  Olyinpiadis  lxxxiv  poiiit,  ci 
floruit  sane  tum  Socrates,  eteum  Socratis  fuisse  syii- 
cbronon  lesiatur  etiam  Plnloiiis  Diaiogus,  qui  Prota- 
gorx  iiomine  inscriptus  fuit.  Quanquam  de  lioc  quxs- 
tio  est  npud  Macrob.  lib.  i  Sat.  cap.  1.  Betuleius. 

Et  libroi  ejui  in  concione^  eic.  Vide  quae  supra  di- 
ximiis  ad  cap.  22  lib.  i.  Ex  hoc  loco  corrigendus  lo- 
cus  Minutii  Felic.  ubi  nonnulli  leguiit,  teripta  ejui  de- 
riserinty  legendum,  deuaerint.  Patet  hoc  ex  Lactant. 
eliam  ex  Diogene  Laert.  qui  de  omni  hac  re  disserit. 
Yide  et  Ciceronem  lib.  i  de  Naiura  deorum. 

Et  audilor  ejui  Plato.  etc.  Qiiam  inconstanler  au- 
lem  is  derebus  diviiiis  disserueril,non  modoYelleius 
Epicureus  aptid  Ciceronem  objicit,  sed  eliani  Eu.sob. 
dePraep.  Evang.lib.  xiii  collatione  scriptorum  ipsius 
diligenli  evidenter  demonstral.  Bbtul. 

Jmecabilibui,  Atomis  scilic^t, 


0»  FIRM.  UCTANTII  IM 

prscsenlia  sdat,  et  fulura  prospicial.  Cum  igilurpro-  CAPUT  X* 

A 

De  Mundi  orla  et  rerum  naiura ,  et  Dei  pr$videniia. 

Uui  nohini  divina  providentia  facium  esse  munduai, 


videntiam  suslulit,  ciiaro  Deum  negavii  esse.  Cum 
auiem  Deum  esse  professus  esi,  et  provideniiam  si- 
mul  esse  concessii.  AUenimenim  sine  aliero nec essc 
prorsuSy  nec  intelligi  poiest.  Yerum  iis  posiea  tem- 
poribus,  quibus  jam  pbilosophia  defloruerat,  eiliiit 
Meliusquidam  Diagoras,qui  nuilumesse  omniiio  Deum 
diceret»  ob  eainqve  senientiaro  nominaius  est  ofdioc ; 
item  Cyren^Bus  Tbeodorus :  ambo  quia  nibil  povi  po- 
lerant  reperire,  omnibua  jum  diciis  et  inventis,  ma- 
iuerunt  telconira  veritatem  id  negare,  in  quo  priores 
universi  sine  ambiguiiaie  oonsenserant.  li  suot,  qui 
tot  ssculis,  tatingeniis  assertam  atquederensam  pro- 
videnttamcaiuainiaiisuiit.  Quid  ergo?  uirumne  istoa 
minuios  ctinertes  pbiloaopbos  ratione,  an  vero  auo- 
toritate  pr^siantium  virorum  rerellemus?.an  potiua 


aut  priiicipiis  inter  se  temere  coeuntibus  dicunt  esse 
concretum,  aut  rcpente  natura  exiitisse;  naturam 
vcro  (ut  Straton)  liabere  in  se  vim  gignendi  et  mi- 
nueiidi  :  sed  eam  nec  sensum  habere  ullum  ,  nec  (!• 
guram,  ut  ioieUigamus,  omnia  quasi  sua  sponte  csse 
gcnerala,  nullo  ariidce,  necauctore.  Utrumque  va- 
imm  et  impossil>iie.  Sed  hoc  evenit  ignorantibus  ve* 
ritatera ,  ut  quidvis  potius  excogitent »  quam  id  sen- 
tlant  quod  raiio  deposcit.  Primum  minuta  illa  semiiia^ 
quorum  concursu  rortuito  totum  coiisse  mtmdum  lo« 
quuniur,  uhi  ai^i  unde  sint,  quxro.  Quis  illa  vidit 
unquam?  quis  sensit?  quis  audlvii?  Ansolus  Leucip* 


utroque)  Sed  properaudum  est,  ne  kuigios  a  materia  ^  pus  oculos  babuit?  ^olus  mentero  ?  qui  profeclo  aolus 
divagetur  oratio.  omnium  caacus  et  excors  fuit »  qui  ea  loquereiur» 

VARIOROM  NOTJE. 


Cum  aulem  Deum  $m  prof^uu^  e$t.  Addilum  autem 
GX  omnibus  mss.  e^  muUis  editis,  quod  in  Cicleris  d^- 
erat.  Ms.  1  Bon.  aiiliq.  legit  confeitus  ett, 

Defioruerat,  etc.  Diagoras  tnmen  ab  Eusebio  ea- 
dti(m  Oiympiade  ponitur,  qua  Pratagoram  supra  a 
Laeriio  posiium  esse  diximus,  id  esi  li(xiv.  Theodo- 
rus  auiein  Olympiade  cxviii,  cum  Epicurus  vix  pau- 
cis  annls  anliquior  fnerii.  Nam  Laertius  ejus  obitum 
iii  Olympiade  cvii  posuit :  quanqiiam  Eusobius  tum 
Olyiiip.  cxviu  Ooruisse  rcferat.  Betoleids. 

Meliut  quidam  Diagoras.  Melius  a  patria ,  sicut  in- 
fr;i  Cyrenxus  Theodorus.  Mss.  1  Reg.  antiq.  habet 
jEtlius;  i  Bonon.  aniiquior,  et  8  alii  ac  2  vet.  ed. 
Rom.,  Alius;  Regio-Put.,  1  aL  Reg.,  t  Colberl., 
Goth.,  Navar.,  Gat.,  Marm.,  Uitr.,  Pen.,  Bruii., 
jElius;  ms.  Tornesianus  et  ed.  Genev.  Melius,  quod 
existimoviiiose  a  librario  scripiuin  pro  Meiius^  sicui 
vocatur  a  Ciceronc ,  lib.  i ,  de  Nat.  deor.  Ms.  fialuz. 
et  15  exctisi ,  Exhiiit  Athenis  quidani  Dkigeras,  Nec 
contemiienda  haec  lectio :  Suidas  enim  ad  v.  DiagO" 
ras  «refert  Diagoram  post  cnpiam  Melum  (uiide  Metius 
dictus  esi)  secessisse  Atlienas.  Mss.  1  Reg.  rec,  Oa' 
rom.,  1  Sorboii.,  5  Colb.  legunt  Extitit  Atheus  qui- 
dam  et  Diagoras^  nisi  quod  particnla  et  a  duobus  prio- 
rihiis  abest.  Coeterum  de  hoc  Diagora  vide  qnse  no- 
taia  sunt  ad  initiiim ,  cnp.  % ,  lib.  i  Divin.  Instiiut. 
—  Athenis  quidmn  Diagoras,  Yulgata  est  leciio  pene 
omniiim  librorum  ,  a  qua  discedere  non  ausus  sum. 
P.  lamen  babet,  JSliusquidam  Diagoras,  et  B.,  alius 
quidain ,  unde  quis  suspicari  possil  legcndum  esse  : 
Metius  qwdam  biagoras ;  iiam  Melium  quidem  vocat 
eum  Cicero  iniiio  i  de  Nai.  Deor.  ubi  hxc  ipsa  per- 
traciat;  Ptutarch.  i  Placitor.,  cap.  7;  Sexl.  Empy- 
ric.  ;PyrrhoVi.,  iiypoiyp.  lib.  iii,  c.  24;  Arnob.  iv, 
Miniicius  et  alii.  Qiiod  autem  Laciaiiiius,  ei  nosira- 
tiuin  alii  permulti  Diagoram,  Theodoruin  ei  cttteros, 
de  quibus  etium  lib.  i ,  institut.,  cap.  % ,  «dcav^,  boe 
est  absiiae  Deo  cognominent,  videndmn  est,  ne  lorte 
a  chrisiiania  eiiam  in  eosdem  bunos  ac  doctos  vbros 
veius  ethnicorum  calumnia  importeiur;  cuio  enim 
hi  deurum  maliiludinem  toique  roonstra  aique  por- 
teuia ,  qua  siulia  colebai  gemilitas ,  irriderent ,  po- 
laii  smU  £6coc,  el  nuilum  omnine  deum  credidisse, 
quod  queriuir  quidem  certe  ac  miratur  el  Clemens 
Alexandriuus.  I&eos. 

Cgrenasus  Theodorus,  Meruit  et  bic  tov  oOsqu  epi- 
thetun,  eodeiii  Epiphanio  leste.  Et  sic  legendiim  cen* 
«eo  in  CUroaicis  Eusebii^  uhi  Theodorus  Athenteus  le- 
gitur;  nec  mihi  lem^ra  refraganiur.  Augustinus  con- 
tra  litteras  Peiiliani  Donaiistae  libro  secundo  putat , 
in  bunc  Tbeodoram  esse  dictum  hoc  Psahni  :  Dixit 


siuUus ,  quf4  aoo  eat  Deus.  Bbiul. 

Matuerunt  vel  contra  veritatem.  Vel ,  quod  bic  est 
pro  etiam^  Gallice  mime^  abesta  10  mss.  totidemque 
editis. 

id  negare,  Mss.  %  Bonon.,  1  Reg.  rec.,  %  Col^., 
Tax.,  Baluz.,  id  denegare. 

Qui  tot  smcutist  tot  ingeniis.  H;rc  leclio  4  vet.  edi- 
torum ,  et  omnium  mss.  est ,  praeter  t  Reff.  rec.  ir 
quo ,  ui  et  m  iS  odiiis,  est  smcuUs  et  ingentig.  -^Tol 
SfBcuUs^  totingeniis.  Tot  sascutis  sumo  in  auferendi,  at 
tot  iii^eniit  daiidi  casu,  pro  alo(  ingeniis.  L.  iv,  cap.  St : 
^ol  ingeniis  totque  temporibus  summo  studio  et  labore 
q  quceuta  sapientia.Efiii.t  cap.  40,  in  fin.  dixit,  verita* 
tem  tot  ingeniis ,  tot  cetatibus  requisitam.  Bun. 

Aueloritate  prasstantium.  Hi  erant  maximarum  sec- 
tarum  principes^  quos  infra  adducit  anle  capitis  10 
finem ,  et  cap.  U.  Mss.  12  cum  edit.  Rom.,  1470, 
legunt  veriUiU ,  alter  virtute. 

Utroque.  ha  ms6.  et  ediii.  Franciae  foHc  legendom 
ptifai ,  utraque. 

Divagetur.  Iia  mss.  prope  omnes  cum  7  editis ;  in 
caBterisvulgatisestiifiMi^eitnr;  ini  Reg.  rec.  evageUir; 
in  i  Colb.  et  Clarom.  a  prima  maitu  diriaatuf. 

Siraton.  Straton  Lampsacenus,  ArcesHat  Alios,  au- 
ditor  Theophrasti,  fuil  prxceptor  Piolemaei  Philadel- 
phi  :  vir  acri  ingenio,  qui  cum  maxime  necessariam 
philosopbi;e  partem,  qiiae  posiia  esi  in  viriule  et  in 
nioribus,  reli(|uisset,  totum  se  ad  iiiveaiigaiioiiem  na« 
turoe  contidit;  unde  Physici  cognomcHlum  assecu- 
lus  est.  Floruit  Olymp.  i^.  Ejus  vitam  scribil  Laert. 
libro  V.  Mulia  biijiis  meniio  passim  fii  apud  Cicero- 
H  nenii,  unde  etiam  hsc  transcripia  suni ;  b£C  enim  fere 
^  nd  verbum  leguiitur  in  primo  libro  de  Natura  deorui». 
Betoleius.— Vide  cumdem  Ciceronem  iii  LucuUo  ad 
(Inein. 

Yim  gignendi  et  minuendi.  Pleniiis  Cicero,  I.  i ,  de 
Nat.  peorum,  cap.  15:  Necaudiendus...  Siralo,  m iftii 
Physicus  appellatur,  qui  onmem  vim  divinam  in  na- 
tnra  sitam  esse  centet ,  qwB  causas  gignendi ,  augendi , 
minuendi  habeat :  sed  careat  omni  sentu  et  figura.  BuN. 

Coficurstt  forluito.  Abesi  fortuito  a  15  niss.  et  a  2 
vet.  edit.  Rom.  Sed  est  in  aliis,  apud  eiirodem  Lac- 
laiiiiuin  ,  Epiiom.,  cap.  56  et  apud  Ciceronem,  iib.  i 
de  N.it.  deor.,  cap.  i4  >  seu  n.  66. 

7'o(ttm  coiitte  mundum.  Bene ,  ut  patei  ex  praBce* 
dentibus  et  sequeniibus.  In  11  sci  iptis  et  ed.  le.  ce- 
hatisu.  Bona  utraque  lectio. 

>tii  totus  Leu^ppus  ocutos  habmt?  Francius, 

Oculos  an,  Pari,  solos  babes? 
Licet  Laertius  in  Leocippo  nuHam  de  atomis  mentio^ 


iOi  LtBER  UB 

qm  Q^  ^t  <iui«4U9m  4aUrarQ ,   neo  dorinions  A 
pq^i  «omiu^e. 

Qa»tiior  «leqvaalU  eanMitre  mm  pbilQspiilu  fe« 
tere«  dUseretant ;  ille  Rotuit,  q«  alieuis  veeUgiii  vi^ 
dercMir  iasi«|er^  Se4  ipiorum  eiemenlorum  alia  yof 
loit  esse  primQrUiat  qu»  nec  viduri  possinl,  nee 
taogi ,  nec  ulla  corporis  parte  sentiri*  Taoi  minuia 
sonti  inquil,ut  miiU  sil  acies  (erri  tam  subiilia, 
qua  secari  ac  dividi  pos&ioi,  unde  iUis  nomen  iupo* 
^ii  atomoruoi.  Sed  occnrrebat  ei,  quod  ai  una  esset 
omQibus  eademque  natura »  non  possenl  res  efficere 
diversas,  taa^  varieute,  quaulam  videmus  inesse 
mundo.  Diiit  ergo,  (acvia  esse,  el  aspera,  et  rotund^, 
et  angulata ,  et  bamata.  Quanto  pnelius  fuerat  tacere, 
quam  in  usus  tam  p^iserabiles ,  tain  tnanes ,  liabere 
luigiiam  :  et  quidem  v^reor,  ne  non  roinus  delirare  3 
videatur,  qui  h^PC  put^  refellenda.  Bespoudeamus 
laroen  velut  aliquid  dieenti.  St  lenia  lunt  et  rotunda, 
otiqae  iion  possunt  invicem  se  apprehendere,  ul  aii- 
quod  corpus  elficianl ;  ut  si  quis  piilium  velit  in  unam 
coagmentation^m  constriQgere ,  l^piludo  ipsa  grauo- 
nuo  in  massam  coire  nonsinat.  Siaspcraetangu^ 
hu  sunt,  et  bam^ta,  ut  ppssint  coiiafurere;  dividua 
ergQ  el  aecitbilia  simt :  Mmos  enim  Qecosse  ^t  ei 
angulos  eminere,  ut  possini  amputari. 


ihA  DEi.  m 

Itaque  quod  ampulari  ac  divelli  potest ,  ei  videri 
poterit  et  teneri.  c  Haec,  inqiiit,  per  inane  irrcquie* 
tis  motibus  voliiant ,  et  huc ,  atque  illuc  (eruniur, 
sieut  pulveris  roiiiulias  videmus  in  sole ,  cum  per 
fenestram  radtos  ae  lumen  iiiiiniserit.  Bx  bls  arbores 
ei  berbaB,  et  fruges  omnes  oriuntur  :  ex  his  anima* 
lia  etaqua,  ignis  et  universa  gignuntur,  etrursus  iri 
eadem  resolvuntur.  >  Ferri  hoc  poiest ,  quam  diu  de 
rebtts  parvis  agitur.  Ex  his  etram  mundus  ipse  con- 
cretus  est.  Implevit  numerum  perfect»  insaniae; 
nihil  videlur  uUeriua  dici  posse  :  sed  invenlt  laiuen 
ille  quod  adderet.  f  Quoniam  est  omne,  inquit,  infi- 
nitum,  nec  poiest  quidquam  vacare;  necesse  esl 
ergo  innumerabiles  esse  mundos.  i  Qnae  tania  vis 
fiierat  atomorum,  ut  nioles  tam  inaesiimabiles  ex  lam 
miiiuiis  conglobarentur  ?  Ac  primum  requiro,  qux 
sii  istorum  seminum,  vel  ratia,  vel  orige.  Si  eniin 
ex  illis  sunt  omnia ,  ipsa  igilur  unde  esse  dicemiis? 
quae  nalura  tantam  copiam  ad  efficiendos  innumera* 
biles  mundos  subministrabit?  Sedconcedamus,  ut 
impune  de  muiidis  deliraverit :  de  hoc  loquamur,  in 
quo  sumus ,  et  quem  videmus.  Aii ,  omnia  ex  indi- 
vldujs  eorpuseulis  fleri. 

Si  koe  Ua  e»set ,  nulkt  res  unqnam  sui  generis  se- 
Nsine  iodigeret.  Sine  ovis  alites  nascerentur,  ac  ova 


VARIORUM  NOTiE. 


i; 


nefnfociat,  etPlptarcbuseosad  Democriium  aticiorenn 
referat,  Arist.  lamen  in  primo  riig  Ts^tifriug  Deiiio-^ 
entom  ei  LeueipfMim  plerumque  in  hee  dogniate  coih  * 
iungit.  Atque  Uem  GiiierQ  it)  pfimo  de  ^atura  deorum : 
Isia  eniin  flagitia  Democrili,  sive  etiatn  apte  Lencippi ; 
esse  corpuscula  qu:cdam  la^via,  alia  aspera,  roluiida 
alia,  pariim  auteui  angnlata,  et  qnaedam  pyrainidaia, 
curvata  quaedam ,  el  qiiasi  adiinca  :  ex  h\^  eftictum 
esse  coeium  atque  terras,  pulla  pogen^^  naiura  i  se4 
concursu  quodain  fnrtuito.  Hoc  deinde  ilogma  Gpicu- 
rus  etiam  ami^us  esl :  sicui  Hibil  in  Pbysicis  Epi- 
curi  fuit,  quod  non  habuerit  a  Democrilo.  Quanquam, 
ot  in  i  ,  de  Fiiiibus  idem  Cicero  scribit,  quue  liemo- 
ertti  Cpicurus  eorrigere  vull,  ea  depravare  videalur. 
Ita  Democriti  atomi  (polum  ex  xtcrno  temppre  ha- 
beni,  blpiciirei  decliiiationein.  Cujus  differenli^  eiiam 
Augiistinus  meminit,  ubi  de  iiianibus  el  inpiilibus 

Sliixsiionibus  scribit.  Betol.  —  Vide  lib.  iii  piv. 
itstitiit.,  eap.^17.  —  An  sel^s  Leuctppus.  (Jicero  de 
hoc,  lib.  I  de  Natura  deof.,  cap.  ^,  iradidil : 
Skq  flagUia  Democrili ,  %tve  etiam  ante  Leucippi ,  etse 
e^rfwcnh  qumdam  kevia ,  alia  aspera ,  rotunda  alia , 
parlim  aulem  angulata^  curvata  qucedam^  ei  quasi  qdun'  J^ 
9a;  ex  kis  effectum  eue  eoBlum  atque  lerram,  nuliq  co* 
genle  natura ,  sed  cgncursu  quodam  forluito,  Cell. 

PosHt  somniare.  Iia  reposui  ei  5  vet.  edd.  et  om- 
nibits  mss.  prster  \  Polbert*  cm  est  ut  i%  editis, 
possil. 

Qiietifor  i/etiMiiiis ,  ete.  Nan  quidem  omnes  philo- 
sophi  iii  hoc  consMiuot.  Empeiiticles  et  Anasagoras 
pruiM  (uerunt,  qui  qualuor  elementa  asseruorunt : 
qui  umen  illi  eimslaai  el  soJvuBtur  eoncordia  ei  dis- 
cordia.  Quod  Aristoielis  leprebeQsioiiem  non  ev  iiat, 
qui  el  ipse  quiutam  esseKtiam  Covet.  Betolbivs. 

Lavia  e$u  ei  asp«va ,  etc.  Baa  Sttot  particulae  ear* 
lieian». 

Et  MguiatB ,  «1  kamata,  Abest  et  angulaia  a  recan- 
tioribiis  mss.  4  reg.,  i  Colb.,  Coth.,  Lips..  Marm., 
I  Sorbon.,  Clarem.  et  firun.  Sed  adesse  debet,  u^ 
legentl  moxpatebit.-r^( roluniic^,  et  angulata,et 
^ ._  n — -^^quiji  1451  magjs  conveniunt  cum  se- 


qMeiUih^s  ,  nbi  Um  quinqne  lepetuntur  :  Si  keim  et 
rotan(ia ,  asjiera  ,  ^l  qnguWQ  ,  ei  ibauKUq  9unt,  Herum 
Epit.,  cap.  56.  Si  hamaia  et  angulala,  ergo  secabilia 
HM$,  Noster  habet  a  Cicerone ,  lib.  i  de  Nat.  deor., 
cap.  M  :  «f  «e  corj^u^eula  quwdam  iauta ,  alta  aspera , 
rotundaalia,  partim  autem  angulata,  hamata,  Uvu. 

Aliquid  dicenli,  Mss.  12  rec.  et  edit.  Rom.  1470 , 
atiaua  dicenti, 

Lema  9uni  et  rolmuh.  Hss.  5  Reg.,  4  Colb.  el  edi- 
ti  levia ,  aiate. 

Lenitudo  ipsa  granorum.  SiC  a  me  reslitutun^  ex 
mss.  fere  ompibus  et  vct.  edit.  Rom.,  Scripti  4  rec. 
cunciiiiiie  peiie  impressi ,  leviiudo, 

Si  aspera  ei  angulata  sunt  et  hamata,  etc.  Ita  mss. 
vcterriini  ^  Bonon.  et  Regto-Put.  MVi  12  ^i  2  edd. 
additnl,  inqHit ;  et  cum  eis  alieri  8  scripti  et  impressi 
10  expuiieto  »i. 

Uamos  enim...  et  angulos,  Sie  resiilui  in  quarlo 
casu  ex  miiliis  antiauiuribas  ^t  melioribus  mss.  ei 
edit.  vet.  Rom.  nc  Cellar.  Iii  cxieris  iinpressis  ei  5 
scripiis  rec.  csl  hamis.,.  et  angulis, 
Pulveris  minutiaSf  I^ss.  7,  mica». 
Perfectm  insanias.  Mss.  6  perteclce;  1  al.,  protectcs, 
Pfihil  videtur  utlerius  dici  posse,  Reptins,   utpiilo, 
OK  2  mss.   Bonon.,  1  Reg.,  %  Colberi.  Baliiz.  quam 
adjici  caeterorum ;  nam  cum  vcrbo  adjici  imitile  esset 
ulterius. 

Quod  adderet,  Sic  reposui  ex  mss.  In  e()itis  est 
quid, 

Vacare,  Id  esi ,  vacuum  esse.  Francius.  ^. 

ImumerabUes  eise  mundos,  B<^o^f  xoo-fAQu^  Phiioni, 
pcTrii/sov;  LaerUQ  et  Plul.,  xoa/iov  aTrcipov  Cpiplianio , 
Deiiioeritici  munai  proverbio  locum  lecere.  Plut.  in 
Placiiis  libro  u,  cnp.  1  Democritus,  Epicurns,  eoruni- 
qpe  discipulus  Metrodurus ,  iiinitiiicrabiles  in  inflnito 
mundos  per  omnem  ejus  coinplexum  in  immensum 
exspatiantem  dii^erunt.  P^TULEiiJS. 

Ac  primum  requiro.  Mss.  8  :  At  prtuuMn  r^inVa. 

Utorum  sminum  pel  ro/io ,  vel  origo ,  etc.  Ta; 
^T^Aouf  eiiam  Yirgilius  et  l>ucreiius  semina  nomina^ 
runt ;  Lucret.  non  longe  ab  inilio  libri  primi. 


105  '  FIRM.  LAGTANTII  104 

sine  parlo ,  item  caeten  viventia  sinc  cbilu  :  arbores,  A     Omitto  silicem  ac  rerrom.  Orbem  vitreum  plenuro 


ei  qu»  gignuDtur  e  terra ,  propria  semina  non  habe- 
rentr  quae  iios  quotidie  traciamus,  et  serimus. 
Cur  ex  frumento  seges  nasciiur,  et  rursus  ex  segeie 
frumentum?  Deiiiquesi  alomorum  coitio  et  conglo« 
baiio  erUcerel  omnia ,  iii  aere  universa  concresce- 
rcnt;  si  quidem  per  inane  atomi  volilant :  cur  sine 
terra ,  sine  radicibus ,  sine  bumore ,  sine  semine  , 
noii  berba ,  non  arbor,  non  fruges  oriri  augerique 
possunt?  Unde  apparet,  nihil  ex  atomis  fieri ;  quan- 
doquidem  unaquxque  res  habet  propriam  certamque 
nnturam,  suumseinen,  suam  legem  ab  exordio  da« 
lam.  Demque  Lucretius,  quasi  oblilus  alomorum, 
quas  asserebat,  ut  redargueret  eos,  qui  dicunt  ex 
nibilo  lieri  omnia,  his  argumentis  usus  est,  quae 
contra  ipsum  Talerent.  Sic  enim  dixil  : 

Nam  81  de  Dihilo  flereDt,  ex  omnibu  rebus 
Omne  genus  Dasci  possel  nil  semiDe  egeret. 

liem  postea , 

Nil  igitur  fleri  de  Dilo  posse  fateDdom  esl 

Semioe  quaodo  opus  esl  rebus,  quo  quaeque  creai» 

Aeris  in  teueras  possiDt  proferrier  auras. 

Qiiis  bunc.  putet  babuisse  cerebrum ,  cum  haec  dice- 
ret,  ncc  videret  sibi  esse  contraria?  Nihil  enim  per 
alomos  fieri  exinde  apparet ,  quod  semen  cujusque 
rei  certom  est ;  nisi  forte  et  ignis,  et  aquse  naiuram 
ex  aiomis  esse  credemus.  Quid ,  quod  durissimi  ri- 
goris  materiae,  si  ictu  vehementiore  coilidaniur,  ignis 
cxculitur  ?  Nom  in  ferro  aot  silice  alomi  latent  ?  Quis 
iiiclusit  ?  aut  cur  sua  sponte  nonemicani;  aut  qiio- 


aquae  si  tenueris  in  sole  ,  de  lumine ,  quod  ab  aqua 
refulget,  ignis  accenditur  etiam  in  durissimo  frigore. 
Num  etiam  in  aqua  ignem  esse  credendum  est  ?  aiqiii 
de  sole  ignis  ne  aesiate  quidem  accendi  potest.  Si 
cera:  inlialaveris ,  vei  si  vapor  levis  aiiquid  atligerit , 
aut  crusiam  marmoris,  aut  laminam  ,  paulatim  per 
minuiissimos  rores  aqiia  concrescit.  Ilem  de  baliiu 
terra;  aut  maris  nebula  existit :  qus  aut  dispersa  hu- 
mefacit  quidquid  texerit;  aut  collecla,  in  arduos 
montes  in  sublime  vento  rapta ,  stipatur  in  nubem , 
atque  imbres  maxiinos  dejicit.  Ubi  ergo  dicimus  ii- 
quores  natos  esse  ?  Num  in  vapore?  Num  in  halitn? 
Num  in  vento  ?  Atqui  nihil  potest  consistere  in  eo , 
quod  nec  taiigilur,  nec  videtur.  A}uid  ego  de  anima- 
B  libus  ioquar,  in  quorum   corporibus  nihil  sine  ratio- 
ne,  sine  ordiiie,  sine  utilitate,  sine  specie  flgura* 
tum  videmus ;  adeout  solertissima ,  et  diligentissima 
omnium  partiutn  membrorumque  descriptio ,  casura 
ac  forlunam  repellat.  Sed  putemus  artus  et  ossa  et 
nervos  et  sanguinem  de  atomis  posse  concrescere. 
Quid  sensus ,  cogitatio ,  memoria ,  mens,  ingeniom, 
quibus  seminibus  coagmentari  possunt?  minutissimis, 
inquit.  Sunt  ergo  alia  roajora.  Quomodo  igitur  inse- 
cabilia? 

Deinde ,  si  ex  invisibiiibus  sunt ,  quae  non  viden- 

tur ,  consequens  est ,  ut  ex  visibilibus  sinl ,  quae  vi- 

dentur;  cur  igitur  nema  videt?  Sed  sive  invisibilia 

^quae  sunt  in  liomine  consideret ,  sive  tractabilia ,  qus 


veniuni  sub  aspectum ,  ratione  ulraque  constare  quis 
iiiodo  semina  ignis  in  materia  frigidissima  permanere  ^  non  videt?  Quomodo  ergo  sinc  ratione  coeuntia  pos- 
potuerunt?  sunt  aliquid  efficere  rationale?  Videmus  enim  nihil 

VARIORUM  NOTiE. 

annuerent ,  excudUur,  ul  Yirg.  i  Mn.  174  : 


Nonherba.  Sicreposui  ex  mss.  et  editis  vet.  Rom. 
Gymnic. ,  Cellar.  In  caeteris  editis  legitur,  non 
herbw. 

Augeriqne  possunL  Mss.  U  et  15  edd.,  aut  genera- 
ri  possunL 

Fieri  de  nilo.  Lips.  2,  Reiinm.,  Rost.,  Ven. 
U71  denuUo,  Bonon.,  Goth.,  Ven.  utraque  1478, 
Betul.,  Tiirii.,  Walcli.,  fieri  de  nihilo  posteriusrepu- 
giiat  versui ;  prius  de  nuUo  Lucretii  mori ,  qiii  liben- 
tor  niliilum  in  nilum  contrahit ,  exempli  gratia , 

Ad  nilum  quaeque  reverti ; 

£t  vers.  674  : 

Ne  tibi  res  redeaDl  ad  Dilom  fuDditus  omues. 

Fatendum  est,  Mss.  2  Bonon. ,  1  Rcg.,  rec. ,  5  Col- 
bert.,  Pen.,  Glarom.,  putandum  e$t.  1  Sorbon. , 
sriendnmest. 

Quis  hunc  putet  habuiue  cerebrum  ?  Sic  ex  mss. 
fere  omnibiis  resiitui;  in  4  rec.  ct  in  editis  legitur 
putat.  Babuisse  eerebrum,  id  est  rationem  et  sanam 
nicntem ;  nam  veteres  in  ccrebro  dixerunt  aiiimi 
essc  sedem.  Glc.  Tuscul.  i ,  cap.  9.  —  Habuisse  cere- 
brum,  Eleganler,  ut  Pha*drus  de  Larva  lib.  i ,  7 , 
^  :  0  quanla  speaes,  inquit,  cerebrum  non  habet,  Ubi 
vide  Bunemannum  in  novo  commeiitario.  Ilerum 
Lacl.  epit.  cap.  54  :  Homines  inanis  cerebri ;  de  Opif. 
cap.  16  :  Alii  udem  ejus  (mentis)  m  cerebro  essc 
dixerunt.  Bun. 

Crec/f mtfs.  1  Golbert.,  credim»s;l  aL  Golbert  et 
Driin.,  credamus. 

Igms  excutitur.  Sic  omnes  scripli  editique ,  pncter 
\en.  primam  1478,  excutiturf  prave.  Mallein  ,  si  libri 


Ac  primum  siUds  scintilbm  excudit  Achates. 

BUN. 

Orbem  vitreum^  etc.  Hsec  cristalli  nalura  est ,  quae 
nibil  aliud  est ,  quam  aqua  in  lapidis  duritiem  frigorc 
et  veiustate  congelata.  Vide  Marbodaeum  cuin  siiis 
commentaloribus.  De  ignis  naiura  Theophrasti  liber 
extat.  Sunl  similes  ignis  eiiciendi  rationes  apud 
Plin.  et  Lucreiium  ipsum ,  atque  etiam  apud  Senc- 
cam  in  Natural.  qu^st.  Betul. 

Credendum  est,  Mss.  5,  credcnt, 

Atqui  de  sole  ignis,  etc.  Hallucinatur  Lactantius  ; 
j.  experientia  contrarium  testatur. 
^     Cerw  inhalaveris,  Mss.  i,  Reg.  rec,  3  Golbert.  et 
Baluz.,  Si  ceroB  in  alveariis, 

Vaporlevis,  Mss.  Goih,  Jems ;  1  Bonon.  aiitiq.,  lene, 

Aut  maris.  Mss.  G  et  maris, 

Quid  ego.  Sic  legendum  ex  vet.  mss.  1  Bonon., 
Gauc.  G;eteri  et  edd.  habent  ergo ;  Brun.,  igiiur. 

Deinde,  Ita  reposui  ex  omnibus  mss.  prxter  3  rec. 
in  quibus  est  Denique,  ut  in  editis. 

Si  ex  invisibilibus  sunt ,  quw  non  vidi:nlur,  nemo  vi- 
det  ?  Sic  legeiidum  ex  titroqiie  Bonon.,  3  Golbert., 
Baluz.  et  Tax.,  non  ut  alii,  si  ex  invisibilibus  $unt , 
quc3  videntur,  curigilur  nemo  videt  ?  Utilur  argumeiito 
a  contrariis  :  si  ea  quae  non  videntur,  manant  a  cor- 
poribus  invisibilibus ;  ergo  quae  videntur,  prodcunt 
ex  visibilibus  ;  ea  igitur  cur  noii  videntur  ?  Isjsus. 

Consideret,  Mss.  7  consideres. 

Tractabilia.Msi.  16tnterquosestRe^io-Put.  babent 
tactibilia  ;  Bonon.  antiq.,  taclilia;  2Golb.,  tactabilia; 
9Reg.  rec.  et  ed.  Rom.  1470,  intactibiUa;  al.  ed, 


it& 


LIBER  DE  IRA  DEf. 


106 


esse  iii  omni  mundo,  quod  non  habeat  in  se  maximam  A  tione  de  confu&o  acervo  se  atomi  congregaveriint ,  ut 


roirabileiiique  raiionem.  Quje  ,  qiiia  supra  iMMninis 
sensum  ei  ingeuium  cst «  ciii  reciius ,  quam  divinas 
fM^oTidciitiae  tribuenda  est?  An  simulacrum  hoininis 
ei  slatuam  raiio  et  ars  Ongit ;  ipsum  hominem  de 
frustis  teniere  concurrentihus  fieri  putabiiniis?  Et 
quid  simile  veritatis  in  ncto ,  cuni  suniinum  et  ex  • 
ccileos  ariiflcium  nihil  aliud ,  nisi  umbrain  et  exlre- 
na  corporis  lineamenta  possit  imiiari?  Num  potuil 
humana  solertia  dare  operl  suo  aut  motuni  aliquem, 
aut  sensum  ?  Omitto  usum  videndi ,  audiendi «  odo- 
randi ,  cxterorumque  membrorum » vcl  apparentium, 
vel  btentium ,  roirabiles  utiliiates.  Quis  artifex  po- 
tuit ,  aut  cor  homiiiis,  aut  vocem»  aut  ipsam  rnbri- 
care  sapieniiam  ?  Quisquamne  igitur  sanus  existimal , 


ex  aliis  inrerius  terra  conglobaretur,  ccelum  desuper 
tendereiur,  tanU  siderum  varieute  dislinctiim,  ut 
nibil  unquam  excogitari  possitom«tlttS?TaiiU  ergo 
qui  videat  et  talia ,  potest  exislimare  nullo  efrcctat 
esseconsilio,  nulla  providentia,  nulla  raiione  diviua ; 
sed  ei  atomis  subtllibus ,  exiguis  concreta  esse  UiiU 
miracula  ?  Noniie  prodigio  simile  esl  aut  nalum  csie 
hoiiiineni,  qui  haecdiceret,  aut  exiitisse ,  qui  crede-' 
rct  ?  ut  Democrituin ,  qui  auditor  ejus  fuit ,  vel  Epi* 
curum ,  in  quem  vanius  omnis  de  Leucippi  font^ 
profluxit.  At  eniin  ( sicut  alii  dicunt)  natura  muiidut 
effccius  est ,  qii»  sensu  et  figura  caret.  lioc  vera 
multo  est  absurdius.  Si  natura  mundum  fecit ,  consU 
li'»  ct  ratione  fecerit,  necesse  est ;  is  enim  facit  ali» 


quod  bomo  ratione  et  coiisilio  facere  noii  possit ,  id  B  quid ,  qui  aut  volunUtem  faciendi  babet ,  aut  scica- 


concursu  alomorum  passim  cohaerentium  perfici  po- 
tuisse?  Vides  in  qux  deliramenla  inciderint ,  dum 
nolunt  effeciionem  curamque  rerum  Deo  darc. 

Concedamus  lamen  his ,  ut  ex  atoinis  fiant  q\m 
terrenasuiit :  num  eiiam  coBlestia?  Deos  aiuiit  iucor- 
ruptos»  aeternos ,  beatos  esse ;  solisque  dant  immu- 
nitatem ,  ne  coiicursu  alomorum  concretl  esse  vi- 
deantur.  Sl  enim  dii  quoqiie  ex  illis  constitissent , 
dissipabiles  fierent,  seminibiis  aliquando  resolutis, 
aiqne  in  naiuram  suam  revertentibus.  Ergo  si  est 
aliquid ,  quod  aiomi  non  effecerint ,  cur  non  cxtera 
eodem  modo  intelligamus  ?  Sed,  quaero ,  aiitequam 
manduin  primordia  isu  generarent,  cur  sibi  dii  ha- 
biucoliim  non  aedificaverint?  Videlicet  uisi  atomi 


tiam.  Si  caret  sensu  ac  figura ,  quomodo  potesi  ab 
ea  fieri ,  quod  et  sensum  babeat  et  figuram  ?  nisi  forto 
quis  arbitretur,  animalium  fabricam  Um  subtilem  a 
non  seiitiente  formari  aiiimarique  potuisse ;  aut  isum 
coeli  speciem ,  lam  providenter  ad  utiliutes  viventiuni 
ienipera>.ani ,  nescio  quo  casu ,  sine  conditore,  sine 
ariifice,  subito  exlitisse. 

c  Si  quid  est,  inquit  Ghryslppus,  quod  efficiat  ea» 
qux  liomo,  licot  ratioiic  sit  pr.-cditus ,  facere  noii 
possit,  id  pr.>fecto  est  majiis,  et  foriius,  et  sapien* 
tius  homine.  i  llo:i>o  autein  iion  poiest  facere  coeles* 
tia ;  ergo  illud  ,  quod  hx*c  efficict  vel  effccerit ,  su* 
perat  hominem  arie,  consiiio,  prudentia,  poteslate. 
Quis  igiiurpoiest  esse,   nisi  Deus?  Natura  vero. 


coiissent ,  coeliimque  fccisscDt ,  adliuc  dii  per  me- C  quani  veluti  matrem  csse  rerum  pnUnt,  si  inentem 
dium  iuane  penderent.  Quo  igitur  consilio,  ()ua  ra-     non  habet,  nihilefficiel  unquam ,  nihil  molietur.  Ubi 

VARIORUM  NOTiE. 


Rom.  1474,  mtactabitia ;  aUern  Rom.  1468  cum  c^e- 
teris  Impressis  ac  icriptis  tractabilia^  ut  iii  lextu. 
Undeiiqiiet,  sicut  ex  variis  lectionibus  aliis ,  tres 
Komanas  editiones  a  se  invicem  diversas.  Sed  et 
ahbt  kBgimtis  apud  Laclantium  lib.  v  Divin.  Instilut., 
eap.  22,  ocutis  nmnuque  tractalfite ;  ubi  vide  Nol.  ad 
Ub.  de  Opificio,  cap.  1  manu  et  oculii  contrectare. 

hxttema  corpori$  lineamenta,  Lond.,  Reg.,  Reimm. 
etoouies  lihri,  extrema,  Recie  ergo  ex  hoc  loco 
D.  Boubier  monet  adversus  Davisiutn ;  etiam  in  Ci- 
ceroiie  lib.  i  de  Nat.  Deor.,  cap.  44  :  Lineamenta 
iuntaxat  extremit  servandum  esse.  Pari  modo  Lact. 
iib.  ▼,  eap.  2  .  Uneamenta  et  summam  figuram  dixit, 

BuN. 

Omitto.  Ms.  I  B<in.  antiq.,  Mitto. Pro usumtidendi^ 
in  edii.  Venet.  Trid.  Florent.  est  sensum  videndi^ 
male.  rooi  enim  vox  sentum  praecessit. 

Efee^onem.  Rara  vox,  qiix*  taineii  reperilur  apud 
Ciceronem,  lib.  ii  de  Finibus,  cap.  45,  et  lib.  lu,  cap. 
24,  artis  elfeetio. 

^  enim  dii  quoque  ex  iltis  eonslilissenl.  Sic  restitui 
ex  qoaropluriinis  niss.  inter  qiios  sunt  aiiliquissiini 
1  Bonon.  et  Rr^.-Put.  In  6  scriptis  ei  editls  legilur, 
dios  quoque  ex  ilUs  constituissent;  in  3  Reg.  rec.,  Cla- 
rom.»  ed.  Rom.  1470,  deos...  constituisset. 

DimpeMtes.  Ilaecvox  vlxoccurrit  apud  alios  scrip- 
tores  :  nibilominos  exiat  apud  Ciceronem,  lib.  ui  de 
Natura  deor.,  cap.  12  :  ker  natura  cedem  est  maxime 
HdimpabUis. 

Reuertentibus.  Mss.  2  Bon.,  Tax.,  i  Cnlb.,  recur- 
riuHbus. 

Primordiaista  generarent»  1  Bonon.  antiq.  generas' 

Patrol.  VII. 


Non  cedificaverint.  Mss.  7  et  4  cditt ,  non  eedi/ica» 
verunt.  —  Quan^o  curnon...  cBdificaverint.  Rost.,  Ven. 
1471-1515,  et  Paris.,  Quanro...  cur  non  asdificarerunt. 
Haud  niale,  judice  lleumanno,  qui  nec  prius  L.actan* 
tio  indigiium  ex  supradiciis  censet.  Mihi  priits  solum 
Lnct.  digtiuni  videtur,  «lui ,  ubi  iion  corruptus,  sem- 
per  post  ^ri^ro  ctir,  conjuiictivuin  ponit.  Sic  lib.  n» 
cap.  4,  reslitui  :  Qamro  cur  illi....  Sacrilegia  non 
vindicaverint ;  lib.  iii ,  cap.  15  :  Solent  quwrere , 
ciir...  reperiantur.  Cicero,  lih.  i  de  N.it.  deor.,  cap. 
9  :  Sciscilor,  cur  mundi  (edificutores  repente  extiie» 
rint.,,.  qwero^  cur  Proncea  vestra  cessaverit;  de  Fato, 
cap.  8 :  Qucero,...  cur  non  possint,  Bun. 
D  Terra  conglobaretur.  lia  inss.  aniiquiores  et  poiiores 
Boiion.,  Regio-Put.  aliii|ue,  ct  cd.  Is.  At  scripti 
li  rec.  et  edili  terrte  conglobarentur. 

SubtHibus  exiguis.  Legitur  vero  subiilius  exigms 
apud  Buneman./mque  hauc  voceni  nolaiii  sequenietn 
habet.—  Subtilius  exiguis.  Belul.,  Turii.,  1587-1615, 
Gcnev.  t6'i0,  Walcli.,  Subiilitfus  et  exiguis.  Lond., 
Reg  ,  €l  Gotb.,  SHblilibus  exigiiis.  Frequentcr  itsi 
Ariiobius ,  frequentius  Miniicius ,  ac  vix  seinel  atqiie 
iterum  ita  Laciantius.  Ita  Goib.  minoray  /iitimlta,  ubi 
plures,  minora  ei  humilia :  unde  secuius  sum  Lond. 
et  Goth  membranas  :  Sti6li/tii«  exiguis,  pro  subtiHssi'' 
mis^  minutissimis.  Bon. 

Tam  subtilem ,  Mss.  6  et  2  edd.  addunt  tamque 
mrabitem ;  Oiuc.  et  9  editi ,  tam  subtiliier  a  non  «en- 
tiente  natura  formari. 

Si  mentem  non  habet.  Cicefo  de  Nai.  dcor.,  ii ,  dl- 
versas  dc  nalura  seiiicniias  seu  dcfiniliones  dcscri- 
bit :  unain  eorum  ,  qui  naiuram  cen:>ent  viin  quam- 
daui   siiio    ratione  cienteiii   moius  in  corporibu^ 


MT 


FIRM.  LACTANTII 


m 


c«im  non  esi  cogitaiio,  nec  motus  cst  ullus,  nec  A     Sl  vero  in  hu|iifi  mundi  (ut  Ita  dixerim  )  repo- 


efflcacia.  5i  autem  conailio  utiiur  ad  incipiendnm 
aliquid,  ratioiie  ad  dt8fK>nendam  ,  arte  ad  efficien- 
dNro,  virtute  ad  conaummandmn ,  potestate  ad  re- 
0endum  et  continendum ;  cur  natura  potius  quam 
Deus  nominetur?  Aut  ei  concnrsus  atomonim  ,  vel 
CiTens  menie  naturi,  ea,  qax  vidcmus,  effecit, 
quero  cur  facere  c€H«im  potuerit ,  urbem  ant  do« 
Hiuro  non  potuerii?  cur  montes  marmoris  fecerit, 
eolumnas  et  simulacra  non  fecerit?  Atqui  non  de- 
buerant  atomi  etiam  ad  hsec  efficienda  concurrere ; 
aiquidem  nirilam  positionem  relinquunt ,  quam  non 
experiantur.  Nam  de  natura ,  quae  meniem  non  ha- 
beat ,  non  est  mtrandum ,  quod  hacc  facere  oblita  sit. 
Quid  ergo  est?  Uti<|ue  Deus,  cum  inchnaret  hoc  opus 


blica  nulla  providentia  est ,  qusp  regat ,  nullus  Deus» 
qui  administrei ,  nec  omnino  sensus  ullus  in  hac  re« 
rum  naiura  pollet ;  unde  igitur  mens  humana  tam 
solers ,  tnm  inielligens  orta  esse  credetur?  Si  enim 
cofpus  hominis  ex  bumo  fictum  est ,  unde  homo  no* 
men  accepit;  animus  ergo  qui  sapii ,  qui  rector  est 
corporis,cui  membra  obsequuntur  tanquam  regiet 
impcralori ,  qui  nec  aspici ,  nec  comprehendi  potest, 
non  poiuit  ad  hominem  nisi  a  sapicnie  naiura  perve- 
nire.  Sed  sicut  omne  corpus  mcns  et  animus  gnber- 
nat :  ita  et  mundum  Deus.  Nec  enim  verisimile  est, 
ut  minora  et  humilia  regimen  habeant,  majora  et 
summa  non  habeant.  Denique  M.  Gicero  in  Tuscula- 
nis  ,  el  in  Consolalione  :  c  Animorum  ( inquit  )  nulla 


m«ndi ,  quo  nihil  poiest  esse  nec  dispositins  ad  ordi-  B  in  terris  origo  inveniri  potest.  Nihil  esi  enim ,  inquity 


nem  ,  nec  aptias  ad  utilitatem ,  nec  ornatius  ad  pul- 
duiuidinem ,  nec  majus  ad  molem ,  qu»  fieri  ab 
houiiiie  iion  poterant ,  (ecU  ipse ;  in  quibus  etiam  bo- 
minem  ipsum ,  cfri  parttculam  de  sua  sapientia  dedit ; 
el  instruiit  eum  ratione,  qnantum  fragilitas  terrena 
capiebat,  ut  ipse  sttri  efficeret ,  qu»  ad  usus  suos  es- 
sent  necessaria* 


in  animis  mislum  aique  conereium ,  aut  quod  ex 
terra  natum  atque  fictum  esse  videatur ;  nibiine  aut 
humidum  quidem ,  aut  flabile  ,  aut  igneum.  Ilis  enira 
naturis  nihil  inest ,  quod  vim  memorise ,  mentis » (XH 
giiationis  habeat,  quod  et  prxterila  tcneat,  el  futura 
prxvideat ,  et  complecii  possit  prsesentia ,  qu»  sola 
divina  sunt.  Nec  enim  inveniuntur  unquam  ,  unde  ad 


VARIORUM  NOTiE. 


necessarios;  alieram  eorum,  qui  definiunt  vim  ra- 
tionis  atque  ordinis  parlicipem,  tamquam  via  progre- 
diontem,  declaranlemque  quid  cujusque  caussa  res 
eftteiat,  quid  sequatur,  cujus  solertiam  nulla  ars, 
nulla  roaiius  ,  nemo  opifex  consequi  possit  imitando. 

Betuleius. 

Nec  motus,  eic.  Atqui  natura  Zenonis  artifex, 
opifex  ,  consulirix ,  et  provida  utilitatum  opporiuni- 
tauiniqiie  omniom  mundi ,  omnes  motus  habct  volun- 
tarios,  conalusque  et  appeliiiones ,  quas  6/9/Aac 
gr;ccc  vocant.  Cic.  de  Nat.  deor.,  lib.  11.  Betul. 

ContiUo.  Mss.  7  addunt  tuoy  quod  ab  aliis  ct  a  vul- 
galis  abest ,  necnon  a  cseieris  periodi  membris. 

Effedt.  Mss.  %  Golb.,  Clarom.,  cd.  Gymnic.  et 
Spark.,  elJHcit, 

Ctir....  oca/ttm  potuerity  wbem.,,  non  potuerilfUd^c 
similia  illis  Ciceronis  lib.  11  de  Natura  deorum  ,  c. 
37  :  Quod  n  mundum  eficere  potett  concursus  atomo- 
rum ,  iur  portieum  ,  cur  tempium ,  cur  domum ,  cur 
urbem  non  potesl  ?  quos  sunt  minus  operosa  ,  et  multo 
quidem  faciiiora,  Bun. 

Atqui  noH  debuerant  atomi,  Ila  restitui  ex  mss.  antl- 
quissimieetopt.  2  Bon.,5Reg.,5Colbert.,Ciarom., 
Baluz.,  Brun.,  faventibus  3  aliis  a  quibus  abest  nega- 
lio.  In  3  scriptis  rec.  et  10  edd.  pro  debuerant,  est 
potuerant ;  in  aiiis  quatuor  impressis  potuemnt, 

Bunemann.  \e^\i  debuerant ,  omisso  non  :  i  Editi, 
iiMfuit,  habeni,  atqui  potuerant,  Loiid.,  Reg.,  Goih., 
Lips.  2,  5,  lieimm.  :  atqui  non  debuerant,  Tum  non^ 
pro  nonne  sumendum.  Sed  Bon.,  Tax.,  Pen.,  Em- 
roan. :  Atqui  debuerant.  1 

NuUam  positionem.  De  Opiflc,  cap.  0 :  Si  primor- 
dia  mltum  genus  positionis  ineaDpertum  relinquunt. 

BUN. 

Quamum  fragiiUoi  terrtna  eapiebat.  Sic  reslilul  cx 
cimciis  mss.  et  10  editis.  CaHeri  volgati  legoiit  cu- 
piebat, 

jM  n9Hs...necessaria.  Iia  jungil  conslanter.  Lib.  i : 
Derehcfis  ad  tutelam  vitcB  necessariis;  Epit..  cap.  56  : 
princ.  :  Necessarium  ad  salutem.  Sencca ,  ep.  8 : 
Mtttds  dd  quotidianum  usum  necessariis  opus  est.  Bun. 

Animus....  rector  corporis.  Lib.  11,  cap.  12,  lib.  vi, 
c.  I ;  de  Oplf.,  c.  1;  Salhist.  Jug.  1, 3.  Bum. 
^  M^usus  suos.  Seqiior  antiquiores  ci  poliores  mss. 


2  Bonon.,  Regio-^Put.  alios(|ue  multos,  et  edd.  Is. 
In  caeteris  editis  etlO  scriptis  rec.  esi  in  usus  suoi* 

Corpus  hominis  ex  humo  fictum  cst.  Cum.  vet.  ed. 
Rom.  sic  feront  emnes  mss.  praeter  1  Reg.  rec.  et 
Clarom.  a  prima  manu,  quibus  est,  ut  intditis, 
factum  est.  Vide  infra  fictum  esse. 
C  IJnde  homo  nomen  accepit,  Allusio  est ,  non  verum 
eiymon,  quod  est  ab  Hebraeo  peteiidiim,  Franctus. — 
Vide  Laclantium  supra  lib.  n  Piviti.  Institut.,  c.  tl,€t 
Vossii  Eiyuiologicon  Linguae  Lalin;c.  In  edilis  7  deest 
homo. 

M.  Ciceroin  Tusculauis  et  in  Consolatione.  lii  Tns- 
culanis  Quifslionibus,  lib.  i,  c.  27  ex  libro  suo  de 
Consolatione ,  qua^  se<i(iunlur  verba  produxit.  Ait 
enira  :  Hanc  nos  senlenliam  secuti,  his  ipsis  verbii  im 
Consolalione  hasc  expressimus  :  Auimorum  nuUa  tn 
terris,  elc.  Cell. 

Nihil  est  enim^  inquit.  In  12.  mss.  rec.  et  7  edd« 
desideratur  enim  ,  quod  esl  in  caBleris  Ci>dicibii8«  ei 
apud  Ciceronem  in  rnignienlis  de  Consoiatioiie. 

Aique  fictum  essc,  Ita  uiss.  edlt.  Beiul.  ac  Cicera 
ipse,  In  2  Reg.  rec.  el  edilis  est  factum. 

Nihiiue  aul  humidum  quidem,  Ita  Cicero.  Aeeediiiit 
mss.  2  Reg.  anliq.,  5  Colb.,  Baluz.,  Bnin.,  in  quibua 
est  nihilne  humidum  quidem ;  in  Bunoii.  antiq.  et  4 
l^  aliis  nihilve  aiU  humidum  quidem. 

Flabile,  Id  est,  aerium.  Framcius. 

His  enim  naturis  nihil  inest.  Ita  mss.  cum  vel.  ed. 
Roiii.  1470,  Venei.  1490.  In  2  Colb.,  Baiuz.  et  in  10 
impressis  legiiur,  His  enim  innatum  mhil  est.  —  Hk 
enim  in  naturis,  Eleganter  Loiid.,  Beg.,  Gotb.,  Lips. 
2,  cum  Ciceroue,  tn  naturis.  Biin. 

Quod,  eic.  Sicx!uin  mss.  2  Bouon.,  Tax.,  2  Colb.^ 
Baluz.,  Clarom.  a  seciinda  manu,  edit.  Crat.» 
Grapb. ,  Cellar. ,  V^alch. ,  Cicero  ipse.  Gadlera« 
quo,  et. 

Prmideat.  Sic legocum  mss.  4  Bon....  AOtiq*, Pen, 
et  ipso  Ciceroue.  CUrom.  prima  naanu »  pervidatd. 
Caeteri,  provideat. 

Nec  enim  inveniuntur.  Ila  conslanter  oHNieft  IHM. 
et  impressi ,  preeier  4  edd.  rec.  ie  quibiis  est»  Ut- 
venietur^  ut  apud  Ciceronem.  Buneman.  vero  it^ 
git,  invenietur,  et  nolam  seqoentein  cxhibet :  —  Ntc 
enim  invenietur  unquam.  Ilabebiint ,  inveniuntur  tHH 
quam ,  plures  libri ;  solus  Betul.  iiec  enim  inveniunlur 


i09  LIBER  DE  IRA  DEI.  H^ 

boDiiiieni  venire  possiiil,  ntsi  a  Deo.  >  Exccpiis  igi-  j^  dccfairait.  Qmdquid  est  euiin ,  quod  liabei  raUa«tai, 

rattoriesitorium  necesse  esi.  Ratio  amem  senliMH- 
lis  sipietttisque  aaiurae  est ;  sa|iieiii  vero  •nmimii 
que  naiura  mijii  aliud  pole&l  esse »  quam  Deus.  Maa- 
dus  auiem  ,  quooiam  r«iiiNiem  liabet ,  qua  el  ttgi» 


Uir  dttolMis  trilMiSYe  calunmialof  ibus  vanis ,  cum  coii 
sict,  divina  providenlia  mundum  rcgl ,  sicul  et  fac- 
10$  esi ,  nec  sit  quisqiiam ,  qui  Diagor«  Tlieodorique 
Mntentiam ,  ¥61  Leucippi  inane  commeiilom  ,  vel  De- 
mocriti  Epicurique  levitatem  praeferre  aiideaiauctori- 
taii  9  vel  iHorum  septem  priorum ,  qui  siint  appellati 
safMeotes,  vel  Pytbagoroe,  TelSocratis,  vel  Plato- 
nis,  ca^erommqne  philosopliorum ,  qiii  esse  Provi- 
denliam  }tidieaverunt ;  fnha  igrlur  esl  et  ilia  scnten- 
tia^qua  putttttterroris  ac  metus  gratia  Rcligiunem 
a  sapienlibus  instituiam ,  quo  se  boiiiines  impcriti  a 
peeeatis  abstinerenl. 

Q«od  si  vemm  sit,  crgo  derisi  ab  aniiqnis  sapien- 
lilRis  nraitts.  Quod  si  fallendi  noslri ,  aiqiie  adeo  lo* 


tur,  et  constat;  ergo  a  Deo  faclus  esL  QimmJ  si  esl 
eofMliior  rectorque  luundi  Deus ,  reete  igkiir  ac  vm 
Religio  consiiiuta  esi ;  auclori  eBim  reruui  pareat^ 
q«e  communi  bonos  veaeraiioque  ckbetur. 
CAPUT  XI. 

Dc  Deo,  eoque  uno^  cujusque  providentla  mundus  rega- 
tur  el  comtai. 

Quoiiiam  cotistitit  de  providentia»  sequitur  ut  do- 
eeamus,  uirumne  mullorum  esse  crcdcuda  sit»  aa 


lina  generis  bumani  causa  commenii  suiii  Religio-  B  |Mtiu<s  uniiis.  Satis  (ut  opiiior)  oslendimus  io  iiostris 

lastitutionibus ,  deos  inultos  esse  iion  fMisse ;  quod 
dirina  vis  ac  potestas  si  distribuatur  iij  plures,  diflii- 
Htti  eam  neeesse  sit :  quod  aulem  miouiiur,  iHique  oi 
Hiortale  est;  si  Ter<»  morialis  Bon  eat,  uee  miooi,  Bao 
dividi  potest.  Deus  igitur  unus  est»  in  quo  vfe  01  po« 
testas  consummata,  ncc  minui  poiest,  aec  au^eri.  St 
auiem  suntmulti,  dutu  babeni  sioguli  potestatis  aU-^ 
quid  ac  numiuis,  suinma  ipsa  decrescit:  neei^oie^ 
runt  singuli  babere  totum,  quod  est  commune  cum 
pluribus  :  unicuique  tanlum  deerit,  quantum  caeteri 
possidebunt.  Non  possunt  igitur  iii  boc  mnn^o  hniW 
esse  reciorcs :  nec  in  una  dunio  mulii  dominl*  nee  li 
navi  uon  luulii  gubernalores ,  nec  in  armento  ^ul 

nari  stne  periio  ac  scntieiiie  rectorc :  quod  ratio  ipsa  C  gregc  diices  muUi,  nec  iii  uno  examine  multl  rege^» 

VARIORUM  NOTiE. 


I ;  sapientes  igiiur  non  fuerunl ,  quia  in  sapieniem 
non  cadit  mendacium.  Sed  fuerint  sapienles ;  quaQ 
Uinta  felicitas  mentiendi ,  «t  non  tantnmraodo  indoc- 
t06y8ed  Platonem  quoqne  ac  Socratem  fallerent, 
el  Pjlhagoram ,  Zenonem  ,  Aristotelem,  maiinia- 
nim  sectarom  principes  ,  tam  facile  deluderent?  Est 
igitwr  dlrina  providcntia ,  ut  senserunt  ii  boniines , 
quos  nominaTi ;  cujus  vi  ac  potcslaie  omnia ,  qnae 
Tidemiis  et  facia  sunt ,  et  reguniur.  Nec  cnim  tania 
rerum  inagniiudo,  tania  dii^posilio,  lanta  in  servan- 
dis  ordinibus  temporibusqnt;  consianila,  aut  olim 
potuit  sine  provido  arlifice  oriri,  aut  constarc  tol  sae- 
culis  sioe  incola  potenii ,  aut  in  pcrpetuum  guber^ 


osquam.  Scripsi  cum  Ciccrone,  Isaeo,  Sparii.,  Heum., 
Ntt  emm  itwenielur^  scilicet  origo;dixit  cnim  supr.i, 
ilittiNoram  nulla  in  terrii  origo  inveuiripoteit,  BuN. 

Ceeierorunufue  philosophorum.  lu  cum  omiuhus 
ferme  mss.  edit.  Roui.  U70.  At  scripti  reeenlissimi 
i  Reg.,  2  Colb.,  Biluz.  ei  impressi  iiiterjiciunt,  mn* 
moriwi. 

Commenti  sunt.  M.>s.  15  rec.  ei  ed.  Rom.  Ii70, 
cpmmentati  sunt, 

Sed  fuerint  sapientes.  Yox  sapientes  dccst  in  Colb, 
et  Pen.  la  ms.  Cauc.  el7  vulgatis  Iegilnr,<^(/  utfue' 
Ttnt. 

El  Pylhagoram.  1  Bon.  ^nL,  ul  Pylhagoram. 

/u  servandis  ordinibus,  Mss.  12  rec,  in  conser- 
vandis, 

Aul  oUm  potuit.  2 Bon.,  Tax.,  2.  Colb.,  Biluz.,  aui 
demum. 

Sine  perito  ac  sentiente  reclore.  Sic  rcsiilui  cx  vc- 
terriinis  et  oplimis  niss.  Rcgio-Pul.,  Caiic,  2  a1. 
Reg.,  3CoII)crl.,  UUr.,  Clarom.,  Eni.,  Bnin.  ci  eilil. 
Betol.  Vide  infra,  senlientis^  eic.  quam  Deits,  2  Col- 
bert.  et  Batuz.  ac  sapiente;  2  Bonon.,  5  al.  rec.  el  0 
edtti,  ac  sciente  :  qux  verba  dcsutit  in  7  impressis. 

NaturoB  est :  sapiens  vero  sentiensque  :  Ilscc  vcrba 
absanl  a  Lond.,  Rog.,  Lip<«.  2  ot  ReiiDmann.  inss. 
Item  Rost.,  Ven.  1471,  uiraque  78,  93,  1497,  ul  iu 
cohoereant  :  Ratio  autem  sentienlis  sapientisque  natu- 
rm  nihil  aliud  potestesse.  Parrh.  et  Pnris.  Ratio  ascn- 
tientis  sapientisque  naiiirsc  nihil  aliud  potest  esse.  At 
Goih.,  Lips.  5,  Ald.,  Crat.,  Gymn.,  Fasii.,  Grypb., 
Torn.,  Bet.,  Thomas.,  ls;rMS,  reliqui.  ul  est  ediiuni; 
ntsi  quod  Torn.,  Belul.,  Walcli. ,  vocein  aliud  non 
liaitenl.  Bon. 

Constitit.  Apud  Buncman.  Constat.  Londin..  Reg., 
Gotb.y  Liiis.,  Reliiim.  ct  edili  onincs,  Constitit.  Einm., 


n 


Consial,  quod  proerero :  iia  quoque  Heumannus  re« 
scribil.  Ila  fcrt  mos  Laclnntii.  Conferc.lO :  Cum  eon- 
stel;  ei  c  15  lih.  ni,  c  11.  Bun. 

Unltorum  esse.  Mss.  3  ct  edd.  4  inlcrjiciuut  de(h 
rum;  ins^.  5  rcc,  multorum  credenda  sk. 

Ostendimus  in  nostris  Institutionibus.  Mss.  10,  (fo- 
cuimns.  Inde  paiet,  Divinarum  Insliiiitionum  libros  a 
LaclanUo  conscriplos  anle  libiiim  de  !ra  Dei. 

Quod  divina  vis  ac  potestas  si  disiribuatnr  in  piure$, 
Ita  omnes  editi  cum  mss.  pra^tcr  seplem,  qnibus  est 
distrahatur. 

Diminui  eam  necesse  sit  :  quod  aniem  mhiHiinr  i*f- 
que  et  mortale  cst;  si  vero,  Sic  iiiss  2  Boiion.  plnre^ 
qiic  alii  ac  nonnulli  edill ;  et  ctncinnius  qiuim  in  cae- 
leris;  quibns  est,  diminuUur  ulique^  et  martaUseH; 
m  vero. 

Non  possunt,  etc.  Argumenlo  aii  analogia  diteli^ 
et  induciione  quadam  Socratica  statait  monafcbiafll 
divinani  Huic  rei  confirmand»  Pbilo  JodauS  Homo^ 
rico  uiitur  versu,  quem  tion  magis  de  pttltifcis  mo- 
narcbiis,  (]uam  de  coclesii  dictum  eredil. 

Nec  in  armentOy  aut  grege,  fteiromann.  armetUo  U 
grege.  Heuinaniius  rescribit,  nec  in  armentanm  gre^ 
ges,  qiiia  etiam  in  1.  de  Mort.  Pers.  e.  57  :  annent4h- 
riwi  greqes.  lii  Cpitome,  c.  2  :  St  ptures  in  armenta 
duces.  Minucius  tamen  distinxit  ut  in  nostro  loco, 
c.  18  :  Rex  unus  apibus^  dux  unus  gregibus,  m  ar- 
inentis  reclor  unus.  Bun. 

Nec  in  uno  examine^  etc.  ita  legendiim  ex  omnibiis 
fere  inm  mss.  Uim  edili<«.  Quin  antci  posiierat  exci»* 
pla  bominuin,  )>ostea  descendit  ad  iiinm  anlmanlia  : 
itn')uc  iiileUigendum  est  omnino  de  exnmine  apintt, 
quarum  singula  oxnmiiia  rcgem  suum  bal)enl.  Msa. 
sepleni  et  4  impressi ,  rcgimine.  —  Nec  in  uno  €aro- 
minc.  Ycrissiiii:i  bxc  ieciio  utrlosqiie  fiofion.  CoHr 


411  FIRM.  LACTANTII  M 

Sed  nec  in  ccelo  quklem  muUi  soles  esse  potuerunt ,  A  natales ,  conjugia ,  progehies,  imperia  ,  res  geslas , 


gicut  nec  animae  plures  in  uno  corpore :  adeo  in  uni- 
tate  naiura  universa  consentit.  Quod  si  mundum 

Spirilas  inlus  alil  toUmque  iDfusa  per  artos 
Mens  agitat  molem,  et  magno  se  corpore  miscet, 

opparet  testimopio  poetsR,  unum  esse  mundi  habita- 
torem  Deum;  siquidem  corpus  omne  nisi  ab  una 
menie  iricoli  regiqiie  non  potesl.  Omnem  igitur  divi- 
iiam  poiesialem  necesse  est  in  uno  esse,  cujus  nutu 
et  imperio  regantur  omnia ;  et  ideo  tantus  est,  ut  ab 
liomine  non  po|sit,  aut  verbis  enarrari,  aut  sensibus 
sestimari. 

Unde  igitur  ad  homines  opinio  multorum  deorum 
persuasione  pervenil?  Nimirum  ii  omnes,  qui  colun- 
tur  ut  dii,  bomines  fuerunt,  et  iidem  primi,  ac  maxi- 


obiius,  sepulcra  demonstrant.  Et  secutus  eos  Tullius 
tertio  de  Natura  deorum  libro  dissolvit  publicas  rcli- 
giones  :  sed  tamen  veram,  quam  ignorabat,  nec  ipse, 
nec  alius  quisquam  potuii  inducere.  Adeo  et  ipse  tes- 
taius  est«  falsum  quidem  apparere,  veritatem  tamen 
laiere.  Utinam  (inquii)  tam  facile  vera  invenire  pos- 
sem,  quam  falsa  convincere!  Quod  quidem  non  dis- 
simulanter,  ut  Academicus,  sed  vere  aique  ex  animi 
sententia  proclamavit :  quia  verilas  humanis  sensi- 
bus  erui  nunquam  potest ,  quod  assequi  valuit  hu- 
mana  providentia,  id  assecutus  est ,  ut  faUa  dete- 
gerel.  Quidquid  enim  fictum  et  commentitium ,  qtiia 
nulla  ratioiie  subnixum  est,  facile  dissolvitur.  Unus 
est  igitur  princeps,  ei  origo  rerum  Deus,  sicut  Piato 
nii  rcges  :  sed  eos,  aut  ob  virtuiem,  qua  profuerant  B  in  Timaeo  et  sensit  et  docuit;  cujus  majestatem  tan« 


hominum  generi,  ^ints  honorihus  afifectos  esse  post 
morlem ;  aut  ob  beneficia  et  inventa,  quibus  huma- 
ham  vitam  excoluerant,  immortalem  memoriam  con- 
seculos,  quis  ignorat?  nec  tantum  mares,  sed  et  foe- 
minas.  Quod  cum  vetusiissimi  Grxciae  scriplores, 
quos  illi  Btdkoyw  nuncupant,  tuin  eiinm  Romani, 
Graecos  secuii  et  imiiati,  doccnt;  quorum  prxcipiie 
Euhemerus,  ac  noster  Ennius,qui  eoriiro  omnium 


tam  esse  declarat,  ut  nec  niente  comprehendi ,  nec 
lingua  exprimi  possit. 

Idcin  testatur  Hermes ,  quem  Cicero  ail  in  numero 
deorum  apud  iEgyptios  haberi,  eum  scilicet,  qui  ob 
virlutem  mullarumque  artium  scientiam  Trismegis- 
tus  nominaius ,  et  erat  iion  inodo  Plaione ,  veruiii 
etiam  Pythagora  septemque  illts  sapienlibus  loiige 
antiquior.  Apud  Xenophontem  Socraies  disputans 


VARIORUM  NOTiE. 


firmo  ex  anliquissimo  Taurinensi  in  Epil.  c.  2  :  Si 
muUi  iint  in  examine  apum  reget,  Run. 
Poluerunl.  Ita  ms.  Edili,  poterunt. 

Quod  st,  etc.  Ab  auctoritalc  Maroiiis.  Nam  hi  ver- 
sus  sunt  ex  ^Eneidos  sexio  vers.  7i6.  Scd  Lactantius 
noster  libro  vii,  capiie  tertio,  hos  versus  alio  lorquct : 
reprehendit  enim  Gentiles,  quod  Deum  mcntem,  Dei 
corpus  mundum  fecerint.  Betuleids. 

Mundi  habitatorem.  Lips.  ^  ei  3,  gubematoremf  ap- 
tius,  ut  videtur,  quia  c.  tO  conditor  rectorque  mundi 
Deus,  Sed  pluriniorum  habitalorem  defenditur  per 
sequentia  verba,  incoli.  Ita  1.  iv  Inslitut.,  c.  ^.  Hic 
mundus  una  Dei  domus  esty  et  filius  ac  paler^  qui  una- 
nimes  incolunl  muudum,  Deus  unus,  Forte  legendliin, 
habitatorem  et  gubernatorem,  Dun. 

Aut  verbis  enarrari,  Sic  ante  Laclantium  Minucius 
Felix  :  Hic  nec  videri  potest^  visu  clarior  est  :  nec 
comprehendi  poteit^  nec  astimari ;  sensibus  major  est : 
JnfinituSf  immensus,  et  sibi  soti,  tantus  quantus  est, 
notui. 

Persuasione,  Francius  suspicabatur  legendum  esse 
persuasioque,  —  Persuasione,  Ingeiiiose  lieumannus , 
persuasiove^  id  est,  sive  persuasio,  legendum  pulat.  Irt 
Reimm.  ductus  litterarum  tales  sunt,  ut  persuasionc 
legi  possit.  Sane  ablativus  hic  male  quadrat,  licet  sit 
in  omnibus  ediiis.  Bun. 

/>ti,  homines  (uerunt,  Eadem  pene  liabes  lib.  i  Div. 
Institut.  c.  15.  f  heophilus  ad  Autolicum  :  Kai  ra  fih 
dvouaTa,  o)v  ffi^,  rri^tfrQat  Bt&Vy  6v6|iaTa  i<TTt  vexjo&iv 
ay6p(k>fr6>v.  Deiiiile  longa  indiictionc  sylvani  csieinpid- 
ruiii  addiicit.  Betuleius. 

Qua  profuerant  Iia  iiiss.  2  Bonon.  aliqiie  mulli; 
\i(le  iiifra  quibus,  Scripti  i^  et  edili  qnia. 

ImmoTtalem  memorinm.  Mss.  7.  immortalitatis  me- 
moriam. 

Euhcmerus,  l)e  boc  dictum  esl  lib.  i,  cap.  11  Div. 
Institiil. 

Seputcra  demonstrant,  Iia  inss.  2  Bouon.  nliiqiic 
plures.  Miilli  niss.  el  ediii  legunl  simulacrn;  qiiod 
parum,  ant  nihil  probaret. 

Quia  veritas,  Francius,  forle,  i^ttfa  autem  veritas  : 
alioquinonoobflBret,^ 


Erui  nunquam  potest,  Sicmulii  mss.  inter  quos  suiit 
antiquissiml  2  Bon.,  Reg.-Pui.  Pro  nunquam  11  niss. 
cum  editis  habcnt  non. 
p      Assequi  valuit,  Voluit  est  in  mss.  quamplurimis. 
^  Seplein  rec.  ferunt,  potuit;  2.  rcc.  et  editi,  valuit, 
Sicut  Plato  in  TttfKFo.  Cujus  verba  ilaCicero  irans- 
tulit  in  lib.  de  Universo  :  Atqiie  itlum  quidem  quasi 
parentem  hujus  universitatis  invenire  difficite^  et  cum 
inveneris ,  indicare  in  vulgus  nefas.  Isjevs, 

Idem  testatur  Hermes,  Mercuriiis  scilicet  ille  Tris  • 
megistus,  cujus  h»c  ad  Taiiuin  sententia  legiiur 
apud  Stobaeum  in  Collectaneis  Serm.  80,  qui  est  de 
Diis,  et  Physiolog.  circa  coei.  ac  mund.  Dettitt  cogi-- 
tare  animo  difficite  est ,  etoqui  impossibile,  Isjbus. 

Cicero,  Id  est  Cic.  iii  Nal.  deor.,  ut  lib.  i  Institut., 
cap.  6. 

Trismegistus  nominatus,  Edil.  Gymnic,  ttotittitafiir. 

Trismegistus  ^  id  est  termaximus,  ut  habetur  in  tri- 

bus  mss.  rec.  inlerpretationis  gratia.  Trisniegistus 

apud  Stobaeuu)  Serin.  80  de  Diis. 
Et  erat  non  modo^  etc.  Mose  dicitur  multo  rccen- 

tior,  ut  Marsilius  ex  Augustino  indicat.  Nam  quo  tem- 
jv  pore  Moses  natus  est ,  floruit  Atlas  astrologus ,  Pro- 
^  methei  physici  frater,  ac  materuus  avtis  majoris  Mcr- 

curii,  cujus  hic  Trismegistus  filius  fuit.  Betul. — 

Alii  tamen  hunc  Trismegistum  Mose  multo  anliquio* 

rem  fuisse  non  sine  causa  putaitt. 

Apud  Xenophontem,  etc.  Apud  Xcnophontcm , 
*A7rofAvi2|xovffufxaTb)v  quarto,  Socruies  cuiu  Enitiydeino 
dispiilaiis,  iioii  Deiim  iiiodo  t6v  otxovofAoOvTa  ao/saTOv 
dicit,  sed  etiam  ministros  dcorum  iiivisibilc!»  e>se 
anirmat.  Atqiie  paulo  inferius  aiiiiiias  nostras  quid- 
dani  de  diviiiitaic  participire  doccl.  Hsec  Xenophiin- 
tea  verba  vide  lib.  iv  meniorab.  Diclor.  et  Factor.  So- 
cratis  circa  tiiediuin;  vide  lib.  vii  PJatoti.  dc  Leg.  et 
Ciceron.  lib.  i  de  Nat.  dcor. —  Apud  XenoplioHcm  ^ 
etc.  Ciijiis  bxc  vorba  sunt  lib.  iv.  Mcniorab.  Socral. 
Quod  igitiir  Dii  sint ,  hominiimque  habeaiU  curam  ,  lu 
quoque ,  0  Eutliydeme,  cognosces,  si  uon  expectes^ 
quousque  deorum  videris  formas ;  satis  namque  erit  ope* 
ra  eorum  considerando ,  colere  ac  honorare  eos ,  oic, 


113  LIBER  DE  IRA  DEI. 

aii ,  I  formani  Del  non  oportere  conquiri ;  >  ei  Plalo  A 
in  Legum  libris  :  i  Quid  omnino  sit  Deiis ,  non  esse 
ijaarenilum ;  quia  nec  inveniri  possit,  necenarrari.|i 
Pyihagoras  quoque  unum  Deum  conruelur  diccns , 
incorporalem  esse  meniem,  qu2e  per  omnem  rerum 
iiaiuram  dlflTusa  et  intenta ,  vitalem  sensum  cunctis 
niiimantibus  tribuat.  Antisthenes  autem  in  Piiy- 
stco  unum  esse  naturalem  Deum  dixit ,  quamvis 
gentcs  61  urbes  suos  habeant  populares.  Eadem  fcre 
et  Aristoteles  cum  suis  peripateiicis ,  et  Zeno  cum 
siiis  stoicb.  Longum  est  enim  singnlorum  senlentias 
exequi ,  qui  iicet  diversis  nominibus  sint  abusi ,  ad 
vnam  tamen  potesutem,  quae  mundum  regeret ,  con- 
carrerunt.  Sed  tamen  summum  Deum ,  cum  et  plii- 
losophi ,  et  poetae,  ei  ipsi  denique  qui  deos  coiiint , 


114 


CAPUT  XII. 
De  religione  et  Dei  timore. 


Nunc  qiioniam  re.^pondimiis  impisc  qtiornmdain 
deleslabilique  prudenlix ,  vel  potiiis  amenlis ,  rc- 
deamus  ad  proposicum.  Dixiinus,  re.ligione  sublata, 
nec  sapicntiam  tencri  posse,  nec  juslitiam;  quia  sa- 
pientia  divinilatis  inlellectus  est ,  quo  differimus  a 
belluis :  in  bomine  solo  reperiri  jusiitiam ,  qua  nisi 
cupiditates  nostras  Deus ,  qui  falli  non  potest ,  cocr- 
cuerit ,  scelerate  impieque  vivemus.  Spectari  ergo 
acius  Dostros  a  Deo,  non  modo  ad  utilitatem  com- 
munis  viiae  attinet,  sed  etiam  ad  veritatem ;  quia  re- 
ligione  justiiiaque  detracia ,  vel  ad  stultitiam  pecu- 
dum  amissa  raiione  devolvimur,  vel  ad  bestiarum 
sxpe  fateantur ;  de  cnltu  lamen  et  honoribus  ejus  g  immanitatem  :  imo  vero  amplius ;  siquidem  besim 


nemo  unquam  requisivit  nemo  disseruit ;  ea  scilicet 
persuasione,  qua  semper  beneficuim  incorriipiumque 
credentes ,  nec  irasci  eum  cuiquam ,  nec  ullo  cultu 
indigere  arbitrantar.  Adeo  religio  esse  non  potest , 
nbi  metus  nuUus  est. 


sui  generis  animalibus  parcunt.  Quid  erit  homine 
truculentius ,  quid  immitius ,  si  dempto  metu  supe- 
riore ,  vim  leguin  aut  fallere  potuerit ,  aut  contem- 
nere?  Timor  igitur  Dei  solus  est,  qui  custodit  homi- 
num  Inter  se  societatem ,  per  quem  vita  ipsa  susti- 


VARIORUM  NOTiC. 


Et  Plato  in  Legum  libris ,  etc.  In  septimo  de  Le- 
^ibiis  sic  legimus,  sub  persona  hospiiis  Atlienien- 
sis :  Tov  ftiytarw  Bsov  ,  xai  o^ov  rov  xoa/xov  ^a/xiv  ouTt 
CnTttv  Jitv,  ouTi  irokxmpvrffjLcnttv  rag  airiag  i/JiuvwvTaf. 
Suntquaedam  similia  etiam  in  x,  sed  hucnon  re- 
ferenda. 

Pytkagoras  quoque ,  etc.  Simile  quiddam  est  apiid 
Cic.  in  primo  de  Natura  deorum;  nempe  Pyihago- 
raai  censuisse,  Denm  esse  animum  pcr  naturam  re 


excusis ,  esl  concurrunt. 

Detestabilique  prudentias.  Malebnt  Franoius  legere 
impudentice.  At  legendum  cum  mss.  Regio-Put.  aliis- 
que  decem,  ei  2  vet.  edd.  Rom.  ac  Betul.  nrudentiiBf 
\d  est  sapientiae  vel  scieniiae  gentilium  pnilosopho- 
rum ,  ut  sumitur  hac  notionP!  apud  Gicer. 

Quia  sapientia  divinitatii  intellectus  est.  Sequor  lec- 
tionem  antiquissimoruin  et  opt.  codicum  mss.  2  Bo- 
non.,  3  Golhert.,  Baliiz.  et  ed.  Planiin.  probatnm^a 


niin  omnem  intentum  et  commeantem,  ex  quo  nos-  C  Thomasio  in  noiis  suis ,  Is.  Spark.  Gaeteri  muliifa 


tri  animi  carperentur.  Qu»  tamen  a  Velleio  etiam 
Epicureo  reprehendunlur ;  neque  immerito.  Grassior 
est  illa ,  qox  legilur  apud  Epiphanium ,  et  plane  ab 
hac  nostra  discrepans ,  ubi  Epiciirus  Deum  non  men- 
tem ,  sed  eorpus  facit.  Sed  ex  Plaione  in  x.  de  Le- 
gib.  Astra  non  deorum  corpora  facit  idem  Epicurus ; 
sed  deos  ipsos :  librum  Platonis  adeas.  Hanc  defi- 
nitionem ,  qu»  hic  citatur,  produximus  supra  lib.  i, 
cap.  5 ,  slcut  eiiam  Antisthenis  jamjam  sequentem^ 

Betul. 

Jncarparalem.  Pythag.  apud  Gic.  lib.  i  de  Natura 
deonim. 

Diffusa  et  intenta.  Lacl.  de  Opif.  c.  16  :  Divina 
mem  Dei  per  universas  mundi  partes  intenta  discur- 

ril ubique  diffusa.  Minucius  Fel.  cap.  i9  :  Pgtha- 

gorm  Detis  est  animus  per  universam  rerum  naturam 
commeatis  et  intentuSj  ex  quo  etiam  animatium  omnium 
vita  eapiatur.  Gonfer.  Lact.  lih.  i,  cap.  5  :  Quamvis 
ipse  per  totum  se  corpus  intenderat.  Bun.  jy 

Antisthenes  autem  in  physico.  Uespice  ad  lib.  i  Insti- 
liit.,  cap.  6.  Giceronis  verba  sunt  de  Natura  deor., 
lib.  1 ,  cap.  i5  :  Aniisthenes  in  eo  tibro ,  qm  Physicus 
inscrihitur^  pepulares  deos  multos,  naturalem  unum 
esse  dicenSy  tollit  vim  et  naluram  deorum.  Gell. 

Phffsico.  Liber  fuil  Anlisihenis. 

Suos  habeant  populares.  Mss.  9  addunl  deos. 

Eadem  (ere  et  Aristoteles ,  elc.  Libro  primo,  capiie 
5.  Lactantius  est  confessus ,  Aristotelem  secuni  dis- 
sidere ;  in  summa  tamen,  Mentem  esse  mundi  prxsi- 
dem.  De  illn  ipsa  vero  dissensione  lege  Gic.  in  primo 
deNaturadeorum.BETUL. — DeArisiutel.  et  Zenoiie, 
▼ide  Ciceron.  lib.  i  de  Nat.  deor. 

Et  Zeno ,  etc.  Vide  omnino  Lactanlium  ipsum  et 
Ciceronem  locis  jam  sxpius  citalis ,  ubi  haec ,  qux 
hic  io  medio  suspensa  relinquuntur,  excutiuntur  di- 
ligentius. 

GoRnirrertfn^  Sic  rcstitui  ex  mullis  ediiis  et  om- 
nibos  ross.  prnetcr  i  Golb.  rec.  in  quo,  ut  et  in  5 


riam  legunt :  alii  dum;  altericNm  divinitatis  intellee- 

tus reperiatur,  jusiitiam ;  :k[\i  justitta  :  hanc  pos- 

iremam  vocem  plures  respuunt. —  Quia  sapientia  est 
divinitatis  intellectus,  eic.  Secutus  sum  leciionem 
mss.  optimoruin,  et  Plantinianae  probalam,  et  expli- 
catam  a  Thomasio  in  suis  noiis.  Anlonius  Augusti- 
nus  pro  eo  quod  legitur,  In  homine  solo  reperirijus- 
titiam,  maleoat,  /n  homine  solo  reperitur  juslitia.  Im- 

!>ressi  libri  fere  omnes  habent ,  Cum  divinitatis  intet- 
ecttts ,  quo  differimus  a  belluis ,  in  homine  solo  repe- 
riaiur^  qtia  nisi  cupiditales ,  etc.  quam  lectionem  mu- 
tilam  esse,  nec  bene  cum  superioribus  cohaerere,  om- 
nes,  ut  puio  ,  intelligunt.  Bun. 

Reperiri  jusdtiam.  Ita  mss.  2  Bonon.,  5Golb.,  Ba- 
luz.  In  aliis  est  reperialur. 

Qua  nisi  eupiditates.  Sic  lego  cum  mss.  2  Reg.,  5 
Goibert.,  Ghrist.,  Merion.,  Lips.,  Ultr.,  Em.,  Brun. 
el  ed.  Fasilel.,  Basil.  1532 ,  Egnal.  AI.,  quia. 

Impieque  vivemus.  Ita  omnes  mss.  et  vel.  cdd. 
Rom.  non  ut  in  editis  viveremus.  Nam  dixerat  coer- 
cuerit. 

Acius.  Pro  actione  etiam  infra  cap.  17,  stn^fu/omiii 
aclus  animadvertit. 

iteligione  justitiaque  detracta.  Ilsec  locutio  LacLin- 
tii  cst ,  iilamquc  in  ejus  scriplis  frequenter  reperies. 
In  2  mss.  Bonoii.  et  5  aliis  rec.  esl  detractis. 

Devolvimur.  Ex  omnibus  niss.  et  vulgatis  ediiis  iia 
restiiui ,  quod  laiiniiis  et  rolundius  esi ,  quam  oo/oi- 
tfiur,  ut  in  pluribus  edilis. 

Dempto  metu  de  superiore.  Sic  legitur  apud  Bunc- 
man.  qui  notam  sequeniem  exhibet:  —  Dempto  metu 
de  superiore.  Plerique  scripli  :  ediii  vero  omnes , 
metu  superiore»  Ita  Gyprianus  epist.  ad  Donatum  : 
nullus  de  legibus  melus  est ;  de  quwsitore ,  de  judice 
pavor  nullus.  Silius  llalus ,  17 ,  594  : 

Saevus  magno  de  nomine  terror. 

Buif. 

Perquem.  Lond.,  Reg.,  Lips.  2,  elReimm.,  per 


il5  FIRM.  LACTANTU  «16 

neiur,  munitur,  gubefnatur.  Is  autem  ilmor  aufere-  A  «nari,  non  solum  ad  commercia  et  copiasex  longinquis 


tur,  si  fuerit  liomini  persuasum ,  quod  ir»  sit  expers 
Deos;  quem  moveri  et  indignari,  cum  injusla  fiunt, 
nou  modo  communis  utiliias,  sed  etiam  raiio  ipsa 
nobis  et  veriias  |iersuadei.  Rnrsiis  nobis  ad  supe- 
riora  redeundum  est,  ul  qiiia  docuimus  b  Deo  factum 
^s$6  mundum ,  doceamus  quare  sit  eifectus. 

'  CAPUT  XIII 
De  wutruU  et  Umporum  cmmodo  et  uiu. 

Si  considerct  aliquis  universam  mundi  admini* 
stralionem,  imelliget  profecto,  quam  vera  sit  sen- 
lentia  Stoicorum  ,  qui  aiunt  iiostra  causa  munduin 
esse  coiMtructum.  Omnia  enim ,  quibus  conslal , 


regionihus  ferendas ,  verum  etiam  ad  ubertatein 
omnis  generis  piscinm.  Quod  si  his  elenienlis  ulilur, 
quibus  est  proxiinus,  noii  esl  dubium,  quin  ct  ccelo, 
quoniain  et  coelcsliuni  rerum  officia  ad  ferliliialcm 
lcrra?,  ex  qua  viviraus ,  lempenila  sual.  Sol  irre- 
quielis  cursibus  et  spaliis  inxqualibus  orbes  annuos 
conficit,  et  aut  oriens  dicm  promil  ad  laborem ,  aut 
occidens  nociem  superducit  ad  rcquiem  :  et  tiim 
abscessu  loi?gius  ad  meridiem,  tum  accessu  propius 
ad  sepientrionem  ,  hyemis  et  xsiaiis  vicissiiudincs 
facit ,  ut  el  hybernis  humoribus  ac  pruinis  in 
uberlatcm  lerra  pinguescat ,  et  ajsiivis  caloribiis, 
vel  berbidu!  fruges  malurilaic  durentur ,  vel  quse 
suiit  in  humidis ,  incocia  et  fervefacla    mitescant. 


quaeque  generat  ex  se  mundus,  ad  uliiitatem  ho- ])  Luna  qiioque    noclurni    leinporis  gubcrnatrix ,   et 


minis  accommodaia  sunt.  Homo  utiinr  igni  ad  usum 
caleCaciendi  et  luminis,  ct  molliendorum  ciborum,  fcr- 
tique  fabricnndi :  utitur  fonlibus  ad  poium  et  ad  lava- 
^ra ;  fluminibus  ad  agros  irrigandos  terminandasque 
regiones :  uiilur  terra  ad  percipiendam  friigum  varieia- 
tem ;  collibus  ad  conscrenda  vineia ;  moniibns ad  usum 
arboruro  atque  lignorum ;  planis  ad  segctem ;  utiiur 


amissi  ac  rccepli  luininis  vicibus  menslrua  spatia 
moderatur ,  et  cxcas  lenebris  horrentibus  noctes 
fulgore  snx.  clarilalis  illustrat;  ul  aes^iva  ilinera  , 
et  expeditiones,  et  opera  sine  labore  ac  molestia 
confici  possint.  Siquidem  : 


Nocle  leves  stipul»  melius,  nocle  arida  prata 
Toudeutur. 


VARIORUM  NOTiE. 


nmm  acilieel  socielatem.  Goth.,  Lips.  5  ei  ediii ,  per 
^MMi,  aciiicel  irmorem  Dei.  Run. 

Timor  auferetur.  Eadem  superius  locntib.  Edili  4  , 
^ferretwr.  In  Sl  mss.  et  5  edit.  Rom.,  Florent.,  Is., 
4imor  auferlur. 

A«li0  ip$a  nobii  et  veritas.  Abest  nobis  a  multis 
iBSS.  et  edil.  Sed  extat  in  aniiquissimis  et  optiinis  C 
mSS.  Regio  Piil.,  3  Ronon.  cl  vulgalis  quinque. 

Qwim  vera  eit  senleniia  Stoicorum.  Ghrysippi  ma- 
siroe,  ut  Cieero  in  iii  de  Finibiis  indicai,  ei  in  iii 
ila  Naiura  deorum.  Ilanc  rem  longa  oraiione  prosc- 
^ujlHr  Q.  Luciliiis  Ralbus.  qui  (Ciccrone  tesle)  tunlos 
firogre^sits  liabet  in  Stoicis,  ut  cum  excellentibus  in 
to  fcenere  Gr;rcts  comparetur.  Ex  Ecclcsiasticis 
acrimtorihus »  pr.-tler  eos  qui  in  sex  dierum  opera  ex 
professo  scripserunt ,  hoc  negoiium  elegantissinie 
iraciaTtl  Theedoreliis,  duobus  prioribiis  de  Provi- 
^entia  di-vina  sermonihus,  atque  item  quinto  :  quihiis 
pffttterqitaai  quod  dtvinam  providentiam  ex  rerum 
uiiiversiinte  statuit,  edocel  manifesle,  non  solnni 
mllLUiatu  qux  fliortalibus  inde  nascitur,  sed  eti:iin 
jiicnnditatem  ;  et  noster  Laclant.  lib.  vii  Divin. 
Iqstil.  c.  5,  eamdem  quse.stioncm  aitingit.  Rctoleius. 
'^Stoicornm.  Stoici  apud  Ciceroii.  Lucull.  ut  supra 
Insiitut.  lib.  vn,  cap.  4  et  7. 

Noslra  causa.  Legilur  Nostri  caiaaapudRuneman.  tj 
«t  io  lianc  varianiem  nvlam  sequcntem  exhibct :  -^ 
Nostri  causa.  Hoiior  est  hahcndus  antiquitati  codicis 
Btmttu.  «X  qiio  Isaeus  recepit  nosiri  causa  et  Heu- 
mnniius  comprobavit.  Run. 

Ad  utilitatem  hominis,  Mss.  2  Ronon.  et  4  al.  rec. 
addunt.  soiius.  Vide  iiifra  rn  latim  bominis  a  Deo  facta. 

MoUiendorum  ciborum.  Sic  lego  ex  mss.  i  Reg.,  2 
Colbert.,  Ralus.  qiiae  vox  r^  igni,  quod  prsecedit, 
roelius  convenit,  quan  molendorum^  t  Ron.  et  Tax. 
Et  qiiidcm  Latinins  in  sui  Laciantti  ora  scripserat 
molUemdorum  vel  moliendorum.  Lego  apiid  Cice- 
roiiero  ii,  de  Nal.  decvr.  154,  moUilur  cibus.  Quod 
noa  intelligentes  librarii  in  mss.  rec.  et  in  editis 
muuveruni  iu  coquemiorum;  Uitr.  et  'Brun. ,  deco- 
tiumuiorum. 

Frugum  varietalem.  Mss.  6  rec,  frit^um  ubeilatem; 
I  Ronua.  antiq.  et  tUlr.,  fructuum  varielatem.  — 
Fruqum  varietatem.  At  Runemannus  habel  fructuum 
varieiatem,  praebeiqiie  in  hSnc  lectionem  varianicm 


noiam  seqiientem.— Ron.,  Ultr.,  Isasus,  approbanie 
quoque  Heumanno ,  fructuum  varietatem.  Optimc,  iie 
ubertas  uno  nimiero  bis  occurrat.  Imitatur  jia  Ciec- 

ronem  pro  lege  Manilia,  cap.  6 :  Asia  tam fertiiis, 

ut  et  ubertate  agrorum  et  varietaie  fructuum  facile 
omnibus  terris  anleceUat.  RuN. 

Planis  ad  segetem.  In  45  mss.  et  editis  5  deesl 
planis  ad  segetem.  —  Lign(^um;  planis  ad  se^ 
getem.  Licel  hxc  verba,  planis  ad  segetem,  absiHt 
a  scriplis  augl.  ctc. ,  tamen  gcnuiiia  puto ,  non 
inodo  quia  Tliomasius  et  I$.X'us  non  memorantnl 
ea  in  suis  aniiquissimis  mss.  destderari ,  sed  eiiam 
qiiia  siint  ulira  capium  giossaioris,  ct  enumeralioni 
parliiiin  ali(|uid  deesset  alias  ;  nain  verba  ,  terra  ad 
percipiendam  frucluum  varietaiem ,  pertinent  taii« 
tum  ad  fruclus  :  plana  vero  eleganier  dicuntur  de 
campis  ut  dixi,  lib.  vii  Inslilui.,  c.  5  :  Plana  campo^ 
rum.  Ciceio  de  Natura  deor.,  lib.  ii,  cap.  60  ;  Ter- 
renorum  commodorum  omnis  esl  in  homine  domi" 
natus.  Nos  campis,  nos  montibus  fruiniur ;  nostri 
sunl  aumes^  noitri  locus;  uos  (ruges  serhms^  nos  ar- 
bores ,  etc.  Bun. 

Copias.  liifra,  rerum  et  copiarum  abundantia.  Conf. 
cap.  i5.  Cicero  lib.  ii  de  Naiura  deur.,  x^ap.  00  : 
Magnos  vero  ttsus  affert  ad  navigia  facienda ,  ^ttortim 
nirsf^iis  suppeditantur  omnes  undique  ad  vitam  copiw. 
Plinius  liv.  vi ,  ep.  28  :  7antttm. . .  coptarttm ,  lam 
urbanarnm^  quam  rusticarum.  Rotc. 

Ferendas.  \  Reg.  rec,  2  BoDon.,  31  Colb.,  Tax., 
Rahiz.,  perferendas. 

Ubertatem  omnis  generis  piscium.  Ita  omnes  fere 
mss.  et  editi ,  mclius  quam  %  R  mon.  et  Tax.,  ad 
varielatetn.  Quid  enim  sibi  vult  varietas  omnis  gefieris 
piscium  ?  Omiie  geiius  pisciuin  nonne  varietatem 
piscium  signifteat? 

Superducit.  Mss.  1  Reg.  rec.,  et  Clarom. ,  iuper- 
rinducit.  Bcn. 

Mitescant.  Eleganter,  ut  s.iepe  Columella  lib.  iii, 
cap.  i.quarum. . .  uvas. . .  ut  alite  caloribus  nntescunt. 
Lih.  111.  2,  15,  citius  mitescunt.  Lib.  tv,  cap.  iO,  4: 
priusquam  mitescimt  uvw.  Ron. 

Ca^cas  tcncbris  horrenlibus  noctcs.Tenebrw  elegantar 
diciiiiiur  horrentes.  Pliira  observavi  ad  Lacl.  lib.  U 
Instiiut.,  cap.  5:iVe  nimium  c(eca  nox  terris  atque 
horrentibus  leticbris  ingravesceret.  Bon. 


in  UBER  OE 

Astra  etlam  cstera,  vel  ortu ,  vel  occasu  suo ,  \ 
eertis  stationlbus  opportuniiates  temporum  submU 
nistranl.  Sed  el  navigiis ,  quominus  errabundo  cursu 
per  imniensum  vagentur,  regimen  prsebent,  cum  ea 
rite  gabernator  observans ,  ad  portum  desiiiiali  lit- 
loris  pervebatur.  Ventorum  spirilu  aiirahunlur 
nubes,  ut  sata  imbribus  irrigeolur,  ut  viles  foeiibus, 
arbnsta  pomis  cxuberent.  Et  hsec  per  orbem  vicibus 
exhibentur,  ne  desit  aliquando ,  quo  vita  hominum 
BQStineatur.  At  enim  cseteras  animantes  eadem  tcrra 
Diitrit»  et  ejusdem  foetu  eiiam  mula  pascunlur.  Num 
etiam  mutorum  causa  Dens  laboravit?  Minime ,  quia 
tant  rationis  esperiia.  Sed  intclligimus  ,  et  ipsa 
eodem  modo  in  usum  hominis  a  Deo  facta,  partim 
id  cibos ,  partim  ad  veslitum ,  partim  ad  operis 
luxilia ;  ut  clarum  sit,  divinam  providentiam  rcrum  B 

YARIOHDM 


m  DEI.  iia 

et  coplarum  abundantia  hoiolnam  vltAA^  in&truert 
aique  ornare  volulsse,  ob  eamque  cauMui,  et  m^v&g^ 
volucribus,  et  mare  piscibus»  et  terrani  quadiupor 
dibus  implevit.  Sed  Academici  conlm  Stoicos  disser 
rentes  solent  quserere,  cur,  si  Deus  omnia  hominuifi 
causa  fecerit,  etiam  muUa  contraria,  ei  inimica ,  et 
pestifera  nobis  reperiantur,  tam  in  mari ,  quapi  la 
terra.  Quod  Stoici  veriiatem  non  rcsplcientes  inep- 
tissime  repulerunt,  Aiunt  enim ,  multa  esse  in  gi- 
gneniibus,  et  in  numero  animalium ,  quorum  adhup 
laieal  uiilitas  :  sed  eam  proc^ssu  tepnporum  inveuiri; 
sicui  jam  plura  prioribus  sscculis  incognita  necessita^ 
et  usus  invenerii.  Quse  tandem  utilitas  potest  in.  mi^? 
ribus,  in  blatiis,  in  serpentib^s  reperiri,  quse  ho- 
mini  molesta  ei  perniciosa  sunt?  An  medicina  iu 
his  aliqua  lalet  ?  Quoe  si  est ,  inveoiemr  aUquaodOy 
NOTiE. 


Certis  staiionibm.  Nihil  mutandum.  Certae  itationes 
sideruin.  Vide  Senec.  Qurest.  Nat. ,  lib.  vii, 
cap.  25,  et  Plinii  lib.  u  iiist.  Nat.,  cap.  15,  sect.  It, 
exir.  BuN. 

Temporum  zubministrant.  Ms.  Cauc.  et  7  edit.  in- 
tenenint,  plane.  Bun. 

£a  rite. . .  observans.  Curlius  vii,  i  :  Natnganlium 
modo  noctu  sidera  obserwmt ,  ad  quorum  cursum  iter 
dirigunt.LM,  lib.  vi,  cap.  8 :  NaveSt  nisi  aliquod 
ccemte  iMmeu  observeat ,  incertu  cur^us  vagantur. 

BUN. 

Pepfehatur.  Sic  restitui  ex  omnibus  prope  inss. 
ei  5  vet.  editis.  In  2  tteg.  rec,   Cauc.   tolidenique 
excosis  est  provehatur;  in  5  vulgnlis,  provehamur; 
in    quilMisdam    ediiis ,    provelumlur^    lesie    Isaeo ,  ^ 
meodose;    iu    Egnat.    Paris.    1535,  et  Grapb.  ,^^ 
fovvehat, 

Yentorum  spiritu  attrahuntur  nubes.  L.  vii  Intiiitut., 
cap.  6  :  Cur  ventorum  spiritus  ciltent  nubes,     Bun. 

Vites  foetibus.  Emmann.  Vi7e<  ucia,  sapitglossam. 
Frucius  eiiain  (oetus  dleuntur.  Cypriauus  contra 
Denoeirianum,  Arboreis  foelibus  autumna  fecunda  , 
imiiaUir  Yirgilii  lib.  i  Georg.  55  :  Arborei  foetus. 

Buis. 

ArbustA  pamis  exuberent,  Cyprian.  Bon.  Patient. 
tisuberare  pomis  arbusta,  Bun. 

Per  orbem  vicibus,  Ut  lib.  u,  cap.  9  :  iiuee  orbes 
tfmporum  perpetuos  ac  volubiles,  quos  vocamus  aimos, 
attema  per  vices  successione  conficiant,  Tacilus  lib.  3 
Ann.,  cap.  55 :  Nisi  (orle  rebus  cunctis  inesl  quidam 
velut  orbis,  ut  quemadmodum  temporum  vices^  ita 
monaa  vertantur,  Bun. 

Num  etiam  mutorum  causa,  Imo  illorum  causa 
Deus  laboravii,  sed  tantum  secundario,  hominis  vero 
primario.  ]Q 

/n  uium  hominis,  Ita  mss.  omnes  pncler  5  Reg. 
ree .  qui  habent ,  ad  usum, 

Ad  vestitum,  Sic  a  me  restitutum  ex  6  vet.  edit. 
cunetisqne  mss.  praeter  1  Reg.  rec.  in  quo  est  vestium, 
Qt  in  caKeris  impressis. 

Ad  operis  auxiliu.  xor'  egoxyiv  h.  1.  significat 
aput  rusticum,  agriculturam  ^  quod  docei  maxinie 
Lael.  lib.  u,  cap.  10.  Vt  animaUa  mui  homimbus  esse 
possent^  aiia, , ,  ad  cibos^  alia  vcro  ad  vestiluni  :  qu(B 
autem  magnarum  sunt  virium^  ut  in  cxcolenda  terra 
iwktrent.  Bun. 

Yitam  instruere  atque  omare.  Hic  refer  Senecam  ad 
llirciaro,  cap.  18.  Disces^  docebisqne  artes ,  alias, 
quee  vium  iustruaiit,  o/iAt,  ^(«f  ortieiii,  niiasy  quce 
regant.  Bun. 

Sed  Academici ,  eic.  De  hoc  ex  quarto  Academica- 
Tum  Ciceronis  supra  lib.  vii,  cap.  4,  diclum  est. 
Aogttstinus  contra  Manichxos  in  Gen.  lib.  i»  cap.  16, 
respondet  illis  hominibus  eidtgKp  crrori  obnoxiis, 


animantia  omnia  aut  utilla  esse,  aut  pernlciosa  ,  au( 
omnino  inuiilra  et  abjecia.  De  utilibus  certa  ratio  est; 
pernlciosa  nos  propier  peoeaia  eieroent.  Exemplis 
nec  nosira  teinpora  carent,  nec  Te&tamenli  Yeieris 
libri ;  et  in  lis  qu.T  videutur  nobis  ab  omni  usu 
alieua  esse,  materiam  nobis  existere,  ut  Deum  etiam 
in  formicarum  humililale  laudemus.  Etomnino  hinc 
colligit,  universiialis  iniegrilaiem  rnde  compleri. 
Bnsilius  ad  mores  transfert.  Possunt  enim,  vel  Salo^ 
moiiis  testiinonio,  nos  ab  inenia  ad  sedulitatem  exet^ 
tare :  ((oanquam  suas  naiurales  virtoies  tiabeat  eUam 
illud  aniinal :  et  Clirisius  serpentkmi  exemplo  sa- 
pieiitiam  nobii  coromendat,  eic.        Bbtoleius. 

In  gigneniibus,  §t  in  numero  aHimoHum,  OflMies  li- 
bri  exhibeiit  in  ^gnentibus,  Gignentia  sunt  genita^ 
qiioe  suni  arbores,  frutices,  etc.Lact.  lib.  i,  eap.  12: 
In  quo  (Sole)  est  natura  et  causa  gignentium,  Eodem 
seiisu  dixii  de  Ira,  c.  40.  Arbores  et  quas  gigyi^nlur  e 
terra.  Bun. 

Quorum  adhuc  lateat  utiUtas,  Deest  adhuc  in  15 
mss.  et  12  edd.  —  f^torum  adhuc  hteat,  Testatuc 
Isxus  in  variis,  haberi  voculam  adhuc  in  Boiion* 
unde  iila  a  Thomasio,  Is«o,  Tbys.,  Gall.,  Sparkio  ad- 
missa,  a  Cellario  et  reliquie  non  debebat  iia  rastidiri. 

BONEMAN. 

In  muribns,  Neque  boc  animalculum  tam  vile  est, 
quin  colebrari  etiam  ab  oplimis  scnptoribns  merue^ 
rit.  Ducentis  nummis  in  obsidione  Massiliana  vcnit^ 
Strabnne,  Plinio  et  Valerio  aucloribus.  Id  eiiam  acei- 
dit  in  Parisiensi  anni  1590  eiin  Rupellensi  anni  1628 
obsidionibus.  Taceo  salubritatem ;  nam  murium  ca- 
pitum  oaudarumque  cinerem  oculis  claritaiem  indn« 
cere  tradunt,  si  ex  melle  inungatur.  liures  ejns  vhr* 
tiiles  qiiscre  apiid  Plinium,  cum  alibi,  tum  vero  prs- 
cipue  1.  XXIX  cap.  t).  Sexlum  vero  philosopbum,  qui 
Adriani  temporibus  floruft,  cap.  2i.  Bbtul. 

Blattis,  Inter  insecu  et  Aristoleles  et  Plln.  nume» 
rant.  Aristoteles  suas  irpKiroMupiBots  nominat,  sic 
enim  Gaza  iranstuiit :  sed  ex  scaraben  natas,  cum 
Gaza  ex  alvearis  nasci  dicat;  unde  locus  mihi  sus- 
pectus  esi.  Plinius  suas  ex  liuroido  vapore  nasci  ait. 
Virgili.is  in  iv  Georg.  ct  Columella  lib.  s,  lucifugas 
coguominani.  Nam  ei  Plinius  eas  loceni  fugere  ait, 
et  earum  vitam  leuebrarum  alumnam  dicit.  Ksi  aliud 
genus,  qiiod  Grxci  yLvko^w  vocant,  vel  (ut  aliis  pla- 
cet)  crtX^v,  veriniculum  lufestum  libris  et  studiosis. 
Ad  prius  genus  referendam  pulo  medicinam,  quae  re^ 
ferlur  a  Plin.  sub  linem  29 ,  ubi  ait  quamdam  e|u8 
esse,  si  caput  avellatur.  Hauc  enim  tritam  una  com 
rosaceo,  auribus  mire  prodesse,  etc.  Ergo  blatta<- 
rum  etiam  in  medicinis  salubris  niOttalibus  usus  ali- 
quis  est.  Betuleius. 

In  serpentibus.  Unicuiqiie  notiim  esl ,  ex  illis  tbe^ 
riacon,  homini  valde  uiile,  confici.  Gall. 


II» 


FIIiM.  LACtANTIl 


m 


Hiempe  adversus  mala,  ciim  id  illi  queraniur  csse  A  Nam  si  malum  nuUum  sit ,  nuUum  periculum ,  nihil 


omnino  malum.  Viperam  feruni  exusiam  in  cine- 
remque  dilapsam,  mederi  ejusdem  besiise  morsui. 
Quaiito  uielius  fueral  eam  prorsus  noii  esse ,  quam 
Temediuni  conira  se  ab  ea  ipsa  desiderari  ? 

Brcviiis  igilur,  nc  verius  respondere  potuerunl  in 
hunc  modum.  Deus  cum  formassei  liominem  vcluii 
sihraiarriim  suum,  quod  cral  divini  opiGcii  summuin» 
In^piravit  ei  sapienliam  soli,  ut  oinnia  imperio  ac  di- 
tioni  suse  subjiigaret  omnibusque  mundi  commodis 
iitereiur.  Proposuit  tamen  ei  et  bona  et  mala ;  quia 
sapieniiamdedit;  cujus  omnis  ratio  in  discerncndis 
nalis  ac  bonis  sita  est.  Noii  potest  enim  quisquam 
eligere  meliora  et  scire  quid  bonum  sit^nisi  sciat 
simul  rejicere  ac  vitare  quas  mala  suni.  Invicem  sibl 
alteruira  connexa  sunt;  ut  sublato  alterutro,  utrum- 
que  tollisit  necesse.  Proposiiis  igiiur  bonis  malisque, 
tum  dcmum  opus  suum  peragit  sapientia ;  et  quidem 
bonimi  appetii  ad  utilitatein,  inalum  rejicit  ad  salu- 
lero.  Ergo  sicut  bona  iDnuiiierabilia  data  sunt  liomini, 
quibus  frui  posset;  sic  etiam  inali,  quse  cavcret. 


denique ,  quod  loedere  hominem  possii ,  tollitnr 
omnis  maieria  sapieniiae,  nec  erit  homiiii  necessaria. 
Positis  eniin  tantummodo  in  conspectu  bonis,  quid 
opiH  csl  cogitatione,  intellectUy  scieniia,  ratioiie? 
cum  quocnmque  porrexerit  manum ,  id  nniura!  ap- 
tum  ei  accommodaium  sii :  ut  si  quis  vclii  apparaiis- 
simam  coeiiani  infaniibus,  qui  nouduin  sapiaiii,  .nppa- 
nere,  uti  iue  id  appetenl  singuli,  quo  uiiumquemqiic 
aut  impetiis,  aut  fames,  aut  eiiain  casus  atiraxerit, 
et  quidquid  sumpserint,  id  illis  erit  viiale  ac  salubre. 
Quid  igitiir  nocebit,  eos  sicuti  sunt,  permanere  et 
semper  infantes  ac  nescios  esse  rcrum  ?  Si  aulcm 
admisceas  vel  amara,  vel  inulilia,  vel  etiam  venenala, 
decipiuniur  utique  per  ignorantiam  boni  ac  mali, 
g  nisi  accedat  his  sapientia,  per  quam  habe;int  malo- 
rum  rejectionem  bonorumque  delectum. 

Yides  ergo,  magis  propter  mala  opus  ii.obis  csse 
sapienrn  :  qu»  nisi  fitisseiii  proposita,  rationale  aiii- 
mal  non  essemuS(  Quod  si  ha:c  ratio  vera  est ,  qiiain 


VARIORUM  NOTiE. 

Nempe  adversut  mala ,  cum  id  illi  querantur utrumque  lolU  sit  necesse,  ui  coeli  iiicolis  nihil  eo  no* 

mine  decedal,  qnod  omni  contrarieiatis  metu  iinmii- 
nes,  feiici  necessiiate  in  alteram  dumtaxat  pariein 
feraniur.  Htec  itaque  pmnnB  mala  coiiseciita  suiii  ma  - 
lum  culpce,  quod  in  se  Adamus  admisit,  securus 
alioqui  a  priuribus  futurus,  si  innocens  perstitissei. 

Sparkius. 
ToUitur  omnis  niateria  sapientio!.  Falsum  hoc  esse 


malum.  Haee  verba  omnia  Heumannus  ejicit.  Cella- 
rius  et  Walch.  Nempe  adversus  ma/a,  cumque  illi  que^ 
rentur,  Sensus  videtur  esse :  Si  vel  innxime  aliqua 
medicina  in  iis  (pemiciosis)  est,  et  aliquando  inve- 
nietiir,  neinpe  adversus  mala  erit,  et  ita  medicina  cx 
malis  adversus  mala ;  cum  Academici  veliiit ,  nuUum 
omniiio  inalum  esse  debere,  ne  medicina  cx  malis 


contra  roalaopus  sit.  Gonfer  infra,  Si  malum  nuHum  C  patet  lii  Adamo;  fuit  enim  anteqiiam  mala  essent. — 

ToUitur  omnis  materia  sapientim.  Et  fuit  sapientia  an- 
tequam  mala  essent,  et  erit  perpetua,  sublntis  malis 
omnibus.  Gaute  ergo,  quae  hoc  loco  di^untur  ,  acci 
pienda  sunl,  cum  poenae  mala  non  ante  culpain  ho- 
minis  fuerint,  neque  ad  exercitiuin  sapientix  insti- 
tuta.  Gell. 

Cum  quocumque  porrexerii,  Abest  citm  a  10  ross. 
totidemqiie  edilis. 

NaturcB..,accommodatum.  ImilaturGiceronem,  1.  v, 
lin.,  cap.  9  :  Cmptat  et  ca,  qua^  nnturw  apta  seniii^  ap- 
petereet  ptopulsare  contraria.  Ergo  omni  animnli  iUnd^ 
quod  appetit  positum  est  in  eo,  quod  naturiB  est  accom- 
modatum.  BuN. 


ati. 

Viperam  ferunl  exustam,  etc.  Vide  Plinium  lib. 
XXIX  Natur.  histor.  cap.  i.  Galenum  in  Therapeutica 
ad  Pisonem. 

Quod  erat  divini  opi/icii  summum,  Abesi  dipini  a 
16  mss. 

Et  bona  et  mala ,  etc.  Saepe  haec  et  similia  inciilcat 
Lactaiitius  :  faliltur  auiem  quam  maxime;  oninia 
enim  qti»  Deus  creavit,  erant  valde  bona  ,  ut  textus 
sacer  inniiit.  Si  igitur  nonnuUae  creaturae  homiiii 
Doxias  halient  qualilates,  non  crealoris  vitio,  sed  ho- 
ininis  pcccaf o  imputindum ;  illud  eiiim  totum  liunc 
munduin  vaniiati  obnoxium  reddidit,  ut  innuit  B. 
Paulus  ad  Romanos  cap.  viii. 

Ac  bonis  sita  est.  Sic  resiitui  ex  mss.  omnibus  prse- 
ter  5  rec.  in  quibus  est,  ut  in  editis,  posita  esl;  mss. 
quidiim,  sita  sit. 

Invieem  sibi  aUeruira  connexa  sunt.  Ita  ferunt  veier- 


Accommodatum  sit.  Siq  restitui  ex  antiquiss.  inss.  I 
Bonon.,  Rcgio-Pui.,  i  al.  Reg.  rec,  %  Golbert., 
Baluz..et  Glarom.  in  marg.  In  aliis  et  cditis  com- 
modum. 

rimi  mss.  Regio-Put.  etlGauc,  aliiqueplures.  ac  Be-  j.     .^«'?^«  «^  *«'^'*«-  '»ij  ''«Posui  cx  2  vcterriiiiis  et 
-..I.:.  -  iT.  .r^ — 1...  _...»_   _.- ' — L  A .      M}  opiirois  mss.  Banon.,  Regio.Put.  Et  recte ;  rcspiciiur 


tuleii  edit.  In  multis  aliis,  alterutrum  connexa  sunt 
Uanc  uliimam  lectionem  recipit  Bunemap,  et  notam 
sequentem  exhibet.  —  Invicem  sUti  atterutrum  coii- 
nexa  tunt.  Gotli.  et  Betul.  atterutra^  numcro  miilliiu- 
dinis,  elegantius  sane.  Ita  anle  nostrum  TertuHianus 
de  Resurr.  Garn.,  cap.  44,  Membra  alierutrum  su- 
mus.  Gyiirianus  lib.  iii  Teslim.  n.  9.  Alterutrum 
onera  sustinete,  et  alibi.  Ipse  Lactantius  in  Epit.  c. 
29 :  Vides. . .  bonum  et  matum  ita  sibi  esse  connexd,  ut 
aUerum  sinealtero  conslare  non  possit,  Bun. 

Sublato  alterutro,  ctc.  1  Bonon.  aniiq.,  altero. 
Scripd  Gauc  ,  Ultr. ,  aUerutra.  Huic  qu;BStioui  non 
satis  apposite  respondet  Luctatitius.  Guin  enim  Deiis 
sui  operis  iiispecior,  qii(ecumque  totius  natiirse  com- 
plexii  co.itinebaiitur,  proprio  efllaio  bona  proiiuntia- 
ret,  ila  ul  qua;  deincops  mala  acciderint,  sibi  liomo 
neccsse  ^it  :iccepta  referai,  quippc  qiise  non  natiirae, 
sed  pecctti  humaiii  sequela  essent :  tam  longe  abest, 
■i  qiiod  iiifra  asserit  Lactantius,  sublaio  alterutrOf 


enim  nd  cwnam  supra.  Alii>  est  utile.' —  Vitale  acsa- 
lubre.  Legitur  utite  ac  salubre  apud  Buneiiiaii.  Ap- 
probat  tameii  in  nota  sequenti  nostram  lectionem.  — 
Singulariier  idque  eleganier  Bonon.  Vitale  ac  salw 
bre ;  ui  vitaiis  sit  od  vitam  utiUs.  Videntur  iioiinuii- 
quam  hae  voces  confusao.  Forte  ali()uis  suspiciiur ,  1. 
VI»  cap.  i3,  pro  vitaUs  otrt,  iegenduin^  utiUs  viri. 

BUN. 

Opus  nobis.  Sic  einendavi  cx  ross.  2  Boiion.,  I 
Reg.,  2  Golbcrt.,  Baluz.,  Tax.  In  cxteris  libris  legi- 
tur  boniSy  meiidose. 

Quw  nisi  fuissent  propotita.  Scilicet  mala.  Vide 
praeced.etin  finecapitis.  lu  correxi  ex  ediiis  vei. 
Roin., Betul., Is.  et  omnibiis  rass.,  pr;eler  1  Rr*g.  rec. 
et  1  Golbert.  in  quibus  legitur  fuisset^  ut  iii  15  vul- 
gaiis. 

Haiionale  animal  non  essemus.  An  Adam  utique  in 
paradiso  non  fuit  animal  ratiooale?  num  liomiues 


«21  LmVx  DE 

Sloiei  nullo  modo  viderc  polueriini ,  dissolviiur  A 
eliain  argumenlum  illud  Epicuri.  Deus ,  inquii »  aui 
TuU  lollere  mala  et  non  polesi ;  aut  polest  ei  non 
vult;  aut  nequevult,  nequepotest;  aut  et  vult  et 
poiest.  Si  vult  et  non  potest ,  imbecillis  est ;  quod  in 
Denm  non  cadit.  Si  potest  et  non  vuli,  invidus;  qiiod 
xqae  alienum  a  Deo.  Si  neqne  vuU,  neque  potesi,  et 
invidus  el  imbecillis  est;  ideoque  neque  Dens.  Si 
vnlt  et  potesi,  quod  solum  Deo  eonvenit ,  unde  ergo 
sunt  mala?  aut  curilla  non  tollit?  Sclo  plerosque  phi- 
lofiopborum,  qui  provideniiam  derendunt,  hoc  argu- 
mentoperturbari so|ere  el  invilos  pene  adigi,  ut Dcum 
nihil  curare  faienntur,  quod  maxime  quxril  Epicu- 
nis.  Sed  nos  mtione  perspecla,  formidolosum  lioc  nr- 
gumentum  facile  dissolviinus.  Deiis  cnim  poiest  quid- 
quid  velit,  €t  imbecillitns,  vel  iiividia  in  Deo  nulla  B 
esi ;  potest  igitur  niala  tollere  :  sed  non  vult ;  nec 
ideo  tamen  invidiis  est.  Idcirco  enim  non  toiru,  quia 
sapientiam  (sicut  edocui)  siinul  tribuit,  et  plus  est 
boni  ac  jncunditatis  in  s.ipiencia ,  quam  in  malis  mo- 
ksU».  Sapicniia  enim  facii,  ul  etiam  Deum  cognos* 
camus  et  per  eam  cogtiiiionein  immortaliiatem  asse- 
quamnr;  quod  esl  suniinuin  boiium.  Itaque  iiisiprius 
malum  ngnoverimus ,  nec  bonuin  poteriinus  ngiios- 
cere.Sed  hoc  non  vidit  Epicurus,  necaliusquisqiiam; 
si  tollantur  mala,  tolli  paritersapientiam,  nec  ulla  in 
hoinlne  virtutisremanerc  vesiigia,  cnjus  ratio  in  sus- 
tinenda  et  superanda  malorum  acerbitalc  consibtii. 
Iiaque  proplcrexiguumcompendium  sublatoruin  ma- 
lonim  maximo  et  vero  el  proprio  nobis  bono  cnrere- 
mus.  Consiat  igitur  omnia  propler  bomiuem  propo-  ^ 
slta,  tam  mala,  quam  etiam  bona.' 

VARIORUM 

banc  proprleiatem  in  roelis  amiltent,  eo  quod  ibi 
nolla  sint  mala  ?  GALLiEUS. 

Quam  ftciei  nullo  modo  videre  patuerunt ,  dissotvi^ 
htr.  Mss.  i5etedit.  2  vel.  Rom.,  Parrhas.,  Tridin., 
Florenl.,  quam  stoici  po$uemnt ,  dissolvhur;  non 
recie,  quia  supra  dixerat  stoicos  rcpulisse  quaesiio- 
nero  academicorum ,  etc.  Iskus.  —  Quam  siotci 
nulio  modo  videre  potuerunt,  Sloici  illam  rniionein  de 
sapicntia  nullibi  posuerunt,  et  ipsc  Laclanliiis  iiifra 
aflirmat  neqoe  Epicurum,  nec  alium  queinqunin  lioc 
Tidisse;  ei^o  nec  stoici  illam  rationem  posucnint.    , 

BUN. 

Si  vult  et  potest,  quod,  Ua  antiquissimi  mss.  1  Bon., 
i  R^io-Pul.,  i  Colbert.  et  edili  fere  omnes.  In  l^  ]) 
mss.  rec.  et  impressis  Rom.  etOyinnic.  legiiur,  si  ei 
vuii  et  poteH,  quod. 

Sicut  edocui,  Ita  restilutiim  ex  4  Reg.  iiiter  quos 
esi  Rcgio-Put.,  aliisqiie  mullis,  ncceileiitibiis  2  al. 
Re^..  5  Colb.,  Clarom.  ei  ed.  Rom.  1470,  quibus  est 
et  docui, 

Ei  pltt$  e$t  honu  Ex  Regio-Put.,  5  CoIUert.  nliis- 
que  addidi  est,  pro  quo  legiiur  et  in  6  scriptis;  dcest 
auicm  iu  caeteris. 

Sapientia  enim  facit,  Ita  lego  ex  veluslissimis  mss. 
2  B^mon.,  RegioPut..  aliisque  2  Reg.,  6  Colb.  sex- 
que  aliis  et  ed.  Beinl.  ac  h.  noii  ul  iii  mss.  3  Rcg. 
rcc.  cl  ^  quamplurimis  editis,  Sapieniia  etiam,  Nain 
caiisim  affert,  cur  in  sapientia  plus  sit  boiii  :ic  jucun- 
diln'i'15,  nfque  placet  hic  et  iterum  mox  etiam, 

Cujui  ratio  in  tustinendOf  etc.  Pr.ppositionein  in  nd- 
didi  ex  omnibus  fere  mss.  et  G  ediiis.  Abest  a  2  Reg. 
et  excusis  8. 
,   Ricio  corpore  Ita  quamplurimi  mss.  inler  quos 


IRA  DEI. 


m 


CAPOT  XIV. 

Cur  Deui  feeerit  hominem. 

Sequiliir  ut  ostendam  cur  fecerit  hominem  ipsiim 
Deus.  Sicut  mundum  propter  hominem  machinalus 
est,  iia  ipsum  propter  se,  tamquam  divini  templi  an- 
tistitem  ,  spectatorem  operum  rerumquc  coelestium. 
Solus  est  enim,  qui  sentiens,  capaxque  rationis,  iniel- 
ligere  possit  Deum,qui  opera  ejus  admirari,  virlutem 
potestaiemque  perspicere ;  idcirco  enim  consilio,  meti- 
te ,  prudcnlia  instructus  est.  Ideo  solus  practer  cxte- 
ras  nnimantes  reclo  corpore  ac  siatu  factus  est,  ut  ad 
contemplniioncm  parenlts  sui  excitalus  esse  vldeatur. 
Ideo  sermonem  solus  acccpit,  ac  linguam  cogitationis 
interpretem,  ut  enarrare  mnjestalem  domini  sui  pos- 
sit.  Postremo  idcirco  ei  ciincta  subjecta  snnt,  ut 
factoH  atqueartiGci  Deo  essei  ipse  subjectus.  Si  crgo 
Deus  hominem  suum  voluit  esse  cullorem ,  ideoque 
illi  tanium  honoris  attribuil ,  ut  rerum  omnium  do- 
minaretur ;  utique  jusiissimum  est  et  eum  qui  tanta 
praestiterit,  amare  et  hominem,  qui  sit  nobiscum  di- 
vini  juris  societate  conjunctus.  Nec  enim  fas  est  cul- 
torem  Dei  a  Dei  cultore  violari.  Unde  intelligitur  re- 
ligionis  ac  justiliae  causa  csse  horoinem  figuratuin. 
Ctijus  rei  testis  est  Marcus  Tullius  in  librisde  Legibus, 
ita  dicens  :  <  Sed  omniam,  qux  in  doclorum  hominura 
disputatiene  versantur,  niliilest  profectoprxstabilius, 
quam  plane  intelligi ,  iios  ad  justitnim  esse  natos.  > 
Quod  si  est  verissimum,  Deiis  ergo  viilt  omnes  ho- 
roines  esse  justos ,  id  est,  Deuiu  et  hominem  caros 
habere  :  Deum  scilicet  honorare  tamquaro  patrem  , 

NOTiE. 

sunt  veterrimi  Bonon.  et  Reg.  Al  i4  rec.  et  totidem 
impressi ,  reclus  corpore. 

Ideoque  t//t,  eic.  In  mss.  i  Lips.  Ideoqueillititulum 
tantum  honoris,  In  niillo  nlio,  quod  sciam,  ita  legitur, 
ideoque  nihil  mutare  volui. 

Rerum  ommum  dominarctur.  Per  GmBcismuin;  iii- 
solens  enim  constructio  (/omtnari  cum  gignendi  casu. 
Apud  Ciceronem  jungitur  quarto  vel  sexto  casuicum 
prioposiiione  tn. 

Vtique  justissimum  est  et  eum  qui  tanta  prmstiterit, 
amareet  hominem,  qui  sit,  Sic  Icgoet  emendo  e.x  iiiss. 
Regio-Put.,  2  Bonon.,Tax..  Em..  i  Colb.,  qiiod  rec- 
tius  ei  piirius  est,  qunm  ,  Utique  jtistissiwum  est  et 
Deum  colere ,  videlicet  eum  ani  tanta  prwstiterit  et 
amare  hominem,  elc,  qiiod  glossam  sapit,  ut  In  ms. 
Cnuc.  in  Seditis,  prmtiiit;  in  5  vulgatis,  dempiis 
conjunclioiiibns.  i  Rec.,  2  Colb.  et  Bnlux.  ui  in  textu, 
nisi  (}uod  pro  et  eum,  TiabenleMiM  videlicet;  i  Lips.  cl 
5  iOipressi ,  et  Deum  cotere  qui  tanta  prmtiterit  et 
amare  hominem  qui,  etc.  Vide  infrn,  Deum  ethominem 
caros  habere.—Eum  quitanta  prasstiterit,  amnre  et  ho- 
ininem,  Valde  anliqniis  codex  Cnuci,  Fnsit.,  Gryph., 
Torn..BeluI.,WnIch.,  Hrumnnn.  iJustissimnm  esiet 
Deiiin  colere,  vid<^Iicel  eum,  qui  tanta  prmtiterit^  et 
dmare  hominem.  Hanc  Icciionem  piiio  verissiinam  , 
vcrbum«|iie  colere  esl  necessnriuiii;  nani  hoc  ipso  nu- 
mcro  dixii :  Deus  hominem  suum  voliiii  esse  cnltO' 
rem;  el  infra,  Deum  honorare.,,  hominem  diligere, 
Conf.,  cap.  6.  Bon. 

Unde  iuieUigitur.  Mss.  %  Bonon.  ,  i  Reg.  rec,  2 
CuIIktI.,  Tax.,  Baluz.,  hiteUigimus. 

Omnes  homincs  esse  justos,  Ex  oninibus   mss.  ct 


m  FIRM.  L&CTANTn  li« 

bomfnend  dillgere  velut  fratrem;  in  bis  enim  duobus  A  Deo  laetiiias  aiTectus  ad  gratiam ,  et  odil  ad  iram , 


tota  Justitia  consisiit.  Qai  ergo  a«l  Deum  non  agnos- 
cit,  aut  homini  nocei,  injuste  ei  contra  naluram  suam 
vivit,  et  hoc  modo  nimpil  institutnm  legemque  divi- 
nam. 

CAPUT  XV. 
Und$  &i  hminem  peecata  pentemrwt, 

Hic  fortassequxrat  aliquis,  unde  ad  hominem  pec- 
cata  pervenerint,  aut  qux  pravitas  divini  instiiuti  re- 
gulam  ad  pejora  deiorserit,  ut  cum  sit  ad  justiiiam 
genitus,  opera  tamen  efficiat  injusta.  Jam  superius 
explanavt,  simul  Deum  proposuisse  bonum  ac  malum; 
et  bonum  qnidcm  diligere,  malnm  aulem ,  quod  huic 
repugnat,  odisse :  sed  ideo  malum  pcrmisisse,  ut  et 


necesse  est  habeat,  ei  timorem,  et  libidinem ,  et  cu- 
piditalem,  cxlcrosque  affectus,  qui  sunt  imbcciU 
lilaiis  humanse.  t  Non  est  necesse  ut  timeai,  qui  iras* 
ciiur ;  aut  mocreat,  qui  gaudel :  deniquc  iracundi, 
minus  timidi  suni ;  et  nalura  \xi\ ,  minus  moerent. 
Qiiid  opus  est  de  humanis  affeclibus  dicere »  quibus 
fragiliias  nostra  snccumbit  ?  Consideremus  divinam 
necessitntcm ;  nolo  cnim  naluram  dicere ,  quia  Deus 
noster  nunquam  creditur  natus.  Timorls  affectus  Iia- 
bel  in  homine  maieriam ,  in  Deo  non  habet.  Homo  » 
quia  multis  casibus  periculijsque  subjectus  est ,  me- 
tuii ,  ne  qua  vis  majur  existat ,  quae  illum  vcrberet » 
spoliet,  lacerct,  arflignt,  inierimat.  Dcus  autemi  ia 
qiiem  ncc  egesias ,  nec  injuria,  nec  dolor ,  nec  mors 


honum  emicaret.quod  alierumsinealtero  (sicutsaepe  g  cadii,  limere  nullo  pncto  poiesi ;  quia  nihil  est,quod 


docui)  intelligimus  conslare  non  posse  :  denique  ip- 
smn  mundnm  ex  duobus  elemeniis  repugnantibus  et 
tnvicem  copulatis  esse  concretum ,  igneo  ct  humido , 
nec  potuisse  lucem  ficri,  nisi  et  tencbrae  fuissent ; 
quia  nec  superum  poiest  esse  sine  infero,  nec  oriens 
sine  occidente,  nec  calidum  sine  frigido,  nec  molte 
shne  duro.  Sic  et  nos  ex  duobus  cTque  repugnantibus 
compacti  sumus,  anima  el  corpore  :  quoruni  alierom 
coelo  ascribitur,  quia  tenue  est  et  intractabile ;  alte- 
rum  terrae,  quia  comprehensibile  esi  :  alierurn  soli- 
dom  et  aeternum  est,  alterum  fragile  atque  mortale. 
Krgo  alteri  bonum  adhneret,  alteri  malum  :  alteri  lux, 
vita,  justitia;  alteri  tenebrae,  mors,  injusliiia.  Hinc 
extitit  In  hominibus  naiursc  susc  depravaiio;  ui  esset 
necesse  constitui  legem,  qua  possent  et  viiia  prohi-  q 
beri,  et  virtutis  ofOcia  imperari.  Cum  igitur  sint  in 
rebus  hnmanis  bona  et  mnla ,  quorum  raiionem  de« 
claravi ,  necesse  est  in  uiramque  pariem  moveri 
Deiim,  et  ad  graiiam,  cum  jusia  fieri  videt;  et  ad  iram, 
cam  cernit  injusia. 
Sad  oceurrit  nobis  Epicurus ,  ac  dieit :  i  Si  est  in 


ei  vim  possit  inferrc.  4tem  libidinis  ratio  et  causa  ia 
homine  manifesia  est.  Nam  quia  fragilis  et  mortalis 
effectus  est»  necesse  fuil  alierum  sexum  diversumque 
constitui ,  cujiis  permisiionc  soboles  effici  posset  acl 
continuandam  generis  perpeiuitaiem.  Hscc  autcm  li- 
bido  in  Deo  locum  non  habel ;  quin  el  fragililas  ei  in- 
teriius  ab  eo  alienus  cst,  nec  ulla  esl  apud  eum  fce- 
mina  ,  cujus  possit  copulaiioiie  gauderc ,  nec  succes^ 
sione  indiget,  qui  semper  futurus  est.  Cadem  dc  in- 
vidia  ei  cupiditate  dici  possunt;  quae  ceriis  mnnifes- 
tisque  de  causis  in  hominem  cadunt ,  in  Deuin  nullo 
modo.  At  vero,  ei  gratia,  et  ira,  ei  miseratio  habent 
in  Deo  materiam  ;  recleque  illis  utilur  summa  illa  el 
singularis  polestas  ad  rerum  coiiservationein* 

CAPUT  XYI. 
De  Deo  ejuique  ira  et  affe^tibus. 

Quaeret  quispiam  ,  qu^e  sit  ista  materia?  Primnni 
accidentibus  malis  affiicti  honiines  nd  Deum  plerum- 
que  confugiuut ,  miligant ,  obsecrant,  credenics  cuni 


VAWORUM  NOTiE. 


muHis  edd.  addidi  to  /^omtnef ,  qund  a  noBnulIis  im- 
pressit  abest. 

Jn  hi*  duobus.  Mallh.  xxn,  Rom.  xui,  Gal.  v. 

Qumpravitas,..  regulam,,.  detorserit.  Vcric  lectioni 
detorserit  in  Reiinin.  inscriptuin  ,  delruscrit  inale ; 
prius  elegans  et  rectum.  Lib.  vi,  cnp.  2t :  Uic  sensua 
non  est  ad  vitiiim  delorquendiis.  Bun. 

Simul  Deum  proposuisse  bonum  ac  malum.  Id  est , 
penmsisse.  Ilic  loquiiur  de  malo  culpae.  Is^us. 

Et  bonum  qmdem  diligere;  malum  aulem,  quod  huie 
repugnat ,  odisse.  Sic  lego  cuni  mss.  i  Re^'.  ct«anti- 
quissimis  Cauc.  et  1  Bonon.,  5  Colberl.,  Claroin.  et 
livulgatis,  nisi  quod  pro  mnlum  aulem,  7  cdili  ha« 
beot  ac  maium;  4  i-cripti  rec,  et  malum.  In  i  Boii. 
aotiq.  et  ed.  Is.  pro /luic,  est^oito.Regio  Pui,,  et  bo- 
num  quidem  diligere^  pugnat  odissey  oini>>sis,  malnm 
autem  quod  huic  re.  Mss.  4  Reg.  rec,  2  Coib.,  Ullr., 
Brun.  ei  vet.  edit.  Rom.,  et  bonum  quidem  ditigere  , 
pu^nas  odisse;  Pen.  et  i  Cnlb.,  habent  eligere,  pugnas 
odisse. 

iHtelligimus  constare  non  posse.  Cauie  lege,  qiia^  de 
mali  origine  et  ncce^sitate  proponii  Laciantius  :  in 
his  enini  luui  ul)ique  saiiiis  Cbt. 

iii  utramque  pariem.  Ila  oinnes  mss.  praelcr  2  Rcg. 
rec  qui  habem  od  utramque  pnrhm. 

Consideremus  divinam  uece$sitatem.  Ila  oinncs  ferc 


mss.  et  cditi.  In  scriptis  5  cst ,  Quod  si  considcrcmu$ 
divinam  bonitatcm ;  miiuis  aple. 

Noster.  Deesl  in  velerib.  cdilion. 

Et  causa.  Deesi  in  0.  rcc.  mss.  ct  9  edltis. 

Nam  qula  fragilis.  Iia  corrigendum  fuit  illud  libra- 
rioruni  erraliim,3  inss.  rec  et  8  edit.  in  quibus  legi- 
J)  lur ,  Nam  qui. 

Ad  continuandam  generis  perpetuitalem.  Sic  reslitui 
ex  mss.  vctustissimis  i  Bonon.,  Regio-Put.,  Cauc» 
Goih.,  i  Colbcrl.,  1  Lips.,  tlm.,  Brun.,  edit.  BetuL, 
Cellar.  Walch.  ct  Spark.  in  inarg.  inelius  quam  ad 
continendam ,  ul  in  i5  scriptis  et  iO  vulgatis. 

Qu(er€t  quispiam.  Sic  mss.  Marm.  el  1  Clarom.  a 
secunda  manu.  Et  sic  Cicero,  el  inoxtn^*ei,  cap.  iO. 
Multi  scripti ,  quairit;  i.  al.,  QucBrat. 

Accidentibus  malis.  Mss.  1  Bon.  antiq.  Pen.  iet  ed. 
itoiii.  i468.Torn.  Soubron.  Vfsi\c\i.accedentibus. 

Mitigant.  Qtiod  verhum  inutaiKeumannusin  eumque 
obsecrant.  —  Milignnt ,  obsecrant,  Lib.  vi,  cap.  iO 
Offensus  ab  his  Dcus  eos...  Subjugabat,  donec  rtir* 
sus  poenitenlia  populi  mitigatus  tiberaret;  iib.  v,  cap. 
i3:  Si...  cum  Deos  sibi  arbiiranlur  iratos,  tamen  do» 
tiis^  et  sacrificiifiy  cl  odorihus  plucari  eos  credunt,.^ 
cur  Dctim  no^trum  tam  immitcmy  tnm  implacabiiem  pK* 
teni?bis. 


115 


LIBER  DE  IRA  DEI. 


m 


posseabbis  injurias  propulsare.  Habet  igitur  causam  A  tus ,  qui  non  cadunl  in  Deum ,  ut  libido ,  timor,  ava- 


miseraodi ;  nec  enim  lam  imniitis  est  hominnmque 
contemptor,  ut  auxilium  laboraniibus  denegci.  Iiem 
plurimi,  quibus  persuasum  est  Deo  placere  jnsiiiiam, 
eumque  qui  sit  dominus  ac  parens  omnium,  vcncran- 
lur,  el  precibus  assiduis  ac  frequentibus  voiis,  dona 
ei  sacrificia  offerunl,  nomen  ejns  laudibus  proseqnun- 
lor,  joslis  ac  bonis  operibus  demcreri  eum  labt)ran- 
les.  Ergo  est,  propierquod  Deuset  possit,  et  debeat 
graiiflcari.  Nam  si  nihil  est  tam  conveniens  Dco , 
quaoi  beneficenlia ,  nihil  auiem  tam  alienum  ,  qiunm 
nt  sit  ingratus  :  necesse  est  ut  ofliciis  optimorum 
aancleqfre  viveniium  prsestet  aliquid ,  ac  vicem  rcd- 
dat,  ne  subeat  ingrali  cnlpnm  ,  qn:c  esl  ctiam  honiini 
crimiimsa.  Contra  auiem  sunt  alii  facinorosi  et  ne- 


ritia,  moiror ,  invidia,  omni  prorsus  affeciu  enm  va^ 
care  dixeruni.  Uis  enim  vacat,  quia  vitiorum  affec- 
tns  sunt  !  eos  antcm  ,  qni  sunt  virtulis,  id  cst,  ira 
in  malos ,  carilas  in  bonos ,  miseratio  in  nfflictog , 
qnoniam  divina  potestate  sunt  digna,  proprios  ,  et 
jusios,  et  veros  habet.  Quic  profecio  nisl  habeaty 
humana  vita  turbabiiur;  atque  ad  (antam  confusio- 
iiem  devcniet  status  rerum,  ut  contcmpiis  superatis- 
que  legibus,  sula  regnet  audaeia  ,  nt  nomodenique 
tutusessepossit,  nibiqni  viribns  pr.Tvaleat.  Ita  quasl 
communi  lairocinio  terra  omnis  depopulabilur.  Nunc 
veroquoniam  et  mali  poenam  ,  et  boni  gratiam,  et 
afflicti  opem  sperant ;  ei  virtulibus  locus  est,  cl  sce- 
Icra  rariora  sunt.  Aienim  plernmqne  et  scelerati  fell- 


Carii,  qui  libidinibus  omnia  pollunnt.  cccdibus  vcxcnl,  B  ciorrs  ivuiit ,  e(  boni  miseriorcs ,  et  jnsti  ab  injustis 


fraudeut,  rapiant,  perjureni;  nec  consanguincis,  nec 
parcaiibus  parcant;  leges  et  ipsum  etiam  Deum  ne- 
|Ugant. 

Ilabet  igitur  ira  io  Deo  maieriam.  Non  esi  enim  fas 
eom,  cum  lalia  fieri  videat,  non  moveri,  ei  insur- 
gere  ad  uUionem  sceleratorum ,  et  pestiferos  nocen- 
teaque  delere,  ut  bonis  omnibus  consulat :  adeo  el 
in  ipsa  ira  inest  el  gratificatio.  Inania  ergo  et  falsa  re- 
periuniur  argumenta ,  vel  corum ,  qui ,  cum  irasci 
Deum  Qolunt,  gratificari  voluni,  quia  nc  hoc  qnidcm 
liert  stiie  ira  poiest;  vel  eorum,  quinullum  animi 
motom  esse  in  Deo  putanl.  Et  qtiia  aunl  aliqui  affoc- 


impune  vexantur.  Considerabimus  poslea ,  cur  Ista 
fiant.  Interim  de  ira  explicemus,  an  sit  aliqua  in 
Deo ;  utrum  nihil  curct  omnino  ,  nec  moveatur  ad  ea 
qnae  impie  gernntur. 

CAPUT  XVI!. 
De  Deot  cura  et  ira. 

Deus,  inquit  Epicurus,  nihil  curat ;  nuUam  igitur 
habet  poiestatem.  Curare  enim  necesse  est  eum,  qui 
habet  potestalem ;  vel  si  liabet,  et  non  utiiur,  qn» 
tania  causa  est,  ut  ei,  non  dicam  nostrum  genus; 


YAIUORUM  NOTiE. 


Ab  ki$  iniurias  propntsare.  lia  cmendavi  ex  rass.  2 
Bomm.  i  Reg.  ac  scx  aliis  ct  cdit.  Is.  Alii ,  ab  his 
hijuriis  pfoptttsare. 

Hahet  igilur  cansam.  Ms.  I  Boii.  aniiq.  el  6  edit. 
interjiciunt  Deus,  i|uod  a  caileris  abesl.  In  Lips.  et 
ed.  Cellar.  caussas. 

Nec  etikH  lam  immilis  est  bominumque^  contemptor, 
8ic  ▼et.  edit.  Rom.  et  Gymnic.  cum  oinnibus  m&s. 
|ir»ter  5  Colberi.  a  quibus  abest  conjunctio  que  ut  a 
ca*teris  inipressis. 

Ei  precibus  assidws.  Ita  cum  ed.  Betul.  e(  Is.  euncti 
me».,  demptis  5  rec.  qiribus  est  cum  precibusy  ui  In 
vulgatis  caeteris. 

Perjwrent.  Ita  orones  fere  niss.  In  2  Bonon.  i 
Reg.  rec.  et  i  Lips.  est  pejerent. —  Sic  qno(|ue  Bune- 
mati.  Hapianif  pejerent.  Verbo  rrequenliori  usns.  Sed 
tanien  et  Horatius,  lib.  ii  Sai.  ^,  vers.  127. 

Si  quidvis  satis  est,  perjuras,  surripis,  aufers.  Cell 

Perjurent,  H.tc  est  antiqua  srriptnra,  quamex  Plaulo 
ei  Uc.  lib.  lu  de  Ofliciis,  cap.  21),  coinmendal  Cur- 
iHiS  ad  Salliisi.  JugQrth.,cap  H,4,  coufer  Lanibinum 
ad  tforaiium  ii,  SaL  3,  v.  i27;  reliquorura  pejerent 
usii;ttius.  Bun. 

Adeo  et  in  ipsa.  Sic  reposni  ex  anliq.  Regio- 
Pul.,  2al.  Reg.,  2  Colb.,  Clarom.  eted.  Cellar.  In 
21  scriptis  rec,  inest  gratificaiio;\u  2  rec.  est  gratifi- 
catio.  \n  Lipsiensibns  ,  non  inest;  in  2  al.  rec,  non 
ett;  uirumaue  male. 

Notunt.  Henmannus  logit  notiut. 

Quia...  potest.  Hdcc  octp  verba  cradenda  putat 
llenmannus  velut  glossema. 

Eosautem,  (fwsunt  virfutis,  id  est^  ira...  charitas... 
mhemtio.  Un  oiunesscripii  etlilique.  Mihi  uc  (ot  vuces 
corngantur,  duabns  lilteris  mulaiis,  legcndum  vide- 
tur :  Eo$  autem^  qui sunt virtutis,  ut est  iru... charitas.,. 
nuseratio.  Ut  et  id  ductibus  paruin  dilTerunt,  et  soepc 


C  conrunduntur ;  practerea  in  priori  membro  dixerat : 
Ut  libido.,,  invidia.  BoN. 

Digna.  Lege  digniy  ait  Heumannns,  subaudiendOy 
affectus.  —  Digna.  Heumanuus,  lege^  inquil,  digni^ 
subauditnr  enim  affectus.  Nihil  oorrigo;  neuirum 
digna  respicil  voces  ira.,.  charitas...  miseratio,  Fre- 
queniissime  i(a  neutrum  sequitur.  Lib.  ui  Inslitui., 
c.  li  :  Num  voluplatemf...  divitias?...  potestates?  At 
ea  fragilia...  caduca...  Num  gloriam?.*.  honorem?.., 
memoriam  nominis?  At  hcec  omnia...  posita.  Lib.  Ti, 
c.  3  :  DesidicBf  inertiof,  luxuria:  se  trad^re^  quw  sua' 
via...  videntur,  BuN. 

Quce  profecto.  Idem  legit  «tiM  profecto^  subaudiendo 
affectus.  —  Quai  profecio.  £t  hic  Heumaimus  corri- 
gii,  Quos  profecto,  scilicet  adecius.  Sed  qui  priora 
salva  cognoscel,  uec  ha;c conigei.  Bun. 

Depoputabilur.  Passive.  Courcr  Heusingerum  ad 
Weclincr.  Hellenol.  Bun. 
l^  Sperant.  Cum  verbum  hoc  etiam  ad  priora,  mali 
*^  pcenam,  perliiieat,  et  signilicei  SLcpe  limere^  credere^ 
vi(l(;QuintiI.  lib.  viulnsiil.,c  2.  Vide  el  Davis.  ad 
Epit.  c.  65  :  Speru  et  ttbi  accidere  posse^  quod  aitcri 
videas  accidisse.  BuN. 

Impune  vexantur,  Scilicet  ad  tempus.  Oflendit  vox 

inipune  alios;  hinc  in  Lips.  2  et  5,  est  omissa.  fiuN. 

Cur  ista  fiant.  i  Colb.,  Cur  ita  fiant;  Em.  et  Bruu.» 

cur  ita  fiat. 

(Jtrum.  Heuman.  legil,  an  vero. 

QucB  tanta  causa  est.  Ex  niss.  Reg.*Put.  et  3  al. 

Rcg.  Lipsiensibus,  4  Colbert.  aliisque  pluribus  cx- 

pnnxi,  ui  inulile,  to  negligendi,  quod  est  in  i  mss. 

rcc.  et  i3  cilitis  ;  In  5  scripiis,  negligentice;  In  tribus, 

:an  (e.  —  Bnnem.  vcro  addii  verbum  negligendi,  et 

nolam  sequcnicin  exhibcl: —  Qucetanlaest  negligendi 

causa.  tlioin.  in  marg.  ox  Rnn.  cilal.  :  Quw  tanta  est 

negligeniia;  causa;   cunKjuc    lcclionem   Heuinannus 

vucai  icciissiiuani.  Liibens  scpicrcr,  nisi  obataretre- 

ccntior  collaior  Bononiensis  codicis  Is.^cus,  qui  legit 


«27 


FIUM.  LACTANTII 


i^ii 


scd  cliam  mundus  Ipse  sil  vilis  ?  Idco,  inquit,  iucor-  A  sive  Iiumnnnm,  sive  divinam ,  acerbilads  ti  mnliti» 


rupliis  esi  ac  beaius,  quia  scniper  qiiietus.  Cui  ergo 
admiiiisirniio  lanlarum  rerum  cessit,  si  b£c  a  Deo 
negliganiur,  quaevidemus  raiione  siimm;)  gubernari? 
aut  quietus  esse  quomodo  polesi,  qui  vivit  ct  seiiiit? 
Nam  quies  aut  somni  res  esl,  aut  mortis.Scd  nec 
somnus  habet  quietem.  Nim  cum  soporati  sumus, 
corpus  quidem  quiescit,  animus  tamen  irreqiiietus 
agilaiur  :  imagines  sibi,  quas  cernat  elfingit ,  ut  na- 
turalemtsuum  motum  exercent  varietate  visorum; 
avocatque  se  a  falsis,  dum  inembra  salurentur,  ac  vi- 
gorero  capiant  de  quiete.  Quies  igilur.sempiterna  so- 
lius  mortis  est.  Si  autem  mors  Deum  non  attingit, 
Deus  igiiur  nunquam  quietus  est.  Dei  vero  actio  quae 
potesl  esse,  nisi  mundi  administralio  ?  Si  vero  mundi 


iiomine  infamanl,  puianies  nocentem  dici  oporiere, 
qui  nocenies  afficit  poena.  Quod  si  est,  nocenles  igi- 
lur  leges  habemus,  qnae  peccantibus  supplicia  sanxe- 
runt;  nocenies  judices,  qiii  scelere  convictos  poena 
capiiis  afficiunt.  Quod  si  etlex  justa  est,  qux  et  no« 
cenii  tribuit  quod  meretur,  et  judex  integer  ac  bonus 
dicitur,  cum  male  facta  vindic^t  (bonorum  enim  sa- 
lulem  cuslodit,  qui  malos  punit),  ergo  et  Deus,  cum 
malis  obest,  nocens  non  esi ;  ipse  auiem  est  nocens, 
qui  aut  innocenti  nocet,  aut  nocenti  parcit,  ut  pluri- 
bu^  noceat. 

Libet  qu^rere  ab  iis,  qui  Dcum  faciunt  immobilem, 
si  quis  habeat  rero,  domum,  familiam,  serviqne  ejus 
contemnentes  patientiam  domini ,  omnia  invaserint, 


curam  gerit,  curat  igilur  hominum  viiam  Deus,  ac  B  ipsi  bonis  ejus  fruantur,  ipsos  familia  ejus  bonoret» 


singulorum  actus  animadvertit,  eosque  sapientes  ac 
bonos  esse  desidernt.  Haec  est  voluntas  Dei,  hxc  di- 
vina  lex ;  quam  qiii  sequitiir,  qui  observnt,  Deo  cariis 
est.  Necesseest  igilur,  ulira  movealuradversuseum, 
qui  hann  asternam  divinamque  legem,  aut  violaverit, 
aut  spreverit.  Si  nocet,  inquit,  alicui  Deus,  jam  bonus 
non  est.  Non  exiguo  falluntur  errore,  qui  censuraiii 


dominus  autem  contemnatur  ab  omnibus,  derideaturt 
relinquatur :  utrumne  sapiens  esse  possit,  qui  contu- 
melias  non  vindicei,  snisqiie  rebus  eos  perfrui  patia- 
tur,  in  quos  habeat  potestatem  ?  Quae  tanta  in  quo« 
quam  potest  patientia  reperiri?  si  tamen  patientia 
noininanda  est,  et  non  siupor  quidam  insensibilis. 
Sed  fncile  est  ferre  contemplum.  Quid  si  fiant  illa» 


VARIOUUM  NOTiE. 


in  Bonon.  et  Tax.  Qwe  tantce  negligente  cau$a  eit. 

VHh.  Lib.  VII  liistitutiou.,  c.  22  :  Cum.,.  justi  tam 
vHes  habeantur.  Tacit.  lib.  i  Annal.  40  :  Si  vUi$  ipsi 
tau$.  BuN. 

Cui  ergo  administratio  tantarum  rerum.  Sic  in  mss. 
onmibus  lego,  et  in  editis  vet.  Rom.  et  Crat.  Vidc 
infra  mundi  adnuni$tratio.  In  caeteris  impressis  est, 
Cui  ergo  ministratio, 

Tamen.  Sic  mss.  Tlioroasii :  alii  plures  legunt  au- 
tentj  minus  bene. 

Avocatque  $e  a  faUi$.  Sic  vetustissimse  editiones  et 
ms8.  2  rec.  et  mnlti  editi ,  fnl$i$;  2  al.  rec,  de  (al$i$. 
—  Legitur  avocatque  $e  falsis  npud  Bunemnnn.,  in 
hancque  varianiem  nolam  sequentcm  exhibet.  — 
Avocatque  $e  fal$i$.  Reim.  prave,  Advocatque  $e  a 
fal$i$ ;  idque  Heumanniis  defendit  et  exponit ,  Avo- 
cat  $e  a  (al$i$  imagimbus,  id  e$t,  somniare  ce$$nt.  At 
Goth.,  Merton.,  C.C.C.  Rost.,  Ven.  1471, 1495,  97, 
Paris.  1513  et  Cellarins,  Avocatque  $e  (alsi$.  Quaelec- 
tio  est  unice  recta.  Noster  iterum  de  Opif.  c.  18  : 
Vt  men$  per  diem  veri$  vi$ionibu$  avocatur^  ne  obdor- 
miat ;  ita  fal$i$  nocle  (scilicet  avocatur)  ne  excitetur; 
et  ibidero  ante  :  Avocatur  ergo  (meiis)  $imutacris^ 
donec  membra  $opore  irrigata  vegetentur.  Esi  igitur 
sensus  vcrborum,  ut  iterum  ibid.  Men$  visionum 
imaginibu$  occupata  tenetur;  et  posten,  Men$  ad  con- 
templanda$  imagine$  ab  intentione  traducilur.  Bon. 

Vigorem  capiant  de  qmete.  Quie$  19/mr.  Thomasius, 
eapere  vigorem  de  quiete^  ioquit,  latine  non  didtur.  Ex 
fu$  autem  deniuue  re  facile  potuit  fieri  de  quiete,  cui 
postmodum  addita  e$t  dictio  igitur,  ut  aliqui$  $en$u$ 
eliceretur.  Sequor  nihilominus  leciionem  Goth..Lips., 
Reimm.,  Ultr..  Cauc,  Anglic,  Rost.,Ven.  1471,72, 
ulriusque78, 90, 95,  97,  Pier.,  Parrh.,  Paris.,  Junt., 
Aldi,  Crat.,  Gymn.,  Fas.,  Gryph.,  Torn.,  Betuleii, 
Vigorem  capiant  de  quxete.  Quie$  igitur  (Emm.  ergo). 
Quis  enim  simpliciter  dixerit,  membra  $aturari,  ac  vi- 
gorem  capere,  non  addito,  unde  saturentur  ac  vigo- 
rem  capiant?  Verba,  Dum  membra  $aturentur  acvigo- 
rem  capiant  de  quiete,  idem  dicunt,  quod  illa  de  Opif. 
c.  18  :  Donec  membra  sopore  irrigaia  vegetentur;  el 
infra,  Postquam  mcns  ad  contemplandas  imagine$  tra* 
ducta  est^  tunc  demum  corpns  omne  resolvilur  in  quie' 


tem.  Plinius  lib.  xxiii  H.  N.  c  4 :  Oteo  moUitur  corpu$^ 
vigorem  et  robur  accipit.  De  quiete  valet,  ex  quiete,  ex 
$opore,  more  Lactantio  freqiienli,  ubi  de,  pro  ex 
ponil.  Uti  vero  capere  fructum,  utilitntem,  volupta- 
tem  ex  rc  diciiur ;  sic  laiiiie  dici  capere  vigorem  de^ 
C  vel  ex  re ,  nihil  impedit.  Bdn.  —  Capiant  de  quiete. 
Quie$  igitur  $empitema.  Sic  reposui  ex  antiqnis  mss. 
Reg.-Put.,  Cauc,  al.  4  Reg.,  6  Colbcrt.,  Ultr.,  Em., 
Brun.,  miiltis  edilis  et  I  Clarom.,  nisi  quod  hal»et 
capiat.  1  Bon.  Antiq.,  Cant.  et4  mpressi  capiant.  De- 
nique  requie$  $empiterna.  Hanc  tamen  verain  esse 
scripturam  existimat  Heumaiuius. 

Si  nocety  inquit,  alicui  Deu$.  Abest  inquU  a  quam- 
plurimis  scriptis  et  impressis  :  at  extat  in  antiquis- 
simi»  mss.  Regio-Put.,  1  Bonon.  et  editis  Gymnic, 
Is.,  Gall.,  Thys.,  Spark. 

Acerbitati$  el  maliti<B.  Haud  secus  veterrimi  Regio- 
Put.  ei  1  Bonon.,  edd.  Thoroas.,  Is.,  Thys.,  GalL, 
Spark.  In  aliis  deest  et  malitice. 

Qui  $cetere  convicto$.  Ila  restitui  ex  quamplurimis 
editis  et  omnibus  mss.  pr.vier  i  Reg.  cui  esl  cor- 
ruple  conjuncto$y  pro  convicto$.  In  pluribiis  editis  est 
convicto,  mendose. Scelere  convincto$.  Paris.  Scelere 
|.  convicto$.  Cant.  edilio,  Scelere  convicto^  viliose.  Sue- 
^  lonii  est,  ut  Lexica  iiidicant,  in  Nerone,  c  51.  Scelere 
convictu$.  BuN. 

Ipse  autem  e$t.  At  Biineman.  1$  autem  e$t.  editi 
omnes,  lp$e  autem  est.  Bonon.  l$e$t  autem.  Reiinm. 
1$  autem  est.  Etiam  Heumnnno  1$  rectum  est.  Bon. 

Libet  queerere.  Manuscriptorum  est  et  9  vet.  edit. 
Iii  7  vulgatis  est  Li<iet. 

Immobiiem.  Cap.  22  :  Deum  faciunt  immobilem, 
Conf.  not.  I.  VI,  c.  17  :  Ad  immobilem  stuporem  meii- 
ti$  perducere.  BoN. 

Omnia  inva$erint.  At  Bun.  addit  eju$^  et  sic  rationcm 
reddit:—  Omnia  e/tftinvaJt^nnf.  ExLips.  2, 5  Reimm., 
Rost.,  Ven.  i472,  utraque  78,  95, 97,  Pier.,  Parrh., 
Paris.,  Junt.,  Isaeo,  Heumanno  scribo,  Omnia  ejut 
inva$erint,  Caeteri  eju$  n^lexerunt.  Studio  illud  ejus 
ter  repeiiit.  Bon. 

Perfrui.  Mijnr  vis  in coroposito  subinnuit  securam 
impuikitatcm.  Bun. 


ii9  LIBEK  DE  lUA  OF:!.  130 

qost  a  Cicerone  dicuutur?  c  K'.cniin  qu.cro,  si  quis  A  Irn  romposuil.  i  Ira  es(,  inqiiit,  cupiditas  ulcisccndoc 


palerfamilias  liberis  suis  a  servo  interrecUs,  uxore 
occJs:!,  iucensa  domo,  supplicium  de  servo  non  quam 
acerrimum  sumpseril ;  utrum  is  clemens  ac  miseri- 
corSy  an  inhumanus  et  crudelissimus  esse  videatur?  > 
Quod  si  ejusmodi  facinoribus  ignoscere  crudelitatis 
est  potios  quam  pietatis;  non  est  ergo  viriuiis  in 
Deo,  ad  ea,  qnae  injusie  fiunt,  non  commoveri.  Nam 
mundus  tanquam  Dei  domus  est,  et  homines  lan- 
quam  servi :  quibussi  ludibrio  sit  nomeuejus,  qualis 
aut  quanta  palientia  esi,  ut  honoribus  suis  cedat, 
pravi  et  Iniqua  fieri  videat,  et  noii  indignetur,  quod 
proprium  et  naturale  est  ei,  cui  peccata  non  pla- 
ceanl  ?  Irasci  ergo  rationis  est ;  auferuntur  enim  de- 
licla,  et  refraenatur  licentia,  quod  iitique  juste  sa- 
pienterque  Gt. 


Sed  Stoici  non  viderunt  esse  discrimen  recti  ei 
pravi ;  esse  iram  justam  et  injustam  :  et  quia  mede- 
lam  rei  non  inveniebant,  voluerunt  eam  penitus  exci- 
dere.  Peripaielici  vero  non  excidendam,  sed  leinpe- 
raudam  esse  dixerunt :  quibus  in  sexlo  libi  o  Insiiiu- 
tioQum  satis  respondimus.  Nescisse  autem  philoso- 
phos,  quae  ratio  esset  Irse,  apparet  ex  deAnitionibus 
eomm,  quas  Seueca  enumeravit  In  libris,  quos  de 


injuriae.  Alli,  ut  ail  Posidonius,  cupiditas  punieudi 
ejus,  a  quo  te  inique  putes  Ixsum.  >  Quidam  iia  defl- 
nierunt :  i  Ira  est  incitatio  animi  ad  nocendum  ei  qui» 
aut  nocuit,  aut  nocere  voluit.  >  Arlsiotelis  deflnitio 
iion  niultum  a  nosira  ahest.  Ait  enim  iram  esse  cupi- 
ditatem  doloris  rependendi.  Haec  est  ira,  de  qua  supc- 
rius  diximus ,  injusta ;  *qu:e  eliam  mutis  inest  :  in 
homine  verocohibenda  est,  ne  ad  aliquod  maximum 
malum  prosilial  per  furorein.  Haec  in  Deo  esse  non 
poiesi,  quia  illaesibilis  est;  in  homine  autem,  quia 
fragilis  est,  invenitur.  Inuril  enim  Ixsio  dolorem;  ei 
dolor  facit  uliionis  cupidiialem.  Ubi  est  ergo  illa  ira 
jnsia  adversus  delinquentes?  quoe  uiique  non  est  cu- 
pidiias  uUionis,  quia  non  prarcedit  injuria.  Non  dico 
B  de  iis  qui  adversus  leges  pcccant,  quibus  etsi  judex 


sine  crimine  irasci  posiest,  flngamus  tamen,  eum  se- 
daloanimo  esse  dehere,  cum  subjicitpoenaenocentem, 
qnia  legum  sit  minister,  non  animi,  aut  potestaiis 
siiae ;  sic  enim  volunt,  qui  iram  conantur  evellere. 
Sed  de  iis  potissimum  dico,  qui  sunt  nostr»  potesia- 
tis,  ut  servi,  liberi ,  conjuges  et  dlscipuli :  quos  cum 
delinquere  videmus,  incitamur  ad  coercendum. 
Necesse  est  enim  bono  ac  jusio  displicere,  quae 

VARIORUM  NOTiE. 


^  Supplieium  de  $ervo  non  quam  acerrinmm  iumpterit, 
in  omnibus  Laclanlii  mss.  et  edd.  cst  cuin  negatione 
bic  locus;  apud  Ciceronem  Orat.  4  in  Calilinam 
c.  6,  quam  acerbiisimum^  sine  negatione  in.quibus-C 
dam  edilis  :  Lambinus  vero,  ls;f  us,  nliique  legunt 
ftofi  quam  acerrimum.  El  ita  apiid  Lactantiiim. 

Sed  iloici  non  viderunt.  Perlurbalio.  TraOo;  ,  ut  Ci- 
cero  in  4  Tusc.  ex  Zciionis  sentenlia  deiinit ,  est 
aYersaa  recta  ratione  contranaiuramanimi  commo- 
tio.  Qoidam  appeiitum  vehemeniiorem,  6jouiiv7r>eova- 
^oufToc* :  iram  autem  ut  formam  libidini,  r^  sTrcOv/ita,  li- 
bidinem  vero  perturbationi  siibjiciunt,sicdeflnieiries: 
Ira  est  libido  ejus,  qui  vldetur  laesisse  injuria.  Ergo 
stoiei  posueruntiram  inler  morbos  etvitia.  Betuleius. 

Penitui  excidere.  Lips.  TerU,  occidere,  Torn., 
Penitui  exicindere.  Sic  saepc  variarc  dixi  ad  lih.  v, 
cap.  3 :  Horatius  lib.  ii,  Sai.  3  : 


Denique  qoateoas  excldi  peoiios  vilium  ir» 
Caetera  item  nequeanl  slultis  baerentia. 


Bcif. 


/m  eitf  inquit^  cupiditai^  ulciicendce  injurice .  Seneca 
Itb.  I  de  Ira ,  cao.  3  :  Primum  diximui  cupiditaiem 
eue  jHBmB  exigendce.  Ad  verbum  diximui,  commenta- 
tur  ita  Lipsius  :  ncmpe  in  iis,  qiia!  e  Lactantio  re-  r^ 
ponimus.  Et  lib.  ii  de  Ira,  cap.  3,  ait  :  Ira  eit  con' 
citatio  animi  ad  uUionem  voluntate  et  judicio  pergen- 
li$.  Cell. 

Alii  (  ut  ait)  Poiidoniui.  Stclego  cum  Lnm- 
blnQ,  Gothofredo,  Francio,  aliisqne  doclis  viris; 
iioji  Poaidoniui,  ut  in  mss.  et  cditis  nostris.  Posido- 
nius,  forte  a  iio^fiSeav,  Neplunus,  ait  Francius. —  Bu- 
neroan.  vero  habet :  Aut^  ut  ait,  et  noiam  sequeniein 
exhibet: — Goth.,  Lips.,  Reimm.,et  edili  :i4/it,tiraf^ 
Pcn.,  Vel,  III  ait.  Bonon.,  Aut,  ut  ait.  ilunc  sequor. 
Posset  tamen  vox  alii  quoque  hic  locum  hahere ;  non 
tantum  enim  Posidonios,  sed  etiam  Zeno  dixit,  teste 
J^rtio :  ^Opynv  imQyJiiioLv  Ti/iujOiaf .  Buif. 

Jram.  Aristot.  ii  Hlictor.,  cap.  2,  et  apud  Senec. 
nbi  siipra. 

Injuita.  Haec  vox  deesl  in  8  vulgalis  er  12  mss.  At 
exiat  in  vetustissimis  1  Bonon.,  Regio-Put.,  i  al. 
R^.,  2Colb.,  Baluz.etClarom.  in  marg,  nccnon  in 
edtUaThom.,  b.,Tby«.,Gall.,  SparIt.,Walch.,  estqao 


necessaria,  quia  de  ira  juita  post  loquitur. 

Ne  ad  aliquod  maximum  maium.  Ita  ms.  Regio-Put. 
cum  muilis  edilis.  In  plerisque  deest  malum.  —  Ad 
aliquod  maximum  malum  proiiliat.  Necessario  bic 
subsiantivnm  addendum.  Sic  c.  iS  iHine  quolidie  ad 
immania  facinora  prosilitur;  et  iiifra  :  Evadent  ad 
mnjui  maium.  Epit.  c.  61  :  Inde  ad  immania  facinora 
proiilitur;  ubique  vero  ad,  iion  fra,  ut  in  Parrh.  dici- 
tur ;  hinc  bis  lib.  vi,  cap.  5,  et  lib.  vi,  cap.  18  :  pro» 
iilire  ad  nocendum.  BuN. 

UUeiibilii.  Rara  vox,  quam  nullibi  reperire  potui. 
—  Legitur  apud  Buneman.  llle  uabilii,  et  in  banc 
variantem  noiam  sequeniem  exhibet:  —  Ule  itabilif. 
Omnes  edltiones,  iliceiibilii:  etiam  duo  GueKcrb.* 
illiBiibUii,  et  seijuitur  keiio.  Suspecta  mihl  dudum 
visa  vox  iUceiibilii,  qua  aiibi  seinper  abstinuit ;  unde 
c.  17 :  Nihii  en,  quod  ei  (Deo)  vim  possit  inferre  ;  et 
c.  5 :  qui  licdi  non  potest.  Opiime  haec  ratio  alteri 
sequenli,  quia  fragilii  at^  opponilur.  Ila  cap.  15  :  In 
liomine...  quia  fragilii  et  mortaiii  eit...  in  Deo  locuni 
non  habet,  quia  ct  fragilitas  et  interUusab  eo  alienus 
est...  ^ttt  iemper  futurui  eit,  Id  esl,  stabilis  est.  £a- 
dem  oppositio  iio.  v  Inslilut.,  cap.  21  :  Corptu... 
imbecillum^  fragde,  mortale...  animui  itabilis  eteoni" 
tam  ei  perpeiuui.  Iterum  de  Deo  lib.  vi  Iiistilul.  cap. 
15:  Ut  idem  (Deus)  at  iemper  et  itabilii^  et  immuta- 
biliif  et  inconcuiiui.  Ne  tamen  lexica  aliquid  detri- 
ineiiti  capiant  proscripta  hac  voce,  quam  Walcbius 
maxiine  raram^  nec  alibi  eam  ie  potuiae  reperire  di- 
cit,  in  Lactanlii  lucum  ,  surflciam  Tertullianuin,qui 
dixit  adv.  Vaieulin.  cap.  27  :  Pater  impaiiibilii^  i7- 
ImibiUi.  BuN. 

inurit  enim  Iteiio  doiorem.  Sic  restitui  ex  mss.  i 
Reg.aiiisquc  mss.pluriinis,  vet.  edit.Rom.  etCellar. 
In  6  scriptis  et  14  excusis  est  irritat.  Sed  et  Infra 
dixil,  fifo/orem  intirerel,  cap.  IScirca  med. 

lUa  irajuita,  Mss.  tres.  rec.  addunt  qua  movetur ; 
3  al.  rec.  qua  movetur;  quas  voces  utpole  inutilo:; 
expunxi,  et  absunta  caiteris  mss.  et  vet.  cdii.  Roni* 

Quibui  etii  judex,  lia  cuncti  fere  ross.  ac  2  vct. 
edd.  In  3  scriptis  rec.  et  aliis  ediiis  est  et. 

Ut  iervi  iiberit  nt  conjugei^  et  diicipuH^  Dlstiihutiq 


131  FIRM.  LACTANTII  I5i 

prava  sutil;  cl  cui  malum  displicct,  inovcri,  cum  id  A  uiiquani  polcst  essc  scclus  lam  clarum,  ut  defensiom 
(ieri  videl.  Ergo  surgimus  ad  vindictam ;  non  quia 


laRsi  sumus,  sed  ut  disciplina  servetur,  mores  corri- 
gantur,  ncentia  comprimatur.  Hacc  esi  ira  jusia,  qure 
slcut  in  homine  nccessaria  est  ad  pravitalis  corrcc- 
tionem,  sic  utiquc  in  Deo,  a  quo  ad  hominem  perve- 
nit  exemplum.  Nam  sicuti  nos  poiesiati  nostrje  snb- 
Jectos  coerccre  debemus  ,  ita  etiam  peccata  univer- 
soruin  Deus  coercerc  debet.  Quodutfaciat,  irascatur 
necesse  est;  quia  nalurale  esi  bono  ad  alierius  pec- 
catum  moveri  et  inciiari.  Ergo  definire  debuerunt : 
Ira  esl  molusanimiad  coercenda  peccaia  insurgeniis. 
Nam  definiiio  Ciccronis  «  Ira  cst  libido  ulciscendi,  > 
non  mulluin  a  supcrioribus  disiat.  Ira  autem,  quam 
possuiuus  vel  furorem,  vel .  iracundiam  nominare  , 


lociis  non  sit;  et  ideo  potesl  judex  non  moreri  ad- 
▼ersus  enm,  qui  poiest  innocens  inveniri.  Cumque 
detectam  facinus  in  luceiu  venerit ,  jam  non  sua,  sed 
legum  sentenlia  utitur.  Poiest  conoedi,  ut  slne  irat 
faciat,  quod  facit ;  habet  enim  quod  sequatur.  Ifos 
certe,  cum  domi  peccatur  a  nostris,  sive  id  ceml« 
mus,  sive  sentimus,  indignari  necesse  est;  ipseenlm 
peccati  aspectus  inidignus  est.  Nam  qui  non  moretur 
omnino,  aut  probai  delicta,  quod  est  lurpius  et  in- 
justius,  aut  molestiam  castigandi  fugit,  quam  sedatuft 
animusetquietamensaspernaturacrenuit,  nisi  stiraa- 
laverit  ira  et  incitaverit.  Qui  autem  cum  moTeatur, 
lamen  intempestiva  leniiaie ,  vel  sxpius  quam  ne- 
cesse  est,  vel  eliam  semper  ignoscit,  is  plane  et  itlo- 


lijec  ne  in  Lomine  quidem  dcbet  esse,  quia  lota  vi-  B  rum  viiam  perdii,  quorum  audaciain  nutrit  ad  facl- 
liosa  est.  Ira  vero ,  quse  ad  correclionem  viiiorum 
pertinct,  necliomini  adimi  debet,  necDeo  potest , 
quia  et  utilis  est  rebus  bumnnis,  et  necessaria. 

CAPUT  XVUI. 
I^epmcoiii  9in^cfat4iSt  wu  irafieri  non  jmte. 

Quidopus  est,  inquiunt,  ira,  cum  sine  boc  alTectu 
pcccaiacorrtgipo^sint?  Atqui  nullus  cst,  qui  peccaii- 
tcm  possit  viderc  tranquille :  possit  foriasse,  quile- 
dibus  praesidet,  quia  faciniis  non  sub  oculis  ejus  ad« 
miuitur»  sed  deferlur  aliunde  lanquain  dubium  ,  nec 


nora  majora,  ei  sibi  ipsi  aeternam  molestiarnm  ma- 
teriam  suhministrat.  Yitiosa  est  ergo  in  peccatis  \m 
sux  cohibitio. 

Laudatur  ArchytasTarentinus,  qui  cum  in  agrocor-^ 
rupta  essc  omnia  comperisset,  villici  sui  culpam  re" 
dargiiens ,  Misenim  tc  ,  inquit,  qiiem  jam  verberitms 
necassem,  nisi  iratus  essem.  Unicum  hoc  exemplnm 
tempcrantix'  potaiit :  scd  auctoritate  ducti  non  Tident 
quam  inepia  et  locutus  fuerit,  ei  feccrit.  Nam  si  ( iit 
ait  Plaio  )  iieino  prudens  punit,  quia  peccatum  est. 
sed  ne  peccctiir ,   apparct  qunm  malnm  vir  sapiens 


VARIORUM  NOTiE. 


el  copiUatio  est  mss.  Cell.  —  IIuc  pertinei  lib.  vi , 
^^  {9 :  irtf  affectus  ad  cocrcenda  peccala  eorum^  ^ui 
$uni  in  uottra  potestate ,  id  esl^  ut  arciiore  disciplma 
mnor  ailas  ad  probilatem  juUitiamque  formeluv.  Noslis 
religiia.  Bun. 

Moveri.  Sic  legoex  pr.TCcdenti  periodi  memhro,  et 
ex  ross.  Cauc,  Baluz..  aliisque  nc  nniltisedilis.  In 
quamphirlbus  mss.  et  4  edd.  cst  movetur, 

Cumid/ieri  videt,  Cauc.  et  18  impressi,  videat. 

Sic  utique  in  Deo,  Scit.  cst  necessaria.  Reimm.  : 
jSii  iiiique  iu  Deo.  Sicut...  sic  sa^pe  et  eleganier  se 
cxcipiunt  in  Cicerone  et  nostro.  Bun. 

tfam  de/initio  Ciceronis.  Stoica ,  €eu  ex  sentcntia 
Stoicorum  lib.  iv  Tusc.  cap.  9  producta :  Sic  defi- 
niunt,  inquit,  ul  ira  sit  lilndo  puniendi  ejus,  qni  ri- 
deatur  iwsisse  injuria.  Cell.  —  Non  ad  illum  qiiem 
Cellnrius  indicat,  locuin  respexit  Lactantius,  scd  ad 
Fib.  IV  Tusc.  cap.  19  :  Est  enim  ira  utdscendi  tibido. 
Uhl  confer  Davisium.  Ideni  Cicero  lib.  iii  Tiisc.  cap. 

5  :  Sic  enim  definitur  iracundia :  Vlciscendi  tibido. 

BUN. 

Ira  autenu  llaec  verba  quse  scriplis  Bonon. ,  T.ix., 
Llp^i-  et  5  viilgalis  desunt,  addimus  ex  mss.  5  Rcg., 

6  Coib.,  40xon.,  5aliis  ei  4  excusis.  lu  Cauc,  Uhr. 
ei  5  vet.  edilis  est  Iram  autem,  menddse. 

Quia  tota  vitiosa  est.  Mss.  rec.  1  Reg.  et  1  Colb.  ac 
IS  edlt.,  quas. 

Qui  peccantem.  Sic  reposiui  ex  5,  vet.  edd.  Rom. 
M^enMiibus  mss.  prseter  Pen.  in  quo  est  qw  peccata; 
ifl  cseterts  editis,  qni  peccatorum. 

Sed  deferlur  atittnde. ...  «I  ideo  poiestjudex  non  moveri. 
Haec  retineiida  fuerant,  ut  in  mss.  et  in  edd.  Aldin. 
et  PlmH.  qti»  in  10  mss.  et  edit.  5  de$iderantur. 

PHest  concedi.  i  Rcg.  rec  et  5  Colo.  ac  7  editi 
pnepnnnnt  sed, 

Vt  stne  ira  jfactal,  quod  facit.  Deest  qu^  facit  in  7 
mss.  et  5  editis. 

Aut  prokat  deiicta,  etc.  Dilemma  inGrmum.  Nam 
Sopater,  ut  est  apud  Stobxum »  mcdiam  quamdam 


G  raiionem  invenil,  ut  nec  judex  irascatur^  nec  impu- 
nitas  subdilis  fcnestram  ad  nequitiam  aperiat.  Brtol. 

^isi  stimulaverit  ira  et  incitaveiit.  Ita  mss,  2  Bonoa* 
et  plures  cdit.  In  7  scripiis  etiii  ed.  Roman.  deest  ira 
et  incitaverit.  In  nitiliiscst  ira,  sed  decsl,  et  indiaverit,. 

Qni  autem  cum  moveaiur  tamen ,  eic.  Sic  lego  eic 
velerrimis  niss.  t  Bonoii.,  Regio-Pul.,  4  aiiis  Reg.«el 
aliis  quinque,  inquibus  scripium  qs\  commoveatur  xm^ 
vocabulo,  cum  sint  duo,  cnm  moveatur»  Et  sic  legunjt 
docii  viri. 

Lenitate.  Ita  edit.  Rom.  1470  et  5  aL  cum  mss.  ohh 
nibus,  prxter  Baluz.  e4  Brun.,  quibus  est  levitate,  ol 
14  viilgalis. 

^temammoUistuuummalmom  tukmmttrtU.  iEter- 
nam,  id  est  perpciitam.  Mhs.  t  Bon.,  Tat.,  mternam 
molesiiam  submiidslrat. 

Laudatur  Archytas  Tarentinus.  Reperilur  hacc  chria 
vcl  npopliihegma  eliam  apud  Ciceronem ,  in  iv  Tus- 
cul.  (juicst.,  apud  \aler.  Max.,  lib.  iv.  cap.  1,  de 
Aniini  inoderatione  ;  apud  Plutarch. ,  de  Pueris  edu- 
^  candis ;  atquc  rursus  apud  eumdem,  de  Sera  numinis 
aniniadversione. 

Miserum  te.  Ambrosius,  lib.  i  0(f.,  c.  21,  ita  :  0  te 
mfeUcem! quam  te  a§Uctarem^  nisi  iraXus  e<s«m  /  Seneca 
similia,  lib.  i  de  Ira,  c.  15,  de  Socraie;  et  i.  ixi  de 
Ira.  c.  12,  dePlntone.  Bun. 

Unicum  hoc  exemplum.  Observat  lleumannus«  iint- 
cuni  bic  esse  plane  singulare.  Aliguolies  iia  ipsc  Lac- 
taiilius,  cx.  grai.,  dc  Opif.,  c.  W.  M.  TuiUui  e/o- 
guemiai  ipsius  unicum  exemplar.  Bun* 

Si  ( ut  ait  Plaio )  nemo  prudens  pwui ,  etc.  Recle  : 
vide  seqq.  Al  mss.  Caiic,  2  Reg.  ei  6  alii,  necnon 
i9edit.,  Stctif.  Vidc  Plat.  de  Leg.  u.  Siroilis  lecus 
est  apud  eumdem  Platonem  in  Protagora,  ad  quem 
Lactaniiiis  verius  respexisse  videtur.  Est  rursus  alius 
iocus  Plalonicus  tn  quinto  de  Lcgibus,  hisce  pulchre 
suUervieus,  et  ad  sequeniera  (iguram  explicandaBi 
mire  conveniens.  Yidc  apud  euoidero  Platonem  lo- 
cum  cilatum  ab  A.  Geino,  lib.  vi  Noct.  Altic,  c.  Up 


m 


LIBER  DE  IRA  DEI. 


154 


pr5|>osnerit  excmplum.  Si  cnim  scn  criiu  s^rvi  do-  A  ui  libidiiiem   prodendae  sobolis  gralla  dedil,  sic  iram 


cohibcndoram  catisa  deliclorum. 

Verum  ii  qni  nesciunt  fincs  bonorum  9c  malomro, 
sicQi  libidliie  utuniur  ad  cormplclns  ct  ad  voluptites, 
sicira  et  affeciu  ad  noceiidum,  dum  iis  quos  odio  ha- 
bent  irasciiniur.  Ergo  etlani  non  peccantibus  irascun- 
tur,  ctiam  paribus  aut  elinm  superioribus.  Hinc  quo* 
tidie  ad  Immania  facinora  prosilitur  :  hinc  tragoediaa 
sa?pe  nascuniur.  Essei  igiiur  laudandiis  Archyias,  si^ 
cum  alicui  civi  ei  pari  facienii  sibi  injuriam  fiiissei 
iratus,  repressissei  sc  tameii  ei  patieniia  furoris  im- 
peiuin  miiigass^i.  ilxc  sui  oohibitio  gioriosa  «st,  qua 
compe^cilur  aliqitod  iuiminens  magnummalum.  Ser- 
vorura  nuieui  flliorunique  peccaia  iioii  coercere,  pec- 
eatum  cst ;  evaJciit  eiiiin  ad  majus  malum  per  impo* 

nitatem.  Hic  non  cobibenda  ira,  sed  etiain,  si  Jacel, 

ticiit  corpiis  iHimanom  Deus  muhis  et  Tariis  sensibiis  ^  excitanda  est.  Qtiod  autem  de  homiiie  dicimu8,id«thm 
atf  iisum  i'M  necessariis  instruxil,  sic  el  animo  va-  de  Oeo,  qni  bominem  similem  sui  fecit.  Omiito  de 
ri#9  auribuit  aflfectus ,  qnibus  vitoe  ratio  consiaret,      figora  Dei  dicere,  quia  sioici  negant  habere  dlam 

VARIORUM  NOTJE. 


mifimn  suoin  sxvire  cum  non  irasciiur,  tuni  parccre 
tnm  irasciiur,  non  peccabunt  utique  lcviier,  ne  vor- 
berentur;  sed  quanlum  poierunt  gravissiine,  ut  sto- 
Buichufn  ejus  incitcnt  aique  impune  dfscedant.  Ego 
vero  Uiodarem,  si  cum  fuissct  iratus,  dedisset  ir%  suae 
spailom,  utresidenle  pcr  inlervalium  temporis  ani* 
ini  ttimore,baberetinodum  casiigatio.  Non  ergo  prop- 
ter  inc  magnttudiiiem  donaiida  erat  pocna,  sed  difle- 
remki,  ne  aot  peccanti  majorem  justodolorem  inure- 
rel,  aot  easiigafiti  furorem.  Nuiic  vero  quac  landem 
acquftas,  am  qose  sapientia  est,  ut  aliquis  ob  exigtium 
delicium  ptiniatur,  ob  niaximum  non  puniatnr  ?  quod 
si  natonHti  rernm  causasque  didicissct,  nuiiquam  lam 
iiNp«)rtni3m  contincntiam  profiteretur  ,  ut  neqnam 
vas  «ratum  sibi  fnisse  dominuin  gratularetur.  Nam 


ex  Gorgia  ;  el  apud  Senec.,  in  line  i  de  Ira,  et  ad  fln. 
u  cap.51. 

LJt  itomachum  ejut  inciieni,  Mss.  9,  pro  ejusy  legiint 
fn  Uis,  Mss.  2  Bonon.  ei(>  aiii,  ut  stomachum  pcrversi 
hotHtms  incitent,  Quae  leclio  arridet  Isxo.  Ms.  Bali., 
per9ei4i  kwtines. 

Residenle animi  tumore.  Eleganter  dicta  lia^c 

4Mnma  :  re^denie^  id  est  composito,  sedato.  Cic,  lib. 
IM  Tinc,  c.  Vi  :  Cum  tumor  animi  resedisset.  Bun. 

Differenda.  Ea  vero  mens  fuit  Socralis,  de  qno  Se- 
neca,  lih.  i,  de  Ira,  cap.  i5  exir.  Bv^. 

Dodereni  inureret.  Sic  supra,  inurit  Iwsio  dolorem, 
cap.  17,1  Colb.,  viuceret ,  pro  inureret^  5  Colb. , 
BnMn.,  immilteret.  CaJieri  ui  in  tcxlu.  —  Dolorem  in' 
W0rtl,  Videtur  iiosier  respexisse  ad  Cicor.  lib.  iif 
Tissoatan.,  cap.  9  :  Proprium  est  irali  cupere  a  quo  to- 
mn  mdtatuTy  ei  quam  maximum  dolorem  inurere.  Bun. 

Qum  tattdem  cequitas,  aut  quee  sapientia  est.  Iia 
qMim|>iur>fDi  mss.  et  edit.  R«>m.  i470,  el  al.  5.  In 
mft.  IJllr.  Jegitur,  qtuenam  sapientia  est ;  in  Cauc  i , 
Colb.,  BruR.  et  8  vulgaiis,  aut  sapientia  esl  :in  2 
R^.  ree.,  %  Colb.  et  Baluz.,  qutetandem  aut  cequiiaSf 
mm  ^fme  wjnentia  est. 

Ob  exiguum  delictum.  Sic  inss.  antiquiss.,2  Bon., 
Rcfio  0«t.  el  i  al.  Rcg.  rec,  2  Colb.,Clarom.  ac  i2 
e^iti.  fit  recle.  Lege  et  expende  qu:e  praccesserunt, 
ei  «a  quae  se<|uuiitur.  lu  iS  scripiis  rec.  et  2  vet.  ed. 
Rm».,  pro  deiictwn  legllur  dolorem.  —  Ob  exiguum 

dtiictum,  Ep.,  c  58.  Oiii nuUam  facit  di/feren- 

fiam  deiictomm,  aut  levia  inagnii  supi^liciis  afficienda 
cfmH,  quod  ett  crudelisjudids,  aut  gravia  parvis,  quod 
aH  dissoluti,  ntrumque  reipubticee  inrommodum.  Si 
enim  summa  scelera  leviier  punianturf  audacia  maU$ 
cre$cet  ad  facmora  majora ;  el  si  levibus  deltctis  pos- 
na  gravior  irrogetur^  multi...in  periculum  venient.hv^, 

Affectus.  Qu;e  bis  sectionibus  disputal,  siiiiiliier 
cjweeotus  est  lib.  vi,  cap.  i9.  Bun. 

ProdendcB  sobolis  gratia.  lla  reposui  ex  oninibus 
OM».  ^leiiipiisi  Keg.  rec,  in  quibus  ,  uiel  in  ediiis, 
esty  producendw.  Ed.  Hoin.  1468,  corruple  ,  perdendcs 
pro  prodendcB. 

irm  m  affectu.  Id  est,irac  aiTectu,  h  ^ta  $t»orv.  Nisi  el 
hic  walis  tegere  kw  affecfu,  oii  I.  vi,  c  i9,  bis  hm 
afeeeeed^cvtim»  Bum. 

^^oetiamnon  peecantibus  irascunturt  etiam  pari- 
ta».  111  Mss.  Lipsiensibus,  4 Reg.  rec,  4  Colb.,  Clar., 
2M.€d.ftom.,  deest  ergo  etiam  non  peccantibus;  iiem 
iji^ftt.  ed.,  obi  irascuntur  aut  paribus;  alia  desunl. 

Ant  etiam  $Hperioribus.  Eleganter ,  aut  etiam,  iit 
C- ^  Cic.y  lib.  iide.Nat.  deor.,  c  5,  cceterit  rebu% 


aut  pares,  aol  etiam  inferiores.  Ytdesfs  aniMyi.  ad  1. 
1.  c  4,  eut  eHam  reges.  lu  1.  f ,  c.  3 :  eel  parm^  ed 
etiam  majora.  Epit.  c  61  :  Jrascuntur  paribus^  aut 
etiam  fotioribus.  Bun. 

Ad  immania  facinora.  Sic  restitui  ex  mss.  2  Bon., 
Regio-Put.,  Cauc,  5  Colbert.  ei  iO  alits,  ec  «tfH. 
Beiul.,  Is.,  SparlL.  la  i  Ueg.  rec,  i  Colb.et  45  ed. 
est  ad  maxima  facinora. 

Omitto  de  figtira  Dei  dicere.  rh  M  Ron  exlil  hi 
7  mss.  Contrarium  videre  esi  lib.  ii,  cap.  9,  ettlb.  vi, 
cap.  i5,  ubi  recte  de  Deo  sensit.  —  Quod  autem  de 

Q  homine  dicimus,  id  etiam  de  Deo,  qui  hominem  iindkm 
sui  fecit.  Omitto  de  figura  Dei  dicere,  etc.  CorporM 
Deuin  pracdituin  esse  lignra  miiliis  locis  asserere  vi* 
deiur  Lactantius,  cum  tamen  ii  Instit.,  cap.  9 ,  et 
lib.  VI,  cap.  ulc,  ei  lib.  vii,  c  3.  9  et2i,  vere  etrec- 
te  fateatur,  ipsnm  corporis  expertem  :  adeo  ftidla 
scriptores  inieiduin  sibi  conlraria  ei  dicunl,  et  seo- 
tittiit.  Id  asserueruiil  iion  iuodo  philoso^  quidaiD, 
ut  Arisioteles  scribit  iii  Metapb.  text.  7,  soilieet  £pi* 
curei ,  de  qiObus  Cic  i  de  MaL  deor.,  et  Galeo.,  da 
pbilosopbictli$i.,cap.  29,  sed  eiiam  Judisoruiii  ooii« 
iiulli,  ei  ex  iiostris  quidam  baeretici,  ot  TerUiUiaii., 
quoin  umen  pie  inlerpretatur  ^.  AuKttStin.,  ia  Jibro 
de  tiaeresib.  ad  ^uodvultdeum ,  cap.  $6.  Yadiaoi 
iteiB,  ei  Mamchaii,  ui  liabeUir  ex  S.  Aujgustioo,  io  ui 
Contess.  ,  cap.  7,  qui  omnes  ab  errore  illo  CQgoomea 
Antbropouiorpbitaruni  adepti  sunt.  De  quibus  videndft 
suHi  quse  scribit  NirxH>lior. ,  \ib.  ii ,  cap.  i4 ,  el  iib« 
xui,  cap.  iO,  eo  quoque  infecium  olim  peoeooiBege» 
nus  monacboruni  qui  in  iEgypio  morabantur,  scribit 

D  Cas^iaiius,  Coilat.  iO,  cap.  i.  Quod  eiiiin  Scriptuna 
dical  hoiuiiiein  ad  Dei  imaginem  et  sittiililudinem 
creaium,  iiii  humilein  liiterae  soiium  attendentes, 
eum  errorcni  coiicipiebant.  Ibi  vero  siniiliiudo  el 
imago  non  corporaliier,  sed  spirilaliler  accipitur, 
sive  Laiinoruin  seiiteniiam  ampleciamur,  ut  Ula  ima- 
gu  dicalur  respcciu  ineniis  huinuns,  ei  trium  ejus 
polculiaruin,  quibus  sanciisslnia  Trinilas  aliquo  mo- 
do  rcprscseiiietur,  ut  docet  sancius  Augustintis  in 
lib.  de  Trinitat.  sivegrsecorum  patrum,  utilia  ima- 
go  ci  siinilitudo  sii  respectu  domioii  quod  obtinet» 
non  modo  terreiiarum  omniuin  rerum,  ut  Cbrysost. 
sensit  Iloiiiil.  8,  in  i  Cenes.,  sed  eiiuni  suorum  afTec- 
tuum  ct  motuuin  per  libertatem  arbitrii.  quatenos  nt« 
tioni  adversantur,  ut  Cletnens  Alexandr.,  viStrom.» 
Basii.,  Hoinil.  iO,  in  Ilexacmer.;  Chrysosl.,  Homil. 
25superGeiies.;  Plalo  tnPh£don.,rererente  Eoseb., 
lib.  II  Prxpar.,  cap.  i4,  et  Porphyrius,  eodem  Eus* 
attesiante.  Vide  contra  eain  bajresnu  conciiium  Late» 


455  FIR^*    LACTANTIl  *56 

formam  Deiim;el  ingens  alia  maleria  nascelur,  si  A  beai  aroariludinem,  el  sil  dulcis  illccebra  Toluplalis, 


eos  coargueire  velimus :  de  animo  lanium  loquor.  Si 
Dco  subjacci  cogiurc,  sapere,  inielligere,  providerc, 
prseslare  ,  ex  omnibus  auiera  animalibus  homo  solus 
hajc  liabei;  ergoad  Dei  simililudincm  faclus  esl :  sed 
ideo  proccdil  in  viiiuiii,  quia  de  lerrena  fragirualc 
permislus,  non  potesi  id  quod  a  Dco  sumpsil,  incor- 
rupium  purumque  servarc,  nisi  ab  codem  Deo  jusiilia 
praeceplis  imbualur. 

CAPUT  XIX. 

De  anima  el  corpore,  deque  Provideniia. 

Scdquoniam  compaclus  est,  ui  diximus,eduobus, 
animo  ei  corporc,  in  aliero  virlulcs,  iii  aliero  vitia 


vincuntur  pluriiiii,  cl  abstrahuntur  ad  suavitalcni.  li 
vero,  qui  se  corporl  rebusque  terrenis  addixerunt, 
preinutiiur  in  lerram,  nec  assequi  possunt  divini  rou- 
neris  graliam,  quia  se  viliorum  labibus  inquinavc- 
runi.  Qui  auiero  Deum  seculi,  eique  parentcs,  cor*  . 
poris  desideria  conicmpserint,  et  virtuiem  prjeferen- 
tes  voluptaiibus,  innocentiam  justitiamque  scrvave* 
riiit :  hos  Deus  ut  sui  similes  rccognoscit. 

Cum  igitur  sanctissimam  lcgem  posuerit,  velitque 
universos,  innocentes  ac  beneflcos  cssc ;  potesincnoii 
irasci,  cum  videt  contenmi  legem  suam,  abjici  virlu* 
tuiem,  appeii  voiuptatem?  Quod  si  cst  muudi  adini- 
nistrator,  sicut  csse  dcbel,  non  uiiquc  contemnit  id 
quod  est  in  omni  mundo  vel  maximum.  Si  est  pro- 


lonlincntur,  et  impugnant  se  invicein.  Animi  cnim  3  vidus,  ut  oporlct  Deum,  consulit  utique  gCDcri  hn- 


bona,  quae  sunt  In  cominendis  Iibidinibus>  contraria 
sunt  corpori ;  ct  corporis  bona,  qux  sunt  in  omni 
geiierc  voluptatum  ,  inimica  sunt  aniino.  Sed  si  vir- 
tus  anlmi  repiignaverit  cupidilalibus,  easquc  com- 
prcsscrit,  erit  vcre  Deosimilis.  ^iide  apparct  animam 
hominis,  quae  viriutem  divinara  capit,  non  esse  mor- 
talcm.  Sed  discriracn  illud  est,  quod  cum  virius  ha- 

YARIORUM  NOTiE 


mano,  quo  sit  vita  nostra  ct  copiosior,  ei  melior,  et 
lulior.  Si  est  paier  ac  Deus  universorum,  certe  virtu- 
tibus  homiiium  dclectatur,  etvltiis commovctur;  ergo 
cl  justos  diligit,  et  impios  odit.  Odio(inquit)  opiis  iion 
esl;  semel  enim  staiuil  bonis  praemium,  ei  malis  pce- 
nam.  Quod  si  aliquis  jusic  iunoccntcrque  vival,  el 
idem  Deum  neccolat,nec  cnret  ommno,utAristides, 


rancns.  sub  Innoc.IlI,  in  cap.  Firmiter.  deSumm. 
TrinU.;S.  Augusiin.  ubi  supra,  el  lib.  11  Confess., 
cap.  10,  super  Genes.  ad  lin.  Iil>.  x,  cap.  25;dc 
Doclrina  Cliristi,  cap.  6  et  8;  S.  Tlioni.  i,  coiil.  Gen- 
tes,  cap.  21,  el  1  part.  quacsi.  5,  ari.  1.  Is^us. 

Materia  nascelur,  Ms.  Reg.  ct  editi,  nasciiur. 

H(BC  habet.  Sic  reposui  ex  ed.  Gymnic.  et  cunctis 
mss.,  pr«ier  4  «eg.  rec,  1  Colbert.,  Cant.,  in  qui- 
hus  esl,  ut  in  cdilis,  hoc  habet, 

Compactus  esL  Supple  homo,  —  Compaclus  esl ,  ut 
diximus,  eduobus.Cap.  15 :  Sic  et  nos  ex dnobus  aque 
reuuQnanlibui  compacti  sumus^  anima  el  corpore^  etc. 

BOK. 

Impugnant  se invicem,  AbestM  a  9  mss.  cl  cd. Hom. 
U70.  In  Goth.  et  Lips.  est  repugnant  inviccm.  — 
Repugnantinvicem.  Lib.  vi  InstiU.  cap.  3  :  Stve...  tir- 
tutes  inferas,  vitli  sua  sponte  decedent ;  sive  vitta  ext- 
ma$,  virlutes  uUro  subibnnt.  Sic  bonorum  ac  malorum 
constituiattatnra  esl,  ui  se  invicem  semper  oppugneiit, 
semper  expeUattt.  Lib.  vii,  cap.  10  :  Vitia  virtutetn 
semper  impugnant.  Pro  media  leciioiic  siiie  prono- 
mine  sunt  libri  iii  loco  gemino.  Lib.  vii  Irist.,  c.  5  : 
Krgo  quia  virtutem  proposuU  homini  Deus,  licel  anipm 
et  corpus  consociata  «tnl,  tattien  contraria  sunt,  et  im' 
pugnant  invicem.  ^^^» 

RepugnaverU  cupidilatibtts.  Ha^c  leclio  est  antiqnis- 
simoruni  et  opi.  mss.  2  Bonon.,  Hcgio-Pu!..  Cauc.  et 
1  jil.  Reg.,  aColb.,  Lips.,  Baluz.  et  U  impressorum. 
In  13  rec.  scripiis  ac  2  vel.  edd.  Rom.  ei  Is.  cst  vo- 
luptatibus.  S\c  i\uoqMe  Buneinan.  el  notam  sc|uen- 
lein  cxhibet.  —  Repugnaveril  votuptatibus.  Alii,  Re- 
pugnaverU  cupiditatibus ;  prius  lleumaiinus  pncfcrt : 
Ea  vox  mihi  hic  rectior  videtur,  quiaeo  vocabulo  pcr- 
peliio  hic  uliiur  lib.  iv,  cap.  17  :  Utuntur  libiditte 
ad  capiendas  voluptales.  Epii.,  cap.  61  pr. :  Libido... 
appetit  voluptates.  Coiif.  infra.  Insiar  comnionlarji 
esse  possunt,  quse  disputat  de  voluplaiibus  lib.  vi, 
cap.  20,21,  3t2et23.  Bon. 

Easquecompresseril. iCoXb.f  oppresserU;  2  Bon.  et 
Tax.,  represserit,  Vide  infra,  cap,  21  inilio,  temperari 
debuit  (uror  ejus  et  comprimi. —  Easque  cottipresserit. 
R  firimere  parum  es(,  ciim  sint  compriinenda».  Dis- 
i'.uct|oaem  observo  ex  CiCt  Orat*  1  in  CatiK,  c,  18  : 


Hoc  uno  interfecto,  inteUigo  hane  reipubUew  pestem  pau* 
Usper  re{mm'i,  tton  in  perpetuum  comprimi  posse.  BuN. 

ErU  vcre  Deo  simiUs.  Ila  antiq.  inss.  Regio>Put.  et 
Cuuc,  2  al.  Regii,  Colb.  :iliique  inulti,  necnou  15 
-  edili.  In  2  Colb.  cst,  erit  vero  Deesimilis;  in  2  Bo- 
^  non.,  Tax.,  Baluz.,  vere  Deo  similis  itivenietur ;  iii  f 
Reg.  rec,  1  C(»lb.  et  4  vulgaiis,  inyenitur.  Hanc  vo- 
certiaddil  ctiain  Buneman.  ut  iii  nola  sequenti. — Vere 
Deo  similisinveniiur.  Alii,  Eril  vere  Deo  simiiis.  Satis 
bciie.Tboiiias.  Thys.Gall.  Spajk.,  vere  sittiilis  Deo  m- 
veniiur.  Bonon.  Tax.  Is;eus,  vere  Dee  simiUs  invenie" 
itir.  Prxtuli  ob  codd.  anliquitatchi,  et  quia  ingratum 
aliqiiid  babcrc  videlur  aUer:i  lcclio,  cotnpreuerit,  erU, 
Aiias  ro^  codein  redil.  De  Oiiif.,  cap.  19.  Hicbeatus^ 
hic...  simiUs  Deo  sU  tiecesseeU.  Lih.  11  liist.,  cap.  18 ; 
Uic  cxio  dignus  judicabitur.  Lib.  vi,  cap.  18 :  Quia 
virtute...nihU  hotnitiedignius  inveniri  potest  BuN. 

Qui  se  corpori.  In  6  mss.  etedd.  vet.  Rom.  est^Kiii, 
quod  mox  se()uitur. 

Divini  tnuneris.  Sic  reposui  cx  quamplurlinis  mssL 
inter  quos  sunl  veierriiiii  et  o|)limi  2  Bonoii.,  Regio- 
Put.,  Cauc.  et  edd.  Belul.  acCellar.  In  3  Reg.  rec. 
cti  Colb.  ac  13  vulgatis  est  divini  uuminis;  in  Cla* 
roni.,  nominis;  iiialc. 
jv  Itiqnitiaverutit.  lla  lcgo  cum  omnibiis  fcrc  mss.  cC 
^  edil.  Roin,  U70,  Floreiil.,  U.  Alc;cteri  vulg;ili  codi- 
ces  cuin  mss.  1  Reg.  rec,  2  Colb.,  Clarom.  hahent, 
fii^ttiiuiruiU. 

Quod  si  esi  tnundi  administrator.  1  Boiion.  rccen  • 
tior,  Qui. 

Si  esi  providus,  Iia  ciim  veteribus  cdilis  omnes 
mss.  prscter  1  lieg.  rcc.  cl  Cauc.  <iiiibus  csl  providens^ 
ut  15  iiiipressis. 

IttquU.  Ms.  Em.  ct  edd.  Cellar.,  Walch.,  (inquU 
aliquis.) 

Aristides.  Nullus  mibi  rcst^t  ambigendi  locus,  quin 
hic  legendum  sit  Aristides^  tum  cx  Cicerone,  qui  euni 
de  iracundia  citat,  et  Tiinonem  de  odio;  tum  ex  aoti- 
quissimis  et  optimis  mss.  1  Bonon.,  Regio-Put.,  1 
Vatic,  1  Colberl.,  Bodl.  et  Clarom.  in  marg.  quod 
recentiorcs  mss.  et  cdiii  corruperuut  in  Aristoteles, 
Aristides  autem  Graeciis  Atlieniensis  crat,  cujus  vir- 
tiiies,  vcrba  el  excinpla  coiumemurat  Cicero  TuscuK 
Quiest.  lib.  v,  r.  106,  de  Qfiiciis  iib.  lu,  n.  44  e( 


w 


UBER  DE  IBA  DEI. 


158 


m  Arisiides  ei  Timon,'  caelcrique  philosophoruin,  ce-  A  ^^f^  debuii  vindicare,  et  pro  merito  quemqne  puiiire. 


detoe  huic  impune»  quod  cum  legi  Dei  obicmperarit, 
ipsom  Uroenspreverii7  Estigitur  aliquid,  propterquod 
Deus  possii  irasci,  tanquam  ttducia  integriiaiis  adver- 
sas  eum  rebellanti.  Si  buic  potest  irasci  propter  su- 
perblam,  cur  non  magis  peccatori,  qui  legem  cum 
ipso  pariier  laiore  coniempserit  ?  Judex  peccatis  ve- 
niam  dare  non  potest,  quia  voluntati  servil  alienae. 
Deus  autem  poiest,  quia  est  legis  su»  ipse  discepia- 
tor  et  judex  :  quam  cum  poneret,  non  utique  ademit 
aibi  omiiem  potestatem,  sed  habet  ignoscendi  licen- 


CAPUT  XX. 
De  peecatii  et  Dei  miserieordia, 

Si  potesi  ignoscere,  potest  igitur  et  irasci.  Gur 
crgo,  inquiet  aliquis,  el  qui  peccant,  saepe  felices  B  Q**®"^^*"* 
•QDt,  e(  qui  pie  vivunt,  sa^pe  mlseri?  Quia  fugitivi  et 
abdicati  iibere  vivunt,  et  qui  sub  disciplina  patris,  aut 
domini  sunt,  strictius  et  rrugalius.  Virtus  enim  per 
raala  et  probatur,  et  constat;  viiia  per  voluptniero. 
Nec  umen  iile  qui  peccat,  sperare  debei  perpeluam 
Imponiutem,  quia  niilla  est  perpetua  felicitas  : 


Atenim  si  id  raceret,  nemo  superesset.  Nullus  est 
enim,  qui  nihil  peccet ;  et  multa  sunt,  quae  ad  peccan- 
dum  irritent;  aeUs,  vinolentia,  egesus,  occasto,  pra:- 
mium.  Adeo  subjecta  est  peccato  rragiliias  carnis» 
qua  induii  sumus,  ut  nisi  huic  necessiuii  Deus  par- 
cerei,  nimiuni  fortasse  pauci  viverent :  propier  hanc 
causam  palienlissimus  est,  et  iram  suain  coniinet. 
Nam  quia  perfecu  est  in  eo  virtus,  necesse  est  pa- 
tientiam  quoquc  ejus  esse  perfecUro,  quae  ei  ipsa  vir- 
ius  est.  Quam  mulii  ex  peccatoribus  jusii  posierius 
efTecii  sunt,  ex  nialis  boni,  ex  improbis  continentes! 
quam  mulii  in  prima  aetate  turpes,  et  omnium  judi- 
cio  damnati,  postmodum  tamen  laudabiles  extiterunt! 
Quod  utique  non  (ieret,  si  omne  peccaiuni  poena  se- 


Sed  scilicet  ulUma  semper 
ExpecUnda  dies  komiui ;  dicique  beatus 
Anie  obitum  neino  supremaque  funera  debet. 

(OviD.,  Metam.^  lib.  m,  vers.  135.) 

ut  ait  poeta  non  insuavis.  Exitus  est,  qui  arguit  feli- 
citatem;  et  ncmo  judicium  Dei  potest,  nec  vivus  ef- 
fogere,  nec  mortuus.  Habet  enim  potesuiem,  et  vi- 
TO&  praecipiUre  de  sumnio,  ci  moriuos  seternis  afO- 


Leges  publicse  manifestos  reos  danmant  :  sed  plu- 
rimi  sunt,  qiiorum  peccau  occnluntur;  pluriml,  qui 
delatorem  comprimunt ,  aut  precibus ,  aut  praemio ;  * 
plnrimi ,  qui  judicia  eludunt  peir  gratiam  ,  vel  poten- 
tiam.  Quod  si  eos  omnes,  qui  humanam  poennin  ef- 
fugiunt,  ceiisura  divina  damnaret,  essel  homo  aut 
rarua^  aut  etiam  nullus  in  terra.  Denique  vel  una  illa 
causa  delendi  generis  bumani  jusui  esse  poiuissei, 
quod  homines,  coniempto  Deo  vivo,  lerrenis  fragili- 
busque  figinentis  bonorem  divinum  Unquain'coelc- 
stibus  deferunt,  adorantes  opern  humanis  digitis  la- 
borata.  Cumque  illos  Deus  artifex,  ore  sublimi,  siaiu 
recio  figuratos,  ad  conlemplaiionem  coeli  el  notitiam 
Dei  exciiaverii,  curvare  se  ad  terram  maluerunt  pe* 


eerecruciatibus.  Iino,  inquit,  si  irasciiur  Deus,  sta-  G  cudum  inodo.  Humirisenim,  et  curvus,  et  proimsesf, 

VARIORUM  NOTiE. 


Orat.  3i,  pro  P.  Sextio  n.  \M  :  Si  apud  Athenienses 
handnet  Grtecot  Themittoclem  illum  cotiservatorem  pa- 
irue  non  detenuit.,,  Aristidit  fuga,  qui  unut  omntum 
ittmctittimut  fuitte  iraditur.,.  propotmt  tot  exemplit 
ir&£vndia,  eic. 

Et  Timun.  Fiiit  Ciceroiie  tesle  etiam  Atheniensis, 
Laertio  vir  frugi,  soliiudinis  et  hortorum  ninans,  ho- 
ininum  osor.  Ejiis  dicla  referi  Cicero  Tusciil.  Qiixst. 
lib.  nr,  n.  25  el  27,  ac  de  Amicitia  n.  87.  Abesi  7tmon 
ab  11  mss.  et  5  edd.  Alii  volunt  hunc  fuisse  Piiiligis- 
inum  Pyrrhnnis  discipulum. 

Ul  Arittidet  et  Cimon.  Unus  Vat.,  Ald.,  Crat.., 
Gymn.,  Fas.,  Gryph.,  Torn..  Bet.,  Parfs.  i56l,Tho- 
mas.,  Thys.,  Gall.,  9i>nrk.,  Timon  :  Siquidcm  in  an- 
ti<fuissimis  ross.  Bonon.  el  Taurin.  formn  inajusciila  ]) 
liiierarum  c  ei  t  propemodum  una  et  eadem  est.  Dc 
AristideclareNepos  in  Aristide,  cap.  2 :  Memoria  ejut 
iuttUiee  et  wquiiatit  et  innocenlite  mulla,  Ejusdem  jusii- 
liaml^cuntiusiib.  in,  c.  19,  coinmendat.  Add.  lib.vi 
Iiistitut.,  cap.  6.  Ut  vero  emendarem,  Cimon,  fecit 
plaiie  genninus  hicus  Lactantii  lib.vi  Instil.,  cap.  9  : 
DeuiM  aui  ignorat,  et  iptam  justitiam  ignoret  necesse 
est.  Sed  putemut  fieri  potte^  ut  utiquis  naturali  et  inge- 
nito  bono  vtras  virtuies  capiat^  qualem  fuisse  Cimonem 
Athenit  accepimus^  qui  et  egentibus  ttipem  dedit,  et  pau- 
peres  invitawt  et  nudos  iuduit :  lamen  cum  iUud  unum, 
quoH  ett  mammum,  deest  agnitio  Dei,  jam  bona  illa 
omnia  supervaeua  sunt  et  inania,  ut  frustra  in  his  asse- 
quendit  Uiboraverit,  Omnitenim  juttitia  ejut  timilis  est 
kumano  coroori  caput  non  habenti,  Vides  nostrum  hoc 
etiaM  loco  de  Cimone  et  philosophis  agere. 

BUNEMAIf. 

Rebeilanti.  Ita  ferunt  13  mss.  inter  quos  est  Begio- 
pui.  In  2  Reg.  rec.  et  ed.  Rom.  U70  est  rebeUaii ;  \i\ 

Patrol.  VII. 


%  Bonon.  et  niii.s  5,  rebeUante;  in  omnibus  fere  cditis 
esl  rebeUandi, 

Potestigituret  irasci,  Sic  legocummss.  Regio-Put., 
4  al.  Reg.,  2  Colb. ,  Baluz.,  Claroin.  In  2  Boiion., 
Tnx.,  1  Colb.,  et  ed.  Is.  deest  t^t/tir,  iii  vulgniis  desi- 
dcrainr  tff.  Mss.  i  Reg.,  5  Colb..  2  Lips.,  Brun.  et 
e<ld.  Rt»m.  1470,  U74,  Tridin.,  Fiorenl.  legunt :  Si 
potesl  igitur  irasci,  cur  ergo  ? 

Abdicati,  Id  est  repudiati. 

Qui  arguit  feUcitatem,  Id  esl  demonsiral,  probat. 
Minucius  Felix.,  cap.  36.  In  fln.  :  iiaqiic  ut  aunini 
ignibus,  sic  nos  discriminibus.argiiiinur.  Hieronymus 
epist.  ad  Paulam  :  huniiliias  vesiiuni  nou  luiiieutes 
animosarguebal.  Bon. 

Vinolentia.  lia  emendavi  cx  omnibiis  fere  inss.  in- 
ler  quos  sunt  2  Bon.,  Regio-Pui. ,  2  al.  Reg.,  3  Col- 
bert.,  4  Oxon.,  Tax.,  Ein.,  Cant.,  Bnin.,  edit.  Rom. 
l^i^O  ac  Ccllar.  Et  iia  Joan.  Cauri  et  FraiiCius  legen- 
dum  essc  snspicnbantur;  auani  leclionrm  probat  Heu- 
inniintis.  At  in  3Rcg.  rcc,  3  Colb.,  Marin.,  Claroro. 
cdiiisqnc  I3esl  vio/entra. 

Quorum  peccata  occutuntur,  Sic  restitni  rx  ed. 
Gyinnic.  ct  niannscriptis,  pru^ier  iReg.  rcc,  3Colb. 
in  quibus  csi  occuUaniur,  ut  in  pluribus  editis. 

Aut  eiiam  nuUtu.  £x  omnibus  prope  inss.  et  ed. 
Gymnic.  addituin  etiam^  quod  cxteris  iinpressis  et  i 
rec.  scriptis  deest. 

Laborata.  Francius,  forte  elaborata,  Est  lamen  la- 
boratus  eodein  sensu  apud  Ciceronem  xiii  Atiic.  3  et 
proCoel.  54. 

Maluerunt  pecudum  modo,  lia  reposui  ex  veteribus 
edil.  Rom.  ei  i2  aliis  impressis,  Manuscriplis  Regio- 
Put.  et  U  al.  nisi  quod  mss.  Cauc,  Clarom.  ac  12 
impressi  legunt  more^  pro  modo,  Regins  unus,  Bo-* 

5 


m 


FIRM.  LAGTAirrn 


140 


qui  ab  aspecUi  cttU  DMqua  j^lrU  avemif ,  lerrena,  A  ^^  *  principio  iram  jeoori  honlnis  tndi^set :  siqui- 


qus  cakcire  dfllNMff«4«  14  eat,  4e  lerra  icla  ei  (er- 
maU,  veMraUir.  ki  taiHft  igilur  impietate  liominom 
lauiisque  peceaiis  i4  asaequtiiMr  paiieniia  Dei,  ot  se 
ipsi  lioBiines  <lamalis  viioe  prioris  erroribos  corri- 
gam.  Denique,  el  bont  suot  jitstique  multi,  et  abjeo- 
Uft  lerreius  cultibttSt  majeslalem  Dei  singularts  agno>* 
sottui.  Sed  cum  maMimaei  uliliasima  sit  Dei  patieniia^ 
umen,  quamvis  sero^  Roiios  punii,  nec  patilor  lon- 
gius  procetlere»  cum  eeo  iMmesdabilee  esse  pervi- 
deril* 

CUIPDT  X». 
tye  ifH  Dd  et  homnis. 

Snperest  una  a  extrema  quaeslio.  Nom  diierit  ior^ 


dem  erediiur,  causam  btqos  eommoiionis  in  homore 
fellis  contineri.  Non  igitor  in  totom  prohibet  Iraseii 
qoia  is  affecius  necessario  daios  esi :  sed  prohibel  iil 
ira  permanere.  Ira  enim  morcalium  debei  esse  mor^ 
ialis ;  nam  si  maneai,  eenfirmantifr  inimicid»  ad 
pemiciem  sempiteriiam.  Delnde  nirsos  eum  Irasei 
quiiem,  sed  umen  non  peccare  prtteepit,  non  otiqne 
evellit  iram  radicifus»  sed  cemperavit:  ut  in  omni  ca- 
stigaiione  modum  ac  jusiiHam  teneremus.  Qoi  ergo 
irasei  nos  Jobet,  ipse  uHqiie  iniseilor :  qol  plaeari  ce- 
lerius  praecipit ,  est  utique  ipse  placabilis;  ea  enfm 
praecepii,  quae  sunt  jiisU ,  ei  rebus  uiilia  communi- 
bus. 
Sed    qoia  dixeram  non  esse  iram  Dei  lempo- 


usse  quispiam,  adeo  non  irasci  Deum^  uteiiam  ia  Bralem,  sicui  homiiiis»  qui  prsesonltnea  eommofioiie 


prsecepiis  hominem  irasci  velel.  Possem  dioere,  quod 
ira  hominis  refneuaiMla  fueriit  quia^iniusie  saepo  ira* 
scitiir ;  el  praeseniem  babet  moiom ,  quia  temporalls 
cst.  luque  ne  fierent  ea»  quae  (aciuni  per  iram  et  hu- 
roiles,  et  mediocres ,  ei  magni  reges,  ieinperari  de- 
btiii  furor  ejus,  el  compruni ,  ue  menlis  impos  ali- 
qtiod  inexpUbiie  fadnos  admitieret.  Deus  aulem  noir 
ad  praesens  irasciuir,  quia  «icnius  est  perfectaeqiie 
vhriuiia;  oi  nunquam  niai  luerilo  urascitar.  Sed  Umen 
noa  iu  rease  baboi.  Nam  sioimuno  probiberet  hrasci, 
Ipse  quodammodo  reprehensor  opificli  soi  foisset, 


fervescit,  nec  fadie  regere  se  polesl  propler  fragili- 
Utem  ;  inteliigere  debemus,  quia  sit  seierAus  Deos, 
iram  qnoque  ejus  in  aelernam  manere :  sed  riirsMH 
quia  virtute  sii  maxima  prffiditus,  in  poiesiaie  ha-» 
bere  iram  suam ;  nec  ab  ea  regi,  sed  ipsum  illami 
quemadmodum  verHy  moderari :  quod  uiique  non  re- 
pugnat  superiori.  Nam  si  prorsus  immorialis  fulssei 
ira  ejus,  msm  essei  satisfiictioni  anl  gratla  posl  de- 
licium  locus  ;  CUm  ipse  holEnines  ante  solis  occasunn 
reconciiiari  jubeat.  Sed  ira  divina  in  aeternum  manet 
adverstil  eos,  qui  peccant  in  aetemum.  Iiaque  Deus 

VARIORUM  NOTiE. 


noa«,  Tax.,  Lips.  addoM  kum  rtptre;  seripii  5,  ir"  c 
repcfre. 

Averittf ,  Urrena,  qum  calcare  debuerat,  Bene.  Vide 
seqq.  mss.  Regio-Put.  eC  i  al.  Reg.,  edit.  Rom.  U70, 
Ald.,  Fasit.,  Betul.  babent,  averitis,  terramquam  cal- 
care  debueral.  Mss.  i5  el  ed.  Rom.  1168,  (ufoerins 
terrm  quam  calcare  debnerat. 

Majestatem  Dd  singularis  agnotemu.  Sic  et  alibi 
passim  tacUoUus.  Vide  Not.  ad  lib.  de  Hortib.  Per- 
seeiH.  eap.  1.  Ms.  Cm.'habet  Dei  ccslettii;  2  Reg. 
ree.,  5  Colb.,  Clalom.  ei  2  vei.  edd.  Rom.,  cogno- 
$eunt. 

Swperett  wm  et  extrema  quoii&o.  Ita  libri  aniiquio- 
res,  ium  mss.  tum  editi.  Multi  iropressi  post  iom  ad- 
duiit  fiuixmia;  t  Colbert.  permaxima;  scripti  4  rec. 
unn  et  maxima. 

Ut  etiaim  tu  praeceptii.  Rcposui  eitom  ex  editis  Cra- 
land.  et  Cellar.  cunctis<iue  scriptis,  praeier  4  mss. 
rec.  InquibQs,  ut  in  caeieris  impressis,  legitur  et;  iu 
Em.,  ipse.  . 

Bebuit.  lia  ei  vet.  edd.  Rom.  ei  Is.  acquamplurimis  D 
tn^.  reposui.  lu  Canc.  et  iii  8  impressis  esi  d^e^neraiV 
in  5  scnptis  et  4  vulgatis  est  debuerit. 

th  mentit  impos  atiquod  inexpiabile  fadnus  admit^ 
teret.  mss.  U  ioler  quos  est  Rcgio-Pui.  el  unus  Jaao 
Qttllielmi  vlsus,  editloqne  Roinana  1468  habeal,  ne 
mentit  impouibile  atiquod^  nulio  sensu ;  unde  Guiliel- 
mos  ei  Gattseus  legendum  esse  puUnt,  ne  mentis  impo9 
a  bite^  aut  in  bUe.  Mss.  i  Bon.,  1  Reg.  rec,  Tax.,  i 
Golb.,  1  Sorbon.,  Bahia. »  Clarom.  in  marg.  ne  post 
ttiiauodf  etc.  i  C(4b.,  ne  pott  irain  aViquod. 

Qui  a  prmcipio.  Mss.  14  €i  totidem  ediii,  ^iua  i» 
principio. 

iram  Jecori  homlnts,  Mi>8. 2  Reg.,  4  CoUieri.,  trant 
jueoris  tnminis;  Em.,  felli  honMs.  —  Jram  jecori  lio- 
mims  indidisset.  Legltiir  apud  Buneman.  iram  fdli  ko^ 
ndnit.  In  haticoue  varTaniem  nolam  sequeniem  exhi- 
bel :— ^ f rom  ftlti  tiondnis  indidisset.  Ediliomnes, iram 
ieeori.  Scripsiex  Gmmann.,  trom  feUi.  SuadeAlse- 


15: 

,  cap. 

tibi' 


quentia,  in  humore  fellis;  et  lib.  vi  Instiiul.  cao. 
Afectut  itm  in  fdle,  tibidinis  injecore;  et  de  Opif.  < 
14  :  Affectum  iracundm.,,  in  felte  constitutum, 
itines  rerum  venerearum  in  jecore.  Bun. 

Deinde,  lu  resiitutumex  edit.  Bonoii.  1470,  Betul., 
CelLir.  In  1  Reg.  ree.  et  12  excusis  est  Bemqnt. 

Cum  hratd  quidem,  ttd  tamen  non  peccare  pireeepit^ 
nonutique,  Mss.  5  rec.  et  14  edd.,  ettm  t>AsrY'...  scripti 
9  ree.,  prtKtptt. 

Sed  tamen  non  peecare,  etc.  Psal.ivapud  Septuacinta 
quldem  est  ipyijt^ta^s^  xod  yLti  Uyiapxoofsxt.  Sod  Reurffii 
transfernnt  eoniremfici^e  ;  qui  s^eosm  est,  ui  abhor- 
reamus  a  peccatis.  Betul. 

Qtii  placari,  lu  correxi  ei  omaibui  mss.  maHis- 
que  editis  :  in  nonnullis  impressis  esi  ptacare. 

Cderiut  prwdpii.  Sic  lego  ex  mss.  quamphirimis 
antiquissimis  ei  optimis,  approbanie  Francio  :  quod 
superioribus  respondet,  obi  estjfv^el. 

Ea  enim  prcutpil.  Sic  restilui  ex  eunctis  mss.  e4 
vei.  ed.  Rom«  Iii  li  impressis  esi,  dqtoAem  pr^- 
dpit. 

Nec.  fadte  regere  te  potest  propier  fraptHatm :  in^ 
tfUigere  debenmtf  elc.  iia  ferunl  omnes  mana^ripti  el 
5  editi.  Alque  vera  el  genulna  est  leclto  Tridin.  et 
Florent.,  Ven.  1490.  Vitiose  in  impress.  aliis,  iton 
ideo  intettiqertt  eic.  quae  leclio  scopo  Lnct.  cooiraria 
est,  ut  iMltie  observaruiil  Thomasins  ci  haeus. 

iram  ejut  m  eetemum  manere.  Id  est,  ah  omnipo- 
ienlia  aliisqae  Dei  attribulis  IHud  necesdario  flnii,  ui 
eos  odio  kiabeat  quoiqont  adversus  tpslus  innjestaiem 
obttinaia  aiiniio  deliquerint.  Uti  rursus  irb  lnmtMa  Det 
mi^icordia  profictscitur,  quod  eos  slrtat  secom  in 
gratiam  redn^e,  qni  (m  noslerinrra  loqitifttr^enm^essay 
reiipticeiidt  at  tui  corrigendi  facuttate  heite  uinntttr. 

Sparkios. 

Aut  gratiiB  patt  detictum  tocut,  1  Bonoii.  antiq.,  aiil 
gratiee  podtut  tacnt. 

Antt  t9^  oceatum^  eie.  Non  Christi,  setf  PaoH  tox 


141  UBER  DE  mA  MSI.  i4% 

non  Hknm,  iHm  ImvHsi  n«il  jpMioste  nmneribos,  qaae  A  aiiud^  qnim  de  gniiia  Dei  erga  justos,  el  de  ira  ejus 


omnia  sunt  corr^bHia,  sed  monftn  emendatidne 
placalnr ;  el  qui  peccare  desknl,  iram  Dei  moi  lalem 
lacit.  Idcirco enim iivrt  ail  ptifescTis  iiexiiim  qa^miue 
punit,  ut  habeai  hb)ato  resipiscciiJi  et  ifbrrigendi  sui 
ftlcttftateiir. 

CAPOt  XXll. 

De  peceatU,  i^Hi  Hi  ^MtStt  9tm$  Sr^nat. 

H.TC  habui,  qiix  de  Trd  DdS  dlcerciii;  Dbnate  cha- 
rissime  ;  ut  ^fes  queiiiadVitbdum  i*efelleres  feos  q\A 
Demi  laeMH  hnffltftritevn.  flesiit,  nt  nrore  Gicero- 
nls  tilamur  epildgo  ad  peroranduin.  Sicul  iHo  in  Tus- 
cubnis  de  morle  disserens  fecil :  ita  nos  in  lioc  opere 
testiinonia  diTiha.quibiis  credi  posslt,  adhibere  dcbe- 


adversas  imptos  loqtiautur.  Qaorum  lestimonia  nobis 
quidem  salis  sunt :  veruro  iis  quoniaiii  non  credunt 
isti,  quisapieniiam  capillis  et  habitu  jactatit,  ratione 
quoque  et  argtmeAiis  fueraat  a  fiobk  reCelleiuii.  Sic 
enim  praeposrere  ilgltiiV,  tit  tHithatttt  dttihii  ttibuant 
anctoritalem,  cum  potias  hmaoiB  diviM  debuerint. 
Qu;e  nunc  sane  omittanlas  ne  nihlt  tfpiid  Istos  aga- 
mus,el  in  infinitum  maleria  procedat.  Ea  igiturqu^ 
ramus  testimonia,  quUMis  ii^i  pessiftt  aul  credere  aut 
certe  noti  repugnare. 

Sibyllas  plurimi  et  inaxiini  auctores  tradiderunl ; 
Grxconim,  Aristo  Chfus  m  AtrdllodbilM  Er^htiakus ; 
nostrorum,Varro  et  Fenesi^lla.Hi  omnesprxcipuam, 
et  nobileoi  praeler  csterasEryihrxam  fuisse  oomme- 


inus,  at  illorum  persuasionero  revincanius,  qui  siiie  ( iHorant.  Apollodonis;  quidem  ut  de  civi  ae  populari 


Ira  6eiini  esse  credentes,  dissolviint  oniiiein  religio- 
nem  :  sine  qiia,  nt  osliSeniiimuSy  aut  iminanriate  b<;I- 
lais,  aut  siattilia  peeadibue  ad«qaamur  ;  ia  sola 
enim  religioiie,  id  est,  in  D^  Siitnmi  Irofibms  sapien- 
tia  est.  Prophetae  universi  divino  Spirita  repletl  nihil 


sua  gloriatur.  Fenesleila  vero  eiiam  legalos  Erytbras 
a  senatu  esse  iuissos  refert,  ut  hujus  SibyliaQ  carmina 
Romam  depoHarentuk*,  ei  cti  coiisuies  Gurlb  et  Octa- 
viiis  in  Capiiolio,  quod  tuilt  erat  (^i^te  QdlHto  Ga- 


TARIORUM  NOTifi. 


bec  est,  Eph. 


Ergo  tantain  anctoritatis  tribiiit 


t.  eiph.  IV    _  

scriptis  Pauii,  ut  oraculi  loco  HabeSt,  quod  a  nothine 
dlrino  dictata  sint. 

Renpiscendi  el  corrigen4i  m  facullatem.  Deest  et 
corrigendi  m  in  ^inss.  sed  in  i2  est  retipiscenai  sui, 
quamvis  tamen  atiteiMi  easu  r^pitcemii  compeni  ne 


locis.  Teram  Sebastlamis  Gattaito,  qiiidqiild  Sibylhi- 
ruro  nomjne  feriur,  ab  uiia  profecium  affirmat ;  ac 
in  suam  me  propemodum  traxit  seiilciitiam,  argumcn- 
tis  non  Ih  specicm  modo  probabilibus,  sed  jtistfs  qol- 
busdam  raiionibes  roborttrs.  Sed  iffterim  vetostafis 
auctoritas  faciebal,  ui  raliones  diligentiub  expende* 


quamvis  lamen  stiteiMi  eosu  rBmpiacemu  compeni  ne-  aucionias  lacteoai,  ui  rauones  aiiigeniius  expende* 
queat.  Edit.  Belttl.  kalteti  ho^  reapiendi  $m  facul-  q  rem.  Obstiiit  prilhOni  rnoredibitis  Sib^lt^,  ({uam  ex 
laUm.  Verum  bffc  Lacfamiatfa  verba  et  Cicerone      muliis  unam  facit^lohj^i^vitaSta  di|iivjo  iiiiiHrum  us- 


sunt  desampta ,  ubi  legas  re$ipiscendi  el  corrigendi 
sitl. 

Refelleres.  1  Bon.  antiq.,  refellas, 

lHomm  persuasionem  revincamus.  Ila  repciStii  6Pk 
ooinibus  proge  jmiss.  edit.  Venet.,Tridin.,  Fiorent., 
Is.,  Cellar.  in  ins.Bhiii.  Tegitur  pmnas/on^;  iniCbl- 
beri.,  Mam.,  Cttrom.,pmfuit(aiiM ;  m  i  Reg.  fec.« 
periuationent  ptittfncamnt  ;  in  Cmic.,  i  C«^.  ^  14 
impressis ,  persua^bitern  tiftcafnHS.  —  Revlntffrhus. 
Optime.  L.  i  Instiiut. ,  c.  |G  :  Quod  genus  proba-- 
Mnis  adversus  eos  magis  adhibere  debemus ,  quaifi  ut 
eos  deorum  suorum  rmhnanHs  tet^aitm.  De  Opif., 
c.  iO  :  Quos...  ahnii...  et  iptorum  intet  st  emeerta- 
tione  iumpiis  i^Miicemiit,  ei  allbl  siefyHYS.  BtmeiAHN. 

ih...  nh  erHdnnt  iilif.  L.  i,  c.  8  :  Sed  dnuitamMi  te- 
sitmonia  prophetarum,  ne  minut  idoneaprabatto  Mm- 
tmr  de  /ns,  quibuiOtfmind  non  eredtluf.  Dirtf. 

Qta  foiraailtinii  eapiUii  ei  haMtu  focum.  Nam  pro- 


que  ad  Tarquiniorum  lempora  :  quod  spalium  com- 
Irtectfttl*  mm  circltefr  iTM.  E(  qtiamqifsrm  Siftyil» 
vivacilas  olim  in  provcrbium  abiit,fldem  lamen-exce- 
dit  fttat  (la  prodigiosa,  ui  a  nullo  scriptore  laiita 
coromemoretur.  Inde  obstai  nominum  varicias,  non 
ex  geniibiis  variis  variahtium ;  seA  pr9(iiH0rtin) 
maxime.  Postremo  addiici  vix  polero  ut  credani 
Noife  lentjJbrejgracri  eas  scripsiisej  et  rfoTd^iti  iibine- 
ris  herokjs,  laiii  (^cije  ad  ^oineri,  vel  lIesiodij(vel 
si  mavis  aiiiiqtiioris  Orphei)  suavitaieni  fiuenltbus. 
6t  ut  facile  ^redp  decem.nqn  extiluse  Srbyllas^  ita 
roaljm  subs^ribere  iliis  fui  diia%  solcimmQdo  po«>ue: 
riint,  aut  quatuor.  Betul.  —  Sed  quidquid  liic  dicat 
Betnleius  ,  vide  qaa:  de  SibylUs  diximus  libro  i, 
cap.  6.    .  , 

Aritto  Chiui.  Sic  plures  mss.  ei  onin^  ferpe  editj ; 
nec  aliter  dicilur  Giceroni,  i.  i  de  Leffibr,  n.  7^,  ubi 
refert  eiias  dogmaid,  et  Uimicio  Felici  rn  Octavio. 


missamcapilltmffeivbM,  et pMlMs tadaebmittir^  qiii  D  Itaifre  vitio9e  seilWtur  Ifl  tC^ftb.  m,  e^.  Rom.  U79; 
sapientHmi  pMtt^miirti  m  I.  lii  iHSfiMtionvm,  6ip.  Aritttichkts  ;  peids  fn  Reg.-F^ift.,  C6o(i.  ^  7  atlt^,  Axi- 
«5^  diiimus.  Is.— Yi.de  ejM")  libro  v^  c.  2.  .         stonicus ;  irt  Marm.,  Atitio  fneiti,  ft^  MiHtdnicUt ;  in 

Ficerimi...  re/e//tfrt^i\ ..  Heumanh. leglt, /ueVttfit.  U^^ 


bri,  fuerant.  Similis  locas,  I.  v.  c.  4»  ubi,  quamdlerta 
(Cyprianus)  non  esl  usus^  ui  del)u(t,  Non  eHim  scri" 
pturte iestimoniis  quam  ille  (Demelrianus)  ...commen' 
iitiam...  putabdt^  sed  argUinetitis  ei  tHtione  (iitrai  fe- 
fellendui. 

Vthumana  divittU  tribuant  auciorilatemj  cum  potiui 
itmmami  divina  c/e^ueri/i/.  Ita  onYries  fere  iViss.  c^x  qdlfms 
snnt  ^qtifssTffit,  et  7  Vct.  etf.  Itt  scrf ptlj  5  et  ntdliis 
impresSI^  ini5htfrf5e  le^ur  :  fJt  hufnahtiM  ditihh  tr. 
iKtf.  ^gtn  ^ffws  kUkun^  ^vrfHtm  Mumm;  i  GoHb., 
CriM^riiif» 

SiBgttoi.  Mss.4rec.ctedd.  <6adilnn1,  tnMtas  fuUse : 
aux  due  verba  a  CxleHs  a1)siiht.  De  Sibyllis  lege  quM 
Oixtmus,  toih.  1,  lib.  i«  c.  6.  Gotifirinanl  Lnct.int!} 
sententiam,  qu»  plurima  memorat  Siiidas,  haud  dii- 
bie  ex  vettistissimorum  auctorum  monuin^nlU  cofle- 
cta.  Affirmal  is  dec6m  foisse ,  diversis  temporibas  el 


i  Bon.  aiiiiq.,  AriHoStoicui  ;  in  i  Reg^  reCr*  2  C^>t- 
Bert.,  6d.  Rom.  i468,Ani/orlctt«;m  iionhuIllsWius, 
Aristarchus.  ttic  Arislo  palrra  luit  Ctiiil^,  Stoicus  f  hi- 
I6s()phus  ;  fle  qiio  vide  T)i6gehem  Lacriium ,  I.  vi ,  ad 
fiheiii,  ei  I.  VII  ad  (ineiii  Zciionis. 

Apollodortts  Ergthrasus.  Laudatas  cltam.  j.  i,  c.  G. 

Cell. 

Erytfthik.  fta  plrfrli^i!  hrsS.  (ii  bttxht^  ^VTrti.  VaMo 
aW.  Ifs.  Baldt.  fcgit  Etijrhriai;  Reg.  Put.,  tt^rhreH 
it  SetUttu ;  2  rec.  Cl  «Id.  Rdm.  i4(/8.  i^Mthrtos ;  i  Col- 
Bert.,  Erithros;  Bon.,  i  Rcg..  Bhm.,  Erythro  ;  t 
CJofb.,  Erithreo;  i  alterCofb.,  Etflheo. 

Deportffrentur.  Vel  depbrtttrehl. 

ConsutesCuho  dt  Octhvius.  L\{i^.  tcrt.,  fteTAiih.; 
Rosl.,  Octavianus.  Prave.  Corlo  ei  Ociavius  fu6rc 
consales  nnno.U.C.678.  Bun. 

Q.  Catuto.  tta  mss.  et  piures  ediii;  nTee  alfte^  Gicero 
lib.  u  et  ui  de  Oratore.  Alii ,  CatuUo. 


'143  FtRM.  LACTANtU  144 

lulo  reslitutum,  ponenda  curarent.  Apud  hanc  de  A  cauclysmum  priore  ideculo  factum  etse  dixii ,  •  ut 
summo  et  conditore  rerum  Deo  hujusmodiirersus  re-     maliiia  generis  humani  exlingueretur. 


periuntur : 


Af I«ft0(  sxlrr^  tXtnno^  «llif«  v«iMv , 

ToI«  4x"*«^  *im%^  «pOf4f«v,  wlhh  luiCov*  iu«liv| 

Tol(  ii  mumIc  A^boic  t%  xi^  M0X  %vyu^  lTilf«v. 


ia  o(  |i^i>W«rw<  licovfmloio  ImIo 
AOt«l«i  «eXUovt  x«l  Mfii€wm»  immn» 
F^v  iii£Xu4r»  ldl3L««««  Mncxluoiulo  ^Tivto^. 


SimiK  modo  deflagrationem  postea  futuram  Tatidnata 
Rursds  alio  loco  enumerans,  quibus  maxime  facino-     est^  qua  rursus  impietas  horoinum  deleatur. 
ribus  incitetur  Deiis,  haec  intulit :  ' 


t^tev  7«v«4v  ««ilwv  tfift*  H^*  fivtui' 

K«l  fAf  i  «l4v«T0(  MxoMKr«T«i,  Soscy  A|iAfT). 


K«t  «0T«  ri^  if^  liiv  o&b  Irt  «pc6vovT«, 
AXV  KqiCpllovT«,  Ml  KoX&evTi  t»  Tiw«v 
Ivlf^iKMv ,  imkvmv  W  l|UCf)0|ftoC  «^Iovt^. 

Unde  apud  Nasonem  de  Jove  iu  dicitur : 

Esse  quoqae  ia  falis  reminiscitor,  afiore  tempos^ 


Quo  mare,  quo  lellus,  eorreplaque  regia  < 
Ardeat,  et  muadi  moles  operosa  laboret. 


liidignstur  ergo  adversus  peccatores. 

CAPUT  XXIU. 

^    ,     ^  .  ^  „,.  ,       Quod  tunc  fiat  necesse  est,  cum  hoiior ,  et  cultns Dei 

Dena  Dei,  etpeccaUnum  puntUone    degue  ea  Stbyl-     ,„„„5     ^^  ^^^.^^  i„,„ieriu 
.  lammeamma  reatala:  caettgatio  pr^ea  etad-B     ^^  „„^„^  ^^^  ,„„  p^.,^^,  ^^„„ 


,    hortatio. 

Verum  quia  plures,  ut  ostendi»  8ibyUfB  a  doctis- 
simis  aucioribus  fuisse  traduntur,  unius  testimo* 
nium  satis  non  sit  ad  confirmandam ,  sicut  intendi- 
mus,  veritaiem.  Gume»  quidem  volumina ,  quibus 
Romanorum  fata  conscripla  sunt ,  in  arcanis  haben- 
tur :  caiterarum  tamen  fere  omnium  libelli,  quominus 
Sn  usn  sint  omnibus ,  non  vetantur ;  ex  quibus  alia 
denuntians  universis  gentibus  iram  Dei  ob  impiela* 
tem  hominuin ,  hoc  modo  exorsa  est : 

SO^TOV  tlt  «\av«  ItoO  |llfV&|MlT«  f«ivM, 

IHUrt  «fOfi|Ti(»««««  MtT^  «ditv  dh»lp<rteot«w 


et  sui  emendatione  contestans»  haec  addidit : 

iXk*  OJUk  |WT4lMlt  ^fOTol  vOv.  v>i  ii  «fe<  4fr<v 
n«vToi^v  «T^Tirti  Ic6v  |Uy**. 

Item  paulo  post : 

Oi«  iUoti,  ««6«u  il  «JiXtv  x^^*  t^'  iv  iMWTK 
E&o>Cittv  iplct|Mv  Ivl  ffcoly  itniv^xu 

Deinde  alia  Sibylla  coelesiium  lerrenorumque  geni- 
torem  diligi  oportere  denuntiat,  ne  ad  perdendos  ho- 
mines  indignatio  ejus  insurgat : 

Mtf«et«  loitMlftic  l>i<  «flttof  i(B«o3Li««f 
Div  rivec  dvlp^iKMv,  ^t^tev  mA  fwVev  div«u^i<« 
4tT  «tiff«tv  Ttvtt^^  6«iv  «of&v  diiv  idvtau 


Alia  quoque  per  indignationem  Dei  adversus  injustos  G  Ex  his  apparet  vanas  esse  rationes  philosopbomm, 

VARIORUM  NOTi£. 


.   ^ArOetproc,  etc.  Interpret.  lat. 

laoorraptibiliscoDditor  a;teroas  in  aethere  habitans, 
Bonis  boaam  profereas,  multo  majorem  mercedem ; 
Maiis  autem  et  ii^uslis  iram  et  furorem  excitaos. 

Tocff^oOocc  cc7«6ov.  I  Reg.  rec.,  i  Go]berl..et  7 
editi,  Toic  «xocxoic  oxaxov.  Gaeteri  cum  Autolyco  ut  in 
textu. 

Hme  iniulit.  Ex  cunctis  mss.  et  edd.  Rom.  U70, 
Betul.y  sic  reposui.  Gaeteris  vulgatis  est  reiulit, 

♦tvyc  3i\  Latine : 

Fage  vero  religiones  impias,  et  Deo  vivo  famolare. 
Ab  aduiterio  te  abstine,  et  a  masculi  commlxtione  impura. 
Propriam  geaeratioaem  filioram  autri,  et  oe  occidas, 
Etenim  Immortalis  irasdtor  el  qui  peocaverit.  ] 

*ldi0ev  ycvcon».  Ms.  Lactantii  Regio-Put.  his  majus- 
Gulis  litteris  exprimit,  shnaiaun  eHNAH. 

Indignatur  ergo  advergu$  peecatore$.  Haec  addidi  ex 
omnibiis  mss.  et  vet.  5  edit.  Rom.,  Florent.,  Betui. 
et  Gellar.  qu»  in  csteris  excusis  non  habentur. 

Ut  ostendi,  Cap.  92  et  1. 1  Inst.,  c.  6  et  seqq.  Buii. 

Faia.  Reliqui  fata^  onde,  quod  commode  Heuman- 
nus  hie  observat,  libri  Sibyllini  dicU  libri  (atales  Li- 
Tio  I.  v,  c.  U  etl5,  et  L  xui,  c.  2.  Addo  etiam 
Fulv.  Sabinum  in  Vopiscr  Aureliano  c.  19,  dixisseex 
Aureliam  litteris.  ut  insjndantur  falales  libri.  Etiam 
Suetonius  in  Gaesare  cap.  79,  h%c  carmina  dixil  /i- 
bros  fataUs;  in  Auguslo  c.  5i,  libros  fatidicos.  Bow. 

Denuntians.  De  rebus  gravissimis  et  minis.  Conf. 
Infra  Inst.  I.  u,  cap.  16;  lib.  vn,  cap.  16  ei  13.  Ci- 
cero  I.  II  Ait.y  ep.  23  extr..  terrores  jacit  atque  de- 
mntiai. 


*E/Bxoft<vqc>  etc.  Serm.  viii  init.  Latine: 

Yenieate  ira  magaa  ad  nraadum  pertioacem, 
Postremum  ad  saeculum  Dei  edict^  pando, 
Omaiims  vaticinans  oppidatim  homiaibua. 

*)£$  ou,  etc.  Serm.  iv  init.  Latine  : 

Kx  quo  irato  supercoslesli  Deo 
loids  urbibus  et  bomioibus  cuoctiSy 
Terram  oooperuit  marediluvio  erupto. 

noXtcovi.  Regii  duo,  TroXuffiv ;  I  alter  Reg.  et  edil. 
rom.  1470,  iroXico^c. 
Kai  iroTc.  Scrm.  iv  ad  fin.  Laiine ; 

Et  aliquando  Deum  iram  non  aroplios  placantem, 
Sed  aggravantem,  el  perdeatem  geous 
.        Homimim,  ac  totum  id  ioceodio  aepopulantem. 

npficvvovra.   Ms,  Regio-Pul.  9r/9oci}v9ivroe ,  passive  ; 
male. 
Nasonem,  Metam.  i  vers.  256. 
*A>X*£Xjcc,  etc.  Serm.  iv.  Laiine: 

Sed  miserioordia  coaverlimini  homioes  noac,  neque  ad 

iram 
Omolgeoam  adducite  Deum  magnum. 

oOxoWci.  Serm.  iv.  Latine: 

Noa  perdet,  sedabit  autemiterum  iram,  cumomnes 
Pietatem  pretiosam  iu  praecordiis  exercueritis. 

Pro  EuTOvaireevTCf.  Ms.  Regio-Put.  qv  ofp«  iravrcc; 
I  Golb.  etedit.  Rom.  1470,  cttov  ottrecvTCf;  alier 
Golb.,  iTrcidii  noemg.  Quidam  mss.  et  edd.,  mpl  9u- 
uoj.  Libri  Sibyllae  impressi,  ^rcpt^^cfAov,  i  Golb.,  9rc/di* 
OufAov.  Sed  omnium  rectissinie  liegio-Put.,  cpiTifiov, 
approbanie  Opsopoeio. 

Mii  9roTc,  etc.  Latine : 
Ne  forte  iratus  Deus  iocomiplibilis  perdat 


Un  LIBER  DE 

qui  Deom  piiUDt  »ine  ira;  et  Inter  csieras  laudes  A 
ejos  id  ponunt,  qnod  esi  inutilissimuin,  detralientes 
ei,  qiiod  est  rebus  liumanis  maxime  saljtare,  per 
quod  constat  ipsa  majesias.  Regnuro  hoc  imperium- 
qoe  terrenuro  nisi  metus  custodiat,  solTitur.  Aufer 
inm  regi,  non  modo  hemo  parebit,  sed  etiam  de  fas- 
tigio  pnecipitabitur.  Imo  vero  cuilibet  bumili  eripe 
bunc  affectum,  quis  eum  non  spoliabit?  quis  non  de- 
ridebii?  quis  non  afBciet  injuria?  lu  nec  indumenU, 
nec  sedem,  nec  viclum  poterii  bafoere,  aliis  quidquid 
habuerit  dlripientibus ;  nedum  putemus  coelestis  im- 
perii  majesUtem  slne  ira  el  metu  posse  consistere. 
Apollo  Milesius,  de  Judaeorum  religione  coosultus, 
rtsponso  boc  indidit: 


Si  Um  lenis  est,  quaro  philosoplii  volunt,  quomodo 
ad  nutum  ejus  non  modo  daemoncs,  et  minisiri  tanl» 
potesuiis,  sed  etiam  coelum,  et  (erra,  et  rerum  natura 
omnis  conlremiscit?  Si  enim  nullus  alteri  servit  nisl 
coaaus,  omne  igitur  imperium  metu  consiat :  metus 
aotem  per  iram :  nam  si  non  moveatur  quis  adversus 
parere  nolentem,  nec  cogi  poterit  ad  obsequium. 
Consulat  unusquisque  affectus  suos :  jam  intelliget 
neminem  posse  sine  ira  et  castigaiione  imperio  sub- 
jugari.  Ubi  ergo  ira  non  fuerit,  imperium  quoque 
non  eriu  Deus  autem  babet  imperium ;  ergo  et  iram, 

VARIORUM 

Omoe  genos  hominuni,  vitam  et  gentem  impudentero,        Q 
Oporteiamare  genilorem  Deum  sapientem  qui  semperest. 

Sine  ira.  Heuroan.  leffit  mne  ira  ei$e, 

Id  pmunt..,  per  quodeonstal  ipsa  nuijestas.  Sic  ha- 
bent  uterque  Bonon.,  Tax.,  Pen.  In  Lips.,  3  Brun., 
Ultr.  aliisque,  mutilus  esi  locus,  et  sic  legitur :  id  po^ 
mml  quod  e$l  contra  ip$am  majeslatem.  Regnum  hoc, 
Is^os.  —  In  veterrimo  R^io  Put.  tsljidponuntifuod 
tu  constai  ipsa  majestas,  Desunt  verba  intermedia  a 
primo  quod  usque  ad  terlium  quod,  In  quo  patet  fuisse 
amanoensis  erratum,  ex  praeierinissa  linea.  Videtur 
LacUntius  respexisse  ad  ea  quae  h:ibet  sub  finem  cap. 
17  supra,  ubi  ait  de  ira,  qwa  utHis  est  rebtis  humanis 
H  neeessaria.-^id  pontmi ,  quod  est  inutHissimum  ^ 
detrahentes  ei,  quod  esl  rebus  humanis  maxime  salutare^ 
per  quod  canstat  ipsa  majestas.  Non  ausus  fui  repu- 
diare  banc  codicum  ex  omnibus  antiquissimorum, 
duorom  scilicel  Bononiensium  ,  et  Tnxaquctii  et  Pe- 
n»,ex  quihus  Thomasius,  Isseus,  Tliys.  Gall.  Spar- 
kios  et  ed.  Cantabr.  in  texium  receperunt.  D 

*H^ecoy.  Latine:     - 

Kt  Deum  Regem  et  genitorero  (i)  omnium, 
Quem  contremiscit  terra,  et  ciBlum  ac  mare, 
Tartareaeque  latebrae  et  dsmones  horrescunt 

Tantm  potestatis,  Non  inconcinne  legit  Heumannus 
Tertareee  potestatis;  quod  exprimitur  vocula  grxca 
Tflt^Td^toc. — Ministri  tanta  potestatis.  Ego  servo,  tantm, 
sc.  dtvinee  majettatis.  Nam  dicit  infra ;  de  hac  taiiia 
potestaie :  Qui  rerum  domfmi(or  habeat  in  omnes  ve- 
ram  et  aeternam  potestatem,  Conf.  supra.  Daemones 
hujus  tantse  poiestaiis  dicuntur  regni  ministri.  Bun. 

Metu  constat.  Id  dicas  de  terreno  imperio,  quod  le- 

5iboset  roetu  constat:  attamen  dicit  Livius  lib.  ii : 
mperia  legum  potentiora  sunt  quam  honunum.  Non 

(i)  Mss.  Baluz.,  Brun.  et  ed.  Rom.  1470,  pro  ormmim, 
leguot  ante  omnia,  juxia  graecum  «^  «Avttnr. 


IRA  DEl.  446 

qua  constat  imperiuro,  habeat  necesse  est.  Quaprop- 
ter  neroo  vaniloqueniia  pbilosophorum  inductus  ad 
conteropturo  se  Dei  erudiat;  quod  est  maxiroum  ne- 
fas.  Debemus  hunc  omnes  et  amare,  quod  pater  est; 
et  vereri,  quod  dominus ;  et  honorificare,  quod  be- 
neficus;  et  metuere,  quod  severus:  utraque  persona 
In  eo  venerabilis.  Quissalva  pietate  non  diligat  anim» 
suae  parentem?  aut  quis  impune  contemnat  eum,  qui 
rerum  dominator,  habeat  in  omnes  veram  et  aeter- 
naro  potestatem?Si  pairem  consideres,  ortuin  nobis 
ad  lucem,  qua  fruimur,  subministrat:  per  illuro  vl- 
vimus,  per  illum  in  hospitium  hujus  mundi  intravi- 
rous.  Si  Deum  cogites,  ille  nos  innumerabilibus  copiis 
alit,  ille  susteniat,  in  hujus  domo  habitamus,  hujus 
Camilia  sumus ;  et  si  minus  obseqnens,  quam  decebat, 
S  minusque  officiosa,  quam  domini  et  parenlis  immor- 
talla  merita  poscebani :  tamen  plurimuih  proficit  ad 
veniam  consequendam,  si  cultum  ejus  notionemque 
teneamus;  siabjectis  humilibus  terrenisque  tam  rc- 
bns,  quam  bonis,  coelestia  et  divina  sempiterna  me- 
ditemur.  Quod  nt  facere  possimus,  Deus  nobis  se- 
quendus  est ,  Deus  adorandus  et  diligendus  est ;  quo- 
niam  in  eo  est  materla  rerum,  et  raiio  virtutum,  et 
fons  bonorum. 

Quid  enim  Deo  aut  poteniia  majus  est,  aut  ratione 
perfectius,  aut  clarilate  liiculentius  ?  Qui  quoniam  iios 
ad  sapientiam  genuit,  ad  justitiaro  procreavit;  non 
est  fas  hominem,  reliclo  Deo  sensus,  ac  viiae  datore, 

NOTiE. 

idem  est  de  coelcsti  imperio,  quod  amor  et  spe  potius 
quam  metu  continetur.  Lex  poenalis  et  metus  in  re- 
ligione  non  sunt  nisi  pro  injiistis,  quia  gratia  ec 
amore  seu  timore  filiali  justus  duciiur. 

Quapropter^  etc.  Hic  \m  mss.  4  Colberl.,  Clnrom. 
et  edd.  Roro.  i470,  1474,  Parrbas.  et  Is.  incipit 
Caput  XXIV.  quod  caeteri  superiori  conneciiiut. 

Vaniloquentia,  In  Reimm.  vana  eloquentia  est  cor- 
rectum  vana  loquentia.  Recepta  est  Plauti,  Livii,  Ta- 
citivox.  .   nuN. 

Utraqutpersona  in  eo  venerabilis,  Hoc  esl,  venerari 
enm  debemus,  non  solum  vehit  patrem  beneficum, 
sed  etiam  lanquam  severum  dominum.  Id  jam  dixerat 
Lactantius  Divin.  Instilul.  lih.ivcap.  4initio,  ubiait : 

«iionf om  utramque  personam  sustinet  (Deus)  et  patris  et 
omini^  et  amare  eum  debemus,  quia  (Hii  sumuSy  et  ti" 
mere,  quia  servi,  Heumannds. 

Uabeat.  Heuman.  legit  habet. 

Si  Deum  eogites.  Iia  quidem  tibri  omnes:  mallem 
cum  Davisio  ad  Epit.  c.  70.  si  dominum  cogiles;  mox 
enim  cfomint  et  parentis,  Conf.  1. 1,  c.  7.  Bdn.  ^ 

OJficiosa.  Subaudi  (amilia.  Hbumannos. 

Notionem,  TvSifTn,  Vid.  not.  I.  ii  Inst.,  c.  i5,  et 
1.  V,  c.  14.  BuN. 

Coelestia  el  divina  sempitema  meditemur.  Ita  mss.  et 
editi.  Francius  legebai,  et  sempitema,  sicut  et  Heu- 
mannus,  qui  omitlendum  putat  divina.^Coelestia  ei 
divina  sempiterna.  Sic  omnes  libri,  mallem  et  ejecto : 
ccelestia,  divina,  sempiterna ;  nisi  forte  sempitema  ex- 
plicas,  quae  sempiterna  sunt.  Bun. 

Et  diligendus  est.  Abest  a  14  mss.  inter  quos  est 
Regio-Put.  et  a  10  vulgatis.  Sed  ex  caeteris  reponen- 
dum  et  relinendum,  ui  fiat  ad  tria  sequentia  rciatio ; 
et  duo  veterrimi  mss.  Bonon.  habent  in  texiu  ui  scrip- 
simus.  Quam  lectionem  rectepropugnat  Tbomnsius  ex 
hoc  ipso  Lactantii  loco.  Deussequendus  est^  quia  in  eo 
est  maieria  rerum ;  adorandus,  ob  ralionem  viriutiini ; 
diltoeitdtts,  quia  est  fons  bonorum. 

Materia  rerum,  Id  esi,  causa  retrum,  Spahk. 


447  DISSERT.  0.  LE  KOORRY  IN  UB.  DE  IRA  DEI.  148 

terrenift  fragilibusque  faimitari,  aut  ^aM^endis  lem- A     AufenHur  im^las,  ^ordiae)  di^eafip^^u^ 


poralibus  bonis  inhserenteni,  ab  innoeenria  ei  pietate 
desciscere.  Non  faciuai  beatuoi  vkios»  ae  moriiifer» 
volupiaies,  nen  opulenlia  libidinum  incitairlx,  non 
inanis  ambiito,  non  caduci  honores,  quibus  U<aq<feaii» 
animus  humanus,  ei  corpori  mancipatus,  aHerna 
morle  damnalur:  sed  innocenlia  soln,  sofa  juslilia, 
cujus  legiiima  et  dignn  merces  est  immortaKtas,  quam 
slnluit  a  principio  Deus  sanclis  et  incorruptis  menti- 
bus,  nuxse  a  viiiis  et  ab  omni  labc  lerrena  iniegras 
inviolalasque  conservanl.  Hujus  pra^mii  coelestis  ac 
sempilerni  participes  esse  non  possunt,  qui  facinori- 
bus,  fraudibus,  r.-ipinis,  circumscriplionibus  conscien- 
tiam  polluerunt,  quique  injuriis  hominum,  nefariis 
commissis ,  rneluibiles  sibi  maculas  inusserunt. 
Proinde  universos  oponei,  qui  sapientes,  qui  homines 


lurbiitentflB  ae  pe»ti(m  ^opiantnr,  qwbu^  li^ana^ 
sepietates,  et  puMiei  toderis  divioa  cKi|n|MnctiQ  rum- 
pitur,  dtrtniitur,  4i$8ipatur  :  ^iiaBtum  possuipus, 
boniac  beuelki  ^ssa  mediieBittr;  si  quid  uolua  (H)um, 
si  quid  sup^tSt  eQfuftrun^ ,  id  nou  VQinpiati  unius, 
sed  mulioram  foliiti  ivpartiilurt  VotHptas  emm  taiu 
ffiortatis  esi,  quam  cnurpua,  fiui  eiiubQt  miAisteriuio. 
Justitia  vero  et  beneflcentia  tam  imroPiHales ,  quaia 
mens  et  anima,  quae  bonis  operibus  simiii^dineui 
^  asseqnitur.  Sit  nobis  Deus  aon  m  teoipiis«  s^  ia 
eorde  nostro  Qonseeratus.  Destructiiia  sunt  pmoiat 
quae  manu  Auiii.  Muudenus  boc  teippluva,  quoA  non 
fumo ,  non  pulvere,  sed  nialis  «ogitationituis  sprdt- 
daiur;  quod  uqq  ^r^is  9rdQ9til)us,  s^d  p^^ttate  ac 
luce  sapientie  tlkiminatvip.  Ih  ^u^o  si  Doiub  semper 


inerilo  dici  volunt,  fragilia  contemnere,  terrena  cal-  ^  crediderimus  esse  praesenlem,  cujus  divinitati  se- 
care,  humilia  dcspicere,  (ii  possint  cuin  Deo  bealis-     creta  mentis  patetit,  ita  vivemus,  u|  et  propifiuni 


sima  necessiludine  copulari. 


semper  habeamus,  et  nuuquam  veroamuf  iratum. 


Deiciscere.  Mss.  4.5  et  edd.,  discedere.—Desciscere. 
L.  1  Inst.,  cap.  21 :  ak  humanitaU  desciscunL  Seuoea 
cle  Otio  Sap.  c.  29 :  desciscere  a  prwceiHis ;  \.  tv,  Ris- 
nef.  17»  o  i^e  de§civit.  Bun. 

Incitatrix.  Mss.  Bonoii.,  irritatrix. 

Qui  facindribiis ,  fraudibus.  Sic  facinorihu%  resiitvi 
cx  mss.  Hegio-Pui.,  i  nl.  Reg.,  4  Colbert.,  Balu?., 
ClarQ^nj.  in  noargine.  p,p^^  in  ca^t^ris  lym  scripiis, 
lum  impressis. 

Ineluibiles.  Ila  mss.  quod  vix  in  scriptoribus  la* 
tinis  reperias,  iiisi  apud  linctaniium  libro  vii  Divin. 
Institiit.  cap.  20,  cij*ca  inedium.  Qu^edam  editiones  . 


habent  indelebiles,  Ce(larii  scilicct  et  aKorum ;  scd  ^  fridilatibus  sordidalur,  Biw 


mss.  Bonon.,  2  Reg.,  2  CMb.,  Tax.  Scripti  rcceo- 
tiores  et  ediii  leruii^  4^LructiUUa.  —  HestructHia. 
Quinquc  ^yllsibis,  quod  adjectivum  tiietur  vcrsus 
Prudentii  Perisleph.  11.,  x,  346,  sqq.  :' 

iEdem  sibi  ipse  mente  io  bominis  condidit 
Vivam,  serenam,  sensualem,  siabilein, 
iSolvi  iucapacem  pos^,  n^^  d^stfucti}^. 

Mem  aliquoiies  cum  Viiruvio  et  Cetso  dixit,  tiruc^i^ 
iis ;  ut  Terlullianus,  instructilis.  Bun. 

Malis  cogitationibus  sordidatur.  L.  v  Inst.,  c.  20. 
Quanto  satiw  eU  mentem  pofMus  #k^«,  qm  W<^  f  l- 


maluimus  sequi  inss.  el  edllos.  —  IneluibUes  macu- 
ias  Ciceronis  est,  I.  v,  in  Ver.,  c.  16 ,  el  pro  sectio, 
cap.  27,  macukis  eluere.  8dn. 

Impartiatur.  i  Colb. ,  impartiamur.  Reglo-Put., 
4  Colb.,  Clarom.,  edrt.  Caniabrig.',  impetiatfir. 

Tam  immortales.  Reimn^ann.,  tam  Unmortalis,  \n 
sin^ulari,  non  tndocie;  ut  statiin,  meit«  etanima... 
assequitur.  Bu^. 

Deus..Jn  cordc...  consecratus,  I.  vi  Insl.,  cap.  25. 
Secum...  habeat  Deum  semper  in  corde  suo  consecra- 
tuni^,  quoniaip  ipse  est  ^ei  templum.  Minuc.  Fel.  , 
c.  52 :  Nonne  metius  in  noslra  detiicandus  est^mente^  in 
nostro  imo  cdnsecrandus  est  pectore?  Bur^. 

Destructilia,  Sic  lego  cura  vetusti§Simis  el  optimis 


Quod  non  cereis  ardenti^bus,  Vide  ^^t.  supra  ad 
lib.  vtlns^.,  c.ip.  6. 

Sed  claritate  gc  luqe  sapifintite.  Hs.  Bodl.  habet, 
^dDei  ctaritate;  editl  notinulli  iicduce  sapientia. 

Cujus  d^viniiati  secreta  mentts  pqtent.  H.tpc  desiint 
in  i^rec.  inss.  ct  edd.  I\^)m.  qiiorum  \ice  lcgiigr 
ejus  divinitalis  potentia  i(fl  vivemis ;  ita  eli.im  habcnt 
velvsl-ti  sacciili  XY  eiliiiones.  At  in  Bopon.  nuiliis- 
mie  ijliis  esl  ui  iu  lextu;  in  Rcijio-Vut.  vero,  cujui 
aipinitatis\ta  patentia  vivemus.  —  C«ii'«  divxnitatt  $£- 
cret(\  meniis  patent^  itn  livemus,  Il.n*  l.Vi  Insl.,c.  24  : 

Deo...  ni/iii  potest'  esse  secretum...  patemus  Deo 

peidivinitAS  nec  vjsceHffus  submpv^i  fotest.  Bdw.' 


s5i^=ppwBi^^ 


JilMlJI    klilklW^H 


PISSERTATIO 


m  mma  UBftd  de  im  dei. 

AUCTORE  DOM.  L^  NOURRY  9,  ^  ^. 


"^=^ 


GAPUT  PRIHUH. 

Libri  hujus  init\^  {Ct^p.  i )  em^  a  se  id^cicco  con- 
scriptum  esse  siguificat,  u(  plurimorum  acquorum- 


dam  etiam  philosopborum  Qoargueret  m9i^>  quo 
Deom  frasci  pernegabant.  Fatetur  autem  se  non  eo 
arrogantiae  devenisse,  ut  persuasum  haberet  verita- 
tem,  quam  pmo  homo,  tesie  Socrate,  per  se  ipsum 
solum  compat^§  Gt^t^t»  suo  s^  i^q^pce^di]^^  in- 


U9  CAf.  l  A^ALTMS 

g9^ :  S94  M»  ^  Mlnft  mvtlt»  wiuilis  paielft-  A 
cieodsc  poteslatem  habet,  doctrinam  se  sequi  pro- 
fiietor. 

Tribus  vero  gr^dihw  ad  hm,  ioquil  (Cap.  %) , 
yeriuiw  ooosceiidiUur.  Priipus  est  fnlsas  inielligere 
religiooes,  et  abjiiiiiere  impios  deorum  cultas.  Scicun- 
dus»  cogDOSfcere  veruv,  uniottm »  summumque  DeoHi, 
qui  oiuQi^  potesUle  sua  creevii,  et  provideDUa  gu- 
bemat.  Tertius,  agno^cere  Qei  legatum  ac  nuoiium, 
qoi  homines  erroriVns  |il»eralos ,  ad  bujus  veri  Dei 
eiiUuogi  a^c  jusiltiam  ionpavU.  iteeviter  autam  iodieai 
ubinaDQ  iUoe,  qui  k^m  Uipli(>an  vertVaUs  gnukm  ck* 
pUcando  ^tberrftveriul,  aot  coAtaavertt,  aot  deiDceps 
confutaturiis  f  it. 

Bisita  praQlibatis»  do^t  qttadraplicem  de  ira  Dei 
balieri  posse  qttsstioneiii*  Pximo ,  ao  Deo  ira  tri-  b 
Imiend^  sit,  et  demenda  gratia.  Secundo,  an  utraque 
ipsi  4etraheoda.  Tertio,  au  gcatia  ipsi  ascribeada , 
et  toUeiida  ira.  QuarU),  an  uiraque  ipsi  attribiieoda. 
pe  primaqua^Uone  oon  poiest,  inqiUt  {Cap.  5),  uUa 
esse  disceptalio.  Quid  enim  dictu  mngis  abaurdufli, 
quara  Dcum,  i»oui  avctotem,  oemlai  prodeesc  ac  be- 
nteficere,  s^  nocere  laotum  omnibus,  ei  irasci? 

^picurei  vero  plaoe  somniavecant  in  Dee  nuikim 
esse  oui  grati^is  aut  im  mMim  ( Co^.  4).  Sed  pauci , 
iique  scelerau  boiuioos  b-^tc  (elsissima  dueebanluvopi- 
nione.  S^  Deu^  enito,  aioot  Uli  garriekuu,  noii  roovo- 
tur;  si  iilla  absqne  voIttOtUle  aui  providenita  lorpel 
immobilis ,  is  procuiduWQ  Deus  bdb  est.  Quamobrem 
Si  h«c  sil  Epicuri  epiiiio,  ille  profeelo  non  reipsa , 
sed  Tcrbo  teous  peum  ei^istcre  asseniit.  G 

Stoici  autem  aiuquenOiionlU  arbitrabaHlur  {€ap.  h) 
gratiaoi  io  Deo  quidem  esse«  sed  «uUfmi  mquam  irae 
comdiotioAei».  ^tenjm  sicuti  benigniias,  uiebant ,  ei 
heo^eotia  Mi  Deo  essc  <ilcbet,  ita  et  qiMstibel  mtmfs 
perilurl^Uo  ab  eo  omjwo  absii,  oeoesse  esi.  Contra 
vero  liaciaotius  ;  Si  DcMS,  inquit,  movelur  graiia; 
ejqnQ  ei  ira.  Verumenimvero  qui  boaos  ei  pios  diligit, 
iUe  impiis  et  ioiqiiis  irasciUir.  Soni  quippe  dileciio  ex 
mi^  odio,  el  oiali  odium  ex  bom  dileciione  oKHiat 
sc  proflttil.  Qtti  ergo  gralise  moiu  bonis  benefacii , 
ilie  eliaoa  m^Us  iratus,  eos  pro  merito  corriptt  ei 
casligau 

Ilo^e  auctoff  noaler  censel  (Cap.  6)  eam  solam 
seoie^Uefli  wrilaii  coesonam  esse,  quse  asserit  Deum 
siculgratia,  lUetira  reipsa  eommovert.  In  hoc  autem  B 
toiiMsreUg'ioiu8.suHimam  etcardbiemversariexistimjiC 
{Cap,  7).  Quod  quidem  eo  demonstral,  quod  homo, 
etsi  mulia  cum  bmlie  communia,  aut  iis  similia  ha- 
beal,  sapienlia  lamen  ac  poiissimum  reltgione,  sive 
nioliiio  et  ouUu  D^i  ab  aliis  di^rmgiiiiur.  Atqoi  reli- 
gio  sine  sincero  Dei,  peecatoribus  offsnsi,  atque  irati, 
meia  slare  non  polesl.  Iram  ergo  Del  perperam  tol- 
lere conabaftior Epiciirei  {Gap.  9),  qot  illum  nihit 
ciHnune  eflulaebant.  FroeiFa  enim  nihil  cupanti,  nihil- 
que  cuM  nobis  conHOune  luibenti,  templa  aedifican- 
tur,  ac  fionisacrifieia.  Nulliis  enim  honos  ei  debetur. 
Ad  haec  vero  :  si  Dens  non  irascilur,  utique  non  ti- 
neliir ;  si  non  timetur,  nec  ettam  coHtor ;  quin  ironko 


ttUJUS  IIBEI.  m 

bomlnes  imUo  eonseienii»  kmm  eQOMM,  in  ooMii 
scelenim  genere  vejulabunnir. 

Respondebant  autem  religionem  et  di^iftiltiis.m- 
tum  a  prudenlibus  viris  confleia  fuisse  non  Tcntttis, 
sed  uiiljtatis  gratia,  utaiii  aimirum  «Imii  ny^ovi  ka- 
Qocenlia  ac  morum  integrilaie  diiceieiii.  Faieuur 
quidem  Lactantius  magnam  hoc  respoMO  sibi  |ir»- 
pooi  disputaodi  maienaia,  el  a  ano  pfopoaiie  alie- 
oam,  Quam  laaseii  l»reYiter  aitingll.  Nefmi  kaqae 
(;Cep.  d )  Proiagoram  primiim  omniom  in  dobium  vo^ 
oasse,  an  ait  aliquis  Deus :  deinde  J^Mearmn  apepSa 
penitusque  absurda  coatmdictioiie  doeoiBoe  dtvinM 
esse  quaipdain  nauiraro ,  aed  eiiiis  ppeeidswlia  «Dlla 
sit;  denique  Diagopam  ei  Thee4oii|pii»  — ininon^;oese 
uUum  esse  Deom. 

Tam  ialsas  aulem  bas  pptoiOBeB  «SllmdilM  eve^ 
tat,  variis  aovalidia  prolseie  raiiemmi  flMmentis  oa- 
lendit  {Cap.  10)  liloe  plaiie  emre,  qttimQndumnulia 
Dei  provideniia,  sed  minulis  et  inseeabilibfts ,  sfenti 
Leuoippiis,  Demoerilus,  Epteurus  el  Lticrettu^,  cor- 
pnsonlis  eonerelem,  sea  sola  natura  extitisse  sotimta- 
▼eranl.  Non  levierl  dehifie  bracbio,  nec  mhiorh  pon- 
deris  argomentationlbus  emrem  coneeilt  destruitqae 
8tratonl9,  qei  siulte  praedfcabat  nattiram,  sensu  et  fl' 
gura  earentem ,  nllo  sine  artifiee ,  vel  auctore,  scd 
aua  sponte  generatam,  Aliis  Tero  argmneniis  eviden- 
llssime  ostendft  bominem,  qui  ab  htino  nomen  sor- 
liltts  esi,  el  ejue  animam ,  ac  totum  mtindmn  a  Deo 
fuisse  creata;  ifltttsque  proTidentia  gQbernarf.  Pianc 
ergo,  ii  omnes,  inquH  ille,  delirabant,  qvt  retigionem 
metus  ac  lerroris  causa  Instrtutam  yemfitabant. 

Pltrribtts  posthxe  exemplfs  et  nttlonibus  manlfes- 
tisaime  demonstrat  (  Cop.  i  t )  unum  lantttmmodo  esse 
posse  httne  Deum.Quod  qtiidem,  post  |>atefactam  Im- 
pii  phirium  deorum  cuttus  orlginem,  publico,  nec  du- 
bto  eerle  Platonis,  Trismegisti,  Socratis,  Pythagorac, 
Antisthenis  et  Aristotelis  testimonio  confirmat.  S<^ 
hi,  Inquit,  queniadmodum  |[M)et.'e,  et  alH  gcntilcs 
etiamsi  conecsserini  unum  esse  Deum;  qula  tamen 
nihil  dcejus,  quem  beneflcum  credebant,  cuftu  sia- 
tucrttnt ,  idcirco  arbilrail  sunt  llhim  Ira  nunc^uam 
coneitari.  Ex  his  porro,  quae  hactenus  dfcia  sunt, 
ilte  concludtt  {Cap.  i2)f^ind!tu8  eversam  esse  ilto* 
rom  responsionem,  qoi  contendebani  renglonem  uti- 
lilatis  tantum  gratia  inlroductam. 

Aliis  tamen  adhuc  rationum  momenUs  convinciC 
Deum  reipsa  ttasci.  Sed  ut  haec  adhuc  planiora  om- 
nibus  fierent,  toculenter  ille  ostendit  (Cap.  15)  mun- 
dum  non  routorum  animaUum,  sed  bomi^gm  c^vsa 
f\ilsse  a  Deo  conditum. 

At  si  iia  est,  inquiebant  Acaderoici,  ciir  tam  mjulta 
ipsimet  hominl  eontraria  ac  pestlfera  inveniuntur? 
Respondebant  quldem  Stoici  latentem  eororo  utilita* 
lem  posse  deinceps  agnosci,  ac  ex  ipsis  aoimalibtia 
contra  eorum  Tcnena  haberi  remedltim.  Sed  hos  rer 
fellit  Lactantius,  quia  multa  nullt  videntur  esse  i^ili* 
tati,  ac  satius  esset  nulla  fleri  noxia  et  mortifera  ^ 
quam  ex  IHis  adversus  ipsa  remedium  quaerere.  Qua- 
propter  IHe  respondet  soli  ex  animantibus  homini  in- 


151  DISSEHT.  D.  LE  NOURRY  IN  LIB.  DE  \Kk  DEI.  m 

ditam  a  DeosapienUaro,  qua  bona  discernai  a  roalis.  A  enim,  prolwret  deliclum,  et  ad  majora  iier  securum 
atque  illa  eligai,  el  haH5  ac  quaecumque  sibi  noxia      panderet 


sani,  devitel. 

Eadem  ratione  aliam  cvertit  argumentationem , 
qiiam  sibi  ipse  hunc  proposuit  in  modum  :  Aut  Deus 
polesf,  et  non  vuU  mala  lollere,  eoqueipso  invidus 
est :  aul  vull,  et  non  potesi,  et  iia  esi  infirmus.  Ergo 
nec  Deus  dicendus  erit.  Concedit  autem  Laciantius 
Deum  posse  maluro  tollere,  sed  ideo  illud  non  susiu- 
lisse;  quia  oomini ,  uti  dictum  est,  dedit  sapientiam, 
qua  poiest  roalum  agnoscere,  et  summum  bonum  , 
seu  beataro  immortalitatem  adipisci. 

Qtieroadmoduro  vero  Deus  roundum  propier  homi- 
iieni,  sic  et  hunc  propter  se  creavit,  id  esi,  ut  nb  illo 
cognoscatur,  ac  debita  veneraiione  colatur.  Inde  au- 
tem  scite  colligit  ( Cap,  14 )  eumdein  hominem  reli- 
gionis,  et  ut  ait  Cicero,  justitiae  causa  Tuisse  creaium. 
S»i  quis  vero  sciscitetur,  unde  ergo  pecctta  ad  honii- 
nem  perveneriut ,  responsuro  a  Lactaiiiio  is  accipiet 
(Cap.  15),  se  jaro  hiiic  quxstioni  satisrecisse,  cum 
dixit  Deuro  horoini  bonuni  proposuisse  etmalum,  hoc 
autem,  quod  odit,  permisisse,  ut  illiid,  quod  amat, 
inde  emicaret.  At  quia  homo,  non  secus  ac  mundus , 
componitur  rebus  contrariis  et  repiiguaniibus,  anima 
videlicet  solida  et  aeiema,  et  corpore  fragili  et  mor  • 
tali,  hinc  profecto  orta  sunt  ei  naturae  ejus  deprava- 
tio,  et  vitia,  qus  Dei  legibiis  probiberi  oportuit.  Deus 
ergo  in  bonos  homines  eis  morem  gerentes  gratia , 
atque  in  praevaricatores  ira  comroovetnr. 

Neque  Epicurus  obji^.ere  poterat  in  Deo  pariter 
esse  debere  tirooris,  libidinis,  et  cupiditatis  affectus.  G 
Naro  hi  aliique  similes  motus,  ex  hominis  fragilitate 
orti,  in  Deum,  qui  imroorialis  est,  et  nulliiis  rei  egei, 
cadere  non  possuiit  (Cap.  16).  Contra  vero  ira  ad- 
Tcrsus  malos  homines,  et  erga  bonos  charitas,  atque 
in  afRictos  miseratio,  sunt  affectus  Deo  plane  digni , 
suanique  habent  in  ipso  materiam.  Secus  enim  om- 
nia  scelerum  genera  mundum  impune  inundarent. 

Inslabat  Epicurus  Deum  esse  beatum ,  ergo  quie- 
tum  et  nihil  curantem.  At  sentit  certe,  uti  arguit 
Lactantius  (Cap.  i7),  semperque  vivit.  Agit  igitur. 
Quac  autem  cst  actio  Dei,  nisi  mundi  ndministratio? 
At  si  curam  muudi  ot  hominis  liabet ,  vult  profecio 
ab  homine  legem  suam  observari,  et  illius  prsevarica- 
loribus  irascitur. 


Neque  sinit  sibi  objici  Archytae  exeropluro,  qui 
propierea  quod  villico  peccanti  iratus  erat ,  eum  pu« 
nire  noluit.  Unicuro  quippe  exemplum  esi,  quod  nul- 
lus,  uii  ille  Platonis  testimonio  variisque  rationibus 
probare  contendil,  debet  imitari.  At  de  Deo,  inquit, 
de  cujus  tamcn  Ggurn  tacet,  idem  dicendum  ac  de  ho- 
roine,  quem  similem  sibi  fecit. 

Verum  quia  honio  anima  constat  et  corpure  quibus 
ad  virtutes ,  aut  contra  sancitam  a  Deo  legem  ad  vi- 
tia  fertur;  idcirco  Deus,  omniuro  pater  et  rector ,  de- 
lectatur  illins  virtutibus,  et  vitiis  coromovetur;  boiios 
diligit,  et  injustos  odio  habet  (Cap,  19). 

At  quid  ei,  inquiebant,  opus  odio,  qui  et  bonissla- 
B  tuit  praemium,  et  malis  pcenamfQuin,  inquit  Lac- 
tnntius,  si  qiiis  juste  ac  recte  vivat ,  Deuni  vero  nec 
colat ,  iiec  curet,  lunc  ipse  Deus  hiinc  non  sinii  esse 
iropuniluro ,  ac  propier  ejus  superbiaro  ira  in  eum 
commovetur.  Qemadmoduni  ergo  ignoscere  potest, 
Ita  ct  irasci. 

Interroganti  autero  cur  ii,  qui  peccant,  saepe  feli- 
ces,  et  qui  pie  vivunt,  saepe  miseri  sint;  rcspqndet 
auclor  (Cap,  20)  noster  filios  suh  disciplina  patris  sui 
constitutos,  strictius  et  frugalius  aliis  fugilivis  et  ab- 
dicatis  vivere.  Deinde  vero,  qui  peccanl,  inquit,  non 
effugient  Dei  judicium,  et  debilas  xieriiasque  scele- 
rum  poenas  aliquando  dabunt. 

Insiabant  :  eur  Deus ,  si  peccantibus  irascitur,  in 
eos  statim  non  animadvertit  ?  Qnoniam  curo  ea,  ait 
Lactantius ,  sit  humana  fragilitas,  ut  nemo  non  pec- 
cet ,  paucissimi  profecto  viverent.  Deinde  vero  n^ulii 
ex  malis  et  improbis  fiunt  justi  et  continentes,  plii- 
resque  ex  idolorum  cultoribiis  verum  Deum  agnove- 
runt.  Utilissima  igitur  est  paiieniia  Dei,  qui  lametsi 
noxios  sero  puniat,  eos  nihilominus  qiii  pertinaciter 
emendari  nolunl,  longius  procedcre  non  patiiur. 

Yeruro  acrius  adhuc  alii  urgebaut  tanturo  abesse , 
ut  Deiis  irascaiur,  quin  potiiis  hominem  irasci  om- 
nino  prohibeat.  Sed  hoc  facile  diluil  Lnctantius  (Cap. 
21 ).  Nam  Deus  <|uidem  vetat  hominem  irasci;  quia 
saepe  saepins  injusia  esi  ejusira  :  ipse  vero  Deiis  nun^ 
quam  ira  nisi  jusla  movetur.  Ad  haec  vero  Deus  non 
prohibuit,  ne  homo  quovis  irae  moiu  tangatiir,  sed  ne 
in  eo  perinaneat.  Quapropter  illam  temperari  jussil. 


Nec  erat  profecto  quod  adhuc  urgeret  Epicurus  D  el  honruieiu  ante  solis  occasum  fratri  suo  reconciliari. 


eom ,  qui  alteri  nocet,  non  esse  bonum.  Non  eiiim 
nocent,  qui  debitas  a  reis  et  iniquis  poeuas  rc- 
petunt. 

£x  variis  deinde,  quas  Stoici  et  alii  attulerunt  irae 
definitionibus ,  plnnum  utique  Lactantiiis  facit  eos 
profecto  non  iniellexisse  quidnam  inter  iram  justani 
et  inju^tam  sit  discriminis.  Data  aulem  justx  ine  veni 
finitione, colligit  (Cap,  18) eam  nec ab homine,  ncc 
ab  ipso  Deo  posse  adimi.  Quid  igitiir,  inquiebAut  ? 
Nonne  sine  irae  affectu  peccatacorrigipossunt?  Recie, 
ait  Laclantius,  si  scelus  occultum  sit ,  aut  ei  hurnaita 
lege  caveatur.  At  qiiando  cognitum  et  apertum  est, 
aequum  illius  judicem  indignari  necesse  est.  Alioqui 


Quamvis  autem  ipse  sit  aeternus,  irae  tamen  suae  mo- 
tum  in  poiesute  sna  ita  liabet,  ut  iis  tauiuro,  qui 
semper  peccant,  in  a;lernum  irascatur. 

E:i  porro  ira  Deum  revera  commoveri  auctor  nos- 
ter  rursus  probat  {Cap,  ^  et  23)  tion  iisquidem, 
quae  etlinici  rejiciebant,  sacrorom  nostronim  vaium 
testimoniis,  sed  aliorum,  atque  in  primis  Sybillarum 
et  ApollinisMilesii,  qu'U)us  refragariethnicioroninonon 
poterant.  Addit  vero  iroperium  siiie  roetu,  ac  metum 
sine  ira  coiisistere  non  posse.  Alqui  Deus  imperiuin 
habet,  ergo  et  iram,  aique  idcirco  daemones,  et  cae- 
tera  omnia  ad  nutum  ejus  contremiscunt. 

Denique  librum  hunc  Laclaniius  absolvit  epilogo , 


453  CAP.  ]l  DE  HDJUS  LIB. 

qao  concludit  Denm  amandum,  quia  optimus  pater ;  A 
tiroendum,  quia  severus  dominus;  honorandum,  quia 
Dens  beneficentissimus  esl.  Concludit  iiaque  morem 
illi  gerendum,  caducis  et  fragilibus  bonis,  Yoluptati- 
bus,  ei  Titiis  nuntium  reroitienduni,  vacandum  operi- 
bus  justitix,  innocentiae ,  beneAcentiae »  aliisque  vir- 
tatibus;  ut  beatissima  necessitudine  ipsi  Deo  copu- 
bti,  semper  propiiium  habeamus,  nec  amplius  verea- 
rour  iraturo. 

CAPUT  II. 

De  hujia  iibri  auctore^  tilulo,  argumentOj  mtate ,  quave 
teribendi  ratione  ab  itlo  compoiitus,  acqnomodo  Ci' 
eeronem  nmtatu$  tfl. 

ybruro  hunc  a  Lactaniio  nostro  profectum  fuisse 
lam  cenum  consiansque  est,  ut  nulla  unqiuim  fuerit,  B 
aut  esse  possit  ea  de  re  disceptalio  aut  controversia. 
Suis  enim  ille  verbis  se  ipsum  hujus  libri ,  quem  se 
scripiurum  promiserat,  prodit  auclorem.  In  secundo 
sjquidem  Divinarum  Irrslituiionum  libro,  ubi  in  ser- 
inonem  de  ira  Dei  incidit :  c  Seponatur,  inqnil,  inte- 
rim  locus  hic  nobis  de  ira  Dei  disserendi,  quod  el  ube- 
rior  est  materia,  et  opere  proprio  latius  exsequenda.  > 
At  promissis  suis  steiisse  ipsemet  diserte  signiAcat. 
In  hoc  qutppe  libro  nos  sot^pius  ad  secundum ,  quar- 
tum  et  sextum  divlnarum  Institutionum  suarum  sic 
miitit,  nt  omnium  horumce  librorum  verum  pareu' 
tem  se  fuisse  palam  fateaiur.  Plura  igiiur  in  rem 
adeo  claram,  adeoqiie  aperle  ab  ipsomet  auctore 
Dostro  confessam ,  lestimonia  aliorum  scriptorum 
congerere  tain  Tacile  esset ,  quam  supervacaneum.  G 
llieronymiim  tamen  cum  ob  illius  antiquilatem,  tum 
ob  eam  qaam  de  hoc  libro  fert  sententiam ,  penitus 
onittere  iion  possumus.  Primum  itaque  ad  Magnum 
urbis  Bomae  oratorem  sic  de  lioc  libro  scripsit : 
<  I^ctantius  de  Ira  et  Opificio  Dei  duo  volumina  con- 
didit,  quos  si  legere  volueris ,  dialogorum  Ciceroiiis 
in  eis  iittrofirry  reperies.  >  Suo  aiitem  Scripiorum  Ec- 
desiastioorum  in  catalogo,  ubi  ad  ipsum  Laclniitium 
venit :  <  Habemus,  inquit,  ejus  libriim,  et  pulcherri- 
iDum  de  Ira  Dei.  >  Deniqiiealio  iii  opere  :  <  Firinia- 
nos  noster  librum  de  Ira  Dei ,  docto  pariier  ei  elo- 
qoenli  serroone  conscripsit,  quem  qiii  Icgerit,  piito 
ei  ad  irs  Intellectum  saiis  abuiide  posse  sufficere.  > 
ADveroillud  Hieronymi  hocde  libro  judiciiim  ^iequum 
sit,  et  omnibus  probetiir,  nos  infra  examiiiabiinus.  D 
Jam  vero  ex  citatis  illius»  atque  Lactantii  etiam  iio- 
stri  verbis  colligimiis  illuiu  hujusce  libri  esse  verum 
genuinumque  pareniem. 

Nec  ffiinus  clare  perspicimus  ab  illo  de  Ira  Dci 
faisse  inscriptum.  Tametsi  enim  de  liac  inscriptione 
Rieronymus  et  ipsemet  Lacunlius  plane  tacuissent, 
eam  sane  totos  ipse,  quanius  est ,  liber  clamai  et  as- 
serit.  Non  alius  siquidem  in  eo  scribendo  Lactantii 
icopus  finisque  fuii,  quam  ut  palam  omnibus  iaceret 
Deum  revera  irasci.  Neque  aliud  eiiam  toto  fere  in 
Iioc  libro,  quam  de  ira  Dei  iractatur  argumenium,  et 
ad  illud  omnia  refenintur.  Quod  quidem  ex  facia  a 
Dobis  illiiis  analysi,  vel  elinm  levissima  libri  ipsius 


AUCT/  TITUL..  ETC.  ISi 

lectione,  perspicuum  cunctis  flet  et  manifestissimum. 
Postremo  ex  iisdem  Lactantii,  quos  dtavimus,  lo- 
cis  eadem  profecto  evidentia  demonstratur  hunc  11- 
brum  ab  ipso,  post  septem  divinarum  Institulionom 
libros  compositum,  et  juris  factum  publici.  Non  loo- 
gum  auiem  inter  utrosque  intercessisse  temporis  spa- 
tium  haud  absurde  dici  potest.  Cum  enim  scripsit  se« 
cundum  divinarum  Insiitutionuin  librom  »  polliciius 
est,  uii  paulo  ante  observavimus ,  fore  ut  Iiunc  li- 
brum  conficeret.  At  eum  cito  fidem  suam  liberasse 
inde  colligiinr,  quod  persuasum  planehabuerit,  hanc 
de  ira  Dei  qu;esiionem  eo  majoris  esse  momenli, 
quod  a  plurimis,  ut  diximuSy  scriptoribus,  et  a  pbilo- 
sophis  ethnicis  nec  paucis  quidem,  nec  ignobilibus » 
qui  eam  negabant,  religio  fuiiditus  tolleretur.  At  quo 
luendae  veriiatis,  qiiemadmodum  vidimus,  ardore  erat 
incensus ,  non  potuit  utiqiie  longioreni  ad  alios  ab  er« 
rore  liberandos,  et  vera  doctrina  informandos,  mo- 
ram  interponere. 

Prseterea  Lactantius  t  Exirema  senectute  > ,  uti 
ait  Hieronymus,  t  magister  Csesaris  Crispi,  filiiCon* 
stantini ,  in  Gallia  foit.  >  Crispus  autem  bellum  iu 
Galliis  circa  annum  5^0  gerebat,  et  anno  5^,  qiio 
vix  dum  aetatis  suae  tricesimum  attigerat ,  mortuns 
est.  Atqui  Laclantiusoperam,  sicutidiximus,  conscri- 
bendis  Instiiuiiouum  divinarum  libris  circa  annum 
321,  aetate  jam  provectiis  navabat.  Non  longum  ergo 
post  tempos  hone,  sicuii  promiserat,  librum  de  In 
Dei  composuit,  publicamque  emisit  in  locem. 

Eodem  porro  hunc  ac  superiores  libros  stylo,  ea- 
demque  scribendi  ratione  ab  lllo  exaratum  fuisse , 
nemo  sane,  qui  eos  semel  cursimve  iegerit,  umquaro 
inficiabitur.  Ubique  enim  in  eo  idem  atque  in  aliis 
emicat  argumentandi  genus,  eadem  sermonis  elegan- 
tia,  idem  orationis  cultus ,  ornatus  et  nitor.  Qiiam- 
obrem  boc  fusius  probare,  quid  aliud  esi,  qoaro  me- 
ridiano  soli  lucem  afferre  supervacuam? 

Animadversione  vero  aliqua  haud  prorsus  indignum 
illud  erit,  quod  Laclantiiis  in  hiijus  libri  peroratione 
significat  imitanduro  sibi  proposuisse  Ciceronero. 
Audi,  quaeso,  ejus  verba  :  <  Resiat ,  ui  more  Gicero- 
nis  utamur  epilogo  ad  perorandum  :  siciit  ille  in  Tus- 
culanis  de  morte  disserens  fecii,  iia  nos  in  lioc  opere 
testimonia  divina,  qiiibus  credi  possit,  adliibere  debe- 
mus.  >  Ibi  autem  ille  primum  Tusculanaruni  Quaestio- 
num  librum  indicat ,  cujus  epilogum  se  imiinri  haiid 
immerito  profitetur. 

Nonne  aulem,  inquiet  aliquis ,  hanc  ob  rationem 
Hieronymus  Magno  scribebai  imroiiwt  dialogoruniCi- 
ceronis  in  Iiocce  libro  reperiri?  Minime  quidem,  uti 
putarous.  Laiinum  enimvero  oraiorem  in  cpilogo 
dumtaxat  se  imitari  significat,  nec  eoruin  quae  abillo 
dicta  sunt,  fecit  compendium  :  quin  imnio  testimoniis 
iiiitur  ab  iis ,  quae  Cicero  adhibet ,  plane  penitosque 
diversis.  Yox  itaque  iTrrrofAQ  ab  Hieronymo  eo,  nisi 
fallimur.  sensu  usuri»atur,  (^uo  a  pqbis  ^uperius  cx- 
plicaia  esi. 


1S5 


f  DISSERT.  J>.  LE  NOVRRT  IN  LIB.  1)£  IIU  DEl.  156 

CAPUT  m.  A  Scriptores  arbiirati  sant  lianc  Ponatqm  enrodem  eise. 


Quibui  Lacl€Mtiu$  foUom^  Md  hum  iibnm  twfkUn- 
dumaddMCiut  dl,  U  qmi  Bonaim,  eui  eum  nuucupat : 
de  hujui  titri  in  eu^nU  divkiani^  41  emj^um  mguf 
menUi^  d$  codieihue  manui^plii  et  edithf  ae  Mrie- 
rum  in  eum  ohiereaiiambu9n 

Pr^cipaa  raiia,  quae  LactaiUium  ad  li^nc  tibrum 
exarandum  inipulit,  baec  esse  videlur  ^  quod  ille  in 
assere^da  Dei  ira,  quam  a  p1urifi\is  nepxi  compcre- 
rai,  omnen)  reli^i^nis  pieiatisque  summam,  ^ccardi- 
ncm  versari  arbitrab;ilur.  Ea  quippe  sublala,  putabat, 
u^  pulq  anie  (Uccbanius^  ver^m  quoque  religionem 
fnn^Hus  toUi,  deleri  et  extingui.  Gum  itique  videret 
lianc  Dei  irai^  a  pluribus  non  infimi  noniinis  homi- 


cui  Lactaniius  alium  de  Hortibus  persecutorum  li- 
brum  hoc  titulo,  ad  Donatum  confeaorem^  antea  di« 
rexer;it.  At  optandum  certe  foret,  at  eruditi  illi  viri 
quamdnm  satls  validam  opinionls  su»  rationem  at- 
tulissent.  Non  eiiim  alia  nilunlur,  quam  nominis  si* 
railitudine,  qua  quidem  Lactantium,  sicuti  summopere 
cupiebant,  hujus  libri  auctorem  esse  conficl  posse  pu- 
uverunt.  8ed  soiitam  eorum  persptcacitatem  hic 
ptane  desideramus.  Maxima  siquidemest  inter  utrum- 
que  i!lum  Donaium  differentia.  U  quippe,  ciii  liber  de 
Mor^ibu»  p^r^ecmoarum  dedi^tMT ,  altfro ,  ^ti  alit^l 
o$t««diHm««  9Bta(^  aotiquior,  cel«berrimu9  mrtyr 
fuii,  de  quo  scriptum  ab  ejusdem  Ubri  imiore  lcgi- 
mus  :c  Novies  tormentis  cruciatibusque  v^riis  svibjcc- 


iiibus,  ^t  a  celet^errirai?  philoso|)his  negari^  hp^  om-  ^  ^"s,  novies  adversarium  gtoriosa  confessione  vicisii.i 

^^.       f!K_>^       1.1:^^      —^r.ll^ 1.^      !.  I^T <      *        AllaV    VAI>A     ri/\nAttlO    /»ltt    ISl«A»    Aa    fnA    T^aX      n>.»o..^A....^ 


nes  libroi  pubiico  rerellendQS  esse  ceiisiiii.  Novcrat 
cnim  St^oicos,  quorum  maxima  profec^o  erat  aucto- 
ritas,  pnlam  asseruisse  Deumgratia  quidem,  sed  ne- 
quaquam  ira  moveri.  Nec  minus  exploraium  habebat 
dtvulgatos  fuisse  in  favorabilis,  uii  ipse  loquilur,  hu- 
jus  opinients  defensionem  a  Seneca  Ubros,  quibiis  ob 
doctrinae  et  xquitatis  femam,  plures  in  errorem  posse 
Induel  epinabaiiir.  €erto  denique  eeNius  noverat  pes- 
simam  caelerorum  omnium  esse  opinionem  Epicureo- 
rum,  qui  jaclilabantDeum  nec  ira  exciiari,  nec  tangi 
gratia.  Ne  quis  ergo  maxima  horum  impieiate  ac 
falsa  pietate  Stoicorumampliusdecipereiur,'ad  utros- 
qiie  eonfuiandos,  et  qiiam  veram  pulabat  de  ira  Del 
sentcntiam  stabitiend^im  hunc  librum  edidft.  Neque 
id  ilie  proCecmi  d'is«'uttulat.  Naw  libiri  initio  Douatum,  ^ 
atQU^  eju«  n(¥Huue,  {lUoiS  oinues  hia  afalur  verbis  : 
s  Qifojrum  etrrpre,  qui  mai^imus  es(,  et  ad  eveneadufli 
Vm  ^umaiuip  «u^um  spectat,  coarguc.ndus  est  a  uor 
ki^ ;  lie  ^  ipne  faUaris ,  impul«u>  auctoritate  homi- 
m»y  quA  «6  putont  sap»euteB.  >  Rur^us  vero  in  libii 
a^A^W^ :  i  ll^c  bahui,  qui  de  ira  Dei  dicepem  ,  Dor 
naie  chariss'rme ;  ul  sci^,  qttemadmodum  refel&eres 
f p;5,  qW  I^ftV^  faciu^^  im^^bileip.  \  Ibi  vera  praeci- 
PU9  ^^^^gciat  Spijiviifep^,  qui  c^ip  ^ecup  suae  pciucipe, 
^i  ip&eqiei  Lgcijvpi.iiu?  s\it ,  ^oceba^^^  ft^v^  idep  essi^ 
i(^C(irrMp\^^ifl  ^  beA^um;  quiil  Wpc;\*  qnielM^est,  n^iC 
yoircp  \tu.qMaro,  ir^sciiur. 

D.oi\?^^pi^;^m^ra,  sicy^ti  ^o\  audiy^lAf  ^onuvrtUt 
ipitvp  et  8ue  buju^  lihri,  fluem  \^\  dire^i(  et  uui^:^- 
j>^vH.  Qu'(S  ^uiem  ille  i%  diqu  sai^fi  dif6c)Iiim«a(^  p 
H^i\ulli  qui(lem  WPica^illwr  :^ut  eiJ^^  ftv^^^  4vi  ^w 
tae  Donatistarum  parens  et  auctor  (^\t,  ^^t  i^lium  hoc 
natum^  Hieronjnr^  pracceptorem.  Sed  liaec  gratis  nul- 
lague  daia  autratione,  au^c^njectura  ^cro  saliem  ^i- 
^ili,  finguntur. 

Quidam  yero  haud  ignpbiles  cerie  npstrae  actatj^ 


Aller  vero  Donatus  cui  liber  de  Ira  Dei  nuncupaiur , 
tyro  adhuc  eral,  necdum  satis  in  phrisliana  doctrina 
ekerciutus,  de  quo  Lactantius,  sicuti  ex  citaiis  paiilo 
aiiie  ejiis  verbis  vidimus,  timebat  ne  falsis  pluloso- 
pliorum  de  ira  Dei  opinionibus  imbi^eretur  ci  ludifi- 
caretur.  Quanlum  auiem  prior  Doqatus  nobili^siiQO 
mariyrii  iriumplio  celebris  fuit,  lantum  poslerior 
cunciis  incopilus  est.  Nihil  enim  aliud  de  eo  con^- 
[lerlum  hqbomiis  y  ipsi  qiiod  ex  Lactantii  diclis  didi- 
ciraus,  illuni  nisi  «'^miciOa  conjunc^issimum  ac  disci- 
pulum  cjiis  fuisse.  Piura  siquiderpde  illocertiora  no- 
bis  non  suppeiui^^,  satiusgue  duximus  in  h\s  tantum, 
qu:c  ccria  sunl,  con^^isiere ,  ^uan^  plura  inquirendo 
vanis  indulgere  conjecturis. 

Ai  cerie  conslat  liunc  de  Ira  Dei  libriipi  a  Lncian- 
tio,  quemadmo^iim  superipres,  8criptut;n  fuisse  ahsque 
iitla  in  c  ifiii^  distribulione.  Euin^v^t^o  non  autiguis- 
simi  lautum  maiiuscripti  fodices  id  manir^siissime 
probant.  veru|n  eti^m  editi.  Scimps  quidciK^  in  {lo- 
mana  ediiione,  ct  alia  qii;e  eadem  in  urb^  ab  I^aeo 
adornat^  est,  vigi^ii  quatuor  capil^  extiiberi  :  sed 
alia^  viginti  tria  i^nlum  con^inent.  At  yariam  tianc 
divisioncm  a  Lactantio  profectam  non  esse  qi\is  diffi- 
tebitur  ?  Si  cr^o  hic  liber  ab  eo  nuUa  ip  capila  divi- 
sus  fuit,  mullo  min^s  capitum  argitmentax  qu^  in  ed^- 
tis  quoquc  sunt  diversa,  ab  ipsQ  prodierunt.  Cum  e^p- 
go  haccomni^  poslerioribus  I^QripQribu^addi,t2^,malequ6 
compo^ita  sint,  fas  Mnicuiqq^  §st  ^^  in  t^f  I^q^^i^  o^- 
dinem  rediggfe  (*»). 


(^)  Gum  do  omnlbus  et  singulis  Lactantii  aperibus 
pluripruts  et  p^Ioim;^  dlssertatlones,  ediderlt  doci^sr 
simus  le  Nourry,  quibus  sotis  (^cile  UOUip.  vol^mt* 
num  nostrorum  compteretur,  salis  superque  inlel- 
tiget  lector  bcnevolus  quanta  necessHate  coacii,  hic 
et  atibi  harum  dissertaUoiuim  non  wm  exc«rpta  \i$r 
pjs  fnandaT^jfiu^vs.  Enp. 


J57 


DISQUISITIO  DE  AUCT.  UB.  DE  MORT.  PERSECUT. 


158 


PROLEGOMENA 


|N  LIBEUM   DE  MORTIBUS  PERSEOVTORVM. 


Ipi     l|'"il   Wl' 


I,ENGLETII  MONITDM. 

Aureohis  isle  lilier  iti  caAleoluft,  Ua  »DC«re  eUr  j^  Luii^ii,  v^  pQiju^  L^ii  C^(a^\\  y|^|i  sciHp^MTif .  V^ 

fm  pauco^,  id  e$(,  tres  aui  ^%U|or  in  svapf  ri(mr- 
ri$iu«  adduxU  opioio^efip.  Qvi^  ^  iU^iiores  qhMaw 
^u^  errorejp,  ^jo^-ius  gg^Mp  d^^,  rprt^^rg^^uiu^  ^um- 
flue  ii;i  o^agiurMni,  i^  i^p^^e  piubaWMiw  [Jew«- 
sioni  !qcm§  «<m  Pypft^il.  Nc^i  wae  difaciljs  ^ir^- 
prelien^io ;  qj^nn  M^qufj  ^afUinUi  ^iy^MS ,  u|4qHe  ejuf 
ipgeqJMm»  Mluquc  ^^C^nM^ ,  ^^^  ^QfiUlar^  \sy 
quendi  forf^Mte  sparsipi^  B^periunmr  ii^  i^^p  libello, 
CMJMS  MliicMS  «npfTesl  codejf  (panMsc^^ipius,  intygcr 
quidem  ci  aniiquu$,  sc^  iia  ob  siroanuensis  imp^ri- 
liaw  ei  lacuuas  qu5^^dinu  <|cfm-niaiiH^  pi  5^9p;pis.siiuft 
in  ipsQ  expji(j^^\4p  ^diiibendap  m\  V(jI  cqnj^tnru^ 
vel  eiiaio  divinalioues.  A^  cunx  ir^ier(i§^  pmamH» 
redarguere  NicQlai  \o   r^onrry  raiipues ,  quaui^vi^ 


boraius  esi ,  ut  non  solum  eipreim  videj»s  in  $9 
Biiif  oltrefi  peifieeiiiionls  ev«aliii,  ki  es&,  iufiitusiMm 
ejus  inilium,  «eriem  alMm  sAi^iM  feKcian  «llMpw  S 
sed  eibm  utNqye  emliieai  Umnipoleolis  dMl^r»  mx 
dex  in  lyrmnos,  el  ^m  nbifiM  se  Deus  9f9^m 
propuKmilOFem  f>ie4aiis,  propulsaiMrimiitie  injuci^- 
mra,  qum  ouliorlbue  mus  a  malis  priuAiiMiius  wk* 
nmtiir.  Ekieel  eeomra,  quaiiu  cure,  qu^uUNiuQ  s^u- 
dio  Somma  Diviuilas  iuverii  eos  principes,  qui  eranl 
fidelilMis  benevoli,  quaiis  aamper  hli  CousUormus, 
vel  eos,  qui  siilummodo  ila  moderati  fuerynl,  ul  li- 
beram  efarisiianis  su  e  religiaius  cilKS  pioiestiam  co- 
lendse  faeotalam  duderiia,  qualis  luoc  temporis  vi- 
debalur  esse  Lieiuius. 


Mens  mea  esl,  librum  buue  legiiimum  esse  Lucii  b  ca(2  siul  exigyi  (PonienM  i    idc^  lijp  excudi  ^ur^- 


Cxcilii  Firmiani  Laeiautii  foeiuni.  Sic  Qpiuali  suo^ 
dociiores  quique,  nec  ab  eoruro  senienlia  nostruop 
esi  reeedere.  iiufic  peperit  vir  elanssinuis  Slepbaous 
Baluzitis  ifi  bibliolbecte  CoUierlio:e  manuscripio  eo- 
dice,  qni  fuU  olim  aoiiqui  Caenobii  Moissiaeensis  iv 
dioKresi  Cadurcensi.  Jam  a  pluribus  saiscuJis  ignolus 
delileseebat  (besaurus  iile  in  angulis  bujusce  munusr 
lerii  bibtiotlieese.  Vix  duro  iu  lucem  prodiil,  cum  sia- 
lim  non  solom  excopepiml  eum  avide  cuucli  diver- 
saram  geoliom  Lilteratistudiose  lcgendum ;  sed  iilum 
etiam  iterum  exoudendum  curaverunt  uiro  Anj^li, 
tum  Sneei :  quiu  et  versus  esl  in  linguas  Gallicam 
et  Ajigiioam.  Hun«  ooiis  eruditis  Ulusiraruiil  wi  doo- 
tissimi  sive  Galli,  sive  Baiavi  ii  siut.  Aiino  4710  rurj* 
sus  euin  pubiici  juris  feeit  Domous  Nicolaua  le 
Noarry,  e  Congregaliene  sanoti  liauri  mooacbus  Be- 


yirous  crwdi^am  di^serlaiipiie^Q  virj  vl^ris^imi  ^y- 
colai  de  Lesipcq,  rtttcjorj^  p\  ^Qcji  SQrUonici, 
^cq^ni  Ecplesiap  Aiiifei;u\ep^ifi  ^  ^  ^hh^is^  SAHCii 
Aieoli,  quociMQ  mihj  veius  ab  aipnis  quinqu^giutii  ei 
aroplius  interce<i|i(  pec^itudo  ei  ^mm  fai\iiliari- 
tas.  I*e  tAroen  ejws|iroe|  lec^qr  erudiii\3^  ^uic  ediiioiV 
aliquid  deesse,  ob  prqpierpiissarn  a  m  doupi  Tlico- 
dorici  Ruinart  e  Cqpgreg;|iiQQe  saqp^i  M^VQr^  Beuo- 
dipHni  roonaclii  pnijfaiioucm  ip  4c<a  JKov/yrupi  vtnr^ 
$1  ftnc<x<i  a|)  ip$Q  cdim  anuo  tC99,  ^  s^cpius  recu- 
saro  aut  Ainsielodami,  aut  Yeneiiif^  m|t  eiia^t^  P^i- 
l^is,  e^rogMe  Gallicc  ver^.  Ba^  pr9^(iiaio  e^^iuiia 
quidem  eai ;  sed  quqipvis  exm^  sit  4  P^ulo  Ra^iiri 
9d  cfflpeip  Lact^niUqaQ  m^  e^jUoiii^t  ^iUilf^pipj^s 
000  ppMtvi  p  re  Qsse  eatp  9i4buc  «eptima  \ioe  cj(cut 
dere,  curo  ea  olim  paulo  r^rior,   puoc  yuIgMis  ip 


nediclinns  :  sed  non  dubiUivil  modo,  imo  etasseruit,  ^  on^piuip  iqaoibu^  ver9«tur,  nibihmej  aul  pwiA  Qpn- 
buDC  librum  non  esse  Laetantii  nostri,  Md  ciijusdam     ffiral  ad  aucioreqi  uoflt^w  ioteliiffMMlaiQp 


DlgQUIilTIO 

PE  AUCTORE  LIBRI  CDI  TITULDS  : 
LUCU  UVm\  m  MORTIPUS  {^^HSECUTqpyW. 

0«!  PmiiUllO  ULCTANTIQ  Wm\  S0I4f . 

Auclore  Nicolao  de  Leslocq,  Doclore  ac  socio  Sorbomco,  Eccksim  CaUiedralis  jimlnaHengis  Decanot  ficario  General 

Episcopi  Ambianends  ^eiAbbaU  SancH  AxeoU, 


Reperlos  est  a  dfH^lissimo  viro  Domiiio  Slepbano 
Baloze  in  eodice  manuscripto  bibliothecs  Coiber- 
lin«,  nuncRcgiXyLiber  cum  hoc  tilulo  :  LuciiCe^ 


dlH  Hber  do  M&rHbue  Pmeeit4omm.  Hwie  Firmiano 
ascripsit,  ac  Parisiis  afino  1679,  jussn  Joauois  Bap- 
tista^  Colbert  typi$  maodari  curavi^ ,  tomo  s^t^\4o 


159  DISQUISITIO  160 

suoriiin  Miscellaneorum^  liac  inscriplipne  pricfixa  :  A  lur  esse  duo  Fimiani  taclantii  prsnomina.  Quamvis 

enim  Lactanlius  vulgo  dlcalur  Gaelius ,  et  desinl  in 


Lucii  CecUii  Firmiani  Lactantii  liber  de  Mortibus  Per- 
ucutorum. 

Prodierunt  postea  varlis  iii  Europse  pariibus  istius 
libri  cdiliones  aliae ,  quibus  summo  consensu  in  U- 
tulo  Lucii  Cedlii  seu  Calii  vocibus  prafixa  sunt  Ftr- 
miani  LaclantU  vocabula. 

At  Domnus  Nicolaus  le  Nourry ,  Ordinis  S.  Bene* 
dicii  Monachus,  vir  utique  eruditissimus ,  cujus  stu- 
dio  ei  opera  anno  millesimo  sepiingeniesimo  decimo 
nova  libri  de  Mortibui  Pertecutorum  editio  Parisiis 
adoriiata  est ,  Lucii  Cecilii  nomina  tantom  in  titulo 
reliquit ,  nec  Fimdani  Lactantii  voces  addidit.  Idque 
prxstitit ,  tum  quia  manuscriptus;  ille  codex  Ftr- 
miani  Lactantii  nomina  non  babet ,  tum  quia  infirma 


libro  de  Mortibus  Penecutorum  nomina  Fimnani  Lac- 
taniii;  in  ploribus  lamen  indubiutornm  Lactantii 
operum  manuscriptis  nominatur  Lmc/im  C^d/iM ,  et 
in  quibusdam  aliis  manuscriptis  Licdi  CwUi  nomiiia 
desiderantur,  ut  fatetur  Domnus  le  Nourry  :  de  kis 
agemus  ad  finem  hujusce  Dlsquisitionis.  Insuper  nul- 
lus  scriptores  inter  ecclesiasticos  prster  Lacuntium 
Luciui  Cecilius  recensetur;  omnino  ignotut  eat  qui- 
vis  aiius  ejusdem  nominis,  cui  liber  de  Mortibu$  Per- 
iecutorum  adscribi  possit. 

2»  Sancius  Hieronymiis  in  Caulogo  Scriptorum 
Ecclesiasticorum  memorat  Lacuniii  de  Peneeutione 
Ubrum  unum,  At  liber  iste  de  PenecuUone  non  vide* 


e$te  existimavit  argumenta ,  quibus  hic  liber  Lacun-  B  tiir  alius  esse  a  libro  de  Mortibut  Pertecutorum.  Li* 


tio  iribiiitur,  aliaque^  ut  sibi  visumest,  tuppetere 
centwt,  nec  minimi  momenti,  quibut  ab  eo  abjudicetur. 

In  ea  re  D.  Stephanus  Baluzius  et  Domntis  Nico- 
laus  le  Nourry  conseniiunt,  codicem  manuscriptum» 
qui  unus  exlat,  et  e  qiio  typis  expressus  est  liber  hic 
de  Mortibut  Perteeuiorum ,  praeter  liiaius  lacunasque 
nonniillas,  meiiclis  infectum  esseplurimis.  Ostendit 
praeterea  Domnus  le  Nourry,  plurima  ette  loca  in 
eo  codice,  qum  non  tolum  Librarii,  ut  attolet^  aut  ot' 
citatione  ac  negligentia ,  aut  nimia  tcribendi  (ettina* 
tione^  ted  magna  etiam^  ut  ait  p.  119  linguas  latinte 
ignoratione  depravata  tunt  penilutque  corrupta, 

Quae  igitur  in  libro  de  Mortibut  Pertecutorum  igna- 
ve,  crasse,  obscure  et  mendose  scripU  sunt,  atque 


ber  enim  iste  unus  est,  sicut  et  liber  de  Perucutione; 
ac  in  eo  libro  non  agitur  Untum  de  mortibui  perteeu" 
torum ,  verum  etiam  de  acerba  in  christianos  a  di- 
versis  Imperatoribus  exciuu  persecutione :  unde  po- 
tuit  utrumvis  tiiolum  prae  se.  ferre.  Miniinum  qni- 
dem  duas  inter  isus  inscriptiones  discrimen  est; 
qui  enim  de  pertecutione  verl>a  facit ,  debet  et  de 
pertecutoribut  agere  :  ea  saiie  inter  se  connexa  sunt. 
Sic  ea  nou  discrevit  LacUniius  ipse ,  Epitomcs  cap. 
LI1I,  ubi  de  persecutione ,  id  est ,  suppliciis  cbristia- 
nonim,  simulque  de  mortibus  per»eculorum  con- 
junctim  loquitur. 

3»  U\ier  de  Mortibut  Pertecutorum  inscribitur  Do- 
nato ;  inscripsit  et  LacUntius  Donato  librum  de  Ira 


a  claritate  ac  nitore  sermonis,  aut  etiam  opiiiionibus  G  Dei.  Auctor  utriusque  libri  Donatum  appellat  charit- 

eimum,  Yidetur  ergo  esse  unus  et  idem  Donatut , 
cui  liber  uterque  nuncupatur  :  asserit  Umen  Doin- 
nus  le  Nourry ,  Donaium ,  cui  dicatur  a  LacUniio 
liber  de  Ira  Dei,  diversum  esse  a  Donaio^  cui  in- 
scribiiur  liber  de  Mortibus  persecutorum ;  quod  iu 
probat  :  Donatut ,  cm  LaclanUut  librum  de  Ira  Dei 
dicavit,  ab  illo  expretut  verbit  appeUatur  tgro  impli» 
catut  UBcnii  negotiit ,  chrittiana  doctrina  non  tatit  im» 
butut.  Atqui  cuin  Lacianlius  scripsit  librum  de  Ira 
Dei  •  non  potuit  appellare  Donatom  tyroiiem  impli- 
catum  saeculi  negoiiis ,  nec  satis  christiana  doctrina 
imbuium,  si  sit  idem  cum  Donaio,  coi  inscribitur 
liber  de  Moriibut  Pertecutorum ;  siquidem  liber  de 
Ira  Dei  scriptus  est  muliis  annis  post  fioium  perse- 


LacUntii  aliena  occurrunt ,  ea  scribae ,  non  autem 
auctori  impuUnda  sunt;  nec  ob  ejusmodi  vitia  liber 
de  Mortibut  Pertecutorum  Lacuntio  detraliendiis  est. 
Hinc  Umen  occasionem  arripit  doctus  e  Benediclino 
sodaliiio  vir  religiosus,  ad  probandum  libruin  islum 
non  esse  LacUntii. 

Hac  autem  unica  observatione  praevia ,  noiinulla 
argumenU ,  quibus  opinionem  illain  ,  quae  librum  de 
Mortibut  Pertecutorum  Lactantio  tribnit,  convellere 
nititur  Domnus  le  Nourry,  ruere  ac  solvi ,  vel  levi- 
ter  atlendenli  maniresium  erit. 

Jam  ab  anno  1715  durius,  quam  par  est,  Domnum 
Nicolaum  le  Nourry  exagiiaverat  in  Observationibus 
Criticis  (1) ,  quas  edi  curaverat  D.  de  ia  Crose  tomo 


vii  Diarii  Litterarii ,  parte  i  {Joumal  Litiiraire  anni  B  cutronem ,    in   qua  per  sex  annos  Donatut  foerat 


1715,  d  ia  Haye),  ubi  docte  praecipua  Nicolai  le 
Nourry  momenla  evertit :  Sed  nostra  Disquisitio  erit 
multo  pacatior. 

His  pnenotatis,  quae  commiini  de  Auctore  hujus 
libri  sententiae  favent,  simul  et  inler  argmnenU, 
qu»  liuic  adversari  Doinnus  le  Nourry  puut,  illa, 
quK  peculiari  responsione  indigere  mihi  visa  sunt , 
expendam. 

1«  Titulus  iibri  de  Mortibut  Pertecutorum  praefert 
nomina  Lucii,  vel  Lycu  Ceoiui,  quafe  quidem  viden- 

(I )  R^flexlons  sur  la  nouvelle  ^ition  du  Trait^  de  la 
n  des  pers^ieurs,  avec  une  disserutioo  de  dom  Ni- 
s  le  Nourry,  in-8«,  Paris,  1710. 


catenis  et  carcere  constrictus  ob  Christi  nomen, 
novies  pugnaverat  adversus  tyrannos ,  ct  in- 
victus  steterat ,  ut  habetur  in  libro  de  Mortibut  Per- 
tecutorum.  Confessorem  um  eximium  postea  tyro* 
nem  appellari  potuisse,  sa^culi  negotiis  implicatum  » 
et  christiana  religione  non  satis  imbulsm,  quis  cr^ 
dat? 

Sed  non  est  Um  explorau  illa  ratio,  ad  mentem 
atque  opinionem ,  quam  Domnus  le  Nourry  asiruere 
nititur.  Nullibi  enim  in  libro  de  lra'Dei  Donatnt  a 
LacUntio  expratit  verbit  appellatur  tyro  imptieatut 
ttBculi  negotiitf  et  Chrittiana  religione  non  tatit  imbu' 
tut.  Non  solum  iliud  non  habetur  de  Donato  apud 


161  DE  AUCT.  LIB.  DB  UOftT.  PEESPXUT.  K.2 

Lacuniium  expreaii  verbii  :  Teriim  eliain  niliil  om-  A  phics  docirinam  et  pianiut ,  el  verius  cohoruibor.  Isia 


nioo  apuJ  eum  occurrit,  quo  quisquam  illum  de 
Donalo  iu  sensisse  suspicari  possil. 

Duobus  lantum  In  locis  LacUniius  oralionem  ad 
Donaium  convertit  in  libro  de  Ira  Dei^  nerope  cap.  i, 
vbi   sic    habet    :    Adverli  wepe-y  Donaie,  plurimot 

esitlmare  non  iratei  Deum quorum  error^  quia 

maximut  eU^  ei  ad  evertendum  vitee  humanee  itatum 
ipectat ,  coarguendui  eit  a  nobii ,  ne  ipte  fallarii  tm- 
puUui  auetoritate  hominum ,  qui  te  p^Uant  eae  iapien- 
fes.  AMer  locus  legiiur  cap.  22,  ubi  sic  loquitur  Lac- 
Untius  :  Uffc  habui ,  qucp  de  Ira  Dd  dicerem ,  Donate 
ckariinme ,  «I  icirei  quemadmodum  refellerei  eoi ,  qui 

Deum  fadunt  immobiUm Prophetm  univerd  divino 

Spiritu  repUti  nildl  aiiud ,  quam  de  gratia  Dei  erga 


cerle  verba  Lactaniii  praeceptoris  suni  tyroncm  cbri- 
siiana  religione  non  satis  imbutiim  alloquentis  :  at 
luec  Demetriinum ,  non  autem  Doiiatum  specuni. 

A"  Lacianiium  auctorem  esse  libri  de  Moriibus  Per- 
secutorum,  inde  probatur,  quod  Nicomediae  in  Biiby- 
nia ,  sicui  et  auctor  libri  de  Mortibui  Penecutomm , 
commorabaiur  etiam  Laciaiiiiiis  eo  lempore»  quo 
persecutio  in  Chrislianos  grassaU  est ,  ct  Dei  tem- 
plum  eversum  est.  Id  ipsum  de  se  tesUiur  Lactan- 
tius ,  libro  v,  Instiiuiionum  ,  cap.  2  ,  ubi  sic  loqui* 
iur  :  Ego  cum  in  Bilhynia  oratoriai  litteras  accilui  do^ 
cerem ,  contigiaetque ,  ut  eodem  tempore  Dei  templum 
everteretur.  Siluit  urbis  nomen,  in  qua  docuit  LacUn- 
iius  :  sed  Hieronymus  non  praeiermisit;  aitenim  loco 


juUoiy  et  de  ira  Dei  advenui  impioi  loquuntur,  quo-  fi  snpra  ciuto,  LacUntium  Rbeioricam  Nicomediae  do- 


rmm  iettimonia  nobii  quidem  iatU  iunt :  verum  Ui  quo- 
mam  non  eredunt  UH ,  qui  tapientiam  capillii  et  habitu 
factami ,  ratione  quoque  et  argumentU  fueruni  a  nobU 
refelUndi. 

Ex  hic  locis  liquet,  consilium  LacUntii  fuisse» 
ila  Donatom  circa  Dei  providentiam  erudire,  ut 
posset  ipsos  Philosophos ,  qui  eam  tollebant ,  raiio- 
nom  momentis  refellere.  Sed  adeo  non  appellat  eum 
tyronem  Implicalum  saeculi  negotiis,  et  christiana 
i^igione  non  saiis  imbutum ,  ut  ex  verbis  Lacuniii 
coliigator,  Donaium  non  ignorasse ,  quid  Prophet» 
universi  dicerenl jde  graiia  Dei  erga  jusios ,  et  de  ira 
ejus  adversus  impios ,  atque  iu  Donalo  eorum  testi- 
monia  esse  nou,  ut  ipsi  satis  essent,  quemadmodum 


cuisse.  Auctor  etiam  libri  de  MorUbui  Penecutorum 
Nicomedi»  se,  ipsa  persecutione  paevienie ,  et  cum 
templuin  Dei  solo  adsequatum  est,  manslsse,  revera 
non  dicit  :  sed  rem  ioUm  ila  narrat  num.  12 ,  ut  in 
oculis  ejus  gesum  esse  inielligaiur.  Repente^  inquit, 
adhue  dubia  tuce  ad  Eccleeittm,..  venit;  et  revulm  fo^ 
ribui  iimulacrum  Dei  quaritur,  ScripturtB  repertee  m- 
cendunlur^  datur  onmibui  prmda  :  rapitur^  trepidatur^ 
diicurritur,  Ipei  ( imperatorei)  vero  in  epecutU  { in  allo 
emm  cohitituta  Ecclesia  ex  palatio  videbatur)diuinteru 
concertabant^utrum  ignem  potiunupponioporterel.  Vicii 
iententia  Diocletianui^  cavene,  ne  magno  incendio  facto^ 
pan  aliqua  civitatii  arderet.  Veniebani  igiiur  Prato^ 
riani  acie  itructa  eum  iecuribui  et  aliii  ferramentU ,  et 


ipsi  LacUntlo;  quorum    leHlmoma,  inquit,  nobii  Qtmmiuiundique,  tamen  Htud  editiaimumpaucii  horii 
aalU  iuni. 

Arbitror  equidem  plurimos  fuisse  martyres  exi- 
inios  christiana  rdigione  satis  imbutos,  et  etiamnum 
esse  Donnullos  pieute  conspicuos  christianos«  qui 
tamen  non  possent  ratione  et  argumentis,  ut  in  eo 
libro  de  Ira  Dd  praesure  conatus  est  L.acuntius , 
extricare  se  argumentis  philosophorum  adversus  Dei 
providentiam.  Ejusmodi  enim  sunt  isU  argumenU  » 
at  cap.  13  dicat  Lactantius ,  his  pleroeque  Philoio- 
pkorum^  qui  providentiam  defendunt ,  perturbari  so- 
iere^  ei  invitoipeneadigi,  ui  Deumnihitcurarefateantur. 

Yidetur  Domnus  le  Nourry  memoriae  lapsu  iribuere 
Donato,  quod  Lacunlius  Demeiriano  dicit  in  hbrode 
Ofuficio  Dei.  Demetriano  sciiicct  librum  istum  de  Opi- 


iolo  adtequarunt,  Et  num.  15  :  PoHridie  propoiitum 
eit  edictum ,  quo  cavebatur,  ut  religionii  iliiui  /tonti- 
nei  carereni  omni  honore  ae  dignitale^  tormentii  iub» 
jecti  eaent..,  Quod  edictum  quidam,  etii  non  recte  ^ 
magno  tamen  animo  tUripuii  et  conicidit,..  itatimque 
productui ,  non  modo  extortui,  ied  etiam  Ugitime  coc» 
tui,  cwn  adnurabili  patientia  poitremo  exuitui  eii.  Prae- 
terea  quae  habeniur  num.  17  de  morbo,  qiio  Nrcome- 
diae  laboravit  Diocletianus;  einum.  35  de  Edtcto  Ga- 
lerii  Nicomediae  proposito,  acde  die»  quo  cogniu  fuit 
Nicomediae  mors  Galerii,  illa  aoctorem  istum  libri  de 
Mortibui  Penecutorum  aliquandiu  Nicomediae  degisse 
abunde  probant. 
5*  Idem  est  aucioris  libri  de  Mortibus  Persecoto- 


ficio  Dei  inscripserat ,  et  hunc  velot  lyronem  sic  al-  jj  rum ,  ac  Lacuntii  stylus.  Quod  ul  clarius  paieat,  hic 


loqnitor.  Prmcepior,  ait  capite  prmio,  ettam  nune  ^ 
eed  koneUiorU  rei  melioriique  doctrinte,,.  te  moneo  re^ 
peieniyiterumque  monebo,  ne  obUctamenta  iita  terrw 
pro  magnU  aut  verU  bonii  habere  U  credai.  Et  capite 
nltimo  :  Si  Deui  dederii,  inquit ,  te  ad  verm  pAt/oio- 

Haec  legnntur  numero  secundo  libri  de  Moriibus 
Persecutorum  :  Extrendi  temporlbui  Tiberii  Canarii, 
Mi  tcriptum  legimui,  Dormnut  notter  Jaut  Chriitut  a 
Judaii  cruciatus  ett  post  diem  decimum  Kaiendartm 
ApritU  f  duobut  Cenmui  Coniulibut. 


Textos  libri  de  Mortibus  Persecutorum  conseniit 
com  duohus  textibns  e  regione  posiiis,  eo  quod  dica- 


descripsi  lum  res,  tum  senieniias,  lum  locutiones, 
easque  singulares  et  Liactantio  proprias,  quae  in  lihro 
de  Mortibut  penecutorum ,  et  in  aliis  indubiiatis  Lac< 
Unlii  operibus  similes  reperiuntur,  atque  ob  oculos 
e  regione  posui. 

Hxc  legunlur,  libro  iv  Instiiutionum ,  c.  iO  :  Sub 
imperio  Tiberii  Ctetarii ,  cujui  anno  quinto  decimo ,  id 
ett ,  duobus  Ceminii  Comutibui ,  ante  diem  teptimum 
(ita  multx  ediiioiies)  Calendarum  Apritium,  Judeei 
Chriitum  crucifixemnt. 

£t  ejiisdem  libri  cap.  22  :  Mirari  de4inet  Deum  ab 
homittibui  etu  crudatum, 

tur  sub  Tiberio  Cacsare  Christus  a  Judaeis  cruciatus  ^ 
duobus  Gemiiils  Consulibus. 


163  DisQiJismo  I  m 

Scd  duo  suiU,  ii^  qUiDuS  lextus  iibrl  de  Hortibus  A     Alieruni ,  in  quo  videAtbr  pugnarc  iSfi  duT>  texiiis 
Persecuibrum  pugnare  tidetur  cun)  telttu»cap,  10 


llb.  IV  Institiiliontim. 

Prlitiunt  est,  quod  juxia  teklum  libri  de  Monibus 
Persecutorurii ,  crucTalus  esl  Chrislus  extremis  tempo' 
rtiM  tiberii  Cxsuris;  cl  jukta  lexldm  libH  iv  tjisiit. 
tfiihd  ^iittitd  decmo  tiberii  Guesnris.  Cum  autem  ti- 
beriuS  rmpiei-averil  anriis  duobus  et  vigiriti ,  si  Cbri- 
stris  ci*u<^iaiu&  est  anno  quinto  dectmo  tlberli ,  noh 
fuit^crucialus  exlremis  lemporibus  Tibcrii. 

HespOiidclur,  auctorerii  libri  de  ttbrtibus  Perse- 
culoi*urh  tta  loculum  Juisse ,  quia  nnnus  decihius 
^tiinluS  Tiberii  vergit  ad  ejus  ihiperii  Gneni  poiius  , 
quah^  ad  initium,  hec  ibi  res  est  de  accuraui  annorum 
cdmputaiione. 

PerseeMtorofn  :  Cnm  rttmmemmei  die  tertio ,  confr^' 
gavil  discipuloSf  quos  metus  compreheniioms  ejus  in 
fugdm  verterai ,  et  diebus  quachraginta  cum  hU  commo- 
rtttttf,  npemtt  corda  eotim,  ei  ScripiUras  interpret&tu$ 
eM ,  tfme  ntxfttt  ad  id  temptts  ohteurm  eiUfue  invoiuM 
[uertmt ;  ordinavitqui  eos  el  ittiUrvxit  ad  preediealionem 
dodniatis  uc  doctrinee  sum ,  disponens  Testamenli  Novi 
sdtentneth  iHscipitcm,  Qn6  oficto  exptm,  citcumvolvii 
evm  froci^lif  mi^h^  tl  nttframm  oetrtH  ^ctAimtm  ra- 
fmi  ffi  imhsmk  Et  ind$  diniftUi...  dkpertl  stmt  m  oiM^ 
vem  terram.,,  et  per  omnes  provincia»  et  civilates  Ee- 
cteltcb  (Uniathenta  miserunt. 

iextus  ilVe  libri  de  Sortibiis  persecutortun  aliis  ( 
lextibus  Laciantu  e  reffione  posi^is  similis  est ,  tum 
qiioad  res ,  tuhi  quoad  verba.  Atiamen  bonmus  lo 
Nourry  ex  his  verbislibri  de  Morli^us  persecutorum^ 
l^cclend  ^tmiamenta  miserunt ,  concludil ,  Iiuhc  li- 
brum  non  fuisse  a  Lactaniio  scriptum.  Quis  autem , 
inquit ,  boncg  Latinitatis  auctor  unquam  dixil  ^  mittere 
fundamenta  ?  Is  certe  non  est  Lactanttus ,  qui  melius 
scripsit ,  (undamenta  Ecclesim  ubi(^e  jecerunt, 

Ut  argumenium  istud  disselvatMr,  ebservandum 
priino  f  iii  textu  capitis  iO  Insiiiutionum  lib.  ivLac- 
laHtii  non  baberi ,  fundamenta  Ecelesim  ubique  lecE- 
RUNT ,  sed  POSOERUHT ;  deinde  a  Cicerone  has  veces  ^ 
jacere  et  mittere  eodem  sensii  usurpari  in  libro ,  cw 
litulus  Oralor^  ubi  ait ,  oraiorem  salibus  uti  in  ;V 
ciendo  mittendoque  ridieulo.  Praeterea  Horatius  mit-  ] 
TERE»  ]^rojacere  ao  ponere  diiit  Sat.  5  lib.  u : 

.  Mittere  eperlo 
lle  capite  in  flumen ; 

kt  ejusdem  libri  Sat.  i : 


itsBc  legwiMT  eevMv  ftvmiwo  s  iii)ft  #0  Reowwi 
persecutorum  :  DiscipuU,»,  dispersi  sunt  per  omnem 
terram  ad  Evangelium  prasdicandtmt ,  ucut  ilie  Magis- 
TER  De«iNVS  impenmrM,  tt,*,  pei  omnesprowincias  et 
eivitaies  EccUmm  fundwmnta  nuserunt,  Vtnnque  jam 
Piero  impermret «  Pelrus  Homam  advenit ,  et  editis  qul- 
hfndam  miraeulis ,  mtt  virtuie  ipsius  Dei ,  data  sibi  a 
Deo  potestate ,  faciehat ,  convertit  mtUtos  ad  jdstitiaii ^ 
Deoque  temfksm  fidblb  ac  etahite  eoHocavit,  Qua  re 
ad  Neronem  delata.,,  prosilivit  ad  exddendum  cmlesle 
iemplum ,  delendatnque  justitiam.  Kt  primus  omnium 
pereeculHS  Dei  servos ,  Petrum  cmci  affixH ,  et  Path' 
ium  interfecil.  Nec  tanien  hahm*  impune,.,  Dt^^tue 
iiaque  fastigio  imperii  ^  ac  devolutusa  sttnuno  tgrannus 


est ,  quod  ih  libro  de  Mortlbui  Perseciitoruifi  legaCur 
Christus  cruciatus  post  dieth  decimum  iRaleniarum; 
iu  lil)i  6  nuleni  Iiistituliouum  legatur,  anXe  diem  septi- 
ihum  talcndarum. 

Respondeiur  in  notis  ad  lextum  ribri  tnsiitutionuhi 
eiilionis  IGOO,  Ldcianiii,  observalum  esse  ih  qui- 
busdam  manuscriptis  luiberi ,  ante  diem  dectmum  Va- 
lendurum ;  atque  in  eis  uoiis  proferri  baec  verba  Pauli 
jureconsulti :  Ante  diemdecimum  Calendarunij  et  posl 
diem  decimum  Calendarum,  utroque  sermone  undecimus 
dies  signtjicatur,  Si  ita  sit,omiii^  islorum  texluuin  pu- 
gn^  evanescit.  Negari  tamcn  non  potest,  quin  aliquod 
mendum  circa  numerum  dierum  in  illos  teitus  irrep- 
B  serit :  sed  Libl^ariis  id  est  tribueRdiim. 

fhtt  I^gohiDr  Ift.  it  Iniiihi!. ,  t.  f9  f  fWfd  dt^,.. 
a  itpiitcro  iHviie  efreine  ^  in  ^o^kNim  p/refBcttti  em\  Rt 
discipuios  suos  ,^umreret. 

£t  ejusdem  libri ,  c.  ^O  :  Discipuhs  iterum  congre^ 
gatis ,  ScripturcB  sanctm  iitteras ,  id  esl ,  Proph^arun\ 
arcana  pat^cit^  qnm  tmtequam  paimhtri  perepici 
nulto  mode  poterant...  qttm  past  resurrectionem  ejmv 
scripla  sunt ,  Novum  Testamentum  nominatur* 

Et  eJuSdem  libri  c.  21  :  Ordihditit  t^6  iisdputh 
naH  evnngelica  ac  notMnh  fui  pi^mdimiong ,  tefreumfk' 
dit  se  repeme  nukes ,  eumque  in  emkm  mfuhl »  qwh- 
dragesimo  pest  fassionem  die.,.>  Discipuli  veroper  pro- 
vincias  dispersi  fundamenta  Ecclesim  tnbique  posue- 
tvnt. 

Mitteret  in  Pyrgom  lalos; 
fii  hhMMTO  de  Arte  poelkt : 

lii  eeenam  misnB  migne  enrpondeTe  ittmA. 
Quin  eiiam  ipse  Lactantius  mittere^  pro  jae^e,  pfe- 
mfs^ire  «(filar  lil»:  r  Ihsfknt.  eiip.  t1,  tlM  aH  :  Safur- 
HntinLatid  e<fdem  ^en&e  mtHftn  timds  m;  n&n 
iftMem  nf  hoato  adntfmimmottketur^  ted  m  ItrTitre' 
tfm  de  pontt  Mlt^itt  rhHteretKr,,.  Ve^n  id  gmus saeii' 
fitH,..  dfcrt^tr  fHe  tttifiaUxtn,  HHtlattt^  piknmenie , 
Kt  pfd  verrs  hoittiititms  imti^ei}(Hmmm.  QftOit  cen- 
firmait  tt  Ovidio  LactantWii,  enfftsMs  tersi»  refm, 
m  ((rr^As  Mnefe  et  jncere  ht€ts^AMiffi«lknr  adlri#eii- 
mf  eodeivi  g^toeu : 

Illum  sirarnineos  in  aquam  misisse  puiriies : 
k  HcVou  tlfs  ex  em  ^to  cor  potn  fa  Isa  lac^e. 

Tura  (fooqae  priaoon»  vtrgb  siaraiacra  viroruni 
MiUere  roboreo  scirpea  ponte  solel. 

Httt ,  m  pttm ,  Mtrs  snpef^  pivlKm^,  Terltt  ista, 
pmd<mema  miserwm ,  Inm  sMmra  eese  l^on»  Itrtiiif- 
tati» ,  ^  ^m  Ladflliitil  mjf6  emfruwe. 

H»c  legunuir  hb.  it  iMMkv  ee^  dl  :  Dieciputi 
vero  per  provincias  dispersi ,  fundamenta  Ecciesim  ubi- 
que  posuerunt ,  facientes  et  fpst  nomihe  MACiSTRt  t>Ei 
magna ,  et  pene  incredibilia  miracuia ;  911  ta  discedetts 
instruxerat  eos  virtute  ac  poCestaie,.*,  Pelrus  et  Pautus 
Roium  prmdicaverunl...  cum  eos  Nero  interemisset  ^ 
eic. 

Ex  eodem  libro  cap.  II :  Appdrei  proplietitt  oitt' 
nes  denuniiasse  de  VJtristOy  fore  aiiquando ,  ut.„  con- 
ilitueret  mternum  templutn  Deo,  quod  appellatur  Euie^ 
sia Itmc  est  domus  fidelis  ,  hoc  imiiortalb  tem- 

PLHI. 

Ex  Kbr<^  T  Inetilnt.  ca^.  I  :  Gi4ierei  Del  iummi  , 
hoc  est ,  justQS  ItQmtnes  torquent» 


m 


DE  AUCT.  LIB.  OE  MORT.  PERSECUT. 


m 


iiupottnt  mufuam  repente  comparuit ,  ut  ne  $epultur(B 
quidm  iocus  in  temk  tam  mala  BEStijt:  anpartret. 

El  mimtm  5  :  l^oU  hunc  alter  non  mnor  tyran* 
nus,.,  diutissime  tutu$que  regnavit ,  donee  impiat  matms 
ad9€rsus  Dominum  lenderet,  Postquam  vero  ad  perse- 
quendum  justum  popolum  instinctu  Dcemonum  incita- 
tu^Hi  ,  liNM  Irwikus  tfi  manus  Immicorum  /trif  poentm* 

El  num.  4  :  QKti  justitum  ntst  malus  persequatur. 

Ei  num.  ^  i  Maximianus..,  omtiibus^  qui  fueruntf 
malis  pejor.  Inerat  hulc  BESriiK  italuraUt  barbaries. 

El  num.  21  :  Corpora  jam  cremata ,  lecta  ossa ,  et 
tA  puiverem  comminuta  jactabantur  in  fiunune  ac 
mafL 

£l  nuai«  32 :  Didet  BSftTU  M  mupt. 


Sensus  el  voces  \n  bis  lexiibus  eonsooaint.  Perse* 
ciilores  Eeefesift  appellantur  nlrobique  bestite;  ossa 
marlyruui  dicuiUur  in  cincr^s  comminula.  Practeiea 
allendcndum  ad  islas  iocuiiones   utrini|Utt  similes « 

tlaec  eodem  num.  3  libri  de  Morlibus  persecuio^ 
roiu  leguolur  :  Ecclesia...  secutis...  temporibus,  qui- 
bus  boni  prineipes  Romani  imperii  clavum  regimenqtie 
tmMTunt,..  manus  suas  in  Orientem  Occidentemque 
porrexit ,  tt(  fam  nuUus  esset  terrarum  angulus  tam  re^ 
moius ,  quo  non  reitgio  Dei  penetrasset ,  fiM//a  dsHiaue 
natio  (am  feris  moribus  vivens  ,  ut  non  ,  suscepto  Dei 
cttUu  ,  ad  imtitias  opera  mitesceret, 

Jmxu  lAxlus  islott  nvllaesl  gens,nulta  naiio, 
qat£  Boo  SMMeporit  Dei  duiium  ;  et  eisdem  TerbiB 

Hm  nom.  9  ei  10  lilri  ile  Ifortibm  perseculdrum  G 
It^mHmr :  Dioeietmnscs...qmmverocansamper9eqsten^ 
di  habuent ,  expmam.  Ut  etat  pro  thtwre  Hrutator  re^ 
rum  futnrarnm,  mmoiabat  pecudes,  et  injeeorrbus  «- 
tum  ventura  quoerebat.  Tum  quidam  minlstrorum  ^ 
seimtes  Dominmn,  cnDl  assisterent  imuKoianH ,  impo- 
suerunt  frontibiA  Mifs  imoiiTALB  sMffVM.  Quojactc^ 
fugntis  deemonlbus ,  sacra  turbala  iunt.  Trepiaabant 
Aruepkew^  itee  toHtas  in  extis  wotat  rriddfont;  et  quasi 
nonU^stent^  smpius  immoiahint.  Yerwm  identidtm 
mactam  hos^  mhH  osiendebant  y  donee  magister  Ule 
Aruspicum  Tagis^  seu  suspicione,  seu  visu,  rtt/,  idcirco 
wm  ffspmderi  Sacru  ,  quod  rebus  divinis  profani  ho- 
mines  interehsent.  Tunc  ira  furoris,  sacrifieeirt  non  eos 
tmnnm  j  fsi  sacrh  minHfrahant  *  sed  miwersos ,  qui 
erara  in  palatio,  jussit^  el  in  eoj,  «i  detreetasseiit ,  wr- 
h&ihus  auinutdverti. 


A  Et  eodcm  libro  cap.  2  :  Eodem  ipso  tempore ,  quo 
justus  popnius  rtefark  iaeereibeaur. 

Et  eodeni  libro  eap.  7  t  Justitht  mii  oHud  est , 
quam  Dei  «nfd  piit  tt  reliHitm  cuHMk 

£l  eodein  libro  cap.  11 :  Impieiatem  sudfh  itdttf' 
sus  lusTOS  tioienter  exercent ,  ti^ c  immerito  a  proplietis 
BSSTiiC  it9mina»ilt»r...  Sam  quis  Caucasus ,  ftm  IndiUy 
quas  Uircania  tam  immanes ,  tam  sanguinorias  unquam 
BESTiASa/uif...  illa  est  vera  bestia  ,  cujus  unajussione 

Fuaditur  ater  ubique  cruor,  crudelis  ubique 
Luctus,  ubique  pavor,  et  plaHfNa  tdonfts  iMli^. 

Nemo  hujus  tantas  beliuce  immanitatem  potest  pro  me* 
rito  desch^ere ,  quee  uno  toeo  rdcubam ;  mmgn  fer 
totum  orbem  dentibus  fen^  saek ;  «t  mn  twfithm  Oh- 
tsts  hmimn  di$$ipat ,  sed  et  &$SA  fpsa  comDtihiM,  ^ 
in  cineres  furit ,  ne  quis  extet  seputlkrce  tocus. 

Et  eodem  libro  v  tntititut.  eap.  i3  :  InjKStisshni 

persecutores...  non$e  putentimpune  laturos...  ptinJMf- 

turenim  judicio  Dei...  propterea  tindicatutnm  se  in 

eos  celeriter  poliieetur,  ei  merminaturum  bestias  ma* 

B  iasdeterra. 

Magister  Dominus  ,  Magister  Deus ,  tempium  fideie  et 
staMte ,  templum  ceternim  ,  domvs  fidetit ,  Deo  coiio- 
care ,  Deo  constituere  :  populus  ju$tus ,  Justi ,  pro  veri 
DeicuIioribus;;u<u'a'a,  pro  Dei  singHlar»  cultura. 

Ilsc  lib.  VII  Instilui.  cap.  15  legunlur  :  Roma... 
stibiiita  Carihagine ,  quie  tandiu  mntuta  Imperii  Roma- 
ni  fuit  ^  manus  $ua$  in  totum  orbem  terra  marique... 
porrexit. 

Et  iibro  y  Institut.  cap.  13  :  Cum  vero  ab  ortu  soUs 
usque  ad  occasum  iex  divinu^  susceptu  sit ,  et  omnis 
sexus  ,  omnis  cetas ,  et  gens ,  el  regio ,  unilis  ac  part- 
bus  animis  Deo  serviam. 

Ecdesi»  et  Imjperii  Romani  Btagnbttdo  deBsribilur. 


In  Birocfoe  leito  eadem  Moa  lantimt  persecutioiis 
causa  assigiiaiur ;  verum  etiam  res  eodem  modo  et 

Hm  mmi.  16  libri  de  M^rtibus  perseeMtomm  le^ 
gMHfmr :  Vsxabatur  ergo  wmersa  ietr;  et  prester  Gai- 
iioM,  ab  Orseme  usqm  ad  Oeoi»Mm  tres  acerbitsiimB  bee- 
tke  sensebtmt. 

Noo  mlhi  si  Hnguae  ceutum  siat,  oraque  centum, 
Ferrea  vOX>  omncs  seelerum  oomprendere  fomas, 
Omoia  poeaaram  perewrere  MKniita  possem, 

quce  Judices  per  provincias  justis  atque  innOcentHfns 
infuiennt. 

Codem  libro  iffffli.  15  :  Omnis  sexns  et  atnth  ho- 
udnes  ad  exustionem  rapif....;  romefitortm  generain>' 
tmdita  excogitabantur. 

Persecutorum  furor  in  textibus  ex  u(ra<iue  parle 


H»  \i^.  IV  histitilt.,  eap.  37  lcfimtiir  :  Cum  diis 
sui$  immolantt  $i  as$i$tat  aiiqui$  $ignatam  ftontem  ft^ 
rens,  sacra  nulio  modo  iitant ; 

Nec  responsa  potest  coasuUus  reddere  vates. 

Et  hac  seepe  causa  prceeipua  futtHhm  pefsequen^  ma' 
iis  regibus  fuit.  Cum  enim  quidam  mini$trorum  nostrO' 
rum  $acriticant\bu$  Domini$  a$$i$terent,  impo$ito  fron-  ^ 
TnKJS  sitfHo,  deos  Hlorum  fugatfermtt ,  Ite  poisent  in 
visceribus  hostiarum  futura  depifigere.  Qu0'a  eum  trt* 
teiiigerent  Aruspiee$,  imtitiantitu$  iisdem  D(monibU$  , 
quibu$  protecant,  cohcfaerentes  prdfattos  hondnes  $acris 
interesse ,  egernnt  phncipe$  $no$  in  furorem,  ut  expu- 
gnarent  Dei  tempium,  $eque  verO  $acritegid  contamina^ 
rent,  quod  gravhsrmis  peri^equentinm  pam7$  expiaretur. 
Sed  quoniam  neque  accedere  ad  eo$  po$sunt...».  quos 
siGifUM  riMORtALE  tmmferlL 

iisdem  pene  verbis  exponitui'. 


D  Lib.  vlnsiilut.  cap.  it  lixc  leguntur  :  Qum  autem 
per  totum  orbem  singuti  gesserint ,  enafrare  impo$$ibHe 
est.  Quis  enim  voluminum  numerus  capiet  tam  infinita^ 
tmn  vttrfa  genera  crndeiitatis  ?  Aecepta  efttm  potettate , 

pro  sui$  moribu$  aui$que  sa;vivit Itaque  dici  non 

pote$t,  hujusmodi  Judices  quanta  et  quam  tfravia  for- 
memorum  genera  mogitaverint. 


t  Et  lib.  VI ,  cap.  1T  :  Spmatc^  iMC,  ^pmanlurque 
adhuc  per  orbem  poenas  cuttorum  Dei ,  quibu$  exeru» 
ciandi$  nova  et  inu$itata  tormenta  excogitata  sunt. 

idem,  eodcmque  fere  modo  exprimitur. 


ftec  num.  38  lib,  de  Morlibus  persccutorum  ha-         Ellib.  vi  Institut.  tsp.  43  :  Qtitddlcam  de  Jlf,  ^tii 


167 


DI90UIS1TIO 


f68 


benliir:  JUudvero  capHalt^  etsupraomnei^qui  fuerunt,  \  ikbominandam  non  libidinem.ud  insaniam  potius  exer* 
corrumpendi  cupiditas,  quid  dicam  nescio,  nifi  OBcaet      cent  ?....  Quibus  lioc  verbit ,  aut  qua  indignatione  tan^ 
e/frenata;  et  lamen  his  verbis  exprimere  pro  ifidigna-      tum  nefas  prosequar  ?  Vincit  officium  lingwE  sceleriM 
tione  sua  non  potest.  Vindt  ofidum  lingute  sceleris      magniludo. 
magnitudo. 


In  his  dnobus  textibus  loculiones  oinnino  siroiles 
occurrunt.  Mendosus  tamen  est  lextus  libri  de  Mor- 
tibus  persecutortini  :  sed  sl  nddaiur  vox  isla  mens , 
qux  poiuit  amaDuensis  culpa  omiili,  sic  legendum 

Haec  num.  5  lib.  de  Morlibus  Perseculoruin  legun- 
tur  :  Nonne  mrabile  est  ausum  esse  quemquam.,,  co- 
gitare  adversus  majestatem  singutaris  Dei  regentis  et 
continentis  universa? 

Et  num.  ii  :  Templum  paucis  horis  solo  adcequa' 
runt, 

Et  niim.  15  :  Constantius conventicula^  id  est , 

parieteSf  qui  restitui  poterant,  dirui  pastns  est, 

Num.  16  :  Auctor  et  consiliarius  ad  faciendam  per» 
secutionem;  de  Hierocle  dicitur. 

Eodein  numero :  Sceculum  eum  suis  terroribus  trium- 
phasti. 

Eodem  numcro  :  Nefandajussione  contempta.  Jus- 
sio,  vox  Lnctantiana. 

Eodein  nuin.  Nnllus  taqueus  inducat. 

'  Niim.  18  de  Morlibiis  persecutomm  :  MuUorum  sibi 
odia  quwsisset;  verlniin  Lacianlianum ,  \iro  acquisi'^ 
visset, 

Eodem  niimero  :  Ita  piane, 

De  Mortibus  persecuiorum ,  iium.  21  :  m  servitiuii 
se  addicant;  id  est,  in  servitiitem. 

De  mortibus  perueutorumy  num.  i3  :  Contra  omne 
jus  humaniialis  occidit, 

De  Morte  persec^  num.  24  :  Jam  propinquavit  iUi 
jwUcium  Dei. 


eril :  Et  tamen  his  verbis  exprimere  mens  pro  indigna'- 
tione  sua  non  potest ;  et  sensus  erit  planus  et  apertus ; 
ita  ^mendarunt  dociiores  quique. 


Hflec  cap.  1  lib.  i  Instiiut.  legunlur  :  Majestatem 
Dei  singularis  ac  veri  et  cognovisti^  et  honoraslt. 

£t  lib.  IV  Institut. ,  cap.  ti  :  Futurum  esse  dixe- 
runi,  ut...  civitates  eorum  solo  admquaret. 

E(  lib.  V  liislitut.,  cap.  11  :  Unus  in  Phrygia..,  uni- 
versum  populum  cum  ipso  pariter  conventiculo  concre^ 
B  iinavii. 

Lib.  V  Oivin.  Insiiliit.,  cap.  11  :  Alius  eamdem 
materiam  mordacius  scripsit ,  qni  erat  tum  e  numero 
Judicum,  et  qui  auctor  in  primis  FACiENDiC  peeseco- 
TioNis  fuit.  Hicc  eliam  de  Hierocle. 

Lib.  IV,  Divin.  Institut.,  cap.  26  :  Mortem  CUM  suis 

TERRORIBUS  TRIUHPHARET;  Ct  1.  VI,  c.  23. 

Lact.,  Insi.,  I.  iv,  c.  15,  eodem  verbojtfMto  uiitur, 
ell.  V,  c.  11  et  13. 

Lacl.,  1.  VI  Div.  Inst.  c.  21,  m  eosdem  laqueos  tn- 
ducantur. 

Sic  Lact.,  Div.  instit.  1.  i,  c.  20  ;  1.  ii,  c.  12  ; 
1.  IV,  c.  1;  \.  V,  c.  l;l.  VII,  c.  11,  li  et  15.  Epitom., 
c.  4,  20  et  27  :  bis  omnibus  iii  locis  qumrere^  pro 
acquirere. 

Lact.,  Div.  Inst.,  1.  i,c.  II  ;  1.  ii,  c.  2 :  Ita  plane, 
eodem  inndo. 

Lacl.,  Epit.,   c.  52  :  Tradet  m  servitium  Gentes 
universas,  eodero  scnsu. 
p      Lact.,  1.  V  Div.  Inst..  c.  19  et  22  :  Contra  jus  hu- 
^  manitatis  ;  I.   vi,  c.  10  :  Contra  jus  humitnitatis  et 
fas  omne  spoUant,  cruciant^  occidunty  extenmnant. 

Lact.,  Div.  Inst.,  I.  vii,  c.  14  :  Cujusjudicii  tempus 
appropinquare  ostendam ;  et  c.  24  :  Et  jam  propin- 
quare  summum  illum  conclusionis  extremce  diem.  Sic 
propinquare  eodem  modo  iilitur  Lactantius  in  Ept- 
tome,  c.  71  initio. 

Lact.,  Div.  Insl.  I.  ii,  c.  4  :  Vimt  usque  ad  senectu- 
tem^  regnumque  fUio  per  manus  tradidit. 

Lact.,  Div.  Inst.  1.  ii,  c.  21,  quatetius  eliam  eodem 
sensu  accipiiur,  sicuti  et  1.  iv,  c.  27;  1.  vii,  c.  6. 
LacL,  Div.  IiisL  1.  vii,  c.  17,  inflammaius  ira, 

Lact.,  Div.  Inslit.  lib.  iv,  cap.  14.7ar^tntiif  super* 
bus  exactus  est, 

Lact.,  Epitome,  cap.53.  /mptiitf  Aii6in7;etcap.  55, 
imptttte  habens. 

Et  lib.  VII  Instilut.  cap.  15.  Percussit  jEgyptum 
])  Deus  insanabiU  plaga, 

LacL,  de  Opilic.  Dei  cap.  2.  Forinsecus^  eodem 
sensu. 

Lact.,  Divin.  Insiit.  lib.  i,  cap.  16;  lib.  delra  tep. 
10.  Epiiomes  cap.  72,  InmstimabUis^  eodem  sensu. 

Lact.,  Divin.  Instii.  lib.  vii,  cap.  6, 10  et  15,  et  de 
Ira  cap.  22,  ad  prmens  eodem  sensii  usurpaiur. 

Et  iib.  I  Institut.  cap.  10  :  Omtto  virgines  quas  im- 
minuit, 

Lib.  II  Instilut.  num.  7  sic  habetur :  Tiberio  nam  - 
que  Altinio  homini  plebeio  per  quietem  observatus  esse 
Jupiter  dicitur. 

Ei  poslea  loquens  de  Augusto,  sic  babet :  Medico 
ejus  Arlorio  Minervm  species  obversata  est^  monens  ne 
propter  corporis  imbeciUitatem  eastris  se  conUneret 
Casar, 

Notentur  in  utruqiie  textu  locutiones  istse  similes  :  Se  Romes  eontineret;  castris  se  cotUineret ,  commonitu^ 
Ml  in  qmete^  per  quietem  monens. 


\   Eodem  num.  Ei  imperium  per  manus  tradidit. 


De  Mort.  persec.y  num.  26  :  Queerebat  quatenus. 
Quatenus  eo  loci,  pro  quomodo. 

De  Mortib.  persec,  num.  27  :  Inflammatum  ira;  sic 
et  siipra,  num.  14  :  hiflammatus  ira. 

Dc  Mort.  Persec.  nuin.  28.  Tanquam  superbus  alter^ 
exacinsest.  Loquitur  de  Tarquinio. 

De  Mort.  persec.  nuin.  30.  Habuit  impune. 

El  niiin.  33.  Percussit  eum  Deus  insanabjU  plaga. 
Eodem  num.  Forinsecus;  vox  insolita. 
Eodem  num.  InasUmabile  scatebat  examen. 
1)0  Mort.  Persec.  nuin  30.  Ad  prcesens. 

Et  num.  38.  Ingennas  virgines  imminutas  servis  suis 
donabat. 

Nuiii.  44  libri  dc  Morl.  Persec.  sic  habetur  :  Et 
quainvis  se  Maxentiut  Ronue  contineret^  quod  respou' 
sum  acceperat  periturum  esse,  si  exira  portas  urbis 
exiiset...  commoniius  est  in  quiete  Constantinus^  ut  cce- 
lesie  signum  Dei  notaret  in  scutis. 


ttt9 


DE  ALCT.  LIB.  DE  .MORT.  PERSECUT. 


m 


Oe  Mort.  Persec.  nam.  44 :  £l  tuum  ffroprium ;  vo- 
ccs  Oiiiniiio  Lactanlianae. 


De  Morlibus  Persec. 
Lacianiio  frequens. 


num.  47  :  Quiveruni,  verbum 


El  num.  49  :  IntusUntabiU  dolare  utque  ad  rablem 
mentii  elatus  eti. 

El  iium.  52,  qui  et  ultimus  esl :  Deus  gregem  suum 
partim  vastntum  a  lupis  rapacibus^  partiin  vero  disper- 
sum  rtficere  ac  recotligere  dignatus  est^  et  bestiat  malas 
exiirpare. — £t  num.  50 :  Sic  omnes  impii  vero  et  juslo 
judido  Dei  eademy  qu(e  fecerunt,  receperunt. 


A  Lact.  Divin.  In&lit.  lib.  iii  cap.  10;  lib.  iv  cap.  14 ; 
lib.  V  cap.  ii ;  De  OpiQc.  cap.  2,  ubi  tuum  proprium^ 
suo  propriOy  sua  propria  semper  adbibentur. 

Lacl.  Div.  Insiit.  lib.  u  cap.  5 ;  lib.  v  cap.  22,  ubi 
eliam  quiverunt  et  qmverint  usurpantur  eadem  signi* 
ficatione.  ' 

Et  lib.  VII  Infttitut.  cap.  16  :  Uic  insustentabiti  do^ 
minatione  vexnbit  orbem. 

Et  lib.  V  Instit.  c^ip.  !i3  :  Punientur  judicia  Dei,.. 
vindicaturum  se  in  eos  celeriter  pollicetury  et  extermina- 
luru  malas  bestias  de  lerra,..  veniet ,  veniel  rnbioiit 
et  voracibus  lupis  merces  sua. 


Congmuut  utrinque  textus  istl.  Notandum,  vocem      tutque  corrupi  se,  Quae  cum  ita  sint ,  numquid   libra'» 
banc,  iupsslentabiti^  forie  in  nullo  alio  auctore  repe-  g  rias  iste  nou  potuit  omittere  iiltima  duo  Lucii  CiECi- 

Lii  Lactanti!  Firmuni  nomina?  At  nusquam  reperire 
datur,  nit  Domnus  le  Nourry  Lnctantium  Lycii  Coeui» 
sive  Lucii  C.<ECiui  prrcnominibus  insignitum  fnrsse.  At 
id  certemulto  minus,  verba  sunl  ediioris,  f«  alicuiut 
libri  ab  eo  scripli  titulo  poterit  inveniri,  Quis  iion  cre- 
deret  viro  siimme  religioso  xque  ac  erudito  rem  iia 
affirmanti?  Jurarem  ipse  iu  verba  docli  editoris.  eum 
coiiiurisse  codices  manuscripios  omnes ,  quotquot 
reperiri  poluerunt  apud  iiostraies,  iu  iisqtic  nusqnam 
legi  prxnominaLuciiCoeliiet  Lucit  Cxcilii  Lactantio 
adsrripta.  Longelamen  alilerest.  Doinnuslc  Nourry, 
cuMi  cdidit  librum  de  Mortibus  Perseculoruin ,  Pari- 
siis  tunc  degebai.  Qui  igilurratioiic  noii  perlu!>lravU 
Regis  Chrisiianissiuii  Biblioihecaiif?  Iloc  in   Regio 


riri. 

Has  procul  diibio  loqucndi  formulas,  quae  unum 
eamdemque  repr;esentant  auctorem,  sat  diligenter 
non  contulerat  domnus  le  Nourry  :  alioquiii  in  eain, 
ul  puto,  taiu  libere  non  ivissei  opiiiionem,  a  qua  dis- 
crepaiit  ooiuiuo  viriquiqae  doctissimi.  Ilaiic  porro  si 
amplecti  slaiuisset,  noii  frigidis,  non  levibus,  iion 
vaiiis  uii  debuerat  argumeiilis  :  sed  nrinas ,  imo  et 
gnivisstinas  ipilus  erat  adbibcre  raiiones,  quibus 
posseot  enidiii  a  pristin^  sua  diinoveri  senleniia. 
Nec  dicat  Nourrysius,  nonuisi  casu  et  fortuilo  similes 
fiiisse  reperias  in  utroque  auctore  locutioiies.  Id  qui- 
dem  poiest  (icri  semel,  aut  bis,  sed  non  ubique,  ac 
qoadragieset  amplius,  sicuti  eveuit  in  libellosexagiiila 


drciter  paginarum;   prxcipue  vcro  cum  agatur  de  (^  Xhesauro  vidil  ipsc  codiccs  mulios,  eosque  nppellat 


bis  formulis  iia  singularibus,  ut  vix  eas  in  aliquibus 
reperias  scripioribus. 

£x  bis  ergo  locis,  qiios  non  e  libro  lanluin  de  Mor- 
tibns  Persecutoruui,  verum  eiiain  ex  iudubilatis  Lac- 
tantii  operibus  exscripsi ,  stylum  euindem  essc  libri 
de  Mortibus  Perseculorum  ac  Laciaiuii  coiisiai. 

Disertum  certc  scriptorem  in  eloquendo  facilem , 
comptum  et  apertmuy  quique  bouarum  artium  auc- 
tores  |>ervulutaverii,  qu»  sunt  quoque  Liactantit  do- 
tes,  liber  de  Moriibus  Persecutorum  exhibet. 

Tandem  librum  do  Mortibus  Perseciitorum  Lacian- 
t;o  tribueuduiu  suadel  adliuc ,  <|uod  sicut  docct  libri 
isiius  auctor  num.  i  et  50,  universos  chrisliani  noiiii- 
nis  persecaiores  a  summo  Deo  debellaios,  et  digiia  ul- 


tioiie  fttisse  delelos :  Ila  Lactautius  lib.  v  Iiibliiut.  c.  j^  (/,-,^„a  ntfer  vii  explkit. 


in  .\pparalu  suoad  BiblioibecamSS.  Palruni  loiiio  ii. 
Quidni  eos  curiosius  et  ntientius  inspexit?  Qiiod  vero 
pcr  inciiri:im  non  fccii  Nourrysius,  id  ipsuni  acciira- 
lins  CKcquamur. 

Prinius  igiuir  codex  nongentorum  aiinorum,  iiuiiiero 
iCGi,  hajc  babfl  vcrbn,  folio  25: 

Cecilii  FinmANi  de  [alsa  Religione  liber  primut 
expticit, 

Incipit  liber  tecundus  Lactantii  Ceciui  Firiiiani  de 
Origine  crroris  ad  Constuntlnum  imperntorem. 

Ad  calcem  sepiimi  libri  ita  scripium  est :  Ceciui 
FiRMiAMi  Institultonum  divinarutn  de  Vila  beata  expli^ 
cit  teptimus  tiber, 

Folio  i79  verso  legiinr :  CiECiui  Firiiiani  de  Ira 


t£2eti5  tradit,  Deum  bi  matos  principes  et  injustissi- 
mos  perseeutores  vindicasse  populi  sui  vexaliones, 
scmperque  accti^t«M,  ut  ultio  consecuta  iueril. 

Has  rationes  qui  contulerit  in  unuui,  iion  inirabi- 
lor.  qiiod,  sutiui  ac  iii  lucem  prodiit  libcr  de  Moi  ti- 
bus  Persecuiorum  ,  jndicium  hoc  ouiiiiuin  lilieralo- 
rum  fuerit,  euin  Laciantio  esse  adscribenduin. 

Agaiiius  nune  de  prxcipuo  Nicolai  le  Noiirry  argu- 
jnenio.  Codex  ins.  inquil,  de  Moriibus  Persecuiorum, 
pnrse  fert  nomen  Lvcii,  vel  Lucii  Cecilii;  ergo 
iion  esl  Lacuntii.  Miror,  doctum  edilorem  blc  noii 
iiiemiuisse,  quod  ipse  lamen  fassus  esl,  amanueusem 
bujiis  codtcis  scripiorem,  vel  oscitatione  ac  negligentia 
eut  ninna  seribendi  festinalione ,  atque  eliam  tingme 
LotinsB  ignorationey  multa  in  eo  tibro  depravasset  peni- 

Patrol.  VII. 


Folio  i9i  :  CiKCiLii  FiRMiANi  de  Opificio  Dei  i.ber 
viii  explicil, 

Omissum  equidem  est  bis  in  locis  prcenomen 
Lucii. 

Sic  iu  codicems. ntem^ro  1664,  ad  niit^m  tertii  libri» 
ila  legas  :  L.  Coeu  Firihani ,  ouiisso  Lictantii  no- 
miiie. 

In  line  sexti  libri  exiat  :  CfCiLii  Firmiani  Lac- 
TANTii  explicit  tiber  vi  de  vero  Cuttu. 

Codex  i663  sic  habet :  Incipit  tiber  Firmiami  Insti- 
tutionum  diiinarum.  At  legitur  ad  oranrcodicis  litte- 
ris  uncialibus  :  Celii  Firmiani  de  Religione  et  rebut 
divinis  ad  Constantinum  imperatorem. 

lii  aiie  auiem  primi   libri  scripium  est :  L.  CiSLi 


171 


APPENDIX 


m 


FmMMi  /ns(j/tf/<<9tMt)i  divintixum  iibev  pmms  explicH  A  lihei-  priinut  erplicii,  omisso  tunc  scilicet  Cj^Lii,  vel 

feiiciter* 

lii  ilne  quarti  libri  legere  esl :  C/eli  Firjiiani  /»i- 
gliluHonim  divinarum  fiber  ly  explicit. 

Ad  calcenfi  quinli  libri  scribilur :  L.  CMm  Fib- 
H^ANi  ffutitufiom^  ^iw^firum  ^iber  v  de  Justitia  ex- 
plicit, 

.  MaiiuscripUim  Ref^inn,  numero  4673  sic  linbet: 
Lucii  CiBui  Lactantii  Firiiiani  divinarum  InstituiioT 
imm  advenus  Gentes  ad  PQ^stfmtinum  Imp^atoreni 
liber  primus. 

Ad  cnlcem  vero  ms.  codicis  babe(iir:L.  CiCLii 
liAfiTANTi;  F^^^ANi  divinorum  Insfituiionm  adv&sus 
Gi!0e^  s/^ipm^  et  nfipi^upms  Hber  ad  Con^tqntinum 
Impfiratprem  ffi^qtet  expUpit 


Cecilii  nomine,  quod  nihtlominus  in  aliis  lil)ris  1e- 
gilur. 

In  fine  librorum  ii,  iii  et  vii  habetur :  L.  C^lii 
FiRMiANi  Lactantii,  etc. 

Verum,  desii|eiite  Itbro  iv  habcs  :  L.  C^lii  Lac- 
tantii  Firmiani,  etc.  inverso,  ut  vides,  ordine. 

Ad  finem  aulem  libri  de  Ira  Dei  leg,ere  dalur  :  ^u. 
Cmlu  Lagtantii,  praeiermisso  Fibmiani  nomine. 

At  cur  Domnus  Nicolaus  lc  Nourry  non  jnspexl) 
codicem  ms.  Lnciantii ,  qni  exiat  in  Sangermanensi 
Bibliotheca,  ubi  tunc  degebat?  In  eo  procul  dubio  hapc 
legisset  ad  calcem  Itbri  de  OpiOcio  Dei  :  L.  CiCLi 
FiRMiANi  Lactantii  de  Ratione  ad  Demetrium  explicit. 
Attamen  in  libris  Institulionum  appellatur  solum- 


S^  19  £odice  167}  e^u^deio^  BibliotbecoD  legiiiur :  ^  modo  Firmianus  Lactantius  tribus  nnt  quatuor  vici- 
|j.  Celii  LAC7ANT11  FiRViANi  divinqrum  Jnstitutionum     bus. 


a^ver^us  Gente^,  de  f^lsa  fieligione  Ubri  primi  Prce*. 
fqliq  ad  Imperatfijreni  jCpnttonlfn^m* 

.Qodex  CiiJbej;ii|jii?,  f)ifn(j  iij  BibUfltbiec?  Begia  wi- 
mero  1667,  cui  prioflx?  ^s^  inscripiio  his  verbis : 
J^uci^  CiBCiLii  FiRMi^i  Lactantii  liber  incipit  contra 
Getffes. 

Iri  codjce  Lac:an.tinqo,  qui  est  in  Bibliotheca  Ma- 
jQris-lilonasierii  juxta  Tiirones,  initip  libri  primi  sic 
lia^e/ur  :  Lactantii  Firhuni  CiECiLii  de  fulsa  ReU- 
gione  Deprum,  incipiunt  RubriccB  libri  primi. 

Ad  calcem  libri  secundi  le^efe  est :  Firmiani  Lac- 
TA^Tii  Cecilii. 

Tnndem  iu  Ofie  sexti  Jibri  scribitur  :  Cecilii  Fir- 
jMi^Ni  Lacta?itii,  eic' 

His  in  locis  per  incuriam  omissum  est  pro^nomen 
Lucii. 

jQuin  et  jn  aptiquo  Bononiensi  codice,  cui  lamen 
diio  priora  de«unt  folia,  legitur  tamei)  ad  cnlcem  li- 
pri  j^lmi :  L.  f  irhiaiii  Lactantii  de  falsa  Religione 


Unde,  quneso,  tot  editores  hiijus  nurtoris  descrip- 
serunt  prsenomina  et  cognomina,  scilicet  Lucii  CiCLii 
Firmiani  Lactantii?  Nonne  cx  mss.  codicibus,  qai- 
bus  usi  sunt?  Non  enim  ea  vel  excogitaruni,  vel  edi- 
derunt  casu  ac  foriuilo.  Sequitur  ergo  negligentius 
atqiie  coiifidentius,  quam  par  est,  scripsis.se  Nicolatim 
le  Nourry ,  nusquam  Lnctanlium  iii  codieibus  mss. 
Lucii  CiELii,  aut  Lucii  C^cilii  prnmominibus  insi- 
gniiuro  luisse.  Imo  constat,  ita  prioribus  voculis  ap- 
pellnri,  ut  seque  ngnoscatur  sub  Lucii  Cselii  nui  Cne- 
cilii,  ac  sub  Firmiani  Lactantii  nominibus. 

Sublalo  igitur  praecipuo  Domini  le  Nonrrv  argn- 
mcnlo,  lota  cjus  corniit  senlentia;  nec  obstnl  quo- 
Q  minus  Lncinntio  adjudicelur  libellus  dc  Mortibus  Per" 
secutorum,  qiinmvis  tanluin  pne  se  reral  nomiiia  Lu- 
cii  Cecilii  :  pr^serlim  ciim  sat  recte  dociieriinus , 
idque  rationibus  mnllis,  soU  Laciantio  ascribi  posse 
elegans  ac  perutile  isliid  opusculum. 


APPENDIX 


;   DE  DUOBUS  LOCIS  CODICIS  MANUSCRIPTI   LIBRI  DE  MORTIBUS  PERSECUTQRUM,  QUftBUM 
IMMUTATiE  5UNT  QUiEDAM  VOCES  IN  TEXTU  EDITIONIS  pOMINI  Lp  NQUUpY. 


i<iQ^ 


I. 


Primns  locns  habelur  11.  2,  col.  196,  ubi  in  texlu  f di-  J 
tionis  Domni  le  Nourry  sic  logitur  de  Nerone  :  Pri» 
mus  omnium  persecutus  Dei  servos  Petrum  cruci  af" 
fiMi,  et  Paulum  interfecit :  nec  tamen  habuit  impune; 
respes^  enim  Deus  vexationem  populi  sui,  Dejectus 
itaque  fastigio  imperii^  ac  devolulus  a  summo  tyran- 
nusimpatine,  nuMquam  repenle  comparuit;  ut  ne  se- 
puUurte  quidem  locus  in  terra  tam  malce  beslice  appa- 
*rfir^.  fJqjl^  Htum  Umriftm  delirk  credunt  esse  transla- 
tum%  ^P  vivnm  tesermtHm'  SU>yUo  dicente,  matricidam 
ISt9f¥9»mfi  fyiUfUi  we  jofnlurum,  ut  quia  primus  per- 
seeutus  est^  idem  $tim  novismm  persequatur^  et  Au" 
ticliristi  prwcedat  ffdventitm. 


Notavit  Domnus  |e  Nourry,  in  m^nuscripto  legi 
deieri ,  qu»  vox  cum  noii  cohaercat  ciim  nliis , 
nec  quid  ibi  i^iguificet  intclligatur,  ponendam  duxit 
in  ediio  lexlu  vocem  deliri,  Venim  emendaiio 
isla  admitli  non  debet;  omnino  enim  adversatur 
auctoris  menli.  Non  cquidcm  Lnctnnlius  islam  quo- 
rumdam  de  Nerone  opinionem,  exisiimnniium  eum 
esse  iranslattim  et  vivum  reservatum,  siuim  esse  di- 
cit :  sed  hnnc  ita  exponit,  ul  nb  ipso  miniuie  repu- 
diarl  manifeslum  sil;  siquidem  istius  quorumdam 
opinionis  probabilos  affert  rationes.  Prinio  enim  hinc 
eam  naiam  esse  tradit,  quod  Nero  nusquani  repente 
camparuerit,  ne  tam  mals  bestix  sepulturac  locus 
inveniretur.  Deinde  docet,  banc  opinionem  fokiri 


m  DE  DUOB.  LOC.  COD.  MS. 

anctoriUite  Sibylt»,  qnse  pltirimum  lane  lemporis 
▼alelKit,  eujus  verba  referL  Assignat  eti»m  caiisam, 
propter  qnam  reservaliis  pntab.Uiir;  nempe  ut  pne  • 
etirsor  Aniiehrisii  Reret,  et  qui  primtis  persecuius 
fuerat,  idem  etiam  novissimus  persequeretur.  De- 
mum  daorum  pro()betarum  exeoipla  reoeuset,  qui 
vm  inini^ati  fiuerunt. 

Non  ergo  istias  auctorU  meus  ^it  eos  deliros  ap- 
pellare»  qui  ita  sentir«nt.  Idque  eo  miuus  verisimile 
esi,  qood  hic  auctor  nec  oecisuro ,  nec  mprtuura  Ne- 
ronem  dixerit ;  el  hasc  opinio  eadem  aetate  in  aiiimos 
Christianorum  plurimorum  et  eruditor^im,  et  san- 
ctorum  pervaserai,  Neronem  esse  reservatom.  Id 
l«staiur  Seyerus  Sulpitius  lib.  ii  Historiae  Sacne, 
nam.  46,  agjsns  de  Neroue  :  Qui  nou  dicam  regum^ 
inquit,  sed  Qmnium  Aomtitiuit,  el  vel  immamum  keslia- 
rum  sordiditsimus  dignus  exUUt^  qui  persecuUouem  in 
christianos  primus  inciperet ;  nescio,  an  et  postremus 
explerit  :  siquidem  opinione  muUorum  receptum  sit, 
ipsum  Anticbristum  venturum ;  et  n.  43 :  irtimti^  vero,,. 
humanis  rebus  eximilur...  certe  corpus  iHius  tnter- 
emptum  :  unde  creditufr,,.  curato  vulnere  ejus^  serva^ 
ius,  ucundum  illud^  quod  de  eo  scriptum  est  :  Ei 
plaga  moriis  ejas  curata  esl,  sub  saculi  fine  mitten- 
dus,  ut  mysterium  iniquitatis  exerceat. 

Idem  Severos  Sulpitius  Dialogo  !2  ^e  Yirtutibiis 
Beaii  Martini,  lioc  liabel  eam  iu  rem  :  CtBierum  cum 
ab  eo,  nempe  Beaio  Martino,  de  sacuU  fine  qumere-* 
tmUy  ait  nobis^  Neronem  et  Antichristum  prius  esse 
veuturos;  Neronem  in  Occit^entali  plaga  ^  regibus 
subacUs  decem,  imperaturunu..  et  ipsum  denigue  Ner 
Tonem  ab  Antichristo  esse  perimendum. 

Saoctus  Augustiuus,  lib.  xx  de  Civit.  Dei,  cap.  19, 
baec  de  variis  opiuionibu*^  circa  Neronem  scribit : 
NonnulU  ipsum  resurrecturum^  et  futurum  AnUchristum 
supicantur  :  aUi  vero  nec  eum  occisum  putant^  sed 
substractum  poritis,  ut  puiaretur  ocqiia,  fi  vivum  OC' 
culiari...  donec.,.  resUtuatur  in  regnum.  Sed  muUum 
mihi  mira  est  opinantium  tanta  prossumptio. 

Quain  falsi  auiem  esseni  omiies  isti  de  Ncrone  ru- 
mores,  Itquet  ex  SueLonio  lib.  vi  de  Cxsaribus,  ubi 
ei  genus  mortis  Nerouis,  funeris  raiioncm  et  expen- 
sas,  tumuli  locuin  et  structuram  narrai.  Ferrum^  in- 
quit,  juguio  adegU,  juvante  lipaphrodiio  a  UbeUiS'.» 
nikU  prius  ac  magis  a  Comitibus  exegerat^  quam  ne  po- 
testas  capitis  sui  cuiquam  fieret  :  sed  ut  quo(juo  modo 
totus  cremaretur.  f^ermisit  hoc  lceUus^  Ga^bce  liberlus... 
reUquia^  ICcloge  et  Alexandra  nutrices  cum  Acte  con- 
cubina  gentili  DomUiorum  momimento  condiderunt, 
quod  prospkitur  e  campo  HartiOy  clc. 

Licet  vocein  deUri  e  textu  libri  de  Mortibus  pcr- 
seciiloruni  loUendam  putem^  quid  lanien  eo  loci  si- 
gnificet  yox  deteri^  prorsus  nescio;  oev:  ^iiud  cum 
aliis  ignoro,  solus  volo  scire  vidcrj. 
II. 

Alier  lo^s,  in  quo  imnmlake  $unl  quxdam  voces 
codicis  manuscdpti  libri  de  Moriibus  persecutorum 
in  textu  editionis  Domini  le  Nourry,  liubciur  ii.  52, 
pag.  99,  ubi   legiuir  in  texlu  prxfatse  editionis 


LIB.  DE  MORT.  PGRSECUT.  174 

A  (nostrae  vero  pag.  350)  t  Qum  mnki  ie^ndum  fidem 
scientiunft  hquor,  ita  ui  geOa  «fttU,  wutudauda  UUeris 
credidi.  Nutat  Domnus  le  Nourry,  in  maouseripto 
baberi :  qum  omuia  secmdum  fiuem^  scienH  enim  /o- 
^tior,  ita  ut  gesta  sunt^  mtmttanda  iiueris  credidi.  Con- 
tendo,  verba  isu,  smuU  emm^  ia^nutari  iton  de- 
botsse.  Sensum  enim  planum  e(  aperlum  babent, 
qui  eerte  auetoris  menli  congrpit.  Ibi  Donatum ,  cui 
librum  de  Moriibiis  Persecutorttm  luiBeupaverat,  al- 
loquttur  Laeianiius,  eum  ait,  sdeuti  emm  loquor. 
Revera  vox  ista,  finem^  cu|us  sen&us  staiim  non  ap- 
paret,  dedit  lotcum  Sttspicaadi  aHquid  esse  In  bac 
pbrasi  immutandum.  Sed  si  vox  isia  finem  imroul:ind:i 
fuil,  quia  obscuHor  videhatur^  uoa  idetrea  ^x  se- 
qiienies  voces,  quarum  aperiissimiw  es|  sensns,  im- 

B  mutanda  erant.  Supponamus  emeitdaDdaiii  vorem 
tsum  finem^  ut  emendau  fuU  in  lex|u  edito,  uihil 
praBterea  immulari  debuit;  exhibel  enim  phrasim, 
qusc  Tuilii  omnino  stylum  redolet,  in  huiic  modum  : 
QtUK  omnia  setfundum  fidm^  scienU  enim  loquor,  ita 
ut  gesta  sunt^  nwndanda  Htteris  credidi.  Perinde  ac  si 
dixisset  :  Quce  omnia  secundum  rei  vm7afem,  quod 
cer\e  tu^  Donate,  nosti^  ita  ut  gesta  sunt  mandanda  Ut- 
teris  cr^didi.  Juxia  Ciceronem,  in  Epistola  quarta 
iibri  tertii  ad  Quintum  fralrem,  secundum  fidem  loqui^ 
est  dtcere»  loqui  prout  se  res  habent.  En  verba  Cicc- 
ronis  :  Miln  illud  jucundum  esty  quod  cum  testimonium 
secundum  fidem  et  retigionem  gravissime  diaUssem^ 
reus  dixU,  etc.  Ncmo  est,  qui  nou  vidcat,  testimonium 
secundun^  §deak  di/:er£^  i^em  e^e  ac  sqeqiiduui  rei 

G  veriiatem. 

Jani  vero  ^itop  ^  locl  ipula^da  v.oj  finejjtj  e|p,^n- 
dendum  esl.  Betinenda  sane  est^  siex  tUa  idoncus 
q^uidam  sensus  aifulgere  possit*  Huuc  vero  s,ensum, 
si  reiineaiur,  habere  potesi  i  Secundum  finem^  id  esr, 
jfrope  nmndi  finem;  ila  ul  sensus  sit  :  Qitci}  otnnia  im^ 
minente  mundi  fine^  quod  ttt  ipse^  Donate^  muU^  quo- 
modo  gesta  sunty  mandanda  Utteris  credidi. 

Vocem  finis,  sumi  aiiquando  a  scripioribus  Eccie- 
sinsticis  pro  mundi  fine,  constat  ex  Tertuliianp  cap. 
59  Apologeiici,  ubi  ail :  Oramus  pro  Imperatoribus  , 
pro  nunistris  eoriim,  ac  polestatibus,  pro  statu  smuU, 
pro  rerum  quiete^  pro  mora  finis.  Oraiie  pro  inor;i  li' 
nis  in  isto  Tertulliaiii  loco,  est  orare,  ut  mundi  frnis 
retardetur.  Quod  eo  loci  vocat  finem,  ctausulam  sce- 

D  cuU  noininavernl  cnp.  32  ejusdem  Apologelici,  his 
verbis :  Est  et  atia  major  r^ecessitas  nobis  orandi  pro 
hnperMoribm,  etiam  pro  omm  statu  Imperii^  tebusque 
RomaniSj  quod  vim  maximam  universo  orbi  imminen» 
tem,  ipsamque  clau$utam  scecuti  acerbUales  horrendas 
comminmtemf  Hontflui  Iwfiei-Ucommeatu  (id  esl,  diu- 
turnitaie)  scimusretardari.  Itaquenotumtis  experiri,  et 
dum  precamur  differri,  Homance  diuturnitaU  favemns. 

Aniiquus  aucKu' GommenMtriorumJaEpblolas  sanc- 
ti  Pauli,  edilus  ad  calcem  operum  sancii  Ainbrosll, 
iii  haec  verba  cap.  xiy  Episl.  l  aci  Cor,,v.  ^y.Dmie 
finis^  cum  tradiderU  regnuni.Deo  et  Patri,  sic  habet : 
Deinde  finis ;  lioc  dicit,  quia,  tradito  regno,  finis  erit 
roundi. 


175 


HENRIGI  DODWfiLLI  DISSRRTATIO 


m 


Mulios  primis  Ecclesiae  saeculis  Ghristianos  in  ea  A  lempus  appropinquaue;  et  in  libro  ad  Demeirianuni 


fuisse  sententia  notum  est,  mundi  finem  propiuquare. 
Hanc  fuisse  ipsius  Lactantii,  patet  ex  Institutionum 
lih.  yii,  cap.  16,  ubi  tradit  Romanum  nomen  breyi  de 
lerra  tollendum;ct  in  Epitome,  cap.  iO,  docet  interi- 
tum  mundi  expletis  sex  annorum  miliibus  fieri  ne- 
cesse  esse.  Quod^  inquit,  in  proxinw  esl,  quantum  de 
numero  annorumy  deque  signit,  quce  a  Prophetis  proB' 
dicta  SMU^  coUigi  potesi ;  et  cap.  25  libri  vii  Insiitu- 
tioiium  siipra  citali  ait :  Omnis  tamen  expectatio  non 
amplius  quam  ducentorum  videtur  annorum,  licet  va* 
rient  historiof  circa  numerum  annorum  ab  exordio 
mnndi. 

Id  ipsum  noii  minus  diserte  affirmaverat  ante  eum 
S.mctus  Gyprianus  scribens  ad  Thibaritanos.  Scire 
enim  debetiSy  inquit,  ae  tenere,  diem  pressurw  super 


tradii,  totum  jam  ipsum  mundum  in  defeciione  esse 
et  in  fine, 

Hoc  etiam  ita  Beato  Mariino  persuasum  fuerat,  ut, 
teste  Sulpitio  Severo,  Dialogo  2  de  Virtutibus  Beati 
Marlini,  num.  16,  Beatus  Martiniis  de  fine  saeciilidis- 
serens,  dixerit,  dubium  non  esse,  quin  Antichristm» 
euetin  annis  puerilibus  constitutus^  mtale  legitima 
sumpturui  imperium.  Subdit  vero  Sulpilius  Severus : 
Quod  autem  hac  ab  iUo  audivimus^  annus  oetavus  esi. 
Vos  autem  asstimatey  quo  in  prwdpitio  consistunt  qute 
futura  sunt, 

Nec  mirum  videri  debet,  si  Lactantius  in  libri  de 
Mortibus  persecutorum  Epilogo  ad  Donatum  oratio- 
nem  convertciis,  mentionem  aliquam  injecerit  de  fine 
sxculi,  quem  imminere  nec  Lactaniius,  nec  llle  nobi* 


cfiput  esse  coepisu ,  et  occasum  sa^cuU  atque  AntichrisU  B  lissimus  confessor  Donatus  dubitabat. 


HENRIGI  DODWELLI 


DE  RIPASTRIGA. 


•o^MiSIM^ 


'^'    Ad  Lactant,  de  Mortibus  Persecutorum  §  xii. ' 

I  I.  Ripa  haec  non  Mans  erat,  sed  Fluvii.  ^  §  JI-  Striga 
vox  gromatica  et  casirensis.  —  §  lll.  Castra  nomana,  at 
plurimum  quadraia.  Castrorum  flxorum  frons  Oriens , 
mobilium  hostis.  — §  lY.  Froniem  itaqne  castrorum  stri- 
gam  veleres,  latus  scamnum  appellabant.  —  §  V.  Colo- 
niae  Romanae  pro  Caslrensi  discinlina  dispositae.  Praeten* 
turae  Coloniarum  strigae.  —  §  VI.  Agrorum,  castrorum , 
pro?inciarumque  praecipue  Komanarum  limiles  Fluvii. 
— §  VII.  Prseteniurarum  Illyricianarum  limes  Danubius. 

■  Proviocix  IlWricianae  Ripeoses  ab  ejusdem  Danubii  rioa. 
-r  §  VIII.  Idem  probatur  e  caslris  stalivis  in  Danubii 
ripa  frequenlissimis,  et  ab  Hisloria.  Prselenturarum  Ro- 
manarum  qualia  niunimenla.  Explicaiur  advorsus  Rhe- 
iianum  Terlullianus.  — §  IX.  Idcm  ex  Allilae  provincia 

,  Romanis  erepla.— §  X.  Bipam  Dauubii  egressi  aliquando, 
sed  raro  Romani.  —  §  XI.  Quominus  saepe  egrederen- 
inr,  impediebai  opinio  de  Kaialihus  imperioruin  t<*rmi- 
Dis.  Nullam  lamen  proviociam  Transdaoubianam  reline- 
bant  aeiaie  Diocleliani.  —  §  XII.  Coovenit  haec  ripae 
strigae  menlio  cum  oonsilio  atque  ilioero  Diocleiiani. 

§  1.  Siaestate  transacta,  percircuitum  kipje  strigjs, 
Nicomediam  venit,  eic.  RiPAy  STRiCAy,  ciijiis  memi- 
nit  iu  Diocletiani  a  Ravenna  Nicomediam  versus  iti- 
iicre  Lnctnnlius,  de  mendo  suspeclam  habei  cl.  Lac- 
taiiiii  editor;  vel,  si  vere  sit  Lactantii,  de  or»  Pro- 
poiiiidis,  quam  legerit  DiocIetianus«  putat  inlelligen  • 
dain.  Falliiur  utrobiqne  vir  doctissimus.  Mnris  oram 
Uitusve  legi  apiid  puros  Romanae  lingaae  auctores, 
facile  concedent  eruditi ;  ne  id  auidem  dinicile,  ut 
raro  forsan  maris  etiam  ripam  aliquando  legamuSy 
longe  tamen  esse  illam  iii  fluviis,  qunm  in  inari,  frc- 
quentiorem.  Fluvii  itaque  ripam  fuisse  verisiroilli- 
mum  est,  qu»  Striga  appellntur,  iion  maris,  non 
Proponlidis.  Id  vero  rcstat  praeterea  difQcile,  quid 
Strigie  nomine  intelligat  Lactaniius ,  utque  ea  possit 
iii  fluvium  convenire,  et  quem  ille  fluvium  denotare 
Yoluerit.  ita  Diocletiani  iter  exploraiissiinum  Iia* 
bebime:. 

§  II.  Est  itaque  Striga  vox  agrimeosaria  aeu  gro- 


G  matlcn,  n  cnstnimctatione  primum,  inde  ad  Colonia- 
rum  agros,  qui  pro  castr*  rum  norma  mensurari  at- 
qiie  distrihui  solehant,  tradiicta  atqiie  usurpata.  Cas- 
trense  cssc  vocnhulum  docet  uos  discrtissime  Chnri- 
sius.  Neqiie  vcro  est  quod  qiiis  putet,  lioc  in  ea  voce 
singiilare.  Idein  de  perilia  Gronntica  universa  sen- 
licndum,  deque  vocibus  iirms  nrtis  item  universis. 
Ad  introiiuin  Pr.itdrii  locuni  Gromic  appellat  Hygi* 
nus ;  el  queni  scriiisil  dc  Caslramefandi  ratione  lihrum, 
eumdcm  iMiam  Gromaticum  inscrip^il.  Idem  Hyginus 
a  Groiiia  illa,  quaiu  dixi,  castrcnsi  professores  ejiis 
anis  testatiir  Gromaticos  fuisse  cognominatos.  Est 
itaqiie  a  castrensi  htijus  vocis  usu  de  alio  quovis 
usu  sccuiidario  omnino  statuendum. 

§  III.  Cnstroriim  ergo  figiiram  ut  aliam  nonnun* 
qiinm  Homnni  adliihuerini,  qiiain  quadratam,  nemo 
tamcn  (!si  qui  duhitel,  illaui  oiiinium  fuisse  ionge  fre- 

3iientissimain.  Non  est  quod  duhitemus,  eodeiii  or- 
ine  constitutos  in  castris  militcs ,  quo  in  acie.  At 
|\  quadrato  agniine  inccssisse  consiat.  qooties  iinmine- 
ret  a  propinquo  hoste  periculum.  Illani  scilicet  cre- 
debant  nguraiii  miinilionibus  nptissiinnin.  Nuniernm 
quntemarium  afrTUTov  habel>anl  Pythagor:i*i :  inviciae- 
que  constaniiae  virum  solenl  philosophi  TCT/sa^vov  ap- 
pellare.  Recte  ergo  illam  pro  gromatica;  ariis  norma 
stntuemos.  Est  auiem  duplex  qnndratac  figurx  liiiies, 
in  longiludincm  allus,  nliiis  in  latitiidineni.  Idque  cer- 
tiim,  nornni  alterum  strigain  ,  altertini  scamnum  ap- 
pellasse.  Duplex  nutem  erat  castroruin  sittis  :  alius 
pro  re  nata  et  helli  exigeniia,  incerius  atque  mohilis ; 
fixus  alius  et  immohilis,  ut  in  cdstris  stativis,  lu  situ 
fixo  Orientem ,  in  mobiU  hosteni  respiciebat  porta 
Prwtoria.  Ita  scilicet  Hyginum  intelligo  atque  Vege- 
tium.  Qiiod  Orienti  castra  obvcrtcrint,  in  eo,  nt  ex- 
istimo,  saluhritatis  rationem  bahebant.  Situm  enim 
illum  commendant  scriptores  rei  rustica; ,  ut  omnium 
saluberrimum.  Sed  hostis  procul  diibio  potior  erat , 
quaro  Orientis  raiio.  Ita  taiiien  ut ,  quolies  nulliim 
aliunde  roetueretur  incommodum,  Orientem  aliit  coeli 


«7 


DE  RIFA  STBIGA. 


178 


plagjs  anteferrent.  Id  unum  boc  in  loco  observare  vo-  A  quam  etiam  munitionis.  Proinde  eam  operam  dede- 


Ini,  idem  Talere  apud  gromaticos  scriptores  iii  stativo 
situ  Orientem,  quod  in  molnli  hostem;  ut  proinde 
qucm  limitem  in  $tativo  silu  Orieiiti  obverierent,  eum- 
dcm  cssrnt  mobiUm  bosli  obversuri. 

I  lY.  I1.1  iiitelligemus,  quam  posituram  obiiiiiierint 
in  castrensi  disciplina  Striga  alque  scamnum.  Agrum 
iUum  stripatum  appellat  A|[genus  Urbicus.  tjui  a  Sep- 
fentrione  m  longitudinemin  Meridianumdecurrit ;  scam' 
natum  autem^  qm  eo  modo  ab  Ocddentein  Orientem  cres- 
eit.  Ita  disposit^  phalanges  iii  longitndinem  aSepten- 
trione  versiis  Meridiem ,  vultus  polius  Orienti ,  quam 
Septentrioni  obversos  babiieriiil.  Ita  dqtulas  rcspexe- 
rint  portamque  Prwtoriam  in  forma  castrensi  fixa.  Nec 
aliter  ipse  Fronliniis  :  Quicquid  autem  (iiiquii)  secuft- 
dwm  kanc  conditionem  in  longitudinem  est  deUmitatum^ 
per  STAiCAS  appellatur ;  quicquid  per  attitudinem ,  per 
scAMifA.  De  agrorum  divisione  haec  Froniinus  ,  non 
equidem  singulorum  colononim  soriibus  atque  porlio- 


runt  periti  lmperatores,eiiam  in  caslris  lumuluiariis, 
ui  unnm  saliem  castrorum  meiam  fliivius  allueret. 
In  stativis  autem  castris  Jimitaneisquc ,  quorum  ei  lo- 
cus  posset  eligi ,  qua^que  ipsa  defensionis  potius , 
quam  oppugnationis  caiisa  conderentiir,  id  observasse 
veteres,  esl  adhuc  ionge  verisimilius.  Sunt  enim  flu- 
vii  quasi  nativi  quidani  provinciarum  lermini  ab  ipso 
Mumine  instituti ,  poter.itque  boslis  in  ipsa  fluvii 
transmissione  oppriini  facilius,  quam  si  cum  illo  in 
aperlo  esset  liberoque  campo  congrediendum.  Id  cer- 
tum  veteres,  utalialoca  inipedita,  sic  et  fluvioruin 
vada  munire  solitos.  Et  quo  inajor  erat  fluvius ,  mi- 
nusque  vadosus,eo  muniiioreni  credcbant,  apliorem- 
que  hoslibus  arcendis ,  eo  etiam,  si  hostis  iransisset, 
faciliorem  suorum  in  munila  loca  receptum.  Non  est 
itaque  quod  Geographorum  scrinia  compilemus  de 
fluviis  provinciaruni  terniinis.Ubiqueenim  occurriiiit 
exempla.  Ne  longius  abeamus ,  Roroani ,  de  quo  agi- 


ntbus ,  quarum  limiles  poterant  ab  invicem   esse  di-  j.  mus,  imperii  limiies  insignes  habemusfluvios.  Galliani 

«Ar«icciini  •  cdil  AAmitn  A«i.Anim    /iiti  nnlnni*»  iinivArcn   •'  Hafan/lAhal  a/lvareiie^oi*nianrkC  Iai>miii«tli4t/iiia  IHiAniic 


^ersissiini ;  sedeorum  agrorum,qui  coloniai  universuc 
fines  includcreni,  sen  quorum  modus  universus  civi- 
Uti  esi  assignatut.  Proinde  noii  est  quod  dubitemiis , 
quin  et  nniusmodi  limites  ager  isiiusmodi  complecia- 
tar,  et  cumcastrameiatione  conformes.  Gonsiaiau- 
tero ,  pro  castrametandi  disciplina  *  aciem  in  fronte 
longissimam ,  ne  circuiri  posset ,  hostibus  opponi  so- 
lilam.  Acceduiil  denique  et  illa  Hygini  verba  :  Quo- 
tie$  per  stbigas  distribuimus  ,  nonplusquam  tripertiti 
e%udebebunt.  Nonaliam  exibtiinotripertiiam  illain  dis- 
tribulionem ,  quam  illain  in  militia  Homana  notissi- 
inaro  ,  Aasraforttm ,  principum,,  alque /riarioriim.  Al- 
qai  Iriplex  i&ta  acies  hosti  eral  opposita.  Qui  itaqiie 
limes  in  sepulcrorum  inscripiionibiis  In  Frontim  ap- 
pellatur,  illam  strigam  appellant  in  casirametaiioiie 
uroroatici;  ei  vicissim  quem  scamnum  Gromatici 
enmdemsolentm  agrum  designnre  inscnpiiones.  Gon- 
▼enil  tiseamni  signilicatio  apiid  auctores  rei  rusiicae. 
Siquaenim  iiiterarandum  lerra  fiierat  ab  aratro  prae- 


defendebat  adversusGermanostermiiiabatque  Rbenus 
Syriam  in  ParthosEuphrates.  Quidni  itaiiue  dicamus 
et  Illyriciaiiarum  praetenturarum  limitem  fuisse 
Danubium;  necalium  quaereodum  esse  fluvium,  cu- 
jus  ripani  Strigam  Laciantius  appeliarit?  Iliuin  cnim 
in  froiiietiostibusobjectumbabebantpneienturje  Ilty- 
rician«T. 

§  VII.  Danubium  certe  Romani  imperii  limiieni 
veteres  plerique  agnoverunt.  Strabo  :  T/}ea>v  de 
ihreipoiv  ouaojv,  tijv  |x>iv  Eu^oi^Tr^v  o-^cSov  Tt  Trao^av 
fXOvcc,  TrXijv  T«ff  i5w  ToO  ITTPOT,  x«t  twv  /xfToSu  toO 
'pjQvov  x«i  Tov  Tavaido;  Trapo^xcavcToJv.  Rex  Agrippa 
apud  Jouphum  :  Ox»  ya/)  «SijpxKxcv  ennoU  oXof  'Eu- 
ypoTDC  VTro  TJjv  ovflrToXijVt  ov5«  Twv  frpoo^pxTtflav  "iSTPOX, 
etc.  Ei  noiiiiullis  interposiiis  :  *Ev  ^s  "iSTPa  xotocxoOv- 
T«c,  ow  ^yct  /xovotf  rocyiiMcVf  vTrctxoTiO^t ,  ficO*  wv  ovtoc 
Tac  Aaxwv  avoex6YrToi»9-cv  opiiag.  Tacilus  :  RipaiiKpie 
Danubii  Legionum  duw  in  Pannonia ,  dwe  in  Mcesia 
attinebanl^  totidem  apud  Dalmatiam  locatis^  quce  positu 


terroissa,illam  pro  scamno  habebant.  Situs  ergo  agri  C  regionis  a  tergo  illis.  Appianus  :  *Ev$c  t^  ^u/}fr>7nQ  m- 


secuiido  sulco  est  scanmatus ,  situs  sulcis  transverstis 
strigatus  appelUbilur.  At  transversus  sulco  situs  vul- 
tus  militiim  repraeseniat  iii  acie  consistentium. 

§  V.  Jain  vero  qiiae  in  castris  vigebani  leges,  eae- 
dem  in  cotonib  liinilaneisqiie  prsesidiis  eiiam  viguere. 
fiec  enim  ills  telluris  cotendw  modo  sunt ,  sed  R- 
nium  etiam  proptc^minc^orttm  causa  deducue.  Id  saiis 
esl  ex  ipsis  rei  agrariae  vocibiis  maiiifestum.  Territo- 
num  illis  id  omne  dicitur,  quod  hostis  terrendi  causa 
constitutum  est.  Ager arcisinius ^\n(\\ni  e  VarroneFron- 
tinos,  ab  arcendis  hostibus  est  appellatus.  Eraiit  ilaijue 
colonix  liinitanex  magna  fiuxdam  quasi  castra ,  ut 
non  sit  utiquc  quod  miremur,  si  pro  castrorum  more 
illx  atqiie  disciplina  dispoiierentur.  Voces  cerle  adbi- 
bent  caslrorum  proprias,  centurias,  perticas,  innu- 
meras  alias,  ut  intelligamus  eodein  modo  rexpcxisse 
invicem  in  agrorum  distributione  colonos,  qtio  in 
acie  militcs.  Forma  etiam  castroriim  quadrata  colo 


Ta/xoi  3vo,  *P»3v6c  TC  xai  "iTTPOS  fAoXcoTa  Tiiv  'VaHUfy»y\t 

apxwf  ipiKowTi.  Sic  et  post  Dioclciiani  lempora  Fesius 
RuiusKomani  imperii  metamadDanubium  iisquepro- 
tendil,  provinciarumqiie  limitaiieurum  terminum  ip- 
sum  semper  Danubiuin  designai.  Iiide  lot  liabemus 
ex  ea  parte  provincias  Ripeiises,  ita  scilicet  cogno- 
minalas ,  ut  ab  aliis  ejusdem  noiniiiis  provinciis  ine- 
diterraneisdistinguerentur.  Ripensem  Daciam  agnos- 
cunt  omnes ,  cui  et  Valeriam  Noricuinque  accenset 
Imperii  Notitia  ipsasquoque  Ripenses,  Sed  etSaviam 
sive  Pannoniam  secundam  Riparieiiscin,  a  prxsidiis» 
ni  fallor,  Ripariis  iia  cognominatam.  Ripam  enim 
Daniibii  obsidebant  illa  pr;esidia.  Sub  dispositione  du- 
ds  Valerice  Ripensis  equites  legimus  Dalmatas  in  loco, 
cui  Ripa  alta  nomen,  ab  ilia  prociil  dubio  ripa  Danii^ 
bii.  Stib  disposiiione  ducis  ProvincicB  Rhastice  primas 
et  secundae  :  prcBfectum  legionis  tertice  Italicw  partis 
superiorisdeputaUB  Ripas  prinuESubmontorio.  Ad  illain 


nias  repra*$eniant  scripiores  rei  agraria*.  Ipsa  aiilem  r^  certe  ripam  excubias  egiisubDiocletianoGalerius.Ita 


prceUniurtB  vox,  qua  utitur  in  prxsidiorutn  limiianeo- 
nim  cansaAmmianusfacit  omninoulneprorstisdubi- 
tcmus,  lani  castrorum  vicem  repraesentasse  excuban- 
tes  pro  Reipub.  s:ilnte  Golonia.H,  quain  etiam  in  mag- 
ois  iilis  universs  Reipub.  qiiasi  castris  euni  pnccipue 
situin  obiiniiisse ,  queni  in  cnsiris  Strigcs.  Tendunt 
eoiro  apnd  Gromaiicos  scriptores  turmae  illx,  i|uae 
alterutrum  Prxtorii  latus  occupant,  retenduntforU^ssG 
illae.quae  pone;  at  pfa;/f/idtin(  certe  illae,  quai  prat 
Praetorio  bosti  objicitinlnr,  et  portie  Praitorim.  Sequi- 
tur  iiaqne  ,  ut  quamcumqiie  habuerint  iii  fronte  me- 
tam ,  ea  etiam  Striga  appellanda  sit. 

S  Vi.  Porro  inter  agrorum  limiies  rivos  numerat 
Siculus  Flaccus,  flumiiia  Frontinus ,  de  privatorum 
colonomm  pnfcipne  limiiibus  intelligendi.  Id  tamen 
longe  potiori  ratione  iii  ca&traineiatione  erat  praeten- 
tarisque  limiianeis  necessariuro.  Duplicem  enim  cas- 
tris  utilitatem  praesubat  fluvius ,  tam  aquae  illam , 


enimqueritiirille  apudLactantium,/Ittan5«e  annos^tiin- 
(^ecim  exquo in  lllyricum,velad  ripamDanubii  relega^ 
tuSfCumgentibus  barbaris  luclaret^  cum  alii  intra  laxio- 
res  et  quietiores  terras  deticate  imperarent.  Pro  eadeiii 
nornia  et/{/ienirtp(epr<F/£c(timmemoratTacitus.  Idctii 
Taciius  ostendil  duasillas  legiones,quibiis  liiniliimil- 
lorum  tutelam  credilam  lestatur  taro  ipse,  quam  rex 
etiam  Agrippa ,  in  Pannonia  fuisse  collocatal.  Iia 
non  erii  quod  iniremur,  Pannonicos  praecipue  mili- 
tes ,  utpote  vetustissirnos  illoriim  finium  propugna- 
tores ,  cognominatos  esse  Riparios,  Inde  Ripariensis 
audiebat  Pannonia  illa  potius ,  quaro  Ripensis. 

§  VIII.  Idero  prodont  et  stativa  castra  in  nostra , 
de  qiia  agimus,  Danubii  ripa  longe  frequemissima. 
Hostiuui  ccrle  limitibus  propinqua  illa  oporluit  fuiSbO 
castra ,  qiite  liosliuro  arcendorum  caiisa  instiiueren- 
tur.  Idem  ipsae  etiam  Historiae.  Pulsi  ab  Hunnis  Go- 
tbi  Danubium  transmittere  nou  audebant,  ni  veniam 


ItS 


HENRia  DODWELLI  DISSERTATK)  DE  RIPA  STRIGA. 


m 


lirKw  a  RWttlaHni  IrtipcMthre  Vatehie  impetraftseni.  A  hu*«c  commercio  desifiiarlt  Aliib,  quod  fiovsB  siis 


Nempe  IjI  qutt  irtihus  ande^ehi ,  Itr  cau<a  erunt  Pr:^- 
SlHia  Hfi^llartfejf .  facs"  op^Oaif  iTttrtraypLh^s^ii  'pcjjfoiwv 
appell:l!  Etinrt[flus,  (^x^aiRipcB  Pr«fec((w  Tacitns.  Iia 
igituf  RipatH  eam  Obsidfehant  ilh  PrjRsidfa  ,  nt  locuuf 
tr^nsrrtidfnidr  (irilWm  fricnirm  fcHiK|!teffeiit;  Siceniui 
Iiiiperitfomani  ffmiftSSOMi  irti  rfmblrePrnptemurrts.W 
discimrts  €i  Anortyml  Lfbctlo  de  rebm  Bellich  Sic 
«Miiirt  llle :  Est  pr(tferea  intef  commodd  R^p:  utiiii  /1- 
milwii  curH  dmbii^tiUm  Hbique  latui  bnperii ,  rfuorttnt 
tuieldi  dssiditd  mlftts  emttttt  profpiclem,  itnfHt  milte' 
nis  iiiter'0td  pnHibiti  htnbiti  mUrd  et  ftrmissifttts  tnrri- 
bus  erigttmtf,  QitiiiqUideinmttnilionespOnseiSotumdik' 
tribuld  i6tlicititdb  mrt^  pubVcb  gtmptti  COnsiitm;  «I- 
giliis  Hi  Ms  et  titff^iisest^tendis,  ui  prtJt/iitdttritiH  f]iiies 
circumdtita  ijuiiditftt  prmidii  eingui^refjUiescnt.  Ea  iia- 
qne  crfn(Htfon<^  .«fgr.oS  Cf)trtni;if  am  dlstf  Ibitebimt  Dirtim- 
viri,  d(  bfopril*  Colondrrtm  sumpiilJUS,  el  mmiicrtdi 
essertt  Coloniafufrt  ffhes  afftrte  prftprtgnan.Ji.  Idcnt 


provincix  futsset  finis?  Ecquis  non  proiiide  videat » 
ctim  antiqmis  comraercii  iocus  fuisset  ripa  Danubii, 
id  propterea  esse  racttim,  quod  eiiam  anliquus  fuisset 
imperii  limes?  Recle  ilaqiie  conjicit  Pater  Oxonicnsis 
iii  Strigdriii  urbis  nomine  RiPiE  strigvE  niemoriam  lio- 
dieque  coiistarcqiiaeel  ipsaad  Danubii  Ripam  sita  esi. 
§  X.  Dncc  cum  lt:(  se  habuerint,  caule  tameh  fnicor 
isla  subjunxis<te  Appiartum  ;  "opoi  fjxu  (Zxot  Yjur  inu- 
pov;  fiic  eYfjxociu  eX6«?v  toO  &x]9coovc«  Tam  enim  Rlie- 
nuin«  qtiaiu  Euphraiem,  quam  ipsiim  Daniibiinn,  sti- 

Eerarunt  aliquando  Romaiii.  Provinciairt  Transdanii* 
i.<rnmDaciarti  tenebani,  cum  illascrilieretAppianus, 
a  Trajano  tiempe  debellatam.  Addidit  Marcomannos 
Qu.-ido8que  Marcus ,  qrtos  et  prxsidiis  occupaverat. 
Marci  lam^n  iila  pr^sidia  delraxit  gtatim  a  Mafci 
morle  Commodtis.  Trajani  era^  provincia  iongo  diu- 
turnior.  Sed  et  ilfam  praesidiis  tiliro  nudavit  Aiireli.i- 
iitis  anteDtorleriartom,tradiiclis  aliocolouis.  Ita  nihil 


nehnp6  ihud  R^manfotitm  Ctnoirrrtfiim  fcre}rt^,'  flti<yd  fvcraii  (juotl  obsiarei,  quominus  accuiatissiine  possct 
aprtd  Tur(;as  Tirtfarlmhrum,  apiM  rtosrfos;  smHH  *^hajc  ftipa  sMpa  appcllari  sub  Dioclctiano.   Et  laincn 


militdHs.  PrOprt^ium  aftfeor  fd  fof tasse  Rortiartornm  / 
qrtodf  Imperil  fthe^  uftivefso*  flrmioHbfls  prre$idiis 
niumreYit,  qnarrt  rtosiridastra,  In  ips(y  etlam  Belli  frfo^ 
cincf u ,  porpoiiiO  nimir um  sTabiliqiie  morrt  ,  tur ribus 
ctiam,  seu  castetFi^  vrilidrssrmrH  pef  mlllo^i^m  fwi^- 
suum  singula  intervalla.  Id  genus  munimeiila  h.tbe- 
ratis  in  nostra  hodieqne  l^^iiannrh,  In  morls  Adriarfl, 
Antofftrtl ,  afque  etrt^in  Severi.  Id  eiiam  nnttatns  est 
recertttof  Oflfif  noster  hr  vjfllnr  iMo ,  qnod  ejns  retinet 
bodteqiVe  flfomen ,  kn^ttiii  intcr  WiTlliamqno  limita- 
nco.  Nec  aflio'  retuterim  Tertullinnf  rlla  :  Hanrorttrd 
gen$  et  Getulc/rum  barbaries  a  Romnnis  obsidenttir.  De 
belliS  haec  nescto"  qrrff  imcHigit  doctisstrhtis  RhT^namr»; 
quod  eo  tempdre  viguci^ii,  qtro  scripseril  haec  Tertul- 
liarttis.  Atnut  alttim  apnd  rlltus  STCcnli  Scriptores  do^ 
BeHo  itlo  SilentrrtnT.  Nec  nTclndendis  inlra  sitoy  ftney 
h^stibAs,  sed  vero  poihi^ute  Rotnanis  ftnibrts  cxcln- 
derertiur ,  onni!<r  itla'  insiinUa  est  obstdio ,  ne  re^o- 


raroadmoduniPr:rtenturarum  jam  fixos  liiniles  pote- 
rani  superare  Romani.  ObservaviLid  de  suis  Afrornni 
praetenturis,  qno  dixi  loco,  Tcrtuilianus.  Nec  trans  rs- 
Irrs^  inquit,  gentes  porrigere  vires  regni  $ui  possunt.  kl 
si  etiam  in  Africa  verum  fuerit,  longc  cerie  poiiori 
ratioriein  ripa  Danubii.  Ita  sensil  procul  dubio  Aure- 
liairrtS,  quem  taincn  vicCoriosissimum,  iJque  merilo, 
appellant  nummr  alque  inscriptiones.  Tantus  impe- 
rator,  lotqiie  barbarorurtr  spoliis  triumphisquc  deco- 
ratiis  ^  credidit  iiibil(uhinus  Traiisdiuiubiana  ne  qui- 
dem  posse  defcndi.  Nec  enim  ollibi  Barbarorum  im- 
peius  Ireqtientiores  fortioresve  suslinuere  Roinani,  ct 
qiitdemalea  belii  .idroodum  incerta. 

§  X(.  Qutd  qifod  ea  etiaivi  xtate  vigueril,  opinio  di- 
cain,  an  pdtius  sopersUiio?  qiialiscuinque  tameit,  illa 
certe  viguit  :  ut  fundorum,  ita  et  iinperioritm  leriui- 
nos  fuisse  sacros  atqoe  faiales ,  auo.s^  nemo  viotare 
pos<«et  impunc.    Proinde   laciuin .  fulmine  Capanea, 


niww,  \trrf(t\i  Terto1ltnfnU!r,  snaruhi  fhkes  excMnt;  M   C  luod  sat^ros  Tbebarum  murosauderet  prirmis  irnini- 


ctrc»  ie^anunt  gufimm  ptmldiifF  ithperinrt^  snrnn  rm= 
fffisyfi  Koirt:in09.  Prjctemurafom  hoc  in  \nt(i  fornMrmr 
reprnpseniJft ,  irtldixi ,  onmirto  Tertntti^nu^y  qtine  ta- 
imen  it>«a  a  Ca^tf ornmr  obsidiomarHtmrr  forma  non  pi^or- 
sos  ffbWrer^c  Nempe  rfuplicem ,  quem  dixt,  nsrfntr 
pr^^abaVrt  Casira  obstdionafia ,  non  modo  hosie^  ffC 
oiwesso»  fm;*»rf<Tert(,  S!?d  m  externoi^nrt  qiioque  hos- 
tinm  t\XMt(\\«  ectctndffent.  Sic  entmr  CastrorunTiHornW 
e<tef rttrm  nftfryqwe  Jtmfieiw  solebant  hwmireRomamv 
ut  et  rntlti  bosteiir,'  eeiaPiVi  vlrtbtts  attoqn?  fwti^erw ,  fit- 
ctte  repelfe^ent.  har  i|»uM  q\r6q^W5  Antiibaftem'  ^eprt- 
lerunt  in'  oti^idion^  Capriatia ,  ei  CdHorttHt  exefcitunv 
ni^iVicro^frfMStm^  Cresar  iit  obsHfiorte  Vcrchtgeforigi^ 
Alesie^^^r.  Pteirtpfe  illum  etXairt  eTtemmti  ftmHeirt  valiio 
mt^nttfs^lnwiW  h^bebant,  HirribusqweceffiV  sibPfnvi- 
ceM'iniefv^V<>respondei>iibos.  ErtefnQm  irnqiieCas' 
trofura  ot^rfiomlnknir  Hmtienr  feferebaiir  Pfjeten- 
rurie 


pere;'  cxsam  Protesilauin,quod  sacra  Ncfituno  litiora 
pfimus  hostiOm  insHire.  Piaculo  iunexos  crcdebaiur, 
et  sacram  qaamdam  NemesUn  seu  Adrastiain  conci- 
lare,  nec  facile  ptacandamNuimnisinvidiam,q<ii  me- 
ta»  ffeneri  buraaiio  pnefixas  transgrederctur.  Gad^em 
de  nomaiii  imperii  (tnibus  s^enientia  viilgo  esl  rC'- 
cepta.  Carum  ita^ue  imporatorcm  fortissiminn  prop  • 
tereafiilinine  petituin  censueriint.  quod  fataleip  illiitn 
tfnperii  (tnem,  Eitplrraien^  neinpe,  superassei.  Po^nin) 
emrn  ilbim-  fidminis  babebant,  pro  raanifestissitoo 
l«8i  NumtnVs  indicio.  Id  Cari  exemphini,  com  iii  alia 
adverstis  Persas  expcdilione,  stni  Galeni  Mnximiaui, 
seu  potius  fbriasse  iuliani  ,  aninios  miliiuio  minus 
alaCres  adauttendtmi  redderet ,.  eam  proiudc  opintor 
nem  sibi  refeltendam  censuit  Vopiscus-  Ga  fuerii  in 
causa  fortasse,  quod  boni  imperatores  imperii  timiics 
ne  vellcnl  rfiiidetii  proferre.  Consilium  coercendi  intra 


terminos  imperii  ab  Angusto  emaiiasse  Tacitwn  habe- 

§  rX.  Hlard^  PfxrentOraritm  dtscipttna  illa*  vigeret,  n  mus  auctorem.  Nec  alia  raente  Adrianum  fuissc  pro- 

itla»di  jM«attc  Rom^norum'  fht^,  hotiiesque  Imrbaroa      battite  esl.  cum  jara  deltellaias  a  Trajano  provincias 

spnrtte  sna  Itberas  praesidiis,  nec  hoste  uHo  cogonie, 
rclinqucrct.  Nec  nie  la'et  tamen  alio  baec  referri  ab 
Historicis,  verum  iogenlo  potius  id,  quam  probalj', 
fidei  momtmento  uHo  teste,  conjectantibus.  Si  quam 
igittn'  Habuermt  uiiqttatn  Illyricianae  Diceceseos  roetam 
artiam,  quanrl^nnbium.rarotamcn  id  contigissc  con- 
seniaiiemn  est.  Ita  constans  eanira  partiuro  flxusque 
Kmes  iHa  futt ,  onam  dtxi,  ripa  Danubii.  In  ea  pnL*ten- 
tor;e  et  prjcientm^arum  perpetua  inuninienia.  Iu  ea 
vaHmn,  ct  cerlis  vaili  spaliis  ^ibi  resitondcnlia  c:is- 
ictln.Ui  alia  deessent.hxcsiifficiuiitabunde,  ui  recte 
STRiGA^  pessit  lt«CRtPA  appcllari.  Provinciarqnrlimi- 
taneartmi  plirtrini:iruin  pefpeina  erat  nieui  Danubius* 
Sed  Dldcletiani  setate  omnium  fuisse  jaro  osiendi* 
mus. 

§^XfL  Porro  cobvenit  adamussim  hxc  ripw  strigei 
meaiio  cwa  ooosiUo  aKtuo  Aihm  Diocleiiani#  Jfor- 


crntm  ferodsstmtBirsost^neltant.  D)(^traxic  iHas  Vatens) 
Gotttttqv^.  Cfedftd^t,  et  Roman^»  Barbaris  faciteiA 
detndc  pfGpda^nr  ex^wit.  VeiV^rom  lamen  Ihtttium, 
etiam  m  iHa*,  mr.e  sceuta^  e^,  hostltmY  eltrvtbne,  vestl»- 
gia  constabatif.  Pr^mnciwi  ab  Aittta  Romanis  excep- 
tam  ita  cifcmtmirHitr  Pftecus :  rfvttt  t^  f»^oc  «OrfJt 
xaTfltTO  S(\hiot  r^  "l^TPOT  M  rnc  Uathvbnt  3ypi  Ni^&w 
Td5v  e/9eOei&>^;  to  ^  jSdkftJf  7r'A»Tf  i^/>fflvo36jr :  C&ngitudi^ 
nm  itat)tie  iwtvilkcftc  HoitKinw  pnoiendebaVBartubimF, 
quam  i^rfittMhiVmBam^sYitrGAil  appeHari  diximti^. 
Proinde  ev coHtiHei*ett  lofum  irmttfnt  AtiHa,  eodem 
aUClorer^PriSt^'.'»  mr^  *y*/»(tv,  r>Jyftr'l\>vtftdrf,>^ 
Tt^?  tii  oyBn  ToO  "XiTHyf  Tforouov  yiveo^  ,■  d(nr$p  xorf 
frctXai  ,*  ^y^"^ — ^  •*  • — '  -^-  '^'  -^— -  ^— ^= — 
T^rxy$^jv 
ntm  \idea 
fuisse  coniHaerciiloca,  cum  et  ipsa  Naissum  propteix^ 


DODW.  CHRONOL.  persecOt.  -  daloz.  iimoisoL.  hidtttt. 


m 

kumiw  (^em  aique  perpeiuum  ait  cnnlrnxif^  Lac-  A 
taiiiius,  c/iromfum  plane  illiim,  non  acuium,  \\  chrO' 
nicii  inorhis,  praccipua  iiictinalis  ,  geslatioiiein  tradil 
lUilisMmam  esse  Ceteus,  qui  lauien  febre  carean^,  Ta- 
lis  Juit  iiosier  ilie  l)ioc!eti:ini.  Inler  gestationis  aulem 
geiiera  i;im  iilani  nunieratifuae  esset  in  lectica,  qtiam 
aliam  illani  qu£  in  navi ,  vel  iii  porlu ,  vel  iii  fluminey 
qiiam  eliam  pronunltEit  omniuni  csse  lenissimam. 
Proiiide  Roma  Ravennam  iisqne  lectica  pliirimjim 
vehebatur  nosier  iinptTator.  Inde  ad  Danubium  for- 
txis^e  leciica ,  reliquuni  deinde  iter  in  navi ,  et  se- 
cmido  Danubii  flun  ine  »  per.Ponlum  k^uxinum  iisque 
ad  Nicoinediam.   TractuA  ille  uiiiversus  inlirmo  cor- 


pori  erat  sane  sa!uberrimus,^^ee,aliym  \f\\um  ita  tii- 
tum  possurouset  innopium  fepnf^fey.^uii  iii  itlnereQim 
iongo  l.Tdii  cum  saTubrilntcinihoris.  tuin  ameiii,  pro 
more  fluviorumV  huc  illuc  fleciereiu/s;ippe  Daniibiui, 
ideo  per  circuitum  Ripq;  strigte  Nicomectiam  venlsse 
dicitur.  Nec  vero  corpori  curando  diiniaxat  lioc  iiiser- 
viebal  iier;  eral  etJO ni  im^era/onmif ;lia  (ibuiitfus- 
irare  prajsidia  liniiianea^  in  ilbs  bWckciMiyi  uartibus, 
quibus  frequentissimun^  iiiiinineuaVan'j^'osteperi'6u-' 
lum.  Qiiam  iilis  partibusjnetuerir;ti§sle^'suiit  niultm 
in  lllyrico  dalx  legeii ,  ec  prxlectus  Caesar  oniniuia 
pugnacissinius. 


'  ■  **<t»*>\^ 


imMtCt  DODWELLi 

(^HftONOLOGIA    i»ERSECUTIOIVU]\^, 


ITEM 


mn  6AIUZII 

triftONOLOtfA  DIOCLETIANBA, 

PROUT  RATIO  TEMPORUM  EXEGIT,  INTERMlXTiE.  ApDITI  gilJNT  iNSUPER  tUJUSQUE  ANN» 
CONSULES,  ALIIftUE  RERUM  EVENTUS. 


AN.  LXIV.  B 

Anno  Domini  secundum  iEram  VuVgarcm,  LXIY. 
^       C.  Lecanius  Bassiis. 
^^**  M.  I  Jciuius  Crassus.  Pagi, 
Periieculio  Neronis  in  chrisiianos;  ipsisqiic  impnlat 
incpndium   ab  ipso  Romas  excilatiim  ex  Tacilo, 
DiiDweLL.  —  i9  junii  S8.  Gervdsius^  ei  Prolabius 
Mediolani  roariyrio  coronati. 

LXYI. 
^       C.  Snelonius  Paulinus 
i.oss.  j^  pontius  Telesinus. 
SS.  Pelrns  et  Paulns  morti  addiiiti  29  junii :  ille  per 
cnicemy  bic  per  gladium.  Lenglet. 

XCV. 
p       Domiiianus  Aug.  xvn. 
^^'  T.  Fl.-^vius  ^femens.  Pagi. 
Persecuiio  Domitiani  post.  septembr.  13  incoepit,  ex 
Brulio.  DoDWELL.— Oua  in  perseculione  morti  ad- 
dictus  est  a  pomitiano  T.  Flavius  Cleinens  consul 
ob  feligioiie^.  ( 

XCYL 
p^_   C.  Fulvins  Yalens. 
^^'  C.  Antislius  Yetiis.  Pdgi. 
Revocavit  chrisli.inos   ab  exilio  Domitianus  paulo 
anie  septemb^  i8.  ^  Necdum  enim  redierant  exules 
antcr  Aovuro  edicifuin  Nervae.  Dodw. 

XCVII.  ^ 

f.    _  M.  Cocceius  Nerva  iii. 
^^-  T.VirginiusRufus. 
Nerva  imperaior  statuas  omnes  Domitinni  sustulit. 
Accusatos  chri$tianismi  absolvit ;  veluitque  quem- 
qnam  eo  nomine  accusark  Lenglet. 

CYIL 
P       C  Sosius  Senecius  iv.^ 
L.0M.  1^^  Li(^ni|is  Sura  iii.  Pagi. 
Persecmio  sub  Tr.ijano,  qua  passus  cst  Ignatius,  ex 
aciis  ejus.  S.  Simeon  cpiscoptis  Hierosol.  roarly- 
rio  afficiiur.  Pai  rcddiia  hoc  ipso  anno.  Piinii 


ef  Arii  Aiitonini  persecuttone^  HoC  tp&d  entfW  for- 
tasse  anncf.'  Dodwell. 

.    CVItf. 

Tacc  Ap.  Annius  TrebonianusGallus. 

^^^-  M.  Atilius  Metiliiis  Ri^dua.  PA^. 
Posl  IgnaiU  morteni^;  quae  decembri  mert^dic\^, 
anni  .siiperioris  conlig^rat,  ciim  nuntiimi  dc  morte 
in  Asia  accepissel,  necduin  lamen  gesla  Ignatii  ba- 
beret  explorat:!,  epi^tolaiiV  sci^ipsit  ad  Philippenses 
Polycarpus.DoDW.—  Evaristus  pa^ih)lrtyrio  coro- 
iiatur. 

qx. 

P-._  A.  Cornolius  PsAma'. 
^*^***C.<:aIvlsiusTulItjs.  .  ,.  , , 

Onesimus,  S.  Paiili  dVscij)n!us,  .(ph^ioriim  episcop 
piis,  iii  c^^rcercnVcor^jrcitur,  ei  Romise  i^prdibus  oo^ 
ruiiur.  L^!^glet.' 

CXVI. 


Coss. 


iflinilianiis. 


L,  AntisViusVerus.  PaofL         .     4    ,       *.. 
Passus  Simeou  Cleopbae,  el  extincta  esl  faroilia  Da- 

vidiS.  DODWELL.  .       ! . 

CLUI. 

TAftc  C*  Bi*ii"i"s  Prasens. 
^**'  A.  Junius  Rufinus.  Pa^.  .  ., 

Edictun^  Anionini  Pii  pro  cbristRiiir^/si  ftnrle  fuerit 

Pil.  DODWELL. 

CLXL 

^       ^.  JtWus  Aurelivs  yerus  Capsar.  iii. 
^*^*^- L^  iEliusCommpdus  n.Pfljf^.     , 
Idem  edictuin,  si  Marco  poiius  sil,  quani  Pio  tribueA* 

duro.  DODWELL. 

CLXVlt. 

^    _  L.  Aurelius  Venis  Aug*.  iii. 

^^^^'  yiiadratus,,P«^L 
Persecntio  GallorumLugduncnsium 
,  sub  Marco.  Dodwell. 


183 


DODW.  CHRONOL.  PERSEC13T.  —  BALUZ.  CHRONOL.  DIOCLET. 


184 


CLXYin. 

.  Vettius  Paiilus. 
'  T.  Junius  Montanus.  Pagi. 
Alhenngone  legalio  pro  Chrisiianis  post  rediluni  Lu« 

Cii.  DODWELL. 

CLXX. 
N.  Cornelitis  Cethegus. 
'  C.  Erucius  Clarus.  Pagi. 
Meliionis  Sardensis  el  Apollinaris  Hierapolitnni  apo- 

logix.  DODWELL. 

ccn. 

L.  Septimius  *Severus  Ang.  m. 


Coss. ! 


(^oss. , 


Coss. 


Aurelius  Anioninus  Caracalla  Aug.  Pagi. 


Coss. 


Post  VIII  Id.  April.  ante  Solstitium  incoepit  persecutio 
Severi.  Annus  xvii  aet:itis  Origenis.  Dodwell. 

CCIH. 
rncc  ^'  Fulvius  Plautianus. 
^**'  P.  Sepiimius  Geta.  Pagi, 

Annus  xviii  Origenis,  hujus  persecalionis  secundus. 

DODWELL. 

CCIV. 
r/vco  L.  Fabius  Cilo  ii. 
^®^'  M.  Annius  Libo,  Pagi. 
Annoiecttlari  ineunte,  desiit  haec  Severi  persecuiio. 

DODWELL. 

ccxxxv. 

Tnce  Severus. 
^^^^'  Quinclianus.  Pagi. 
Siib  nnero  anni  perseculio  Maximini.  Persccutio  in 
Asia.  DoDWELL. 

CCXXXVI. 
C.  Julius  Verus  Maxiniiuiis  Aug. 
Julius  Africauus.  Pagi. 
Iniiio  anni  finis  persecuiiouis.  Defeccrunt  in  Arrica 
Gordiani  mense  Maio,  in  Italia  Senalus.  Dodwell. 

CCXXXVH. 
P        L.  Ovinius  Corneliauus. 
L.OSS.  p  j.j.yg  perpeiuus.  Pagl. 
Mense  Jtinio  occisi  in  Africa  Gordiani.  Mense  Julio 
Augustum  imperium  susceperunt  Maximus  et  Bal-  r 
binus;  Caesareum  Gordianus  tertius.  Dodwell. 

ccxxxvni. 

^^^'  Poniianus.  Pagi. 
Luiiis  Capiiolinis,  aiiie  Jun.  22  occisi  Maximus  et 
Balbiuus.  Augustum  imperium  suscepit  Gordianiis. 

DODWELL. 

CCXLVIH. 
M.  Jiilius  PhilippusAug.  ni. 
M.  Juliiis  Phiiippus  Aug.  ii.  Pagi. 
PersecQtio  Alexaudrina  in  fine  aniii.  Dodwell. 
CCXLIX. 
Tncc   FulviusiEiuiliatius  II. 
^"**^'  Vecliufi  Aquiliiius.  Payi. 
Siib  nnoin  anni  iucoepit  cum  imperio  Decii  persecu- 
lio.  lii  Africa  saltcm  hujnsque  incrnenta.  Dodwell. 

CCL. 
P         Cn.  Messius  Quiiiius  Trajanus  Decius  Aug.  ii. 
^****'  Annius  Gralu^.  Pagi. 

Initio  Aprilis  ad  cxdes  progressa  est  persecutio  in  D 
Africa,  confestim  facia  remissior.  Perseculioiiis 
Alexandrin»  anni  secundi  maxiina  pars  in  hunc 
aunum  incidit.  Dodwell. 

CCLU 
f,        Cn.  Trajanus  Deciiis  Aug.  iii. 
L.05S.  Q  H^jrennius  Etriiscus  Deciiis  Caesar.  Pagi. 
Tenius  aniius  persecuiionis  Alexandrinae.  Remissa 
persecutio  lam  Alexandria;,  quam  eiiam  in  Africa. 

DODWELL. 

CCLH. 
C.  Vibius  Treboniaiius  Gallus  Aug.  ii. 
C.  Vibius  VolusianusCaesar.  Pagi. 
Lues  sub  Gallo,  ejnsdcmque  persecutio  brevissima. 

DODWELL. 

CCLVII. 
P.  Licinlus  Valerianus  Aug.  iv 


A  Sub  initium  Angnsti  persecutio  Valeriani ,  sed  sine 
martyriis.  Dodwell. 

CCLVIH. 
Tacc  ^'  Aurelius  Memmius  Tuscns. 
^®^'  Bassus.  Pagi. 
Sub  initium  Augusti  edictum  Valeriani  de  poena  capi- 
tis.  Dodwell. 

CCLXI. 
Cdss  ^***^''^""^  Aug.  IV. 

•  PelroniusVolusianiis.  Pagi. 
Purpuram  arripuii  in  ^Egypio  iEmilianus.  Revocaia 
in  reliquo  iinperio  Valeriaiii  perseciiiio  a  Gallieno 

DODWELL. 

CCLXII. 
P.  Licinius  Gallienus  Aug.  v. 
Fausiinus.  Pagi. 
Revocata  a  Gnllieno  eadem  persecutio  ui  iEgyplo , 
capto  jam  iEmiliano.  Dodwell. 
CCLXXY. 
L.  Domitius  Aurelianus  Aug.  iv. 


Coss. 


B    ^^*«-  T.  Avonius  Marcelliniis.  P^i. 
Sub  initium  auni,  snb  fineui  Aureliani,  emissa  ab  eo 
persccutionis  edicta.  Dodwell. 
CCLXXXIV. 
Coss   ^^^'  ^*  Aurelins  Carinus  ii. 

'  Imp.  M.  Aiir.  Numerinnus  ii.  Spark. 
Su/fecti  iecundum  Lidyati  computum. 

Kal.  Maiis     l     Val  Dio(  letiauus. 
vel  Ociob.     i     Annius  Bassus. 

M.  Anr.  Val.  Maximianus. 
M.  Junius  Maximus.  Idem. 


Kal.  sept 
vel  novemb. 


■;..] 


Coss. 


Coss. 


Coss. 


P.  Licuiius  Gallienus  Aug.  iii.  Pagi, 


Diocletianus  levntur  Impcrator  die  xvii  septemhris. 

,   Hoc  anno  incipit  xra  Diocleiianea,  vel  aera  mariy* 

runi,  die  xxix  meiisis  Augusti ,  qiio  incipii  annus 

iEgyptioriim,  qui  etiam    nunc  ea  utuntnr  aTa. 

Lenglet. 
CCLXXXV. 
rncG  Valerius  Diocletiaiius  n. 
^®*^-  Aristobolus.  Spabk. 
Maxiinianus  Herculiiis  a  Diocletiano  creaiur  Cxsar. 
CCLXXXVI. 
Goss  ^*  ^^^^^^  Maximus  ii. 
Veuius  Aquilinus. 
Kalendis  Apriiis  Au^iistiis  creatur  Mnximianus  Her- 
ciiliiis,  ac  proinde  in  consortium  Imperii  appellatur 
a  Diocletiano.  MaximiauusTliebaiainlegionemmar- 
tyrio  donat.  Lenglet. 

CCXCII. 
r.»cc   Aiinibalianus. 
^"^^-  A^clepiodotus. 
Kalendis  Mnriiis  Dincletianus  el  Maxiiniauus  adoptant 
Constnntium  cognnmenio  Chlorum  et  Galerium , 
Maximiaiinm  rognoinento  Armentarium,  eosque 
nuiicniiaiitCiCsnres.  Constaiiirusrepiidiat  Helenam« 
ex  qna  (lonslnnlinum,  cui  postea  Magno  cognoiiien 
ha^sit,  suscepcrnl ,  et  Thcodoram  Hcrculii  privi- 
gnam  diicii.  Galerius»  repudiata  quoque  conjiige, 
Valeri.iiii  Diocletinni  ei  Prisco;  Augustse  (iliain  ac- 
cepit  uxorem.  Baluzius. 

CCXCIII. 
Cos  *'"P*  ^*''  Dioclelinnus  v. 
^  '  Maximianus  Hercnlius  iv. 
Consianlius  Chiorus  ex  Bniavia  et  Belgio  Frniicos 
pellil ,  qnos  mittit  ad  Siicssiones  et  ad  Rlieuios. 

Lenglet. 

ccxcvn. 

Coss  Waximinnus  Herculius  v. 

'  *  Galerius  Maxiiiiinnus  C;esar  ii.  Spark. 

Narsens  Rex  Persnrum  vincit  ac  fugat  iii  Mesopota- 
inia  Galcrium,  ac  postea  in  Armenia. 

Nisibini  venit  Diocleiianus.  Narseus  viclus  fugatusqiio 
est  a  Galerio ,  et  conjux  filiaeque  ejiis  capLi^,  cum 
maxima  pudicitiae  ciistodia  reservaue  sunt  ad  au- 
gendam  triumphi  pompam.  Capta  mngiia  pr«dacuiii 
ingentibus  uiauubiis.  Baluzius. 


185 


DODW.  CHHONOL.  PERSECUT.  —  BALUZ.  CHHONOL.  DIOCLET. 

A  Diocletianus  Galerium,  Herculius 


186 


Coss. 


CCCI. 

Poslumius  Titianus  u. 

Fl.  Popijius  Nepolianus.  Spark. 
Prima  Diocleliani  persecuUo  in  milites.  Dodwell. 
Conslaoiius  vlncil  Germanos  in  Lingonibus,  quo  pro- 
cesserant. 

cccn. 

«       Fl.  Val.  Constantius  Caesnr  iv. 
Galerius  Max.  Arment.  iv. 
Diocletianus  e  Nicomedia,  ubi  tum  regia  sedes  erat, 
in  Oricnlcm  profectus ,  illic  substitit  us^ue  ad  bye- 
meni.  Tum  vero  Nicomediam  redux,  ibi  cum  Gale- 
rio  consultavit   de   bello  cbristianis  inrerendo. 

Balczius. 
Victus  a  Galerio  Narseus  Persarum  rex.  Dodwell. 

CCCHL 

P^      Imp.  Val.  Diocleiianus  VIII. 

'    Maximianus  Herculius  vii.  Spark. 

Adiius  primos  persecationis  incboatus  a  Feb.  25.  Ni- 
comedise.  Dodwell. 

Persecutio  adversum  Chrisiianos  hoc  aiino  com- 
mola,  omniuni  quse  unqiiam  fuerunt  atrocissima.  liii- 
tiiim  facium  a  eivitatti  Nicomediensi ,  cujus  ecclesia 
eversa  est  vii  Kalendas  Mnrtias,  ipso  Terminalium 
die.  Postridie  propositum  est  edictuni  Imperatorura 
eiCsesarun  advcrsus  christianos,  ut  per  universom 
orbem  sacrincare  cogereiitur.  Baluzius. 

Diocletiaiius  Romam  proficiscitur,  illicque  vicen- 
nalia  celebral  et  triumphum  agil  de  Persis.  Mox  facia 
pace,  qtiue  in  lempus  Divi  Conslantiiii  reservata  dii- 
rayii,  Persx  Mesopotamiam  cum  Transtigrilanis 
quinqiie  regionibiis  reddiderunt,  limite  imperiorum 
super  ripam  Tigridis  constituto.  Idbm. 

Golbi,  trajecio  Istro.i  vicinam  proviiiciam  invase- 
runt,  et  indigeiias  expulenuit.  Idem. 

Dioclelianiis  offensus   nimia  Romanornm  dicaci- 
t^te,  statim  post  peracta  vicennalia  discedit,  et  xiii 
Kalendas  Januarias  proficiscitur  Ravennam.      Idem. 
CCCIV. 
Imp.  al.  Diocletianiis  ix. 
Maximianus  Herculiiis  vin.  Spark. 

Annus  priinus  perseciiiionis  absolutus  ;  secundus 
inclioalus,  sed  primus  Eiisebio.  Dodwell. 

Diocletianus  noniim  consulaliim  auspicalur  Raven- 
Dx.  Postea  in  diflicilem  morbum  incidit,  ciijus  vi  de 
siaiu  mentis  su»  deiiioius,  deinens  factiis  est ;  ac 
post  seslalem,  Nicomediam  pervenit.  Circuin  illic  de- 
dicavit  anno  post  vicennalia  replcto,  et  IdiUus  De- 
cembribus,  iniercepio  spiritu,  visus  esi  expirasse. 

Baluzius. 

Eodem  tempore,  quo  Diocleiianus  nonuui  consula- 
tum  auspicalus  est  Ravennae,  Maximiaiius  Herculiiis 
oeiavum  iniit  Romoe;  et  aiinum  imperii  vicesiinnm 
iiigressus  postea  est  Kalendis  Aprilis.  Deiiide  a.*slate 
ejiis  anni  luit  in  Campaiiia.  Idem. 

Fine  anni  Galerius  Maximinnns  Cxsar  Nicomediam 
veiiiiad  Diocletianum,  ul  eum  coinpelleret  ad  depo- 
nendum  imperium,  qnum  antea  ideni  persuasisset 
Hercolio.  Idem. 

CCCV. 

r.         Constantius  Cblorus  v. 

'   Galer.  Maxim.  Armenl.  V.  Spark. 

Annus  secundus  persecuiionis  absolutus ;  teriius  in- 
choatus,  sed  seciindus  l^usebio.  Purpiiram  deposue- 
runi  Dioclelianus  et  Maximianus.  Nova  deinde  ei  sa*- 
tior  persecutio  insiauraia  in  Oriente  a  Galcrio  et 
Maximino,  omniuin  deinccps  Christianorum,  cum 
anteasolorum  fuisset  Clericorum.  Agon  quinquenna- 
Jis  Caesarese.  Desiit  persecutio  in  Occidenie. 

Dodwell. 

Kalendis  Mnrtiis  Diocletianus  apud  Nicomediam 
processit  in  publicum,  ut  se  vivum  esse  probaret  po« 
polo.  Baluzius. 

ii.iieiidisM.iiis  DioclclianuS  prope  Nicomediam,  et 
Maxiniianus  IlerculiusMedioIanipiirpurain  depoiiunl, 
et  Constantium  Galerinmque  Auguslos  nuncupani, 


Coss. 


Consiantlum. 
Idem. 

Eodem  die  Severus  et  Maximinas  Daza  facti  siint 
Csesares,  nominati  quideni  a  Galerio,  sed  iiiduti,  a 
Maximiano  Severus,  a  Diocletiaiio  Maximinus.  Tum 
Diocletianus  in  palriam  soam,  hoc  est,  Diocleam  in 
Dalmaiiarevertitur,  ubi  praeclaro  otio  consenuit.  Her- 
culius  in  Lucaniam  concessit. 
CCCVL 

P         Constantius  Cblorus  vi. 

^^^^'  Galer.  Maxim.  Armeni.  vi.  Spark. 

Aiinus  tertius  persecutionis  absolutiis,  quarins  in- 
cboatus.  Inccepit  Caesare»  nova  illa  persecutio  Maxi- 
mini,  quse  oinnes  cogebat  sacrificare.         Dodwell. 

Constanliiis  Augustiis  filium  suum  Conslaniinuin 
repetit  a  Galerio,  apud  quem  velul  obses  tenebatur. 
Is  ergo  in  Galliain  profeclus,  ad  patrem  in  extremis 
agentem  perveiiit  xii  Knleiidns  Augusti.  Quatriduo 
post  Constantius  extinguitur  Cboraci  in  Britannia  : 
cui  successii  Constantinus,  cum  patris  suprema  vo- 
^  lunlate,  tum  niilitum  consensu,  qoi  ei  purpnram  in- 
jecerunt.  Baluzios» 

Imago  laureata  Constaniini  defertur  ad  Galerium. 
Ille  vern  purpuram  ad  eum  misit,  Csesaremqne  nun- 
cupavii  viii  Kalendas  Januarias,  qunm  aut  eodem  die, 
aut  paulo  anie  Severiim  Augustum  dixisset.     Idem. 

Edictum  emittit  Constantinus  in  gratiam  christia- 
norum. 

Iiiterim,  quum  imagines  Constnntini  Romam  allalae 
essent,  Maxeniiiis  Herculii  lilius,  paire  diu  reirac- 
lante,  imperinm  invadit  vi  Kalendas  Novembris  ;  et 
pairem,  qui  tum  in  Canipania  erai,  ad  se  yocans, 
eumque  bis  Augusium  nominaiis,  consortein  imperii 
f;icit.  Idem. 

Maxentius  purpurani  Augusteam  usurpat ;  Romam 
ac  Ilaliam  sibi  subiicit  die  Oclobris  xxviii. 
CCCVH. 

i-         Mnximianus  Herculius  ix. 

\A}^.   Co,j8iani„,us  Caesar.  Spark. 

(^  Annus  quartus  persecutionis  absolutus,  quinlus  in- 
choatus.  CoRperunt  pro  ca:dibus  mutilationes.  Mors 
Urbaiii  Prxfecti  Palestiiise  perseculoris.     Dodwell. 

Galerius  Maximianus  Severum  Augustum^  cui  Ila- 
liae  custodia  demandaia  fuerat,  exercitum  jubet  du- 
cere  adversus  Maxcntinm.  Ille  vero  stalim  Romam 
obsidet,  Ravennnni  fugit,  ad  Tres  tabernas  (a)  ex- 
tinguitur,  ut  videlur,  circa  inensein  A|)rilem. 

Maximianns  Herculius  bis  Augustus  in  Gallias  pro- 
ficiscitur,  ubi  Conslantinum ,  qui  hactenus  Cxsaris 
appellnlione  conlentus  fuerat,  Augustum  nuncupat 

{)ridie  Kalendas  Aprilis,  et  eidem  iii  matrimonium 
ocat  liiiam  suain  Faustam.  Baluzius. 

Interea  Gnlerius  Maximianus  immensiiin  exercitum 
ducil  in  Italiain,  mortein  Seveii  vindicnturiis.  Ro- 
mam  frustra  obsidet,  et  redit  iiiglorius  in  lllyricum. 

Idem. 

Tiini  vero  Herculius  e  Gnllia  rednx,  (lliuni  Maxen- 

tium  deiiiidai-e  conaius  in  concioue,  convicia  niili- 

tum  tulit;  et  urbe  Imtiaque  pulsus,  rursus  ad  Con- 

^  siaiiiiiiuin  pergiliii  Gallias.lllic  ariquaiilulummoraius, 

mox  Carnuntuin  in  Pann<mia  ad  Galeriuni  profectus, 

(a)  Ad  Tres  tabermts,  h\  esi,  scribente  Grjece  in 
ead('ni  inaieriaZosimo,lib.iillisi.,c?c  ti  x^P^^^  cXdwv 
&>  TpiKTtoLiniksia  itpocmyopia.  .\i\  verbiiiit  igiliir,  ubiad 
quemdam  locum  venissety  cui  THES  CAUPONili)  nomen 
$unl,  vel  eranl.  Est  enim  iinice  to  xoaniksiQv  doctis 
omnibus,  sive  veteribus,  sive  receniioribiis,  (|Uos  po- 
tueriro  videre,  caupona^  atit  popiua,  Nrqiie  aliter  vel 
hoc  loco  niiperiis  nostras  Diocletianeae Chroiiologiui 
Inierpres,  meurt  aux  trois  Taverne$ ;  vel  Isidorus  Pe- 
lusiota  eiGrolius  ad  Act.  xxviii,  15 :  cgiiXOov  ctV  ^«v- 
TJja-iv  wfuv  axpti  'ATrirlou  fopov  xai  T/at«v  T«€c/avwv. 
£t  soleinne  lanien  Geneveiisibus  versionibus  Gailicis 
tres  Luc;e  tabernas^  simpliciter  per  irois  bouliques^ 
non  ciim  Lovaniensibus  et  aliis,  per  trois  tavernes 
inlcrpretari  :  lls  vinrent  an-deva»H  dt  no«^  an  mnrch4 
dWppiHs  f<  aujp  Truis  boutiques. 


«87 


Dbb^.  CttRONdL.  t>ERSEC(jT.  —  BALU2.  CHRONOL.  DiOCLET. 


ibi  DioclMfanofn  ini^n{t;iiiterrtiitqii6ni  Idtis  Novem'-  A  elirisii.ini  qiii  illic  detinebanlur.  s^bire  pern^issi  sii 
bris  nniicupationi  Licinii  Aiigtisli,  qtiein  Gnlerius  PauloposiGaleriusi)iorilur  SardicT»,  mense,  nl  vi 
Maxlmiarius  sijbstitiiit  In  lociim  Scveri.  Cutn  vero      tur,   Maio,  ciim  priuS  ticinio  Valeriam  coniiic 


fSS 

Sllllt. 

ide- 


Cosrf. 


frustra  Diocletiaiium  horiatus  essel  »d  resumeuduin 
imperium,  ab  eo  i^opudialus  rcdiit  iii  Galliani,  iibi  ite- 
runi  deposidt  imperlam.ac  posteaillic  reliquum  viiae 
8use  egit.  '    ^  .  I0EM. 

CCCVIII. 
Coss    W^*^'"»^""^  H^rfculiiis  x. 
Galerius  Max.  Arm^t\  vii. 
Annn&qtnntus  ab>oluius^  seiius  inchoaiiis.  Coiislan- 
tinus  Augu.^tiisdecIara1iir.FirmiIiauusPal:i;sliii:e  pm- 
ses  miitilationibu^,  potius  quam  ca^dibiis,  p<»rs«ciilus 
cst.  Pecsecuiio  remis&^  a  mense  Augnsio  ad  Novem- 
brem,  rursusque  sub  hujtfs  anni   jinem  novo  Maxi- 
mini  edicto  iostaurata,  il:i  U^^nen^ut   iitense  Decem- 
bri  redierint  ad  mutilationes   persecuiores. 

.'    DODWELL. 

Maximianiis  llercutTiis  X  et  Galerius  M.^^ximfanus 
Vll  consiti^s  fuerc^  constiiuia  jam  concbrdia  iiitcf  eo^ 
et  Maxeniioui.  .  3aluzh;s. 

20.  Aprilis  Jlaxentius  Consul  Uomx  declnrntnr; 
cum  Roniuto  Herculiiis  iii  Gattias  fugil ,  ubt  res  novas 
molitur  contra  ConstahiUMmw 
.     CCCIX. 
LiciniuS  Atig.  vel  ^osi  Consnlaitim)  x   Hdr- 
.  culiiei  VII  Gaierii  Maximiani. 
Maxentius  ii. 
RomiiIu<i  II. 
Annus  sextkis  absolutus,  septimus  inchoatus.  Martii  7 
passus  est  Enbulus  ultimus  Martyrum  Cflesareenslum. 
Iiide  neglectil  Gentilium  rediit  Chrisiiauis  pax. 

DODWELt. 

CCCX. 
Coss.  Maxentius  ui,  sinecoUega.  SpiOuc. 
.    '  Seeunduni  tydiatuhf. 
Galerius  MaxiiiV.  Armani.  viii,' 
Coss.  snffecto 

Llcinio  Liciniano  Augiisto.  Ideii. 
Annus  septjnius  ab^olutu^,  dctaviis  inchoatns.  Novi  Q 
rursts,  invidia  Geniitium,  orta  Chrisiianorum  p^rse- 
cotio  :  veirum  ea  brevissima ,  et  unins  impetus. 

..  ,      .  DODVTELL. 

Cum  Franci  tnrbarent  statum  GalUarum',  et  de  efls 
repriiit^ndisConstantinuscogitaret,  IfercuHus  semper 
inquietus,  fiubdolus,  6f  inHdus,  Aucior  ei  fulx  ne  otn- 
nem  exercituiasecnm  diiceret,  posse  barbarosa  pau- 
«i&ddbetlAH.Credidi|  Consfaniiniis  et  seni  et  socero. 
lAteriin  Hercutius  cupiditate  imperri  stimulatus,  cnrtf 
puiarxit  Coustaiitiniun  longius  abesso,  milites  rargi- 
tionibus  et  proniissis  sollicitat  ad  dcfe(Htoiiein,  ihe- 
sauros  inv^dil,  et  pnrpiiraro  tertio  induii  in  Bcl^ica ;' 
ei  r^deunte  Coostautino  mira  xel^riiate,  (Tmensquod 
mefuerat,  fugit  in  secundani  Narbonensem,  et  se  ci- 
viiatis  Arelatensis  rrKBnibus  includlt.  Dein  advenianid 
Conslantini  exerciiii,  Massiliamconiendit;  nbi  obses 


priuS  Licinio  Valeriam  conjin^em 
rilLumqiic  Caiulidianniii  cbmniehdas$et,  atqutMu  inf^*^ 
nihus  tradidissei.  Sed  hl  cum  comUaluin  Mixiiiijiir 
infeliciler  prnetulissent,  jni<erandatu  sorteui  babue- 
riiiit,  ut  poste:i  dicetnr.  BALtJzius.  ^    . 

Maxenliiis  belliim  Constantino  indicit,  quasl  necem 
palris  sui  Herculii  viAdicaturus. 

Bellum  inde  inter  Licinium  e^  Maximinum  ^e  iin- 
periorcrtante^.  Sed  conditionrbiiS  certis  pax  et  aini- 
ciiia  componitur  in  Bosphoro  Thracio,  ubi  constiliflus 
esi  limes  imperii  utriusque.  Idem. 

Maximinus  postea  indulgentiam  coromuni  principum 
consensu  chrislianls  datam  tollit;  subornati^  feg  iiiu<- 
nibus  civiiatum,  quse  peierent,  nc  illis  inlra  civitaies 
suas  conventicula  oxtruere  liceret,  Hipciacriu^iin 
eossaevilum,  dohec  Constanlini  littcris  MaximTnus 
delerrerelur.lDK».  .     ,  l,         • 

H     Hoc  vel  sequeuti  anno  crux  in  ccelo  Constantino 
**  apparef. 

CCCXII. 
rA«  F^-  Yni.  Constanlinus  Aug.  u. 
^"^^•,„Liciniu$  Aug,  il  ^park--  „ 
Aini^\i!s\n()np$  absuluCus,  decimus  inchoalus.  Secundoi 
ijrliium  legailones  cumdccreiis  adversus  chrisiianos. 
Maxiiiiini.ad  jflas  rescripiade  pellqndis  ex,  ilUsurbi- 
bus  cbrlsCiahis,  enrumque  urblu^m  ^errilqriis,  ,  post 
mensem  Mainiii.  l^ersecudo  nova  inchp^la ,  sed  ^nu-^ 
lilaiionum  diiniaxai,et  siAtim  minis  iittcrisquc  Cons- 
tanijhi  se(|aii|iaJvcrsus  Maxentium  moventis.  (Jons- 
l^annnus  Alpe^  transqpudit,  atque  jcopias  M^ii^entii 
vincit  fugalquc  in  taurjins  aliisqMe  in  Ipci^,  Tandem 
Xuxla  Rniunn^  cccliliis  ^7  Octob.  crux  siguum  yiclorjas 
ipsi  q3((\nsa  pridie(|uam  pugnam  cpmmiileret»  ui  qua 
profligatiir  M^Vxeniins  ipse  iS  Octobris,  ibique  in  Ti- 
beri  submergiinr.  Clon^iantinus  vicfor,  (Jfbem  ingrcr 


dilur:  priim  .^ugusti  |iiulu8  Con^lanlino  .^  .Scnatu 
decretus.  PrinVum  Maximini  edictum  pro  pace. 

DODWELL. 

Valcria  Galerii  vidu^  in  exnium  jussu  Maximini 
projecta  cum  inairc  Prisca,  cl  in  deSerias  Syrin?  >oli- 
tiidines  relegata,  paireni  suum  DiocIelianunV  pcr  oc- 
cullosnuhiios  parum  falamitatfs  su:rfacit.  r^cpelcnli 
vero  eam  pairi  Mnxlminus  ne^avii.  JJaluzVcs,.    , 

Eodem  tcmpore  Maximiani  nerculii  slalu.T  Cons- 
(antinl  jussu  revellebaniur;  ei  iniagines  qiioiiiic  Dio- 
clctiani,  qui^  cuin  ftercuIiopicluserat,deTrahe5aiiXur. 
Hiiic  dolor  Dioclelioni  qui  paulo  post  fime  alqu.c  an- 
goreconfecihs  iiiterlitni  Nohas  DeceiAbi^is.  fnEii. 

Mnximinus  Ie;^atos  Roinafn  ad  Maxentium  mitlit 
oc<  ulte,  el  amiciliam  cum  co  facil.  [dem. 

Initium  indictionuhi  aut  r  aut  xxrv  die  ^epicmbHs. 

..     tCCXUI. 
Coss    ^'**  ^^^*  Constaniiuus  ui.   , 
Licinius  Augustus  ut  SPAiUk. 
Annus  decimus  absolutus.  undecimus  incboali^^.  Vic* 
tusa  LicinioMaximiiius  in  campo  serei|Qdic  74)  Apri« 


SMsa  Consiamino,  captusest.et  incrcpiio  vita  donaia. 
Verum  paulo  post  ejusdem  Conslaniini  jussu  stran- 

gulatus  est .  cnm  deprehensus  csset  bi  insidiis  qna"^  ^  y^^ .  cdicium  Consianiini  et  Licinii  prb  pace  Nicoroe.- 
Constantino  moliebatiir.  ui  eum  perimerct.  Balczius;  ^  jjaj  prrt,,ositum  4un.  13»  qwo  tempore  decennalem 

lianc  perseculioneni  termiiiat  Lactantius,   iiinn.  45« 


Codem  anno  Calerius  Maximianhs  in  gravem  ae 
pericuJQshm  morbum  incidit,  quo  per  annum  perpe- 
tem  afni^atDS,  esi;  isque  morlius  euui  InvaFii,  cum 
iiiihx  i^tiimiii  oclavum  imperiisui  annum.  Ideh. 
CCCXI. 

C^^  Gal.  Maxim.  Arnieiit.  vin. 
Maximinusii. 
Annusoctaviis  absolutus.  nonus  inchoatufi.  Cdictunrl 
Galerii  pro  pace,  inter  Kal.  Mart.  et  prid.  KaL  Mnias. 
Pax  Uh  ne  sfx.  quidem  mensinm  iniegroriim,  ita  ui 
sub  finem  Or*t(rhrls  rc^ierii  perscciiiio,sedet6a  iiniu^ 
impetits,  saitgiiinolcnta,  Legttltones  priihas  mrbiunT 
accepii  Nifoincdi:r  Maxlmihns.  Dod^ell. 

Galerins  sempcr  :i*grotus,  udtuouiui>  luorbiim  illunV 
evcnisfC^ii)i  proptcr  mala  qua»  Chrisiianis  itilulcrnt, 
ediclo  proposilo  persecutiomMn  qnicsccre  jussit  anno 
|)OStquam  cceperat  octavo.  Tum  apcrtis  carcerlbusy 


Secundum  deinde  Matimlni  pro  cttirlstlnnis'  ediclum. 

I^ODWELL.    ^     , 

Rcbus  in  iirbe  compositis,  Constanlinus  circaxv 
Kalendas  Februarii  Roma  dlgressus,  Mediolanum  con-^ 
tendit,  ibiqite  nufiiias  Constanliae  ^ororis  sux  cum' 
Liciuio  cclebravit.  Ca  re  pcracla,  Con^taiilinus  ia 
Galllas  revertiittr,  Licinius  in  IHyricum.  Baluziits. 

rnieriin  .M^aximinus exercilum  movel  e  Syria, bellurti 
Licinio  illaiurus^  proviiirias  ejus  occnpaturus.  Orciir- 
rit  ei  Licinius  in  Thracia.  Piiffuatur  pridic  Knleudas 
Mbias  in  cahpo  q^icn^  voc  ibnnl  Sci^eimni,  iiiler  f!a- 
<lrianop"lini  vldcncct  el  Iferaclcam.  Vicioria  penes 
Liciuimn  fuit.  Idem. 

Diorlelianns  moriiur  hof  aimo,  forlc  Maio  mensc. 

Maxiniinus  siimma  celcriiaic  fugii  Nicomcdinni, 
binc  iu  Cappadociam,  poi^trcmo  in  Ciliciam,  ubi  mi- 


m 


FIRM.  LACTANTll  L1BER  DE  MORT.  PERSECUT. 


m 


seraiido  hrrrendoqueirtoriisgcnere  eiliiiciusesi  apud  A 

Tarsiim.  Idem.,  i 

Fu50  fiigaUique  Maximino,  Liciiiiiis  irojccil  cxrr- 
^iium  in  Bilhyninm;  et  Nic6ii1e«liain  ii'gresj:tis  dlfc 
kluiim  Juniaram  proponi  jiissil  ediclum  de  rcsiiiiienda 
EccJcsia,  verboque  eiiara  horlilus  esl,  ul  conveuii- 
cula  in  slnium  prisiiiiuin  reddercnlur. 

Pax  Ecclesiic  d:«la  posl  helluin  decennafe.  IbfeM. 

Liciniiis  YalerlUnl,  Caitdldianum  Galerii  Maximini 
fili^mi;  ScTcrl  «lium  ScveriaiiUin ,  liberos  Maximini 
occidi  jubei.  Idem. 

CCCXIV. 

rJ.     yoliisianus  ii. 

^^^'  Aiiniamis. 

Pflfhiiffi  Coh^n'nlfrif  befldrfr  ^idvcfJiUs  Licihiifrti  atf 
Cibatiin  tn  l*annonia  viclum  die  31  ocliihris.  Ilerum 
pugnaiur  ad  M^irdiani  in  Thracin,  s<*d  aequo  niaflc. 

Pn\  Cnnsiaiirimini  interei  Licinium. 

tatens:  i  Llciiiio  CTsa>  efigftMr,  ri')S^^.'i  ffihtho'  ^^ii- 
gusiormii  consensu  eDfpeflidir  ac  digii'ffale  i»rivaiiir.  B 

fccciv. 

P  ^        Constantiifus  iv. 
^^^'      Liclniu»  iv. 
Valcria  tilia  Diocleiiani  ci  uxor  cjus  Frisca  Tbessa- 

lontc.1!  capiic  iruncahliir. 
Hoc  ahho   L»ciaiirius  sunm  de  Morlibus  Persccu- 

torum  fibroifl  cdidit. 

ctciiVn. 

Co^k  Gallicanus. 

^^^*-Bassus.       ,      ,     .      . 
Crispus  cl  Consianliniis  Constaniini  Mngni  filii  C:iv 

s.ires  creantiir,  sicul  vi  Licinianus,  filiiis  Licinii. 
Na^cilur  Consiantius    fdius    aller   Coiistaniini    ct 

Faustae.  ,      .,  .^ 

Uoc anno  desit;en(e«  ut.putnmus,  advbcatiir  Nico- 

media  in  Gallias  Laclantius. 

CCCXVIII. 

...   LicTnius  Augiisins  v.  ^ 

^"^^'  Crispi/s  Citsar 

CCCXIX. 

>,.       ConstantiniVs  Aug.  v. 

liOss.  yijjn^us  Junmr  C.Tsar.  • 

Hoc  annO  removcl  a  suo  Palalio'  Christianos  Liciiiius 
-  Augii«ilus. 

AriOs  ifr  b.i^resfm  pirofabitar ,  damnatunfue  in  coii- 
citio  ^^entum  Epi^ioporum. 

CCCXX. 

Coss  Constanliniis  Aug.  vi. 
.Constautiiys  Cxsar  ii. 
^erscculi»  Licii^iann  ex  Eu^chio  in  Chronico. 
Crispus  Cicsar  Fmncoji  el  Alnmanno^  pnrlio  vioit. 
Hoc  .aniio  vel  sequenti  suas  cdidit  Lacianlius  Insli- 
lutioiies. 


CCCXXL 

rftftfi  Crispns  Cnpsnr  ii. 

i^uft*.  CoMslanliniis  Cxsar. 
Nnzarius  Koiiisb  PaiTegyricutii  Consiafitino  dicit  Kal; 

Marliis.  . 
Donaiista!  Roma  eiccii.  ,  ,.■••> 

Consiniitinus  de  feriando  die  doiiHnico  ^ancfibneni 

fedit. 

CCCXXIl. 

P        Pclroniu?  Probianus. 

^^^^*  Aniciu^  Julianus. 
Constantiniis  Snrmatas  iti  PahnoWa  dfetffeM;  ef  if)I 

Rex  eoriiin  Rausirhondiis  rccidft. 

,      .       cqcxxm. 

/^^oo   Aciliiis  SeverHs.         ,    , . 

^^^^'  Jiinius  (  Vel  Vehiiis  )  kiitinili: 
Alierum  helluin  Constantini  adversus  Liciniiim  :  hic 

ni^   iii  Julii  ad  Adrianopolim  a  Conslanlino  dc- 

liHhiiir.  .... 

Iii  ] LiciniiH  kvn  viiicJtnr  si  Conft/auCmo  JiistUf 

(:iHV^o|Miltm   €i  ChafcRdonem',  ei  ri^iri  a  Crtspd 

NicoipaJpJi^  fogn  Lirjniiis.  altiuo  veniiini  |MUiit  Jii 
^^r;>^ti^fi(i(in;  exurmie  Consrfinrh  cjit';  nxiVh^  ac 
snrf>rD  Coii^ianliui.  Cii>n;t^  a  Consinnttno  i*dhi- 
Tii^lur,  aiqtn!  oxu(  tbessiiionicaiii  n^Ulilur :  >'it>l 
cjiis  jn>sl  qnttsili(ni  nicnscs,  uh  rc^  nuvas  i\m^ 
nujlit^balnr^  faoors  l.iqiJCf>  iniie^ltinlnr/  aiiinc 
llarijnijinti^  C^csar  n  Lirioio  cr*'ain?s  \\\  f ::)!#- 
dfifia  iriu:Jifalur.  {VUcTifh^fmmt  hm.  iv,  imimm  , 
pflfif.  195.1        .      ., 

Conslaniius  Conslantini  nfins  Cfcsar  i^gittlr. 
CCC^XfV. 
P        Crispiis  t;rsar  iii. 
^*'**'  CoMslanliiiiis  Ca^sar  iii.     ,.^  

Constaniihus  ail  Xfiuin  Irfiefas  scfibn,  ut  cuiO  ab 
errorc  revocet. 

.    .      cmt^. . 

P        Aniciiis  Fnusius  Paulihus. 

'-'"^^- P,  Cejohius  Jiiliaiiujj.,   .    .,    ^         .,, 

Syriodus  prirna  univcfspHis  ^icaeai  \n,  Bithynla  cogilu^ 
a  18  vef  19  Junil  ad  2S  Augiriti;  in  qua  daih- 
natur  Ariiis.    ,  .         .     .  .^  ^ 

25  Julii  viceiinalia  ccIcTirai  Constintinus.' 
CCCjiXVf. 
p        Conslantihus  August.  vif. 

/^®^*- Conslaiiliiis  C;vsar.         ^     .^  

C(»nslanliniis  |{,.nVani  fiefit;  at(fije  circa  JuTTiihV  inen- 
scm  irucid.irj  juhel  CrispuhV  Caesarein;  t;o'Jj»isi 
crir^iinfs  rciis  ag'^iur  :  inoriT  siihiliier  aauicilur 
fausla  Cohstaiilini  nxor.  , 

CctLirr. 

r^  c    P'-  Mamcrtinds. 

^®^^- Fl.  P^cviiui.  .. 

Pcfsocuiio  Julinni.  ciiin  a^ercl  AhrioeJhiDC^  sub  fjnciji 
Ociohris,  ciiih  nagrassot  siinnlnCruih  JovisOlyin^n, 
ui  colligiiur  ex  Ammiano  xxii.         Dobwell. 


aaaaBiafciaoabaatfaaa 


lIKlff  mill  IIRHIAl  iM Mf tl 

LIBEti 

Af>  PONATUM  C0NPE8S0REM,  DE  MORTIBfS  PEKSECUTORUM. 


i 


quas  ih  conspcciii  ejus  cbnstantcf  fiifndis  per  dies 
AudlvitDot|iniu$oratioiiestaas,'D()naiecliarissime,      omnes.  et  earissimorum  fratrum,  qni  gloriosa  con- 

VAftlORUM  NOTiE. 
A4  Bimfuvehi.  Illustrem  fiomm  letnpornm  confe?-      unde  emissus  est  exiremis  C;ilerii  Maxiniiani  lempo- 
sorem,  qui  novics  tormenta  varia  periulil  pro  no-      ribus,  ur  icgilur  infra  ca^i.  i6,  pl  25.  Baluz. 
jnhieCbrisii,  sexannorumspatiodeteutttsiDcarcere,        DeJdQrtihm  penecutoium.  Yide  Pi3$ert.  noslrani 


101  FIRMi  LACTANTII  m 

fessfone  sempiternam  sibi  coroiiam  pro  fidei  suae  me- A  precibus,  Dens  jacentes  et  afflictos  coelesti  auxilio 


ritis  qucesierunt.  Ecce  addetur  liis  omnibus  adversa- 
rius ;  et  restituta  per  orbem  tranquilliiate,  profligau 
nuper  Ecclcsia  riirsum  exsuigit,  et  majore  gloria 
templum  Dei,  quod  ab  impiis  Tuerat  CTersum ,  mise* 
ricordia  Domini  fabricalur.  Excitavit  enim  Deus 
principes,  qiii  tyrannorum  nefaria  etcruenta  imperia 
resciderunt,  liumano  generi  providerunt;  ut  jam 
quasi  discusso  iransacii  temporis  nubilo  ,  mentes 
omiiium  pax  jocunda  ct  serena  laetificet.  Nunc  post 
tant»  lempestaiis  violenios  turbines,  placidus  aer  et 
optata  lux  refulsit.  Nunc  placaius  servorum  suorum 


sublevat.  £n  nunc  moerentium  lacrymas,  extincta 
impiorum  conspiratione,  deterget;  et  qui  illuctati 
eraiit  Deo,  jacent ;  qui  templum  sanciuro  everterant, 
ruina  majori  cecideruni;  qui  justos  excarnificave- 
runt,  coeleslibus  plagis,  et  cruciatibus  meriiis  nocen- 
tes  animas  profuderunt ;  serias  quidem*  sed  gravitcr 
ac  digne.  Distulerat  enim  poenas  eorum  Deus,  ut  ede- 
ret  in  eos  magna  et  mirabilia  exempla ;  quibus  posteri 
discerent,  et  Deuni  esse  uniim,  et  eunidem  vindicem, 
digiia  videlicet  supplicia  impiis  ac  persecutoribus  ir- 
rogare.  De  quorum  exitu  scripto  testificari  plaeuit, 


VARIORUM  NOTiE. 


in  lib.  de  Mortibus  persecut.  Ita  et  morUi  dixit  Lac-  B 
taniiiis   plurali  numero  supra,  lib.  v,  cap.  SO.  Ex 
mortibas,  lil).  vii,  cap.  10.  Ita  morles  duat  proposiHB 
sunt, 

Quas  in  conspectu  ejus qucesurunt,  fn  prioribus 

ediiionibus  legebalur  :  Ejus  per  omnes  horas  tota  die 
fundis^  caeterorumque  fralrum  noslrorum,  qui^  eic.  Sed 
ex  reliqiiiis  lilter.iruin  conjicimus  lexendnm  esse, 
ut  in  lexlu  insimiaviiniis.  —  In  cod.  Colb.   Sic  niu- 

tilus  locus  habetur  :  Quas  in  conspectu  ejus  cons 

m...  S  Simm  qui  qlosa  fessione  sepit pro  fidei 

ritiis.  Sic  resiiluit  0.  F.  Fritzscbe  in  sua  jam  a  no- 
bis  cilata  Laclanlianoriim  operu.H  editione  :  Quas  in 
conspectu  ejus  constitutus  fundere  sotes ,  imo  et  preces 
sanctissimorum  mariyrum  in  sempitemam  sibi  coronam 

Sro  fidei  sum  meritis,  Simililer  L^ictantius  uUimis  suae 
ivinarum  fnstilutionum !  Epilomes  verbis  ait  :  ut 
possit  Deojudice  pro  virtutis  suis  meritis,  vel  coronaii 
FiDEi,  vel  pramtium  immorfalitatis  adipisci;  el  lib.  vii,  C 
cap.  14,  non  immorlalitatem  sibi,  sed  mortem  pecca- 
tis  ac  Ubidinibus  qu^sierunt.  —  Quwsierunt.  Pro  ac- 
qumerunt,  lia  et  lib.  i  Divin.Iustit.,  cap.  !20,  lib.  vii, 
cap.  14,  et  alibi  Lact.  Vide  infra  Not.  ad  cap.  18. 

Addetur.  Iia  iii  ms.  pro  additur;  atque  sic  iegen- 
dum  esse  in  praesenli,  praecedens  praeteritum  Audivit, 
et  sequentia  verba  exswrgit  et  fabricatur  connrinant. 
Verum  d(»ciissimus  ioan.  Bapt.  Coitelerius  Ecclesine 
GrxcnD  Monumeniorum  tom.  ii,  p.  528,  legendum 
esse  monebai  adieriiur,  scita  anLilliesl  exadteritur^ei 
exsurgit;  sed  minus  bene. 

Adversaritts.  Id  est,  diabolus ;  et  ita  vocatur  a  Lac- 
taiitio  lib.  de  Opificio  Dei,  cap.  I :  Namillecolluctator 
et  ADVERSARius  noster  scis  quamsit  astutus,..  qum  f7/t- 
cerepossunt,  pro  laqueis  habet.  —  0.  F.  Fritzsche, 
Ecce  deletis  omnibus  adversariis. 

Et  restituta  per  orbem.  Iii  ms.  deesl  et ,  sed  locus 
hujus  syllab;e  remaiiet  vaciiiis  :  deinde  legitur  resti- 
tuto  per  orbem,  etc. ,  i>ed  scriptoris  crfore,  ubi  ref(i-  t% 
tuto^  pro  restiluia  scriptuni  est. 

Profiigata  nuper  Ecclesia.  Sic  Laclantius  dicit  Di- 
vin.  f nstit.  lib.  v,  c.  2,  profligarr  sapientiam ;  el  c.  4, 
omnes..,  uno  semel  impetu  PROFLiGAREy. 

Templum  Dei^  quod  ab  impiis  fuerat  eversum ,  nusO' 
ricordia  Donuni  fabricaiur,  Templum  Nicomediense, 
de  qiio  Lactant.  agii  c.  15  el  lib.  v  Instil.  cap.2  : 
Ego  cum  in  Bithynia  oratorias  litteras  accilus  docerem^ 
contigisselque  ut  eodem  tempore  dei  XEiiPLUif  everte- 
RETUR.  Viden  eamdem  locutionem?  Altamen  Cupe- 
riis  et  Baluzitis  in  secuiida  ediiio.  per  templum  inlel- 
I igtin t  Ca?(tim  C/irt<(taRorttm;  verum  non  polest  dici 
de  fiileliiiin  Socieiaie  restauranda  qiiod  fabricatur. 
Verbum  isiud  non  inlelligilur  nisi  «reopere  inaleriali, 
iioii  de  congregatione  fidelinm  et  unioiie  Gbristo  sub 
primario  pastore  inslaurata. 

Principes.  ConsUiilinum  et  Licinium.  Horum  di- 
ploina  vide  inrra  n.  48. 

Qiti  Tyrannorum  nefaria  et  cruentn  imperia  rescide- 

rtiiU.  Lacianlius,  lib.   v  Divin.  fiistit.  cap.   11.  Re- 

scriph     PRiNGiPuii  nBrARu;  lib.  vn,  cap.  St6  :  Qui 


posses  vera  pletate  alionm  male  consulta  rescindere. 

Transacti,  ms.  Colb.,  trisansaru;  Bun.,  tristi  nefa- 
rii,  0.  F.  Frilzsche  nobiscum,  transacti.  Mox  nbr 
ms.  habet  postatce,  Biin.  legit  post  atrm  :  nos,  post 
tantm^  cum  0.  F.  Fritzsche,  maluimus. 

Precibus.  Verbuin  istud  addidimiis,  ut  sensum  da- 
riorein  eliciamus. 

Ei  affticios.  At  in  ms.,tif  affUctos, 

Subievat.  En  ntmc,  Alise  editiones  legunt  Subleva- 
vi/.  ISunc,  Sed  propius  el  scrupulosius  inspecto  Ma- 
nuscripio  codicc,  legi  stUflevat,  En  nnnc,  quod  sonat 
elegaritius. 

Delergei ;  et  qui,  Priores  editi  habent  detersit ;  sed 
admoio  liiinim*,  legimus  deierget^  et  /tttt,  elc«,  quod 
uliimiim  verbuin  recie  ab  editoribus  interpreiatur 
Qui, 

llluctati.  In  ms.  legitur  illustrati :  at  unius  litlera? 
muiatione  lego  itluctati ^qvasi  dicas  adversati;  qiiod 
uliimum  verbuin  erat  in  prioribus  editis  qui  iUuctati 
erant  Deoja^ent.  Ita  igilur  a  nie  restiluluni :  sic  apud 
Slatiiim  reperilur  parlicipitim  illuctans.  Jam  vero 
quod  ad  hiijusce  verbi  regimen  attiiiet,inrra,cap.  18, 
legilur  quoque  luctari  cuin  teriio  casu,  eiiamque 
retuclari  cap.  1 1 ,  et  o6/ttr<ari  Virgil.  iii  iEneid.  El 
Laciaiilius  his  vocibus  luctari,  reluctari,  luctatio^ 
eluctatio,  eltutari  saepe  uiilur,  lib.  iicap.  ttO,  lib.  iii 
c:^.  11  bis,  lib.  iv  cap.  25  el  50,  lib.  v  cap.  21, 
lib.  VI  cap.  18,  23,  24.  Porro  verbum  jacent^  pro^ce- 
denti  verbo  illuetati  erant  optime  respondet.  Auctor 
noster,eodem  sensu,Iib.  vii  Divin.  Instit.  cap.  26» 
dixil :  Qui  cmlestis  ac  singularis  Dd  aUtum  toUere  vo- 
luerunt,  profiigati  jacent. 

Jtistos.  Id  est,  Cliristianos.  Sic  eos  vocat  Lact. 
lib.  1  cap.  1.  lib.  v  cap.  11. 

Excarnificaverunt,  Sic  in  ms.  aliae  editiones  excar^ 
nificaverunt.  At  nil  mutanduro  esse  pulavimus. 

Serius  qwdem,  In  ms.  corrupte  legitur  Senat 

Desiulerat,  In  prima  editione  et  in  aliis  deinceps, 

profuderunt Distulerat,    Getera    autem    verba 

oniissa  erani ;  qiiae  Nourisius  recte  primus  ex  ms. 
reslituii.  0.  F.  Fritzsche  poniC :  Sero  id  quidem. 

Qtiibtts  posteri  discerent,  Sic  habet  ms.  codex  :  ila- 
qiie  post  quibusy  expunxi  et ,  quod  est  in  omnibus 
editis. 

Ei  eumdem  vindicem,  digna  videlicet  suppUda^  etc. 
lla  resliiueiidum  judicaviinus ;  in  ins.  eniin  legitur, 
et  eumdem  vicueem  digna  vid...  supplitia^  etc.  Veruiii 
primaria  editio  habebat,  et  eumdem  mortem  digna  ul- 
tione  superbis  et  impiis  :  sed  hsec  non  concordant  ciim 
scripiura  inanuscripti.  Maxime  ergo  depravatus  est 
aliarum  editionum  textus,  quem  hic  ad  ms.  fidcm 
accommodamus.  Loco  Vicucetn  suppievimus  Vt/rdi- 
cemj  ex  eo  quod  lib.  v  Divin.  Instit.  cap.  21  initio  le« 
gitiir,  Deus  ipse  vindbx  erit. 

De  quonm  exitu  scripto  testificari  placuit.  In  ms. 

legiiiir,  dequo  exitu tificariplacuil,  Sed  cum  phra- 

sis  sii  iinperfecta,  eainsic  restitiiiniiis;  quorum,  loco 
vocis  quo^  atque  post  exifii,  addidimus  scripto  tes., 
quia  Libellus  iste  tum  exulet  vei  remotos,  tum  poste- 


m 


LIBER  Dk  MORT.  PERSKCUT.  m 

procul   amoii    fueruni ,    vel    qui  A  legiinus,  Doininus  noslcr  Jesus  Clirisius  a  JuJxis 


ut  omnes  qui 

poscea  fiituri  sunt,  scirent ,  quaienus  virtulem  ac 
majestatem  suam  in  exsciiidendis  delendisque  noini* 
nis  sui  liosiibus  Deus  suromus  osienderet.  Uinc  ita« 
qiic  uiile  est,  si  a  priucipio  ex  qno  esi  Ecclesia  con* 
stitota,  qui  fuerint  persecutores ,  etquibus  poenis  in 
eos  ccelestis  judicis  severitas  vindicaverit ,  ex- 
ponam. 

If. 
Extremis  temporibus  Tiberii  Caesaris,  ut  scriptum 


cruciatus  cst,  post  diem  dccimuin  Kalendarum  Apri- 
lium,  duobus  Geiniiiis  coiisulibus :  cum  resurrexisset 
die  tertio,  congregavit  discipulos,  quos  metiis  coni- 
prehensionis  ejus  in  fugnm  verierat ;  et  diebus  qiia- 
draginta  cuiii  bis  cominoralus ,  apcruit  corda  eorum, 
el  Scripluras  interpretuius  esc,  quae  usque  ad  id  lem- 
pus  obscurae  atque  involutx  riierunl.  Ordinavitque 
eos,  et  instriixil  ad  praedicationem  dogmatis  ac  doc* 
trinae  suae,  disponens  Tesiamenti  novi  solemnem  dis^ 


VARIORUM  NOTiE. 


ros  docere  debebat.  Nourisiiis  restituerat  de  quo 
mtu  fHilam  lestificari^  etc.  Sed  palamy  minus  npte 
positom  est  :  vox  tcripto  eo  loci  aptior  est.  Exitut 
vero  idem  est  ac  Mors.  Sic  infra,  cap.  50,  circa  me- 
diiim,  exitu  ejus  audito^  vrotinus  fugii, 

Proeul  amoti  fuerunt,  In  ms.  I^itur  tantiim  vroeul 
moti  fuerunt^  ia  est,  in  exiliiim  pulsi,  vel  relegati, 
Qode  supplendain  esse  judicavi  liiteram  a,  ita  ut  le- 
gator  amoli;  hiuc  exurgit  sensiis  clarior.  Sic  apud 
Ticitum  amoveri  in  insulam^  pro  in  exiUum  pelli, 

Postea  futuri  sunt,  In  ms.  hxc  solum  legunlur  p... 
turi  sunt  ;  supplevimus  juxtn  spatium  quod  exhibei 
ins.:alii  legunt  po$t  nos  futuri  sunt;  nlii  vero  post  nos 
ticturi  sunt  :  Sed  elegimus  verba  simplicia,  qiiae  sen- 
snm  opliinum  juxta  spaiium  ms.  reprxsentarent. 

Virdileiit  ac  majestatem  suam,  Et  infra,  cap  5  :  Ad- 
mtus  majestatem  sinaularis  Dei.  Lactantius  Divin. 
laslil.  lib.  I  cap,  i  :  Majestatem  Dei  singularis  ac  veri 
cognonstis^  etc.;  lib.  ni  cap.  4,  lib.  ii  cap.  1  :  Sin- 
911/arii  Dei  asserere  majestalem;  bis,  lib.  iv  cap.  *£6  : 
Virtutem  majeslatemque  Dei  singularis  interpretari ; 


llaque  legendum  est  persecuiores.  Vide  specimen  su 
|.  pra  posilum. 
''      /n  eos,„  vindicaverit,  Lactantiiis  nostcr,  lib.  11  Divin. 

Insiitut.,  cnp.  4 :  In  sacrilegos  vindicaverunt ;  et  lib.  iv, 

cap.  17.  Rgo  vindicabo  in  eum, 
Jesus  tliristus,,,,  cruciatus  est :  h\  cst  cruci  aflixus. 

Eodem  sensu  utitur  eadeiu  voce  Lactanliiis  Div.  In- 

Stilut.  lib.  1,  cnp.  16.  A6  hominibus  insignisupplidoaf^ 

fectum  et  excruciatum;  lib.  iv,  cap.  18,  et  Epitom. 
)iv.  Instir.  cap.  18.  Et  cruciaverunt  illum  in  humilitale 
magna ;  lib.  iv,  cap.  22,  ut  mortalis  occisus,,,  Deumab 
hominibus  esse  cruciatum;  ct  l!)pitom.  cap.  18:  Ciiift 
igitur  ad  dexlerom  Dei  sedeat,  calcaturus  inimicos  suot 
qui  eum  cruciaverunt.  Sic  lib.  iv,  cap.  16,  crueiando^ 
eodeni  sensu. 

Post  diem  decimum  Kalendarum  Apritium,  Ms. 
babet  Apri/ium,  non  Aprilis,  Laclautius,iib.  iv  Div. 
Institut.,  cap.  10  :  Duobus  Geminis  contulibus  anle 
diem  decimum  Kalendarum  Aprilium  Judan  Chrisium 
cruci  affixerunt ;  quod  idemest.  Vide  supra  Not.  lib.  1? 
ad  fiiiein  capitis  10.  Est  elliptica  locutiu,  qtiam  sup- 


lib.  VI  cap.  9  :  Virtutem  ae  mnjestateM  Dei  singularis  G  P'^'''^  possis,  post  exortum  diem  decimiim  Kaleiid.n 


fflorral ;  lib.  v  cap  15  ^t  22.  lib.  vii  frequenler, 
lib.  IV,  adbtic  cap.  29,  llb.  vi  cnp.  17,  lib.  de  Ira  Dei, 
cap.  20,  et  abjectis  lerrehis  cultibus,  majestatem  Dei 
iingularis  agitotcunt,  Epitoui.  cap.  3  ei  4.  Et  alibi 
passiin. 

/n  exscindeniHs  delendisque  ,  etc.  In  ms.  legitiir,  in 

e dis  delenditque  :  post  litteram    e  apparet  pnrs 

media  litterae  x;  itaqtie  sufipleymus  exscindendis , 
qnsm  vocem  usurpai  infra  aucior  noster  cap.  2,  circa 
miHiium  hoc  modo :  Prositivit  (Nero)  ad  exscindendum 
celette  temptum  delendamque  justitiam ;  vcl  supple 
extinguendit :  sic  inilio  cap.  46,  lias  voces  iia  juiigit, 
tl  Clvristianorum  nomen  extingueret  funditusque  deleret, 

Deus  summus.  Et  cap.  47.  Hasce  dictiones  inter 
Lictantii  scripta  ccnlies  deprehendes,  lib.  i  Divin. 
lostitut.,  cap.  1  :  Te  Deus  summus  ad  bentum  Impevii 
aUmen  evexit,  Ibid.  cnp.  5,  cap.  6,  lib.  11,  cap.  1; 
lib.  ni.  cip.  11 ;  lib.  iv,  cap.  4,  biscap.  6,  cap.  10, 


rum  Apriliuin,  sive  post  euin  diein  incoQptum.  lu 
verba  Cbristi,  Fos/  tresdies  reiMr{/am,  Marc.  viii,  51, 
a  plerisque  ductioribus  exponuiitiir  die  teriio^  vtl  post- 
quam  venerit  dies  tertius,  1'artim  e\  Joanne  Golumbo. 

Sed  post  diem  decimum  Kalendarum  Aprilium,  et 
anic  diem  decimum  Katend.  Aprilium  idem  esse  ac  die 
decimo  Katendarum,  postea  in  nostra  ad  hunc  hbruin 
Disseriatioiie  abunde  demonsirabiinus,  ex  ipso  Lac- 
taiitio  uliisaue.  Eaiii  consiilere  noii  le  pigeat. 

Duobus  Geminis  Consutibus,  Hoc  assiguat  Inslitiitio- 
num  libro  iv,  cap.  10»  aiiuo  Tibcrii  qiiintodecinio.  IJ 
quideiiiconvcuicuiercoiisulalui  diiorum  Gemiuorum. 
At  observa,  Lector,  quam  iminaniler  inde  halluci- 
neiur.  Tibcrius  aunuin  imperii  quiiitum  decimuin 
iniil  aniio  28  xrx  vulgaris.  Hoc  ipso  Tiberii  aniio 
ioannes  Bapiisia,  uii  apud  Liicam  cap.  111 ,  1 ,  2,  5, 
legimiis,  poenilentinm  prxdicare  coepit.  Erat  is  juxta 
no^trum  Lactaiitium  Tibcrii  annus  quiutus  decimus. 


cap.  11,  ,.....,  .  

cap.  15,  cap.  16 ;  lib.  vii,  cap.  27 ;  Epitom.,cap.  12,  ^  Bapiizaliis  itacjiie  Chrisius  die  scxlo  Januarii,  consu 
cap.  28 ,  43, 49;  bis,  lib.  de  Ira  Dci ,  cap.  2.  Et  alibi  ^  libut  dnobut  Ceminit  aiiiio  xra;  vuig.  29,  et  passtis  die 

'-•'*• —       vigesimo  lertiomensis  mariiiiiiseqiieutis.iionnlsi  per 
duos  nienses  ac  dimidium  ea  omnia  peregit,  qua;  ab 


passiin.  Quin  Ii.tc  etiani  epithela  tingulurih  et  tum- 
wiu,  inlcr  alia  (aii  Baiidri)  Lactaiitiiiin  istius  quo(|ue 
ybelli  parenteiii  esse  suadeant,  dubiiari  non  poiest. 

Ottmderei.  Forte  legendum  ottenderit :  vide  praece- 
dentia. 

Hinc  ilaque  uHte  ett,  ri.  lii  ms.  lepiitur  tanium  Vtit^ 
tM.,„ett^  ft,  nnde  sensum  formavimus  in  huiic  mo- 
dom,  kinc  itaque  utiie  ett ,  ti ,  etc. ,  idque  juxia  spa- 
liom  ms. 

Qiti  fnerint  pertecutoret,  In  ms.  est  qui  fuerint.,,. 
^ores....deficientibiis  4  litteris  anie  ecutoret,  liunc 
uaque  lociim  sic  restitueiidum  csse  existiino.  qui  fue- 
rint  pertecutores.  Parisiensis  editio  an.  1710  liabet 
fterunt,  quod  coulrarium  estms.  codici,  et  stare  non 
potesi  enmvindicaverit  quod  sequitur.Hxceditio  legit 
fai«rifiii  auetores,  sed  male.  Naniqiie  in  nis.  clare  scri- 
piHm  est  fuerint :  deiiide  male  aucloret  scribii,  ciim 
appareti  pars  iDferior  liiter^e  p,  et  superior  litterae  s. 


ipsius  baptismo  ad  mortem  usqtie  refcruiiiiir.  Quod 
quidem  portentosum  esl  dtctu«  qiiauivis  ab  aliis 
inultis  Veteruni  inconsiilte  pronuntiatiiin  fueril,  ac 
Fasiis  Idatianis  infartum.  Quid  euim  taiidem  fiet  de 
qualuor  Pascliatibus,  quibus  Servatoris  miiiislerium 
apiid  Evangeiisias  disliiiguitur?  etc.  Hauc  Doctiss.  Nic. 
7ot/iardiiil  Aureliancnsis. 

Comprehensionit,  Eadcm  signincatioiie  bis  offcndes 
comprehenti  et  compreticndat,  Divin.  liislitiit.  lib.  vii, 
cap.  17  et  infru,  cap.15. 

Ordinavitque  eot,  et  inttruxit  ad  prasdicalionem  dog* 
matit  ac  doctrina  tuce,  Laclaiilius,  lib.  iv  Diviii.  Iih 
Stitut..  cap.  21,  et  Epitom.  cap.  47:  Ordinata  vero 
ditciputit  Evaugelii  ac  nominit  tui  prtedicatione ;  vcl 
juxia  iiiss.  codices  Juii.  cl  Goih.,  Ordinatu  iliiciputit 
itMi  evangetica  doctrina;  et  inox,  prcedicaverunt. 


m  PIRM.  UCTANTn  490 

ci|ilinam.  Qoo  oTAcio  replelo,  circumvolvit  euin  pro-  ^  cdiiis  quib\is^aro  miracnlis,  qusit  virtiUe  Ipsius  Dei, 


eelia  niibis,  ct  i^Nblracium  ociilis  boniiuum  r.^^puil  iu 
roeluin.  Et  inde  discipuii,  qui  lunc  eraut  uudeciu}, 
ass4imptis  in  locom  Jud»  proditori^  Halthta  et  PauJft, 
dispersi  sunt  per  omnem  terram,  ^d  Evangeliuflpi 
prxdicanduro,  sicut  illis  roagisier  Dominus  impera- 
verai ;  et  per  aunos  quiuque  et  viginti  usque  ^d  prin- 
cipium  Meroniam  imperii,  per  omnes  proviucias  et 
civiiaies  Ecc|e&ias  fundanoenta  miserunt.  Giimqup 
jam  Nero  imi^aret,  Petrus  ftomam  a^venit;  ^t 


jiiala  sibi  ab  co  potesinlc,  facicbnt,  convcrtjf  fpultos 
4d  ju^Uiiam,  Peoquc  tcmfiluiH  ndele  ac  sxabil^  cnl- 
looavii.  Qu^  ro  4d  Ilferopen^  delata,  cum  animadver- 
4eret  uon  modo  ^Qm^t  $ed  ubjg^je  quotifU^  magnam 
nmltitudineffl  deficore  s^  cuUp  jflolprum,  pi  ad 
l^igjQoem  noyam»  d^rpn^a  ve}i|3tate,  tfpnsir^; 
ut  erat  execrabilis  ac  nocens  lyrannus,  prosilivit  ^d 
excidendum  coelesic  lemplum ,  delendamque  jusii- 
liam,  ei  prifvu^  pmiiium  p^rsecutus  pei  $erYOS,  Pe- 


VARIORUM  NOTiE. 


liepleto.  Quod  facilius  in  ms.  legiiur.  quam  explelo^ 
quod  est  in  editis :  igitur  nil  muiare  debueranl  edi- 
tores.  

RaouH  in  ctBlum.  Lactanlius  Div.  Instilul.  lib.  vii, 
cap.  l7 :  fiapUiur  in  cmlum, '    •         * 

At$HmplhtntocnmJud(B  proditoris  Matthiaei  Paulo, 
Ne  ex  liis  verbis  iiiferas,  Panluiu  uiia  cuin  Matibia 
fuissc  ^iidx  ab  a()osloUs  suflTectum.  Tantuin  (iiicu- 
riosiiis  paulo  scribens )  Laciautlus  innuere  voluil, 
loco  Jiid^alios  diHis  Aposiolaius  inuuere  fuisse  fuiic- 
tos,  MaUhiaiu  scilicet  ^  sorle  lociuin  {Act,  i,  36), 
61  Pauliim  iib  ipso  Gbrislo  assumpluin.  Toinardus.   ' 

(\d  f^vnngehum  prcedicandum.  Lactaitl.  lib.  iv, 
cap!  21 :  l^eirui  el  Paulus  Rom(B  prtedicaverunt,        ' 

^Maqisler  pomihus.  Lncl:iiiliu>,  lib.  iv,  cap.  21 :  lu 
noiiiineJf a^isfri  Dei,  ei  cap.  2(J  iiecnon  lib.  vi,  c;ip.  %, 
Et  alibi  uassijii. 

Et  "per  dnnos  quinqne  et  vigintit  eic.  A  consulalu 
diiorum  Geininonim  ,  sive  ab  aiino  xrja  viilg! 
cbr.  XXIX,  qiid  ex  Lacianlii  hypolbesi  Apostoli  pust 
Pciiiecosleit  praidicavcTuul  ublijin^  ICvangc^lium,  anni 
quidem  sunt  95'coiupleli  iisqiic  ad  xiii  diciii  Oclobris 
aiiui  cbr.  liv,  quo  Nero  successii  Claudio ;  al  ab  anno 
n\riv.  cbr.  xxxni,  qiio  revera  pas^us  esi  Gbrisius, 
ad  Lviii,  suni  aiiiii  25. 

Foriassis  ex  bis  viginli  quinque  annis ,  qui  ad 
pra^dicaiioneiii  ouinium  Apostoloruin  ex  axjuo  perli- 
itcnt,  ofia  est  opinio  de  25  aunis,  quos  quidaiu  vete-> 
Ves,  et  inuumerabile  rceeiilioriim  aginon  S.  Pciro 
Aposlolo  Iribiiunt  in  sede  Koinana...  Si  autein  fas 
essQl  recedere  a  vulgari  et  iii  aiiimis  boiniiium  insita 
opiiiione,  ei  Laclaiiiianani  Itibeuier  pricferrem,  id 
est,  Petrtim  qufdem  Rfunae  proidicasse  fivatigelium 
facile  *  coiicederem ,  inm  sub  Tilxirio  Claudio,  ut 
vulgo  putatit,  sed  ^ub  Nerone  Clatidio.  Quippe  sta- 
Mlita  semel  bac  verissima  (  ut  puto  )  seiiteutia, 
conquiescit  siaiiin  omuis  disputalio  absque  ullo  iu- 
coiiiuiodoaucioritaiis  Romaiir  poiiiincis.  Neque  eiiim 
loiiga  aniiorum  scriesquibus  Pelrusiuerii  e|)isco|)US 
RoiuIr,*  primaltim  lilius  Ecclcsia!  stabilivit,  sed  per- 
sona  Petri,  qui  catbedram  suaiii  ibi  collocayii,  et  cam 
siio*saiiguine  soUdavil  ac  coiinriiiavii.  Ex  BALUzto. 

Ecclesiw  fundamenla  miserunl,  Id  e>t,  posuernnt ; 
miUere^^  pro  ponere,  Iia  usurpant  passim  Agriiiieii- 
$ores,  iimitemmittere^  mettre  une  bome;  mitteremurum 
aut  valtum,  apud  Lnmpridiuin  in  Viia  Sept.  Severi. 
Scd  et  apiid  Ciceroneiii  :  in  Verrem  mittere  in  posses- 
sionem,  mettre  en  possestion;  apud  Setiecam  lcgitur 
mitlerein  Acta,  Ganice  mettre  dans  les  Registres;  .tpud 
Liviuin,  mittere  urbes  in  servitutem,  mettre  tes  villes  en 
servitude;  apud  Staliiiin,  corpus  mittere  sepulcro^  met- 
treuricorps  dans  le  tombeau,  Apud  Sidouium  Apolli- 
narein,  lib.  ii,  episl.  11,  jam  semel  missa  fundamenla 
certantis  amcitias,  Apud  veterem  Vulgaiae  iiosirac  lii- 
terprelem  vinum  novum  in  utres  novos  mittunt,  etc 
Maith.  cap.  ix,  17,  cap.  xv,  26.  —  Ecclesice  fun- 
dahenta  mistrunt.  Quis,  inquit  Nurrius,  bonae  laiini- 
talis  atictor  unquatn  dixit,  mtfter^  fundamenta?  is 
ccrte  hon  est  Laciantius,  qui  luelius  scripsit,  (unda' 
menta  Ecclesice  ubique  jecerunt.  Plirasin  vero  funda- 
me/}(a  miftere,  Golumbiis  rectecoufirmavii.  Hieron.  in 
Yita  Hilar. :  non  prius  abire  passi  suiit,  quam  futum 


Ecclesice  lineam  milteret ;  ei  \mhros.  lib.  i  OfBc, 
cap.  29 :  Ecce  mitto  lapidem  in  fundamentum  SioUt  id 
€sf,  GiirMittm  tn  /fiitdaiueuftuu  Ecclesig^  (|uq<|  mox  ex- 
^  poMi :  Paulus  futtdatnentum  posuU  Cbristum,  Etiain 
^  interpr.  Ir£nci  lib.  iii,  cap.  28 :  %o  mit^o  i^  fuudq" 
menta  Sion  lapideni  pretiosum,  lia  quOipie  Cyprianus 
Erasini  lib.  ti  adv.  Judicos,  i:ap.  ili,  pro  qtio  Pame- 
lius :  inmiUa  in  fundamenta,  Eliam  Curiitis  lib  v, 
$ect.  4 :  trigiata  p^det  in  terram  turrium  funian^eui^ 
demissa  sunt.  BuH. 

Cumquejam  Neroimperarel,  Petrut  Romam  adv^ni^. 
Mulii  dupliceui  Petri  adveulum  ad  urbepi  Komain  sid^ 
Claiidio  et  Nerone  asseruut.  alii  tantummQdo  ui\uui 
siib  Neroue  aguoscunt;  nonutflli  vero  betermlo.xi 
Apostolicic  et  Roiname  Ecc|e$i%  ipimtd  ii|fumque 
ncgaiit,  quos  solide  admoilum.  conrutariy^  eju^dem 
reiigiuuis  Joan.  Pear^ionius  io  Qperib.  ppstlium.  ct 
Sainuel  Basoagius  Exerciiui.  HUtor.  ad  an  4i,  n.  25. 

TOIHAIID. 

Converlit  muUot  ad  putiUam,  Sic  infra  dicit  ud  de^ 
lendam  Jutiitiam,  id  est ,  religiouem  culluiuque  vcii 
Dei.  Lactautius  eodem  sensu  ^ixit,  (ib.Yi  cap  7:  H^d' 
dita  quidem  terrWy  sed  pauds  assignata  Justitia  ett^  qtue 
(]  niiiil  aliud  esty  quatn  Dei  umci  pia  et  religiota  cuUura  ; 
et  lib.  V,  cap.  12:  iuvalescenie  iustitia;  lib.  vii, 
cap.  16  et  26,  in  Epilogo  ad  Goustaminuiu,  Te  Oeus 
tummus  ad  restituendum  Justiii^  donucHium  exci(avit, 
El  lib.  I  cap.  1  :  Per  queni,.,  Justitia  et  tapientia 
restituta  est, 

,  Deoque  templum  fidele  ac  tlokile  coUoc^i^t.  Inrr.i 
de  Neroiie,  Prosilivit  ad  exci^endum  aj^esle  templuni^ 
delendamque  juttitiam ;  et  cap.  15  :  Noju  Constan^ 
Uus  , , .  verttitt  Dei  tempium  quod  ^  in  komiuibus^ 
incolume  tervavit,  Lactauliu^  lib.  iv  Dut.  lusiitut. 
cip.  14:  Verum  templum  Rei ,  quod  ^on  pi  parieii^ 
bus  ett ,  ted  ia  corde  ac  (ide  homi^ut^ ,  ^tii  credunt  in 
eum^  uc  vocanlut  fideUt;  et  cap.  $eM*  :  ^temum  et 
immortale  Oei  templwn ;  ct  cap.  24 :  Uateatque  radi- 
cem  et  fundamentum ,  ttubilisque  apud  hQmines  et  /ixi 
permaneai.  El  lib.  iv ,  cap.  10 ,  ut  constitueret  Deo 
tem\)lum,  daceretque  justitiam. 

Templum  fidele.  Uic  et  infra  per  templmn  coeiesle 
|v  inielligittir  rcligio  cbristiana,  v^l  coslus  cbristiauo- 
^'ruui;  quod  ex  adjunciis  vocibii;^  fidele  et  cwlette^ 
rci  te  interpretalur. 

ExecrabiUs  ac  nocent  tyrannut.  Sic  infra,  caj^  4 : 
Execrabile  animal  Deciut.  Nocent  e$t,  iicraiius  et  iin- 
pius.  Vox  execrabiUs  $;epe  apud  La^lautiuin.  Yidc 
lib.  I,  cap.  21;  lib.  iii,  cap.  18;  lib.  vi,  cap.  17  ct 
cap.  25;  lib.  vii,cap.  16,  etc.  (^pilom.  fap.  63. 

Ad  exeidendum  cceksu  templum.  Ita  LacUiniius  no- 
stcr,  lib.  111  Diy.Institut.  cap.26,  dixU  excidere  vitJa: 
lib.  VI.  cap.  15:  »i(fa  penitus  excidunt;  lib.  v,  cap.5, 
veritalem  pemtut  excidere;  et  lib.  4e  Ira  Dei  cap.  17 , 
voluerunt  eam  penitut  excidfire. 

Delendamquejustitiam,  id  est,  religionem  cliristia  • 
nam»  cultumque  veri  Dei. 

Primut  omnium  persecutut  Dei  terpot.  Sic  Terttil- 
lianus,  Apolog.  cap.  5;S.  Aiigu$t.  I.ii  contra  liiieras  ' 
Petiliani  c.  92;  Sulpic.  Severus,  lib.  ii  de  Nerone 
loquens :  Dignut  extitit  qui  pertecutionem  in  christianot 
primut  inciperet.  A  Lactantio  post  omnium^  erat  cum 


107  "  mm  m  Moni.  PFj^sKCtJT.  m 

\in\u  rriici  arnxit,  ot  Paulum  intcrfecii.   Ntc  lamcM  A  iiuos  Pro|>lict;i$  vivos  cssc  irnnslalos  in  uUima  (ein- 


Jiabiiii  impune ;  respexit  enirn  Dcn$  vcxaiionem  po- 
puli  sui.  De|e€lMS  iiaque  faKiigio  imperii ,  ac  devo- 
loijQS  a  summo  lyr^onus  jinpotei^? ,  nusquam  r^- 
pcnle /^parui^;  Ui  ne  sepuliurijs  quidem  locus  ii» 
10173  tan)  ^i^Ub  be$li£e  apparerei.  Unde  il|um  qui- 
dw^  deUri  creduni  esse  traDsiaium,  ac  vivum  reser- 
valiip,  §jbyll^  dicente  matricjidam  protugum  a  fmi- 
bi^  £^e  yen^Lurum ;  ui  quia  primus  persecuius  esi» 
idem  etiam  novissimus  p/ersequaiur ,  ei  Aniichristi 
prxcedf}  ajdienium.    Iiaque  fas  jest  credere,  sicut 

VARIORDM  miM. 
Ett»ebio  addenduro  imperatorum;  vel  a  comtitula  Ec-      posi  Neroiiis  moricm, 
eUm'    Prxcess^raiii    eutxn  mariyria  SS.  Joannis  ^ 
Baplislae,  J;icobi,  el  Stephani,  quo  tempore  cx  Acii^  " 
cap.  VIII  fuii  magna  persecuiio  Jerosolymis.  In  ms. 
Colli.  pfo  persecutus,  est  persecutoi;  mciidose. 

iSec  lamefi  babuil  impune,  lia  lus.  t^oib.  habuH^ 
ul  ei  infr;i  ad  iniiium  c:ipiiis  30,  ubi  pariler  Iei;iiu|' 
io  fodem  infi.,  habuit  impune.  In  posteriore  ioco 
cdili«)  l^  itrisioiisis  an.  1710  et  in  priore  pri^c:c  edi- 
iloues  subsliiueriinl  ubiit;  sed  perpcrani.  Eujdeip 
fnim  locniioric  utiLiir  Lac^iiniius  iii  Epiiome  cnp.  .^5  : 
Nec  uUm  impune  hahuit  quod  i)eum  tmit ;  ci  cap.  55 : 
Cnr  inipune  habent  ALquptii^  qiii  pecudes  el  omnis  ge- 
nerit  bestias  colunt?  Uabuit^  vox  esk  inter  iiiicas  i|i 
uis.  ailcliia,  sed  eadeiii  plane  manu. 

Heipeaii  enim  Deus  vexationem  populi  sui,  Sueiq- 
Dius:  Cum  a  ^enaiu  Nero  qucereretur  ad  pcmamj  f 
palatio  t^qiens  ,  ad  quartum  Urhis  milliarium  in  sub' 
ttrbano  libertisifi,  inter  Salariamet  Numentunamvum 
temct  iftterpcit  nnno  cetatis  suw  52.  Quod  conligii  aiiiip 
Clirisii  Lxviu,  die  9  Junii.    Toinard. 

Nusqnam  repenle  comparuit ,  clc.  S>  Augusiinu^,  p 
de  Civitaie  l)ei  lib.  ^x,  cap.  19 :  iSonnulli  ipsum  ^ 
Neroiiein  resurrecluruvi  y  et  futurum  Aulichristum ; 
Alii  vero  nec  eumoccisum  putanf.sed  subtracium  po- 
lius ,  ut  putaretur  occi&us ;  et  vivum  occultari  in  vi- 
gore  ipsius  fftaiis  in  qua  fuit^  cum  crederetur  ^xtmctu^y 
donec  $uo  lempore  reteletur^  et  reslituatur  inregnum, 
Fuii  illa  plcroriimque  opinio  tcriio  eiiamqiiequarto 
sxculo,  Neroiicm  veiiluruin  anic  saiciili  lincm,  ei  ip- 
suin  vel  lorc  Aniiclnisium  ,*  vel  iisdem  leniporibus 
per  Occideulem  saviiurum,  quibus  ille  pcr Orieniein. 
Qux  fuii  fli<uii  opiiiio  S.  Murliui  Turonens.  ei  Sul; 
pic.  Severi,  Dialug.  2  aiqiie  llisloriaj  Sacrae  lib.  i| : 
Sed  muUum  mirahcec  opiuantium  prcesumpiio^  inquit 
AugnsiiiMis,  loco  siipra  cil:iio.  Coiitia  Laciaiilii  ei 
Sulpicii  opiuionrm  Tacit,  quod  a  IMuiarcljo  refertur 
in  Viia  Galbsc ;  niaxime  vero  quod  ail  Suelonius,  iib. 
VI,  cap.  iO :  Funeralus  esl  impensa  ducentorum  mil" 
Itum,  tlraquVH  albis  auro  intextisy  quibus  usus  Halend. 
JanuarH  fuerat,    Reliquias  Algloge  et  Atexandria  nu 


pora,  aLqqe  iniiium  Christi  sancium  s^c  sempilernum, 
£um  despendejre  poeperif,  qupd  Sil>yil^  fimiriiiB  pr^Q- 
niintiam :  eodjefp  mipdo  (etjajQ  CjerpRCfO  vepiurnm  pii- 
tapt,  u^  prsecursor  diaboii  ac  prsviqf  $i|  vpnienlis  a4 
sr;|Siaii.opem  lcrrx ,  ei  |uf fuani  geDeris  e&^fsimi^i^. 


111. 


I^pst  bunc,  inijerjccii^  aliqMpi  aDnis,  a)(^  nqn  uij- 
Dor  fyrao^ips  orius  e^.  qpi  cum  e^pfi^i  iniusiaip 


Sueton.  Neron,  exlr.  Sani  va- 
rius  super  exiiu  ejiis  runior,  pliiribus  vivcre  euin 
iingeutibus  credeinilMisquc.  Bun. 

Sibylla  dicente,  Sic  lihn^s  Sibylliiios  budare  solet 
Lacianiius,  t:iii<elsi  illos  sciiei  uon  unius  csso  Siliyl- 
lu:,  sed  |>luriuni.  lla  ipse  lib.  1  Uiy.  lusiiiiit.  cup.  U : 
Et  sunt  slngularun^  singuli  libri :  qui  quia  Sibyltw  na- 
mine  inscribunturt  unins  esse  crefhmt^ir.  Sed  et  nos 
confnse  Sibyllam  dicemus,  sicubi  testimoniis  eurum  fue- 
rii  abuiendum,  lli  loci  videnlur  esse  ex  lib.  v  ei  yj 
Sibyllinoium  oraculorum.  Vid.  Noi.  Baluz. 

A  finibus.  Dociissimiis  Jaiison  ab  AUMeloven  at|- 
deiidum  esse  ait  terra:,  quod  cxcidisse  pulai. 

Persequatur.  lia  ms.  sed  liileris  breviaiis  ;  qupd 
melius  coipenit  cuiu  prcecedat? 

Itaqve  fas  est  cr^dere.  I(a  restilui,  apprime  obser- 
vata  Maiiuscripli  scriptura  ,  in  (|uo  fas  lauluiu  SMiis 
apie  legiiur;  spaiium  vero  pra:cedit  quinquc  vei  scx 
liiierarum,  unde  1  cposui  tia^u^.  H.-cc  vox  spaiium 
implere  potesl.  Alia!  ediiioncs  liabeiit,  nefa^  est  cre- 
dere.  Sed  leciio  quam  sequiinur,  iii  lei^tu  coii$o- 
nantior  mibi  videiur  cum  mis.  ei  ciim  ^cqucntibus 
auctoris  verbis. 

Duos,  ins.  babei  duas,  sed  male. 

In  ultimatempora^  atqu^  initim  CkriHi.  Posi  ti/- 
Itffia  abrasa  suni  in  ms.  duo  salieiu  verba.  Sed  cum 
inspecta  diligenler  scripiura  icgaulur  trcs  Mliiiua^ 
liiterae  vocis  atque^  tunc  supplendum  puiavi  tempor^ 
atque.  At  duo  1'ropheUr.  (lUoruui  bic  babetur  meiiiio» 
suni  Moses  atquc  klias.  —  In  ultima  ...  inHium  Chri- 
sti.  lu  ultima  aeiaie.  Initium  Christi  videtur  itittiMm 
millenarii  esse,  quod  Laclaniius  variis  locisadstruxii. 
Cell.  —  In  ultima ...  inilium,  Ibi  duo  aut  iria  yerba 
abrasa  suiit,  le^te  Nunio.  Num  de  miileuario  b$i: 
intelligenda  sint,  incerium,  quia  locus  roancus;  ct 
dubitat  Buuldr.  quia  sequiiur  sempiternum.       Buci. 

Quod  SibyUcB  futurum  prmuntiant,  Posl  co^pertl, 
desuut  in  ins.  decem  circiter  litterae,  usque  ad  t^mpro- 
nuntiant,  llas  exisiimavi  suppleri  posse  bis  vcrbis, 
gxix  breviaiis  liiicris  isiud  spatium  replcce  possunt. 
Cietera)  editioiies  liabeiU  proiituftiiV/Ql ,  quod  verbiun 


trices  cum  Acte  concubina  gentili  Domitiorum  monu-  D  breyiatiim   lcgi  poiest  prcBnundant,     l)e  bis  porro 


mento  candideruntf  quod  prospicilur  e  campo  Martio 
imposiium  coUe  horlorum,  In  eo  monumento  solium 
porphyretici  marmoris  superstanti  Lunensi  ara  circum^ 
septum  est  tapide  Tlinsio,  Toinard. 

Tam  malcB  bestice.  Eadem  locutione  utilur  de  ty- 
raiinis  scribens  infra  cap.  ^i.  Et  cap.  9,  de  Maxi- 
miano  Galerio :  Inerat  hmc  bestice  nuturalis  barbaries 
etferitas;  ei  cap.  16,25,52,  59  et  52.  Diviuarun^ 
aineni  liislitiil.  lib.  v,  cap.  H  :  lUaest  vera  bestia, 
eic.  El  cap.  25:  Po«(€a  t;ifidicattirum  «^  m  eos  Deus 
pol/tcf Itir,  et  extertmnaturum  bestias  malas  de  terra ;  iiec 
noii  lib.  VI  cap.  9.  Bplluas  etiam  eos  iiominat,  lib.  v 
cap.  11,  lib.  VI  c.  17. 

Deliri,  Ms.  deleri' 

Creduiit  esse  translalum  ac  vivum  reservatum,  Fa- 
bnJa  ,  ciijiis  origo  noii  obscura.  Plures  eiiim  pseii- 
donerones  fuere.  Primus  in  insiila  Cytbno,  Tacii.  ji 
histor.  cap.  8 ;  alier,  cui  nomen  Terentio  niaximo, 
tonaras  in  Tiio;  tertius  sub  Domiiiano ,  viginii  annis 


Sibyllariim  propbetiis  vide  lib.  vii  laslitui.  cap.  15 
usque  ad  20. 

Vt  prcecursor,  etc.  Hic  in  ms.  legilur  solum  cursor^ 
atque  anie  yocem  istam  tres  aiii  quaiuor  desuni  lit- 
ter.ti,  quas  per  isias,  ttl  prmcursor,  $upplevimus,  vel 
per  ^tii  proicursor, 

[iumani  generis.  Iii  ms.  desunt  liliene  duo)  ultimaQ 
Humani,  ac  priores  d\iSi  generis:  iUique  uon  diflicile 
luit  iis  bupplere. 

AUquoi.  In  m$.  legitMr  gUquod,  quod  crraium  fre« 
qupus  est  iii  eo  libro. 

AUer  non  minor  Jyrannus  ortus  est.  Ortus  ^st^  id 
es|,  imperarc  coepit ;  P.omiiiauus,  duodccim  Csesa- 
rum  postremus.  loiNARD.  —  DomiliaMUs  Cakvus  Nero 
diciiis  aJuveuale,  quem  Tertulliaiius  in  Apologeiico, 
c.  5,  yocai  pQr(ionem  Neronis  in  cmddiiai^ ;  et  £use« 
bius,  1.  111  llisi.  eccles.,  c.  17  :  Neroniancs  imptela- 
lt«  et  odii  adversus  Deum  successorem.  Balqz. 

Injustof»'  Sic  poiesi  legi  in  ms.,  ca^iBn^  ediiiaue<A 


i99  FIHM. 

dominaiioncm,  subjcctorum  lamen  cervicibus  incu- 
buyil  quam  diutisbime,  lutusque  regnavil*  donec  im- 
pias  manus  adversus  Dominum  lenderet.  Postquam 
vero  ad  persequendum  j«9tum  populum  instinctu  dx* 
monum  incitatus  est,  Umc  tradilus  in  manus  inimi- 
corum  luit  poenas.  Nec  satis  ad  ultionem  fuit,  quod 
est  interfectus  :  domi  eliam  memoria  nominis  ejus 
erasa  est.  Nam  cum  multa  miral)ilia  opcra  fabricas- 
set,  cum  Capitoiium  aliaque  nobilia  monumenta  fe- 
cissei,  Seoaius  ita  nomcn  ejus  pcrsecuius  est,  ni  ne- 
que  imaginum,  ne(|ue  titulorum  ejtis  relinqueret  ulla 
vesiigia  ,  gravissimis  decretis  eiiani  moriuo  notam 
inureret  ad  ignominiam  sempilernam.  Rescissis  igitur 
aclis  tyranni,  non  tanluni  in  statum  prisiinum  Ec- 


L\CTANTII  iOO 

A  clesia  rcstitula  est,  sed  etiam  multo  clarius  nc  nori- 
dius  eniiuit;  seculisque  lemporibus,  quibus  multi 
ac  boni  principes  Homani  imperii  clavum  regimen<- 
que  tenuerunt,  nallos  inimiconim  Impetuspassa,  ma- 
nus  suas  in  orienteni  ocoid^ntbttfq|^fe* '  jteffi^ftflr;^  u^ 
jam  nullus  csset  terranmi  angulus  tam  remotus,  quo 
non  religio  penetrasset ;  nulla  denique  natio  tam  feris 
nioribus  vivens,  ut  non  suscepto  Dei  coltu,  ad  justitiae 
operu  mitescererei.Sedenim  postea  longapaxruptaest. 
IV. 
Extiiit  enim  post  annos  plarimos  execrabile  ani* 
mal  Deeius,  qui  vcxaret  Ecclesiam.  Quis  enim  justi- 
tiam,  nisi  malus  persequaiur  ?  Et  quasi  bujus  rei  gra- 
tia  provectus  esset  ad  illud  principale  fastigium,  fu« 


VARIORUM  NOTiE. 


liabent  invisam, 

Subjeclorum  cervicibus  incubavit,  Lnciantius  Div. 
Inslitut.,  I.  V,  c.  5  :  Soli  abscondilis  incubareni ;  el 
c.  9  :  In  eos  totis  carnificim  sute  viribus  incumbunt ; 
1.  VII,  c.  i9:  Capto  mundo,  cum  magnis  luironum  exer- 
citibus  incubabit, 

'  Traditus  in  manus  ininvcorum  luit  pa*iias.  Domilia» 
nus  niense  februario  :iiiniClir.  94  ^aiviro  cOBpit.  Per- 
einptufi  en  amio  (iliri!»ti  90,  14  kal.  ociobr.  (>ive  die 
18  se|)teiubr.),  ut  iii  coiifes>o  esl  apud  omnes.  Toi- 
NARD— Ne(|uc  aliter  Laclant.,  Divin.  Iiisiit.,  I.  vii,  de 
Anlicbristo  :  Et  captus,  tandem  scelerum  suorum  luat 
piBuas.  Ideiii  Epilom.,  cnp.  68. 

Interfectus,  domi,  Sic  legere  inaluiinus  ciim  doctis- 
simo  Ciipero,  qiiuiii  cnin  cafleris,  interfectus  dumi, 

Memoria  nominis  ejus  erosa  est.  Et  iiifr.i,  c.  5i,  et 
erasit  deterra,  Mucrob..  I.  i  SatHrnal.,  c.  12  :  Octo- 
brem  vero  suo  nomine  Domilianus  invaferat :  sed  uii 
infaustum  vocabulum  ex  omni  wre  vel  saxo  placuit 
eradi,  Baluz. 

Cfiia  multa  mirabitia  opera  fabricassel.  Suctoniusin 
Doiniliano  :  Plurima  et  amplissima  opera  incendio  ab^ 
sumpta  restituit,  in  queis  el  capilolium,  quod  rursus  ar- 
serat,  sed  omnia  sub  titulo  tanlum  suo,  ac  sineuUapri' 
slini  aucloris  memorin.  Baluz. 

^cqne  imaginnm.neque  tituhrum  ejus,  elc.  Id  ipsiim 
Rcribit  Eusebius,  I.  m,  c.  *iQ  Hist.  eccl.  Suelonius  : 
Contra  Senalusadeo  ltvtntnsest,ut  repleta  certatim  Cu- 
rin,  non  temperarei  quin  mortuunt  contumeliosissimo  at- 
que  acerbissimo  acdamationum  genere  lacerarel^scalas 
etiam  inferri,  clypeosqne  et  imagines  ejus  coram  detrahi, 
et  ibidem  solo  uffigi  juberet,  novissime  erndendos  ubi- 
que  tituloSf  tibolendamque  omnem  memoriam  decerne' 
rel,  Kx  Baluz. 

Riimqueret,  Mss.  relinquerent. 

Gravissimis,  lii  ins.  est  graviwme,  cuin  majuscula 
iniiiuli  litiera,  praecedent^  punclo,  niale. 

Rcscissis  actis  tgrunni.  Videsnpra,  not.  ad  c.  i, 

iVoii  tantum,  Sic  ins.  Iireviatis  litieris /fm;  at  in 
Ciliiise^t,  Moii  modo,  mnlc. 

Eccksia  rfs<t/u//i.  Narrai  Dioapud  Xiphiliiium,Ner- 
v;iiii  omnes,  qni  impieiatis  in  deos  rei  fueruni,  ab- 
solvisse,  cxules  in  {Miriain  reduxisse,  edicto  insuper 
veiiiisso,  i»e  cui  licerctaui  impiciaiis  siveJudaicti  sc- 
cta;  (>ic  tuin  vocabnul  religionem  Clirisli)  qnempiani 
deliinc  insimuluri.  En  porro  occasione  Joaniies  apo- 
stolus,  qui  in  Patmoo  iiisulam  a  Domiiinno  fiierai  re- 
legaiu^ ,  exilio  soluius,  Ephesiiin  revt^rsus  est,  ul 
ex  Clciuente  Alexandrino  recilni  Eiisebius  lib.  iii, 
cap.  25. 

Ac,  Hanc  conjunctionem  Heumannus  putat  esse  de- 
lendnm  ut  melius  flunt  oraiio. 

Boni  principes,  Quaiiivis  p;>g;ini,  scilicel  Nerva, 
Trajanus,Antonini,elc.,  qui  edicia  coiitrn  cliristianos 
non  proniulgnrunt.  Laclaiitius  in  fine  libri  seplimi 
Div.  fiistit.  ad  Constantinuin  :  Quoniam  unus  ex  om^ 
nibui  mitisti,  qui  priBCipua  virtulis  et  sanctiiatis  exem^ 


B  p(a  prwberes ,  quibus  antiquorum  principum  jloriam, 
quos  tamen  fama  inter  bonos  numeratt  non  modo  cequa- 
res,  sed  etiam,  quod  est  maximum,  prwterires^  etc.  De 
bonis  Principibus,  qui  et  libertaiem  credcndi  nostris 
hominibus  pcrmiseruni,  et  eorum  minislerio  iu  pa- 
Iniio  ei  in  provinciis  usi  sunt,eosque  ad  maximasdi- 
giiiiales  evexeruiit,  vidcndus  Eusebius  Inilio  libri 
VIII  Histor.  eccles.  Baluz. —  Boni  principes.  Zozimus, 
lib.  1,  c.  7  :  Ab  hoc  tempore  viri  boni  (evrtOdiv  Si^pe^ 
ocyuQol)  principatum  adepli,  IScrva,  Trajanus^  et  post 
eum  Adrianus  et  Anloninus  Pius  et  par  itlud  fratrum 
Verus  aiaue  Lucius,  multn  vitinta  corrcxerunt,  La- 
ctaniins,  I.  vii,  c.  16,  in  notis,  tiabel  cgregium  lo- 
ciim  :  Quostamen  fama  inter  bonosnumerat,  quos  non 
modo  ;coiinres,  scd  etiam,  quod  esl  maxinium,  pra:- 
terires.  Bun. 

Nultosinimicorumimpetus  passa.  Id  est,  fere  nuUos, 
aut  levioris  momenli. 
3lanussuasin  Orientem  Occidentemque  porrexit.  La« 
C  ctanlius,  I.  vii  Div.  Instit.,  c.  15  :  Homa,..  sublaia 
Carthagine,  manus  suas  in  totum  orbem  terra  marique 
porrexit.  Epitom.,  c.  51:  Alas  suas  in  Orientem  Occi- 
dentemqne  porrexit. 

Nultus  lerrarum  angulus  tam  remotm,  quo  non  reti' 
gio  Dei  penalrasset,  Lact.,  I.    iv  Div.  Inst. ,  c.  SG  : 
Crnx  potius  electa  est,  qum  significaret  illum  tamconspi- 
cuum,  tamque  subtimem  fulurum,  ut  ad  eumcognoscen- 
dum  paritcr  et  colendumt  cuncKe  nationes  ex  omni  orbe 
concurrerent,  Denique  nulla  gens  tam  mhumana  est, 
nulla  regio  tam  remota,  cui  aut  passio  ejus,  aut  subti- 
mitas  majestatis  ignota  lit,  Baluz. 
Quonon.  In  nis.,ron. 
Ueniquenatio.  In  ms.,denti/tie  dinatio. 
Nulla  denique  natio,  etc.  In  iiis.  post  denique,  est 
dinatio.  Vel  est  mundi^  vel  est  Dei:  quain  voceni,  ut 
superfluain,  expungendnm  esse  dicit  Baluz. 

Extitii  post  annos  plurimos  execrabile  anunal  De^ 

J}  cius,  eic.  Sx'viisse  Deciumstaiim  ac  iinperavit,  docet 

qiioquc  Chroiiicoii  PaNchnle  bis  vcrbis  :  Initio  impe- 

rii  Decii  persecutione  contra  christianos  concitata 

Constai  Decium  stibrinem  aniii  251  ad  Abrittum,sivc 
Abriiiumiii  proelio  adversus  Cnrpos  interiissu  ei  iin- 
perasse  plns  (|uani  dnos  annos  ;  nempe  nb  illo  tein- 
poris  spaiio  quod  est  inira  dieni17  junii  el  19  octo- 
bris  anni  249  usque  ad  linein  noveinbris  anni  !25l , 
atque  adeo;«nnos  diios  cum  mensibus  circiter  quin- 
que.  ToiMARD. 

Qiiif  enim  justitiam,  nisi  malus  persequatur  ?  Per 
justiiiam  hic  intellige  justum  populum,  populum  Dei, 
servos  Dei. 

Provectus  esset  ad  illud  prineipale  fastigium.  Et  in- 
frn,  c.  18,  subtime  fustigium,  iinperaiorinm  scilicet 
dignitatein.  Uaud  secus  Lacianl.,  Div.  Insiil.  I.  ?ii,' 
c.  ^6,  ad  flnein,  in  cpilogo  ad  Conslnntinum  impe- 
ralorcin  :  Te  providentia  summce  divinitatis  ad  faiti» 
gium  principale  provexit,  Viden  utriusque  operis  nu^ 


«H 


LIBER  DE  MORT.  PKRSECUT. 


m 


rere  protinus  coiitra  Deum  coepit,  ul  protinus  cade-  A  Dei  seropcr  dignam  scelere  suo  recipere  mercedem. 


ret.  Nam  profectos  adversus  Garpos,  qui  lum  Daciam 
Moisiamque  occupaveranl,  stalimque  circumventus 
a  barbaris,  et  cum  magna  exercitus  parte  deletus, 
nec  sepuliun  quidem  potuit  bonorari :  sed  exntus  ac 
Dodus,  ut  bostem  Dei  oportebat,  pabuium  feris  ac  vo- 
lueribtts  jacuit. 

V: 

Non  multo  post  Yalerianus  quoque  non  dissimili 
forore  correptus,  impias  manusin  Deum  intentavit; 
et  mulium,  qiiamvis  brevi  tempore ,  justi  sanguinis 
fudit.  At  illum  Deus  novo  ac  singulari  poenae  genere 


11  ic  captus  a  Persis,  noii  modo  imperium,  quo  fucriit 
insolenler  usus,  sed  etiam  libertateni,  quam  caiieris 
ademerat,  perdidii,  vixiique  in  servitute  turpissimo. 
Nam  Rex  Persarum  Sapor,  is  qui  eum  ceperat,si 
quando  libuerit  aut  vehiculum  ascendere,  aut  equum» 
inclinare  sibi  Romanuin  jubebat,  ac  Verga  prasbere, 
et  imposito  pede  supra  dorsum  ejus,  illud  esse  ve- 
rum  dicebat  (irinmplii  genus)  exprobrans  ei  cum 
risu,  non  quod  iii  Ubulis  aut  parieiibus  Romani  pin- 
gerent.  Ita  ille  dignissime  triumpbatus ,  aliquaiidiu 
vixit,  ut  diu  barbaris  Romanum  nomen  ludibrio  ac 
derisui  esset.  Etlam  boc  ei  accessit  ad  pienani,  quod 
alTeeit,  ut  esset  posteris  documentum,  adversarios  B  cum  filium  baberet  Imperatorem,  capiiviutis  suse  ta- 

VARIORUM  NOTi£. 


Profeetut  adversui  Carpoi^  qm  lum  Daeiam  Mcesiam  • 
qme  occupaoerantf  etc.  Carpos  in  boc  Lactaniii  loco, 
Francos  iii  Gbronico  Paschali,  Getas  sive  Gothos  apud 
JomaDdeDi,  et  Scythas  apud  Zoximuin,  eosdeiu  esse 
osiendit  du  Cangius  in  noiis,  p.  547  ad  Giironic. 
Pascb.  T0UI4BD. 

Adver$u$.  1»  ms.,  advenu. 

Carpos.  Populos  transdanubianos  ex  Ptolom.  aut 
Gallos,  juxta  Cedrenuin. 

Deletut ,  nee  $epultura  quidem  potuit  honorari.  Pro 
ftec,  mallem  ne ;  sic  supra,  cap.  ii.  Ut  ne  tepulturo! 
^demlocus....  appareret.  Decii  necem  ultioni  quu- 
qne  divin£  tribuunt  Cyprianus  initio  libri  de  Lapsis, 
et  ad  Demetriaiium,  iiec  non  Hieronymus  in  Zachar. 
xtY.  Liter  paliides  eiiiiii  vicius,  cum  exercitu  deleius 
ess,  ex  Aurelio  Victore. 

Ut  hotiem  Dei  oportebat.  Locutio  Laciantiana,  lib.  C 
de  Ira  Dei,  cap.  i9  :  Si  est  providus,  ut  oportet  Deum. 
Utrobique  supple  es$e. 

Pfon  multo  poit  Valerianus.  Post  sepleni  aiiiios. 
Nam  anno  Chrisii  257  s;cviit,  imperii  sui  5.  Toinard. 

Mira  suni,  qiiae  de  modestia  ac  niaiisueiudine,  re- 
liqaisque  suminis  Yaleriaiii  virtutibus  irudit  Trc* 
belltus  Pollio  :  qu»  confirmantur  eiiain  ab  Eusebio, 
qoi  lib.  VII  Hist.  Eccles.,  cap.  iO,  illum  vel  ex  eo 
maxime  commendai.  quod  mansuetissimus^  ac  beni- 
gmasimus  fuerit  erga  Cbrisiianos ;  additque,  nullum 
ftuperiorum  Priiicipum,  ne  illos  quidem  ipsos,  qiii 
paUm  Christi;)ni  fuisse  dicuntur,  lanta  bum.initate 
ac  benevoleiitia  nosiros  complexum  esse ,  quantam 
Valerianus  pr»  se  farebat  iiiitio  principatus  sui,  to- 
tamque  ejus  familiani  Cbrisiiaiiis  boiniiiibus  abun* 
dasse,  iu  ut  Dei  Ecclesia  esse  videretur.  Sed  postea 
imineosum  mutaius  ab  illo,  erudelissime  saeviit  in 
Cluistiaoos ;  ac  inox  secuta  Dei  mauus,  qua^.  iliuin 
graviter  a/flixit.  Baluz.  r 

In  Deum.  Ms.,  In  Deo. 

Pcenos.  Ms.,  Pene;  ac  ideo  Heuman.  legit,  singu' 
lari  prorsus  pcenm  genere. 

Vt  esset  posteris  documentum.  Vide  snpra  cap.  i , 
Disiulerat  pcsnas  eorum  Deus^  ut  ederet  in  eos  magna 
€*  rmrabHia  exempla^  qmbus  posteri  discerenl^  et  Deum 
esse  unum^  et  eumdem  vindicem  digna  videlicet  suppli" 
c%a  impns  ae  perseeuioribus  inrogare. 

Adversarios  Dei  semper  dignam  seelere  suo  reeipere 
mercedem.  Semper^  ita  ms.  lc{[ii,  id  est,  dignam  sem- 
per  soo  scelere  m^rcedem  Dei  liostes  recipere.  Quam- 
Ytfr  noD  de  omnibus  persecuioribus  agai  Lactaiitius, 
sed  de  multis,  (^uos  posteris  in  digiiae  ultionis  exem- 
plum  addncere  ira  divina  voluit.  Pro  semper  nuiiqui 
editi  legunt  smpe^  conira  fidein  ins. 
Quo.  Ms.,  Quod. 

Sapor^  is  qui  eum  eeperat.  Iia  mss.  Priscae  editiones 
habent  Sapores,  quk;  inale. 
incknare  tihi  Romanum.  Non  stratoris  onicium  ex« 

PiTmoL.  VII 


hibebat  Sapori  Valerianus  :  sed  plane  vicem  siape- 
dis,  aut  scalae  illi  in  equum  ascensuro  praestzbat,  nt 
coiligitur  ex  Actis  S.  Pontii  Marivris,  cap.  24  :  Va- 
lerianus  sciiieet  Imperator  in  capttvitatem  ductusaSa- 
pore^  Rege  Persarum,  non  gtadio^  ud  ludibrio  onmibut 
diebus  viUe  suee  merita  pro  faetis  pereepit ;  ita  ut  quo- 
tienscumque  Rex  Sapor  equum  eonscendere  veltet,  non 
manibus  ejus ,  ud  incurvato  dono,  et  in  cerviee  ejut 
^de  positOf  eipio  membra  locaret.  Siinilia  iradii  llugo 
Floriacensis  iii  Cliroiiico  :  Valerianus  Dei  prasMio 
destitutus,  a  Rege  Persarum  Sapore  captus....  donec 
vixit^  hanc  infamis  officii  pcmam  semper  tuiit,  ut  accli- 
nis  hunu  Regem  aseenturum^  non  manu^  sed  dorso  at- 
tolleret.  Baldz. 

Romanum,  lii  ms.,  Romanam;  mendose. 

Jmposito.  In  ms.  hnposita;  male. 

Supradorsum.  Ita  iiis.,  s^  brevialis  litteris.  llanc 
bisioriam  Heuinaniius  in  dubium  revocat.  Priscse  edi- 
tiones  habeni  super.  —  Imposito  pede  super  dorsum 
ejus.  Iii  mss.  Supra.  Nurrius  :  Quis  unquam,  mquit, 
phrasin  huie  similem  in  veris  LuctantH  iibris  animad" 
vertit?  Ego  vero  dico,  Lactintiuin  iion  abhdrrere  ab 
stylo  aiiliquae  versionis,  et  phra^in  hiiic  siiniiein  in 
veris  Lnclanlii  libris  animadverti,  iib.  iv  liist.,  cap. 
U  :  Imponite  cidarim  mundam  super  caput  ipsius  ;  et 
ibid.  :  Et  posuerunt  eidarim  super  eaputejus.  Eodem 
modoCypr.  I.  ii.  Quirin.  c.  i3,  Curl.  lib.  ix,  cap.  7  : 
Pedem  super  cervicem  jaeentis  imposuit.  Bun. 

Triuniphi  genus.  H«c  .iddiditiius  verba  lamquam 
necessaria,  quanivis  iion  legantur  in  ms. 

Exprobrans  ei.  Ita  ins.  ei,  non  et. 

In  tabulis  aut  parietibus.  Mos  olim  fiiit  principum 
gcsia  iii  tabulis  pingi  et  lii  parielibus  illustrari.  Sic 
Capitolinus  in  Maximiiio,  cap.  i±  :  Jussit  Utbutas 
pingi  tto,  ttf  erat  bellum  ipsum  gestum ,  et  ante  curiam 
proponi,  ut  facta  ejiis  pictura  loqueretur :  vide  etiam 
Herodiaiiuin,  lib.  iii,  cap.  9. 

J  tle.  Ms.  lUoB ,  mendose. 

Dignissime  triumphatus.  Dignissime,  scilicet  ut  me- 
rebatur  :  triumphatus  passive.  Itaque  noii  iniruiii,  sl 
infra  triumphare  jnnxerit  cum  cpiarto  casu,  c.  i6. 
satcuium  cum  suis  terroribus  tnumphasti.  Siiiiiliier 
Lactaiitius  scribit,  eatenatam  moriem  cum  suis  terro- 
ribus  triumpharet,  lib.  iv,  c.  ib  :  Triumphato  seculo^ 
Epitom.  c.  66,  captivos  triumphatrit,  c.  46.  triumphari 
deos^  DamonaSt  c.  51,  terram  triumphairit,  Div.  Iust. 
I.  VI ,  c.  25.  Valeriani  serviius  fuit  deceni  annoruin. 

Cum  fitium  haberet  Imperatorem.  Gallioiiuni  neiiipe 
senioreni,  quem  jain  ab  ainio  Christi  %hi  fecerat  Iin- 
perii  consoriem,  (juiqiie  capto  patre,  solus  p<>r  miil- 
tos  annossuinmani  rerum  administravit;  nec  iinqiiam 
eum  a  perseoutore  vindicai  e  voluii,  licei  Ractnani » 
Hiberi,  Albani  et  Tauroscythte  auxilia  fuerint  poliiciti, 
ad  Valerianum  de  captivitale  tiberanaum ,  ut  scribit 
TrebeUius  Poilio  in  Valeriano  seniore. 

7 


^  FIRMI  LACTANTII  204 

men  ac  smitotii  exirctiiae  non  mveiiit  tiUorcm.  nec  jj  qui  tocus  esi  Tliracl»,  cruenlos  Ifwe  humi  jacebai. 


oninino  ropefltos  esl.  Posiea  vero  fiuam  puderidaai 
vitam  in  IHo  dedecore  flnlvit»  direpta  est  ei  coiis,  et 
exuia  tisccraws  peHis  est  infetia  rubro  cdlore,  lit 
ih  lemplo  barbattorttm  deorura  ad  memoriam  claris- 
sim?  (rlumptii  pchnferecur,  legatisque  nostris  ^mper 
ess6(  ostentns,  Oe  niiMiQnt  Roiiiani  viribus  suis  /ide- 
i^t,  com  exOvitcs  eapCi  principisapud  deos  suos  ceV' 
ifereht.  Ctifn  Igittfr  tates  poenas  de  sacrilegis  Deus 
etegefii,  nomie  nfktnfbife  est,  ausum  esse  (|uemquam 
pt)»iea  non  modO  Arcete,  sed  etiam  cogitare  adversus 
m.Tjestatem  s$tt|ttrtarfs  Dtl  r^^nds  ei  coutinentTs 
universa? 

Y!. 
Aurelianus,  qui  esset'  natura  vesanus  et  prspceps, 
quamvis  captivitatem  Valeriani  memiuisset,  lameii  n  ^ccipientium.  quam  da^tium,  ut  euorniiuie  indictio- 


falsa  qoadam  susprciofte  ab  amreis  suis  interem(4us. 
Talibos  ei  tot  eiemplis  eoercerl  posiefleres  tyramios 
oportebai.  At  hf  non  mode  terrili  non  snnt,  sed 
aodacius  etiam  coAtrar  DeuM  confidetrUosqoe  feceroot. 

Diocletianus,  qui  scelerum  inventor  ec  malorum 
niachinaior  fuit,  cum  disperderet  omnia ,  nec  a  Deo 
quidem  manus  potoil  absiinere.  Hic  orbem  lerraj  si- 
mul  ei  avaritia,  el  limfrfitate  «ubvcrtit.  Tres  enim  par- 
ticipes  regiii  soi  ffecft.  m  qttaCaot  paKcs  dfbe  dfviso, 
etmulttpficafisexercftibus,  cmn  singii!!  eorom  longe 
majorem  Oumeruni  mifitunt  habere  contend^roni , 
quam  priores  princfpes  haboeram,  ccfrtf  sol!  rempo- 
blicam  gerereni.  Adeo  major  esse  coeperat  numerus 


oblitus  sceleris  eius  et  posux,  iram  Dei  crudeiibus 
factfs  laces&ivit.  vorutt  iUi  ae  perikere,  quidem  quae 
cogHaverat,  l(eui«  t  m#  protii^s  inftef  inlCia  stA  fu- 
roffo  extfnctus  6st.  r^dittti  ad  provincias  ulieriores 
c^aentaeius  scripta  perveocirant»  ei  jai»  Coow>frurio, 


num  consumptis  viribus  colonorum ,  desererenlur 
agri,  et  culkurai  veriefeiUUF  in  sylvain.  Et  ut  oiimia 
terrofe  compler«ntUf,  pr«rvhic!m  qovffu^  in  firuaia 
concisa;,  motti  ptJBsfrfes:fe<  (jftfrsf  tftechi  srfigtfTitf  rcgio- 
nibus,  ac  pene  jam  civiiaiibus  iiicobafe »  i»«m   ra- 


VAJMORUM  NOTiE. 


'    iS^trenuib,  Bfs.,  extrermeme,  maie. 

tl^repta  esiei  cuii$.  lu  ms  ,  sed  male.>  Diripere  est 
etpTtare:  dttipefe  aj^rdgyUtbei.  MaUem  hiclegerecum 
JbCtissitflO  Nic.  ffeinsio,.  derepta.  Deripere  est  detra- 
here,  auferre ,  Hi  ostendit  in  Noiis  ad  Ovidium.  £x 
hoc  versu  metamorpb.,  v.  388  : 

Qamanti  cuUb  e^  snmfOOs  #6repta  p^r  ahrtos.         G 

Nec  omniho  repetittu  est.  Doctiss.  Nurr.  Iionc  locum 
ni^is  exrendil.  Sed  Pollio  contra  G^cilii  iiostri  opi- 
nloneri)  tres  nobis  repraesentat  epistoiaa,  quibus  Bet- 
soldus  et  Arlabandes  Keges  libertatem  Valeiiaai  a 
Sapore  postulaverunt.  Ouamobrem  haa  episiolae  C»' 
cnio  iiicompertx  omnino  videntur;  nisi  probaveris 
nihiT  aliud  eius  verbis  signiGcari,  quam  msum  a  nuUo 
liomine  Romano  aut  Romanis  sul)dito  niisse  repeti- 
tum.  (^uid  si  ^implicissime  exponas  de  litio,  de  quo 
unice  prsecessit ,  ut  subiiiieiligatur  i^ronomeu,  utk 
sii^pe !  non  invenit  uUorem  (eum),  nee  (ab  eo)  repe*» 
titus  est.  Bdn. 

Est,  Haec  vox  non  legiiur  in  ms.,  sed  taiuum  adesii 
quaedam  virgula. 
Clariuimi  triumphi.  Ms.  Kariuimi, 
Ostentus.  Ira  ms.  at  in  edilis  esl  oslenk^ 
Frincipis.  Ms.  Principes ,  male. 
A|md  deos  suo$.  Id  e»t<^  in  tomplo  deerui»  suo- 
rurn. 

f^  AureUanus  qui  essit.  Ita  ms.  GolU  Almelov.  forle 
quum  eisel :  sat  recte. 

Vesanus  el  prceceps.  Ex  Fiavio  Yopiseo :  AureHf^us 
severus^  truculentus,  sdnguinariue  (uU  prineeps,  En 
Eutfop.,  lib.  ix^  ddeodem  :  Virin  beUo  poim,  ankni 
(aihen  tmmodtoi,  el*  ad  cmdelitatem  propensiori$.  Ei 
prcsceps  distincte  non  legitur  iii  ms.  ^ed  virgiila  qiMe« 
dam  cum  voce  prebs^  quod  xque  dieeretur  Ve$arm$ 
princeps.  Airainen^  non  inconcinAe  m  editu»  esl  prce- 
ceps,:  sic  Livius  eleganter  ait  pra^ceps  inmMritiam  a 
crtutelitatem  anktius, 

Inter  initia  sui  furori$  extinctue  e$t,  Concitavit  ira- 
que  persecurioiiem  sotumiuodo  sub  Giieni  aiini  274 
vel  Inirio  inscr^uenris.  Iuleremptiis  esl  enii»  mense 
Aprili  aiini  275,  t^a  de  re  vide  Euseb^  Hist.  Eceles. 
I.  VII,  c.  30. 

.  Coenofrurio.  Medio  iiiiiere  iiiter  Heracleam  et  BT' 
jsaniium  ad  iiiare.  Flavius  Vopiscu.<;  in  D.  Aureliono: 
Sed  cum  iter  faceret,  apud  Cmnophrurium  num$iMem , 
qnw  est  inter  Heracliam  et  Byzantium,  malitia  notarii 


$ui  et  manu  Mucapori$  iraeremptu$  est.  Vide  Eutro- 
pium,  lib.  IX.  Baluz. 

Non  modo.  Non  abest  a  i^s. 

Fecerunl.  Id  est,  egerunl. 

Diocletianu$.  Qui  (ex  Gne  cip.  9)  Diocfes  anre  im- 
perium  vocabalur.  •   ^ 

Malorum  machinator.  Ita  Lacranlius,  Iib.  vii  Divm. 
Institul.,  cap.  "ii;  quiest  macbinator  omnium  uAto  • 

RUH. 

Nec  a  Deo  quidem.  Mallem  legerc  ne,  ul  legilur  suo 
initium  cap.  6,  verum  iUi  nb  per/Scere  QtJlDEM,  quai  co 
gitaveratt  licuit. 

Orbem  terrw.  Inrellige  immensam  Impeni  Romani 
amplitudinem. 

Axuritia.  De  qiia  Vopiscufi  in  NuiueriaM  :  vide  in- 
Sn  Dalumnoias  ad-  isiudeaput/ 

Timidiiate.  Qna  tres  regm  sui  partieipes  fecil« 
Bempe  Maximianum  eogiiomeiilo  Uerculium ,  anno 
Ghristt  i85v  Constamium  cognoiiieiitto  Chlortiiii  p 
eii  Galeriurti  MiaxtmiMiiK  cogAOMenlo  Armtntariuui, 
aiiaoi93. 

In  quatnar  partes.  Orientem  reg«)ba4  Dioclelianos  ; 
Itaiiam  et  Africaiii  Maximianius  Uerculius ;  Transal- 
pinas  provineiiB  GonslafHius  Gi»ioro» ;  lilyricum  el 
Thmciam  Galerius  M»ximlanuft.  Nicomedia  Bithyniae 
Diocletiani  sed<*a  erat  regla ,  MediolaMim  tterculii » 
D  Augiista  Trevirorum  GonsUiitii,  et  Galeni  ^Sirffliuin 
in  Pannonia. 

Mttjor  eue  eoepirm.  Ms.  Miyor4$  es$e  co^ant ; 
mendose. 

Enormt(aletn(<tc/tONiim.Ms.,  imkormitate.  Indictio- 
num,  id  esi  tributorum,  exrra  erdinem  ad  arbiiriuin 
vicroris,  aul  secundum  iiecessiiales  Rieipublica:.  Go- 

LOHBIIS. 

Provinciae  quoaueinfruetn  eont$$m.  Ex  hoc  videmus 
•rigiiiemraultiphcalionifl  pr^vinciarixn,  quae  aiiuiide 
non  clare  eognoscetKilHr.  Numeirum  novum  proviu- 
ciaruoi  exhibent  noUtia  imperii  iitri«i8que,et  alia  noli- 
'  lia  Episcoparoum,  et  Libeliue  provinciarum  Schooo- 
vii,  quem  nuper  cum  SexAo  Rufo  edidimusi  etio 
Occideoiali  imperio  ipse  SeikUis  Rufu»,  i>ivo  liufus 
Fostus.  Cell. 

Officia.  Id  esl,  Prsefecti,  vel  ii  qui  fongimtur  Ont- 
ciis.  De  iis  vide  Paucirollum  ad  notiiiam  Imperii» 
cap.  9  ei  Vossium  Ub.  lu  de  vitlis  Serm.  cap.  ^. 

CitUatibu$  mcubare.  Sic  ei  Lacianiiud  Divin.  Ipstil. 
lib.  vii,  cap.  19  :  Siquidm  caplo  mundo  cum  magni$ 


205 


LIBER  DE  MORT.  PERSECUT. 


m 


ttooales  hqqIu  el  roagiBlri,  ei  vkMrti  {inefeei^m  ^  A  tyaiHoianes  e<im  eofl]ii|ibas  Ac  IHiem^  <|«asi  uH^  ab 


i|uilHis  emnHMa  eivile»  aeHia  aAmodkmi  rari»  aed  eon- 
demnaliwel  laiHMi  et  iiroseripiMms  Ti^eiiaeHles , 
eaacliones  rerum  JniHitMmbtlioflii  ron  dieam  crei>rftv 
•ed  |i(ftr^tas,  et  in  exaettitaiilros  injuri»  non  fe>- 
retKhe^Nec  quoqtie  tolerari  pbssont»  quaead  exhiben- 
dos  milites  apectanl.  Idem  insiliabili  avaritia  thesaiH 
ros  nnnquam  muiui  voltbat  :  sed  aemper  extraordi- 
narias  opes  ae  iargitioaei  tongerebat,  ut  ea  quas 
«ecoadebat»  integra  alque  invioiata  servaret.  Idem 
cum  variis  iniquitaiibus  immehsam  faeeret  chsritatem» 
legem  preiiia  remm  venalium  statuere  conains  est. 
Tutie  ob  eitgiui  et  vilia  mHltos  sanguis  efrusus ,  nee 
▼ennle  qnidquain  metu  nppnrebat,*  et  charitas  mfilt<^ 
deterins  exarsft,  doiiec  lex  nccessiiate  ipsa  post  mul- 


boaiibtis  eapta.  fit  Itinn  perfeeia  hoe  fuerafH  ttim 
ifiteriiU  proVtnciai^um :  N4A  reeU»lacJla  amti^  aiebat: 
alio  m(klo  fiaot.  RMransdiriti  aeffidttfi  necess^  crat^ 
iteruni  fortas^e  easura.  Iia  sem^  dearonlabat,  Ni- 
comediam  stadeiM  urbi  Romae  eoieqliare.  Jiitn  iilud 
prsctereo,  quam  mutti  perierini  posaessie^m  am 
opumgratia.  Hoc  eniin  usKatem  bt  fel^e  licttuin  con- 
auetudine  malornm.  Sed  in  hocilbid  ftdi  prxcipuum^ 
quodubicumquecnltiorem  iigrumviderat,  aut  ernniius 
aedifhrinm,  jam  parata  domino  calnmuia  et  ptena  ca- 
pilalis,  quasi  non  posset  rapere  aliena  aine  aaegoine. 
\IU. 
Qiud  frater  ejus  Maxiidi.inus  \  qoi  est  diclns  Her- 
culius?  non  dissimilis  ab  eo.  Ncc  eniin  possent  in 


lortkm  exHibm  solvereiur.   Hoc  aecedd^at    fofhiitA  s  amiciiia  tam  fldeli  cohserere,  nisi  esset  in  utroque 


qu»d(itncupidtt:ifi  aediflcandi,  nbn  minor  provlnciarum 
etaclio  in  exhibendis  openiHis »  et  artificibns ,  et 
plauOtHs  omnlbos,  qusecumqoe  aihl  fabricahdls  Op^'' 
ribus  necessaria.  Hic  basilicas  hic  circus,  bic  mo- 
neta ,  hic  armorum  fabrica ,  hic  uxorl  domus ,  hic 
filix.  Repenlemagna  pars  civitalis  excedilur.  Itigra- 


inchs  una,  eadem  cogitatio,  jiat'  Voluhtas,  acqua 
scnteniia.  Uoc  solum  difTi^rebani ,  quod  avaHtia  mi- 
nori  altero  fuit  plus ,  hiajori  vero  thinus;  sed  plus  ti- 
khidiiatis,  plus  vero  animi ,  non  ad  bene  faciendum , 
sed  ad  male.  Nam  cuin  ipsam  imperii  sedem  teneret 
ttallam ,  subjaoerentque  opuientissiuiae  proviiicix  vel 


VARIOHUM  NOTiE. 


tatroltum  exercUibus  iNCUdABiT;  lib.  S,  cap.  11,  uno 
loco  recubans, 

Ralionalet.  Id  esl,  Fisoi  \\e%\'i  Procuratores  missi  iai 
l^roviocias  :  sic  Lampridtuo.ia  AlexandfO,  cap.  45  : 
FrocuratoreSf  id  etl  ratienalet. 

S&ndicameriebreByitd  perikinm,  Sicet  Lactantius  Q 
IMvin.  Iiistit.  lib.  til,  cap.  t^  :  No!<  dicam  nrntorunti 
SED  peeudum  H  hetlutxrum,  Et  lib.  ii,  cap.  4  :  Qui  nofi 
furtnm,  $ed  patam  Deos  ludibri^  kabui$$e :  omlssis  $o» 
tumeieliam, 

Nec  quoque  tolerari  possUnt,  /Vcc  praecedeiilia  pos- 
lulan),  injurice  non  ferendce,  eic.  In  iiis.  est  hceo.  l)oc- 
iissimi  viri  Almelov.  el  Bauilri  ndiioiavorunt  legen- 
dutiiesse  nec. —  Nec  quoque  tolerari  vossunt,  Ms.  ncec 
quocfue.  Pfo  hac  teciiuiio  ^iibblituitur  nec  quoque,  At 
Gu6rsum  illud?  Aunon  j-ain  iii  superioribus  de  indic- 
tidiifbus  occasioiie  mililuin  loculus  Qst?  Clarum  cst 
j||uid  vdlt,  potuisse  cquidein  (laec  adnuc  tolerari,  si 
e/As  &nitiius  inS»tiabiliS  tiicsubslitissei.  Mieg.  nd  il- 
lusir.  Van-Masiricht,  qui  Miegii  senteutiain  adproba- 

Yit.  BUHEICAN. 

Ad  exhibendos  mHitet,  Vol  ad  suppedilaiido^  ipsos 
miltUe.  hoininea  ex  quolibet  pagp,  ut  vulgo  fit  hodie; 
vel  potiusad  militibus  pr%standa6ti4^endia,ac  miuia- 
iraiida  aitmaflta  et  catera  ad  vitam  uc^cessaria.  Sic  \) 
Justin.  9  4  a  :ilitiii€if(t<  exhibme;  et  11, 10  :  \uam 
exbibere»  .^ 

Speeiaid.  Inma.  e^uxpeeiant. 
Mem,  Heuoian.  iegii  im\h  rePte. 
Let  necessiiate  ipsa.  Baiuz.  QuouiaiH  le§es  ea  inUUr 
.lfon«  kaim.  suni^  m  pra/fclaul^  nonut  noc^ni^  Ut  ad 
Avitum  Vicnuensemfipiscoputii  scribit  Papa  SyiniHa*- 
drai«  ■  ■  '^ 

iifc.  Dislribntive  aunHtur>i|^Q  i>/i^i4        .     ^ 
JlaMtf*  Uiosttiitttm^(>ro«idiict»,  in  qtlo  iNimmi 
cuduntur.  . 

Mm§m  pars  eqMtalia  oHeditur*  Sctirtet  Ni^omediae, 
obi  habiut>;)t  Diocletianus ,  et  *\uMn  sludebat  Mriii 
Rum^iecDMiJare.  ui  sta.tim/licet  La^nUus.  Huiqlo- 
cutionisiAiUiier  dicirous.  Gallice,  loute  laville  est  ^or- 
lie,  tout  Paris  est  sorti^  eic.  hxcedilur,  vel  disccililur, 
id  d^  tani  vfisioruin  uidilicior^iu  coitstruciioile  co- 
guiitur  cedere  loco  quainplurimi  cives,  ci  ek  uri>p 
migrare,  alias  sedesextra  qitaesiiuri.  Exceditur  autem 


bic  dic|l  Lactantius,  ut  accedttur  infra^  initio  capilis 
il,  Itaque  admitli  potest  vulgala  leciio.  Heuman. 
Ipco  exceditur^  l^it  ^SfCidiiur^  .QM3s|  dicas,  veteres 
domus  destruuniur,  ut  locus  aperiaturnovisaedillcah- 
dis  palatils. 

Aiebttt.  MSn  a§^bc»^  sed  male. 

fta  ^kifer  Hementabnt.  Ila  ms.  oodex  ;  non  demen- 
tabatur^  tiee  dmutnbai  ^  ut  nounuilis  doctis  viris  vi- 
siim  est.  Ade6  Btatle  fihpendhsUB  erai.  Bacldri. 
Gallicus  interp^es  Maucroix  :  Ainsi  sa  mani^  {des  bdti- 
ments)  n^avait  point  de  hornes.  Demeniabat^  u\  est,  tn- 
taniebat. 

Coceqmare.  Ms.  Qno  equore ;  mnle. 

Pere  tieiium  consuetudine,  ComoeJia  Qherdli  ?  Nam 
facilt  itudligo  perjurium  jaculare ;  quid  pula$  f  Tamen 
franseaiHus ,  quod,  ut  video ,  consuetudo  jam  fecit  teve. 
S.  Ambrosiiis ,  epist.  66  :  itum^uld  ideo  titet,  quia 
tton  e$t  prohibitum? 

Qidd  frater  ejus  MaMmiantis?  Non  naiura,  sed  Iih- 
peratoria  dignitate  frater  ejiis,  scilicet  Diocleiinni, 
de  quo  capile  praecedeuti  egiihus.  Galiice,  son  asiocii 
a  Vempire, 

Qui  e$t  dietu$  Hercuiiu$.  Ms.  Que  dictus  Ircuiiue. 
Li  boc  codice  ins.  sxpe  mnnes  litterae  h  omittuiitur. 

Fideii  cohcerere.  Ms.  Fidele  quo  etere ;  mendose. 

Mensuna.  Ms.  Mmiura.  Sed  lihera  n  afJditur  &ii- 
pra  r,  eadein  umen  manu ,  nc  ^udem  airamertid. 

Avarida  minori  alti^ro  fmt  ptntj  majort  vero  mhtus  * 
$ed  p/u^  iimiditatU,  ctc.  lllc  «licere  vji]el.ur  Lactait- 
tius,  HrrCLiliuai  av^riorcm  yioclel!auo  fui^se.  Locus 
vidctur  corruj»itis.  Nonnunj  exlrudcrc  Vf^luni  V(<a- 
bula  majoriQi  mtnvri ^  iii  ex  jnar^ine  jji  te^lniii  iu- 
Irusa,  ft  legcrc  «iJannm.  SiMilllLmus  veruorum  im^Uw 
ei  fTgiira  loeus^  lib»  iv^div  Jai^liLui.,  cap,  3  isivciMfiir  ; 
ex  quQ  c<uia:ir|!  po&^ii  Ilkc  tiuoi|iie  vcre^  L^cii^iali 


esse :  Irz  iha  prmi  mrte^jil^kricnU  rfmjifj,  *fc  ;>?uj  dif- 
ficuttatis esi,  «|U0(3  nWnra  f^riiiu^niiio  eui^ii  ilivsnsa 
seiitire.  nk  tu  peTkuH  phis^^  hit  tniutts  c*^  {l:fftiuU/itt& : 
quod  iine Uiui  refUi^t  ei  qiiolldir^nu irxpt^rhncf^ta  jjoaMirfl 
docere ,  quid  iil  tierrul  H  meltui.  Pai  iiin  tl  CoLiuiitio» 
U6ch?*"iN«us  Aiuitiiiv.  exi>iiinjel>^*l  "]/*'{■(';  i^t  \ml^ 
liuuditaiii ,  le^ff  l)dl ,  aticfi  mo  plui  umnii 


207 


FIRMl  LACTANTIl 


f08 


Africa ,  vel  Hi8pania,noneretiA  cuBtodiendis  opibus  A  malls  pejor.  Inerat  huic  besiiae  naluralis  barbaries, 


tam  diligens,  quarum  illi  copia  suppetebat.  Et  cum 
opus  esset,  non  deerant  locupletissimi  Senatores, 
qui  subornatis  indiciis,  aflectasse  imperium  diceren- 
tur,  iu  ui  eflbderentur  assidue  lumina  Senatus. 
Cruentissimus  flscus  male  partis  opibus  aiHuebat. 
Jam  libido  in  homine  pestifero,  non  modo  ad  cor- 
rumpendos  mores ,  quod  est  odiosuui  ac  detesiabile, 
veruui  eliam  ad  violandas  primorum  fllias.  Nam  qua- 
cumque  iier  fecerai ,  avulsas  a  conspectu  parentuin 
virgines ,  slaiim  pr»sto.  His  rebus  beaium  se  judi- 
cabat ;  his  consure  relicitaiem  imperii  sui  puubat , 
81  libidini  et  cupidiuii  malas  nibil  denegaret. 

Consuntium  pr«iereo,  quoniam  di^similis  catero- 
rum  fuit,  diguusque  qui  solus  orbem  teneret. 

IX. 


etferius  a  Romano  sanguine  aliena.  Non  mirum, 
cum  mater  ejusTransdanaviana,  infesUntibos  Carpis, 
in  Daciam  novam  transjecto  amne  confugerat.  Crat 
etiam  corpus  moribus  congruens ,  sutus  celsus ,  caro 
Ingens ,  et  in  horrendam  magnitudinem  diflusa  et 
inflata.  Denique  et  verbis,  et  actibus,  et  aspecla 
terrori  omnibus  ac  formidinl  fuit.  Socer  quo(|ue 
euni  metuebat  acerrime.  Cujus  limoris  haec  fuit 
causa,  Narseui ,  rex  Persaruni ,  concitatus  domesti- 
cls  exemplls  avi  sui  Saporis ,  ad  occupaiidum  Orien- 
tem  cum  magnis  copiis  inhiabai. 

Tunc  Diocletiaiias,  ut  erai  in  omiii  tumuitu  meti- 

culosus,  animlque  disjectus ,  siinul  et  exemplum  Va- 

leriani  timens,  non  ausus  est  obviam  tendere  :  sed 

S  huiic  per  Armeniam  misit,  ipse  in  Oriente  sobsia- 


tens  et  occupans  exitus  rerum.  Ule  insidiis  suis  bar- 
{  Alter  vero  Mnximianus ,  quem  sibi  generum  Dio«  baros ,  quibus  mos  est  ciim  omnibus  suia  ad  bellum 
cletianus  asciverat ,  non  bis  duobiis  tanium,quos  pergere,  muliitudine  impedilos,  et  sarcinia  occupa- 
tempora  nosira  senserunt ,  sed  omiiibus  qui  fuerunl,     tos  non  difDciliter  oppressii;  fugatoque  Narseo  rege , 

VARIORUM  NOTi*;. 


Vel  Africa ,  vel  Hispania.  lU  ms.  codex.  Aut  vel  est 
hic  pro  ei ;  aut  ex  margine  in  lextum  haic  fuerunt 

inirusa.  ...    * 

Et.  Heumannus  legi  vult  At, 
Jndiciis.  Id  est ,  indieibus,  vel  delatoribus. 
Ita  ui  effoderenlur  awdue  lumina  Senatus.  Lactan- 
tius  lib.  VII ,  Div.  Insiilut.,  cap.  !^6,  de  Roina.  Pre- 
eandusque  nobis  et  adorandus  est  Deus  cceli,  tt  tumen 
staiuta  eJHs  et  ptacita  differri  potsunt ,  ne  citius  quam 
putemus  tyrannus  ille  abominandus  veniat ,  qui  tantum 
facinus  moUatur,  ac  lumen  illud  effodiat,  cujus  inte'  q 
titu  mundus  ipse  lapsurus  est;  et  lib.  v,  cap.  12  :  effo- 
diantur  oculi.  El  infru ,  cao.  56  :  ItaauecoHfestortbui 
effodiebantur  oeuli.  El  de  Opif.,  cap.  9. 
'  Pestifero.  Ms.  Pestiphero.  Nonnulli  legere  mallent 
pestifera ,  referendo  ad  vocetn  libido. 

Ad  corrumpendos  mares.  El  hoc  etiam  Iradit  Vlc- 
tor  :  Qaippe  Uerculius  libidine  tania  agebatur^  ut  ne 
ab  obsidum  corporibus  quidem  animi  labem  eomprtitie- 
ret.  Quod  observavii  erud.  Cuperus.  Postea  quis  non 
videai  mares  legeiiduin  esse,  iioii  morei,  ul  in  Manu- 
scripio,  cuia  liuido  iion  mores  hominuin  spectei,  sed 
corp.irisiisuiii.  Addeauiilliesim,  violationem  filiarum. 
Adde  quod  diciiodiosum  ac  delesUibile  esse.  Alhelov. 
l!;i  licel  1  iuquit  Burnelus  )  gradatio  videalur  miiius 
congriiu  a  criiiiine  Sod(iiiti:A:  ad  raplus  virginuin, 
apud  Rtmiaiios  umeii  hoc  crimeii  illo  majus  h  ibe<- 
batur;lortequia  in  raptu  liliabus  vis   inferebatur, 
maribus  minime,  qui  prece,  vel  pretio,  aliisque  leiio- 
ciiiiis  fuerant  allecti  et  coiiciliati. 
Odiosum.  Ms.  Otiosum;  male. 
Violandat.  Ms.,  Vo/andiu;  niendose. 
Quacumque.  Ms.,  Quecumque  te. 
Constantium.  Chloruin  scilicet,  Gonsiantini  Magni 
p;iirein,  principem  optimum  ac  benignissimum. 

Quoniam.  Ms.,  Qm.  Elegantior ;  porro  esset  loculio, 
si  diceretur  ^iiain  dissimilis ,  eic.  per  adiiiiraiionem. 
Alter  vero  Haxinuanus,  Cui  pnenomen  Galerio  fuit, 
cogiiomen  ArmenUrio,  quoniam  armenlorum  fuerat 
pastor.  Geiier  fuit  Diocletiaui ,  qula  Yaleriam  filjam 
iiabuit  uxurem ,  mulierem  castissimam  et  infclicissi- 
mam.  Sed  de  ea  postoa  pluribus  agemus.  Baloz. 
Generum.  Vide  Eutropium,  lib.  9. 
Bbstia.  SiQ  vocat  Galerium  Maximianum ,  aliosque 
Christianorum   persecutores.   Huic    Galerio  apiari 
posse  puunt  ea ,  quae  scribil  Lacuntius  Div.  Insiii., 
lib.  V,  cap.  XI :  Nam  quis  Caucasus ,  quas  Jndia,  qua 
Uyrcania  tam  immanes^  tam  sangninarias,  unquam 
iBSTUS  almtt  Quaniam  ferarum  pnmimn  rabies  vsqu$ 


ad  ventris  satietatem  fuerit ,  fanuque  sedata  ftrotinu» 
conquiesdt.  lUa  est  vera  bbstia  ,  cwjus  una  jusmne 
funditur  ater  ubique  cruor^  crudeiis  ubique  luctus^  ufn^ 
que  pavor,  et  plurima  mortis  imago.  Nemo  kujus  Umtm 
bellwB  immanitatem  poiest  pro  merito  describere^  qum 
uno  loco  recubans^  tamen  per  tofum  orbem  dentibuu 
ferreis  sasvit ;  et  non  tantum  arttu  hominum  dis^ipat , 
$ed  et  ossa  ipsa  comminuit ,  et  in  cineres  furit ,  ne  quit 
extel  sepuUuras  locus.  Baluz.  —  Ibid. ,  c.  2i,  Bbstias 
malas  exterminaturum  de  terra, 

Naturalis  barbaries.  Heumannus  legit  naialis^  non 
male.  —  Naturalis.  Sic  Jui.  Capiiol.  in  Maxiuiinls 
cap.  20  :  Senatus  Maximini  et  naturalem  et  neceua^ 
riam  crudelilatem  timens.  Yim  toO  naturalis  CaMabo- 
nu8  ad  Fers.  Sal.  %,  pag.  225,  iliusirat.  Bun. 

Et  feritas.  yis.,Efferitas. 

Cum  materejus,..  confugerat.  Hic  cum  esl  pro  quo^ 
niam.  Siinili  pacio,  cap.  17  ait :  Cum  libertatem  poj^uU 
Romani  ferre  non  poterat ,  prorupit ;  el  cap.  18 :  Cicifi 
inde...  sibi  nihil  prwter  nomen  videbat  aecedere^  re- 
spondit^  Tcrenlii  exeuiplo,  qui  scribit :  Cmii^  Aictc 
veritus  est  optumm  adolescenti  facere  injuriam ;  non 
veritus  sit.  Ex  Paulo  Bauldbi. 

Transdanuviana.  lu  ms.  o,  pro  b,  apud  veteres  La- 
tinos,  et  apud  recentiores  Graecos. 

Transjecto.  Ms.  Traejecto. 

Status  celius.  Sic  profecto  scribi  syntaxls  et  se- 
quentia  postulaiit :  caro  ingens ,  elc.  status  ceUus.  Si 
eniin  legas  statu  celsus,  ul  in  ins.  ad  quid  referiur 
ceiius  ?  ad  corpiis  neuirius  geiieris?  Sed  pariter  legi*. 
D  nius  apud  LacUnlium  lib.  ii,  Divin.  Instit.,  cap.  I, 
statuscelsuM ;  et  lih.  iii ,  cap.  1  tlafM  reetus  ,  ac  lib. 
9  ei  alibi.  Quibus  in  locis  uatus  eat,  pro  statwra.  Cioe* 
ro,  In  Orat..  cap.  18,  fiafiu  ereetue  et  ceUui, 

Metuebataeerrime.  Ex  Virgilio  lib.  i  ifineid.,  v.  366, 
Aiif  itMfiff  acer  erat. 

Caneitaius...  exempUs.  En  LactaDlium,  lib.  vi,  cap« 
25  :  Exemplo  ipso  coneilata.  Bun. 

Animique  lUsjeetus.  lu  in  manuscripto ;  non  defec-' 
tus,  qnod  melius.  In  hoc  ins.  suipe  videas  in  verhis 
composiiit  dieei  dt,  prode.  Almblov. — Columbui,  et 
Tollius  legebanl  dejeclus, 

Exemptum  Vaieriani.  A  Persis  capti ,  et  in  tervltu- 
tem  abducti. 

Imidiis  fuii.  Tollius  vull  rescribi  InMHs  Uius. 

Impeditos.  Ms.  imperifof,  et  sartinus  occupatos; 
corrubte. 

DifficUiter.  Rara  vox ;  legltur  lamen  in  Cicerono 
lib.  IV  Academic. 


i09 


LIBER  DB  MORT.  PERSEGUT. 


ilO 


refersui  com  preda  et  manabiis  ingenlibus,  sibi  A 
auulil  snparbiaro,  Diocletiano  limoreni.  In  lanios 
Dainqae  fiMliis  posl  banc  vicloriam  elevalus  esl ,  ul 
jam  delreclarel  Caesaris  nomen.  Quod  cum  in  lille- 
ris  ad  se  daiis  audissel,  Iruci  tpliu  ac  Yoce  lerri- 
bili  eidaroabal :  Qooosqob  Gbsae?  Extnde  insolen- 
Ussiroe  agere  ccspil ,  ul  ex  Marie  se  procrealum ,  eC 
▼ideri ,  el  dici  vellel ,  lamquam  allerum  Romulum ; 
Bialuiique  Romularo  malrero  siupro  inlaroare ,  ul 
ipse  diis  oriundus  videreiur.  Sed  differo  de  Cnciis 
cjus  diceret  ne  connindam  leropora.  Posiea  enim 
quaai  noroen  Imperaioris  accepil,  exuto  socero,  lum 
deniom  furere  ccBpil ,  el  conleronere  oronia.  Diocles 
(sic)  eniro  anle  imperiuro  vocabaiur :  cum  rempubli- 
uiibus  consiliis  et  lalibus  sociis  everierel,  cum 


pro  sceleribus  suis  nibil  non  mereretur,  lamdiu  u- 
men  suroma  feliciuie  regnavit,  quamdiu  manus  suas 
juslorum  sanguine  non  iiiquinaret.  Quam  vero  cau- 
saro  persequendi  babuerii ,  exponaro. 
X. 
Gum  agerel  in  partibiis  Orieuiis ,  ut  erat  pro  li- 
morescruuior  rerum  futurarum,  iroroolabat  pecu- 
des,  el  iii  jecoribus  earum  veniura  qiuerebat.  Tum 
quidam  minislrorum  scienles  Doroinum ,  cum  adsis- 
lerenl  immolanii ,  imposuerunl  frontibus  suis  iro- 
roorule  signuro.  Quo  faclo ,  fugatis  daemonibus ,  sa- 
cra  turl>au  suiit.  Trepidabaularuspices,  nec  soliias 
in  extis  nous  videbanl;  el  quasi  non  Uussenl,  sse« 
pius  imroolabanl.  Verum  identidem  macutae  hoslias 
nibii  oslendebani,  donec  magisler  ille  aruspicum 


VARIORUM  NOTiE. 


Eievatus  e$i.   Heuroannus 
scripsisse  elahi$  e$u 

Delrectaret.  lu  bic  ros.  codex ;  alibi  detraciaret. 

in  Utteri$  ad  $e  dati$  audi$ut.  Audissel  Dioclelia- 
nusexliiterisGalerii.CKLL. —  Iino  Galerius  audissel, 
sive  vidissei.  Bon. 

Quou$qMe  Ca^$arf  Arobiebal  eiiim  Galerius  vocari 
ei  essc  Impenitor  ei  Augustus ,  id  esi  priiiium  ha- 
bere  locuin;  Cawtr  enim  uo»  eral,  uisi  secundo 

lOCA. 

Vt  ex  Marte  h  jfrocreatum.  ImiUlus  Dioclelianum, 
^ni  se  Jovium;  ei  alieruro  Maxiroianum,  qui  Hercu- 
liom ,  quasi  a  diis  progeniioribus ,  appellaveniiil.  De 
Galerio  Epil.  Victoris,  cap.  57  :  1$  m$olenter  affir^ 
BHire  au$u$  e$t ,  matrem  more  Olympiadi$ ,  Alexandri 


exislimat  Laciantium  B  rent  Dei  templum.  Balux 

Sdenu$  Donnnum.  lu  Lacunlius,  lib.  vn  Div.  inst.* 
cap.  20  :  JuiUeabuntur  ergo  ifui  Deum  ecierunt ;  sci- 
licei  Cliristiani.  —  Sct^iiiei  Dominum,  Lib.  iii ,  cap. 
29  :  Qui  Deum  sciunt;  ui  lih.  vii  Iiist.,  c.  20  :  Qut 
Dominum  $cierunt ,  id  esl ,  Fidele$.  BoN. 

Immortaie  $ignum,  LacUnlius  Div.  Inslilnt.  lih*  iv 
cap.  27,  qiios  $ignum  immortale  munierit  tanquam 
inexpugnabUi$  muru$,  etc.  Ubi  miraculum  fiigatonim 
d%inoniiin  signo  Crucis  iisdem  fere  verbis  refertur  & 
Lacianlio.  De  bujus  sigiii  potentia  S.  Cyrilliis  Jero* 
solymiianns  episcopus  Gateches.  15 :  Trophceum  Je$u 
$alutare^  Cmx...  curat  morbo$t  d(emone$  fugat,  ctc. 
Eadein  Caleches.  15.  Ctcm  a  Deo  $H  Hcbc  gratia  Si- 
gnum  fideitumt  et  timor  dcemonum ;  ei  Catechos.  4. 


Magni  ereatrici$,  eompre$$am  dracone,  $emel  conce-  ^  Crucem,.,  tupalam  ad  frontm  ob$ignato,  ut  dmionee 
W$$Me,  CcLL.  ^  rgaium  Rianum   inluPnUM .   Ir^muli   nrocul  aufuainni. 


fuae,  Cell 

Romutam.  Uxc  erai  Galerii  maler,  a  qua  RomuliO' 
murn  oppiduin  fuit  appellalum. 

Poitea  enim  quam.  Sic  c.ip,  5  :  Poetea  vero  quam. 
Lib.  IV  Insl.,  c.  15.  Po$tea  vera  animadverea  $unt, 
quam.  Bu.m. 

Exuto  eocero.  Id  esi ,  postqiiam  Diocietianu^  pur- 
piira  exota  se  Iniperio  ahdicnvit ,  et  Calerius  Impe- 
mior  fnctiis  esl.  Eadem  est  loquendi  ralio  apiid  nos 
Gallos ;  dicirons  enim  viilgo  :  Cet  homme  $est  di- 
yomUi  pour  $on  (0$.  Sic  el  infra  cap.  10.  Vel  polius 
exmto  $ocerOt  id  est ,  postquam  Galeriiis  Diocletiannm 
coegii  imperio  cedere,  ut  infra  c.  18.  initio,  quod 
esl  rociiiis. 

Sic.  Hanc  paniculam  supplevimus  cum  Cupcro , 
slne  qoa  ronnca  esi  orailo.  Iia  cap.  19  infra  :  Huie 
pnrpuram  Diocletianus  injeeit  $uam,  qua  $e  exuit; 
Dioctee  iterum  faetu$  e$t. 

Penequendi.  Adde  eos ,  id  esl  justos ,  quod  noiuen 
mnx  pr.ecessil. 

Quum  ageret.  Aroal  hanc  locolionem  hoc  sensu 
L:*ci.  lih.  IV ,  cap.  27.  ubi  eadein  res ,  ei  lib.  iv , 
cap.  25.  Bun. 

Pro  timore.  Emenda  pr<F  timore ,  id  esl ,  pra  timh- 
ditate. 

Quidam  minislrorum^  elc...  El  hic  qiioqne  locus 
apene  ostendil  librum  islum  esse  LacUniii.  Siinllia 
eniro  omiiino  ipse  bahei  iii  libro  iv  Inslilut.  Diviu. 
cap.  27  :  Nam  eum  dU$  $ui$  immolant ,  $i  ad$istal  a/i- 
^iuf  eignatam  frontem  gerene ,  $acra  nutto  modo  litant, 
nec  re$pon$a  poteet  consultue  reddere  vate$.  Et  hme 
aeepe  caueaprcecipua  ju$titiam  vereequendi  nM/is  iie- 
§ibu$  fuit.  Cum  enim  tfuidam  mmi$trarum  no$tri  Mcrt- 
/Uautibu$  domini$  ad$t$terenl ,  impoeito  frontibu$  $i- 
gno ,  deo$  Utorum  fugaverunt ,  ne  po$$ent  in  vi$ceribu$ 
ko$tiarum  futura  depingere.  Quod  cum  inletligerent 
etru$pices ,  tnsligntitibus  ii$dem  dannonibu$  quibns  pro^ 
secant ,  eonquereutes  prophanoe  homine$  $acri$  inter" 
etee^  egerunt  Prindpee  $uo$  iit  fUroremf  ut  expugnar» 


regium  Signum  intuente$^  tremuti  procut  aufugiant, 
Signo  autem  i$to  utere  tum  edens  ac  tnbens^  tum  sedens 
ac  cubane ,  de  tecto  $urfen$ ,  loquene ,  ambulans ;  et 
ut  $emet  dicam ,  in  omm  re  omnique  negotio.  S.  Igna- 
lius  Marlyr  :  Cmci$  Signum  trophamm  est  contra  prin- 
cipi$  mundi  virtutem^  quod  viden$  expave$cH ,  et  aU" 
dienetimet.  Vide  S.  Augusl.  Eiiarral.  4  in  Psal.  xxx, 
el  iii  Psal.  L.  n.  1  :  Quod  $i  forte  Chri$tiani  in  ipso 
eirco  aliqua  ex  causa  expavescant ,  continuo  $e  signant^ 
et  stant  Ulic  portantes  infronle^  unde  abscederent  ^  $i 
hoc  in  corde  portarent.  Et  de  Civiute  Dei,  lib.  xxii , 
n.  5.  Qnin  et  Theodoretus  ail  lih.  5  Hist.  Eccles., 
cnp.  5  :  Cum  isti  vero  dtemones  solita  $pecie  apparui$' 
$ent,  coegit  Julianum  timor  imponere  fronti  Crucis  Si» 
gnum.  De  Signo  Crucis ,  cjusque  vi  el  efOcacia  vide 
praeterea  Origenem ,  TertiiHianiim  ,  Basilium ,  Atha- 
nasium  de  Iiicarnatione  Vcrhi  Dei,  tom.  i,  pag.  75, 
Gregor.  Nazinnz.  carm.  61,  loin.  ii,  pag.  142,  et 
Ornt.  5  advcrsus  Juiiunum  ,  p.  20  > ;  Afnbrosium  , 
•Q  Paiiliuum ,  aliosqiie  SS.  Paires.— /mposiimim  fron- 
libu$  $ui$  immortute  signum.  Vid.  qtise  nolavi  ad 
Lact.  lih.  IV ,  c.  26.  Nurrius  ad  h:pc  verba  Cxcilii 
p.|185.  locum  Lactanlii  plaiie  perverlit.— Ulail,  aut 
vi*rius  sicul  soniniat  Duiienumnus.  Miror  qiianliiin 
boc  loco  exagiteniur  Acaiholici  :  hi  enim  nil  non 
movent  uteliminenlvimhujus  Lnclaiitinni  tes^timonii, 
aiiod  muitum  facil  hi  graliam  Orthoduxoruui  riiuuin 
LcclesiiR  catholicae.  Istud  eiiim  iminorUle  signum 
ad  Cbristum  solum  referl  Buneroannos.  Sed  legal 
ii)se  locum ;  legat  allente  et  videbil  non  laiiium  a 
Chrisio  per  impositum  fronlibus  Gbrislianorum  si- 

gium  fngatos  esse  daemoiies;  verum  edam  ministros 
iocleliani ,  qni  fortasse  cum  sacriflciis  assisterent , 
lunc  ab  iis  fugabanlur  daemones ,  sialim  atque  im« 
ponebanl  ipsi  frontibus  siiis  immortale  sigiiuni ,  id  « 
est ,  sigiiuin  Crucis ,  sicuti  eo  tempore  usiis  erat  in 
velcri  Ecclesia.  Vide  quae  aiinotavimus  ad  boc  caput 
de  MorL  Persecut.  ei  ad  capnt27,  libri  iv  Divin.  in- 
slil. 


211 


FIRMI  LAGTANTU 


212 


Tagis ,  seu  suspicione,  seu  visu ,  aii  idcirco  non  re*  A  minus  superstiiiosum  querelis  muliebribus  ad  tnllen- 


spondere  sacrnf^  quod  rebus  divinis  profani  fiomines 
interessent.  Tdnc  ira  Riroris  sacrificare  iibn  eos  lan- 
tum ,  qui  sactis  ministrabaBt,  sed  univeFsos  qui  erant 
in  palatio  jussit,  ct  in  eos,  si  detrectassent ,  verbe- 
ribus  animadverli;  datisque  ad  praeposiios  litteris, 
etiam  mililes  cogi  ad  nelbnda  sacriftcia  praecepit ,  ut 
qui  non  parmssent,  miiilia  solverenlur.  Ifattenus 
fnroi*  ejus  et  fra  processit,  nec  ainpKus  quidquam 
<*onlra  legem  ant'  religlonein  Dei  fecH,  ^inde  fnler- 
jecto  aliquanto  lenipore ,  in  Bilhyniam  venft  liiema- 
tnm;  eodemque  (um  Maximianus  quoquc  GaBsar  in- 
fkimmalus  scefere  advenit,  ut  ad  persequendos  clirfs- 
tianos  tnsttgarei  sehenii  vanum ,  qui  jam  principtum 
fecerai.  Gujus  Puroris  lianc  causam  fuisse  cognovi. 
XI. 


Erat  mater  ejus  deorum  moniium  culirix ,  mAli^r 
admodum  supersiiiiosa.  Qiiae  cum  psset^  dsp.ibu^  sa- 

bebat.  Chri&liank  abalipeiii^  ;  eft  ilia  cuiu  Geotib|is 
epulanle,  jejtinifs  hi  et  ornttonibns  Insisie^aiii.  Hfnc 
concepit  odiuip  adYe.i[sqs.  eo^\  aic  ^\\^f^  §uq{ii  i^q^ 


dos  lioinines  ineftavit.  Brgo  habito  inter  se  per  to- 
tani  hyeiiiem  consilio,  cuin  iiemo  admittereuir,  et 
omnes  desnromostatu  relpubiicae  iractari  arbiiraren- 
tor,  diu  senex  furoii' ejiis  repugnavit,  ostendens  qiiam 
periiiciosum  esset  inquielan'  orbem  terrse ,  ftindi 
sanguinem  multorum;  HK)s  Uiienter  mori  solere,  saiis 
esse  sl  palatinos  lai^tum  ac  miHtes  ab  ea  relfgione 
prohfberet.  Nee  lanien  defleciere  potuit  pneefpitis 
Iioininis  insaniain.  Phicuitergo  aiiiicorum  senteniiam 
experlri.  Nain  erat  hujus  maiiti-jB,  cum  bonum  quid 
facere  decrevisset,  siiie  consilto  faciebat,  ut  ipse 
laiidaretur.  Gum  autera  malnm,  quoniain  id  repre- 
hendeiidum  sciebat ,  in  consilium  multos  advocabai, 
ut  alibrntn  culp»  adscriberelur  qufifquid  ipse  deli- 
B  querat.  Adinissi  ergo  judices  pauci,  et  pauci  mili- 


ifi^X^y  Mt  dignitate  antecedebant,  interrogabaniur. 
Quidam  proprjo  a(|versus  GhrislianAs  (\dio,  ipimiciis 
deorutn  et  hosies  reiigionum  pul)llcaf4^iy^  toil^udos 
essecensueriMl;  etquiaiiter  iejitiebaiit ,  imellecla 
hoininis  voluntate,  vel  timentes,  vel  ^ratificari  volen- 
tes,  in  eaiiidein  sentenliam  congrueruiH-  Necsicqiii- 


Trt^M.  XllH  esi  Tatjes^  ctU,  HU:  TlnisciiJi  crut,  el, 
omnium  .^rii^pjcum  priiims  .  Vidc  Ai-uohiuiii,  llb.  ii 
advcrsus  j^eiilas,  Tafjk  pnrro  ^ut  u]  iiouil^ii  nrM  41- 
(^nilali*^  ejus ,  qui  iiru^craL  Aruf^picuui  diMrptiJi;!-^  ;kul, 
ut  uH  BaluKiusnusidf,  ^iucuir  or;*lori<nuurt;  locpiilur, 
i\im  T;i;;es  Tlius^Mis   luiL   olJiii  JiingiMB  ArusjioK   i't 

mJigi&UJF  Arnspicum,  de  <\\\f%  praelir  Acfiobium   vjde  C  cum  ederet,  aut  coetuirel? 
Cicerojiem,  lih.  ir  de  Divrnat,   vcl  eiiain,  ut  pmat  "••-....        i...  .„f..i 

IVeujiiannus ,  vox  Ta§h  ex  Margitjc  irauslsULi  fuiL  iii 
texium. 

Profani  tiotmneft.  Chrisliimi ,  qui  n  GetUi|jbu5  pro- 
phajii ,  jrjipii,  H  irreligio^i  vorab^ntur, 

Ira  (uiQrh  ^ncrificari^  non  eoA  tftntum jwssf^ 

0|HiiJi»  1114'  cod^cis  lerib  :  qmm  0|i  enu.s3iM  iuKJiii- 
ljU:t  ttUTit  fr)  riJilis  ,  t  ti;iiii(|iit:  pri^cjs  codnMliiis,  m*- 
sdo.  Qjiifi  rnirii  chjrius  ]i;i€clocufi*^nr,  elumitT  UuC' 
femiA  fnrm  cjus  ei  irn  proc^sU,  tri  nllia  eiliLi:^  ^:xu\\, 
if « /imr/« ;  &tiil  uisi,  se^juor*  NiMiriiiiuis  ii^  luanjSne 
infi^nuri  suaj  etliUouJs  (ialj*U,  irti  fui&ri.  Si^l  irn  fii- 
rorU  Ifiihet  ims.  quriM  diras  ira  furtfrt^  pktm  :  hic 
a^»Utl  PhHiluui  atatiii  ptemtt  ^  Ct  n\m\  Liviiini  animi 
ptinm.  11  porro  diciuiui^,  ut  uoii   itLiinutetur  tciilos. 

S(  dtiriclasiiicni,  Elcumaniu  recle  moiiel  |ej^eiidum 

Pra^oiilQs.  Ili  ruiiriint  miliiarcs  Prcefecii»  fiui  eranl 


mulam  supra  vocavit. 

I^ulier  admodum  $uperstitiosa.  Quw  cwn  ess^t,  e(c. 
Lociis  cotilainiDnlui^,  aul  confususV  An  legen(tiim  in- 
ve.rsione  vftrl)'»ruin :  Qucccum  euet  mu^ier  supersiiliosa, 
aiit  cuin  Toliio,  qi^ce  cum  estet  lyicomedia! ,  vel  ciiui 
Colunibo  sic  inielligeiidum  :  Quc^  cum  esset ,  id  esl. 


Vicariissuisepulisexhibebat*  Almelov.  et  G:ill.  ^orie 
epuias,  tlic  aliquod  inendum  subesse  suspicor.  Noji  - 
niilii  volunl  vicanos  epulis  exhibebat ;  vicunos,  id  e>l, 
inquiuni,  ejiisdeiu  lOciliahitalores.  Alii,  vicarios  suis 
epulis  exhibcbat.  Kt  quideinproba  esselle^iio;  legitur 
enim  apud  Jusiinum  ix.  2.  iVoit  pairimomis  diiet 
ScythaSt  svd  vix  alimentis  exhibeat,  Exhibere^  e^ialere, 
yicanis,  iil  e>l,  niinislris  aulicis,  vel  doiuesiicis. 
"  Ad  toUendos.  Scilicel  e  medio,  seu  occiiiendos.  Ila 
vulgala  nosira  Joaii.  cap.  xix  ,  v.  15  :  Tolle,  lolle^ 
crucifige  eum.  Sic  apiid  Justinum  bislor.  li|).  xj^xviu, 
tollenaos,  pro  occidendos, 

Homines.  M<.  Iribrl  omincs  :  se4  mendose. 

Senex.  l>ioeleliaiius. 

Ejus.  Scilicei  Galerii  Maximiani. 

(/rbem  ierr(B.  )J  e.^l  impeiium  Ro(n^iiqm;  ut  supra 
moiiiii. 

Palatinos.  Id  csl,  Palatii  proceres.,. 


pn^i  iilbNito^,  et  injiieii  pra^rrfifiL  roh^irii  perinfl^t  ac  |>      Prtecipitis  hominis.  Galerii.  De  (|U0  jam,initiocapi 
trihiuii,  iil  observai  Jlenricus  Vi^l^^sinsaJ  Aiiiniiiimnu      tls  6  s»upra, 


Mnr':elliiiiini.  L;*ct;jiUius  cap.  i^.  pr.i'p<jsiiub  iMifU- 
nosuue  ciiiiin  simut  cuiLiinemorja,  Kx  curum  nimiero 
fiiai  S.  l)<ir*uheiis  illpfCuiusejjcojuium  enanatEliJseb. 
lih.  vtn  l^^tci*  fbM.,  c.  1. 

Militcs  ii^tjK  tie.  Ali  iis  haur  persecuuunem  exnr- 
lani  pr:i'ier  Laelaol(nrTiatliifMaiKu*.ebiusItb.tiii,  c»  t, 
jlcnur  tnin  ulicriiis  prftce&sisscr 

Uactmu^.  &b.  halmt  m  Unus  i  sed  uienilose. 

Int^yjcao  tmiiorc*  Ms. ,  intfrdicto ;  ijkeudw^c^ 

ttithjitmm.  i\^.  iit-ikimUim;  connple. 

Mfixifitianm  Ctt^tar.  ^ciljtuu  Ga^erius. 

htfltimnmiuit  sci^ltrc  mtvcnit*  Ita  C»ccio  5  Ac*.iis.  iu 
Vern*«i  h^  infitmtnutnu  tct'i^€  ac  f^rofe  in  fonm 
ventL  SicUicl;«jit.  bb.  lu  lusUtut,  ca^^i  l  i  tnfiammati 
amtwe  imtenttm:  H  c.if*.  i7,  Jmptu*  Hfx  infiam' 
malus, 

Senem  vanum,  Diocletianum  Intelligit. 

Mater  ejus.  Scilicei  Galerii  MaximLani,  quam  Ro- 


iJiciiur  qiiod  prasceps  erat,  id  est  incon- 
siderate  agens  ac  temere, 

A'ftm.  Iii  ins.  iVo/i ;  scd  male. 

Aliorum  culpce  adscriberelur,  Sic  de  piocleliano 
Euiropiiis  liabul  lib.  ix  Hibt.,  cap.  IG  :  Moraius  cul- 
Itde  fuil,  qui  severitalem  suam  aliena  invidia  vellet 
explere, 

Praprip  a49^<ii»  ChriMtiano^  odip,  In  WS.  est  pro- 
prium  oditnv,  |ii<»^d«)«e.  Lacumiius  lib.  v  Dlvin.  Iq- 
ftlitul.  ca|r.  11,  de  hac  ipsa  persecutioue  loqiiens  :  Alii 
m  propria  adveiisus  justos  QtUo.  Laciaotio)uf(M,  idjBui 
661  ac  ChriMinno^ 

Qui  alifer,  Ms.  habet  qualiter;  male. 

Timenhet^.  LacfamiuB  ibidem  lib.  v,  oao.  II  :  Aiii 
prcB  nimia  timidttate  plu^  onn  sunt,  quam  jubeban' 
tUr. 

Gratificarivolentes,  Idem  ibiJ. :  NonnulH  ut  placerent^ 
et  hoc  officio  viam  sibi  adaltiora  munirent. 


d)5  LIBGR  DE  HORT.  rERSECUT.  3U 

defnflexasestlmperaior,  iitaccommodarelassensum:  A  rilur.  Ipsi  vero  in  specujis  ( in  nllo  enim  cousiiiuia 

Ecclesia  ex  palalio  videbalur)  diu  inter  se  courcf  tn- 


sed  deos  poilss!mumconf:u1ero  statuit,misitquearus- 
piccm  ad  ApoHinein  Milesium.  Respondit  ille  ut 
diTinae  religionis  inimicus.  Traducius  est  itaque  a 
proposito.  Et  quoniam  nec  amicis,  uoc  Capsari,  uec 
Apnllini  poterat  reliictari,  hanc  moderationem  tcnere 
countus  est,  ut  eam  rem  sine  sanguine  transigi  jube- 
ret  •  cum  Cxsar  vivos  cremari  vellet ,  qui  sacrificio 
repognassent. 

Xlf. 
Inqairitur  peragendsD  rel  dies  aptus,  etfelix;  ac 
poiissimum  Terminatia  deYigunttir,  quis  sunt  ad  sep- 
timnm  kalendas  Martias,  ul  quasi  terminus  impone- 
retur  haic  religioni. 

Hle  dies  primus  lethl,  primusque  malorom 
Causa  foity 

qaac  et  ipsJs,  et  orbi  terranim  ncciifenint.  Qui  dies 

cnm  Hluxissei ,  agentibus  Consulatnm  senibus  aiti- 

bobus  octaviim  ei  spptlmuin  ,  reponte  adhuc  dubia 

Ince  ad  Ecclesiam  Pmefecius  cum  ducibus ,  et  Tribu- 

nis  et  raiionalibns  venit ;  et  revolsis  foribus  ,  simu- 

bcram  Dei  quaeritur.  Scrlpturae  repertaiincenduniur, 

datnromnibus  pr.neda.  Rnpitur,  trepfdatur,   discur- 


banl,  utrum  ignem  polius  supponi  oporiercl.  V»gt 
sentcntia  Diocletianus ,  cavens  ne  inagno  iiiccndio 
facto ,  pars  aliqua  civitalis  arderet.  Nam  multx  ac 
magn%  domus  ab  oinni  parte  cingebant.  Voniebant 
igitur  Pretoriani  acie  strucla,  cum  securibns  el  allis 
ferramentis ;  et  immissi  undiqiie ,  fanuin  illud  editis- 
simum  paucis  horis  solo  adaequarunt. 

xm. 

Posiridie  proposiium  est  edictum,  quo  cavebatur 
ul  Religionis  illius  homines  carereot  omni  honore  ac 
dignitate,  tormeniis  subjecti  essent,  ex  quocumque 
ordine  aut  gradu  venirent,  adversus  eos  omnis  actio 
B  caleret;  ipsi  non  de  injuria,  npn  de  a^ullerii^,  nofi 
de  rebus  ablaiis  agere  possent ,  libertatem  deniqua 
ac  vocem  non  h.iberent.  Quod  edicium  quidam ,  etst 
non  recie,  magno  tamen  animo  diripult  et  conscidllp 
cum  irridens  diceret ,  victorias  Gotboruni  et  Sarma- 
tarum  propositas.  Sialimque  prodi|Clus,  uon  modp 
extortus ,  sed  etiam  legitime  cocius ,  ^qm  admirapi)i 
patientia  postremo  exustus  est. 


VARIORUM  NOTifi. 

Imverator.  Dinc)e|ianus. 

Milesium.  Vide  supra  lib.  iv  cap.  13  et  £i^&eb.  I.  n 
Hist.  Constantini  cap.  1. 

Cmar,  Galerius. 

Termnalia,  Dies  feslus  Qrat  Romanis  ob  dciim  Jer- 
miniim,  DeTermino  deo  vide  Laciont,  lib.  i  Insutut. 
cap.  W.  Florum  hist.  lib.  i,  cap.  7.  Ciceron.  lib.  vi, 
Episl.  ad  Altic.  initio. 

DeljpaUur.  Ms.,  Deleguntur;  male. 

Ad  ieplimum  knlendas  Marlins,  IJ  esl,  25  die  Fe- 
broarii  an.  Christi  303.  Vide  Tiileinontium,  loin.  4. 
Histor.  Imperaterum  ariic.  10.  ei  cjuscieiu  Hi.>tor. 
Ecclesiastic.  toin.v,nrtic.  8,  etNot.  7,  pjg.  598,  col. 
II 9  nec  non  Balnzii  Noinm. 

Ct  quasi  terminui  imponerelur  huk  religioni,  Quis, 
inquit  Bauldrius,  cum  auctore  terminum  imponere^  pro 
fnem  imponere,  usurpavit?  Sed  iterum  in  hac  plirasi 
agnoscitur  Laclanliiis;  ita  enim  invcnio  in  lil>.  iv 
Inst.,  c.  19  :  £l  ideo  Sibylla  impositurum  essemorti 
tertnhnm  dixit  posl  tridtd  somnum,  Pari  modo  simplici 
ususesi  Apuiei.,  lib.iv  Metam. :  EtiUeqmdemdignum 
9inuUbus  sms  vitee  tetminum  posuit,  £utropiiis  1.  iv, 
c.  II,  n.  6  :  BeUoque  terminum  posuit,  El  Lact.  iterum 
lib.  VII,  cap.  2,  dixil  :  (Jtinjuslum  hoc  s(eculttm..,ter' 
munumsumat,  pro/iit^  sumat  Sie  lerminam  habere 
lib,  vii,  e.  S  et  e.  10.  Ovm. 

Eccleiiam,  Nicmttedia  sciKcet  :  sic  vulgo  Chri* 
stiani  aeden  rebu»  sachs  destinatain  vocabant.  ^Ad 
Ecclesiam.  &Aem  ckri)4tani  eonventus,  lemplum 
rbristianimi  in  iirbe  Nicomeilto.  Alque  ita  non  tantum 
Scrtptoreschristifitii  iUoriiin  temporum,  sed  ipsi  etiara 
de  Christianis  prttlani  hoe  vocabulo  atnntur.Zosiiiius, 
lib.  V,  cap.  %lk.  ^jiSpaTWtyM  fkiyx  Tn  iyndaima  wxi<4f 
ifft€«>6raC'-  w  7de/»&lLiLAg£iA  toetifX^TQ  frwra. 

Cell. 

PrwfectuM*  Sifi  legoee  cngtmiir.  I»  ms.  est  pro(es* 
sau,  nullo  seasu;  coin  iUa  eiiim  voce  nihil  est,  quod 
conveniai.  BuneiDSiiniis  vero  legTi  profeelus. 

SimulacrmH  Hei  qsusritur.  A  paganis,  fni  patabafil 
templa  non  fiosss  sine  stmuiacns  esse.  Latft.,  lib.  iiy 
eap.  2 ,  SiMULACRDic  Dei  non  illud  est, 

Scripiurai  repenm  iwinduntuf.  Inde  optam  est  tra- 
disarum  vDCshuluiu  iis,  qiii  poenaruiii  meiti  saorss 
Scripturas  jodieibiis  iinperiaiibas  tradideraut. 

Ipsi.  Diocletianus  et  Galerius. 


Oportere^.  A4<ie  >  q^am  dirui ,  IM  mm^  eisf  ior 
(iat. 

Fanttm  UliLd  edifmmum.  U\  ins.  cst  iiit«<?r« ,  <iund 
nullum  seiisuni  prn?i,uu  Cum  dociiss.  Tolliii ,  Paiilo 
Bauldri ,  aiii»(|ne,  pro  imnen^  siihsiiiuo  Faimm^\\^%nX 
|ot  litterarum  traflu^i  h;i!^ct.  Pamm  de  leiMpli»,  :^eit 
C  majori  i^cclesia  tlicium  obscrvai  In  Noliii  paulus  Kaul- 
dri  sua;  tJiiionig  ,  ijuem  vid«  i»ria. 

Adveritu  cos  atnms  aciio  ctdereL  [Ui  con^lantcr  ms6« 
non  vaterH.  Hic  caUret  recie  laijnedlcltur  a  Lacian- 
tlo;  iiou  ut  i|ui<1»in  voluut,  cx  voclbos  grjBcU  hll- 
iias  facii ,  ul  tophia ,  pro  sijpiefttla,  lih.  ni,  cap*  Iti, 
anastusis^  pro  \£surrect{0,  lib.  vm  cap,  25 »  miilkAUS, 
lib.  II,  cap.  10,  eic. 

Quod  edictum  quidam  diripuii  tt  conscidi^,  Qiiis  ille 
fiierit,  non  constat.  Ex  siientio  Laclantii,  qui  luin 
JNicoinedi»  erai ,  salis  daior  iiiLt'ili|^ere  ,  igiiOLuui 
fuisse  uoiiien  homiiiis,  quia  bniiJ  duhicde  plclic  vrM. 
Perperarn  alii  dicnnt,  uomiualuiu  ful^sc  S.  J(i;iu(>cin 
marlyrlo  aflfecluin  aie  seprmio  mnnsfs  Scjiiciubris  , 
alii  S.  Gcorgiuin  martyrem  passuiu  i5  Aprilis^  cuuj 
ex  L:iclanUoet  Eusebio  certo  coiligatur,  viruni  huiic 
staiim  produclum  ,  slaliui  morii  tradilum  Tuiss^ , 
adeoque  expirasse  exeunle  Februario.  Ex  BiiLuzio* 

Diripuit.  Sic  legeoduni ,  non  dertptti(. 
J)     Propositas.  Sic  viri  docti  tnalunt,  ()uam  prasposilaSf 
quoil  esi  in  ms. 

ExtQrtuf-  Quo  vcrbo  utiiur  infr.,  e*  S7. 

Legitime  ceOuh  Scilicet  leoto  igne,  qoaii  csrBoa 
assari  soleni;  primo  cocius,  inde  eiusttis.  ExCv* 
PKRO.  —  Alii  veilent ,  ieniiHime  coctus ,  ul  inCra  , 
cap.  H ,  daiis  legibus ,  ut  post  tormenia  dammti  lenti% 
ianibu^  uferentur.  Legitime  cocius ,  id  est ,  aot^^intlicf* 
Modns  Ci>queiidi  Christiaoos  vivos  expUcaUtf  inOra  ^ 
cap.  ii.  Demde  incensns  faces^  et  epctincta  admmbantuf 
mguUs  membri^.,.  Quod  posiremo  accidebat  cum  pef 
multum  4iem  deeoaiu  otmii  cute ,  vis  ignis  ad  inUma  pe- 
uetrasset,  l,egiiime  auteni  coctum  (Uxii  •  quia  cocim 
erat  secumluuf  ifiges  <pt^  Augusii  tukraiii,  sieui» 
lib-  V,  In&tiiui.,  c«  li ,  iil».  vi,  cap.  9,  eadeoi  cationa 
illa  vox  usurpstur.  ^  Palusjo  ei  ToififiRpo^ 

€i»m  adnurabiU  patientiay  ctc.  I>e  eo  Euseb. »  Kb.  vin, 
Hfstor.  Ecd^.,  «iip.  19 :  LatiHarti  ae  tran<juftUtatem 
animi  usque  ad  ultimnm  spiritum  eonservavit. 


m 


XIV. 


FIRMI  LAGTANTU  ii6 

X  tamen  auclor  apparuit.  Tuoc  Qesar  medio  hyeaiis 


Sed  Gaesar  non  contenius  est  edicti  legibus.  Aliter 
Diocleiianum  aggredi  parat.  Nam  ut  illum  ad  propo- 
situm  crudelissimae  persecutionis  impelleret,  occul- 
lis  ininisiris  palatio  subjecit  incendium.  Et  cum  pars 
quxdam  conflagrasset,  Giirisiiani  arguehantur,  velut 
hostes  piiblici ,  et  cum  ingenti  invidia  simiil  cum 
palatio  Giiristianorum  nomen  ardebat :  illos«  consilio 
cum  ennuchis  habiio ,  de  extinguendis  Principibus 
cogiiasse,  duos  Imperatores  domi  suae  pene  vivos  esse 
combustos.  Diocletiaous  vero,  qui  semper  se  volebat 
videri  astutum  et  intelligentem ,  nihil  potuit  suspi- 
cari  :  sed  ira  inflammatus,  excarnificare  omiies  suos 
protiuus  coepit.  Sedebai  ipse,  atqiie  innocenies  igoe 
torrebai.  Item  judices  universi,  omnes  deniqne,  qui 


profectione  parau  prorupit ,  eodem  die  cootestans 
fugere  se ,  ne  vivus  arderet. 
XV. 
Fiireliat  crgo  Imperator  jam  non  in  domesticos 
tantum,  sed  in  omnes,  et  primam  omiiium  filiam  Va- 
leriam,  conjugemque  Priscain  sacrificio  pollui  coegit. 
Poteiitissimi  (|uoiidam  eunuchi  necali,  per  quos  pala- 
tium  et  ipsc  anie  consiabat.  Gomprehensi  Presbyleri 
ac  miiiistri»  et  sine  ulia  probatione  ac  confessione 
damnati,  cum  omnibus  suis  deducebantur.  Omuis 
sexus  et  aeiatis  bomines  ad  extistionem  rapti :  nec 
singuli,  quoniam  tanta  erat  muititudo,  sed  gregaiim 
circumdato  igni  amburebantur;  domesiici,  alligatis 
ad  collum  molaribus,  mari  mergebaiitur.  Nec  minus 


erant  in  palatio  inagistri ,  daia  poiestaie,  lorqueban-  B  iu  caeterum  populum  persccutio  violenter  incubuit. 


tur.  Erant  certantes ,  quis  prior  aliquid  inveniret. 
Nihil  usquam  reperiebatur ;  quippe  cum  familiam 
Gsesaris  nemo  torqueret.  Aderat  ipse ,  el  instabat , 
nec  paiiebatur  iram  inconsiderali  seiiis  deflngrare. 
Sed  quindecim  diebus  Inierjeciis  ,  aliud  rursum  in- 
cendium  molitus  est.  Id  celerius  animadversum ,  nec 


Nam  judices  per  omnia  lempla  dispersi,  universos  ad 
sacrificia  cogebant.  Pleni  carceres  erant.  Tormento- 
rum  genera  inaudita  excogitabantur ;  et  ne  cui  teme- 
re  jus  diceretur,  arae  in  secretariis  ac  pro  tribunalt 
positae,  ul  liligHtores  prius  sacrificarent,  aique  ita 
causas  suas  dicereot;  sic  ergo  adjudices,  laiiqoam  ad 

VARIORUM  NOTiE. 


*    Casar.  Galerios  :  nondiim  Augoslus  erat. 

Est.  Heuman.  voculam  istam  delendam  puiat. 

Incendium.  Gojos  eiiam  meminit  Eosebius,  lib.  viii, 
Hist.  Eccles.,  cap.  6. 

Chriitiani  arguebantur^  veltU  hoiU$  pubUd,  etc. 
Gcntiles  in  odium  Ghrlstianorum  illis  falsa  arfingebant 
crimina,  et  omnes  eis  impuiabant,  qiise  orbi  iiniverso 
eveniebant  calamitates,  quod  dii  sui  (inquiebant)  a 
nostris  noii  colerenlur.  Arnob.  S.  Gyprianus  Trac- 
latu  1 ,  contra  Demeirianum ,  et  S.  Augustinus ,  lib. 
j,  de  Givii.  Dei  acriter  hac  de  re  Elhnicos  reprehen- 
diiiit :  illos  consiile ,  si  lubet. 

Jnvidia.  Iii  ins.  Vidia;  male ,  per  errorem. 

Christianorum.  fleuman.  ex  Tertiill.  Apolog.,  cap.  v, 
legii  Chrittianum  nomeut  non  male. 

Illos  con$itio,  Ms.,  Hlo  con$ilio;  mendose. 

Combu$to$.  Videiur  deesse  verbum  ferebalur^  vel 
dicebatur.  Almelov. 

Jra  inpammatu$,  Apud  Laclanlium,  lib.  vii,  Divin. 
Insiitul. ,  cap.  17  :  Inflamiiatos  ira  veniet  cum  exet' 
citu  magno. 

Exearnificare  onme$  $uo$.  Aulicos,  seu  domesticos. 
Ms.,  Excarnificari^  quod  sequens  verbom  ^pif  noo 
paiitur. 

Cmffit.   Iia  restitui  ex  ms.  Editl,  praseepit. 

Sedebat  ip$e.  Diocleiianiis. 

Judicei  univer$i ,  etc.  Apud  Diocleiianum  erant 
doinestici  maximo  numero  christiani.  Ex  iis  non  so- 
lom  magistri  palatii ;  $ed  et  judicu  umverri  torqueban» 
tur  ipsi ,  daia  aliis  eos  judicandl  pote$tate ;  quippe  si 
eain  babebant  Jiidices  ,  nulln  eos  dari  potestatem  ju- 
dicandi  necessitas  erat.  Non  video,  qua  de  causa  inu- 
talum  sit  cospit  in  pneeepit^  torquebantur,  in  torque^ 
bant .  quod  alium  omnino  sensuiii  exhibet;  cum  fami* 
liam  CiB$ari$  Galcrii  nemo  torqueret.  Huc  spectare  vi- 
dentur  qu£  scribit  Lactamius,  Div.  Iiisiitut.,  lib.  v, 
c^p.  i4  :  Miniitro$  furori$  alieni ,  $ateUit€$  impiee  jui^ 
thnis  nece$$ita$  fecit.  Non  enim  honor  iUe  aut  provec^ 
fto  dignitatis  ftut...  Qw$  volununum  numeru$  capiet  tam 
infimta ,  tam  varia  genera  crudelitati$  f  accepta  enim 
POTESTATB ,  pro  $ui$  moribu$  qui$que  s(Fvttf ,  etc. 

Erant  certantee ,  etc.  Pro  certabant ,  vel  certaba^ 
tur^  etc.  Gallice :  On  cherchait  d  tenvi.  JHci  non  poleet 
quanta ,  et  quam  gravia  tormentorum  genera  excogila" 
terunt  huju$modi  judices.  Jtaque  in  excogiUMdi$  pte/io- 


rum  generibue  nihil  aUud ,  quam  vietoriam  cogitant. 
Sciunt  enim  certamen  e$$e  iUud  et  pugnam.  Lactant», 
lib.  V,  Div.  Insiii.,  cap.  11. 

Cce$ari$.  Galerii. 

Aderat  ip$e.  Galerius  Maximianus. 

Jram  incon$ideraU  $eni$  deflagrare.  Id  est,  deferve- 
Q  scere,  imminui ,  decrescere.  Apud  Livium,  lib.  xl, 
defiagrare  ira$  ve$tra$. 

Jd  celeriue.  lia  editio  AJboensis  et  Ueumann.;  reli- 
quse  habent  $ed. 

Jmperator.  Diocletianus. 

FiUam  Valeriam,  conjugemque  Pri$cam  $acrificio 
poUui  coegit.  Erant  forte  Ghristianae.  Valeria  nupta 
erat  Galerio  Maximiano  Gaesari  jam  ab.  an.  292.  Vide 
Euseb.  ilist.  Eccles.  lib.  viii,  cap.  1. 

Quondam^  Ms.  Cda,  Scripiura  mendosa. 

Eunucld.  Inter  quos  erat  Petrus.  Vide  Euseb.  Hist. 
Eccles.,  lib.  vui,  cap.  6. 

Palatium  et  ip$e  ante  con$tabat.  Quidam  legunt  Per 
auo$  Palatium  et  ipu  ante  confiabat  :  alii  per  quo$  pa^ 
latium  rexi$$e  ante  con$tabat.  Sed  lectio  nis.  magis 
arridet. 

Mini$tri.  Diacoiii. 

Sine  ulUi  probaUone  ac  confe$$ione.  In  ms.  est  ae 
confe$rione^  mendose  :  lego  accott/eMtotie;  id  est,  Gal- 
j)  lice,  $an$  aucune  preuve  de  timoine,  et  $an$  itre  eon» 
vaincu$  d*aucun  crime  par  leur  propre  aveu. 

Sed  gregatim  drcumdato  igni  amburebantmr.  Sic  le- 
go  $ed ,  prd  et ,  quod  ortum  videtiir  in  ms.  pro  ut. 
Circumdttre  et  ambire  idem  est :  quid  sibi  vult  cum 
circumdato  andnebantur^  qiiod  est  in  edilis?  Lege  otn- 
burebantur :  quod  verbo  Laciantius  non  uoo  in  loco 
uiiiur,  etpraecipoelib.  VII,  Div.lnsiit,,  cap.  17 :  Pro^ 
cidet  igni$  de  ore  eju$,  atque  amborbt  iUum;  et  cap. 
21,  per$tringentur  igm^  atque  amborbhtor. 

Ne  cui  temere,  etc.  Teuiere,  incogiuntla,  Gallice, 
par  migarde^  $an$  y  pen$er.  Ne  forte  alicojos  Ghris 
liani  causam  judices  imprudenter  aodirent,  ac  dijo 
dicarent.  Qua  de  re  vide  Acu  Grisp.  apud  Mabillon. 
Analect.  toin.  3. 

Jn  $ecretarii$.  In  Guriis  judicialibus.  SecrHena 
enim  rueront  proprie  loca  in  qoibus  judices  de  cao- 
sis  civilibus ,  vel  criminalibus  cognoscebant ,  sede« 
bantqiie.  Bauldri.  —  DeSecretariis  videGod.  lib.  iiu 
titul.  21, 1.  3 


«17 


LIOER  DE  MORT.  PER3ECUT. 


tlS 


deos  adirelur.  Eiiam  litteraa  id  Maximianum  atqoe  A  cum  incidisses  in  Flaccinum  praefeclum ,  non  pusil* 

lum  bomicidam,  deindein  HieroclemexVicarioPne- 
sidem,  qui  aulor  et  consitiarius  ad  faciendam  perse- 
cullonem  fuii,  postremo  inPriscillianumsuccessorem 
ejusy  documentum  omnibus  invictae  fortitudinis  prae- 
buisti.  Nofies  enim  tormentis  cruciatibusque  variis 
subjectus,  novies  adversarium  gloriosa  confessione 
vicisii.  Noyem  praeliis  zabulum  cum  satelliiibus  suia 
debellasii :  novem  victoriis  seculum  cum  suis  terro« 
ribus  triumptiasti. 

Qiiam  jocundum  illud  spectaculum  Deo  fuit»  cum 
victorein  te  cerneret,  non  caiididos  equos,  autimma- 
nes  etepbantos,  sed  ipsos  potissimum  iriumpbaiores 
currui  tuo  subjuganiem  ?  Hic  est  verus  triumpbus» 
cuni  dominatores  domiiiantur.  Vicii  eiiim  lua  virtute 
ac  subjugaU  sunt;  quaiidoquidem  nefanda  jussione 
contempla,  omues  apparatus  ac  terriculas  tyraiinic» 
potesiatis  fide  stabili  et  robore  aniini  profligasti.  Ni- 
bil  adverstts  te  verbera,  nihii  ungulx,  nibil  ignis. 


CoDsuntium  commeaverant,  ut  eadem  ilacerent.  £o- 
rum  sententia  in  tantis  rebus  expectata  non  erat.  Et 
qoidem  senex  Maximianus  libens  parait  per  Italiamy 
bomo  uon  adeo  demens.  Naro  Constantius,  ne  dis- 
seotire  a  majnrum  prsceptis  vidcretur,  conventicula, 
id  est,  parieies,  qui  restitui  poteranl,  dirui  passus 
est :  vcrum  auiem  Dei  templum,  quod  est  in  homini- 
bui,  iucolume  scrvavit. 

XVI. 
Vexabatur  ergo  universa  lerra,  et  praBler  Gallias, 
9b  Oriente  usque  ad  occasum  tros  acerbissimas  bes- 
li»  ssviebant. 

NoQ  mihi  si  lingu»  ceutum  sint  oraque  cenlnm, 
Ferrea  vox,  omaes  scelemm  comprendere  formas, 
Onmia  poenanun  percurrere  nomioa  possim, 

quas  judices  per  provincias  justis  alque  innocentibus 
Iniukruiit.  Verum  quid  opus  est  illa  narrarc,  prseci- 
pne  libi,  Donate  carissime,  qui  prxier  cseteros  tem- 
pestausm  turl)idx  persecutionis  expertus  es?  Nam 


B 


VARIORUM  NOTiU. 


Eiiam.  Sic  ms.;  at  ediil  habcDt  tCjam,  quod  roi- 
nus  bene  putai  Ueumann. 

Espectata  non  eraL  Id  est,  non  expectabalur.  In 
ms.  legilur  spectata, 

Senex  Maximianus.  Scilicet  Maximianus  Herculius. 

Non  adeo  element.  De  asperiiate  et  sxviiia  Maxi- 
miani  llerculii  vide  Eutropium  iibris  ix  et  x. 

Contiantha.  Prn^erat  Galliis  et  Magii»  Britanni». 

Diitenfhe.  Ms.  hat>ei  detentire. 

Majorum.  Id  est,  Augustorum ,  qui  Cxsaribus  su- 
peritires  erani. 

Faruttet..,  dirui  pattut  ett.  Ilaqiie  Ecclesias  in  non- 
nollls  GatUarum  locis  dirui  passus  esl.  nullo  jussit 
edicfo.  Sioqiie  Eusebius  Lactaiitio  iion  coniradicil , 
ut  existimavil  Oiluzius.  Vide  Not.  ejiisdem. 

Verum  autffm  Dei  templum.  Id  esi,  liominem  chris- 
tiaiiam.  Vide  Lnctaniium,  Div.  Insiiiut.  lib.  v,  cap.  8, 
ei  lib.  VI,  cap.  25  :  Secum  denique  habeat  Deum  tem* 
per  m  corde  $uo  contecratum ,  quoniam  ipu  ett   Dei 

TEMPLCTlf. 

Unioerta  terra.  Id  est,  Romanum  Imperium. 

Tret  acerbittimcB  betti(B  tiBmebant.  Ita  apud  Laciaii* 
liaai  Div.,  Inslilut.  lib.  vi,  cap.  6,  Dominalionet  acer- 
te;  et  lib.  vii,  cap.  9,  acerbi  centut.  IsUe  autem  tret 
aeer&itMmw  bettiw  eranl  Diocletianiis,  Maximianus, 
Herculias,  et  Galerius  Maximianus.  Gonstantium 
enlrn  Galfiis  imperantem  non  ponit  in  numero  pcr- 
aeciitonim.  Lactanliiis  lib.  v ,  c^:  Nec  immerito  a 
Prophetit  besti£  nominantwr. . .  Atpernanlur  itaque  cor- 
pora  beltuarum,  quibuttunt  ip»  s.cviores.  Nam...  qum 
Hyrcama  tam  immanety  tam  tanguinariat  unquam  bbs- 
TiAS  ainit?..  llla  ett  vera  bestia,  eujut  una  juttione 
funditur  ater  ubique  cruor^  etc.  Vide  supra  Nol.  ad 
eapiit  9. 

yon.  Virgil.  vi,  iEneid.,  v.  025. 

Potmm.  Sic  restitui  ex  ms.  Golberllno,  et  sic  lego 
earo  Virgilio,  et  quidem  elc^anter  pro  pottenty  quod 
feruoi  omues  Laciautii  editiones :  exempli  gratia,  hic 
«t  sit^  aliter  tenttat^  pro  hie  n  ettet,  aliter  tenliret, 

Quas.  M».  quoB,  male;  iieque  enim  refcrri  potest 
ad  nomina,  L^endum  profecio  quat^  referendo  ad  t6 
peenarum. 

Uonaie.  Donatus  ille  est  Lactantii  nostri  amicus, 
illaslris  Cbrtsti  confessor,  qui  sub  tribus  Judicibus 
■ovie^  tnrius,  de  diabolo  triumphans  e  carcere  iiber 
dimissus  est. 

Fiaceinum  pr<cfeclum  Scilicct  Bitliynise. 

Hieroclem,  Bitli^iiiae  Praesidein. 

Auctor  et  con^liariut  ad  faciendam  perteculionem» 


D 


Pertecntionem  facere,  phrasis  fiiit  illorum  temporum. 
Lacianiius  lib.  v  Div.  Insiit.,  cap.  ii.  Atiut  eamdem 
materiam  mordaciut  tcriput^  qui  erat  lum  e  numero 
judicium,  et  qui  auctor  in  primit  FACiENOiE  persecu- 

TIONIS  FCIT. 

Priuiltianum.  Bithyniae  praesidem  ex  menologio 
Grrccor.  ad  diem  12  Junii. 

Zabulum.  Id  esl,  diabolum.  Nihil  vulgatius  in  anti- 
quis  lihris  inss.  quaiii  vox  zabuli,  vel  zaboli,  pro  dm- 
boti ;  zabolici,  pro  diabotici.  Ita  passim  apud  SS.  Pa« 
tres.  Vide  Not.  2  ad  iiovam  Operum  S.  Paulini  No- 
lani  J.  B.  te  Brun  edilionem,  Paris.  an.  1685. 

Secutum  cum  tuitterroribut  triumphatti.  Triumphare 
cum  quarto  casii  etiam  Lactaniiana  dictio  esl ;  lib.  iv 
Iiistit.  :  Mortem  eum  tuit  terroribut  triumpharet;  lib* 
VI,  cap.  23:  ^tc  terram  triumphabit;  Epitorii.,  c.  46  : 
triumphabit  captivot ;  ibid. ,  c.  51  :  Cum  videant  deot 
tuot  per  Crucem  ab  hominibut  triumphari ;  tandem, 
cap.  66  :  Triumphato  tceculo. 

Quam  jocuudum  iUud  tpectaculum  Deo  fuit,  Gy- 
prianus,  ep.  9 :  0  quale  iUud  fuil  tpectaculum  Domino  ! 

Elephantot.  Nain  et  elepbaiitos  ad  ciirruiii  jiinxe- 
runt  antiqui,  ut  paiet  ex  Lampridio  in  Viia  Anlonini 
Heliogabali,  et  ex  aliis  locis.  Auctor  est  Flaviu*^  Vo<« 
piscus  in  triuinpho,  quem  Aurelianus  egit  de  Zeno- 
bia  et  Tetrico,  elephautos  viginti  praeces^isse.  Vide 
Bulen<(erum  in  librode  Triumphis,  cap.  21. 

Subjugantem.  .  .  tubjugati  tum.  H»c  verba  quae 
erudiiissimo  Nic.  Heinsio  displicent,  nihiloiniiiiis 
Lacianiiana  sunt;  sic  enim  Div.  Iiisiit.  lib.  vii  ait : 
Faltut  igilur  Arittipput,  qui  hominem  voluptati^  hoe 
ett  malo,  tanqunm  peeudem  sobjugavit. 

Cum  dominaloret  dominatur.  Hic  dominari  est  pas- 
siva  signifirniione,  ut  apud  Giceronem  in  iibro  i  Ofd- 
ciorum  :  0  domut  antiqua,  heu  quam  ditpare  dominare 
domino ! 

Nefanda  juuione.  Sic  Lact:uitius  Div.  Instit.  lib.  iv, 
cap.  15  :  Verbo  ac  jussione  faciebat  et  lib.  v,  cap.  13 : 
Pion  tyrannicat  jussiones;  et  ejusdein,  cap.  11  :  lUa 
ett  vera  betiia,  cujut  una  jussione  funditur  ater  ubique 
eruor.  Et  paulo  post,  quot  minittrot  furorit  alteni,  quot 
tateUitet  impio!  jussionis  neeettitat  aut  inoenit,  aut  fe* 
eit.  Juttionit  vox,  juxia  Gaugium,  praeceptionein  no- 
tat  maxime  Principis. 

Terriculat.  Id  esi,  terrores.  Livius  lib.  xxxiv, 
cap.  ii:  NuHitminit^  nulUt  terriculit  te  motot.  De 
hac  voce  adi  Nonium.  Golumb. 

Nihil  ungutcB.  Vngulas,  geniis  quoddam  fcrrea  for- 
cipis,  inier  lormcnu  oiim  adhibitae.  Formam  vid« 


m 


FIRMI  LACTANTn 


m 


niWl  ferruni,  nibil  varia  tormentoram  genera  value-  A  mum  veliebatur.  Sic  sestate  iransacla,  per  circuilum 


runl*  Adimere  libi  ftdfifn  ac  dftvotionem  milla  vis  pe* 
luii.  litie  est  «aae  4ificipuliim  fiei :  koe  «i  miiiiMi 
Glirisii,  quem  niiiluf  iiostift  eipugnei,  nuIlMS  lupus 
de  caslris  ciBitistJAiiM  rapial,  oMliiis  itiqueus  indnoai, 
nullus  doloff  viucai,  miIIus  omclalua  aittifat.  Deiil- 
que  post  illaa  n&vem  gioffiosissinios  pugnas,  quilMis  a 
te  zabulus  viBtns  esi,  non  csi  ausos  ulteriM  con* 
gredi  tecum,  qtiem  tot  prsiiis  experius  est  nou  posse 
siiperari.  £t  own  iibi  parala  essct  vieiriB  corooa,  do- 
siii  amplius  provocare,  ne  jam  sumores.  Quam  iicei 
non  acceperis  in  praesenii,  tamen  inlegra  tibi  pro  vir- 
tutibus  luis  et  meriiis  in  regno  Domiiii  rsservatur. 
Sed  redeamus  ad  ordinem  rerum. 
XVH. 


rlpa  Istricse  Nteomediam  venli,  moilio  jam  gravi 
insiirgcnie.  On<>cmnqne  se  prem!  vid^ret,  prolaius 
est  lainen,  uf  cireum,  qoem  fecerat,  dedfcaret  anno 
posi  vieeiinulia  repleto;  deinde  iia  languore  opprcs- 
sus,  m  per  omnes  deos  pro  viia  ejus  rogaretur,  do- 
nec  idibos  Decembribus  luctns  repente  in  palatiOy 
moesiitia  et  lacrym»),  judicum  trepidatio,  et  silen- 
tium.  Tota  civitate  jam  non  modo  monuum,  sed  eiiam 
sepultum  dicebant,  cum  repente  mane  postridic  per- 
vagari  fama  quod  viveret,  domesticorum  ac  judicum 
viilius  alacritaie  muiari.  Non  defuernnt  qui  suspica- 
rentur  celari  mortem  ejus ,  donec  Caesar  veniret,  ne 
quid  forte  a  miliiibus  novaretur.  Quae  suspicio  lan- 
tum  valuii,  ui  nemo  croderei  eum  vivere,  nisi  kalen- 


lloc  igitur  scelere  perpetrato,  Diociciiani  curo  jam  B  dis  Marttis  prodiissct,  vix  agnoscendus,  quippo  qiii 


felicius  ab  eo  recessisset,  perrexit  suiiin  l^omain, 
ut  illic  vicennalinm  diem  ceicbraret,  qui  erat  fulurus 
ad  XII  iialendas  Decembres.  Qulbus  soleunibus  cele- 
braiis,  cum  libertatem  popult  Bomani  ferre  noii  po- 
terat,  impatiens,  ot  xgei^  animi,  prorupit  ex  urbe  ini- 
pendentibus  iialendis  Jaiiuariis,  quibus  illi  nomis 
consi^atui^  ^p(e^^ai(iir.  Tfcfleciin  4ie#  tolerare  non 
potuii,  ui  Roma  piHius  i|uam  Ravenn»  pvocoderei 
Goasol.  Sed  profccius  byeme,  saevienie  fri^ore  at- 
que  imbribus  verberatus,  morbum  levem,  at  p^rpa-^ 
tuum  ir^KJt ;  vesaiosquo  por  ouine  itar,  hactica  pturi- 


anno  fere  tpto  segritudine  tabuisset.  Ct  ille  idibus 
Decembribiis  sopilus  anlmam  receperat,  nec  tamcn 
ioiam.  Demens  enim  iactus  est,  ila  ui  certis  boris 
iiisaniret,  ceriis  rcsipisceret. 

XVIII.  1 
Nee  multis  post  diebus  Gaesar  advenit,  non  ui 
patri  gralular#tur,  aed  ut  eiiM  cogortt  imporio  ce- 
dere.  Jam  conflixerat  nuper  (eum)  Maximiano  sene, 
eumque  terruerat  injecto  armorum  clvilium  nieiu. 
A{[gre$sus  est  ergq  Oiocletiaiium,  primum  molliier 
ei  amice,  jam  senem  esae  dicens,  jAm  minus  vali- 


VARIORUM  NOTiE. 


apud  ^allooiiim»  libr  d^  (^rucii^Ubiis  martyrum,  c.  8,  C 
atqiie  a|ios  qui  do  marlyribus  egeruni. 

Hoc  esl,  tmlHem  ChristL  |la  ms.  Mox  prxcessit,  Uoe 
e$t  este  dMpul^m  Dei ;  jii^  pro,  esl^  maUeip  es$e ;  vel 
repeti,  hoe  e*i  eese, 

NuUus  Iqqueus  in4'iciU.  Gadem  cs^  lociitio  apud 
Laciauliiim  piv.  Iqsii^.  iiii.  vf,  cap.  ^4,  po^  ine4iuQi, 
tu  eosdem  laoueus  iMOfCANTUR, 

Domim,  Sic  in  ms.  Dni ;  quandQ  vi^ruai  ibi  non)oi| 
Dei  scribiiiir,  Di  sic  le^jiiur.  fi^len  taoieM  c<fiu  j^A- 
heni  Dei  couira  Odcm  uis. 

DiocUtiani,  Sic  ms.  ^iii  vero  babcnt  Diocfe^ 
lianus, 

VincemuUiut^,  Uagqosu^nplu  qui^quennqHat  ie^ttn- 
nalia^  vicenRoli^  celebrabnnl  |iiipera|on*s. 

Cttiit  libertaipn  populi  Ronumi  (^''^  ^^^^  pol^rat,  Hic 
cKm  est  pro  ^uoim/t^;  ideoque  uon  regit  su|)juiicii-* 
vuin.  Lihertatem  :  iii  ms.,  li^ertate;  male* 

Morbum  lenem,  at  perpet^um  t^axii.  Cuiu  viris  4^c- 
tis  criticis  pro^  o^,  qiiod  est  in  mss*  lego  at  iraxit,  -^ 
esi  pro  conlraxit,  Verbuiq  siinplex  pro  coiripasi^o ;  u|  ^ 
solet  Lact^ntiug. 

Percircuitum  ripip  Islricne.  |n  i^$.,  ripae  Slrigce. 
Muliiviri  dncii  menduni  6uspicau(ur  in  vocabulo 
Strigce  quc^d  ^s^  in  m^.  Leguai  Istricce,  id  cst,  jiixla 
ripam  Istrue  provinci;e,  qtiam  peiere  deliebal  Dio- 
cletianiis,  cuin  reiicia  Raveuua  Nicoiiiediain  iret*  Ad 
quid  enim  lonj{iu^  j^r  e^rperet  v^rsus  (>auul)ium, 
cum  brevius  essei  et  tacilius,  id  esi,  juxt^  ripam  )$*t 
trix,  et  DalmaiLe  ipsius  Dipcletiahi  patriae  :  deimVB 
per  Illyriuiu  ubi  er.iut  vi  c  niiliiares,  per  quas  ^y- 
^aiiiiuiu  adirei,  ^p  cleinile  Mi9oiue()Uni  pr^iiternavi- 
garet?  Dicit  verq  pe^  cirfuiftft^,  qqi.i  qt  peierei  ripn^ 
fsiriac,  circuire ^iiebat  jiixti^  ^arien^  heptcoiiioii^- 
lem  siiius  Ailriatici.  Qui  plura  dcsJL|V|rat,  legai  UeiH 
rici  DoiNelli  disscriaiiqucm  de '  Itipa  Sirlga  ad  cal- 
cetn  biijiis  voluiiiiuis. 

Quocumque  se  premi  viderel.  Benc,  pcr  metathe- 
Sim  pro  gudque  cum  se  premi  viaeret,  idein,  satis  Deo 


feceiifnus^  lib.  iv  Divin.  Instit.,  cap.  47- 

Oppressus,  Supple,  eii,  quod  Lactantius  saepe  sub- 
0udit. 

Ac.  Ms.  babet  ad,  mendose. 

Mulari,  Meui|)ann.  legf  vult  mutati,, 

Donec  Cwsar.  Galerius  Afaximiaou^  venifet, 

Toto.  Ms.  babct  toia,  uiendpse. 

Sopitus.  In  c^itis  prxmissuiu  est  morle,  gnod  deest 
in  ms.  alii  inaluut  morti^  aUcri  tnor^o ;  sed  ttoi  porans. 
(jaiii  ul  recle  adiioiavit  ductissimys  Gra9viM&,  9opiii 
dicuntiir,  qui  deliquio  aniini  corporis  qiioquc  scf^uiii 
ad  leinpus  nnutiunt,  ut  pro  moriius  |sce^|.  Liv. 
Ub.  I :  fopulum  Tanaami  aUoquUur,  jnkil  ^p  amkno 
esse  :  sopitum  fuisse  negem  ^ubii^  ictu ;  [errum  k^ud 
olte  in  corpus  descendisse^  }(m  ad  se  redis$e.  Qui  iocui 
fere  Lactaniii  gemiuiis  osi.  Animam  recfperat ,  idsni 
cst  ac  ad  s^  rediii,  Quj  somiiq  sopiuntur.  aui  vul- 
ucre,  aut  morbo,  eYJgilani.  e|  ^^1  so  roaeMol;  ^ 
niorie  sopiuuiury  somiium  ferreum  illum  danninnit 
ev  qiio  iiunquam  excitantur  iu  bis  lerrif^.  Qiubvius» 

^nsaniret.  Ifiyus  ins^ui^  tosiis  esi  GUi$oi^ius  iib*  vuf, 
lii>t.  Eccl.  c^p.  t^ 

Cwsar.  G^Ierii^i  Mafim^inus. 

Non  ut  patri  gr^tulareiur,  Diocleiisni  orai  (lliiui 
adopiivus;  aique  etiam  gener.  cap.  9.  Diocletiaiii 
enim  liliam  Galerim  Yqierigm  dMxertH  Galerhis. 
ToufA^. 

Coger^.  im^erjia  ced^  II3,  uk  e(  iafra ,  imfienMm 
eredere, 

QonfiixeriU  {cum)  Hax^inmQ  <fie,  l|speuMosciliceS« 
^v^  deesi^  iu  ms.  ^d  L^u(iuio  i>4#pi6or  scripiiisse» 
^c  inde  sensus  Gi  oUrior. 

'  Aggressus  esl  ergo  Diocletianum,  jam  senem  f«i#,  ete» 
Hic  incipii  dia^giis  in^r  Piocif^ianum  ei  Muximia- 
num  Qikhriu^,  i^  spi;eruia  mgoute  M  deppneft- 
dum  imperiunL,  alierq  rcpiignaol^.  Quod  vable  aoi- 
madvertenduiu  esl.  Ilacieiius  enim  e^isiimovifttus 
spontaueaiu  fiiisso  Diocletiani  abdicaiiouem,  ct  loRfco 
lecnpore  meditaiam  :  quod  certe  evidentissime  colli- 


n\ 


LIBKR  l)E  MOBT.  PERSECUT. 


m 


tfom,  el  adrainislrandae  reipublicie  iiihabilem,  dehtre  A^ui  «Irrt  adjnmento  :  inter  dnos  facile  posse  conoor- 


illnm  rei]ule$cere  p^l  bbqr^-  ^iipul  et  «sF^plHm 
Nervae  proferebal^  qui  imperiuin  Trs^lM^q  iradidi^t* 
llle  vero  aieb^l,  ef  tii4ef^f)»  esse,  &i  posi  (Antaiy^  «u- 
blimis  fasiigii  claritatem  in  liumilis  viue  leiicj)/^^^ 
decidisset,  el  minus  tulum,  quod  in  ^am  longo  |mpe- 
rio  multorum  sibi  odia  quaesissei.  Nervain  verQ  upo 
aiino  imperanlem,  cum  pondus  et  curam  lantariim 
rerum  vel  wtaie,  vel  insolenila,  ferre  non  quiret, 
abjecisse  gubernaculum  reipublic»,  alque  ad  priva- 
tain  Tilam  rediisse,  in  qii^  cnnspnuerai.  \enim  si 
nonien  ImperdloriB  cuperet  adiptfci,  imiiediakettli) 
Ditiii  esse,  quominus  omnes  Augusii  nuncuparenxur. 
At  ille,  qui  orbem  touun  Jaro  app  uiTafterat,  cum  sibi 


^im  servM-i^  Inior  qmm  pm$  nuUo  mAdo»  Si 
i^e  ^aOer^»  noluUM,  ^  ftily  QftniuJliumin*  «e  Rfn^ 
plius  ipiiior  «I  e^tr4irou9  emf.  Jam  fluxi^se  aoiiu« 
q.Mind<iiCHn,  in  JUIyrioun,  ird  «sfc.  nd  rlf^  DanuiM| 
i9l(lE:atm»  pum  gi^iibns  W\imi  lucj.areiur«  cuia 
^iii  iptra  \nmM  et  oiiiAiMm  f^r^^  ddkalA  ifip^ 

Ui6  ajiHiiUSi  leo^x  hefwdua,  m  im^UW' 
mm'\  senis  UMeras«c^fiperv»U  s^b^ti»  qMflBfiuiaqiM 
Iqeuiuft  (uissel,  e^  didicer'^  ^ugdri  t^  «o  ^«effitiim, 
lacrymikbiindua: 

DioGLET.  Fiat,  inquir,  si  hoc  pkieet.  Supererai  ut, 
communi  consilio  omniiira  Cma^es  legerenlYHr. 


aut  nibil  ju-acier  nftfneo,  ^u(  i)on  ^u||um  Y^el^at 

accedere,  resjiqndii  Oebere  i^JH^  aispf^sUjQqpf^  in  B     ^^''^'*'''S'  Q"***  ^P"^  ®^^  consilio,  cum  sii  neccsse 

perpetuum  Qonservari,  M^  duQ  sinf  iq  r^nu^jlJB  «R^-      *"'^  ^"^^"^  ^'^^^''^  quidquid  nos  fecerimus? 

jores,  qujsjgjpinwferiwitl^q^llinlemijqoininores,  D.  Iia  ^hne.  Nam  illorinn  filio^  iiuncupar|  n^- 

;VABK)liPI(  NOTiG. 


gebatur  ex  veiusiis  auctoribus,  qui  vulgatas  (anfum 
Dist<»rias  scribebant,  arcana  rerum  uoii  ntiveraiit.  At 
Lacuintiiis,  qui  Nicomediam  a  Diocfeitaiio  fiieral  ac- 
ciiu^«  qiii  freqtieiis  cral,  in  t^sjaiio.  meUus  loiani  banc 
hisioriam  scirc  QnUul,  quain  iUi  qui  poslea  aiiiuHim 
ad  scribendani  Inslorias  appuleruni.  Baluz. 

Simul  et  ex^plum  Nerpm  proferelai,  lIc.  M  vero 
esi  Umije  fal-iissimum  ;  ocque  enim  Trajauus  a  Nerva 
adoptaius  iniperavii,  nisi  eo  dQuiorluo.  Obscrvaiiddin 
est  .nuiem,  id  non  a  Laclantio  tanquain  auctore,  i^ed 
apud  I^cianrmin  u  Maximiaiio  refi^pi  iii  reni  suani. 
Bocquippeexemplo  volcb:il  abuii  :\pu<l  Diocleliaiiuin,  p 
bnmtnem  illiueratum  ct  bisioria3  rudem,  sed  etiain  ^ 
tom  in  aiigusliis  posiiiiin,  ut  e.Mm  a^  ^b(Jic<'(n((um  Iiih 
perium  iiidocerel.  Toinard. 

Aiebat ,  et  indecens  e$se.  (leslilui  ^f  ex  ms.  fli  luil- 
lus  dubilo,  (tuiii  Lacinnliiis  sic  scripserit.  A'ioqiii 
scripsissft  sibi ,  ut  iiifra,  non  ei,  ul  iii  eiJilis,  aiebat 
Dioeletiamis. 

Decidissel,  In  ms.  decidissc, 

QucBSissel-  ln  U)S«,  pa?s/ii^,  id  cf^l,  aequisivisset  ^ 
Tel  ex  eo  cerluin,  quod  neino  iiild  uUro  niuliuriim  odia 
coociiiel»  secf  inviius  i>cinp«r  susiiueal.  Ilem  quoisie' 
runt,  pro  acquisieiunl  supra  iiujus( e  libri  iiiilio,  ef 
iefra,  ctif.  $),  posi,  n>edium,  cibos  lubore  quwsUos*^ 
pro  acqutsiios.  |n  Lactaniii  more  esl  qumendi  vcr- 
bum  iu  acquirendi  significaiione  adiiiiiere,  simple.x 
procomposiio  iib.  i  Div.  lusLiiut.  ca^i.  20,  ei  Epiioiii., 
cap.  30  :  ri<^f^  cunk  tna^nas  opes  ex  nrle  mcrelricift 
QC^ivisssT  ;  lib.  ii,  cap.  12  :  Per  ejus  divinum  aique 
unicum  nomen  sibi  misericor(^<m  qu^rit;  lib.  iv, 
eap.  1  :  Morlm  sibi  perpetuam  cum  diis  et  cum  bonis  D 
corporalibus  QUi£SiEuu.\T ;  lib.  v,  cap.  1 ,  .iiiie  flnem, 
loquens  »|e  ^.  (^ypiiaiio,  Hlngnam  sibi  qloriamex  ariis 
OratoritB  professione  qU/^siebat;  lib.  vi.  c;ip.  12  : 
Perdanme  rem  famHiqrem  vkeo  aui  majorum  labore 
QU£SiTAii?  lib.  VII,  cap.  11  :  Virlutis  iuie  nomen  indc- 
lebile  QUiCSiERUMT ;  Ibid.  c.ip.  14  :  ^uis  meriiis  non 
inmortalitatem  sibi^  sed  mortem  peccatis  ac  tibidinibus 
Qu^siercnt;  ibid.  c.  15  ;  male  QUiESiTOn,  pro  male 
acquidium;  ct  Epilom.  cap.  27. 

Nervam  imperantem...  abjecisse.  ^x  omniuai  criull- 
tonim  coosensu  sic  reposulmus,  cum  essei  in  ms. 
codice  el  editis  Servu  imperante...  abjecis%e  guberna- 
eulum  Reipublicce^  meudose,  ui  cuivis  prucedenlia 
et  seqiieniia  legeiili  pate)>jl. 

Quiret.  Yide  iijfri^^J«»l.  ad  cnpiiis  37  initinm. 

At  iUe.  C^B^iar  Galerius,  scilicei. 

Orbem  totum  iam  spe  ima^erat.  Omtics  fere  viri 
docli  non  aliter  l^enduin  esse  censcnl;  quidam  m- 
htaveral.  In  ms.  esl,  ipse  invenerat. 


Cum  sibij  etc.  Ita  ms.  non  inde^  ut  in  editis. 

Aut  non  muUum.  Nfegationem',  (iUfle '  iftec^st  in  ms. 
addidi,  ui  oninino  neces^ariam,  eanrqiTe  sensn<;  ftostif - 
iat.  Vide  idcm  lib.  i  Divln.  Institut.  c.ip.  8^.  Alv^l^. 

Disposilionem.  Pormam  Constiiuendie ,  .«^eii  regen- 

JJ&  ReipublicqE^.  Recepla  lunc  erai  ea  vox.  /Tpnd 
>act.iniium,  dispositionrs  B^i,  lib.  tt  Instit.  cap.  6, 
et  lib.  VII  cap.  2  :  In  disponbndo  vitcestfttu,  formanr 
disque  maribus,  |ib.  iti,  cap.  7*  Yide  J.ic.  Gotbofre- 
dum  ad  liiuluin  Coillcis  Tb^odos.  0e  proximi$. 

Majores.  Id  est,  duo  Augusli  Imper.tlores. 

Duo  minores.  Id  esl,  duo  Cie^res*,  qui  crant  Au- 
gustis  iiiiiiorcs. 

Cedere  nolulsset.  Ms.,  Crederenoluissenl. 

Se  sibi ,  elc.  Gal.  ^fnxfftiianiis  minorerat  Augtistfs 
(Oiocletiano  ei  Maximiano  HercuHo)  iiipoie  taiiiiim 
Caesar;  atquceratextremiis  Ca^saruin,  qtiia  Conslan- 
tio  inrerior.  Id  vero  jampr)()eni  fercbat  molestissiuie; 
nam  fugato  Narseo  Persarum  Regfe  (cap.  9),  truci  vultn 
dc  voce  terribiU  exclamnbat :  Quousque  Viesnr?  Toi- 

IIARO. 

hm  fluxisse  annos  quindecim.  Laclantius  Div.  In- 
slitiit.  lib.  III,  enp.  17,  ex  mente  adversariot-uiii , 
nuUum  diem,  nullum  denique  temporis  punctum  ef- 
FLUERE  nobis  sine  voluptate  patiamur.  Joan.  Columb. 
m  Aboensi  editione. 

In  lllyricum,  id  est.  Sic  ms.  fii  omnibns  fereeditis 
est  vel  ad  ripani.  \n  plerisqiie  impressis  est  vef,  pro 
i^est.ln  ///f/rfctim,  lege  cum  m  lUyricum^  juxta 
docliores  quosque  crilicos. 

Hetegatus.  Ms.,  retigatus. 

Luctanlur.  Ita  ms.  Omnes  ferme  editi ,  tuciarct. 

Scnt^x  languidiis.  Oiocleiianus. 

Et.  Legilur  in  iiis.;  deest  in  editis  omnibus. 

Mnximianisenis.  Herculil. 

Locutus  fuisset.  Id  est,  scribentis  auacumque  sibi 
Caleiius  locutus  fuisset. 

Fint  et.  Quoniam  quod  rejiquum  est  hnjns  capitis 
subobscurum  es(  et  perplexum  propter  ib(|neniiuiii 
person:irum  mutalionem  ,  ciiin  Tboma  Sparkio ,  bi' 
Bialogi  fbrninm  cuncta  digessimus ,  prgeHiis  Dioclc- 
(inni  et  Galcrii  litleris  nominiim  initiaiibus,  ut  que 
HUeruier  dixerttfacHius  innotescat. 

Suoereral.  Pro  superesset;  ut  erat,  pro  esset,  apiid 
f^iccronem  pro  lege  Manilra. 

Quid  opus  est.  H*c  suni  verba  GalerU  Wnxi- 
miaiii. 

Jta  plane.  Nam,  clc.  Loquilur  Diocletianus.  Fn- 
miliaris  Lactantio  pbfasis  :  lib.  i  Div.  tustilui.  c.  (1  : 
Ita  plane.  Nam  cumidem  neque  virginibus^  neque  muri- 
tatis  unquam  pepercisset;  et  lib.  ii,  cnp.  2  :  Ita  plane  *. 


i2S  PIEUa  LACTANTn  3i4 

cesse  est.  Erat  aotem  Maximiano  (flnus)  Maxeniius ,  A     G.  Ita  liei,  ut  ego  non  possim  facere  qo»  ▼elim. 

Eo8  igitur  oportet  nuncupari »  qui  sint  in  mea  po- 


liujiis  ipsius  Maximiani  gener,  homo  perniciosae  ac 
malu;  mentis,  adeo  superbus  et  contumax,  ut  neque 
patrem,  neque  socerum  solitus  sit  adorare.  El 
idcirco  utrique  invisos  fuit,  Constaniio  quoque  fllius 
erat  Gonstaminus ,  sanctissimus  adolescens,  et  illo 
fastigio  dignissimos,  qui  insigni  et  decoro  habitu 
corporis,  et  industria  militari ,  et  probis  moribus , 
et  coinitate  singiilari,  a  militibus  amaretur,  a  pri- 
vaiis  et  optaretur.  Eratque  tunc  praesens,  jam  pri- 
dem  a  Diocleiiano  factus  tribunus  ordinis  primi. 

D.  Quid  ergo  fiet? 

G.  Ille,  inqiiit,  dignus  non  est.  Qui  enim  me  pri- 
vaius  contempsit;  quid  faciet,  com  imperiom  acce- 
perit? 

D.  Hlc»  Tcro  et  amabilis  esl ,  et  ita  imperatoros » 
ot  paire  soo  melior  et  clementior  jodicetor. 


tesiate,  qui  timeant,  qui  nibil  faciant,  niai  meo 
jusso. 

D.  Qoos  ergo  Taciemos? 
G.  Severum,  inqoii. 

D.  Illumne  saltatorem,  temolentom,  ebriosoro»  coi 
nox  pro  die,  et  dies  pro  nocte? 

G.  Dignos,  inqoit,  qooniam  militibus  fldeliler 
prsbuit,  et  eum  misi  ad  Maximianom ,  ot  ab  eo  in- 
doator. 

D.  Esto.  Alterom  qoem  dabis? 

G.  Honc,  iDqolt ,  osiendens  Daiam  adolescentem 

qoemdam  aemibarbarom ,    qoem    recens  josserat 

Maximiannni  Tocari   de  soo  nomine.  Jam  et  ipsi^ 

B  Diocleiianos  nomen  ex  parte  motaverat  ominis  causa 

YARIOKUM  mTM. 


iiuemadmodum  vulgui  exUthnat  mortuorum  anhnai  eirca 
tumulo$  et  corporum  suorum  reliquias  oberrare.  El  lib. 
VI,  cap.  24  :  Licel  planb.  Nam,  elc. 

FiUus.  Abest  a  ms.  et  iiullum  est  spatium  va- 
cuum. 

Maxentius.  Homo  ferus,  inquil  Aurelius  Yicior,  et 
inhumanuSf  nuUi  caruSt  ne  patri,  aut  socero  quidem 
Galerio. 

Ipsius.  Ita  ms.  At  editio  Nourrisii  habet  ipse. 

MaUe.  BIk  repetitur  in  ros.  pererrorcm. 

Adorare,  \d  est,  incUnare,  incurvare  ^e  profunde  , 
ut  de  Davide  ante  Jonatban  logitur  i  Reg.,  cap.  xx, 
v.  41,  et  II  Reg.,  cap.  ^4,  v.  21,  etc.  Eodcm  sensu  ^ 
etiam  s«pe  sumitiir  .ipud  inedii  asvi  scriptores.  Ita  ^ 
de  Diocleliniio  dicit  Eutropius,  lib.  ix,  cap.  16  :  Re- 
giof  consuetudinis  formam  tnvfxtf ,  adorarique  s$  jusnt^ 
cum  ante  eum  cuncti  salutarentur. 

Constantio,  At  in  mn,,ConstanUus. 

SancUssimus  adolescens.  De  eodem  Constanlino 
Lnrtaiitiiis  in  libri  vii  Div.  Inslit.  Epilogo  cap.  26  : 
8ANCTISSIIIE  Imperator  sanctissimus  adotescens,  Pnga- 
noruin  elogium,  id  est,  inte^errtmtis ;  ita  Gicero  Plii- 
lip.  13.  Ocuivianum  G.mrem  dixit :  sanctissimum 
adolescentem,  Vide  ci  Velleium,  lib.  ii,  cap.  53. 

Decoro.  In  ms.,  Decore.  Menduin  esl. 

A  privatis  et  optaretur.  Ita  ms.  Noia  bic  [obiter  pri- 
vaiiim  a  militeciisiingui. 

Eratque  tunc  prmsens.  Subiniiio  dociis  meam  opi- 
nionem ,  anne  Aiioiiymi  Valesiani  verbn  hunc  ad- 
iniiiant  sencum  :  Galerium  \deo  potius  Severum  fecisse 
Qesarem,  quod  esset  ignoinlis  moribus  et  ebrtosus , 
quum  Cotntaniinus  ^usmodi  vitia  non  nosceret^  sed 
longe  ab  its  esset ,  tanquam  sanctissimus  adolescens  et  D 
probis  moribus.  Subjicinm  ipsa  anonymi  verba  : 
(Gnlerius)  annos  imperavit  xix.  Severus  Ctesar  ignobi- 
lis  et  moribus  et  natalibus,  ebrius^  et  ob  hoc  (ebrieu- 
tem  maxliiie)  Gaierio  amicus.  Hunc  ergo  et  Maximi' 
num  Galerius  Ccesares  fecit^  Constantino  nihil  tate 
noscente;  ol  mox  sertuitur  de  Galerio  apiid  Anoiiy- 
muin  :  Galerius  sie  ebriosus  fuit^  ut  juberet  temulentus^ 
eic.  Id  enini  nemu  rneile  negabit,  nosse,  noscere^  pe- 
ritum  esse,  non  raro  de  vitiis  dici ;  atque  binc  prin- 
ceps  Nurrii  argumentum  non  ininus  incertum,  quam 
ipse  Anonymus  aiicior.  Buneman. 

Diocletiano.  Et  sic  haliet  iiianuscriptiis,  non  De^ 
eiano :  exiendatur  membrana,  ms.  qiiA  hic  consiricta 
esi,  et  legjiiur. 

Quid  ergo  jiet.  Loqnilur  Diocletiaiius. 

flle.  Scilicet  Maxeniius. 

Inquit.  Gnleriiis. 

Digntis  non  esi.  De  Maxentio  dicitiir. 

Ilic.  GonsUutinua.  Verba  sqnt  Diocletiaai  ad  Ga- 


leriiim. 

Ita  fiet.  Yerba  Galerii. 

Inquit.  Galerius. 

Ittumne.  Loquitur  Diocletianiis. 

Temulentum.  Ms.,  rumtt/enlicm ;  mendose. 

Inquit.  Galerius. 

MUitibus  fideliter  prabuU.  Nimirum  stipcndia ,  an- 
nonam  miliurem ,  qiinm  prabendam  vocant  aiicto- 
res  varii.  Goperus.  PrwbuU ,  melius  umen  osei 
prasfuit. 

Maximianum.  Herculium^  scilicet. 

Ut  ab  eo  induatur.  Purpura,  qua  Gxsares  insignie- 
bantur. 

Esto.  Loquitnr  Diocletianus. 

Inquit.  Galerius. 

Daiam.  Sive  Dnzam ,  filiiim  sororis  Galerii ,  ob 
hoc  ipsum  Galerimn  Maxhnianum  dictum  in  ndop- 
tione. 

Jusserat  MajMnianum  vocari  de  suo  nonune.  Eilo- 
zius  V.  C.  in  notis  agnoscit,  hic  et  fere  seroper  alibi 
legi  in  veteri  codice  Maaamianum.  Unde  su.^picio 
mihi  inesi,  Dazam  a  Gal.  Maximiano  de  pteno  ipsios 
nomine  vocatum  fuisse  Maximiahum  ,  non  Maximh' 
Riim.  Eteiiim  in  duabus  Thermamm  Diocletiant 
inscripiioiiibus  apud  Grutenim,  p.  clxxxvih  ,  2  et  7 
post  GonsUntium  et  Mnximianuni  Aiigg.  ac  Seve^ 
rum  Gass.  recensetur  Maoamianus  Ceesar^  qui  alias 
esse  nequit  a  Daza.  Adde  npud  Graecos  scrijptores 
eumdem  promiscue  appellari  Maximianum.  Ezisli- 
mnverim  lUque,  qiioniam  jam  dno  erant  Maximianl 

iHerculius  et  GaUrius)  apud  vulgum  obtinnisse,  ut 
iscriminis  ergo,  Daza  non  Maxirmanus^  sed  Maxi* 
minus  diccretur.  Toinaeo. 

Diocletianns  nomen  ex  parte  mutaverat  ominis  eausa^ 
etc.  Toiiinrdus  legendum  renset  nomen  ex  fratre  mu* 
tuaveral^  ominis  causa.  An  enim  (iiiquit)  quispinm  di- 
cendus  esi  alicujus  noinen  ex  parte  mutare.  qui  ali- 
quod  integriiro  illi  adjicit ,  qunlc  esi  istud  Maximiani 
impositum  Galerio  per  Diocletianum  ?  Mutuaverat  a 
Lacuntio  hic  usurpatum,  pro  mttlitanis  fuerat.  Sle 
eiiim  apiid  Priscianum  lib.  viii ,  de  verbo  Meto  ei 
Metor,  Muiuo  et  Mutuor ;  et  apud  Noniuin  cap.  17, 
n.  48.  Ut  vero  correctionis  isiius  ratio  intelUgatur, 
scieiidum  est ,  Maximianum  Ilerciilium  fuisse  a  Dlo- 
cletiano  frairem  .tppetUium ,  imperii  neinpe  conaor- 
lio.  ToiMARD.  —  Ex  parte  mutaverat.  Hoc  eat,  Gale- 
rium  jussernt  vetus  praenomen  abjicere ,  et  posthtc 
noininari  Maximianum  Gaterium.  Ila  non  cx  toto , 
sed  ex  parte  nomen  ejus  inuiaverat.  Si  liaec  inter* 
preutio  in  mentero  Toinnrdo  venisset ,  noii  tantum 
frustra  Inborasset ,  ul  probnret  legendiim  rsse  ,  no- 
men  e»  (ratre  mutuaverat.  HBUiiiNmjs.—  Ofnimt  co»* 


«5 
quia 


LIBER  DE  MORT.  PGRSECtJT.  m 

Maximianos    Adeni   summa    religione   prse-  A  Maximianus  ipse  purpuram  sumpserat ;  et  ibi  colum- 

na  fuerai  erecta  cum  Jovis  signo.  £o  pergitur.  Gon- 
cio  militum  convocaiur.  Inquit  senex  curo  lacrymis , 
alioquilur  milites  :  se  invalidum  esse ,  requiem  post 
labores  petere,  imperium  validioribus  tradere ,  alios 
Gaesares  subrogare.  Summa  omnium  expectatio  quid 
afferret.  Tunc  repente  pronuiitiat  Severum  et  Maxi- 
roinum  Gaesarcs.  Obsiupefiunt  omnes  iu  tribunali. 
Constautinus  astabat  susum  :  baDsiiare  inier  se,  iium 
Consiantini  immuiaturo  nomen  esset ,  cum  In  con- 
spectu  omniumMaximianus  manum  retrorsum  exien- 
dens ,  proiraxit  a  tergo  Daiam  ,  GonsUniino  repulso, 
etexutum  vestem  privaiam,  coustituit  in  medium. 
Mirart  omnes  qui  esset ,  unde  esset.  Nemo  tamen  re- 
clamare  ausus  est ,  cunctis  insperalae  novitate  rei 


D.  Qais  est  hic,  quem  mibi  offers  T 

G.  Meos ,  inquit ,  affinis. 

D.  Ai  ille  gemebundus  :  Non  idoneos  homiDes 
mibi  das ,  quibus  tmcb  Reipublics  commitli  possit. 

G.  Probavi  eos ,  inquit. 

D.  Tu  videris ,  qoi  regimen  imperii  soscepiunia 
es.  Ego  satis  laboravi,  et  provldi  quemadmodum , 
Die  im|«eranle ,  Respublica  staret  incoiumis.  Si  quid 
accesserit  adversi ,  mea  culpa  non  erit. 
XIX. 

€um  haec  essent  constituta,  procedit  kalendis  Maiis. 
Constantinum  omiies  intuebaiitur.  Nulla  erat  dubi- 
latio.  Milites  qui  aderant ,  et  priores  militum  electi , 


et  ftcdii  ex  legionibas ,  in  hunc  onom  inleiili  gaude-  '^  turbatis.  Hiiic  purpuram   Diocletianus  injecit  suam  « 


bantfOplabant,  et  vota  faciebant.  Erat  lociisaltus 
exm  ciYiialem  ad  millla  fere  tria ,  in  cujus  summo 


qua  se  exuit ,  ei  Diocles  iterum  factus  est.  Tum  de- 
scenditur ;  et  rbeda  per  civiutem  veteranus  Rex  fo- 


VARIORUM  NOTi£. 


M.  Ms.  Bomhui,  mendose.  Gum  virls  doctis  Gupero , 
ToinardOy  aliis<|ue  scribo  ominis.  Dicit  auiem  ominis 
€tm$a^  quia  (inmiii)  sperabat  eura  sibi  tam  lidiim  fu- 
tamm  ac  erat  Maxiinianus ,  ciijus  nomen  altert  da- 
liat«  Hereulios. 

IfcRmuuiM.  Ita  ms.  Is  erat  senex  Maximianos 
Bereulios. 

Qmi  tu  kk^  quem  mihi  offers  ?  Verba  sont  Diocle- 
tiani. 

InquU,  Scilicet  Galerios. 

Affimt.  Quia  Galerii  sororis  filius  erat, 

JIU  gemehuuius.  Diocletiaiius. 


primores  militum^  sicut  fnrimores  civitalum^  infra  cap. 
21.  At  utnique  leciio  bona.  Vide  not.  GupertelGlos- 
sarium  Gatigii. 

Exira  civiiaum.  Prope  Nicomediam. 

In  cujus  sunnno  Maxmianus,  etc.  Galerius  scilicet 
Armentarius,  —  Maximianus  ipse,  Nurr.  p.  258  et  p. 
279  cum  iiounullis  expouit  de  Max.  Herculio  :  sed 
rectius  videliir  sunii  de  Max,  Galerio  :  nam  de  eo 
hoc  capite  scrmo  tnfra ,  et  ita  prunomeii  ipse  requi- 
rit ,  quod  eodem  iiiodo  de  Galerio  Maximiano,  c.  18. 

BUN. 

Coiido  mililum  convocatur,  Inquil  tenex.  Locus « 


Nonidoneos.  Ms.  babet  id^oi,  cum  caUmi  duclu  G  ut  puunt,  meiidosiis.  At  ms.  legit  tn^ttii  mh^.  Uul* 


me  lineola  super  de 

Proban  eos.  Loquitur  Galerius. 

Tu  mderis.  Formula  improbantiom.  Haec  ei  cxtera 
aaque  ad  eapiiis  flnem,  verlia  soiii  Diocleiiani.  — 
7«  «ufms.....  non  erii.  Loquitur  Diocletianus ,  cujus 
Terbis  Laetantius  boc  colloquium  concludit.  In  boc 
Tero  coUoquio  doctiss.  Nurr.  lanuis  diflicult^ies  esse 

Eit,  ut  slne  roagna  ^animi  contentione ,  el  singu- 
ibusque  dialogi  hujus  verbis  pouderatis ,  nemo 
agnoscere  possit « quae  a  Diocletiauo  aut  Gale- 
rio  dicta  sint;  aique  ob  bas  tantas  difflcuiiaies  in- 
terpretes  cerlas  litteras  colloqneiitiuni  verbis  diver- 
6w  addidisse  didt :  debuisse  vero  ipsuin  Scriptorem 
ejosmodi  noias  praeflgere.  Deinde  interpretes ,  si  res 
Um  dilficilis  fuisset ,  forsan  in  assiguandis  persoiiis 
bic  lapsi  essent :  sed  quum  prditer  unum  Rauldrium 
omnes  verba  Diocletiani  et  Maximiaiii  Galerii  recle 
indicaveriut ,  ea  ipsa  convenientia  lestatur  de  hujus 


daui  reponendum  esse  puiant  in  qua  senex;  alii  cott- 
voceiur^  inquiisenex.  Sed  vel  legas  inqmeius  senex^ 
juxia  editos,  vel  inquii  senex,  aut  etiani  concio  mi/t- 
ium  convoceiur,  inquil  unex,  cum  laa-ymis^  etc.,  idem 
fcre  est. 

Maxiininum.  Scilicet  Daiam.  la  ms.  semper  dicitor 
Maximianus.  £t  Gneci  et  Laiini  saepe  uirumque  coii- 
fuiiUuut.  Ubique  reposuimus  Maximinum ,  ne  qua 
difficulias  lectorem  remorari  posset. 

Constanlinus  astabat.  Ut  proteciorum  tribunus, 
ac  munia  sua  obiens ;  qua  enim  ratione  abfuisset  a 
tam  celebri  actioiie  ? 

Susum.  Pro  •icrtimt,  est  apud  Plautum  Glstel. 
Act.  II ,  sceii.  3,  V.  78. 

BiBsitare,  In  nis.  stare  :  sed  in  margine  eadem  ma- 
nu  eodeinque  atmmento  esiiare,  quod  non  est  aliud 
quam  hwmtare^  quod  rectum  babet  sensum.  Editi 
vero  habeiit  sciscitari ,  bono  etiain  sensu.   Doctiss. 


coUoquii   perspicuitaie;  iino  Baluzius,  Goluuibus ,  ^v  igilur  Baluziiis  substituit  sciscitari^  pro  slore,  quod 
Cuperus,  alii  nullasnoias  persoiiarumcolloquenlium-^est  iii  ms.  et  esi(ari!  in  m^  pro  ha^tare  :  at 


apposuerunl :  quod  ubi  a  toiiiardu ,  Gellario ,  Wal 
cDio  el  nobis  factum  ,  iion  taiitx  obscuritatis  causa  , 
sed  eorum  in  gratiain  est  factum ,  qui  aut  festinaut , 
ant  hebeiis  niiiiis  ingenii  suut,  aut  iu  sua  seiiteiiiia 
Ubeater  ab  aliis  cunfirmari  volunt.  Si  quxdam  vi- 
deotur  minus  clara ,  eo  accidit,  quod  isiud  coUo- 
quiuin  aliis  bistoricis  omuibus  ignotum  est.  Lactaii- 
tios  vero«  ut  recte  Baluzius  ceiisuit ,  qiii  Nicome- 
diam  a  Dioclellano  fuerat  accitus ,  qui  frequens  erat 
iR  Palalio,  melius  lianc  historiam  scirepotuit,  quam 
illi ,  qui  postea  auimum,  ad  scribendas  historias  ap- 
puierMoi.  Bim. 

Accesserit.  lu  ms.  Non,  acciderit;  quamvis  Heo- 
inaDOiis  cutn  Galeo  opturei  legi  accideril. 

Kalendis  Maiis.  Hiiic  consut  k:iieiidis  Maii  aiini 
505.  Uiucletiauuui  et  Maxiuiiauum  ilerculiuiii  purpu- 
ram  deposuisse. 

prioret  mmtum.  lu  pns,  Quidam  TeUent  legi 


eruditus  vir  Paulus  Bauldri ,  pro  susum  siare ,  suspi* 
cabaiur  legeiidum  esse  susurrare;  quod  huic  ioco 
conveiiire  potest ,  aeque  ac  sciseiiari. 

Inler  se.  Iiilellige,  quan-enles. 

Maximianus.  Galerius. 

Exutum.  Daiam  :  ita  emendavit  inter  errau  Balu- 
ziiis ,  ei  iu  poscit  raiio  sjnUxeos ,  non  exuto ,  ut  in 
ros.  — Exuium  veslem  prtoaiam.  Spark.  et  Baiildrius 
roalunt ,  veste  privata.  bed  fatua  lectio  ins.  quod  ba- 
bet  exii(o.  Noio  ad  Lact.  lib.  iv  ,  c.  14  :  Indutus  ves* 
timenia  sordida.  Bun. 

OrienUm  catcandum.  Gic.  n.  Pbilipp.  c.  23  :  Quum 
Cassar  huic...  conculeandam  Italiam  Iradidisset,  Lact* 
lib.  VI ,  cap.  18  :  Dolorem  mortemque  calcamus.  Bon. 

Insperatm  novitale  rei  :  Sic  fuii  emeiidandum.  In 
manuscripto  esi :  inspiratw  novitatem  rei ;  mendose. 

Huic purpuram Diocletianus injecil suam.  Dioclitia- 
nus  sua  vesie  purpurea  Maximianum  Diiiam  Cttsarem 


227 


FIRMI  LACTANTII 


m 


ras  esporlaiur,  in  mtrian^tie  diniiiitinr.  Dftia  vert»  A  erat  nuvennis,  el  ipse  deponeret  :  iia  cum  imperii 


$ublai«»s  niftper  n  jMCoribus  et  syUift  *  slftlim  seultf- 
riu8  ,  eontiniio  preioetor»  mOk  iribunus,  pOstridle 
Ctesari  Mcepii  Orienietn  oaleanduin  eiemiiereRduA ) 
qnippe  (fui  neque  mHitiflm»  neqoe  RNnpubiioftin 
seket,  jain  non  peoofuin,  sed  miiitum  ptstori 
XX. 
Mnximianua^  postqnam  senibus  expuliflst  quod 
voluil  et  iecit ,  se  jani  solum  lotius  orbis  dominiini 
esse  reb»iur.  Nm»  ConBianiium ,  quamYis  prtorem 
nominari  essei  neeesse  ,  eofitemneb-.it ,  qu(»d  et  na^ 
tura  milis  eesei,  et  valiiudine  corporis  iinpediius. 
Uuiic  sperabal  brevi  obiturum ;  ei  si  non  obissei  i 
vet  invitum  exiierc  faeile  videbMur.  Qiftid  enim  fece- 
rel,  si  a  tribus  eoger^iur  iinperiuni  depotlere?  Ila" 


sunini:ini  teiiereffil  Uciiiiub  ac  Severui ,  el  secuiiduiii 
CdiSaruin  nomen  Naxiiniuus  61  Caiididianos,  inex- 
puf  iiabili  muro  circumsepiils  securam  et  ir^nqail- 
lam  degerei  sei^eclutem.  Hoo  consilin  eis  ostende- 
bant.  Sed  Deus,  quem  sibi  fecit  iafestum ,  €um;la 
iJiius  cogitaia  dissolvil. 

XXI. 
Adeplus  igitur  maxiniani  pousianim,  ad  vexandund 
orbem,  qiiein  sibi  paiefecerat,  aniiimm  ioleiidil.  Nam 
posi  deviclos  Persas,  quorum  bic  rilus,  bic  mos  est , 
ut  Regibtts  suis  in  serviiium  sc  addicanly  ei  iieges  po  • 
pulo  suo  lanquam  faiuilia  uiaiUtir»  hunc  morem  nef:!-^ 
rius  hoino  ia  iioraanam  terram  voluil  inducorat  quem 
ex  iliolempore  vicioii»  sine  pudore  isiudabui.  Ciquia 


bebai  fffse  Lieiiiiuhi  veieris  coftlubernii  amicum,  g  id  aperle  jubere  non  poterai,  sic  agebali  ul  ei  ipse  li  - 


el  a  prliiHi  miiiiia  liimiliarem «  cujus  consiliis  ad 
oninia  regenda  utebatur.  Sed  eum  Caesarein  facere 
noluit ,  ne  fllium  iiominaret ,  vel  ul  posiea  iii  Con- 
stantif  io^um  nuncuparet  Ati|;usiUm  htque  frairem  ; 
Cuiic  vei^d  ipse  principalum  teneret ,  ac  t)ro  arbiirid 
suo  debacchuiuft  in  orbem  lerne,  vicennalia  cele- 
]^ar«tyae  glAfstiiiite  Gass^re  tilio  ^oo,  qu!   ttinc 

YAE^IORUM  NOtiE. 

fcsiHt  1  nHM  ^inSjfl  ptttest ,  h^m  ttliic  fmia  Im- 
piirninrnm  et  Cipsarum  vestes* 

bioda  Ue^um  fadus  ext,   iKic  esl,   prlvniam   egit 

vilaiii  ,,ill  anLequauir€gLNiUums*JSCepisst.H  iiii|mrium. 

Patrifim.  Saiaiias  in  Iblmallu  ,  ciijiis  nuMin  Miiit  e 


berlaiem  liominibus  auforrel.  In  primis  honoren  ade- 
niit.  Torquebantur  ab  eo  non  decuriones  modo,  sed 
primoresetiam  civiiatumy  egregiiac  perfeclissinii  viri, 
el  qitidem  in  causis  levibus  atqoe  civilibHS.  Si  morte 
digni  viderenlur ,  cruces  ^iabaht;  sin  minus,  compe  - 
des  paraii.  Hairesramilias  ingenus  ae  nobile^  in  gy- 
naeceum  rapiebantur.  Si  quis  esset  verberandiis,  de« 


Hoc  conittia  eit  SsiendihMt.  GOM  tirt!!  dMtl§  lego 
consilia.  In  ms.  est  contilio  eis;  Galerio  scilicel.  ei 
Liciiiio,  cujus  consiliis  adoihnia  r^gendal  tbnm  fnisse 
Galeriuin  siipra  vidimns.  Edfti  babent,  corisitfa  d  os- 
tendebant,  DoctissiinnS  GrseVitis  le^erttftiftil  este  ^xis- 


ftgionfi  Spal.iicnsisiirbis,  |^ro|>(3  caslclliim  iloClissa.  a  liitiat,  nuccdniitld  ejui  tendebant 


SpAfaliiiiOteiii  vilb  craE  Dlodetbni,  ubl  *>bii(.  Sic 
de  ^o  S.  llLe^on.  iii  tJirornco  i  t)l<iciHUinu&  haikd 
litochl  a%i}Qnh  ht  villtt  sua  SjKiUUo  montur* 

hroteclor.    h\  i!Bt ,   stip;Uar    KiipeiiiLorh  Clislodte 
inseivfefis. 

Ila±imianu$.  Gdleriii^. 

Senltui  exputiis.  Dioclettkho  &l  Naiiihiado  llercu- 
lio. 

.  pt  jffdi.  Forte  effecii,  SJc  Laciant«  Mb.  vi,  cap.  U : 
Videbimus  an  efficiant  quod  velint.  . , 

,  A^f  rebatUir.  In  ms.  pMse  ferebatur.  Quidam  lc- 
gmii  esse  se  rebatur  :  in  edilis  esse  ferebaty  legilur 

,  Valii^dine*  Ita  ins.  Consnle  DaMsqueiuin  in  ortho- 
|r;\pil)icis,  voce  valitudo^  ^  vuUtudo, 

Qbisset,  Ms.,  Novisset;  male. 

A  HiBus.  Set^ce^  a  Galerio ,  Severo  el  MaiNninO; 
im.  MnxiMlaiius  Oalerind. 


Adeptus  iqitur.  Galerius. 

Devictos  Persas.  Yide  sitpr.T,  t.  9. 

In  serviiium  se  addieant.  Hic  servititnn »  pHt  iervi- 
tute,  ut  .'ipud  Lactantiuhi  Epitom.  eap  S2ad  tnltium, 
fradel  i:i  SERviriui  gentes  unitersas;  DiV.  InStilut.  Ifb. 
li  rap.  I  :  Totos  ie  'Hbidinibds  XbDltimT;  Rb.  h  iap. 
M  et  ft  :  Qnid  ie  corpori  Xi>Dl<RRXitT,  in^nd  habet 
niors  pattstiitem.  De  insfiluto  i^ii  eonslfetttdinel  h^c 
Persdrnrn  logaldr  flihsohrf^s. 

^FmiUa.  Id  csi,  fiimuiis,servi!<,  oi  apdd  Pei-sa^.  iii 
nts.  es(  milia  fanttrm,  ^i  deest  fa. 

Tetrnni.  Iii  ins.  M. 

Sica^ebat,  dt  ei  ipse.  RctrM.  Id  d^ebat,  fkt  reapse. 
fig6  qirid^hi  hiallein.  Sica^ebnt,  uf  tUcite  libertatetn 
tiomlmbns  auferret.  BiJN. 

Torquebantur  DecurionH.  Jure  tiviK  Roinanofrnm 
no^  licelm  torqnere  Decufiones ,  ot  paiei  ex  Epi« 
^tola  Cornslatltitil  ad  Probianm^  proconsulehi  Africue. 
Postea  taiWoir  Cnnsbmihus  legem  tulit,  trt  Decurio- 


Vet.  Posi  normnaret,  In  maniiscrli^to  esi  vaciiilmf  p  ^es  tor^ueri  licerei  in  crimfne  f^lsi.  Baluz. 


sptliiini  dnarinn  lilierarunfi ,  qirds  eredMI  fuisse  Ht , ' 
ffopter  ductam  sursum  lineohrm  ,   nt  bic  expres^* 
Quod  si  velis  litteras  fuisse  et ,  fuerif  effom. 

Nuneuparet  Augustutn  Mque  frntrem.  \]\  sirpra  e^p. 
8et  in  legibus  dfvi  /ralr^s  MarcCis  et  LneiifS  Anloiilni. 
Nec  v0fo  M  ftetpeUitttH;  mm  dl  Angnsil  fllios  shus 
Atigustoit  Iiiiperat4»reefec«faiif,  tfi  SeifOruB,  Phiilp* 
pns,  Tlieodosius.  CiLt. 

tnne  pero  ipse.  IpseGtfleHtfft,  h^C^iiHase  «rMecM 
tftn«.  Cbll. 

Filio  suo,  Candidiano  e  conenbrntf  rraio.  Nulfnni 
«nifrt suseepil Midm ex  sun uxere  Yaleria,  DM^Ieti^ni 
IMia ,  qu^  sierilis  f^it ,  nt  doeei  LaciaiHlus  ivif^a 
eap.  50. 

Jpte  deponeret.  ftalcrius  eiiam  dep6nerel  impe- 
ritim,  oxemplo  Dlocleliani  ei  Maxiiiiiani  llcrculii. 

Caudidianus.  Filius  Galerii,  tiim  iiovorini^.  Cell. 

Inexpujnabiti  muro.  lia  solet  Lactaiitius.  Lib.  fV, 
c.  i7  ;  Tan^fuim  tiiea;pif(||iia6i/fi  miirtti.  Bun. 


Civiinium,  \n  ms.,  civitatis^  et  apponitur  ii ,  sopra 
Qltiinani  syllabain. 

Egregii  ac  perfectissimi  tiri.  Dignitntes  hoilorariae  , 
4e  niiibus  vfde  Le^.  1  coif.  Theod.  de  bondrariis  co- 
iTiriflis.  Laciantiii;;  llb.  v  Div.  Inslii.  ca^.  14:  Nemo 
e!cAi^Ci0s,  nisiqui  bonus  et  innocefis  fderit;  nenSd  etk* 
RissitfOS,  htsi  qui  operd  ntisericdrditt  tatgiter  fecerii; 
nemo  PERPECTissfHrcs ,  nisi  qui  omnes  gradus  vhrtntis 
itnplevertt.  P^rrectis^imatus  drgnitas ,  ut  ait  Vale^ias 
.id  libiuin  xii  An^miani  Miircenini,  ininor  erat  elariS' 
shnatti;  et  tri  clarlishifi  a|)hd  Prsefft^.tum  urbis  con- 
veniebant,  sic  perfectlssimi  apud  Vicartam  Pr^fec- 
ftiram. 

Matresfamilias  nobites  in  Gunceceunt  rapiebtmtnr. 
Gyiiaccea ,  tit  Vo3f  i()sa  toqfuitur,  erant  loca  destinata 
operibus  Miuliebrilms,  tn  qnx  interdftm  pcRnas  loco 
dcji(!icbaiilnr  et  viri  et  focmin;c.  Vide  Valesiiannota* 
tiones  ^d  Eus^biUin/pa^.  Sii,  elCvfi^imn  in  GIos-> 
sario. 


f?9  LlBEft  DE  MOkt.  t>ERSECUT.  350 

fixi  in  slabiilo  pali  quatuor  stubaiil,  ad  quos  iiullus  A  reddereiur;  quod  poslremo  accidebat,  cum  per  mul- 


unquam  servus  distendi  solebat.  Quid  lusorium ,  vel 
delicias  ejas  referam?  Habebat  ursos  ferociae  ac  ma- 
gniiudinis  sux  simillimos ,  quos  toio  imperii  sui  tem- 
pore  elegerat.  Quoties  delectari  libueral ,  horum  ali- 
quein  afferri  nominatim  jubebat.  His  homines  non 
plane  comcdendi ,  sed  obsorbeudi  objectabantur : 
quorQm  artus  cum  dissiparenlur,  ridebat  suavissime; 
nec  unquam  sine  bumano  cruore  coenabat.  Digniialem 
nou  habeniibus  pceua  ignis  fuit;  et  haec  ille  primoad- 
Ter^us  Ctirislianos  permiserat,  daiis  legibus,  ut  post 
tormenla  damhaii  lentis  ignibus  urereniur.  Qui  cuin 
deligaii  fuissent,  subdebatur  primo  pedibus  lenis 
flamroa  tanldiu,  donec  cailum  solorum  contractum 
igni  ab  ossibus  ^evelleretur.  Deinde  incensoi  faces  ct 


tum  diem  decocta  omni  cute,  vis  ignis  ad  intima  vis- 
cera  penetrasset.  Hinc  rogo  facto  creniabantur  cor- 
pora  jam  cremata;  lecta  ossa,  et  inpulverem  commi« 
nula;  jactabautur  in  flumine  ac  roare. 

xxu. 

Quse  igiiur  in  Cliristianis  cxcruciandis  didiceral, 
consuetudine  ipsa  in  omnes  exercebat.  Nulla  poena 
penes  euin  levis  :  iion  insulu:,  non  carceres,  non  me- 
talla ;  sed  ignls,  crux,  fera;^  in  illo  erani  quoiidiaiia 
et  facilia.  Domeslici  ct  adininistratores  lancca  emen- 
dabantur.  In  curia  poena  capitis  et  aniinadvmio  gla- 
dii  adinodum  paucis  quasi  benelicium  deferebaiur, 
qui  ob  merita  veiera  impetraveranl  bonam  mortcm. 
Jam  illa  huic  levia  fuerant.  Eloquentia  extincta ,  caii« 


extliictxadmovebantur  singulis  inembris,  ita  ut  locus  fi  sidiei  sublati ,  jurcconsulti  aut  relcgali,  aut  iiecati. 
nuUus  in  corporc  relinquerelur  intactus.  Etinler  basc  Litteras  aulem  inter  malas  artes  Iiabits;  et  qui  eas 
suffundebaturfaciesaqua  frigida,  etoshumoreablue-  noverant,pro  inimicis  bostibusque  protriti  et  exe- 
batur,  nearcsccutibussiccitatefadcibus,  ciiospiritus      crati.  Licentia  rerum  omiuumy  solulis  legibus,  ad- 

)  Vi^RlORVM  NOTifi. 


Gffnmc€Mi^  tn  ms.  Gmncimm. 

in  $iabulo.  Ita  ms.  non  iobulo^  ut  quibusdam  pla- 
ceret.  Stabulum  bic,  noii  equoruin,  sed  equuleorum , 
ejusquegeneriscatastarumaccipe^  et  ubi  homitie»a4 
p^los  fixi  et  prope  suspeutfi  slabanC.  8tc  9Utkuium 
ferriterium  babes  apud  Plautum,  Pers.  act.  ni ,  scen. 
5,  v.  15,  ex  emendatione  Gronovii.  Golcmbvs. 

Ad  quoi  nullui  uaquam  $ervui  dinendi  iolebal.  lia 
ms.  nonuulli  malleat  legere,  niii  icrtui^ 

Luiorium.  Tbeatruin,  sive  amphitbeatrum,  ubi  ludi 
publici  edebanlur,  ut  j»luriba$  ostendit  Gang ius.  Sat-  p 
viaiius,  lib.  vt,  pag.  l^,  socundiie  editionie  fialua.  ^ 
Acia  sanct^  Seraphke  virginis  e«  martyri»^  fiALva. 

Ferocia.  Ms.,  terocia;  mendose. 

Ac  ma^mhutMo  su«  ^mitbmoi.  Similii  Secfrhdo 
casu  gauctei  apad  LaetmKram  1%.  iv,  eap.  t4,  /komi- 
num  iimilUmum;  lib.  ui,  cap.  'ii),'iuorum  simiiHmttii 
lib.  de  Ira  Dei  cap.  18,  hontinem  8imilbii  am  feeil;  et 
eap.  19,  /k»  tUus  ttl  i«i  miiiLes  redognoiok;  46  Oplf. 
cap.  16,  siMJLE  vicih. 

Ef^erat,  (^r^s,  dli!s  corputentidfes»  Imrhanlores, 
ft  ferociselmos. 

fiominaiim.  Fortasse  cuiqlie  urso  nomen  aliquoa 
imposuerat  Tyrannds. 

Sed  obiorbendi,  Scilicet  ursf  l.^i^bere  el  sorbere 
sangainem  ,  et  ita  corpOs  consumere  sofent;  unde 
aifjuoi^ofmi  BiiptTh  eos  recte  aCcensel  fiusebius  Hist, 
Eccfes.  lib.  VIII,  Cnp.  7.  Obsdtbere  autem  eliain  apu  j 

PlatitmnTrrrc.  2,5,  50,  OCcm-rit :  Quct  obsorbent quid-         __  _ ^_   ,^,  „v„,,.««  ^.,.o.  ...... 

ipndvemtintrdpesiutos;jl  Mil.  3,  1  21,  quia  enini  jv  paTatium  TainrriajTurniirilaban 


Aiioi  erueialui  ntenibra  renotenhtr,  ii  repttretut  novui 
ianauii  ad  pcenam.  Baldz.  ^ 

Accidebat.  Ms.  Accedebat. 

Cum  per  multumdiem,  elc.  Approbftntibuaomnibus 
viris  doctis,  lege  cum^  pro  Ikiic,  quod  eat  in  ms. 
totidem  tracluum  mimero. 

Licta  ossaet  in  pulveirem  eonrtninuta.  Eodem  per- 
tinent  verba  libri  t  Inslitul. ,  cap.  i1 :  Nemo  huju$ 
tania  beltuue  immanitalem  pbleH  pro  meriio  describere^ 
qucB  uno  loco  recubam ,  tamen  per  tolum  orbem  denii* 
bui  ferrm  stevit  f  et  non  tanimn  artus  honmum  disii* 
patf  ied  et  oisa  ipm  commiwmt ,  et  r»  einerei  furit ,  n^ 
quii  exstet  iepullurw  iocui ,  quasi  vero  id  affeetunt  qid 
Demn  conRlenlur^  ut  ad  eorum  sepuUra  veniatur.  Lt- 
gere  oisa  hic  eit  conferre^  coUigere,  fiv^* 

tn  flumine  ac  mare.  Ita  ms.,  nec  aljter  legendum. 
Nam  olim ,  ut  apud  Nasonem  ei  Yarronem,  scribe-; 
balur  mare  in  sexlo  casu  :  quem  cum  .proposiiione 
t/i,  pro  qiiarto  positum  non  semel  olfenoes  «pud 
Lactantium.  Yide  Goluinbi  notam  ad  hunc  locnm . 
Jactabantur,  ^rojaciebantur,  Heumajinus  tamen  vuU 
legi  in  flumen  ac  mare. 

Nulla  pcena  penei  eum  levii.  tn  veteri  exemplari  le-* 
gilur,  nuUa  penii  eum  levii.  Pessimjk  lecilo  bouam 
nobis  indicavit.  Baloz. 

imulce.  fts.  Imoiai, 

Carcerei.  Ms.  Incarcerii, 

lllo...quolidiana.  Ms.,  Ula...cotidiano. 

Facilia...  Id  est,  facile  concess^.  Almelov. 

Domestici.  Erant  qui  varias  in  scbolas  divisi  inira 


cbiorbui.  Et  Vh^gilio  IV  Georg.  et  n  ifineid 

Objectabantur.  Pro  objiciebantur. 

tiominei...  ffuorum  arius  cum  diisiparentur.  Loc^tio 
Laclantiana  nfr.  v  fnstit.  cap.  11  :  Nemo  hujus  tantce 
belluce immanitatem  poiest  pro  merito describere^  quce..» 
dentfbns  ferreis...  hon  tantum  artcs  hohinCii  dissipat, 
sed,  etc. 

Ei  hoec  ilteprimo,  etc.  Sic  lego  cum  doctissimo 
viro.  Id  ros.  legitur^  el  emlii  prinm  adversus  Chris- 
lianos  fermiserat  dalts  tegiius.  An  (egenduni  proms^ 
rai?  Cicero  de  Legib.,  lib.  i,cap.  z2. 

DeUgaii.  Isiiiiw  quod  tigati.  Ms.,  Detegati, 

CaUum  iolorum.  De  bac  pedum  indurata  pelle  lo- 
quilur  Cicero,  lib.  v  Tn^cnlanar. 

Spiritus  reddereiur.  Lactant.,  lib.  v,  Institut.,  cap. 
11  :  Conlendunt  igilur  ut  vincant ,  et  exquisitoi  dolores 
eorporibus  immitiunt^  et  nihil  devituni ,  quam  ut  ne 
iorli  morianbur,  £t  paulo  post :  IIU  auiem  perlmaci 
slnltitia  jubent  curam  tortii  diUgenter  adhiberi ,  ut  ad 


nonnunquam  nuiierenturin  provincias.  Bun, 

Adminiitralorei.  In  aula  mtniitrantes. 

In  curia  poena  capitis  et  animadversio  gladii.  Sic 
lego,  approbaiite  eruditissimo  viro,  i^uila  aut  levissi- 
uia  muiatione  facla.  In  manuscripto  eniin  legilury  In 
ca  po^na  capitis  et  animadvenio  igladii;  mendose. 
Editi  habeni  In  causa  capitii  et  animodvenio  gUidii^ 
omisso  poena. 

Quau  beneficium, ^^\c\^o  cum.d^obus doclis  viri», 
pro  beneficii ,  quod  est  in  manuscriplo ;  nec  opus  est 
voce  ioco  addita. 

Bonam  moriem,  M  esi,  nou  coaciam  vi  tormento» 
rum  ,  nec  in  miblico.pati^iilo  Ijurpem  sC^licet  acigno- 
miniosam  :  sea  (acilein,  et  privatim ,  ut  csi  venarum 
proscctio,  vel  venenum,  saepe  ad  iibitiim  reoruin. 
Yide  infra,  cap.  2()  ad  finem.  In  ms.,  bona  morie. 

JamiUa  htuc.  Reposui /ittic,  sciliceiGaleiio,  pro 
/lis.  Yide  praicedentiac/idiccral,...  exercebai^...  in  iUo* 

ExecraU.  Passive,  ut  iiifra  metiebaniur. 


231  FIRMI  LACTANTU  m 

sumptael  judicibus  data.  Judices  militares ,  humani-  A  omnia.  Qune  veteres  adversus  viclos  jurc  bclli  ftxe- 

rant,  haec  ille  ndversus  Romanos  Ronianisque  sub- 
jectos  facere  ausus  est ;  quia  parcntes  ejos  ccnsui 
subjugati  fueraiit ,  quem  Trajanus  Dacis  assidue  re- 


tatis  litterarum  rudQ^ ,  sine  assessoribus  io  provincias 
immissi. 

xxin. 

At  vero  illud  publicae  calamitatis  et  communis  luc- 
lus  omnium  fuit ,  census  in  provincias  et  civitates  se- 
mel  missus,  censitoribus  ubique  diffusis,  etomnia 
exagitantibus ,  hostilis  tumultus,  et  captiviuiis  hor- 
rendse  species  erant.  Agri  glebatim  meiiebantur,  vites 
et  arbores  numerabanlur,  animalia  omnis  generis 
scribebantur,  hominum  capiu  notabantur,  in  civita- 
tibus  tirbanx  ac  rustic»  plebes  adunatae,  fora  omnia 
gregibus  familiaruin  referta ;  unusquisque  cum  libe- 
ris ,  cum  servis  aderant :  tormenta  ac  verbera  per- 
sonabant,  filii  adversus  parentes  suspendebaniur, 


bellantibus  poen»  gratia  victor  imposuit.  Post  hor, 
pecuniae  pro  capitibus  pendebantur,  et  merces  pro 
viia  dabatur.  Non  tamen  hisdem  censitoribus  fides 
hahehatur :  sed  alii  super  alios  mittebantur,  tamquam 
plura  inventuri.  £t  duplicabatur  semper,  iliis  noii 
inveuientibus,  sed  ut  libuit  addeutibus,  ne  frustra 
missl  viderentur.  Interea  minuebantur  animalia^  et 
mortales  obibant,  et  nihii  minus  soivebantur  tributa 
pro  mortuis,  ut  nec vivere  jam,  nec  mori  saltem  gra- 
tis  liceret.  Mendici  supererant  soli,  a  quibus  nihii 
exigi  possit,  quos  ab  omni  genere  injoriae  tutos  mi- 


fidelissimi  quique  servi  coutra  dominos  vexabantur,  £  seria  et  infelicitas  fecerat.  Aiqui  homo  iropius  mi- 


uxores  adversus  maritos.  Si  omnia  defecernnt ,  ipsi 
contra  se  torquebantur;  et  cum  dolor  vicerat,  adscri- 
bebantur  quae  non  habebantur.  Nulla  aplatis  valelndi- 
nis  excusatio.  iEgri  et  debilcs  deferebantur ;  aesiima- 
bantur  aetates.slDgulorum  parvulisadjiciebantur  anni, 
senibus  detrahebantur.  Luciu   et  moes<itia    piena 


sertus  est  illis,  ut  non  egerent.  Congregari  jussit,  et 
exportatos  naviculis  in  mare  mergi.  Adeo  homiuem 
misericordcm,  qui  providerit  ne  quis,  illo  imperantey 
miser  esset.  ita,  dum  cavii,  ne  quis  simulatione  men 
diciiatis  censum  subterfugiat,  muUitudinem  virorum 
iniserorum   conlra  omne   jus  humanitatis  occidit. 


VARIORUM  NOTiE. 


I   AmsMribus.  Id  est,  consiliariis. 

Omnittm  ftti^  lu  ms.  Duu  viri  ducti  suspicantur, 
pro  omnium,  legendum  esse  tnttt«m. 

Semel  mmu$.  Illi  duo  eruditi,  pro  semel,  mallo,' 
$mut,  IJiruuique  in  nis.  sxpe  couruiidiiur. 

GlebiUim.  Iia  in  ins.  Id  est,  de  gleba  ad  gleb^ni. 
Almblov.  P 

Metiebaniur.  Meliebanlur,  pssive ;  iu  quoqiie  apiid  ^ 
Arnobium,  et  apud  Ouint.  Ourtium ,  lib.  iii.  !n  uis., 
miliebanlur. 

Scribebanlur.  Id  est,  annotabantur;  in  (abulas  eo- 
rum  nunierus  et  species  rererebauiur,  ut  iiide  pro 
iis  vectigai  solveretur.  Sic  scripiura  non  semel  apud 
Ciceroiiem  pro  veciigali  suniitur. 

Adunaios.  Quo  vocabulo  utiiur  etiam  Lactantius 
de  Opificio  Dei.  cap.  17,  sub  finem. 

Fora  omnia.  Ms.,  Foras  omnia;  inendose. 

Suspendebantiir.  Adde  ex  Hquuleo. 

Fideli$$imi  qmque  servi  contra  dominos  vexabantur. 
Contra  reguiam  juris ,  quaj  vetat  servos  in  domino- 
rum  caput  interrogari. 

Si  omnia  de(ecerant.  Ita  ms.  Quidam  viri  docti  le- 
gere  volunt :  st  tormenta,  vel  tonnina  defecerant.  Mai- 
lem  :  st  hase  omniadefecerant. 

Ipsi  contra  se  torquebantur.  Id  est  tormentis  huc 
ndigebaniur,  ut  se  ipsos  accusarent,  quasi  et  convin- 
cerenl.  Ainat  Laciantius  lales  argutias.  Sic  divin.  D 
Jnslitut.,  lib.  V,  c;ip.  i  :  Ipse  adversus  se  gravis  cen- 
sor,  et  accusator  acerrimus ;  lib.  6,  cap.  6  :  Ei  gradus 
per  quos  ascenderunl  amputant ,  ne  quis  illos  contra  se 
ipsos  possit  imitari;  lib-  i,  cap.  48,  ellib.  ii,  cap.  i, 
lib.  VI,  cap.  8  :  Ipse  se  (uglet. 

Adscribebantur.  Id  est ,  auiiotabantur  possessiones 
etiam  qu£  noii  hiibebantur,  ut  eas  vel  caruin  pretium 
fisco  addicereiit. 

Valitudims.  iia  tns.  Pr;Biniitendum  est  fitt//a9  vel 
aui ,  quod  excidit  ex  iiis.  Heuiiian.  scribit,  vW  vali- 

Parvulis  adjiciebantur  anm ,  senibus  detrakebantur, 
Entibi  uiriiisque  rei  causaiu  ex  UlpianodeCensibus, 
Digest.,  lib.  l,  tit.  15,  §  obi  ille  :  JStatem,  ait,  in 
censendo  significare  necesse  est :  quia  (fuibusdam  wtas 
Iribuit^  ne  inbuto  onerentur;  veluliin  Syriisa  qualuor- 
decm  annis  masculi ,  a  duodecim  foeminm  usque  ad 
gexngesimum  quintum  annum  tributo  capitis  obligan- 
fttr,  ^10«  autem  spectatur  eenundi  tempore.  Baulpm, 


—  Parvulis  adjiciebantur  anni ,  ut  possent  torqueri , 
vel  potius  ut  tribiitum  pendcrent.  Nain  legibus  Impe- 
raiorum  caulum  erat »  ut  qui  verbi  causa  aniios  de- 
ceui  noii  haberent ,  quiqiie  plus  quam  sexaginta  nali 
esacnt,  tribuiitm  capiiis  solvere  non  lenerentur,  nii 
pateiexlib.  iii  D.  de  Censibiis  ;  lib.  iv  et  6Cod. 
The<»d.  eodeni ,  ubi  polest  vidcri  Jac.  Gothofredus. 

Qwe  veteres.  Scilicet  Romani.  Nullam  invenio  cau- 
sani  immutaiids  hujus  leclionis,  qu;e  est  in  ms.  et 
subsisiere  potest.  Lditores  sequendu  Baluziumsub- 
stitueruiit  victores. 

Hasc  illw.  Ms.y  Et  ille;  iiiale  ab  aroanuensi. 

Parentes.  Id  est ,  majores,  propter  mutrem  trans- 
daiiubianam. 

Daciis.  La  ms.cum  duplici  t.  Erat  enimduplex  D.!- 
cia,  superior,  ei  iiiferior  ;eiapud  Pauliniim  Nol.  £pi- 
scop. ,  carm.  17,  ad  Nicoiani.  v.  449. 

El  ulerque  Dacus.  Vides  supra,  census  in  provinciai 
missus.  Ideoque  nihil  mutare  volul.  Utraque  leciio 
boiia. 

Post  hoc.  Heumann.  legit  post  hcec. 

Hisdem.  Lege  iisdem. 

Mortales.  Hac  voce  pro  homines  ulitur  Lact.,  I.  i, 
Div.  Inst.,  Opus  quod  ipse  ad  propagandam  sobolem 
mortalibus  tribuit ;  l.  vii,  c.  15,  nortalia  sunt  opera 
mortalium ;  ibid.,  c.  14,  mortales  quosdam  ;  el  alibi 
passim.  Itein  mortalitas  eodem  sensu,  1.  iv,  c.  21. 

Et  nihil  minus.  Almelov.  Gul.  ei  edit.  Abocnsis,  et 
nihUominus. 

Quos  ab  omni  genere  injurias  lutos  miseria  et  infeli- 
citas  fecerat.  Laci:uilius,  Epitoui.,  c.  59,  aiile  iincuiy 
se  tutos  ab  injuriis  facerent.  Allamen  vir  quidaiii  erii- 
diius  voicbai  legcre,  ut  in  iiis.,  injuria  attatis^  sou 
temporuiii,  Gallice  par  le  maiheur  des  temps.  —  kise- 
ria  et  infelicitas.  In  ms.,  Miserias  et  infelicitatis ;  men- 
dose. 

Homo  impius.  Ita  ms.  Mallein  cum  nonnuUis  viris 
dociis  legere  homo  pius^  irunice,  propter  vocabulum 
misericordem  quod  sequitur  in  manuscripto,  non  im- 
misericordem. 

Jta  dum  cavit.  Quidam  vellent  legere  cavet^  propter 
subterfugiat  quod  sequitur  in  ms.  vel  l.gendum  $u^ 
terfugeret.  Sic  ToUius,  Columbus  et  Heumannus. 

Virorum  miserorum.  Ila  iiis.  .Malleni  verorum  mtM- 
ronim. 

Contra  omne  jus  humanitatis  occidit.  Ita  et  LacUm- 


m 


AD  DONATUM  CONFfiSSOREM.  m 

XXIV.  A  mane,  acceptis  mandaUs,  proficiscerelur,  vel  ipse  U* 

luin  occasione  aliqua  retenlaturus,  vel  praemissurus 
litieras  ut  a  Severo  teneretur.  Quae  cum  ille  prospi- 
ceret,  quiescente  jam  imperatore,  post  cdsnam  pro* 
peravit  exire,  sublatisque  per  roansiones  multas  om« 
nibus  equis  publicis,  evolavit.  Poslridie  imperator, 
cuni  consulio  ad  medium  diem  usque  dormisset,  vo- 
cari  eum  jubet.  Dicitur  ei  post  coenam  statim  pro- 
fecius.  Indignari  ac  fremere  coepit.  Poscebat  equos 
publicos,  ut  eum  retrahi  faceret*  Nudatus  ei 
cursus  publicys  nunliatur.  Yix  lacrymas  tenebat.  Al 
lUe  incredibiliceleritaleusus,  pervenii  ad  palrem  jam 
deOcientem.qui  ei,  militibus  commendato,  imperium 
per  manus  tradidit ;  atque  ita  in  lecto  suo  requiem 
vitse,  sicut  optabat,  accepit.  Suscepto  imperio,  Gon- 
^  stantinus  Augustus  nihil  egit  prius,  quam  christia- 
nos  cultui  ac  Deo  suo  reddere.  Haec  fuit  prima  cjos 
sanctio  sanctae  religionis  resUtutae. 


Jam  propinquavit  ilii  judicium  Dei,  secutumque 
tempus  est,  quo  res  ejus  dilabi  ac  fluere  coeperunt. 
Nondum  animum  intenderat  ad  evertendum  pellen- 
dumve  Gonstantium.  Dum  est  occupatus  his  rebus, 
quas  superius  exposui,  et  expectabat  obitum  ejus  : 
sed  tam  celeriter  non  putabat  obiturum.  Qui  cum 
graviier  laborarei,  miserat  litteras,  ut  filium  suum 
CoDSUnUoum  remitteret  sibi  .videndum,  et  quidcro 
jarodudum.  llle  vero  niliil  roinus  volebaU  Nam  et  in 
insidiis  saepe  juvenem  appeUverat ;  quia  palam  nihil 
aodebal,  ne  contra  se  arma  civilia,  et,  quod  maxime 
verebator,  odiamililum  concitaret.  Sub  obteniu  eier- 
dtiiac  lusus  feris  iilum  objecerat :  sed  frustra ;  quo- 
niam  Dei  manus  hominem  protegcbat,  qui  illum  de 
maDibus  ejus  liberavit  in  ipso  cardine.  Naroque  sae- 
pios  cain  jamdiu  necare  non  posset,  dedit  illi  sigil- 
lom,  inciinante  jam  die ,  praecepiique  ut  postridie 


YARIORUM  NOTiE. 


Uos,  Div.  Inst.,  I.  v.  c.  i9  :  In  iisne  mala  mem  eH^ 
eotura  jui  humamlath,  contra  fui  omne  lacerantur ; 
et  c  22 :  Nec  alienum  quidquam  concupitcit^  ne  auem 
Cimtrajus  kumanitalii  lasdat  oratio ;  1.  vi,  c.  iO  :  Ergo 
fro  beUuis  immanibus  sunt  habendi  qui  hominibus  no" 
cent,  qui  contra  jus  humanitatis  et  fas  omne  spoliant^ 
cmdani^  occidunt^  exterminant.  Yide  eUam  cap.  20, 
si  lobet. 

Jam  propinquavil  illijudicium  Dei.  Videtur  auctor 
in  mente  habuisse  iliud  II  Macliab.,  c.  ix,  v.  i8  : 
Supervenerat  enim  in  eumjustum  Dei  judicium.  Ver- 
bom  autem  propinquare  poeticum  est  ex  Plauti  Tru-  C 
colento,  act.  ii,  scen.  6,  aut  ex  Virgilio ;  estque  eUam 
iofra  initio,  c.  46.  Est  et  apud  LactanUum,  Div. 
Inst.,  L  II,  c.  8  :  Corruptibile  incorrupto  propinquare 
non  poiest ;  lib.  vii,  c.  i4,  cujus  jndicii  propiuquare 
lempus  ostendam ;  et  infra,  eodem  lib.  vii,  c.  24 : 
Etjam  propinquare  summum  illum  conclusionis  ex- 
tremm  diem ;  el  1.  ii,  c.  9,  necnon  epitom.,  c  71. 

Res  eius  dilabi  ac  fluere»  Respicit  notum  illud  Yir- 
gilii ,  iEneid.,  lib.  ii,  v.  i69 : 

£x  illo  fluere,  ac  retro  snblapsa  referri 
SpesDanaum. 

Labcrarei.  Adde  motbo, 

Et  quidem  jamdudum,  Approbante  doctissimo  viro, 
pro  quem^  reponere  malui  quidem  leviori  mutalione, 
quam  addere  duo  verba  frustra  repetierat^  cum  nulla 
sit  in  ms.  lacuna. 

liam  et  in  insidiis,  Praepositionem  m  babet  ms. 
codex.  |x 

Dei  manus  homimim  protegebat.  Idem  Lact.,  Div.  ^ 
Inst.,  1.  n,  c.  i5  :  Quos  Dei  manus  potens  et  excelsa 
protegit. 

/n  ipso  eardine,  Id  est,  in  ipso  articulo  vel  in  ipsa 
liberatioois  opportunitaie ;  in  ullimo  et  decretorio 
momeiilo.  Bauldri.  Ex  Virgil.,  i  iEneid.,  v.  676. 

Inipsoeardine,  Sic  LactiinUus,  Div.  Iiisl.,  I.  ii,  c. 
8  :  Eic  est  ergo  cardo  rerum^  hic  vertuntur  omnia,  bi- 
militer  lib.  iii,  c.  7,  et  iibro  de  Ira  Dei,  c.  6  :  In  ea 
emm  summa  omnis  et  cardo  religionis  pietatisque  ver- 
satur.  €k>Li]iiB. 

Namque  scepius  cum  jamdiu  necare  non  possel,  Nul- 
lom  autamo  vocabulum  addeiidum  ;  nec  mutandum 
diu  in  dfitfttis,  necare  in  negare,  Jamdiu  illum  clam 
neeare  Toluisset,  nec  poterat,  nulla  habita  occasione 
apla  ;  poiam  enim   tion  audebal ;  supra. 

SigiUum.  Id  est,  epistobm  dimissoriam  sigillo  mu- 
mtani.  ¥ide  Cangii  glossarium. 

Aeceptis  mandatis,  Quse  (ut  exisUmo)  ad  patrem 
Coniiaiiiiom  ferret. 

Patkoi^.VII. 


Teneretur,  Id  est,  retineretur  a  Severo.  Qoippe  e 
Nicomedia  eunii  in  Galliam  pei^endum  erat  per  Iia- 
liam,  ubi  Severus  Imperitabat.  Fragmenium  de  Con- 
staniio  Ghloro,  p.  47i  :  Qni  ut  Severum  per  ItaHam 
transiens  vitaret ,  summa  festinatione  veredis  post  se 
truncatis  Alpestransgresstu^  ad  patrem  Constanttum  v«» 
nit  apud  Bononiam, 

Sublatis,  Zozimus  in  libro  ii  narrat  Gonsianiium, 
veriium  ne  forie  fugiens  apprehenderetur,  equos  sta- 
bularios  quos  respubllca  alebat ,  cum  primum  ali- 
quod  stabulum  atUgisset,  muUlasse  el  inutiles  reli- 
quisse,  cumque  id  de  loco  in  locum  pergens  facerei» 
excliisisse  ab  ulteriore  progressione  persequentes. 
Eadem  ferme  leguntur  in  epiiome  Yictoris. 

Evolavit,  Scribe  cum  Heiimanno  avolavit,  qiio  vcrbo 
ulilur  Cicero  lib.  i  Tusculan.  cap.  43,  me  hinc  avo/o* 
turum,  iiiquit. 

Nudatus  ei  cursus  publictis,  Ita  ms.  Id  est,  nulll 
eraiit  in  mansionibus  equi  publici  cursuri ,  qoia  eos 
rouUlaverat  Constaniiniis. 

Ei  Iii  ms.  eist  mendose. 

£i...timperttifft  per  manus  fra</t(ftl.Lactnnttuslib.n, 
Divin.InsUtut.  cap.  4  :  Vixit  enim  usque  ad  senectU'' 
tenu  regnumque  per  manus  filio  tradidit, 

Militibus  commendato.  Nain  et  patris  voluntate  ei 
militum  una  consensu   imperium  cst  consecutus. 

Cell. 

In  lecto  suo  requiem  vittB  aceepit,  Fasii  Idaiiani 
Constanlio  VI  et  Maximiano  VI  Consiilibus  :  His 
Consulibus  diem  functus  Conitantius,  et  postea  levatus 
est  Constantinus  viii  Kal,  Augusti,  Ghronicon  Eusebii : 
Constantius ,  sexto  decimo  imperii  anno  diem  obHt  in 
Britanma,  Eboraci;  ibidemque  sepultus  est,  si  vera 
siint  quse  de  ejus  tumulo  narrantur  a  dociissimo  viro 
Guillelmo  Cnindeiio,  pagina  572  Britanniae.  Contigit 
istud  anno  ChrisU  cccvi,  ut  recte  adversiis  Petaviuin 
conlendit  Valesius  in  annotaUonihiis  ad  Eusebiuin ; 
el  qiiidem  die  viii  kaleiid.  nugusU.  Baluz. 

Nihil  egit  prius,  quam  Christianos  culiui  ac  Deo  suo 
reddere,  Ita  ms.  per  Hcllenismum.  Alioquin  legendum 
esset,  ^Kamti/...  redderet,  LactanUiis  in  prxfatione 
libri  I  Div.  InsUtut.  ad  Conslanlinum  :  Nam  cum  ilU 
dies  felicissimus  orbi  terrarum  illttaasset,  quo  te  Deu$ 
summus  ad  beatum  Imperii  culmen  evexit ,  salutarem 
universis  et  optabilem  prindpatum  prceclaro  initio  mi- 
spicatus  es,  cum  eversam  sublatamqne  justitiam  redu" 
cens^  teterrimum  aliorum  facinus  exfiasti, 

Primaejussanctio^  sanctcB  Religiomsrestitutag,  Sic  ms. 
restitutas,  pro  restilutio.  Itadicitur  mfMa,promtMio; 
re/ala,prore/a/to;Ascefisti,  pro  Ascenno;  defensa^  pro 
defenm;  accessa^  pro  accessio ;  expos^ta^  pro  e^tffoiilto  ; 


IM 


FIHM.  LACTANTH  LW.  DB  MORT.  PEftSEGIJT/  t» 

lULY.  )^  cum  subito  illi  alius  terror  fttlatus  est,  generum  ip- 


PMCk'  ^Ml  4iebiM»  iMveiila  imago  ejus  aHaia  esl 
ad  malan  bealiam.  DeHbtravk  din  an  susciperet.  tii 
eo  pene  r^  foU,  ul  illam,  et  Ipaum  q«i  attulerat, 
exurerel;  nisi  eum  «miei  ab  ilio  furore  flexissenl, 
94»onenies  eum  perieitli,  quod  oniversi  milites, 
f^{fii  inviiis,  ignoli  Cttsares  erant  faeii ,  susceptori 
Constaolinum  fuiaseiil,  atqoe  ad  eum  concursuri  ala- 
erlMle  wmma,  si  venisset  armatus.  Suscepit  itaque 
imagiaem  admodmn  invlttts,  atqoe  ipsi  purpuram 
misiK  ul  ultro  aaeMsae  llUim  in  societatem  videre- 
iur.  Jam  turUitt  ralionea  ^ua  fueraiit,  nec  poierai 
tritorum  exira  numoram  nwMupare»  ui  voluerai.  Sed 
iUiid  eseogiuvil,  nt  Bevomm,  qoi  eral  claie  matu- 
rior,  AugiisUim  noneuparel,  ConfUnlinum  vero  non 
Imparaiorem,  siesierat  fectos,sed  Caesarem  cem 
lla^imino  appellari  Juberel,  ul  eum  de  secuiido  loco 
rejiceret  in  quartum. 

XXVL 

Compositae  ei  res  quodam  modo  jai|i  videbantur, 


fi 


sius  Maxentlum  Romae  faclnm  Imperatorem.  Cajos 
molus  h»c  furt  cansa.  Cqm  statuisset  censibus  insd- 
ttttls  orbem  teme  devorare,  ad  hanc  usque  prosiloit 
insaniam,  ui  ab  bac  captivitate  ne  populum  quidem 
Romanum  fleri  vellet  Immunem.  Ordinabantur  jam 
Censiiores,  qui  Romam  missi  describerent  plebem. 
Eodem  fere  tempore  casira  quoque  Praetoria  susto- 
lerat.  tiaque  milites  pauci ,  qui  Romae  in  castris  re- 
licd  eranl,  opporiuniutem  nacti ,  occisis  qoibusdam 
judtcibus,  non  inviio  popnlo,  qui  erat  eonciuius, 
Maxenlium  purpuram  induerant.  tluo  nuntio  allalo, 
aliquaiitum  rei  noviuie  turbaius  est,  n^c  lamen  ni- 
mium  (erritus.  Et  odernt  hominem,  ct  tres  C;esares 
facere  non  poierai.  Satis  visuin  est  semei  fecisse  quod 
noluit.  Severum  arcessit,  et  bortatus  ad  recipiendum 
imperium ,  mitiit  eum  cum  exercitu  Maximiani  ad 
expugnandum  Maxenlium ;  et  millit  Romaui,  in  qua 
miiitea  iili  summis  dcliciis  saepissime  cxcepii,  non 
inodo  salvam  esse  illam  prbem»  sed  ibi  vivere  opU- 


YARIORUM  NOTiE. 


ramliM,  pro  ramlfMO,  apod  TertulUanum  el  S.  Cypria* 
nnniLifteUniii  popttlare8.^5aitMo.  Heiim.  legit,  fttne* 
fia.  NihU  videturoorrigendiun :  siccap.  48.  HujMtane- 
Hom$no$lr<B  benevolentice  (orma ;  et  denuo :  Hujutbent" 
V9lenimn$$ifm  $aneHo.Mox  ms.restituU.Viiiose.  Bon. 

i.aiirM|4i  imafo  €;ii«  ailala  e$t.  tlju$,  scilicet  Con- 
sUntini.  Laureaum  imaginem  dixit  Lacuntius,  quo- 
iiiam  qui  rea  laeUs  et  l>ene  gesias  nuntiabant,  laurea- 
t^s  iabellas  aiferebant,  ut  pluribus  explicat  Salina- 
sius  in  Notia  ad  Lampridium,  pag.  i55»  Baluz. 

Ad  malam  be$Uam.  Galerium  Maximiaiium  ,  qui  ut 
crudeiis  perseeutor  a  Lacuntio  vocatur.  Mala  be$tia, 
Vide  supra  Nol.  ad  cap.  2  ei  16  ejusdem  libri. 

Re$  fuit.  Ms.,  rex  fuit. 

Anucu  Id  est,  qui  crant  a  eonsiliis. 

FUt^$$ent.  Pro  deHixi$$ent. ;  simplex  pro  compn- 
sito,  quod  LacUntio,  ut  saepo  diximus,  (amlliare  est. 

Su$cepluri.  Ms.,  sus<;ep(tirian. 

A4eum  eo9Uur$uri  aUierUate  $umma,  d  veni^^eiar" 
nuUu$'  ils.,  ad  eum  ameur$a$  alaerilate  $umma^  $i  in- 
veni$$et  armatu$. 

Turbaimraiumee.  In  ms.,iiirfraraiioneipererrorem. 

ffe$  poUrat  allerum  esUra  numerum  nuneupare.  Id 
cst,  pr9ier  qualuor,  ne  muUret  Diocieliani  disposi- 
tionem ,  quam  ipse  Untopere  dixerat  debere  cusio- 
dirl,  supra  eap.  48.  Balui. 

lUua  excogitamt,  Lactantius  de  Opif.  Dei  cap.  9 : 
Qmi  enim  exeogitabit?  quid  faeielf  quid  molUturf 

Non  imperatorm,  $ietti  eratfaetu$.  At  ConsUnlinum 
a  patris  morte  ad  nuptiaa  fausUB  usque,  non  impera- 
torem,  aed  Caesarem  riiisse,  probatur  lum  ex  niim- 
inis  apud  Cangium  et  alios,  tum  ex  panegyrico  uirl- 
que  simul,  Maximiaiio  aocero  et  ConsUniino ,  dicio, 
cap*  I  a  5,  si  quis  Zosimo  forsan  in  boc  fldem  nolit 
habere  lib.  ii,  cap.  9.  Cbll. — Non  imperatorem,  Va- 
riant  acriptores.  Eusebius  cum  nosiro  coiisentit : 
QMid  d«  aliis  et  incerto  auctore  panegyrici  sentiendutn 
cam  cura  docet  Nurr.  Mox  ms.  pro  more  siio ,  cuin 
Maximiano.  Bun. 

jMaxtmino.  Ms.  semper  Maximiano. 
i    Quodam  modo,  Ms.,  quo  modo. 

AUatue  e$t.  lu  ms.  Sed  infra  est  aUato^  sequor  ms. 

Maxentiuin  Homm  factum  Imperatorem.  Crud.  Toi* 
nardus  vult  legi  aeu  inteiligi  Cssarem,  non  Atigus- 
tum.  At  multis  eximiis  rationiboa,  et  ex  Eutropio  lib. 
X.  Doctissimi  viri  BaUixius  ct  Paulus  Bauldri  probaiit 
eum  a  Praetorianis  Augustum  fuiase  nunciipatum  : 
qnoa  auciores  adi  ai  ltti>el« 


Orbem  lemp  devorare.  Lnctantius  lib.  vn  Div.  (n- 
stitut.  cap.  46  :  Disperdent  omnia,  et  comminuent^^ei 
dfvorabunt.  Aique  slc  etiam  Epiiomes  cap.  44 ;  De? 
oem  viri  oecupahunt  orbem,  et  partienlur,  et  vorflbunt ; 
et  mox,  vorabit  omnem  lerram,  prout  cst  in  omnibus 
edilis  et  mss.  codicibus,  si  eicipias  Taurineuseoit 
in  qMO  est  vexabit. 

Proeiluit.  lu  ms.  Et  rccle.  Plures  ediii,  prpn7ii(. 
Utraqiie  lectio,  bona;  niliilque  muUndiim. 
C      Ab  hae  capiivitate.  Id  est,  ab  hoc  tribiito.  CeQSus 
eniin  non  flebnt,  nisi  ut  vectignl  imponeretiir. 

Deecriberent  plebem.  Lacianliiis  Pivin.  lustit.  Ub. 
I,  cap.  22  :  Deo$  per  familias  de$cripsit. 

Ca$tra  Prmloria  $ustulerni.  Non  omnino  :  sed  inH 
minuerat.  Alioqul  quomodo  Prxlof iaui ,  si  nulli  fuis* 
scnt,  Maxentinm  linpcratoremnuncunpre  pQtuissenl? 
Hecte  Aurelius  Viclor  in  libro  de  Cxsaribus  :  Hine 
etiam  quasi  Iruncatm  vire$  urbi$,  imminuto  Prmtoriarum 
cohortium  atqi^  in  armis  im/^i  iimw^o.  Baluz. 

Nacti.  Buiiemannus  liahel,  Naneti*  Et  in  banc 
vocemnoiamsequentemexhibet.  iVanc(t. Ita  ros.  qiiod 
derendit  Columbus  eum  doctis  nonnullis.  Sic  codex 
florentinus  in  Pandect.,  lib.  i,  tit.  2,  de  Drigine  Ju- 
ris,  qui  scientinm  nancli  sunt ;  ei  Gloss.  Cyrill.  Bpa- 
gattiw,  nanctus  el  codex  Pelri  baniclis  in  Val.  Max., 
lib.  IV,  cap.  4.  II.  6.  Nancli,  Edit.  lorren. 

Occisis  judicibus.  AbeUio  priu$  interfecto,  inquil 
Zozimtis,  quod  i$  Prmfecti  Urbi$  locum  obtinene^  ko^ 
^  rum  molitionibu$  adversari  visus  esset,  Baluz. 
^  Maxentium  purpuram  induerant.  In  nis.  :  Maxen- 
tium  purpuram  induerat  :  utraque  lectio  pon  aeque 
bonn.  Indical  una  Maxentiiim  ex  se  ipso  purpuram 
snmpsisse,  rebus  periurbaiis  per  niotus  populares; 
aliera,  sed  nielior^  Maxcntiuin  a  militibus  purpura 
donatum. 

Turbatus  est,  Galerius  Maximlanus. 

Nimlum  territus.  Nimiumf  id  esl,  VQlde.  Div.  lost. 
lifo.  V,  cnp.  40 !  Si  muwu  pii  fuerint,  Et  de  Opitido 
Dei,  cnp.  9 :  Si  aliquid  tnuis  propim  admoveas. 

Tres  Cmsares  facere  non  poterat,  Obstajiie  disposi- 
tioiie  Diocletinni.  Vide  supra  cap.  18  et  25. 

ArcessH,  et  hortatus.  Iia  ms.  Polesl  lanien  l^i  4or- 
tatus  vel  hortaiur,  Lectionem  secuti  sunms,  qum 
melius  sonat. 

Recipiendum.  Id  est,  recuperandum. 

Maximiani.  Herculii  nimirum. 

Maxentium.  Ms.,  Bluximianum,  mendose^ 

Ibi  vivere.  Ms.»  tit  vivere. 


W  AD  DONATUM  CWPESSOREM. 

reni.  Maxentias  tanii  fhdnoris  sibi  conscius ,  licet  A 

jnre  hoereditatis  patemos  miKtes   tradocere  ad  se 

posset,  cogitans  tamen  fierl  po8se«  nt  Maxhmlanns  so- 

cer  idipsiim  melnens  Sevenim  in  lllyrico  relinquerct, 

alque  ipse  eum  suo  exercitu  ad  se  oppugnandom 

Teairet,  qusrebat  quaienus  se  a  pericnlo  impendente 

moniret.  Patri  suo  post  depositum  imperium  In  Cam- 

pania  moranti  purpuram  mittit,  et  bis  Augustum  no- 

rotnat.  Ille  vero  et  rertim  novarum  cupidus,  et  qoi 

deprtsuerat  iiMritus,  libenier  arripult.  Severus  interim 

Tadit,  et  ad  muros  Urbis  armatus  accedit.  Siatim  ml- 

fifes,  sublatis  signis,  abeunt,  et  se  contra  quem  ve- 

neranl,  Iradunt.  Quid  restabat  deserto,  nisi  Tuga?  Sed 

«ccunrebaljam  resumpto  imperio  Maximianus,  cujos 

adTcntB  Rafennam  coofugit,  ibique  se  cnm  paocis 


m 


XX?If. 


Hercnlios  vero  com  Marimiani  nosset  insaniam, 
cogitare  eoepit  Hlum,  audtta  neee  Severi,  inflnmma- 
tum  Ira,  cum  exercilu  esse  venturum,  ct  fortasse  ad- 
Juncto  Maximioo,  ac  duplicatis  copiis,  quibus  resistl 
nullo  modo  posset :  urbe  munita ,  et  rebus  coBptis 
inimlcis  diligenter  instractis,  proflsolscltnr  in  GaU 
liam,  ut  Gonsiantinum  partibus  suis  concilfaret,  suae 
minoris  filiac  nupliis.  llle  interea,  coacto  exercitu, 
invadit  Italiam,  ad  Urbem  accedit,  Senatum  extinc- 
4Brus,  populum  troddatunis.  Verum  dausa  et  munita 
omnia  offendit.*  Nulla  erat  spes  Irrumpendi :  oppu- 
gnatio  difflcilis ;  ad  circumsedendum  mcenia  non  satis 


militibus  inclusit.  Qui  cum  videret  futurum,  ut  Maxi-  g  copiarum ,  qnippe  qui  nunquam  viderat  Romam , 


jBiano  traderetur,  dedit  sese  ipie,  vesiemque  purpu- 
leam  eideiDy  a  quo  acceperat,  reddidit.  Quo  facto, 
mhU  aliud  impetraYit«  niai  bonam  moriem.  Naro  ve<> 
jiis  c^as  iQcitts,  lenite^  mori  eoaeiua  esi.  Ab  lioc  coe* 
piiaooBpersequi. 


Maxemhu  Umti  facinoTis  st6t  eonschu»  Hoc  est, 
umpiae  stne  senioris  Augusti  conailio  purpune,  usur? 
paiique  simul  Jialiae  Imperii,  quod  Galerius  Severo 
curo  Occidente  cesseral.  Bauldri. 

MaximUmus.  Scilicet  Galerius,  ctijus  filiam  Maxen* 
tios  duzerat. 

Qtugrebat  quatenui,  Qualenus  eat  pro  quomodo, 
Lactaniius  Divin.  Instilut.  lib.  i  cap.  2i  :  hidit  i£- 


flsstimarelque  iltam  non  multo  esse  majorem,  quam 
quas  noverat  civitates.  Tunc  quiedam  legiones 
detestanies  scelus,  quod  socer  generum  oppugna'- 
ret,  et  quod  Romani  miliies  Romam,  iranslatis  si- 
gnis,  imperium  reliquerunt.  Ct  jam  caeteri  milites 
YARIORUM  NOTiE. 

iib.  vn  Div.  Institut.  cap.  17  :  lifFLiMHATus  ira;  et 
eodem  lib.  vii,  cap.  1  :  Inflammati  amore  polentiaf. 

Adjuncto  Maximino.  Daza,  Edili,  Mgximino.  A  Lac- 
tantio  enim  Daza  indiscriminalim  Maximianus  ct 
Maximinus  fuit  appellatus.  Vide  Not.  ad  caput  18. 

TOINARD. 

Et  re6iM  fceptis  inimicis  dUigenler  mstruclis,  Ila  ms. 
Locus  subobscunis  :  attamen  nihil  immuiandum  esse 


.»<».«..«.»»     ^......       .......~w.     .....      .     .^|,.        ...      .      ..,....,    .~  _      m^^^^^    .^u.rvri^.^w«.  ..w     .    ».......^..     ............. .»^..«.«,..1     ^po^ 

S^ptim  sacra  sunt,  QUATEnna  ^um  parvulum  vel  per-  ^  puto.  Redderem  Gallice,  par  des  entreprises  qui  an- 


dfderii,  vel  invenerit ;  Itb.  iv,  cap.  ^  :  Sciet  qui  viderit, 
^ATEHUS  adjurati  perChristum  de  corporibus  fugiant; 
I.  VII,  e.  6 :  QCATENUS  aut  quamobremhonmes  procreati. 

Coiumbns.  Lib.  de  Optficio  Dei  bis,  cap.  6. 

Sea  pericttlo  hnpendenle  munhret.  Lactantius  Epii. 
cap.  6  :  Severissittns  ie^bus  vita  nos^a  munitur;  de 
Opific.  Dei,  cap.  4 :  IJt  adversus  nocenlia  fragilitatem 
tuam  MUNiRET ;  cap.  19 :  (Jt  oculi  munitiores  essent 
ab  injuria. 

Campania.  Eutropins  Ub.  ix,  circa  finem,ei  Zozi- 
mns  Hb.  ii,  cap.  10,  Lucaniam  dixcf uni :  forsan  villa 
ia  otnusquecotifiiiiis  fuit. 

Bff.  Id  eai,  iterum. 

Sevents  interim  vadit.  Ilaud  seciu  ms.  non  Italiam 
intadii,  ui  quidam  suspicatur. 

Etu  etmtraquem  venerant,  tradunt.  Ms.  et;  non 
et. 

Raneunmn  confugit.  Severus. 

Maximiano.  lierculio. 


Dedit  seae  ipse.  Ms.  hal)ei  dedit  de  se  ipse. 
Ves^mque  purpuream.  Ila  ms.  nec  aliter  excudi 
deboii :  aliae  ediiiones  babent,  YesUmque  et  purpu' 

fflW« 

Eidem.  Ms.,  a  idem.  Eidem,  Id  esi  Hcrcuiio,  a  quo 
acceperat.  Vide  c.  18  sup. 

jBofmm  mortem.  Quid  bic  ait  bona  mors,  vide  id 
qo<Mi  seqoitur,  et  supra  ad  caput  2%. 

Venis  ^us  inei^s.  Sic  ms.  ateditio  Baiuz.  Venis  d 
iacttti.  Conira  Zozimns,  iib.  ii,  ei  auctor  Fragmenii 
deConsianiio  Ciiloro  scribunt,  ul  paulo  auie  vidi- 
mns,  Severum  fractis  taqueo  cervidbus  expirasse. 

fiALUZ. 

(jBpit.  In  ras. ,  caniu.  De  hoc  ioco,  quem  corrup* 
tnrn  e^se  fateiitur  Inierpretes ,  vide  Baiuzium  iiifra 
p.  316  ei  Dociiss.  Golumbi  Not.  Quinque  ultima  ver- 
in  bnjns  capitis  puiat  Heumannus  csse  deleiida. 

HercuHus.  Ms.,  Iftrctcittts. 

lfii«titii(Mi.  Calerii  scilicet. 

jB|Uiimiiaiitm  tro.  Ita  ei  supra  cap.  14.  LaciantiuA 


nongaient  ou  diclaraient  la  guerre.  Pro  coeptis  quidam 
volunt  aptis.  —  Jnstructis,  Quidam  legunt  inslruens. 

Su(B  minoris  filia  nupUis.  Ms.,  sic  minoris  familim 
nuptiisy  quod  editi  recte  immutaverunt.  Miror  nullum 
ex  eruditis  viris  inquisiisse,  quaenam  essei  Faiistffi 
ftoror  natu  miijor,  ei  an  fuerii  unqiiain ;  nulbm  enim 
reperire  mibi  daium  est  apud  Roinanae  Histori» 
scriptores.  Attamen  lectio  ms.  ineriio  fuit  immutata, 
iiec  proiii  jaceiin  Lactantiopotuilconservari.  Nullos 
Maximiauus  Herculius  alios  ex  sua  uxore  Eutropia 
habuii  liberos ,  quam  Maxentiund,  de  quo  capiie  26, 
ei  Faustam,  de  qua  cap.  30.  Yerum  Eutropia,  prius- 

auam  nupta  esset  cum  Herculio,  filiam  habuil  Tlieo- 
oram  quam  uxorem  duxerat  Consiaotlus  Chlorus 
Consiantini  Pater.  Theodoram  vero  Euiropinc  filiain, 
ui  suam,  procul  dubio  liabebat  Herculius.  Itaque  de 
Faosta  poluii  LactaiHius  dicere,  quod  Herculii  filia 
minor  esset.  —  Et  rebus  cceptis  inimicis  ditigenter  in- 
structis.  Pro  instructis  Buneman.habei,  instruens  et  in 


^  hnnc  locum  notam  sequentem  exhibet :  —  Et  rebus.. 
diligenter  instruens.  Ego  suspicabar,  ob  litterarum  si- 
miiiludinem,  lesendum  :  Urbe  munita^  et  rebus  et 
copiis  inimicis  dittgenter  inttructis^  id  esi  paratis  pro- 
ficiscitur.  Ea  ratione  suni  omnia  plena.  Postquam 
urbs  munita,  ei  res  copiseque  diligenter  paratae  ei 
instructae  esseni,  proficiscltur.  Nemo  enim  nescit, 
instrucius  eleganter  poni  pro  para(tcf ;  aique  inde 
ssepe  conjungi.  Bun. 

)Ue  interea.  Calerius  Maximianus. 

Cireumsedendum  mtenia.  In  ras.  drcumsedendam ; 
mendiim,  pro  cireumsedendum :  edtti  habent  circum- 
sedenda  mmia, 

Quas  noverat  civitates.  Sic  apud  Virgilium  Tityrus  : 

Urbem  quam  dicuQt  Romam,  Melibsec,  putayf 
Stallus  ego,  huic.nostrae  siaailcm 

Detestantes  scelus.  Ms.,  detestande.  Forie  legendum 
est  detestatoR. 
imperium  reliquerunt,  Galerii  nimirum.  Forie  ie^ 


m 


FIRM.  LACTANTII  UB.  DE  MORT.  PERSGCtjT. 


m 


nutabant,cumiUe,fracta8aperbia,dimi8sisqueanimis,  A  prior  etmajor  fllii  potesus  esset,  qui  etiam  pairi  red- 


et  Severi  exitum  metuens,  ad  pedes  milituro  provolu- 
tus  orabatf  ne  hosti  tradereiur,  donec  proroissis  in- 
gentibus  flexit  animos  quorumdam,  et  retro  signa  con- 
vertit,  acfugamtrepidus  capessivit;  in  qua  opprimi 
facillime  potuit,  si  cum  paucis  quispiam  sequeretur. 
Quod  cum  limerety  dedit  militibus  poleslatem,  ut 
dispersi  quam  lalissime  diripereiitomnia,  vel  corrum- 
perent;  ut  si  quis  insequi  voluissei  ulensilia  non  lia- 
beret.  Yastata  est  igilur  ea  pars  Italiae,  quo  peslire- 
rum  illud  agmen  incessit :  expilaia  omnia,  mulieres 
corrupiae,  virgines  violatae,  extorii  parentes  et  roa- 
riii,  ut  (rlias,  ut  conjuges,  ut  opes  suas  proderent. 
Abaclae  tanquam  de  barbaris  praeda;  pecorum  ac  ju- 
mentorum.  Hoc  modo  se  ad  sedes  suas  recepit ,  cum 
Romanus  quondam  Imperator,  nunc  populalorltaliae,  B 
liosliliter  universa  vexasset.  Olim  quidem  ille,  ut  no- 
men  imperatoris  acceperat,  liostem  se  Romani  noroi- 
niserat  professus,  cujus  titulum  immulari  volebat; 
ut  non  romanum  imperium,  sed  Daciscum  cognO'- 
minaretur. 

XXVIII. 

Post  hujus  fugam,  cum  se  Maximianus  alter  e  Gal- 
)ia  recepisset,  habebat  imperium  commiine  cum  filio. 
Sed  juveni  magis  parebatnr,  qiiam  seni,  quippe  cum 


diderat  imperium.  Ferebat  iniquo  aiiimo  senex,  quod 
non  posset  Jibere  facere  quod  vellet,  et  filiosuo  pue- 
riii  aemulatione  invidebat.  Cogitabat  ergo  expellere 
adoiesceniem,  ut  sibi  sua  vindicaret.  Quod  facile  vi- 
batur,  quia  milltes  erant  [sui]  qui  Severuro  relique- 
rant.  Advocavit  populum  ac  roilites,  quasi  concionem 
de  praesentibus  reipublicae  malis  habiturus.  De  qui- 
bus  cnm  multa  dixisset,  convertit  ad  fiHum  manus ; 
et  illum  esse  dicensauctorem  roaIorum,illum  priuci- 
pero  calamitatum,  quas  respublica  sustineret,  diri- 
puit  ab  humeris  ejus  purpuram.  Exutus  ille  praccipi- 
tero  se  de  tribunali  dedit,  et  a  militibusexceptus  esf. 
Quorum  iraet  clamore  perturbatus  est  senex  impius, 
et  ab  urbe  Roma,  tanquam  Superbus  alter,  exactus  est. 

XXIX. 

Rediens  rursus  in  Gallias,  ubi  aliquanturo  mora- 
tus  est,  profectus  ad  hoslem  filii  sui  Maximianiim, 
quasi  ut  de  coroponendo  reipublic(B  statu  et  cum  eo 
dispularet;  re  autem  vera  ui  illumper  occasionem 
reconciliationis  occiderct,  ac  regnum  ejus  leneret, 
exclusus  a  suo,  quocumque  venisset.  Aderat  ibi  Dio- 
cles,  a  genero  nuper  accitus,  ut  quod  ante  non  fece- 
rat,  praesenie  illo  imperium  Licinio  daret,  subslitulo 
in  Severi  loco.  Itaqiie  fit  utroque  pniesente.  Sic  uno 


VARIORUM  NOTiE. 


gendum  Imperatorem.  Yide  inrra,  quia  milHes  erant^ 
qui  Severum  reliquerant, 

Nulabant.  Ms.,  mutabantur. 

Dimitiitque  animis,  Fortelegendum,  demistitque  ani" 
fiifs,idest,abjectis.  ItaCicerovariis  in  locis.  Almelov. 

Et>  Ex  ros.  sed  omissnm  in  editis. 

Flexit  animos  quorumdam.  Ms.,  felix  animus  quo' 
rum,  Editores  reposuerunt  flexit  animos  eorum.  Ego 
ponendo  quorumdamt  persliti  in  manuscripti  codicis 
leciione  unam  addendo  syllabam ;  eamqne  voceiii  ac 
lectionem  genuinam  puio. 

Opprimi  potuit,  Pro  potuisset.  Sic  lib.  vi  Instit., 
cap.  ii  :  potuit  esso  verus  Dei  cuUor,  si  quis  illi 
monstrasset.  Conf.  Hb.  ii,  cap.  A,  oportuit.     Bun. 

UtensUia  non  haberet.  Viensitia  suni  cibaria,  copiae 
viciui  necessarise.. 

Quo,  Qua,  jiixta  Tollium  et  Ileumannum. 

;Se  ad  tuas  sedes  recepit,  Maximianus  Galerius. 

Vexasset,  Baluzius  putat  legenduin  esse  vasiassel. 
Attamen  Infra  num.  xxxi  dicit  aucior  vexationem  ge^ 
neris  humani. 

Daciscum.  Sic  lego  cum  manuscripto,  ut  apud  Yo- 

Siscum  in  Aureliiiino,  cap.  38,  non  Dacicum,  ut  ha- 
ent  plures  editi.  Dadscum^  quod  ipse  natus  esseiex 
Dacia. 

Maximianus  alter.  Scilicet,  Herculius. 

Gallia.  In  ms.  Ga//te :  sed  mendose. 

Cufn  prior  et  major.  Heumaonus.  Cum  prior  esset  et 
major.  At  alibi  quoque  oinisit  Lactantius  praecedente 
cum  verbum  suostantivum.  Conf.  lib.  vii  Institut.9 
cap.  2.  BuN. 

Fitii  potestas  esset.  kddldi  verbum  esset,  quod 
deest  in  manuscripio,  sed  necessario  addendum. 

Qui  etiam.  In  ms«  codice  est  et  ea. 

Quod,  Ms.,  quos,  meiidose;  fon^  quiB  vellet, 

Mitites  erant  sui,  Scilicet,  Maximiani  Uerculii  Im- 
peratoris.  Cum  doctiss.  viris  Gisb.  Cupero  et  Pnulo 
Bauldri  addo  sui,  et  sensus  orouino  posiulat,  ut  sic 
legatur ;  idque  verum  esse  palet  ex  capiie  44  et  simi- 
litudo  litierarum  sui,  et  qui^  vocem  eam  exiricare 

pOtuit.  Ex  CUPERO. 

Auctorem  fno/ortfm,  principem  catamitatum,  Item 


Lactantius  Epitom.  cap.  72 :  Ipse  dtemonum  princeps, 
p  auclor  et  machinator  malorum. 
^  Quas  respubliea  sustineret.  Laclant.  Div.  Insliliit. 
lib.  VI,  cap.  8  :  Mala  omnia  sustinere;  et  cap.  18  : 
Suslineamus  invicem,  et  mala  hujus  vilw  mutuis  adju' 
mentis  perferamus.  Columb. 

Diripuit  ab  humeris  ejus  purpuram,  Ila  ins.  Dicen- 
duin  foret  deripuit,'}d  est,  de  corpore  filiidetraxii; 
cum  conlra  diripere  siguiiicet  ift  frutta  concidere,  Ita 
Ovid.  IV  Met., 

velamina  Progne 

Diripuit  ex  humeris. 

Ex  CUPERO. 

Exuttis,  In  ms.,  exsutus, 

Tanquam  Superbtu  alter,  exactus  est.  Id  est  Tar- 
quinius  Superbus,  RexRomanorum  ultimus.  Lactan- 
tius  lib.  IV  Institut.,  cap.  14 :  7ar^tttftfifs  superbue 
exactus  est,  Baluz. 

Ad  hostem  /i/it  fui  Mammianum,  Id  est  Hercnlius 
proficiscitur  ad  Galerium  filii  sui  hostem. 

Et  cum  eo  disputaret.  Sic  ros.  editi  oroittunt  et ,  id- 

qiiebene.  Disputaret,  id  est,conferret,curo  eo  ageret. 

D  Sic  apudCiceronem  11  Famil.,  8,  etOrat.  pro  Coelio. 

Per  occasionem  reconciliationis.  Propositio  per  liic 
aliquid  antiquae  elegantiae  continet,  uti  apiid  Liviuni 
et  Senecam  per  fidem,  quod  Caesari  sive  Hirtio  quo- 
que  Davies  ad  lib.  vin  Gall.,  cap.  48,  n.  3,  vindica- 
vit.  BuN. 

Quocumque  veniuet.  Aderai.  Bunemaiinus  vero  non 
ponit  punctum  post  venisset^  et  Iiunc  locum  i»ic  ha- 
bet  ijQuocumquevemssetaderaty  eic,  notamquesequen- 
tein  addit.  —  Criticus  anon.  ita  distinguit :  Exctusut 
a  suo^  Quocumque  venisset,  aderat  ibi  Dioctetianus. 
Placet  Heumannoetmihi.  Bun. 

Aderat  ibi  Dioctee.  Apud  Maxiroianum  Galerium  ge- 
nerum  suuro,  a  quo  nuper  fuerat  accitus* 

Substituto.  In  ms.  potesl  legi  subtiituto^  aut  etiam 
substiluturo. 

In  Severiloco.  Sicms.  Doctl  malunt  scribere,tfi 
Severi  tocum :  scd  utraquc  lectio  defendi  potest. 

Utroque  prmsente.  Diocletiaiio  nimirum,  et  aaoo 
Haximiano  Herculio, . 


S4<  .      AD  DONATUM  CONFESSOREM.  249 

lcmporescx  fuerunt.  Quare  impediiis  consiliis  se- A  dit  scelera  quae  fecii,  delrahiiur  ei  vesiis,  el  jncre- 
nex  Maximiauns  lertiam  quoque  fugam  moliebatur  :     piio  viu  donatur. 


redil  in  Galiiam  plenus  maiae  cogilationis  ac  scele- 
riSf  ut  Gonstantinum  iroperatorem  genenim  suum, 
gencri  filium,  dolo  malo  circumveniret ;  ei  ut  posset 
fallere,  deponit  regiam  vesiem.  Francorum  gens  iii 
armis  erat.  Persuadet  nibil  suspicanti,  ue  omnem  se- 
com  exercitum  duceret,  paucis  militibus  posse  bar- 
baros  debellari ;  ut  et  ipse  liaberet  exercitum,  quem 
o€cop«rel,  et  ille  opprimi  posset  ob  militum  paucita- 
lem.  Credit  adolesceus,  ut  perito,  ac  seni ;  paret,  ut 
socero :  proiiciscitur,  relicta  militum  partc  majore. 
nie,  paucis  diebus  expectaiis,  cum  jam  Gonstanii- 
nom  aestimaret  intrasse  iines  barbarorum ,  repente 
porpnram  sumit,  thesauros  invadit,  donat,  ut  solet. 


XXX.  i 

Sic  amisso  imperaloris  ac  soceri  honore,  huinilita- 
tis  impatiens ,  alias  rursus  insidias  machinatus  est. 
Quia  semel  habuit  impune,  vocat  filiam  Fausum , 
eamque  nunc  precibus ,  nunc  blandimentis  sollicitat 
ad  proditionem  mariti,  alium  digniorem  Tinim  polli- 
cetur,  petit  cubiculum  patens  relinqui,  et  negligenlius 
custodirisinal.  Pollicetur  illa  factnraro,'et  refert  pro- 
tinus  ad  maritum.  Gomponitur  scena,  qua  manifesto 
facinus  teneretur.  Supponiiur  quidam  viiis  eunuchiis, 
qni  prolmperatore  moriatur.  Surgit  ille  nocte  iniem- 
pesta :  videt  omnia  insidiis  opportuna.  Rari  etcubi- 
tores  eranl,  et  ii  quidem  longius ;  quibus  Umen  dlcit 


large;  iingit  de  ConsunUno,  qus  in  ipsum  proiious  fi  vidisse  somnium ,  quod  fllio  suo  narrare  vellet.  In- 


recidenint.  Imperatori  propere  quae  gesu  sunt,  nun- 
tiantur.  Admirabili  celeriuie  cum  exercitu  revolat. 
Opprimitur  homo  ex  improviso,  nondum  saiis  in- 
stractus ;  roilites  ad  Imperatorem  suum  redeunt.  Oc- 
citpaverat  Massiliam  ,  ct  porUs  obseraverat.  Accedit 
propius  Imperator ;  et  in  muro  adsiantem  alloquitur, 
Bon  aspere,  nec  bosliliter :  sed  rogat  quid  sibi  vo- 
kisset,  quidei  defuisset,  cur  faceret  quod  ipsum  prae- 
dpuc  non  decerel.  Ille  vero  ingerebat  maledicude 
muris.  Tum  subito  a  tergo  ejus  portx  reserautur, 
milites  recipiuntur.  Atlrahitur  ad  Imperatorem  re- 
bellis  Imperator,  pater  impius,  socer  perfidus.  Au- 


VARIORUM  NOTifi. 


gredilur  armatus ,  et  spadone  obtnmcalo ,  prosiliit 
gloriabondus,  ac  profitetur  quod  admiserii.  Repenie 
se  ex  altera  parte  Gonstaniinus  ostendit  cum  globo 
armatorum.  Profertur  e  cubiculo  cadavcr  occisi :  has- 
ret  manifesurius  homicida,  et  mutus  stupet : 

Quasi  dura  silex,  aut  stet  Marpesia  cautes; 
impieutis  ac  sceleris  increpalur.  Postremo  datur  ei 
potesus  liberx  moriis : 

Ac  nodum  informis  leti  trabe  neclit  ab>lu. 
lu  ille  Romani  nominis  maximus  Imperator ,  quf 
per  longum  temporis  intervallum  cum  ingenti  gloria 


Sex  fuerunt,  lu  ms.  Nonnulli  mallcnt  prcBfuerunt. 
ReipulutcaB  seilicet,  seu  Imperaiores,  seu  G:esares  ; 
Bcmpe  fierculius,  Galerius,  Maximinus  Oaza,  Gou- 
staiitinus,  Maxentius  et  Licinius. 

Quare,  Ex  Terent.  Andr.  Act.  iii,  Scen.  5. 

Mttsamianut.  Scilicet  Hercuiiu$, 

Holiebalur.  Id  est,  parabat.  iEneid.  ii,  v.  108. 

Cogitaiioms.  lu  mss.  £t  recte.  Priscae  editiones, 
eohtagionis :  forusse  eo  quod  lib.  v  Div.  Instit.  Lac- 
tantii,  cap.  12  initio  legitur,  peclus  purum  ab  omni 
MceleriM  eoniagione  prmtare. 

Consianiinum  Imperatorem  generum  suum,  Fausum 
enim  Maximiani  Herculii  filiaiu  duxerai.  Toinard.  — 
Legitar  mendose  Goiisuntium  apud  Toinardum. 

Generi  filium,  GonsUntii  Glilori,  cui  Flavia  Maxi- 
miana  Theodora,  ejusdem  Herculii  privigna,  nupse* 
rat.  Ideo  Gonstanlius  ducU  privigna  liabeiur  vilrici 
gener.  Toinard. 

Dolo  malo,  Doli  vocabolo  nunc  tanium  iii  malis  uti- 
mur  :  apud  antiquos  auleni  eiiam  iu  bonis  rebus  ute- 
bamur ;  unde  adhuc  diciiuus  sine  dolo  mnximo  : 
nimirom  quia  dici  solebat  et  Bonus,  .  Bun. 

Francorum  gent  in  armis  erat,  De  hoc  forle  Franco- 
rum  bello  loquitur  Euseb.  in  viu  GonsUntini  lib.  i , 
cap.  25. 

Persuadet,  Id  est,  llerculius  |)crsuadet  GonsUnlino 
nihil  suspicanii. 

Posset.  in  ms.,  Posnt. 

Paudlatem,  In  ms.,  paucitate  :  forte  paucitate, 

JEsiimaret,  Legunt  erudili  exfsltmare(. 

FingiideConstantino^etc,  Id  est,  fingit  GonsUnti- 
num  oppressum  esse  ab  hostibus ,  sicut  ipse ,  paulo 
pwt ,  inopinato  geiieri  recursu  opprimebatur.  Gel*» 

LARIDS. 

Imperatori,  Scilicet,  GonsUntino. 

Rewlai.  Lactantius  Div.  Institut.,  lib.  vii,  cap.  42  : 
Donec  anima  emissa  corporis  claustro  ad  sedem  suam 
rewtei :  quam  vocem  apud  uUuni  auctorem  Ghristia* 


G  num  non  reperies;  et  hausit  a  Gicerone  et  Virgilio 
Georgic.  i,  v.  361,  eorum  imiiator  Firmianus  noster. 

Homo,  Senex  Herculius. 

Non  deceret,  Quia  GonsUntinus  gener  erat  Hercu- 
m,  quem  guodammddo  non  decebai,  ut  Socer  genero 
beiium  inferret. 

A  tergo  ejus,  Id  est ,  porlae  qu.nD  a  tcrgo  crani  Her- 
culii. 

Milites.  Gonsiantlni. 

Pater  impius.  Pater,  scilicet  Faustac,  quam  uxorem 
duxerat  GonsUntinus ;  impius,  quia  inhumanus. 

Audit  scelera  quce  fecit.  Eleganter  de  ohnoxio.  Sic 
Laciantius,  lib.  v  Divin.  Institut. ,  cap.  19  :  Audil 
qute  illi  Deus  comminetur. 

Detrahitur  ei  vestis.  Imperatoria  scilicet,  id  est,  pur- 
pura. 

H umititatisimpaiiens.  id  est,  abjecise  et  vilis  condi- 
tionis  impatiens.  Iia  more  veterum  Gic. ,  cap.  18, 
])  cap.  43,  et  lib.  vi,  cap.  4.  Bun. 

Machinatus  est,  quia  semel  habuit  impune  vocat.  lia 
distinxi  cum  Gabo  ,  Boherello,  critico  anon.  et  ileu- 
manno.  Antea  edeliatur  :  Machinatus  est ;  quia  semel 
abiit  impune,  vocat,  Bun. 

Habuit  impune.  Nec  aliter  ms.  et  Lacuntius  Epi- 
tom.,  cap.  53  :  Impune  habuit;  etcap.  55  :  Impune 
habent,  Uic  in  editis  est  abiit. 

Scena.  In  ms.  schena ;  quasi  pronuntianduin  essct 
chenaf  more  scilicei  Iialorum. 

Fitio  suo.  Id  est,  genero  suo,  Gonstantino  sciliccl, 
quia  erat  Maximiani  Herculii  fiiiai  maritus. 

Prosf/iil.  Melius  foret  prosilit. 

Hceret  mamfestarius  Aofiiicida.  Lactantius  lib.  i  Div. 
Institut.,  cap.  7  v  Quasi  subductis  et  consumplis  omni- 
bus  viis,  subsistil,hierettdeficit.  Ex  Plauto  iu  Aulular., 
et  Trinummo. 

Quasi.  Vircil.  vi,  i£neid.  v,  471. 

Ac.  Idem,  lib.  xii,  v.  605. 

Intervatlum.  In  ms.  intervallo. 


M$  FIRM.  LACTANTlf  tl0.  DB  MORT.  PCRSEGlJT.  24i 

vigiiiti  annoniin  vola  celehravit,  eliso  et  fracto  super-  A  racultas :  nullo  tempore  aimi  vel  exigna  reqnies ;  Tre- 


bissimo  guiiure,  viiam  deiesiabilem  lurpi  et  ignomi- 
niosa  morte  finivil. 

XXXI. 
.  Ab  hoe  DeuSy  religioiiis  ac  populi  sui  viii4ei,  oeu- 
los  ad  M^linMamiro  allerum  transiuKt,  nefaudae  per- 
secutionis  auctoremy  ul  in  eo  etiam  virtotem  msjestatis 
ostenderet.  Jam  de  agendis  et  ipse  vicemialibtts  eo- 
gitabat;  eiutqui  jamdudum  provincias  affliierat  auri 
argentique  imiictionibus  factis,  quoe  promiserat  red^ 
deret,  etiam  in  nomine  vicennalium  sectirem  alteram 
afflixlt.  Qua  vexatione  geaeris  humani  exactio  cele- 
brata  sit,  maxime  rei  annonarise,  ecquis  enarrare  digne 
potest?  Officiorum  omAium  mtlites,  vel  potiuscar- 
niOceSy  singulis  adbserebant;  cui  prius  satislieret,  in- 
certom :  voHia  noo  babentibus  nulla ;  sustiaendi  mul- 
tipUces  cruciatus ,  nisi  exbiberetur  stalim»  qnod  non  B 


quens  super  hisdem  bominibus,  vel  ipsis  iudicibus, 
vel  militibus  judiem  pogna  :  nulla  area  sine  exac- 
tore  9  nulla  vindemia  sine  custode «  nihii  ad  vicium 
laborantibus  reiieUin.  Qase  quanqoam  intolerabilia 
siot,  eripi  ab  ere  honinum  eibos  labore  qiuesiios, 
tamen  susteaubile  aliquo  raodo  vel  spe  futurorum. 
Qukl  vestis  omnis  generis?  quid  aurumt  qnid  argcn- 
tttm  ?  Nonne  h»c  neeesse  est  ex  vendttis  fmeitbnft 
cemparari  ?  Uiide  igitur  hoc,  6  dementisslme  lynHiiie, 
prassiabo»  cum  omnesiVttctus  auferas^  universa  nas- 
centia  violenter  eripias  ?  Quis  ergo  non  bmiis  snis 
eversos  est,  ut  opes^  qu»  sub  Imperio  ejus  fueruttS, 
conraderentur  ad  veturay  qu^  non  erat  oelebiatii- 
rus. 

XXXil. 
Nuncopaio  igilur  Licinio  iffiperatore^  Maximtmis 


crat :  radtis  custodiis  circumsepto  nulla  respirandi     iraius,  nee  Gsetarem  se ,  nec  t^io  kiee  noRHnaH  vo- 

VARlORUM  NOTJE. 


Viginti  annorum  vota.  Id  est,  vicennalia,  quie  cura 
DiocleiiBno  Roninecelebravit.  Baluz. — Vide  Valesium 
in  EusebiM  de  Vtta  GbHstantini,  Rb.  iv,  cap.  47. 

Turpi.  In  ms.  turbi,  p,  in  b  rouiatO|  quod  scribenti 
saepe  accidit. 

Jgnonuniosa  morie.  De  qua  Cuseb.  Hij^lor.  ficcles., 
lib.  viii,  cap.  13.  Massilix  scilicct  strangulatus  est. 
Euseb.  in  Chronico. 

if  oximiamifii  Mtertm.  Id  est,  a  Maximiano  Herculio 
ad  Maximianum  Galerium ,  cognomeuto  Armenia- 
rium. 

Auctorem*  Idest,  unum  ex  auctoribus  persecutiofiis; 


nia  nuUa  non  babentibus  quod  solverent.  Ms.  babet» 
veniam  non  habenlibus  nullas  abtlinendi  mulliplicis  cru- 
ciatus.  Locus  corrnpius,  qdi  tamen  levi  admodum 
muiotione  emendaj'!  pme&l.  In  dtctione  t>eniam  est 
mendum,  m  redundat:  item  $  in  voce  mi/lac,  qtimii 
litleram  suspicor  esse  iiruium  sequentis  verbi  ab&ti- 
nendi;  ita  utsit  nulta  subttinendi ,  Vel  sustinendi  m»/- 
tiplices  cruciatus ;  qnae  omnia  eiimium  sensum  exbi-* 
bent. 

Exhiberetur.  Adde  vectigal ,  cujus  solveado  pares 
non  erant. 

Quw  quanquam  intQlerabiliasint^eripiaborehominum 


de  quibus  vide  supra  cap.2,  persecutores :  non  unicus  ^  cibos  labore  qwetitos.  Iiaquibusdam  viris  doclis  .np- 

—  ..^  _ probanlibus  liunc  locum  emendavi.  in  ms.  est :  Qn<e 

quam  toterabilia  sint,  pravo  sensu ;  id  enim  non  lole- 
rabile.  Legendum  etiam  cum  eruditis  ab  ore  pro  /<i- 
borCf  quod  in  ms.  excepiumes^tex  voce  ia^ore  mox  se- 
quenie.  Gseterum  verbum  qucuitos  liic  est  pro  acquisi" 
tos^  ul  supra  ostendi  in  Not.  ad  caput  18,  ilUidque 
verbura  simplex  pro  composito  a  Laciaotio  multotics 
usurpalum;  Divin.InsUt.,  lib.  vi,  cap.  i2:Per(/ainiie 
rem  familiarem  meo  aut  majorum  labore  quoisiiam ;  et 
1.  de  OpificioDei,  c.  5.  circa  med. :  QutBsiti$  per  taborem 
cibis;  et  iib.  de  Ira  Dei,  c.  23 :  Qiuereiidti  tmporalibus 
bonis. 

Susteniablle.  ita  ms.  Prisc»  ediiiones  lolerabile^ 
quod  idemest;  sicui  Lactaniius,  Divin.  Institut., 
lib.  VII,  cap.  16,  dixit  insustentabili  domimUione^  pro 
intoUrabili.  Sustenlabile^  forte  legenduw  est  susteuiU' 
baniur.  Pluralis  numerus  praiccdit. 

Spe  fuhtrorum.  £rud.  Paulus  Bauldri  volebat  le- 


erai  auctor,  sed  plures 

Etiam  virtutem.  Siclego  ex  ms.  in  quo  est  et...  em^ 
cum  vacuo  spatio  7  aui  8  litteraruin ;  nec  aliter  le- 
gendum  esse  arbitror.  In  omnibus  ediiis  legilur  etiam 
vim,  quod  cum  reliqua  codhcis  scriptura  stare  non  pe- 
test ;  et  quidem  in  boc  ms.,  etiam  vulgo  scribiiur  per 
quatuor  liiteras  ^(tam.  Lectio  nosira  eadem  connnua- 
tur  locuiione  cap.  i :  Quatenus  virtutem  ac  majestatem 
$uam  in  exscindendis  delendisque  nominit  sni  hosiibus 
ostenderet.  Ita  ei  Laciantius,  Kb.  iv  Divin.  Insliiut. , 
cap.  26  :  Firmfem  majestatemque  Dei  singularis  intir'^ 
pretari ;  et  lib.  vi,  cap.  9  :  Yrrtntem  ac  majestatem 
Det  singularis  enatrat. 

Et ut.  Post  cogitabatyia  ros.  quatuoT  desvmt litterse, 
quas  supplendas  ess6  duxi  per  et  vt. 

Eedderet.  In  ms.,  rediret^  mendose. 

Etiam  in  nomine  vicennaUmH  ueurem  akeram.  In- 
quinaiissima  verba  ita  Grsvius  purganda  censet : 


Qmb  promiserat  reddere^  et  i.naitt  itomttM  vieennalium  j^  gere  spe  fcUurarum^  seu  provcAtu  animantium  ;  foe 

securem  aUaram  infiimt.  Videtur  dici,  nova  indiclione,      * '"* '' — '"  '  '^''-' -•—.—: . 

vicennalium  proxime  celebrandorum  nomine  pro* 
vincias  vexasse,  ut  apparatui  et  pon^  ludorum  ne« 
cessaria  conquirerentur. — Etiam  ia  nwnine  vieenna^ 
lium,  Lego,  etiam  nomme  vicennalium,  id  est,  sub 
praeiexiu ,  sub  obtento  vicennalium.  Videtur  tti  ex 
postrema  littera  vocis  etiam^  aut  prima  sequeotis  vo- 
cis  orium.  Bun. 

Securem  alteram  afflixit.  lia  ms.  idem  quod  infiixiL 
£t  sane  illud  GiceronisproGn.  Piancio«cap.  9.  Auc- 
ior  noster  respexii :  Qmwi  eiitm  illijudiees  graiviorem 
potuerunt  ReipubHcas  infligere  seeurimy  etc. 

Ecquis  enarrare  digne  poteH  t  Ms.  ei  ^tt.  Levissima 
vel  pene  ulla  muiAtione  posui  eequis,;  cnm  i  et  c  in 
plerisque  mss.  sciii  similes,  aui  pene  slmiles. 

Officiorum  omnium  milites.  \d  esi,  mHites  omnium 
magt$tratuum,  vel  milites  qui  ma^stratibus  auM^um 
prtestabant. 

Venia  non  habentibus  nuUa.  Sic  legO|  Ita  ut  sit,  ve- 


turaeoim  (inquii)  Latinis  provenlus  aoimanlium  est, 
et  ipsemet  foeuis,  fetturm. 

Qmd  vestis  omnisgeneris?  AddeExtgituryVeii  eri" 
mtur.  Paul.  Bauldri  aliquod  verbum  excidisse  puta- 
bat,  quale  esi  iliud  quod  damus. 

Ad  votum.  Sic  vocabant  fesia,  in  quibus  vota  con- 
cipiebauiur  pro  incolumiiate  et  diuturna  principuni 
vita ;  atque  sicui  vicenifelia  celebrabant,  sic  deos  ex- 
orabani  ut  tribuerent  pariter  eorum  tricenualia  cele- 
brari.  Baloz. 

Quod  non  erat  celebraturus,  Hic  locus  est  magni 
momenti,  cum  exeo  certo  colligaiur  Galerium  Maxi- 
raianum  non  pervenisse  ad  vigesimura  annum  imperii 
sui;  foedo  eniiii  raofbo  antea  extinaus  est,  ut  notat 
Dociiss.  Baluz. 

3laximinus.  Ms»  pro  mofe,  IfiMliNMntM.  Gaeterum 
ex  Ettsebii  Hist.  eccl.,  lib.  vin,  cap.  13»  noster  con- 
firraator ;  et  itenun  hoc  aostro  iibro ,  cap.  ii,  primi 
DomiAis  tituiuffl  sibi  Maximiaus  vindicabai.  Boif. 


U»  AO  OONATini 

lebat.  VitUt  ergo  ad  $am  89pe  legaU)8 :  om  sibi  |Uh 
reaU  disposiiioneni  8uam  ser?et,  cedat  setaii,  et  bo* 
tiorem  deferaicanis.  Atille  tollit  audacius  cormia,  et 
praescripiione  lemporis  pugnat  se  priorem  esse  de* 
bere,  qui  prior  sumpserit  purpuram ;  preces  ejus  et 
mandata  coniemnit.  Dolet  bestia,  et  mugit,  quod 
€um  ideo  ignobllcm  fecisset  CaBsarem,  ut  siln  ob6C-< 
quens  esset,is  lamen  lantibeneGciisuioblitus,  volun- 
laiiac  precibus  suis  imple  repugnaret.  Yicius  contu- 
nacid,  tollil  Gaesarum  nomen,  et  sc  Liciniumque 
Auguslos  appellai ,  Haxentium  et  ConsiaHtiuum  (ilioe 
Augustorum,  Haxiroinus  postinodum  seriiMi,  quasi 
nuntiaiis  in  eampo  Hartio  proxime  ceiebraio  Augus- 
tom  se  ab  exercitu  nttncupatuui.  Recepii  ille  moesius 
ac  dolens ;  et  universos  quatuor ,  imperaiores  jubet 
Dumerari. 


CONFESSORBII.  IM 

A  xxm. 

Jam  deeimas  el  octavus  annus  agebatnr,  cum  per-* 
eossit  enm  Dens  fnsanabilt  ptaga.  Nascitur  ci  iilcns 
malum  in  inferiorf  parte  genfialiiim,  serpiiqite  latios. 
Hediei  secant,  curant.  Sed  iiidaclam  jam  cicniricem 
sctndit  vulnus;  etrupta  vena,  flnli  sangufs  mqnc  ad 
pericukim  morlis.  Vlx  lamen  cnior  sl&tittiir.  Nuva  cx 
iiiiegro  cura.  Tamen  perdueituradcieatrie<^m.  Rurstis 
levicorpofls  molione  vuhmraiar :  fAnh  sangninis  quam 
ante  dccurrit.  Albescit  Ipse,  atqiie  dbsiinipii^  viribtrs 
teniialur;  et  innc  qtildem  nvtis  crdorts  Infribciur.  In- 
cipft  vufnus  non  «cntfrc  mcdtclnam  •  proximri  qit^rque 
canccr  invadit ;  et  quaiito  magis  dfcbmsecntur ,  h- 
tiiis  sajvil,  quanto  cm-aitir,  incrcscH. 

Cessere  magislri 
B  PLillyrides  Chiroa,  Amylhaoniusqae  Helamims. 

Uiidiqae  medfcl  nobiles  tfabnntnr.  Nihil  liumanaB 
TARIOROM  miJE. 


MUtit  er§6  ad  eum  tcepe  legatos,  Galerius  Uaximia- 
Bos  ad  Haximinum,  ut  cuin  placaret. 

At  iile.  Maxhninus^  scilicct. 

Proeseriptlone.  In  ms.,  prascriplionem. 

Contenniii,  SIc  cmendo  ex  verbis  prxcedcntilms 
et  seqiteniibus,  qux  sunt  in  lempore  pru^senii.  Hs., 
cotttempsit, 

Dolet  bestia,  Galerius  Maximlanus.  Sic  besiias  maUu 
Lacunlfus  vocat  imperaiores,  qui  Clirisiiaiios  vexa- 
tnni. 

Et  mugfL  Ita  ms.  NonnuIIi  voliint,  rugit. 

Quodcutti,  Hs.  fert  eitm,  ciijus  vlce  scripsi  cum^ 
qund  infra  is  tamen  poslulat. 

Victus  emtumacia,  Scnsus  esl  Haximtnum,  vi  con- 
tuinacix  sus  abreptum ,  non  paruisse  Maxiiniano 
«qna  postnHmti.  Toinard. 

Toliit  Casarwa  nomen,  THnm,  Mcsi,  Maximini, 
Mmi  Gonsianitni,  ei  Maxeniii.  ToiNAni). 

Mmentium  et  Constantinum  fiUos  Augustorum, 
Plane  accedo  Balozio  stispicanti  Maximinum  legen- 
dom  esse,  non  Maxentium,  Honc  eniui  ol  hosiein  pu- 
MicMtt  odio  Craleritis  prosequebatur,  ni  ejus  hac  par- 
tjiione  ralionem  nullam  habere  pnsset,  nequc  Maxi- 
roinum  praeierire,  quf  ifnamvls  non  geniliis  Augusio 
pitre  fuisset,  fuit  HMneii  a6  Angusto  adoplams. 

Maxemktm.  Cerrigti  GrafiviliiMS,  Ma^Umtnumy  mul- 
tisque  ilit»traiin  ^pist.  de  Nnmo  Maximini,  qiKL*ad- 
bsret  Banduri  biblioiliecae  Numar.  ed.  J.  A. FabncH , 
p.  37g-S81.  Add.  Heumannum.  Bim. 

In  campo  Martio.  Campus  Hartius  nonest  bic  no- 
men  loci,  qualis  erai  Rom»;  sed  potius,  ut  iia  dkam, 
Couiidorifiti  militariumy  in  quibus  lusirabatur  exerci- 
tus.  An  vero  siatis  iemporibus,  vet  quoiiescumque 
iuberet  imperator,  oelebrareiur  Campus  Maruus^  D 
non  liquel.  ToiNAai». 

Nuncupatum,  In  ms.,  nuncupato. 

Unnenos  gualuor,  imperatiores  jubet  numerari.  Adde 
virgulam  posi  quatuor  ei  lege  nominari  pro  numerari, 
Hocinodo:iinii;frso«^(iMr  imperafres  jubet  Moait- 
nort,  nempe  Liciuium,  Haximinuin ,  Constanlinum , 
acMaxettUum.  Hicaotem  per  imperaiores  significaa- 
Uir  Angusii.  Toinabd. 

Nnmerari.  Porie  leg.  nomfnart.  Ailamen  Heuinan- 
mis  ex  Cicerone  puiai  icgeudum  essc  numerari^  ut  est 
iii  ros. 

Pwtmmt  tum  Beus,  Scflfcei  Galerium  Haxfmiamim. 
ImmmhHi  ^a/ga.  Sfc  Laei.,  lib.  vii  Insiiiut.,  cap.  5  : 
Penm9^  jEffyphtm  Dens  insttnabili  ptaga, 

In  mferiari  parte  gmiiatikrh,  Vtde  Cusebium ,  lib. 
VHi,  Hiat.  Eccfes.,  cap.  t<5.  cHrrb.  i  de  Vita  Constan- 
tiaf,  e«p.  «7 ;  iiufflntim,  lib.  vm,  cap.  48;  Fragmen- 
tm  4t  CimfmUi  Cbloro ,  pa;;.  iTi,  atque  cliam 
Paoloni  Orosium,  lib.  vii,  cap.  28. 


Medici  secant ,  curant.  Ila  ins.  Medid ,  vutuenirii 
scilicel,  nuuc  dicli  climirgi.  Nonniilli  legere  \oluni  ex 
CelbO,  secunt,  urunt.  Attamen  nihil  infra  dc  ustiuue; 
esiquc  taiiluminodo  secatur  et  curatur. 

Jndttclnm  jam  cicatHcem  scindit  vtilnns.  ttn  Cefsus 
Hb.  IV,  V.  36,  (ftto  eicatrix  inducitur.  DdCiisslinus  Gnr- 
titis  legeiulum  esse  ttotat  rescindit;  nec  mulc.  Lac- 
laniias  enim  Divin.  Instiiut.  fito.  vii,  i^p.St,  ali  per» 
niciem  rescissis  vulneribus  effundere,  Joannes  Colnm- 
biM,  sdu^t  se,  quoinodo  a|nid  VfrtrHttfiii  .^neid.  ^b. 
H  V.  571  :  ^iiNirf  m  mi^«s.  Nonnwli,  IVNNlrW^  d- 
a^e$  seinditur  ^ulnms.  lieni  ms.  pnmrfqtMii»  quod 
barhti  sdndit ;  non  teiKd^. 
^  Tamen.  H«x  prseccssii.  Haltem  Temdm.-^Vix  ta- 
^  m€it.  Recte,  inqini,  Ueumaiinus,  BobeitMs  M  Girieti» 
rescrilmut,  vix  (a/idem.  Properlius,  Mbl  M  81.  M,  v. 
T :  Vix  tanten  aut  semel  admtlit ,  cimi  sfepe  uegtnit. 
Ovidius  lleroid.  Ep.  Oresl;e  :  Vix  equidem  menuni , 
mfimm  tamen.  P)ia)dr.  lib.  iv,  fab.  i  :  mgre  (id  est, 
vix)  receptiy  tamen  cvaserunt  neeem.  Buif. 

Motione.  Sic  restiiui  :  quippc  posi  liiieram  initia- 
leni  m ,  in  ins.  desuut  5  aui  6  liltcra!.  Eiliti  ferunt , 
mclu;  quje  vux  (cum  post  m,  Ires  duulaxai  litUTJd 
seqiian(ur)  bujus  luci  esse  non  poicsl. 

\ulneratur.  Hs.,  vulneratus^  mendose;  nen  enini 
videoad  quid  rercrri  possil.  Quidam  voluiil  tfH/x^ra/^; 
nec  rejicienda  h;ec  leciio. 

AHescit  ipse.  Id  est,  pallescit^  quomodo  pallor  al- 
tor(;n$diciiur  a  Laciaulio  librode  Ira  Dei,  cap.  5. 

Tenuatur,  Id  est,  pinguedo  evaucscil;  erai  cnim  iit 
snpra  cap.  9,  dictum  Cai  caro  ingcns,,.  et  inflaui.  Ex 
Virgil.  Georg.  lib.  iii,  v.  j29. 

Proximu.  In  mss.,  promaxima  :  sed  mendose. 

Safvit,  Ileuman.  putai  legendum  esse  sA^pit, 

Phillyrides^  elc.  Hic  versus  ex  Virgilio  rcstiiulus  ,  . 
com  in  mss.  CtAbr,  le^aittr  corruptc  onniinn,  Phytti- 
des  Cirona,  Metonius  Mehmphfus  contra  metri  if  gcS. 

Traltuntur.  id  est,  advocaninr. — Medici..,  trahui^ 
tur.  Cellariusexponii,  advocantur.  Rccie.dfC  Lnctanf. 
lib.  1,  cap.  !7  :  Medicnm.,.  cnrando  jnveni  adpoca^t, 
Nurrius  :  Non  ma/«,  inquit,  p.  5^,  dltii,  fr<r/ifeN(i(r, 
id  esi,  nolenies  ei  jnviii.  Nam«  ui  liobei  vcrsio  F^UbC- 
bii  lib.  vni ,  cap.  18,  extr.  H.  Bl.  :  Ex  medicis  alii , 
quum  nec  ipsam  odoris  gravitatem  sustinere  possenl , 
tnterficiebantur ;  alii^  quum  nulium  rcmedium  afferre 
possent...  ob  id  ipsum  necabantur,  BuN. 

Hvmanm  manus,  Ipse  Cicero  non  refugli  hnnc  so- 
num,  utnoiavi  ad  Lact.  de  Ira  cap.  2,  humana  mann. 

Bcjr. 

Asctepius.  Lactantliim  malnfsse  tilf  Gncco  nomlne 

quam  Latino  monuii  Cronovius  Observai,  ad  Script. 

Ecclesiasi.,  p.  482.  Quod  et  ipsum  facere  nonniml 

videtur  ad  asscrendum  boc  scriptum  aociori  sno , 


M7  FIRM.  LACTANTll  LIB 

manus  promovent.  Gonrugiiur  ad  idola.  Apollo  et 

Asdepius  orantur;  reuiedium  flagilaiur.  Dat  Apollo 

curam.  Malum  rouUo  pejus  augelur.  Jam  non  longe 

pcrnicies  aberat,  et  infcriora  omnia  corripuerat.  Gom- 

puirescunt  forinsecus  viscera,  et  in  tabem  sedes 

fota  dilabitur.  Non  desinunt  tamen  infelices  Medici , 

Yel  sine  spe  vincendi  mali,  fovere,  curare.  Reper- 

cussis  medullis,  malum  recidit  introrsus,  et  internu 

comprehendit;  vermes  intus  creanlur.  Odor  it  autem 

non  modo  per  palatium  :  sed  totam  civiiatem  per- 

vadit.  Nec  min]m«  cum  jam  confusi  essenteiltus  ster- 

coris  et  uriuae.  Gomestum  a  vermibus  et  in  putredi- 

hem  corpus  cum  intolerandis  doloribus  solvitur. 

Clamores  simul  horrendos  ad  sidera  tollit, 
Quales  mugitus  fingitsaucius  taurus. 


DE  MORT.  PERSEGUT. 


248 


A  Apponebantur  ad  sedem  fluentem  cocta  et  calida  ani- 
malia,  ut  vermiculos  eliceret  calor.  Quies  resolutis, 
inapsiimabile  scatebat  exaitien ;  et  tamen  multo  ma« 
jorem  copiam  tabescendorum  vlscerum  pernicies  foe* 
cunda  generaverat.  Jam  diverso  malo  partes  corpo- 
risamiserant  speciem.  Snperior  us^ue  ad  vnlnus 
aruerat,  et  miserabili  macie  cutis  lurida  longc  inter 
ossa  consederat.  Inferior  sine  ulla  pedum  forma,  in 
utrium  modum  inflata  discreverat.  Et  b»c  facu  sunt 
per  annum  perpetem ;  cum  tandem  malis  domitus 
Deum  coactus  est  conflteri  :  novi  doloris  urgentis 
per  intervalia  exclamat,  se  restitutunim' Dei  tem- 
plum,  satisque  pro  scelere  facturum.  Et  jam  defi- 
ciens  edictum  misit  hujusmodi. 

B 


VARIORUM  NOTiE. 


quippe  in  quo  videamus  vocem  illam  AscUpiustemT" 
rere,  pro  MseulapiuSf  lib.  i,  cap.  i7. 

Confugitur  ad  idola...  orantur.  Sic.  lib.  ii,  Inst., 
cap.  i  :  Ad  Deum  confugiiur,,,  Deus..,  oratur.  De  As- 
clepio  conf.  lib.  i  liist.,  cap.  17  :  Asclepium...  advo- 
€a»it.  Boif. 

Dat  ApoUo  curam.  Id  est,  docet  remedium.  Dare 
alicui,  pro  ^ere  alicui,  docere  aliquem ,  apud  Yirgi- 
iium  Eclog.  i,  V.  19  :  £>a,  Ttfyre,  nobis.id  esi,  doce 
nos.  Ex  GiuKVio.^Heumann.  tamen,  loco  verbi  dat, 
putatlegendum  esse  negai^  vel  potius  non  dat. 

Jam  non  longe  pernicies  aberat...  computrescunt 
forinsecus  oiscera^  et  in  tabem  sedes  tota  dilabitur.  Eo- 
deni  sensu  legimus  apud  Laciantium  lib.  vi  Divin. 
InstituJ.  c.  24,  perniciem  rescissis  vutneribus  effundere, 


postea  fascioe  removebantur ,  ipsa  quoque  animalia 
resolvebantur.  Est  enim  in  mille  locis  resolvere^  id 
quod  ligatum  fuerat  dissolvere.  Nosier  cap.  46  :  Li^ 
ciniani  scuta  deponunt ,  galeas  resolvunt.  Lacianlius 
Epitom.  cap.  72  :  Sed  et  ipse  dannonum  pHnceps... 
catenis  ignei»  alligatus^  elc.  Peractis  vero  mille  amis 
ac  resoluto  dtBmonum  principe.  Bauldri. — Quam  vo- 
cem  sic  acceptam  in  alio  quovis  Ghristiano  scriptore 
vix  (ut  puto)  reperies.  ^ 

Inmtimabile  scatebat  examen.  Yermiculoruni  scili« 
cet.  Ivmlimabite^  pro  innumerabtle  ^  vox  Lactanlio 
peculiaris ;  1. 1  Div.  Instilut.  cap.  zvi :  Nam  cum  ho- 
minum  vix  incredibitis  numerus  sit  et  in(Bstimabilis  , 
Gallice  ,  une  quantiU  innombrable ;  lib.  de  Ira  Dei , 
cap.  10 :  Atomorum  moles  tam  incestimabHes  ex  tam 
minutis  conglobarentur;  et  Epitom.  cap.  72,  vis  inass* 


Formsecus.  Hac  insoliu  voce  usus  est  Laciantius  r  timabilis  Angelorum. 
lib,  de  Opiflcio  Dei,  c.  2  :  Non  forinsecus  ut  cwtera,         Tabescendorum  viscerum  pernicies.  Ila  ms.  Nonnulli 

roalunt  labescentium;  quidam,  tabe  exesorum,  Galiice, 


lib 

sed  interitis  armavit. 

Sedes  tota.  Pars  corporis  qua  sedetur.  In  mss.  est 
sedii^  mendose. 

Repercussii  meduUis.  Id  est,  inmiiunt  nonnulli, 
affeciis  medullis.  Forte  legendum ,  Repercussum  me- 
dulUs.SiUimedelis.  Quis  eniin  unquam  auiaudivit,  aut 
legit  Repercuti  meduUas?  Addita  itaque  post  malum 
virgula,  scribe  :  Repercussum  medelis  malum  ,  recidit 
introrsus.  Posilum  est  enim  medelis ,  pro  medecinis. 
Ita  supra ,  Incipit  vulnus  non  sentire  medicinam.  Par- 
tim  ex  Toiif  ARDO. 

Maium  recidit  introrsus.  Hic  recidere  est ,  reverti , 
redire;  recidere  introrsus,  rentrer  au  (/edaiti.Laclan- 
tius,  lib.  VI  Div.  Insiitut.  cap.  n  :  Neque  enim  capere 
videtur  natura ,  til  aUquid  in  contrarium  recidat.  Ex 

GOLUMBO. 

Odor  it  autem.  Sic  lego  cum  doctissimis  viris  Yos- 


un  utckre  dans  les  entraiUes.  Eodem  sensu  Lactaiiiius 
lib.  VI,  Div.  Institut.  cap.  2i :  perniciem  rescissisvul' 
neribus  effundere.  ui  mox  notaviinus. 

Fcecunda.  Priscae  editiones,  secunda. 

Diverso.  Heumann.  legit  disperso.  Forle  legendum 
adverso. 

Amiserant^  In  ms.,  Admiserant. 

Lurida  Longe.  In  ms.,  luride  longe. 

Discreverat.  Ita  ms. ,  Discreverai  a  diuresco ,  non 
autem  a  difcerno.  Rarum  verbum.  Discreuo^  pro  dis- 
tendo;  discrescere^  vel  distendere  aut  potius  disteiKii, 
Gallice,  itendre  davantage.  Plures  voluiit  legi  incre" 
verat. 

Per  annum  perpetem.  Id  cst,  integrum,  totum.  Sic 
et  LacUintius  lib.  vii,  cap.  26:  Tttn^  per  septem  annos 


«o  elBolKrello  umus  Uuer»  adjecUone.  pro  Oiari.  j,  ^^^r^^/r  ofc.  Vide  siraUem  An.iocbl 

la(^fit,  quod  est  ui  ms.  -'       ^  -  —     ... 

Comestum  a  vermibus  et  in  putredinem  corpus.  Ilaec 
vera  nobis  videiur  lectio,  comestum  rclerendo  ad  cor- 


pus.  quod  roox  sequiiur.  Ms.,  Comestus,  male.  Non- 
nulli  maluut  Gomestur^  id  est,  Comeditur. 

Clamores.  Forte  liic  addendum  aram^  ut  apud  Yir- 
giliuro;  et  sic  legendi  hi  duo  versus : 

Clamores  simul  borrendos  ad  sidera  tollit, 
Quales  mugitus,  fugit  cum  saucius  aram 
Tauras. 

Yirgil.  11  iGneid.  v.  222  etseqq. 

Coactaetcatida  animalia.  Ita  ms.Yireruditus  mallet 
incocta^  pro  viva. 

Eticeret.  in  ms.,  eligeret ;  mendose. 

Queis  resolutis.  Animalia  illa  non  apposita  foerunt 
vulneribus  sine  fasciis,  quarum  ope  melius  ulceratia 
partibus  applicarentur,  suojque  loco  insisterent.  Obli- 
gabautur  ergo  cum  vulneribus  animalia ;  et  quando 


historiam,  lib.  ii  Macbnb.  c.  9.  RufOu.  lib.  viii ,  cap. 
^.  Oros.  lib.  viu  c.  28. 

Novi  dotoris  urc^fnfii.  Heumann.  legit,  nam  vido- 
loris  urgente. 

Dei  templum.  Scilicet  Mcomediae. 

Satisque  pro  scelere  faclurum.  Ita  et  Lactantius 
lib.  V  Div.  Insiitut.  cap.  15  :  (Jt  pro  fadnore  suo  sa- 
tisfaceret;\\h,  vii,  cajp.  1  :  Satis  et  huic  parti  faciamus; 
et  lib.  IV,  c.  17  :  Stpeccata  nostra  confessit  satisDeo 
fecerimus.  Nota  divisa  bipartito  verba. 

Edictum  mtst/.  Id  est ,  emisU.  Esut  apud  Eusebiam 
lib.  VIII,  cap.  17,  ex  latiiia  lingua  translatum  ab  eo 
in  Graecuni  sermonem ,  et  dein  ex  Grieco  versum  in 
laiinum  a  Rulfino ,  ut  ipse  docet  :  Ha^  de  tatino  in 
grcBcum  versa  nos  rursum  transfudimus  in  laUnun^. 
Quod  igitur  hodie  legimus  primum  latine,  benefi- 
cium  est  Laciaiitii.  Baluz.— De  tempore  missi  edicii 
vide  Not.  ad  iiiiliuin  c.  35. 


S49 

XXXIV 

BDICTUII  GALERII. 

IiUer  catera  qucs  pro  Reipublim  semper  commodh 
atque  utilitale  disponimus ,  nos  quldem  volueramus  an- 
tekac ,  juxta  teges  veteres  et  publicam  disciplinam ,  Ro- 
manarum  euneta  corrigere,  atque  id  providere,  ut 
stiam  Christiani,  qui  parentum  suorum  retiquerant  sec- 
ttm^  ad  bonas  mentes  redirent.  Siquidem  eadem  ra' 
thne  tanta  eosdem  Christianos  vohtnlas  invasisset ,  et 
tanta  stuldtia  occupasset,  ut  non  itla  veterum  insti- 
tnta  sequerentur,  quw  forsitan  primum  parentes  eorum- 
iem  eonstituerant :  ud  pro  arbitrio  suo ,  atque  ut  his' 
dem  erat  tibitum ,  ita  sibimet  leges  facerent ,  quas  ob- 
servarenl ,  et  per  diversa  varios  populos  congregarent. 
Denique  cum  ejusmodi  noslra  jussio  extitisset ,  ut  ad 


AD  DONATUM  CONFESSOREM.  250 

A  solemus  cunctis  hominibus  veniam  indulgere  ,  promp^ 
tissimam  in  his  quoque  indulgentiam  nostram  credidi- 
mus  porrigendam ;  ut  denuo  sint  Christiani ,  et  conven' 
ticuta  sua  componant ,  ita  ut  ne  quid  contra  discipli' 
nam  agant.  Alia  autem  epistola  judicibus  significaturi 
sumus^  quid  debent  observare.  Vnde  juxta  hahc  indti/- 
genliam  nostram  debebunt  Deum  suum  orare  pro  m- 
lute  nostra,  et  Reipubiica,  ad  sua^  ut  undiqueversum 
Respubtica  perstet  incolunus^  et  securi  vivere  in  sedi^ 
bus  suis  possint. 

XXXV. 

Hoc  edicium  proponilur  Nicomediae  pridie  Kalen- 

das  Maias,  ipso  ociies,  et  Maximino  ilerum  Coiisu- 

libus.  Tunc  aperiis  carceribus,  Donate  carissime, 

cum  cseieris  confessoribus  e  cuslodia  liberaius  es. 


uterum  se*instituta  conferrent,  multi  pericuto  subju^  fi  cum  tibi  carcer  sex  annis  pro  domicllio  fuerlt.  Nec 


^H',  mutti  etiam  deturbati  sunl;  atque  cum  plurimi  in 
proposito  perseverarent ,  ac  videremus  nec  diis  eosdem 
cuttum  ae  religionem  debitam  exhibere ,  nec  christiano^ 
rum  Deum  observare ,  contemptatione  mitissinue  nostros 
clepuniia  intuentes  et  consuetudinem  sempitemam ,  qua 


VARIORUM  NOTiE. 


tamen  ille  hoc  facio  veniam  sceleris  accepit  a  Deo  : 
sed  posl  dies  paucos ,  commendatis  Licinio  conjuge 
sua  et  filio,  atque  in  manu  iraditis,  cum  jam  toiius 
corporis  membra  defluerent,  borrenda  tabe  con- 
siimptus  est.  Idque  cognitum  Nicomediae  Id.  roen^ 


Edictum.  De  hoc  edicto  vide  Eusebium,  lib.  viii 
Bist.  Eccl.,  cap.  17. 

Ad  bonas  mentes  redirent.  Ejurando  scilicet  Cbris- 
lianani  religionem  in  pag.inismi  gratiam,  qui  Galerio 
sola  bona  religio  erat.  Bauld.— Lact.  I.  v,  c.  19,  ad 
lioc  forfas&is  edictum  respiciens  :  Sed  hcec  ipsa  igno- 
ratio  effidt ,  iii  in  persequendis  sapientibus  tam  mali 
mt.  fmgantque  se  iltis  consuterej  illos  ad  bonam  men- 
tem  velle  revocare, 

Primum.  Priscs  ediliones ,  primi. 

Bisdem.  Vel  eisdem  :  apud  Kusebium^^Exaoro; ;  at- 
quc  ideo  leghse  videlur,  cuique. 

Diversa,  Adde ,  loca. 

Denique.  Heumann.  legit  proinde ,  quia  in  Eusebio 
est  TOcyajOoOv. 

Deturbatk.  Apud  Eusebium  legiliir  TapoL-/fihniC 
irowToeovf  ©overrovc  xmiftpov.  Proinde  Lactantius  scri- 
bere  debuit,  perturbati  et  variis  mortibus  affecti  sunt. 

Ueumamnus. 

Observare.  Subatidi  palam. 

Contemplatione.  Ita  legcndum.  In  ms.  est  vero  con- 
temptaiione. 

Jn  lus.  Docti  legunt  tantum  /iis. 
.  Credidimus,  Ms.,  credimus. 

Conventicula  sua  componant.  Ilxc  de  reaediGcandis 
Cbrislianorum  ecclesiis  nonnulli  intelliguut;  alii  de 
eonim  coetibus  celebrandis ,  quod  reciius  est  :  sic 
Gallice ,  tenir  teurs  assembtdes. 

Ne  quid  contra  disciptinam  agant.  Plinius  1,  lib.  x , 
ep.  S2  (79).  Si  qui  contra  dtsciplinam  gesserinl,  \i 
est ,  egcrint.  Bun. 

Atia  autem  episiola.  Ms.,  Aliam  aiuem  epistotam  : 
am  pmeponendum  per;  aut  ;legendum  ut  repositum 
cst  in  lextu. 

Significaturi  sumus.  Male  Riiffinus,  indicavimus^, 
rein  quasi  jam  peractam  narrans,  cum  ad  futurum 
referatur.  Neque  istnd  tribuendum  est  errori  typo- 
graphorum ,  cuin  hanc  lectioiiem  exhibeant  tres  ve- 
iQsti  codices  mannscripli  bibliothecae  Colberlina!. 
Chrisiopborsonus  et  Valesius  recie  verteruiit  signi- 
fieabimus.  Baluz. 

Persut.  Ms.,  Perstetur^  mendose. —  Attamen  Bu- 
aemaonus  babet,  pra^stetur  incolunns  et  noiani  se- 
qoentero  exhibet.  -^Prcestetur  incotumis.  Editi ,  per- 
stet;  at  ros.  persielur  :  unde  commodo,  uti  Criiico 
qnoqoe  anonynioel  Heumanno  visum,  prcestetur.  Nam 
Euscbius  verlil  7r«pa<yx«^-    Si  cui  lamen  placeal 


perstet,  conferat  cap.  18,  fin.  Respublica  staret  inco' 
tumis.  Buif. 

In  sedibus  suis.  Ruffinus  vertit  in  taribus ,  qiiemad- 
modum  legitur  in  uno  codice  Colberiino.  Sed  alii 
mss.  et  ediliones  habent  in  taboribus.  Christophor- 
sonus  verlil  in  suis  famitiis  ;  Valesius ,  in  suis  domi' 
ciliis.  Baluz. 

^  Hoc  edietum  proponitur  Nicomedim  pridie  lcatend. 
maias.  Cmi  in  titulo  praifati  edicli  Calerius  Maxt- 
mianus  dicaiur  tribunitisc  poteslaiis  xx  constat  illud 
emissuin  esse  post  kalendas  martias  currentis  anni 
(511) ,  quibus  tribuuiiiam  potesutem  xx  auspicatus 
est  idem  Galerius.  Post  illum  diem  datum,  ex  num- 
mis  etiam  graecis  apud  Gohzium  certuin  redditur. 
(Jltimus  enim .  in  quo  anniis  Augusti  ejus  imperii 
notalur,  exhibet  hos  caracteres  L.  Z.  id  est ,  annus 
septimus.  Nam  cum ,  Lactaniio  teste ,  kalendis  maii 
anni  cccv  Aiiguslus  rcnuntiaius  fuerit,  kalendis  maii 
currentis  Christi  anni  seplimum  imperii  Augustei 
annum  incoepit.  Quare  cum  idem  imperator  jam  dc- 
ficiens  edictum  illud  promulgarit ,  apparet  Lactanlii 
sentenliam  Galerii  Maximiani  nummis  corroboraiam 
esse ,  perperamqiie  scripsisse  Valesium  in  noiis  Eu- 
sebianis ,  aliosque  viros  doctos,  edictum  illud  aute 
mensein  martium  datum  esse  (Paqius  in  Critic.  Bu' 
ron.  ad  an.  Chr.  311 ,  num.  12  et  15). 
D  Prodiii  tandem  absoluto  anno  persecutionis  viii , 
ineunie  ix,  edicium  Galerii,  quo  persccutio  penitus 
extincta,  inter  kal.  martias  qiiibus  xx  iribunitiam 
poteslatem  inchoaverat,  et  pridie  kal.  maias,  quod 
Nicomediae  dicit  propositum  fuisse  Laciantius)  Dod- 
wetlus  Diss.  Cyprian.  XI  ^  num.  82). 

Jpso.  Nempe  Galerio  Maximiano.  In  ms.,  ipsa. 

Ipso  oc^es ,  et  Maximino  iterum  Consutibus.  Anno 
sci]icet511 ,  Maximino;  in  ms.,  Maximiano, 

E  custodia.  Iii  ms.,  etcustodia. 

Fuerit.  Vel  fuisset. 

In  manu.  Pro  in  manum,  in  sexto  casii  pro  quarto : 
infra  cap.  59,  sub  initium,  in  matrimonio  postulat; 
et  saepe  apud  eumdem  Lactantium;  lib.  iii,  cap.  5  : 
Quas  in  rerum  natura  cadunt;  lib.  iv,  cap.  17  :  /n  f«r- 
ra  tolo  et  eorpore  et  ore  projectum  ;  lib.  de  Opif.  cap. 
2 ,  in  ea  sunt  relegata  regione. 

Membradefiuerent.  Nonnulli  mallent,  difftuerent , 
nl  esl  lib.  mJDiv.  Institut.  cap.  1 ,  corruptum  vanes- 
cit ,  ac  difjtuii;  et  cap.  20  :  Corpus  relictum  ab  anima. 


m  FIRM.  LACTANTU  LIB.  I>E  MORT.  PERSECUT.  S» 

sis  ejasdem ,  cum  futura  esseot  vicennalia  Kalendis  A  nis.  Quibus  annuens ,  doto  nore  sacerdotes  maxi- 

mos  per  singulas  civitalea  singuloa  ex  primoribus 
fecit  9  qui  et  sacrificia  per  omnes  deos  suas  quotidie 
facereut,  et  veierum  sacerdotum  minislorio  subni&i, 
darent  operam » Cbristiani  uequo  (abricarent,  neque 


tlarliis  impendeniibus. 

xxivi. 

Quonuntio  Maximinus  audilo,  disposilis  abOriente 
cursibus  pervolavit,  ut  provincias  occuparet ,  ac  Li- 
cinio  morante ,  omnla  sibi  usque  ad  Treium  Cbalce- 
donium  vindicarel.  liigressusque  Biibyniam ,  quo  sibi 
ad  prxsens  favorem  couciliaret,  cum  magua  omnium 
laeiiiia  susiollii  censum.  Discordia  inter  ambos  iinpo* 
ralores ,  ac  pene  bellum.  Diversas  ripas  armati  tene- 
bant.  Sed  condiiionibus  certis  pax  et  amicilia  compo- 
nitur,  et  in  ipso  freto  foedus  fit ,  ac  dei^teraQ  copuian- 
tur.  Rcdit  ille  securus,  et  iit  quatis  in  Syria  et  in 
iKgyplo  fui(.  tn  primis  indiilgentiani  Clirlstianis  com- 


publice  aut  piivatim  colerent :  sed  comprebeiisos 
suo  jurc  ad  sacrificia  cogerent,  vel  juiiicibus  oiirer* 
rent.  Parumque  bocfuit,  nisi  etiam  provinciis  ez  al-" 
tiore  dignitatis  gradu  singuios  quasi  Pontiiioes  super^ 
poneret ;  et  eos  utrosque  candidis  cbiamydibus  orna- 
tos  jussitiocedere.  Facere  autem  parabai,  qunpoi^ 
dudum  in  Orientis  panibus  (ecerat.  ^iam  cum  de* 
mcntiam  specie  tenus  proflteretur,  occidi  servos  Del 
veluitydebilitarijussit.  luque  eoiiIessoriiMis  efliNko- 
bantur  ocuii ,  ampuubaotur  maous ,  pedes  detruiiGa-* 


muni  tilulo  daiam  tollit,  subornaiis  legaiionibus  civi- 

catum,  qux  pelereiit,ne  intra civitates  suas  Cbristia-  B  baotur,  oares  vcl  auricuLBdeseeaiNmtur. 

nis  conveniicula  extruere  liceret,  ut  suasu  coactus  XXXVU. 

et  in())u1sus  facere  viderelur,  quod  erat  sponte  factu-         Uxc  ille  moiiens » Constantioi  littoris  deterreiur* 

VARI0RUM  !fOT^. 


difiuU.  tJlrobique  io  mss.  rec.  et  omnibus  fere  editis 
6st  defliAt. 

Id.  mensis  ejuidem.  Cum  hic  ante  menm  io  ras.  sil 
vacuum  duarum  dunlaxat  litterarum  spatium,  nuUam 
aliam  voeem  sobstituere  posse  credidi  quam  Id.  pro 
idibui  mensis  ejusdem  maii ,  quo  mense  inaio  obiit 
Galerius  anni  aerae  Vulgaris  311.—  Nicoinedice.., 
meiisii  ejtthdem.  In  ms.  legitur  :  Idquecognilum  iViVo- 
fnedice  memii  quidem ,  quum  fulura  estenl  vicennaUa 
Kl.  Mar.  impendentibui.  Bu.v. 

Kalendli  matliis  impendenlibui.  Scilicet  sequenlis 
anni  3(2. 

Maainiltm.  In  m.  Maxinwmui.  C 

Pervotavit.  Heumann.  le^l  provolavit,  quia  apud 
Livinm  lcgitoi',  infemii  hoitti  provolanl  duo  Fabtt. — 
PervoiavH.  Heum.  provalavit.  Bene ,  ntsi  pervolmfit  in- 
dfcat  dilfgertiiam  in  accelerando  itincre,  ut  per  in 
con^posiiis  aoget  vim  .verbi  ^  unde  interprcs  Gall.,  w 
TtkdH  en  dilwenee  dmn  fOri^ni.  Btm. 

Frakm  Ckakedeimum.  M  esl,  Bosphorom  Thra- 
clom,  cui  adjaccl  in  Bithytiia^Cbalcedon. 

Ad  priBieni.  Lactaiilius  Instit.,  I.  vii,  c.  6  :  Et  qum 
alia  non  niii  ad  prttieni  valent ;  cap.  10  :  fitia  omnia 
tmporalia  iunt ;  dd  prwteni  eommoventwr ;  cap.  15 : 
Quathvii  ad  prasem  virtutem  Dd  honuniHi  oitende- 
ret;  Rbro  de  Ira  Def,  cap.  tt  :  Non  ad  prtttem 
noxium  auemque  ptmH.  Ccftvnt. 

SuitotRt.  Heuman.  legit  iUitaHt. 

X>fsa>rtft(i.'Hs.,  DiiCOfdiam. 

Pene.  In  ms.,  pena,  mate. 

Divenai  ripai.  Id  esi,  littora  fretf  Cbalceifonfi.  — 
Bfvenai  ripai.  Litiora  fretf  Chatcedpnil  armati  tene-  f% 
bant ;  fn  Bithynia^  ora  Maximianf ,  io  Throciflc,  Lici- 
ikfaol.  Cell. 

Armati.  In  ms.,  armata. 

Freto.}nmi.,fretu. 

ReditiUe.  Scilicet  Maximinus. 

Communi  titulo.  Ita  legcndum  essc  censent  doctls- 
sfmi  vtri  Colelerias ,  Cangins,  Cuperus  et  Columbus. 
Respicit  enim  Lactantius  ad  Consiitntionem  editam, 
cap.  XXXIV,  aua  pro  more  (om  recepto  inscripta  erat 
nominibus  Maximidni  Galerii  et  Maximini  Dazse, 
id  ^t,  Amimimf  titulo.  In  ms.  esi  corriipte  iuteto. 

CommiieiUu  extrmrB  licoret.  CcwrnitiaUa,  id  esl, 
Ecclesias. 

Vt  9ua$u  coaeiui  et  inxpukm  faoere  ffideretnr.  Ita 
ms.  Recie  qoidom,  m  puio.  Saaeu  a  stsadeo.  Suadert 
auiem  leaem^  est  commumbnH  suf ragfis  postukire  le- 
gem.  Gauiee  Acerem,  porffr  toution  iuffrage  iur 
«ne  loi.  ttaqoe,  «t  iuoiu  ceactui^  esi  quasi  diccrei, 
^mmeyoyaftr^r^port^  par  lei  iaffratfei  de  tontei  la 


viUei  qui  demandaient  eette  loi, 

Maximoi.  In  ms.,  Maximui. 

Deoi.  In  ms.,  doi  :  forie  eliam  domoi  iuai ,  quod 
bonuin  sensuin  enicit.  Elige. 

Per  omnei  deoi  iuoi,  Id  est  per  omnia  deonHii  soo  - 
runi  tenipla,  seu  in  oninibus  templift. 

Subnin.  In  ms.,  suhnexi.  •—  Minieterio  eubnixi.  Ex 
more  Laeiantii ,  iib.  iv  Insi.,  cap.  iQ :  luridkiiene 
eubnixij  lib.  iv,  eap.  10  :  Petettau  iubnixum  ;  Hb. 
V,  cap.  H  :  Gtadioritm  poteeMe  suinM.  Boit. 

^arfiH  operam^  ChriitimU  neque  fabrkarent.  Sub- 
aodiendum  ui.  Veilem  faeeree^  prO  vettem  ui  facetes. 
Quam  vellem  dotni  mamiiies,  pro  «r  <loiftt  manmses. 

Coterent,  Mallem  com  Gaieo,  GHtico  aitonymo, 
Henmanno,  cokenl,  Bon. 

Comprehemoi.  In  ms.,  amprehensus. 

Cogerent.  ]n  ins.,  cogeret. 

Parum  koc  fuit,  nisi  etiam.  En  Laetoiitii  styiom, 
lib.  I,  cap.  10  :  Parum  videbatur  niii  eliam;  i^.  T, 
cap.  9 :  Pamm  habent...  niii  etikm ;  iib.  vn ,  ctip.  %  : 
E$  koc  parumest...niiietiam,Bvn* 

Superponeret.  Hoc  vcrbuin ,  inqofl  Colombus,  frc- 

Suentissimom  itlo  aevo ;  addit  occurrere  etiaiii  apud 
[inucium  Felicem.  Lacianlius  ipse  Ifb.  it ,  cap.  ^  : 
Quid  capilibui  vestrii  terram  iuperponitii  f  Btn. 

Candidis  ehlamydibui,  etc.  Scilicet  candidf  coloris 
vesies  induebant  sacerdotes,  excepiis  Hs ,  qui  inferis 
operabaniur,  oti  notissiinum  est.  Et  sic  in  specie  do- 
cet  Porphyr.,  iv,19  de  Absi.  ffpofioTfltc  Jovis  in  Crela 
usos  csse  ejusmodf  vestimeniis.  Silius,  lib.  ni ,  sn  • 
cerdoti  veitem  niveam  tribuit  ;  Plinius  Druidibus  ca/i- 
didaniy  lib.  xvi,  c.  ulu,  et  Apuleius  Antistibns  sacro- 
nim    candidum   tinteamen,  iib.  ii.  CmPER. 

.  QucB  iumdudum.  Quod  advcrbium  deest  iii  priscis 
editis;  iegiturautem  in  ms. 

Clementianiipecie  Unui.  Niliil  frequentius  his  voci- 
bussic  Junctis  apud  Lacianiium;'  nec  atliiiet,  opinor, 
exscrii)ere.  Inter  lam  varia  aotem  geneFa  crudelitatis 
iilud  peuimum  genus  at^  cui  clemeuliai  ipeda  falsa 
blanditur :  iUe  grawar^  ille  savior  est  canafex,  qui  ne- 
minem  slatuU  eccidere.  Laciant.,  lib.  v  Divin.  iiisL, 
cap.  11. 

Debitisari  jussit.  U  esi,  muiiiari,  q^emadmodum 
iHi,verbi  gratia,  Coiifessores,  quibus  omdisnci  lt;rro, 
dsfriiituti  fuetunt  sinieiri  papHttfS,  Vide  EoseiTium, 
lib.  vm,  cap.  li,  et  lUy.  i  ^  YHa  Gonsuntiiii,  c»p; 
58,  iibi  in  Interpr^atimK»  ValeBii  irnsfAii  per  err^^ 
rtm  nomen  Ltmnii,  pro  noniiue  MflJsMm'. 

Litteris.  In  ms.,  lilteras.  De  his  lineris  vide  Buse- 
btom,  Uistor.  Eccles.,  lib.  ix,  eap.  9. 


355  AD  DONATUH  COMFESSORfiM.  254 

DissimaltvUergo.  Et  tameo  si  quis  incideral»  mari  A  sinedeleciu,  sine  modo;  quum  saiellitas  uniTersos^ 

quorum  numerus  ingens  erat ,  pretiosis  vesiilius  et 


occuiie  mergebalur.  Consuetudinem  quoque  suam 
uon  ijitermisit,  ut  in  palatio  per  singulos  dies  sacrid- 
carelur.  Et  tioc  primus  invenerat,  ut  animalia  omnia, 
quibus  vescebatur,  non  a  coquis,  sed  a  sacerdoiibus 
ad  aras  immoiarenlur,  nibilque  prorsus  mensx  appo- 
neretur,  nibi  autdelibatum,  aut  sacriGcatum,  aul  per* 
fu&um  mero ;  ut  quisquis  ad  coenam  vocaius  esset , 
ioquinatus  inde  alque  impurus  exireu  In  c:cleris 
qnoque  magistri  sui  similis.  Nam  si  quid  reli- 
qoi,  velDiocles,  vel  Maximianus  reliqueruiit ,  bic 
abrasit,  sine  ullo  pudore  aurerens  omnia.  Itaque 
horrea  privatorum  ciaudebanlur,  apotbecx  obsigna- 
bantur,  debiu  in  futuros  annos  eiigebantur.  Ilinc 
laffles,  agris  ferentibus;  liinc  charitas  inaudiia.  Ar 


aureis  nummis  expungeret ,  gregariis  et  tyronibus 
argentum  daret ,  barbaros  omni  genere  largitionis 
honoraret.  Nani  quod  viventium  boiia  vel  aufereiiat « 
vel  doiio  suis  dabai,  [prouij  quisque  petierat  aliena , 
nescio  an[non]agenda$  illi  ruisse  gratias  putem.quod 
roore  clemeniium  iatronum  iucrueiita  spoiia  deirabe- 
bat. 

XXXVlll. 

Illud  vero  capitale,  et  supra  omnes,  qui  fuerunt , 
corrumpendi  cupidilas,  quid  dicam  nescio,  nisi  ca'C;i 
et  elfraenata ,  et  lamen  bis  verbis  exprimi  pro  indi- 
gnatione  sua  non  poiest.  Tincit  officium  linguie  sce- 


meaiorum  ac  pecorum  greges  ex  a^ris  rapiebaulur  B  '^*"*^  magniiutlo.  Eunuchi,  leuoncs  scrulabaiilur  oni- 
adsacriiicia  quotidiana,  quibus  eos  adeo  corruperat,  nia.l]bicumqiienberaliorfacieserat,secedendumpatri- 
Qi  aspemareotor  anoonam ,  et  effundebant  passim     bus  ac  mariiis  fuiL  tetrahebanlur  nobilibus  foemiiiis 

YARiOiieM  NOTiS. 


Mergtbalur.  In  ms.  nurgebatUur» 
Palalio.  li)  iiis.  Palatium. 
'  Delitatnm.  Erat  parlicula  ccenaB  parat»,  quam  de- 
cerpUfTi  diis  offerebant.  Solebant  autem  cibos  eliam 
libare.  Sil.  Iul.,lib.  7: 

Prifnum  Vest»  detersit  bonorcm, 
Undiqae  el  lu  mediam  jccll  (ibanHaa  flammao). 

Quod  Dtonysius  Halicarn.,  iv  Antiqnil.  Rom.,dicit, 
Coaiarmm  fjriiiliitas  Hbare.  Gitevies. 

SacrificaiHm.  Est,  quod  ex  viciima  diisoblala  prse- 
cisimi  eral  in  epulas,  ut  solebant  pariem  victiniarnm 
prosecare  et  adolere,  pariem  sacerdolum  et  sacrift-  G 
csniiom  epulis  reservare.  Grjevius. 

Perfusummero.  Scilicet  qno  solebani  supplicarc, 
uthi  cibi  quasi  sacrarcntur,  Quis  eniin  ignoral  thuro 
et  vino  solitosveieres  supplicarc,  eiiain  inter  epulas  ? 
Uorat.,  IV  Carmin.,  5,  de  Augusio  : 

Te  Dieiisis  adbibet  deum. 
Xe  mulu  prece,  te  pmseqiiilur  mero 
Defuso  pateris,  et  laribus  tuum 
Hlscel  numeu. 

Gft^vits. 

If a^'s/n  siii  imitVfi.  Scilicct  Galerii  Maximianl.  Ita 
SQpra,  cap.  21  magnitudini^  $ucb  timiUimos. 

Retiqui.  Hcumannus  dclet  hoc  vcrbum. 

Apoihecos.  Id  est,  celliB  vinariae,  de  qaa  voce  Ph.ic- 
dras,  lib.  IV,  fab.  I. 

Debita.  Ilenman.  addit  tributa. 

Mine  fames ,  agrti  ferBniibms.  Ita  ms.  nihH  mnun- 
dum.  Agris  (emtifkbuSy  id  esl ,  licH  agrit  ferentibus. 
Vide  prsceaeniia  ir^aitr...  htnrea  pritaiorum  ctaude-  j^ 
bantur,  etc.  Editi  lcgiint  non  ferentibns ,  miiiiis  bene. 
—  Hinc  fames ,  agrii  ferentibus.  Alii  corrigunt ,  o^ni 
«OR  ferentibns ;  alii ,  agricotis  nan  ferentibns,  Et  recie 
Nurrius  :  Quamvis^  inquit,  agn  mullos  fructus  fer- 
rent,  homines  tasien  nme  enecabantur;  quia  Maxi- 
mini  satelliies  et  vina  cuncU,  et  fruges  oinnes ,  ac 
qo«cii«Kfue  agrt  ferrent,  Imroani  crudeliuie  aufere- 
bant,  «i  ea  in  fisei  pui>l.  gratiam  aliis  io  regiontbus 
veoundarentor.  Bvii. 

InneiKorMm »  etc.  Haec  omnia  valde  corrupU  sunt 
tnm  iii  M.  tum  in  ediiis,  iu  ul  vix  iiiielligi  queant. 
£a  vero  sic  legenda  esse  credidi :  Armentorum  ac  pe- 
coruat  gre^es  ex  agris  rapiebantur  lut  sacrificia  quoti' 
diaiM ,  ^i6tii  auUcos  adeo  corruperat ,  ul  aspernaren' 
tur  annonam ;  ei  effundehant  pasaim  sme  delectu ,  sine 
modo ,  cum  sateUiles  universos ,  qudrum  numerus  in- 
gens  eral,  pfelliom  vestibus  et  aureis  nummis  excoleret 
( id  est,  demufcerel),  gregariis  et  tironibus  argentum 
daret ,  barbaros  omni  genere  targitionis  honoraret. 


Eos,  Vel  itfoi ,  id  esl ,  auticos. 

Carruperat.  Quia  |am  mo^  bvalQerat,  Qt  hi  fonvi- 
viis  carnes  praeberentur,  qu»  Idolis  Mnm  Aieniiil. 

Effundebant.  Alii ,  effundebat. 

SatettHes,  h\  ms.  tites ,  sine  ulla  lacuna  :  verum 
cum  doctiss.  Toinardo  et  Tollio  reposui  satelliies ; 
nOstraque  eorreclio  eonflrmator  tum  ex  iequentibns 
dono  suis  dabai ,  lum  ex  RurftHti ,  ib.  vm ,  ^ap.  17  : 
Um/e  ei  numie$  ami ,  m  fla  dixerim^  eohgregat^s  fami' 
liaribus  nHi  ac  sateltitibm  larg^atur ;  H  LaeMHitiii» 
Infra ,  ctp.  58 ,  sub  linem  :  His  satellitibus  et  protec* 
toribus  cinctus. 

Expungeret.  Ms.,  Expmgermit, — Aureis  nummis 
exnungeret.  Quod  est ,  sateltnes  pretiosis  vestibus  et  on- 
reis  ntfmmti.  Rejiciendijenms  est ,  pfotinus  aiitut  rnvi^ 
cem.y  Seneca ,  lib.  iv,  Ben.,  c.  40  :  Mitttre^  et  muitns 
munere  expungere.  Bun. 

Barbaros  omnigenere  largitionis  honorturet,  Us.,  oiani 
genere  targitionibus. 

Prout.  In  ms.  desideratur.  —  Dabat,  ut  quisqne. 
Prius  ediii,  dabat  proul  qmsque.  In  ms.  teste  crilia» 
anonymo ,  dabatur  quisque :  liinc  ille  criticus  reciiits 
fuit ,  dabatur,  ut  quisque^  addo ,  aliorum  pr^iil  me 
niisriuam  alibi  iu  Lactantio  observasse.  Bun. 

iVmto  an  [  uoti]  agendas  t//t  fuisjse  gratias  putem, 
Lego  cum  Cupero  an  non ,  quod  est  ironia.  Non  dcest 
io  ms. 

-  Blore  ctementium  latronum.  Sic  Salvianus  :  Latrones 
hoc  proverbio  uti  solent ,  ut  quibus  non  auferunt  vitam, 
dedisse  se  dicanl. 

Copitale.  Iii  nis.,  Capitali» 

El.  Ua  ins.  Aliis  ei,  pro  et, 

Quid  dicamnescio.  LacUnliuS,  llb.  i,  cap.  H  :  Nam 
de  infantibus^  qui  Saturno  inwiolabantur  propter  odium 
Jovis^  quid  dicam  nescio. 

Exprtmi  pro  indignatione  sud  non  polest.  Tn  nis., 
exprimere.  Quod  si  legas,  dcesse  videiur  Jilens ;  ai(|ue 
sic  esset  legenduin  ,  H  tamen  his  verbis  [mens]  exini' 
mere  pro  indignatione  sua  non  potest.  Sic  Laclantiiis  , 
lib.  VI  Diviii.  Institut.,  Cap.  25  :  Otii6tti  hoc  vcrbis , 
aut  qua  indignutione  tantum  nefas  prosequar  ?  vincit  of- 
ficium  linguoe  sceleris  magnitudo. 

Nobilibus  foeminis.  Augebai  indignitalem  rei,  quod 
nobiles  cssenl.  Nani  servile  prorsus,  el  liberis  cor- 
poribus  deiesubile  erat  ^  sic  considerari.  Serviiia  sic 
solebanl  a  mangonibus  inspicieuda  sisli  liciUnUbus. 
Goluub. — Rultnruis,  lib.  virt,  cap.  l^  i  Cui  eliam 
inter  ccstera  hoc  etiam  singulare  studium  erat,  ne  ullam 
nbii  dico  urbetft ,  sed  vd  Ireve  oppidum ,  absque  adul- 
terio  nobilium  matronarum ,  quw  per  loca  (uissent  r«- 
perto!,  vel  corruptionc  virginum  praHerlret.  Latinis/uj- 


f55  FIRM.  LAGTANTII  LIB.  D£  MORT.  PERSEGUT.  25$ 

Tesles,  ilein(iue    virginibus,  et  per  singulos,  ar- A  Maximiano  se  (radiderunt,  malo  generis  humani» 


tus  inspiciebantur,  ne  qua  pars  corporis  regio  cubili 
esset  indigna.  Si  qua  detreclaverat ,  in  aqua  necaba* 
tur ;  lamquam  majestaiis  crimen  essei  sub  illo  adul- 
tero  pudicitia.  AUqui,  consiupratis  uxoribus,  quas 
ob  castitatem  ac  fidem  carissimas  habebant ,  quum 
dolorem  ferre  non  possent.  se  ipsos  eiiam  necaverunt. 
Sub  boc  monslro,  pudicitise  integritas  nulla ,  nisi  ubi 
barbaram  libidlnem  deformitas  insignis  arcebat. 
Postremo  hunc  jam  induxerat  morem,  ut  nemo  uxo- 
rem  sine  permissu  ejus  duceret ,  ut  ipse  in  omnibus 
nuptiis  praeguslator  esset.  Ingenuas  virgines  imminu- 
tas  servis  suis  donabat  uxores.  Sed  et  Gomiles  ejus 
sub  tali  Principe  imitabanlnr  [  hoc  exemplum ,  et  ci- 
vium  ]  suorum  cubilia  impune  violabant.  Quis  enim 


ut  illi  barbaram  servitutem  fuglentes,  in  Homanos 
dominarentnr.  Hls  satellitibus  et  prolectoribus  cino* 
tus ,  Orientem  ludibrio  habuit. 
XXXIX. 
Denique  quum  libidinlbus  suis  hanclegem  dedisset, 
ut  fas  putaret  quidquid  concupisset,  ne  ab  Augusla 
quldem,  quam  nuper  appellaverat  matrem,  potuil 
temperare.  Yenerat  post  obitum  Maximiani  ad  eum 
Yaleria,  quum  se  putaret  in  patribus  ejus  luiius  mo* 
raturam,  eo  maxime  quod  habebat  nxorem.  Sed  dni- 
mal  nefarium  protinus  inardescit.  Adhuc  in  atris  ves- 
tibus  erat  mulier,  nondum  luctus  (empore  impleto. 
Legatis  pnemissis  in  matrimonio  postulat,  ejecturus 
uxorero^  si  impetrasset.  Respondit  illa  libere,  quaQ 


vindicaret?  Mediocrium  filias,  iit  cuique  iibuerat,  Bsola  poterat  :  primo  non  posse  de  nuptiis  in  illo 


rapiebat.  Primariae,  qus  rapi  non  poterant,  in  be- 
neficiis  petebantur ;  nec  recusari  licebat ,  subscri- 
bente  Imperatore,  quin  aut  pereundum  esset ,  aut 
habendus  gener  aliquis  barbarus.  Nam  fere  nullus 
stipator  in  lalere  ei ,  nisi  ex  gente  horuni,  qui 
a  Gothis  tempore  vicennalium  lerris  suis    pulsi, 


ferali  habitu  agere,  tepidis  adhuc  cineribus  mariti 
sui,  palris  ejus;  deinde  illiim  impie  facere,  quodsibi 
fidam  ;conjugem  repudiet,  idem  utique  facturus  et 
sibi;  postremo,  nefas  esse  illius  nominis  ac  loci 
feminam  sine  more,  sine  exemplo,  maritum  alterum 
expenri.  Nuntiatur  homini  quid  esset  ausa.  Libido 


VARIORUM  NOTiE. 


mina  non  solae  sunt ,  quac  viris  junctae  sunt ,  sed  et 
virgines.  Glossaria  Labbei,  Fcsmna^  Ovi^cta  quam  vo- 
cem  vulgo  per  fmitnea ,  seu  qux  foeminei  sexus  est , 
interpretantur,  quod  virginibus  quoque  proprium  est. 

Baijldri. 

Ve^tes.  In  ms.,  Vn<,  male. 

Per  singulos  arlus  inspiciebantur.  Gasaubonus  no- 
tat,  ut  servos,  sic  et  servas  nudas  ab  emptoribus 
fuisse  inspeclas.  Non  absimilis  (inquil  ToJlius)  olim 
Persarum  iicentia ,  et  hodie  Turcarum ,  atque  itein 
Persarum. 

Detrectaverat,  Ms.  legit  delractaverat. 

Tanquam  majestatis  crimen  esset  sub  iUo  adultero 
pudicitia.  Ita  ms.  Nescio  quo  pacto  dictio  pudicitia  , 
tam  necessaria  ad  hujus  loci  intelligentiam ,  in  nulla 
editione  reperiatur. 

Castitatem  ac  fidem»  In  ms.,  castitate  ac  fide. 

Monstro ,  pudidtia,  Ministro  constanter  legitur  in 
ms.  quod  ferri  non  potest ;  dictio  enim  ministri  non 
convenit  Principi.  Legendum,  Sub  hocmonstro^  pu- 
dicitias  inlegritas  nuUa;  aut ,  Sub  hoc  monstro  impudi- 
dtice,  integritas  nulta,  Almclov.  et  Bauldri. 

Ut  ipse  in  omnibus  nuptiis  prcegustator  esset.  Id  est, 
novam  nuptam  deftoraret;  si  hoc  verbo  uti  licet. 

Ingenuas  virgines  imminutas,  Imminutas,  id  est  cor- 
rupUs,vel  violaias.  Proba  ms.  codicis  lectio;  nec 
mutanda,  siquidem  ipsemet  Lactantius,  Div.  Institut., 
lib.  1,  cap.  10 ,  paulo  ante  finem,  de  spurco  illo  Jove 
Paganorum  ait :  Reliquam  suam  vitam  in  stupris  adul* 
ieriisniue  consumpsit.  Onutto  virgines  quas  imminuit. 

Conutes.  Id  est,  aulae  proceres,  qui  principem  sec- 
(abantur. 

Imitabantur  [hoc  exemplum,  et  civium]  suorum,  etc. 
Ms.,  Imitabatur,  mendose.  Pcr  hoc  exemplum  et  d- 
viuniy  quindecim  litterarum  lacunam  manuscripti  co- 
dicis  supplevi.  Aliter  tainen  legi  posset,  cum  propius 
inspicienti  appareant  in  ms.  duae  litter»  Tr.  qux  prio- 
res  suiu  litterse  vocis  Tribuni. 

In  Beneficiis.  Beneficium  eo  loco  significat  remune- 
rationem  coocessam  ob  quaedam  munia  recte  suscepta 
et  perfecla. 

Recusari  licebat.  lu  ms.  Maliem ,  recusare  liubat , 
metu  submersionis. 

Stipaior  in  iatere  d.  Sic  reposuerunt  editorcs,  pro 
i  niata  rd,  quod  est  in  ms.  corrupte. 


AGothis...  pulsi.  Ad  Galerium  Maximianum  CaBsa- 
rem  confugerunt,  et  postea  se  Maximino,  quem  Ga- 
lerius  adopiaverat,  adjunxerunt,  et  in  numerum  Sa- 
tellitum  ac  protectorum  ejus  allecti  sunt.  Baluz. 

Protectoribus.  Id  est,  corporis  custodibus. 

Orientem  ludibrio  habuit.  Ms.  pro  ludibrio^  habet 
Q  indibria,  corrupte.  Hnec  mire  conveniunt  cum  extremis 
verbis  capilis  19 :  Daia  vero...  accepit  Orientem calcan- 
dum  atque  conterendum. 

Concupisset.  Sic  et  Lnctantius,  audissel^  quasisset. 

Matrem.  PropterMaximiniadopiionem  a  Maximtano 
Galerio  factam,  cujus  uxor  et  vidua  erat  Yaieria. 

Ad  eum.  Scilicet  Maximinum  Daiam,  in  cujus 
anlam  illa  post  mariti  mortem  concesserat,  ibl  se  tu- 
tius  moraturam  esse  putans,  spreto  Licinio,  cui  eaui 
Galerius  cx^mmendaverat.  Baluz. 

Prcemisds.  Ms.,  primis. — Buneman.  sequitur  ms. 
et  habet,  Le^atis  primis^  notamque  sequentem  exhi- 
bet: — Legatts  primis.  Editi  omnes,  legatis  prwmisds. 
At  ms.  primis.  Ad  indicandam  impudeniiam  videtur 
dixisse  legatis  primis,  id  est  per  primosjam  legatos. 

Buff. 

QucB  sola  poterat.  Subaudi,  libere  respondere.  Non 
verebatur  enim,  ne  ipsam  vi  stupraret,  vei  necaret 
Maximinus.Tantumscilicet  in  Imperatoris  uxorem  vi- 
D  duam  non  audebat  tyrannus.  Heumannus. 

Ferali.  Ms.  fedali,  corrupte. 

Pairis  ejus.  Scilicet  Galerii  Maximiani,  qui  erat  per 
adoptionem  pater  Maximini. 

Fidam.  In  tns.  fidem.  Forte,  ftddem^  breviatis  lit- 
teris. 

Nominis  ac  loci.  Id  est,  dignitatis.  lib.  v  Institut., 
cap.  i  :  Nonignobitis....  loci.  Spartianiis  in  Antoniiio 
Geia,  cap.  3 :  Sed  jam  optinu  in  republica  lod.  Lain- 
pridius  in  Alex.  Sever.,  cap.  5:  Nonmagnisatis  loci. 

BUN. 

Feminam,  In  ms.  femina. 

Sine  exemplo.  Via  exemplum  secundarum  nuptia« 
rutn  in  Augusteis  feminis  habemus,  praeter  Lucillae 
Lucii  Veri  uxoris,  quam  post  viri  mortem  pater  Mar- 
cus  Antoninus  Glaudio  Pompeiano  seni,.equiiis  Ro- 
mani  filio,  invitam  tanien  iradidit.  Vide  Capitolin.  m 
Marco^  cap.  20. 

Homini.  Pro  t//i,  scilicet  Maximiao. 


SS7 


AD  DONATUN  CONFCSSOREM. 


m 


in  iraiA  furorenique  conTerlUur.  Sinlim  mulierem  Aceiitesduci  jubenlur.  Fletiisctcoinploraiio,  nnn  illius 


proscribit,  bona  ejus  rapii,  aiifert  comiles,  spadone« 
in  tormentis  necat,  ipsam  cum  matre  in  exilium  re- 
legat ;  nee  in  locum  certum :  sed  buc  atque  illuc  pne- 
dpitem  cnm  ludibrio  eitarbat»  et  amicas  ejus  afficto 
adalterio  damnai.  i 

XL. 

Erat  darissima  f<»minay  cui  ex  filiis  jiivenibus  jam 
nepotes  erant.  Hanc  Yaleria  lamquam  mairem  alieram 
diligebaty  cujns  consilio  negaiam  sibi  suspicaiur.  Dat 
negotium  Prxsidi  Cralineo,  ut  eam  cum  dedecore  in- 
terficiat.  Huic  aliae  duae  adjunguntiir,  «que  nobiles» 
qoaram  altera  Vestalem  ramulain  virginem  Rom»  re- 
liqnerat,  fogitivae  tunc  Yaleriae  familiaris.  Altera  vi- 
mm  baboit  senaiorem,  non  nimis  Augustas  proxima.  g 
Sed  Qtraque  ob  eximiam  pulcliritudinem  corporis  ac 
pudicitiam  necabatur.Rapiuntursubito  mulieres,  non 
ad  judiciam,  sed  ad  lacirocinium.  Nec  enim  quisquam 
Mcosator  extabat.  Inveniuir  quidam  Judaeus  ob  alia 
iacinora  reos,  qui  spe  impunltatis  inductus,  adversus 
iosonies  meniiatur,  Judex  aequus  et  diligens  extra  ci- 
viiateincampraesidio,  ne  lapidibus  obruatur,  protu- 
fit.  Agebatur  b«c  tragcedia  Nicaes.  Inrogantur  lor- 
menia  Judaeo,  dum  qu»  jussus  f  erat  diceret;  hae  ne] 
loquereoiur,  pugnis  a  tortoribus  coercentor :  inno- 


tantum  mariti,  qui  aderat  benc  meritx  uxori,  sed  oiii- 
nium,  quos  res  indigna  et  inaudiu  conlraxerat.  Ac  ne 
impetu  popali  de  carnificom  manibus  rapercntur, 
promoli  militari  modo  instructi  velites  et  sagittarii 
prosequunlur.  Iia  inediae  inler  cuneos  armatorum  ad 
suppliciumdeductae.  Jacuissentque  insepult^,  domes- 
ticis  in  fugam  versis,  nisi  eas  furtiva  amicorum  mise- 
ricordia  sepelisset.  Nec  aduliero  impunitas  proniissa 
persolviiur :  sed  paiibnlo  afflxus,  aperuit  omne  mys- 
terium,  et  sub  exiremo  spiritu  inquit  omnibus,  qui 
videbant,  [acj  innocenies  et  occisas  esse  testatur. 
XLI. 

Augusta  vero  in  desertas  quasdam  solitudines 
Syriaerelegata,patrem  suum  Diocletianum  per  occul- 
tos  gnnrum  calamiiaiis  suae  fccit.  Mitiil  ille  legatos , 
et  rogat  ut  ad  se  filiam  remittai.  Nihil  proficit.  Ite- 
rum  ac  saepius  obsecrat.  Non  remiiiitur.  Postremo 
cognaiiiin  suum  queindam  militarem  ac  poteniem 
virum  legat ,  qui  eum  beneficiorum  suorom  admonl- 
tum  deprecetur.  Isquoque,  imperfecta  legaiionc^ 
irrilas  prcce^  renuntiat, 

XLII. 

Codemque  tempore  senis  Maximiani  slaiuae  Gon- 
stantini  jussu  revellehantur,etimaginescum  quo  pic- 


YARIORUM  NOTiE. 

Cmitet.  Hic  feminini  generis.  Inslructi  velites  et  sagiUarii  prosequuntur.  Sic  lego 

Ipiam  cum  matre  in  exiliumrelegat.  ysHeridm  nempe  Q  cum  Baluzio  inter  sii;e  edilionis  errata,  cum  sil  in 


com  Prisca  Diocletiani  uxore,  de  qua  pluribos  aclum 
estad  cap.  15.  Ipsam,  in  ms.  ip$a, 

Amicas  ejut,  Scllicet  Valeriae.  * 

AjfEcfo.  Ms.  afflictOy  corrupte. 

Suipicaluf.  Sic  iii  ms.  Cditi  vero  iutpicabatur. 
Maximinas  acilicet  sutpicatur. 

Eratineo.  Locos  videtur  corruptus :  Praesidis  no- 
men  est.  Baluz.  —  Forsan  Eratino,  ut  sit  GraH^um 
{/Mtrtcvov,  quod  idem  ac  ipoffyuog.  Attamen  Heumanniis 
locoCraimeosuspicatur  legendum  esse  pro^ut,  quod 
verfoam  Lacuntio  est  familiare,  ut  videtur  hujusce 
libricap.  29,  30et59. 

Famuiam.  Nonnolli  legere  volunt  jure  ac  merito 
/E/tam. 

FugitiwB.  In  ms.  furtivct  male. 
Non  nimit  Auguttce  proxima.  Ita  ms.  NonnuUi  legere 
voloiit  iion  rmnut;  alii  non  niiul. 
Necabatur.  Ms.  necabantur. 


ms.,inttructibHe  mens  essagittari,  nullo  seiisu,  et  sit 
idem  litteraruin  numerus.  Rccic  cnim  hic  (inquit) 
conjungunlur.  velitet  et  tagittariif  cuin  utrique  sint 
levis  armaturx  miliies. 

Jacuistentque,  Ita  ms.  et  recle.  Deest  que  in  priscis 
ediiionibtis. 

Aduliero,  Scilicet  Judaeo.  Adullero,  in  ms.,  adul" 
terio, 

Aperuit,  Heumannus  legit  aperit. 

Inquit,  Ms.  in  quod.  Redundat  lioc  verbum ,  vel 
mutaiidum  ut  fecimus ,  cuin  ndditione  conjunctionis, 
ac  quas  deest  in  ms.  quasi  dicerel ,  ffii6  extremo  tpi- 
ritu  locutut  ett ,  vet  ait  omnibut  qui  videbaiu ,  ac  imto- 
centet  occitat  ette  tetlatur, 

Augutta.  Yaleria  nempe ,  Galerii  Maximiaiii  vidua. 

Gnarum.  Ms.  magnarum,  inale. 

Calamitatit.  In  nis. ,  ealamitatet, 

Deprecetur.  Ms.  Deprecatur.  —  Deprecetur.  Yalde 
precetur.  Gic.  lib.  n ,  epist.  24  :  Legatottenatut  non 


Inweniturquidam  Judasut,  elc.  Non  hoc  primum  a  j^  ^^^^^^^A^^^^p^^n,^  ,^/ad  bellum  denuntiandum 
Maximino   inventum.    Prajiverat   enini  illi  vir  boni      mi^grat.  —  Deprecetur,  Ms.,  deprecatur.  Illud  prius 


exempli  Nero«  cum  Octaviam  nxorem  repudiare  vel- 
letin  gratiam  Poppea;  Yide.  Tacit.  lib.  xiv  Aniialium. 

Judex  tequut  et  diligent.  Ironice  dictum. 

Obruatur.  Scilicet  a  civlbus,  qui  earuin  innocentiam 
Doverant;  vel  forte,  ne  Judaeus  ipse  ob  falsuiu  testi- 
monium  lapidibus  obruatur. 

Juteut  erat  diceret;  hm  ne  loquerentur.  Sic  reslituit 
criticos  anonymus,  qui  ins.  inspexerat  in  quo  qua- 
tuordocim  circiter  desunt  litterae.  Alii  leguiii  iuttut 
elam  erat,  palam^  et  sic  legendum  esse  conjiciebat 
doctissimus  Nic.  Heinsius.  At  in  ms.  legi  loquereniur 
et  eoercentur,  quae  nolui  mutare. 

Jubentwr.  Adde,  ad  supplicium. 

Tantum.  Ms.  tanti. 

Contraxerat,  Id  est,  advocaverat  ad  spectaculum. 

Manibut.  In  ms.  ttiantM. 

Promoii.  yelvrogretti,  vel  ut  volunt  quidam,  duces 
nulitareti  qaiadordioes  priores  promou  ^unt. 


reciius ,  pro  precetur,  ex  indole  Laclaniii ,  ciijus 
exempla  iiidicari  ad  lib.  iii  Instit.  cap.  17.  Buii. 

Imperfecta  legatione.  Iia  ms.  nonnulli  eruditi  legi 
volebant ,  perfecta  legatione.  Quam  iiliimani  lectio- 
nem  valde  probat  Bunemannus  nolam  sequeniem 
exliibens :  —  Perfecta  legatione.  Sic  omnino  cum 
Heinsio  legendum  pro  edil.  ex  ms.  imperfecta ;  nisi 
malis ,  jam  perfecta  legaiione.  Bun. 

Eodemque  tempore,  Ita  ms.  Duo  eruditi  viri  vellent, 
eqdem  quoque  tempore. 

Senit.  In  ms.  tentx. 

3laximiam.  Herculii  nempe. 

Senit  Maxinuani  ttatuas...  reveltebantur.  Gonfir- 
mantur  ab  Cusebio,  hist.  Cccl.  lib.  vm,  cap.  43  ; 
lib.  I  Yitae  Gonstantin.,  cap.  47,  de  quibiis  dispii- 
tant  Baluzius  et  Nurrius.  Bdn. 

Imaginet  cum  quo  jnctut  ettet.  Ita  ms.  absqoe  uU^ 
lacuna.  Post  imaginet^  yldetur  deease  iUiut, 


FIRM.  LACTANTII  LIB.  DR  IIOaT.  PERSECUT.  260 

tus  csset ,  detrahebantur.  Et  quia  scnes  ambo  siinul  j^  Ua  ,  utriusque  imagines  simul  locantur.  Maxeniius 


plerumquc  pleti  erant ,  et  imagines  aimul  depone^ 
toniar  aroboram.  Itaqae  qanm  viderel  Tlvns ,  quod 
nntli  unqnara  imperatorttm  acciderat »  duplici  a^gri- 
mdine  affectne ,  moriendum  sibi  esse  decrevit.  Jae« 
tabat  90  b«c  atqne  ttluc ,  a^stoante  anima  per  dolo- 
rem,  neesomnum/necctbum  capiens.  Sospiria  eC 
gemitus ,  crebrse  lacrymae ,  jugis  vototatio  corports, 
minc  in  lecto,  nnncfoumi.  l(a  viginti  annoramfeti- 
Cissimiis  imperator,  ad  hnmDem  vitam  dejectns 
adeo  ,  et  proculcatusinjnrfis,  atque  in  odium  vitas 
dejecius,  postremo  fame  atque  angore  coofectus  eat. 

XLIIl. 

Vnus  jam  supercrat  de  adversariis  Dei ,  cujuf 


tanqnam  divlnum  aoxiliom  libenter  amplectitur. 
lam  enim  bellom  Constantino  Indixerat ,  qoasi  ne- 
eem  patrissui  vindicaiurus.  Unde  suspicio  inciderat, 
senem  illnm  t»m  exitiabiiem  finxisse  discordiam 
cum  filio ,  ul  ad  alios  succidendos  viam  sibi  faeeret » 
qutbus  omnibus  sublatis  ,  sibi  ac  filio  toiins  orbis  im- ' 
perium  vindicaret.  Sed  id  falsum  fuil.  Nam  id  propo- 
siti  habebat ,  ul  et  filio ,  et  coeteris  extinctis ,  se  ac 
Diocletianum  resiitueret  in  regnum. 

XUY. 

iam  mota  inter  eos  foerant  arma  cWllia.  Et  qoani- 
vis  se  Maxentius  Romn  oonlineret ,  quod  responsuni 
eeceperat,  periturum  «sse,   si  extra  porus  urMs 


nunc  exiium  ruinamque  subnectam.  Cum  baberet  B  ^i^set ;  tamen  bellam  per  idoneos  duces  gerebatiir. 


acmulatlonem  adversMS  Liciniuip ;  quia  praelatus  ei 
a  Maximiano  fuerat ,  licet  nuper  cum  eo  amiciiiam 
confirmassct ,  tamen  ut  audivit  Constantini  sororem 
Liciiiio  esse  desponsam ,  exisiimavit  affinitaiem  il- 
lam  duorum  imperatorum  conira  se  copulari.  Et 
ipse  legatos  ad  orbem  misit  occiilte,  societatem 
Mnxenlii  atque  amicitiam  posiulalum.  Scribit  etiam 
familiariter.  Recipiuntur  legati  benigne,  fit  amici- 


Plns  virium  Maxentio  erat,  quod  et  patris  sut  exer- 
eitum  receperat  •  Severo,  et  suum  proprium  de 
Manris  atqne  Italis  nuper  extraxerat.  Dimicaium , 
et  Maxentiani  milites  prasvalebant;  donec  posiea 
eonfirmatoanimoConstantinus,  et  ad  ntrmnqoe  pa- 
ratus ,  copias  omnes  ad  urbem  propius  admovit ,  ei 
eregione  Pontis  Mulii  eonsedit.  Imminebat  diee, 
qno  Maxemios  imperium  eeperal ,  qui  est  ad  sextum 


YARIORUM  NOTiE. 


Sene»  ambo.  Diocletianus  scilicet,  et  Maximianus 
Ilerculius. 

Cum  viderel  mvus.  Diodeiianus ,  cujns  viventis 
imagines  deponebantur  ;  quia  conjunctx  eranl  com 
iinaginibiis  Herculii.  G 

iVii//t.  In  ms.,  nuUa, 

DupHci  mqritudiru.  Scilicet  ob  contuineliam  tnm 
filise,  tuin  sibi  illatam.  Heum. 

Anima.  In  ms.,  auimam. 

Per  dolorem.  Id  est ,  pras  dolore ,  vel  propter  dolo- 
rm. 

Suspiria.  Cuspinianus  in  Diocletiano  :  Quidam  A- 
cunt  stupore  menlis ,  et  ionga  m§ritudine  confectum , 
animam  inter  $u$piria  effasie.  Ex  Ccdreno. 

Adeo.  Viri  docti  legebant  a  Deo» 

in  odtiim  vitmdejectus.  Ita  ms.  licet  mox  prscesse- 
rii  d^eetus.  Quare  pliires  legere  mallent  deveetus ; 
alti  adduttus  ,  ut  Cicero  iit  odium ,  in  invidiam  addu- 
cere.  —  in  odium  vitte  dejectut.  Legitur  pro  dejectus^ 
deductus  apud  Buneroan.  qui  notam  sequentem  de- 
dit:  —  In  odium  vitw  deductus.list  Grsevius  correxit. 
Lnctantius  lib.  h  ,  cap.  i  :  Ad  exlremam  mendicandi 
fiecessitatem  deductus  ;  lib.  ii,  cap.  4  :  deductus  ad... 
cmdtatem.  Val.  Max.  lib.  i ,  cap.  1  :  Reguius  ad  |v 
captlvi  fortunam  deductus.  Ipsa  phrasis  vix  invenie-  ^ 
lor.  BuN. 

Fame  atque  angore  confectus  est.  Alii  eum  mori>o 
aqua  intercutis  exiinctum  ferunt ,  alii  veneno ,  Sui- 
das  snspendio.  Ut  ut  se  res  babeat,  perisse  eum 
constat  anno  5ii,  ante  nuptias  Licinii  el  Consuniiae. 

Pagius. 

Unus  supererat.  Nimirum  Maximinus  cognomine 
Daza  vel  Daia ,  adbuc  qui  Orienti  praeeral. 

Qttia.  In  ms.  qui  ad. 

It.  In  ms.  bis  repetiiur  n/,  ti(. 

Coustaniini  sororem.  Constantiam  ,  qnae  postea  sic 
Ario  favit ,  ut  eiiam  fratrem  suum  ad  eum  protegen- 
dum  impelleret.  Baluz. 

Desponsam.  Id  esi ,  desponsatam. 

PostulatumAn  ms.  legitur  pos(u/a/tim ;  ediii  iia- 
bent  pofitt/ons.  Scripsimus  postulatum ,  quod  rectius 
videtur. 

Fomt/tnri/ar.  Id  est » amiee. 


Necem  pairis  sui.  Maximiani  Herculii,  quem  Cons- 
taniiniis  sirangulari  jusserat  apud  Massiliam.  Zozi- 
mus  lib.  II  :  Maxentius  oecasiones  gerendi  adversus 
Constantinum  beiU  aumrebaly  seque  dofere  propter  ohi- 
tum  patris  sui  simulans  •  cui  mortis  catisam  Constdnti» 
nus  prosbuisset.  BaLtOz. 

Senem  i7/um.  Maxiroianum  Herculium. 

Tam  eTiiiabilem.  Sic  reposui ,  ciim  in  ms.  sit  xta» 
biiem,  cum  defectuirium  autquatuor  initialium  litte- 
rarum.  Potest  etiani  legi  ,  si  msLYh  ^  detestabiiem  ^ 
supprimeodo  tam. 

Fiuxisse  Diuordiam.  EutropiQSiib.  x :  tnde  ad  Gal' 
Uas  profectus  esi,  dolo  compmto,  tmufuam  a  (Hio  eseet 
expulsus.  BAI.OZ. 

Succideudos.  lo  ms.  svfiCMdendos. 

Jam motainter  eos  fuerant  arma  dvHia.  Inter  Cons- 
tantinum  et  Maxenlium ,  ai^  anno  nempe  31  i. 

Responsum.  Ab  oraculo  scilicet. 

Duces.  Ms.,  ducere. 

Et  suum  proprium.  Locutio  Lactanliana  :  lib.  iv, 
cap.  14 :  Suum  proprium  ;  lib.  iii ,  cap.  10  et  lib.  iv« 
cap.  M  :  Suo  proprio;  lib.  v,  cap.  2  :  AiH  suo  pro- 
prioadversus  justos  odio ;  et  de  Opif.  cap.  S  :  Siagu' 
iis  autem  generibus  ad  propuisandos  impetus  externos 
sua  propria  munimenta  constUuit. 

Itaiis.  Heum.  putat,  et  quidem  recte,legend.  esse 
Getuiis ,  qui  Mauris  erant  prozimi.  —  De  Mauris  at^ 

Sieitaiis.  Ueuman.  ingeniose,  de  Maurisac  Gesutis. 
empe  enim  bi  vieini  jungontur.  Tolerari  lamen  po- 
test  ms.  recepu  leclio ;  nam  vel  maxime  necessa- 
rium  fuit,  etiam  ex  Italis,  quippe  propinquioribus 
locU  exiractum  exercitum  Romam  versus  conira- 
bere.  Bun. 

Dimicatum,  etc.  Heumannus  legii,  Dimicatumeet. 

Ad  utrunufue  paratus.  Evenlnm  puia  percmpio- 
rium,  citam  inorlem,  aut  victoriam  laetam.  Apud 
Virgilium  ifineidos,  I.  ii,  v.  61  : 

Fidens  animi,  alque  ad  ulrumque  paratus. 

Pontis  Muiii.  Sequor  ms.  qni  liaud  secus  babeu 
In  editis  esl  Muivii^  quod  verum  esl  nomen,  bodio 
Ptmu  Mole. 


r 


iC4  AD  DQNATUM 

kalcndas  novcinbris ;  et  Qiiinquennalia  terminabaii- 
lur.  Cofnmomtus  est  iq  quieke  CoBslafi(inus ,  ut  cce- 
le&i^  sigDum  Dei  m^tral  in  scuiis ,  aique  ita  pne* 
liuni  cooiiniuer^.  Fecit  ut  justus  est»  et  tranverst 
liiticra»  summo  capiie  circumfleio,  Christumiii 
^uiis  notat.  Quo  sign.0  armatus  exerciius  eapit  fer* 
ruiu*  Procedit  hosiis  obviam  sine  inperatore ,  poa* 
tenmue  transgrediiur.  Acies  pari  frome  coneorrif. 
Summa  vi  utrinque  pugnaiur.  Neque  bis  fuga  noia , 
neque  illis.  Fit  in  nrbe  sedilio ,  et  dux  iDcrepiiatur^ 
velut  d^rlor  salulis  public».  Tumque  repente  po- 
pulus  (Circenses  eoim  oatali  suo  edebat),  vece  sub* 
cbmat ,  QqnsiantiDum  vinci  non  posse. 

Qua  Vijce  consieriuUus  proripit  se,  ac  vocaiis  qui- 
l^usdam  Senatoribus,  libros  SibylliQOS  inspici  jubet, 
in  quibus  repertum  est,  nio  die  hoslem  Romanorum 
esse  periturum.  Quo  responso  in  spem  victeriae  in- 
duciu3  proccdit,  in  aciem  venil.  Pons  a  tergo  ejus 
scinditur.  Eo  viso,  pugna  crudescit,  et  manus  Dei 
supererat  acid.  Maxeatianus  proierretur;  ipse  in 
fogam  versiis  properat  ad  ponlero ,  qui  interruptos 
erai,  ae  roultitudine  fugientium  'pressus,  in  Tiberini 
delurlKUur.  Coufecto  landem  aeerbissime  iiello,  cum 


amFessoiiiiiM. 


ffi 


A  magna  Senatus  popoHqiie  Romani  Isetltia  suseepius 
Imperator  Constantinus ,  Maxknini  perfldiam  co- 
fiieecH,  Hiteras  deprebendit,  statuas  et  imagines  in- 
fenlt.  Senatus  Constantino,  virtiitis  graiia,  primt 
Mminis  titulam  decrevit,  quem  sibi  Maximinns  vin- 
dicabat,  ad  quem  vicioria  liberate  Urbis  quum  fuis* 
set  sliiiia,  nOD  aliter  accepit ,  quam  si  fpse  victus 
esset.  Cogniio  deinde  Senatus  decreto,  sic  exarsit 
dolere,  tit  inimiciiias  aperle  proflterctur,  convicia 
jecis  mixta  adversus  imperaterem  maximum  diceret. 

XLY. 

Constantinns,  rebus  in  Urbe  eomposiiis,  hyeme 
proxima  Medioianum  conlendit.  Eodem  Licinius  ad« 
venit,  ut  acciperet  uxorem.  Maximinus  nbi  eos  In- 
B  teliexit  nupiiamm  solemnibus  occupatos,  exercitura 
movit  e  Syria,  hyeme  quam  cmn  maxime  sxviente, 
et  mansionibus  geminatis ,  in  Bilfayniam  concurrit» 
debilitato  agmine.  Nam  maximis  imbribus,  et  nivl- 
bus,  et  luto,  et  frigore,  et  labore  jumenta  omnis  ge- 
neris  amlssa  sont,  quorum  miserabilis  per  vlam 
strages  speciem  jam  futuri  belli,  et  similem  cladem 
mHitibos  nuntiabat.  Nec  ipse  intra  flnes  suos  moratos 


VAR10I\UM  NOTifi. 


Dtes^  guo  Maxentiui  imperium  eeperat.,»  6  kalend, 
noremb.^  etc.  Maxetitius,  ut  ex  Lactantio  liquet,  6 
kalend.  novemb.  id  est,  VJ  octob.  imperator  Romnc 
appeUaltts  est.  Maxentium  vicit  Constanlinus  6  ka- 
iemi.  novemb.  auctore  eodem  Lactantio. 

Comfnoniius  in  qmete.  Proprium  iioc  verbum.  Mo- 
ntfi  enim  dicuntur,  quibus  Deus  aiiquid  per  som-  C 
nium  imperat.  Vide  Inscript.  Antiq.  Tollius. 

CatUsit  tipnum,  Jmmortate  tignum  alibi  vocat 
L^ctantius  lib.  iv,  cap.  27,  id  est,  signum  crucis. 
Isteporrp  loctis  est  magni  momemi.  Signat  enim,  et 
locQiny  et  dien^  4M0  crtix,  in  tf|ua  vincerei,  ostensa  est 
Consunlino.  Nam  ciim  ex  tcslimonio  Eusebii,  qul  se 
id  accepisse  ait  ab  ore  Constantiiii ,  coiistct  visum  ab 
eo  crucis  tropli.-eum  in  ccelo  boris  meridianis,  sole  in 
occasum  ver^enle;  et  addubitanii  qMidiiam  boc 
spectrum  sibi  vcllel,  nocle  sequeiiti  Christum  Dei 
dormienti  apparuisse  cum  signo  illo,  quod  in  coeio 
osteusuni  fuerat,  prsecepisseque,  ut  miliiuri  signo  ad 
sifnilitQdinein  cjus,  (juod  in  coelo  vidisset,  fabricalQ^ 
ee  tamtfaam  saiutari  prsesidio  in  prxliis  utereitir : 
certnm  est  utramque  visionem  uiio  in  loco,  el  inira 
spatium  aiiquol  horarom  conligisse. 

Ei  tran$versa  X  Httera^  summo  capite  circumflexo» 
CAristum  in  scutis  notat.  Ms.  Cliritto.  Hxc  itn  iniel* 
ligemla  sunt,  ut  Christi  Monogramma  circumflexum  j^ 
fuerit  ia  capiie  Labari,  ui  videmus  in  nummis  vete-  ^ 
ribos. 

Sine  imperatore.  Sine  Maxentio. 

Coneurrit,  Concurrere^  passim  est  ad  pugnam ,  ad 
praeliona  procedere.  Accipio  autem  liic  pari  fronte 
concurrere,  pro  eadem  Hducia  et  alacrilate,  qua  coii- 
tra  te  veniaot  hostes,  ohviara  iilis  ire.  Vel  si  mavis, 
omnes  eequali  fronte  eoneurrunt.  Concurrity  alii  con- 
cwrruDi- 

JSeque  his  fuga  nota,  neque  illis.  11;ec  Virgilii  Verba 
in  antiquissimo  Lactantii  codice  conservata  cot^r- 
manta  Pierio  asseria,  lib.  x  JEa.  vers.757  :  bis  n«- 
que...  neque,  non  vero,  ut  hodie,  neque  nec  legeiidum 
ess«.  Bofl. 

Dux  isurepitaiur*  Maxentios. 

Nataii  suo.  Id  est,  die  illo  quo  imperator  factus  esl. 

Edebai.  Ms.  Cumque...  et  debiia.  nullo  sensu.  Pro 
ef  debiia^  cum  nonnuliis  viris  doctis  lego  edebat^  sci- 
Ucei  Maxentius.  Ms,  Cumq^e^  lego  iumque;  aiiia 


cunctus» 

Sciuditur.  De  exciso  ponte  vide  ^useb.  lib*  ix  llist. 
Eccles.  cap.  9,  et  Zozimum,  lib.  xi,  cap.  45'. 

Supererat  aciei.  Biblica  lisec  pbrasis  cssc  videtur  : 
Exod.  cap.  XVII,  v.  il.  Forte  legendum  suberrai 
aciei  (inquit  Bauldri)  id  est,  scse  (luc  ct  illuc  per 
pugnanlium  ordines  extendit«  vim  suam  lalenter 
contra  Maxentii  milites  exereus.  Ac\es  enim  sxpe 
piigna,  seu  prailium  esl.  Subprar^  auiem  aciei^  ut 
apud  Claudianum,  suberrare  t(iontibus^  Sed  HeuqaaQU. 
ila  legendum  esse  pulat  :  At  manu  Dei  superante^ 
acies  maxenliana  proterretur'. 

Maxentianus  proterretur.  Ita  ms.  Vaxentianus  sci- 
licet  miles.  Alii  volunl,  Maxenliana^  nempe  acies. 
Nonnulli  mahint,  Maxenliani  prolerreniur.  Si  (\\M 
immtitandum  esset,  mallem,  maxenttu^  proteritur. 
Proterrere  est  terrendo  fugare. 

Ac.  In  ms.,  hac. 

Tandem,  Ms..  tamen. 

Tiiutum.  Seilicet  masnmi.  Pest  mQrtem  Galerii 
Maximintis,  quia  prior  Caesar,  qtianouam  postremo 
Auguslus  ftierat,  prlmas  sibi  in  titiilis  alque  tiono- 
ribus  inter  ejiis  temporis  Augustos  vlndicabat,  ait 
Eusebuis,  Qist.  Eccles.  lib.  ix ,  cap.  10.  Jam  vero 
Senaius  decrevit,  ut  prirous  Augustorum  Gonstaiiii- 
nusesset. 

Yindicttbal.  Forte,  tfiMtiearat. 

Adversus  imperatorem  maximum.  Imperatons  R- 
lium,  qui  Transalpinas  provincfas  lisereditate,  Iia- 
liam  et  Africam  victoria  tenebat.  Noh  enim  vcri  est 
simile,  senatus  illo  decreto  maximi  tum  cognouien 
datum  fuisse.  Adi  Cuperum.  Cell. 

Cpntendit.  Verbum  istud  in  ms.  manc||m  e8(  et 
prope  delritum,  ac  vix  legi  potest. 

Uxorem.  Scilicet  Constantiam ,  Constantiiii  SQ- 
rorem. 

Quam.  Voculam  hanc  delendam  putat  Heumannus. 

Mansionibus  geminatis.  |d  est,  uua  die  t^tum 
fecit  iiincris,  quantuin  duae  mansiones  in  via  Regia 
distabani  invicem.  Nec  in  prima,  sed  in  secunda 
qtiiescebat.  Cellar. 

In  Bitliynium  concurrii.  Ita  ros.  Monnulli  volunt, 
accurrit;  Aimeiov.  cucurtii.  Nam  fadie  ca,  ia  cum^  ei 
postea  ia  cofi|  mutatum  est« 


m  FIRM.  L\CTANTIl  LIB.  DE  MORT.  PERSECUT. 

esl :  6cJ  iransjecto  proiinus  freto,  ad  Byzantii  porlas  \  XLVL 


m 


accessit  armatus.  Erant  ibi  milites  praesidiarii,  ad 
hujusmodi  casus  a  Licinio  conlocati.  Hos  primum 
muneribus  et  promissis  illicere  lentavit  :  poslea  Vi 
el  oppugnatione  terrere;  nec  lamen  quidquam  visaut 
promissa  valuerunt. 

Jam  consumpti  erant  dies  undecim ,  per  quos  fuit 
spaiium  aiuntios  lilterasque  mitlendi  adlmperalorem, 
cum  milites  non  fidcsed  paucitate  difflsi,  seipsosde- 
derunt.  Hinc  promovit  Heracleam ;  et  illiceadem  ra- 
lione  detentus,  aliquot  dierum  tempus  amisiu  Et  jam 
Licinius»  festinato  itinere,  cum  paucis  Adrianopolim 
venerat,cum  ille»  accepia  in  deditionc  Perintlio, 
aliquanto  moralus ,  processit  ad  mansionem  millia 
decemetoclo.  Nec  euim  poteral  ullerius,  Liciniojam 


Propinquantibus  ergo  exercitibus,  jam  futurum 
propediem  praeliuin  videbatur.  Tum  Maximinus  ejus- 
modl  votum  Jovi  vovit,  ut  si  victoriam  cepisset, 
Christianorum  nomen  exiiiigueret ,  funditusque  dele- 
rct.  Tunc  proxima  nocte  Licinio  quiesceiiii  adsistit 
Angehis  Dei,  moneps  ut  ocius  surgeret,  atqueora- 
ret  Deum  summum  cum  omni  exercitu  suo;  illias 
fore  vicloriam,  si  fecissel.  Posthas  voces,  cum  8ur« 
gere  sibi  visus  esset ,  et  cum  ipso  qui  monebat ,  ad- 
»taret,  tunc  docebat  eum  quomodo  et  quibus  verbls 
esset  orandum.  Discusso  dcinde  somno,  nolarium 
jussit  acciri ,  et  sicut  audierat ,  haec  verba  diciavlt : 
Summe  Deus,  te  rogamus,  SancteDeus^  terogamus. 
Oimiem  justUiam  tibi  commendtmius ,  salutem  nostram 


secundam  mansionem  lenente  distantem  inillibua  to-  g  tibi  commendamus  ,  imperium  nostrum  tibi  commenda^ 


tidem ;  qui,  collectis  ex  proximo  quantis  potuit  mili 
tibus,  pergebat  ot)viam  Maximino,  magis  ut  eum  mo« 
raretur,  quam  proposito  dimicandi,  aut  spe  victoriae. 
Quippe  cum  ilie  sepiuaginta  milliumarmatorum  exer- 
ciium  duceret ,  ipse  vix  triginta  milliuni  numerum 
coilegisset.  Sparsi  enim  mililes  per  diversas  regiones 
fuerant ,  et  adunari  omnes  angusiise  temporis  non  si- 
nebant. 


mus,  Per  te  vivimus^pertevictores  et  felices  existimus. 
Summe  sancle  Deus ,  preces  nostras  exaudi.  Brachia 
nostra  ad  le  tendimus.  Exaudi,  sancte  summe  Deus. 
Scribuntur  bxcin  libellis  plurlbus,  et  per  praepo^l- 
tos  Iribunosquc  iniltuntur^  ut  suos  quisque  milites 
doceat.  Crevit  animus  universis ,  vicloriam  sibi  cre- 
dentibus  de  coelo  nuntiaiam.  Siatuit  imperaior  prx- 
liumdiei  kalcndarum  maiarum,  qux  octavum  annum 

VARIORUM  NOT/E. 


Transjecto  protinus  freto,  Thraciae  nimirum.  Vulgo 
Bospliorus  Thracius  nuiicupatiir. 

Ad  hujusmodi  casus.ln  velerl  codlce  legiliir,  nd  hu- 
jusmodi  causa  Licinio  eonlocati,  Nostr.!  cmendaiio  ( 
bona  est.  Et  sxpe  in  anliquis  codicibns  reperitur 
scriptum  causa,  pro  casus ;  ut  apud  S.  Ambrosium 
epist.  45  :  iit  natura  casus  est,  in  electione  judicium; 
pro  quo  in  vetusiissimo  codice  ms.  Ecclesi;e  Bello- 
vacensis  scriptum  est  causa^  quamvis  non  bene. 

Baluz. 

lUieere,  In  ms.  iUieire, 

Pfec  tamen  quidquam  vis  aut  promim  valuerunt.  Ita 
ros. 

Jmperatorem.  Scilicet  Licinium. 

Paucitate  diffisi,  Gal.  malebat,  PaucitaU  defecli. 
Nihil  muUnduin.  Sic  Tacilus  lib.  ii  Hist. ,  cap.  23  : 
Diffisus  paudtale  coborliiim;  uti  Jac.  Gronovius  ex 
nis.  Oxon.  restituil.  Contrario  inodo  Livius,  lib.  vi, 
cap.  25  :  fidentes  mtlitum  numero,  Lactanliana  vero 
phrnsis,  lib.  viii  Institul.,  cap.  I :  Dum...  coelesti  mer- 
cede  difflditl  Buif . 

Heracleam,  Ms.  Heracliam.  Scilicet  Thraciae ,  quae 
est  et  Perinthus  infra.  Zozimiis  lib.  i,  cap.  62. 

Accepta  in  deditione.  Ila  Ms.  Legendum  esset  in  de- 
ditionem,  Sed  ut  jam  supra  adnouvi,  sic  loquiiur  Lac- 
tuiilius. 

Perintho,  Ms.,  Permtho, 

Licinio  jam  secundam  mansionem  tenente  distantem 
millibus  totidem.  Sic  lcgo  cum  Vossio  et  Baliizio.  In 
Manuscripto  est ,  secunda  mansione  tenente  destantum^ 
mendose  omnino. 

Qui  coltectis:  Cum  Vossio  lego,  Qui\  scilicet  Llci- 
nius,  In  ms.  est,  atque. 

Quanlis.  Pro  quot, 

Quippe  cum  ille.  Maximinus. 

Ipse  vix.  Licinius. 

Propinquantibus.  Verbum  ex  poetis ,  ut  jam  supra 
observavi  ad  initium  capitis  24,  esique  apud  Lactan- 
tium. 

Sivictoriam  cepisset.ld  est,  reportasset.  Quid  aliiid 
enim  victoriam  capere  esse  possit ,  quam  ,  ut  vulgo 
Latini  locuti  sunt,  reportare,  adipisci,  consequi?  Sed 


quis  inleriin,  pr^elcr  nostrum,  victoriam  capere  iisnr- 
pavil?  Naiu  nuliuin  mihi  uspiam  exemplum  observa- 
tum.  Nihil  usiialius  eo  loquendi  modo  apud  Lactan- 
I  tium,  In  cujus  scriptis ,  ei  prsecipue  lib.  vii,  fre- 
queiiler  legimus,  capere  vlrtuiem^  capere  sapientiam^ 
capere  oriyinem ,  capere  fructus ,  capere  notitiam^  lib. 
de  IraDei,  cap.  7  :  capere  morbos;  lib.  deOpific.y  cap. 
4  ,  capere  mortem.  Ibid. 

Christianorum  nomen  extingueret,  Lactantius  Div. 
inslitut.  lib.  i,  cap.  18 :  Magnam  partem  generis  huma- 
ni  extinxit, 

Quiescenti,  Idest,  dormienti.  Confer  elegantissi- 
muni  Laciantii  locuni  libri  ile  Opiliciu  Dei,  cap.  18  : 
Corpus  emmvifitante  sensu  licet  jaceat  mmiobile,  ta- 
men  non  est  quietum ;...  ne  saluberrimam  quietem  cor' 
poris  interrumpat. 

Deum  summum.  Hocepitheto,cqm  de  vero  Deo  agl- 
tur,  vixquidquam  frequeiiiius  in  indubiiaiisLaciaii- 
tii  lucubraiionibus ;  ei  in  hocopere  cap.  1 ,  cap.  47 
et  alibi.  Quin  liaec  eliam  inier  alia  Laciantium  istiiis 
quuque  libelli  parentem  esse  suadeant ,  dubitari  uoii 
potesi.  Bauldri. 

Si  fecisset.  Lege  potius,  id  si  fecisset ,  ait  Ileuman* 
nus. 

Notarium,  Idest«  uniima  secretis. 
Acciri,  Ms.  asciri. 

Omnem.  Heumann.  putat  scribeiidum  esse  iioa- 
Iram. 

Libellis.  Id  est ,  chartis  brevioribus ;  ita  post  Gis- 
berium  Cuperum  dociiss.  Heunianniis. 

Preepositos,  Praepositi  erant  primarii ,  qui  prxe- 
rant  legionlbus ,  ut  patet  ex  quibusdam  Gruieri  in- 
scriptionibus. 

Universis.  Scilicet  Licinii  milltibus. 

Slatuit  imperator  fraslium  diei  Kal.  Maiarum.  Im-- 
perator,  ut  videtur,  Licinius.  Kalendls  Maii  facttis  fue- 
rat  Cxsar  Maximinus. 


Diei. 
male. 


Docti  puiant  scribendum  esse  in  diem ;  ooii 


m 


^^^  UBER  DE  MORT.  PEHSECUT. 

BuncupaUonis  ejus  jmplebam,  iii  suo  poiissimum  A  XLYll 

Ergo  propius  accedilur,  lubae  canuul.  signa  pro- 


nalali  irinccrecur,  sicut  ille  vicius  est  Romae.  Maxi- 
minus  voluil  praeire  maiurius  :  pridie  mane  aciem 
eomposuit,  ut  natalem  suum  posiridie  vicior  cele- 
braret.  Nunliatur  in  castra  movisseMaxlminum.  Ca- 
piunl  milites  arma  ,  obviamque  procedunl.  Campus 
Intereral  sterilis  ac  nudus ,  quem  vocanl  Serenum. 
Eral  jam  ulraque  acies  in  conspeclu.  Liciniani  scuta 
deponunt,  galeas  resolvunl,  ad  coelum  manus  ten- 
dunl,  praeuniibus  PKepositis,  et  posi  Imperaiorem 
prccem  dicunt.  Audii  acies  perituraprecantium  mur- 
mur.  Illi ,  oratione  ter  dicia ,  viriuie  jam  pleui ,  re- 
ponunl  capitibus  gaieas,  scuia  lollunl.  Proceduni  Im- 
peraiores  ad  coUoquium.  Ferri  non  potuit  Maximinus 
ad  pacem.  Conlemnebai  enim  Licinium ,  ac  deser- 


ceduni  Liciniani.  inipelu  faclo,  adversarios  Inva- 
duiii.  Illi  vero  perterriti.  „ec  jrladios  expedire.  nec 
lela  jacereq..iverunl.Maxin)inus  aciom  circuniire.  ac 
•niliiesLiciniaiios  nunc  precibus  «ollicilare.  iiunc  do- 
nis.  Niillo  locauditur.  Fit  impeius  in  euii..  elad 
suosrefugit.  Ca:dcbaiur  acies  cjus  impune.  el  lautug 
numerus  legionuui.  unia  vis  miliiiiin  a  paucis  nietc- 
batur.  Nenio  nominls.  nemo  viriuils,  nemo  veleruio 
priEmiorum  memor ;  quasi  ad  devolam  nu.rtem, 
non  ad  praelium  vcnisseni,  sic  eos  Deus  sui...nus  ju- 
gi.landos  subjecit  ini...icis.  Jam  siraia  eral  h.gei.s 
mulliludo.  Videt  Maxi.ninus  aliier  rem  geri  quaii. 
pulabai.  Projecit  purpuram,  ei  surapta  vesie  servili 


«om  iri  a  militibus  existimabat.  quod  ille  essel  in  lar-  B  fugi  tac  fretum  iraTcii    ,T '      *""?"'  ''"*  '^"'■'' 
moveratbellum,  ui,  exercitu  Licinii  sine  certamine     ver«^a  est    Ademprai  AnJm       "®""^»^^'  »"  fugam 

'  "^^  »^<l"«  «"a  die,  Nicomediam  alia  iiocie  perre. 

VARIORUM  NOTiE. 
*:^ii<.  Scilicel  Maximini.--iVi<M<:ttpflitoms  <rj*iw.  Quo      leniprooiuslitteri^niss    npns»^»^^.  ••  v 


Naximinus  G^esar  crealus  fueraL  Nalalis  ergo  est  im- 
pcrii ,  non  yiiae.  Et  id  Licinius  :igebai,  ut  Maximinum 
ipsiusnatali  vincerel,  siciit  naiali  suo  viciusfueral 
Maxeniius.  Cell.  — Mox  Ms.  prave,  implebunt.  Bow. 
Jmplebant.  Ms.,  Implebunt. 

Vt  suo  potUsimum  natali  vmceretuf.  Videlicel  Maxi- 
mmua. 

Sieutille  victusest  Romw.  llle,  sciiicel  Maxenlius. 

Numtatur  m  ca$tra  movisse.  Scilicel  Liciiiii.  Sio  ^  ,,,_  /- 7-?  "-  -  •  ^-  i"»  posi  me<lium 

apQd  Cicerpnem   orni.  pro Milone,  nunciatum  esse  in  C  [ZT !T''  "T'"^'"  '  ^'  ^»  «  '''  ^ffi^^re  nonqui^, 
kortOM    et  lib.de  Claris  orat. :  in  Tusculanum  miUi      !f7';  *J''  ^'  ^  T'  ^"^*"  coniueri.  Sic  I.  vii.  c  7 
mtnetabantur  gladiatorii  sibili.  ^^  ^^  Oyidc,  c.  4.  At  iii  ms.,  quieverum  viiiosi* 


Tenax    Avarum  fuisse  Licinium  muliiVewnmto 
probat  Eusebius    I.  ,  de  Viia  Co«su.n.i,.i.  c    55 
Fragmenium  de  Consuinlio  Cl.loro,  p.  474  •tw.^ 
*eeUre,  otaritia,  crudelitaie,  libidine  .«tfWl.  Ba^ 

txereuu.  In.  ms..  exercitum. 

Qmteruut.  hiud  verbum  amat  Lact:intins  et  in 
muli.s  cjus  operum  locis  n.en.ini  me  legere   ,Y,u„rL 
c.  18  posi  in.iium  ,«ir«  ;  I.  „  Oiv.  Insii,,   Ts* 
inielligere  quiverunt;  lib.v.  c.  10.  pos      .«nim* 


Sterilis.  Ms.,  sterelis,  mendose. 

Serenum.  Circa  Resiston ,  Thraci»  locuiu  inler 
Hadrianop«>lim  elHeracleam,  conlra  Zosiiiiinn,  nni 
pugnam  lianc  in  Illyriis  pugnnlam  referi.  Ex  OjiLvuo. 
—  Quem  vocant  serenum.  Pierique  litlera  niajuscula 
aai  diversis  lypis,  quasiesset  nomeu  propriuiii  Sere- 
num  :sed  omnis  campus  ab  arboribus  iiiidiis  diceba- 
lur  serenus,  lucidus.  Sic.  Laci.,  lib.  vi  Inst.,  cap.  3 : 
Batere  pUmum  iler ,  Lucidum  amcenumnne  campum. 

Utraque  aaes.  Ms.  utroque. 

Gfl/easrew/wini.  Idesl,resoIvunt  nexus  ligaminum 
qnibusg.ilea^  capiii  aplabanlur,  ei  conslriiiRcbaniur 
ne  cxciderent.Iiaque  niilites,  nonnisideposiiisgaleis, 
nudoque  proinde  capiie  ,  quam  edocii  rueranl  dixe- 
runi  precem,  vel  juxla  praccepiuni  angeli  qiii  dicla- 
veral  preceni ,  vel  juxia  illud  Aposioli  I  ad  Corin- 
UII08  ,  cap.  II ,  cap.  IV  et  vii  :  Omnis  vir  orans  velalo 
captU  dedecorat  capulsuum....  vir  enim  non  debet  ve 
lare  caput. 

Et  post  Imperatorem  precem  dicunt.  Sic  lego.  lii 
Ms.  est  p  imperalore  prc  dicunt.  Prima  lillern  p  scripla 
esl  cuin  lineola  subler  iransvnrsn,  qnam  exisiiniosi- 
giiiOcare  post ;  deinde  imperatore  cura  lineola  trans- 
versa  siiper  e  riiialem ;  ei  laudeiu  diix  liiieolae  super 
p  et  c,  lU  ut  sil  precem.  Sic  el  lib  i  Diviu.  Inslitut.  : 
Ciim  precem...  expromeret.  Allamcii  Cellarius  scri- 
bendom  pulai  pro  imperatore,  sed  ininus  recte. 

Virtute.  Id  esl,  forlituiline  beliica;  sicut  ei  infra. 

Scuta  tollunt.  Id  est,  attollunt. 

Ferri.  \n  ms.  ferre,  pirum  lalina  lociilio.— F«rt 

non  potuit.  Ileumaniius  corrigit,  perpelli  non  potuit. 

Dixilquidem  cuin  Cicerone  nosier  1.  v|iisi.,c.l6:Ad 

milflciw  ««««...ffrri  ;scd  Iiocmiuus  hic  convenil.Mal- 

Patrol,  VIL 


Meiebalur.  Ms. ,  metuebutur.  S.d  leKiMKJuui  esi 
melebittur.  Sic  Silius  llalicus,  lib.  iv,  v.  464  ;  * 

Metil  agmina  lectos 
iXBlesli  clypeo  et  slernil,  etc. 
Sic  Laclantius  ipse,  Lb.  vn,  c.  15  :  Tunc  peraarabii 
cludes  orbenu  metens  omnia.  Ceixkk. ^MXTtlL 
rccle  correciiiin  pro  ii.s.  vitioso,  »Wiie6a*i^  iJ^/^^ 
hoc  sensu  illuslravi  ad  I.  vii  Inst.,  c.  15  BtM 
Ad  devotnin  mortem.  Detota  mors  liic'loci  esi  mnr^ 

^rTini;*"^"""^"  ^P"^  Virgiliuiii!'i:.Tij.T 
716.  Galhce,  a  une  mort  volonlaire.  MAiiCRoix.-Ho^ 
est  ad  mortem  voluiitariaiu,  sensu  felicUerdeclarai^ 

Deusmnmus  subjecit.  Martyriuiu  S.  IJaSi ''eDi. 
scopi  Amaseaj :  L,V.iim*  igitur  onuupotenieDomUn 
nosin  Jesu  Chnstt  manu  adjutus  victoriam  de3l72 
.  mtno  reportavit.  Baloz.  .  ^ 

Putabat.  Lege  putarat,  ex  IIeoiian 

Sumpta  veste  servili.  Confirmal  banc  narralionem 
Eusebiiis,  .  IX  Hist.  eccl..  c.  10,  el  1  rdeT^ 
Consianiini,  c.  58.  Baluz.  ^"»  ^i  i.  i  tle  Yiia 

Frettm  irajecit.  U  esu  Bosphoiuui  Tliracium  au 
quc  ex  Eiii  op:i  in  Asiaui  riavigavit.         '"^**^"""*  »»- 
.    At  m  exercitu.  Cuiii  yulliu  lego  at  pro  ac,  n„od  esi 
mms.   ei  mox  pra.ye.sit.   Almelov.    legela?    «^ 
exercUtts  pars  dimidia  prostrata  est        '^*'"'"'  "^  "« 

Pars  autem.  Adde  aliera.^Par*  auiem  lkMiiii»n 
patrs  atera  corrigit ;  ego  nihil  muio  ;  ^^ln^Z' 
prioribus,  pars  autem  dimidia.  Bun  **""»""'<>  e» 

Una  die.  Posl  haec  verba  deesse  videtor  juxta  doc- 
los  nomen  m;iiisioiiis,  qiiam  pelierat  hac  die  cum 
?ill^  noc^eNicomediam  peiierii.  Forie  deLsl  X 
lanttada.-^Vna  nocte  atqueunadie...  mcomediam 
l)eesse  videtur  iiomen  mansionis.  uiide  aliera  nwte 
Nicomcdiam  pcrvenerii.  Columbo  videtur  fiia^7 
autsimile  desiderari.  Cell.  /"ywn», 

9- 


267  FIRMIANI  LACTANTII  268 

nU.cumlocasprseliiabessctmilliacenlamseiagiiita;  A  da  esse  credidimus ,   quibds  divlnitith  reTerenira 


r:iplisque  filiis  et  uxorc,  e(  paucis  ex  palatio  couiiti- 
bus,  pctiTit  Orieiitem.  $ed  in  Cappadocia,  collectis 
ex  Tuga  et  ab  Oriente  miliiibuS,  substitit.  Ita  Tesiein 
rcsompsii. 

XLVIII. 

Licinius  vero,  accepta  exercitus  parte  ac  distri- 
]iT](a,  trajecit  exercilum  in  Bithyniam  paucis  posl 
pugnnm  diebus,  et  Nicomediam  ingressus,  gratiam 
Dco,  cujus  auxilio  vicerat,  rciulil ;  ac  die  iduum 
Juniaruni  ,  Constantino  atque  ipso  ter  consulibtt8« 
de  restituenda  Ecclesia  bujusmodi  lilleras  praonidein 
dat;ts  propoiii  jussil. 

LITTCRiE  LICINII. 

c  Cum   feliciier,  tam  ego  ConslanlinusAngustuft, 


continebalur,  ut  daremuft  et  ehristianis,  et  oinnt* 
bus  liberam  poteslatem  sequendi  religionem,  quam 
qulsque  Toluisset,  quo  quidem  ^UTinHas  in  sede 
ccelesti,  nobis  atque  Mnnibus  qui  mib  poiestace 
noelra  sunl  constituti,  plactu  ae  propitra  pomll 
existere.  Itaque  lioe  eonsilio  sali^ri  ac  rectissima 
raiione  ineundum  ease  credidimm,  ut  iniili  oronlno 
faeultalero  abnegaBdam  potaremoe,  qui  toI  obserTa- 
lioni  chrisltanorum  ^  vel  ei  religiont  mentem  suam 
dederat  4  qutm  ipse  aibi  apliseimam  esse  «emifet ;  ut 
possil  nobis  sumiMi  divinilaf »  cujM  rellgioni  liberis 
metttibu»  •bseqoMMir,  in  MnRibof  soNtum  faTorem 
suum  beneroleiitiamque  prKsiare.  Qoare  acire  Drca- 
tUnem  luam  ceoTeiiil  1  placnisse  nobis,  ul,  amotis 


quam  etiain  ego  Licinius  Augustus,  apud  Mediela^  B  omnibus  onnino  coodilionibnf^  quse  prlos  acriplis  ad 
nuin  convenissemus,  atque  uuiversa,  qiiae  ad  com-  ofictum  tuum  daiii  aoper  cbridttaiwniro  nimine  Ti- 
nkoda  et  securitatein  publicam  perliuerent,  in  irac-  debonlur,  nunc  vere  ae  sbnpliciier  unnsqoisqiio  eo« 
ia(u..  haberemus»  bsec  inter  caetera  quai  videbamua  riMn,  qui  eamdem  obserrand»  relifiolii  chrifliiner* 
pluribus  hominibus  prufutura,  vel  iii  primif  ordinau*     rum  gerunt  voiunlatem ,  ciira  ullain  inquielodiQem 

VAftlORUM  fmJE. 


Leena  prmln.  Fo? le  profpe  Ueraeleam  ad  U  millia 
passuum  Tersus  Oeeidenlem. 

Petiptt  Orienlem.  Zotimos  :  Per  Orientem  hi 
Mg^pium  (Uieedent,  $pe  c»ff«ndarmn  eojmtrttm^  qnemtee 
ger$nd0  beU^  mffurent,  Balvz. 

Jn  Cappadocia.  In  ms.,  e»  €itppadotitt. 

Ve$Utn  rmump^.  NNmrttm  purpuram,  signum  im  • 
perai<iri»  roa>eslalis. 

Diitrilmta,  !■  suos  legiones,  m  inde  supplemen' 
tum  e>sci  legionifeos. 

Trajecit.  Per  Bospbormn  Tliraetam. 

pHgnmn.  ki  ms.,  pofiwi;  nKile. 

Gratiam  Deo...re*ulit.X\'m»  inin  Lieinhia  Fmt  ab  eo, 
qui  posiea  faetua  esi :  laudotos  etiam  ab  Eusebio, 
.  1.  IX.  c.  9.  BnN. 

Die  Iduum  Juniorum.  Isla  non  aunt  inlelligenda 
dc  die  quo  datum  esi  edicium,  sed  de  die  qno  Licinii 
jussu  proposftium  eslNicomedi«.  Balcz. 

Conetantim  eutque  ip$o  ler  e&mtdibns.  Id  est,  anno 
Christi  315. 

De  re»mnenda  Ecclemu.  Nicomedlensi  sciltcet,  cx- 
terisqu^^v  qii»  ante  deeennium  per  totam  BirliTniani, 
cujiis  Nic^edia  prtnceps  erat  eH^itas  ,  fnerant 
eversae.  Nam  Nicomedieiists  qoidem  prima  omnium 
eTersa  (iierai»  ei  sol^v  adaeqoaU ,  ul  ex  capit«  f2 
certum  esi. 

LitterM.  Bas  deaenpstt  Eusebius,  I.  x,  e.  5,  sedf  e 
remanalinguain  grsscum  aermonem  Iranslatas,  nt  ipse 
ail.  Quod  ergo  eas  mme  hobemns  laltne,  nti  cdlrj; 
nriin»  sunl,  unius  Lactantii  diligenito  debemns.  Sed  n 
Iste  omisit  prxfaiiooem,  qnam  Rosebios  Itabet.  BX- 
LU^  —  LiUirae.  Id  e«l«  ex  wriii9(|im  interprett»  ver- 
slme,  edictwn.  Kl  Pagtus  qotdem  exerte  in  hoc  ipso 
atgumento,  epiitolam,  inquit,  eiedicinm  hic  non  dieh 
lt;i^o.  Sed  esse ,  aecnrate  loquendo,  nonnihil  dis- 
criminis  inter  edicta  el  IHleras  imperatomm  ad  prjc» 
fi^les  dalas  ,  >:iin  ante,  ni  fallor,  osterAHl  Paulus 
Buuldri  noLi  uiiiina  ad  Ikis  litteras  infra. 

Proponi.  Yopiscus,  iii  Firmo,  c.  ^  edt^ftrot  propom    . 
jumt.  Frenuen»  verbum^  praponere  hoc  modo.  BvK. 

Tam  ego^CoHelamhme.  Me.,  tam  ego  quam  Con- 
tlantinui  ;  malt*.  Yid.  seq. 

QMam  eiiem.   M\»  esemphi  partfciilarum  lam.., 
,  qwm  eiiam  dedi  a4  Lact.  L  t  Inst.,  c.  ^,'iam  eon- 
teuHftum..»  quam  etimn  tnfortor»  Bon» 

Credidimue.  M».»  creiHnme. 

Diviniiuih».  Ms.y  divmtlac. 

Conlinekatur.  Heumonn.,  amtinetnr. 

Sequendi.  Iii  Ms.,  iequenti. 


Qho  (jMem  dhinHat,  ctc.  Quiddm  fegunt  it^  qtd^ 
dem  divlnitat;  nonnulU  quo^  pro  ut^  sicut  infra  quo 
eeiret.  Pronnm  futt  cum  erudiio  Toinardo  exscri6ere 
ex  Ensebio,  I.  x,  c.  5  ,  elNlccphoro,  f.  Tii,  c.  41  : 
Qtto  quidquid  ett  diviniiatit  et  rd  emtettis^  nobis  et 
univertis  qui  $ub  imperio  nostro  degtenl  constittiti^  pro- 
fHtinm  eete  potsH.  Ego  ui  a  mannscrfpto  inriitts  reee- 
dam,  leviori  niutatione  legocum  doclissiino  Graerio  : 
Qno  quidem  divmitas  intede  OKlesti  no^a,  auine  em- 
njibus  qui  sub  potettaU  nostra  stmi  conttitiui ,  pkMsla 
Q  el  propUia  possit  existere.  Aimelov.  el  S^mrkiMH  Ie« 
gunt,  quod  qtiidem  divinitas...  placalum  et  propiHttm 
possit  cf/icere. 

Consiiio.  Lege  const/itim,  deleU  virgula  postsa/iiM, 
ex  Grapco  Ensebii. 

Dederat.  Iia  in<$.  friscoe  editfones  ,  dederet :  lege 
poliiis  dederit. 

Sumnia  (/iotiitfej.  Nec  altier  Laetantios  Divin.  ksii- 
tut.  lib.  Tii,  cap.  i6,  in  Epiiogo  ad  Cottsiantinuoi 
imp.  aute  tinem  :  Te  providentia  summm  diviniiatie  ad 
fastigium  principale  provexerit.  Et  M^.  T,  eap.  19  : 
Offensa  divinitat  tulere  hominnm  prate  reiigheortemt^ 
gravi  eos  infortnnio  mactat.  Et  supra ,  diviniiatis  reve- 
reniia,  Noia  divimtatem,  proDMaLaclanlio  usurpari. 
—  Summa  divinitas.  Non  Jupiter,  ut  quidam  putanl, 
sctt  Deus  suinmus  indicatur.  Conf.  Nurr.,  p.  S7i. 
Ssepe  ita  Lactantius,  lib.  ir,  cap.  3  :  Divinitai »  quee 
gubemat  hunc  mundum ;  lib.  T,  cap.  f  0 :  Offensa  ditn^^ 
nitas,  etc.  BuN. 

SoUtum  favorem.  Ms.  solita  fereorem. 

IXicattoit^.  Id  esl ,  tff^naltoit«ifi.  Vide,  si  lubet» 
Cangii  Glossarium  lat.  Apud  EuseltiiMii  esl ,  tkvotio-' 
nem.  —  Dicationem.  Sic,  pro  aliorum  dignatietiem.  ex 
ms.  rcstiluendum.  Dicalio^  inquii  Nurrius  ett  titmtut 
honoris,  qui  prcesuUbtis  el  proconsulibus  dabattur.  Buff. 

Scriptis  ad  officium  tuum  dalis.  Tro  ad  oficium  tuum^ 
apud  oumdem  l;]uscbinm  legitur ,  ad  devoiionem  tuam. 

Super  chrislianorum  nomine  videbantur^  nunc  vere 
ac  tiinpticiter  untisquisqne.  Supplenda  et  corrigenda  ex 
Eusebii  Groccis,  lib.  x,  cap.  5  :  Super  chrislianomm 
fiomine  continebantur^  el  quas  prorsus  lava^  el  a  nostra 
ciementia  alienoi  esse  videbantur,  em  totiantur ;  et  nunc 
tibere  ac  timpliciter  tinnsqnisffue.  Yide  ad  Ii.tC  ob&er- 
Tationein  erud.  Pauli  l^uldti  ex  edit.  fJItrajectina , 
infra. 

Pro  mmc  vere  apud  Eosebium  enlibere;  in  ms. 
ntnt^  cavert, 

Ultam  inqaietttdirtem.  Ms.  r7/am. 


269  LIBEH  DE  MORT.  PERSECUT.  f70 

ac  molestiam  sui  idipsum  observare  coniendant.  Qw  A  noa  bomiaum  sinfulorum»  perlinenlJa,  ea  omnia  lege. 


sollicitudiiii  tuae  plenissime  signiAcanda  e%se  credi* 
dimus,  quo  scircs  nos  liberam  ntque  absoIuUim  co- 
tcndae  reiigiouis  siiae  facultaiera  hisdera  chrisiianis 
dedisse.  Quod  cum  hisdeiu  a  nobis  indultum  esse  per- 
Tideas,  inielligitDicaiio  tua,eiiam  aliis  religionis  suae 
Tci  observnnlix  poieslatem  similiter  apertam»  et  li* 
beram  pro  quieie  lemporis  iioslri  esse  concessam;  ut 
III  colendo  quod  qnisque  delegeril  babeat  liberam  fa- 
cuttaten),quia  (nolumus  detraiii)  honori ,  neque  cui- 
quam  religioni  aliquid  a  nobis.  Alque  boc  insuper  in 
persona  christianorum  sttituendum  esse  ceusuimus, 
quod  si  eadem  loca,  ad  qux  antea  convenire  consue- 
verant,  de  quibus  etiam  datis  ad  ofGcium  tnuro  lilie- 
fis  certa  antebac  forma  fuerat  comprehensa ,  priore 


qua  superius ,  comprehendimos ,  citra  ullam  prortus 
ambigttilatem  vel  controversiam  liisdem  clirisiianis , 
id  est «  corpori  et  conventiculis  eomm  t^ddi  jubebis, 
supradicta  scilicet  ratione  servata ,  ut  ii  qui  eadem 
sine  pretio,  sicut  diximus,  restitnerinl,  indemniiatem 
de  nostra  benevolentia  spereut.  In  quibtis  omnibus 
sapradicto  corpori  christlaDomm  intercessionero 
tuam  efflcacissimam  exhibere  debebis ,  ut  praeceplum 
oostrum  quantocius  compleaiur,  quo  etiam  in  hoc . 
per  clementiam  nostram  (Jnieii  publictt  consulatur. 
Uacienus  flet,  ut  sicut  superius  conprehensam  est , 
divinus  juxta  nos  favor,  quem'  in  tautis  samus  rebus 
experti,  per  omne  tempus  prospere  successibus  nos- 
Iris  cum  beatiludine  nostra  publica  perseveref.  Ut 


tempore  aliqui  vel  a  fisco  nostro  ,  vel  ab  alio  quo-  B  aaiem  hujus  sancUonis  beiievolentiae  oostrtt  forma  ad 


cumque  videnttir  esse  mercaii,  eadem  christianis  sine 
pecunia,  el  sine  ulla  preiii  petitione,  postposita  omni 
frustralione  atque  ambiguiuie ,  restiluantur.  Quf 
eitam  dono  foerant  consecoti,  eadem  similiter  hisdem 
cbrislianis  quaniocius  reddant :  etiam  vel  hi  qai 
toerunt,  vel  qui  dono  fueruol  eonsecuti ,  si  petiverinl 
Ue  ■osira  beDevolotttia  aHqoid ,  Ticarhim  posiulent , 
qoo  et  fpsis  per  nostram  clemenliam  consulaiur.  Quae 
oiniDia  corpori  cbristianorum  protinus  per  iaterces- 
sionem  tuam,  ac  sine  mora  trodi  oportebit.  El  quo- 
niam  iidem  ehristiani  non  ea  loca  tantum ,  ad  quae 
conveiiire  consueverunt,  sed  alia  etiam  habiiisse  nos- 


omniom  possit  pervenire  noliliam,  perlata  program- 
mate  tuo  haec  scripta  et  oliiqae  propooere,  et  ad  om- 
niuin  scientiam  te  perferre  conveniet,  ot  hujus  bene- 
volenliae  nostrae  sanctio  latere  noa  possit.  » 

His  liUeris  propositis,  etiam  verbo  horiatus  esl,  ut 
eonveniicula  in  statum  pristinum  redderentur.  Sie  ab 
eversa  Ecclesia  usque  ad  restilutam  fuerunt  anni  dc- 
cem,  roenses  plus  roinus  quaiuor. 

XLIX. 

Seqnenti  autem  Licinio  cum  exerciiu  tyrannum, 
profugus  concessit,  el  rursos  Tauri  mootis  angustias 


eimlor,  ad  joscorporis  eorom,  id  esl,  Ecclesiarom,  G  petiit  :  omnimentis  ibidem  ac  torribus  fabricaiis, 

YARiORUM  NOTiE. 


Pienlsdme.  In  ms.  plenisdmd. 

Bitdem.  In  ms.  isdem. 

Dicatio  ma.  Apiid  Eusebium,  devolio  tua. 

Vt  m  colendo  quod  quisque  delegerit.  Sic  lego  cum 
dociissimo  Grscvio,  levi  facta  muuiione.  Ms.  habelv 
ut  in  cotenda  quod  quisque  ditlgeret^  habeat  Uberam  fa^ 
cuttaiem,  qui. 

Qma  nolurhus  detrahi.  In  ms.  est  qui^  cuius  vice 
posai  quia^  et  duo  verba  quae  desuni,  ex  Eusebiosup- 
plevi  per  notUmtti  detrahi. 

In  personoi  Heumann.  ex  Eusebio  legit  in  perso* 
nam. 

Eadem.  Eorumf  juxta  Heuinannum. 

Ad  quw  antea.  In  ms.  ad  qu<B  q.  antea. 

Consueterant.  Tollius  legU,  consueverunt. 

Mqni.  fta  restitui  ex  ms.  Apud  Eusebium  est ,  st 
ifm  aui  a  fisco  nostro.  Omnes  edili  ferunl  aliquid. 

Restituantur.  Sic  ms.  Prisci  edili  babent  restituanl.  i 

Fuemnt,  Lef^e  Jucrint,  e\  Gncco  Eusebii. 

JDono  fuerunt.  Ita  ms.  donaverunt. 

Si  petnerint.  Ila  scripsisse  Laciantium  ex  Eusebio 
pro  cerlO  babeo,  noii  putiverintf  quod  esi  iii  mauus- 
cripto  corrupte,  ac  nullum  sensuui  pr;eslal.  Et  mox 
idem  Eusebius  ,  TtpousXQ^jitn  r^  inl  ximw  Enapx^  ^*~ 
x&^ovTc,  adeant  locorum  Pr(efecium  qui  jus  dicii.  Itaque 
hic  le^endum  profecto  Vicarium  per  V  majusculum. 
la  ediiis  est  putaverinl,  corrupte. 

Yicatiuth  postulent,  Id  est ,  ad  Vicarium  nostrum 
etmt^  ex  Grieco  Eusebii.  Alii  putant  legenduin  esse,  si 
petiverint  dcMOstra  benevolemia  oHquid  vicarium^  pos- 
iutent^quo  eiipsiSy  elc.  Vicarium^  id  est,reiu  ejusdem 
pretii,  —  Vicarium  postutent.  Dlazius  atque  Tollius 
ediqnid  vicarium,remvicariaiu  inlelligunt«  pro  restilu- 
tione;  et  isie  etiam  optaverint,  pro  putaverint.  Al  Cu- 
pfftas  el  BaluziusVicarium  provinciaeiuterpretautur, 
DOtomex  im{^rii  notiiia  magistralum.  Gell. 
Quo.  fa  ms.,  co. 


Corpori.  Id  est«  societati. 

lidem.  Ms.,  idem. 

Nou  ea  ioea.  M«.,  Non  tn  ta  hca. 

Consueverunt.  Ms. ,  consuerunt;  sical  h"*  7,  eonsue- 
rant.  Hcoiiaiin. 

Qua  smpmus,  comprekendimus.  Vel  joxla  Graecum 
Eusebii,  sicut  superius  comprehenmm  est.  Heumann. 

Hisdem,  Ms.,  ttfem. 

Restituerint.  Ms.,  re$tituant. 

In  /on/tt....  rebus.  id  est,  in  lam  mollis.  Eoseb.  i^ 
irakXotff.  BuN. 

Pertata.  Iii  Ms.,  P'/aUi,  «|uod  est  perlata,  non  pro- 
iata^  utin  editis;  pro  enim  in  hoc  ms.  exprimilur  per 
|i,  com  lineola  Iransversa  ad  partem  inferiorem  lit- 
terae. 

Ad.... scuniiamperferre.PXm.y  lib.  t,  ep.  15  :  Hmc 
im  noUtiam  luam  perferre  non  exiiHmavi.  Cyprianus , 
lib.  1,  ep.  5  :  In  notitiam  tuam  perferenda.  Hon. 
^     Uortatus  est.  Licinius.  Est  deesi  m  ms. 

/ft.  Deest  in  ms. 

Anni  decem,  eic.  Id  est,  a  Kalendis,  seo  die  i  Mariii 
anni  3(05,  ad  diem  13  mensis  Jonii  313.  Sunl  proinde 
anni  decem,  menses  tres  ei  dies  iredecim. 

Sequenti,  elc  ...  perrumpemibut.  Qoatuor  has  li- 
neas  sic  legit  Heomannns  :  Sequenie  autem  Ucinio 
cum  exercitu  ,  Tyrannus  Maximinus  profvgus  recessit, 
eA  rursus  Tauri  montie  angustius  petiit^  munimeniis 
ibidem  ac  turribus  fabricalis  iter  obstruere  eonatns  eu» 
Sed  undique  versum  perrumpentibus  onmia  victoribus^ 
etc.  Igitur  ex  vocabulis  inde  dextrarsum  facK  lleu- 
mannus  undiquelversum,  qoa  locnitone  usus  est  Lac- 
lantius  supra,  uum.  3^,  ad  Onem.' 

Tyrannum.  Biaximinom. 

Concessit.   Id  est,  ioco  cessit ,  vel  abeundo  focum 
illi  dedit. 
Petiit.  Ita  recle.  Ms.,  peat^  male. 
Iftmiiiiinlif.  hk  m.f  mmwmemis. 


S7l 


riRMIANI  LACTANTII 


±ii 


iier  obstruere  conalus  est ;  et  inde  ^exirorsum  per-  A  mulios  gravesque  cruciaius,  cnm  caput  suum  parie- 


rumpeniibus  omnia  victoribus,  Tarsum  postremo  con 
fugit.  Ibi  cum  jam  lerra  marique  peteretur ,  nec  uU 
lum  speraret  refugium ,  angore  animi  ac  melu  con- 
fugit  ad  morlem,  quasi  ad  remedium  malorum  quae 
Deus  in  capui  ejus  ingessit.  Sed  prius  cibo  se  in- 
fersit,  ac  vino  ingurgitavii,  ut  solent  lii  qiii  hoc  ul- 
timo  se  fucere  arbitrantur.  Et  sic  bausil  venenum. 
Cujus  vis,  referto  stomacho  repercussa ,  valere  non 
poluit  in  prsesens ,  sed  in  languorem  malum  versa 
pesiileniise  similem ,  ut  diutius  protracto  spiritu 
cniciamenta  seniiret.  Jam  saevire  in  eum  coRperat 
virus;  cujusvicum  praecordia  ejus  furereiit,  insusten- 
labili  dolore  usque  ad  rabicin  meiitis  elatus  est,  adeo 
ut  per  dies  quatuor  insania  percitus,  Iiaustam  niani- 
bus  terram  velut  esuriens  devoraret 


tibus  infligeret,  exilierunt  ocull  ejus.de  caveis.  Tunc 
demum,  amisso  visu ,  Deum  videre  coepit  candidaiis 
ministris  de  se  judicantem.  Exclamabat  ergo  sicul 
ii  qui  torqueri  solent ;  et  non  se,  sed  alios  fecisse 
diccbat.  Deinde,  quasi  tormentis  adactus,  falebaiur» 
Christum  subinde  deprecans ,  et  plorans  ut  suimet 
miserereiur.  Sic  inter  gemitus,  quos  tamquaro  cre* 
maretur,  edebat »  noeentem  spiritum  detestabili  ge- 
nere  mortis  efQavit. 


Iler  obstruere.  Llcinio  niminim. 

Dextronitm.   Ms.,  detrorsum. 

Ibi,  In  ms.,  Hibi,  mendose. 

Peteretur,  Haiid  secus  Lactanliiim  scripsisse  credo 
cum  doctissimo  Graevio;  neque  prolixins  verbum  pa- 
tilur  vacuum  ms.  codicis  spatium,  quod  vix  est  5  aul 
6  lilterariim  post  primam  litternm  p,  nec  sine  com- 
pendio,  ita  ut  scriptuin  rtieril,  peietur,  loco  peteretur, 

Prius  cibo  $e  iiifersit ,  ac  vino  ingurgitavit,  ut  solent 
h'r,  etc.  Excmpla  sunt  apud  Floruiii,  I.  ii,  c.  18  et  4, 
2  el  12.  Ad  hunc  locuin  mirum  iii  modiim  facit  alter 
Lactantii  dc  Vila  Beata  lib.  vii  ul(. :  Quanto  quisque 
annis  in  senectulem  vergentibus  appropinquare  cernit 
illum  diem^  quo  sit  ei  ex  hac  viia  demigrandumy  cogitei 
quam  purus  abscedat ,  quam  innocens  ad  judicem  ve* 
niat ;   non  ut  faciunt  qmdam  ccscis  mentibus  nixi ,  qui 


lloc  modo  Deus  universos  persecutores  nominis 
sui  debellavii,  ut  eorum  nec  stirps,  nec  radix  ulla 
remaneret.  Nain  Licinius  summa  reruin  potitus ,  in 
Deinde  post  B  primis  Valerium,  qiiem  Maximinus  iratus  nec  post  fu- 
VAhlOHUM  NOTiE. 

Casauboni  notas  in  Juliuin 


jam  deficientibus  corporis  viribus ,  in  hoc  admonentur  C  que  persecutio  coepit  anno  503;  exeunle  FebrJario 


neribus  lugendi.  Vide 
Capitolinum. 

Exilierunt  oculi.  Idem  scribit  Eusebius,  lib.  ix  Uisl 
Eccles.,  can.  10,  et  lib.  i  de  Viu  Constaniini.  capl 
59;   iiem   Eutychius,  Theophanes  et  Anasiasius 
Memiuit  eliain  D.  Chrysosiomus,  Oratione  in  S.  Ba- 
bylain,  et  S.  Hieronymus  in  Zacbariain  ,   ut  videbi- 
mus  nol.  I  ad  cap.  50.  Baldx. 

Candidatis  ministris.  Id  est,  Deum  circumdatum 
candtdatts  ministris,  sive,  angelis  suis.  Vide  Pauluiii 
BauIJri  ad  hunc  locum. 

Fatebatur,   Adde,  sefeeisse. 

Ptorans.  Heiunan.,  Implorans. 

Nocentem  spiritum  detestabili  genere  mortis  efRavit. 
Maxiniiniis  periit  eo  anno  qiio  pax  dau  est  Ecclesia?. 
quo  etiaiii  LacUuiius  fliiem  imposiiit  huic  operi,   ai- 


ultimas  necessitatis,  ut  cupidius,  ut  ardentius  haurien 
dis  tibidinibus  intendant. 

Et  sic.  Id  est,  et  deinde. 

Hausit  venenum.  Non  iUque  periit  morte  simplici, 
ut  tradit  Epitome  Victoris. 

Repercussa.  In  ms.  repercussus^  mendose. 

Jn  prcesens.  Id  esi,  lempore  tunc  praesenli. 

Versa.   In  ms .  verso. 

Cujus  vi,  cum  prcecordia  ejus  furerent,  Furerent,  in 
ms.  furens  :  sed  error,  ut  pulo,  Amanuensis,  pro 
furerent.  Editi  vero  habent ,  cujus  vis  cum  prtBcordia 
ejus  ureret  :  forle  eiiain  snlis  bene.  Nihil  quantum 
possiimus  muiamus,  et  quod  lieri  potest  per  parvam 
muiationem,  id  poiissiinum  eligimus,  dummodosen- 
sum  optimum  eliciamus.  Furerent  vi  morbi ,  recte 
^   dici  potest,  id  est,  vi  morbi  adurereniur, 

InsustentabiU.  Viri  docii  igiiorare  se  fatenlur, 
quis  iu  olini  ante  hunc  auclorein  nostrum  fiierii  lo- 
cutus.  LacUntius  ipse  est ,  qui  Divin.  Inslilut.  lib. 
VII,  c:ip.  16,  ait :  insustentabHli  dominatione  vexabit 
orbem.  Porro  insustentabilis  cst  intolerubiiis.  Quis 
non  sibi  persuadeat  Lnctanlium  islius  quoque  libelli 
esse  pareniem?  —  Insustentabiti  dolore,  OflTcndo 
quoque  in  Vulg.  Versione ,  Orat.  Maiiass.  Libro  |l. 
Paralipp.  cap.  xxxvi.  Adjunci»  :  Quia  importabilis  est 
magnilicentia  gtorice  tuce,  et  insustentabilis  ira  coni' 
minationis  tuw,  Bun. 

Insania  pereitus.  lu  nos  emendavimus,  cum  in 
codice  veieri  scriptum  sit,  insania  percntis,  Laclan- 
lius,  lib.  I  Iiistii.  cap.  9:Idem  furore  atque  insania 
percitus^  uxorem  suam  cum  liberis  interemit,     Baldz* 

Haustam  manibus  terram,  Id  esi,  efToss.im.  Coisar, 
libr.  V  de  B.  Gnll.  c.  42  :  Manibus  sagulisque  terram 
exhaurire  cogebantur.  Stalius,  lib.  iii  Thei).  v.  50 : 
HausUtque  ..»arena,  id  est,  accepia.  Vid.  Scbol.  et 
Bnrlh.,p.  085.  Bun. 

Capiir  parietibus  infligeret,  Hoc  est  unuiii  cx  de- 
testabillbus,  ut  in  teriia  Tusculana  Cicero  vocai,  ge^ 


Luce  igiiiir  clarius  est  Maximinum  exlincium  fuis  e 
aniio  515,  qui  dccimus  anuus  erat  a  coepla  persecu- 
»»«"«•  Bald7. 

Fersecutores...,  debeltavit.   LacUntius,  lib.  vii  In- 


bius  in  llbro  i  de  Viu  ConsUnlini,  cap.  3,  Auctor 
rragmentideConsUniioChloro,  p.  475,  et  Hierony- 
mus  in  caput  xiv  Zacharia.  Adeaiur,  si  lubet,  Bi- 
luziiis. 

S(frp«.  Ms.,  stirpis. 

Radix.   In  ms.  radis, 

Valerium,  quem.  Iia  ms.  Vnlerium  scilicet  Valcn- 
tem  de  quo  auno  306  nura.  15,  sic  ioquiinr  Pagius. 
Lodem  tempore  quo  Alexander,  qui  Prsefecti  Pneio- 
rii  Africae  munere  fungebatur,  apud  Carihaginem 
imperaior  fll,  Valens  imperator  creaiur,  inquit  Vicior 
p  in  fcpiiome,  qui  postquam  Mnximini  mortiim  narra- 
vit,  siibjungit  :  Valens  a  Licinio  morte  mulctatur.  De 
hoc  Valente  loquitur  Lacunlius,  libro  de  Moriibiis 
Persecuiorum,cap.  50,  ut  primus  oninlum  observavii 
erudiliss.  Abbas  Ludovic.  Du  Four  de  Longuerue,  in 
liitens  ad  Pagium  scripiis ;  ibi  Lnctaniiiis  de  Maxi- 
miiii  morle  ait :  Licinius  summa  rerum  potitus,  in  pri' 
tnts  Vaterium^  ouem  Maximinus  iratus  nee  post  fugam 
qmtfem,  cum  sibi  videret  esse  pereundum,  fueratausns 
occtdere,  necari  jussit.  Nec  dubilari  potest  quiii  Va- 
lei  lus  ille  idem  sit  cum  Valenie  a  Viclore  memorato 
cum  Goltzins  Inter  nummos  Irigiiiu  Tyrannonim,  qiii 
iinperaiiieGnllienoRempublicam  Romaimm  afnixen», 
huric  leferat:  ATT.  k.  norroTAAEP.  OTAAENC.  CKB. 
L.  A.  id  est,  Imperator  Ccesar  Publius  Valerins  Vatens 
AuguitusAnno  primo.  Pagids.  — AlUmen  cum*doci. 
Uipero  ahisqiie  criiicis  Bahiziiis  sciuiidis  curis  legic 
Valeriam  quam,  —  Hiiic  asscnlit  Buiiemunnus. 

Iraius.   Scilicei  ob  negamm  sibi   ifiatrimonlum, 
legendo  supra  Valeriam,  • 


173 


UBER  DE  MORT.  PERSECUT. 


574 


gam  quidem,  cum  sibi  videret  esse  pereundum,  fue-  A  pcenas  dedii.  Duciae  igllur  mulieres  curo  ingenti  spec- 

"  *  laculo  et  miseralione  unti  casus>d  supplicium,  et, 
ampuiatls  capitibus,  corpora  earum  in  mare  abjccUi 
sunt.  Ita  illis  pudicitia  et  conditio  exiiio  fuit. 
Llf. 
Quae  omnia  secundum  fidem  (scienti  enim  loquor), 
ita  ut  gesta  sunt  mandanda  litleris  credidi ;  ne  aut 
memoria  tantarum  rerum  inleriret,  aut,  si  quis  kisio- 
riam  scribere  volulsset,  corrumperet  Teriiatem,  vcl 
peccata  illorum  adversus  Deum,  vel  judicium  Dei 
adversus  illos  reiicendo.  Gujus  aeternae  pietati  gra- 
tias  agere  debemus,  qui  tandem  respexit  in  lerram, 
quod  gregem  suum  pariim  vastatum  a  lupis  rapaci- 
bus,  pariim  vero  dispersum,  reficere  ac  recolligere 
dignatus  est,  et  bestias  nialas  extirpare,  quse  divinl 


rat  ausus  occidere ;  item  Gandidianum,  quem  Yale* 
ria  ex  concubina  genitum  ob  steriliiatem  adopiave- 
rat,  necari  jussit.  Mulicr  lanien,  ut  eum  vixisse 
oognovii,  mutato  habitu,  comiUUui  ejus  se  miscuit, 
ot  fortnnam  Candidiani  specularetur ;  qui  quia  Nico- 
inediae  se  obtolerat,  et  in  honore  haberi  videbatur, 
nihil  tale  metuens ,  occisus  est.  Et  illa,  exitu  ejus 
aodito,  protinus  fugit.  Idem  Severi  filium  Severia* 
num,  jam  aetate  robustum,  qui  fogientem  Maximinum 
fuerat  ex  acie  sequuius ,  tamquam  post  obitum  ejus 
de  sumenda  purpura  cogitasset,  capitali  sententiae 
sobjectum  interemit.  Qui  omnes  Licinium  jam  pri* 
dem,  quasi  malum  metuentes,  cum  Maximino  esse 
nialtierant,  praeter  Yaleriam,  quae  volens  Licinio  in 


omnes  Masimiani  baereditaies  jure  suo  cedere,  idem  B  gregis  pascua  protriverant,  cubilia  dissipaverant.  Ubi 


Maximino  negaverat.  Ipsius  quoquc  Maximini  filium, 
lum  maximum,  agentem  in  annis  octo,  et  filiam  sep« 
tenoem,  quaedesponsa  fuerat  Gandidiano,  exiinxit. 
Sed  prius  mater  eorum  in  Orientem  praecipiiata  est. 
Ibi  saepe  illa  castas  fceminas  mergi  jusserat.  Sic 
<Mnnes  iropii  vero  et  justo  judicio  Dei  eadem  qua 
Cecerant  receperunt. 

LI. 
Yaleria  quoque  per  varias  provincias  quindecim 
meosibus  plebeio  cultu  pervagaia,   postremo  apud 
Tbessalonicam  cognita,  comprebensa    cum  matre 


sunt  modo  magnifica  illa  et  clara  per  gentes  Jovio- 
rum  et  Herculiorum  cognomina,  quae  primum  a  Dio- 
clete  ac  Maximiano  insolenter  assumpia,  ac  postmo- 
dum  ad  successores  eorum  translaia ,  viiueruot? 
Nempe  delevit  ea  Dominus ,  et  erasit  de  terra. 

Gelebremus  igitur  triumpbum  Deicumesultatione» 
victoriam  Domini  cum  laudibus  frequcntemus ,  diur- 
nis  noctnrnisque  precibus  celebremus ;  celebremus, 
ut  pacem  post  annos  decem  plebi  suae  datam  con* 
firmet  in  saeculum.  Tu  praicipue,  Douate  cbarissime, 
qui  a  Deo  mereris  audiri,  Dominum  deprecare ,  ut 


VARIORUM  NOTiE. 


Jtem  Candidkmum.  Ms.,  idem  Candidianum. 

Mtdm  tamen ,  ul  eum  vimsie  eognotfU,  Ita  ms.  Yide 
Colurobam  et  Paulum  Bauldri.  AluUer,  id  est,  Fa- 
ieria, 

Qni  qma.  In  ms.  deest  qui. 

£apt(if.  Id  est,  nH>rte. 

PrmUT  Valeriam.  Ms.,  prte  Valeria. 

Volen$.  Doctiss.  Guperus  legendum  esse  censet 
nolens.  Ms.,  volenii.  —  Gupero  assentit  Buneman.  et 
kctionem  sequentem  exhibet.Qtto;  nolens  Licinio.  Ms. 
qum  volenti  Lieinio.  Non  male,  ut  censet  Nurrius,  p. 
272,  hunc  sensum  eliciens  :  Licinium  voluisse  in 
omnes  invadere  Galerii  haereditates,  atque  idcirco 
\aleriam  confesiim  ab  eo  fugisse,  ut  ad  Maximinum, 
qoi  uxorem  habebai,  sese  tutlus  reciperet.  BuNEiiAif. 

Jn  omnes.  Ms.,  in  omnia. 

Maximini  /i/iicm,  lum  Maximum*  Pro  tum  est  suum 
In  ms.  MaMmum.  Adde  natu. 

Mater  eorum.  Uxor  Maximini,  cujus  nomen  igno- 
liim  est. 

in  Orientem  praseipitata  est.  Iia  ms.  Plerique  con- 
jecerunt  rescribendum  esse  in  Orontem^  quia  constat 
flnvium  in  hoc  loco  designari :  quod  pluribus  argu- 
nientjs  erudite  profecto  osiendit  clarissimus  Gupe-* 
ras.  Quia  tamen  et  ipse  iradit  nonnullos  veieres 
Orientem  vocasse  eum  fluvium,  quem  reliqui  vulgo 
diaint  Orontem,  nolui  lextum  immutare. 

Est.  Deest  in  ms. 

/H  siBpe  illa.  Ita  ms.,  noii,  ille. 

Piebeioeutlu.  Id  est,  plebeio  habitu. 

Cum  matre.  Prisca  scilicet,  uxore  Diocletiani. 

IUie.  In  ms.  Itlic. 

ita  illis  pudieitia  et  eonditio  esntio  (uit.  Ms.,  eondi- 
tioni^  mendose.  Exilio  (uit,  quia  ei  LicinioeiMaxi- 
mino  Valeria  nubere  recusavit.  Tollius.  —  Pars  igi- 
tnr  pudiciti»  eo  quoque  saiculo  habebatur ,  verbi 
grai].i,  in  mulieribus,  nniiis  tantum  viri  fuisse  uso- 
res.  Suo  enini  .i;vo  TertuIIianum  cum  Montanisiis 
monogamiam  in  utroque-sexu  requisivisse  omnibus 
notum  est  ex  eju^  libro  de  Monogainia.  Observanduni 


G  interim  ,  conditionem  quam  hic  noster  memorai , 
aequaliter  quidem  mairi  ct  filiae,  seu,  quod  idem  est, 
Prisc;e  et  Yaleriae  convenire  :  verum  addiia  pudici" 
tim  mentio  specialiier  pertinet  ad  Yaleriam.  Bauldri. 
—  Miror  Lactantium  non  dixisse  fuisse  Valerice 
exitio  sacri/icia^  quibus  cogente  Dioclettano  patre  suo 
polluta  fueratf  Ghristiana  cum  esset,  cap.  15.  Toi- 

MARD. 

Fidem^  scienti  enim  toquor^  ita,  elc.  Ms.  habet  se* 
cundum  finem  scieiui  enim  loquor  ita ,  etc.  Editi  vero 
babent  seeundum  fidem  scientium  loquor,  ita,  etc,  sed 
male.  Nil  mutandum  puto,  nisi  finem^  cnjus  loco  scri- 
bimus  fidem.  Scienti  enim  loquor^  duas  inter  paren- 
theses.  Hic  autem  Donalum  alloquitur  auctor  iiosler 
sub  finein  libri,  sicui  initio  fecit ;  ei  ila  recte  proce- 
dit  oratio.  Donatus  enim  pars  ipse  persecntinnis  fue- 
rat,  cum  in  eum  per  plures  annos  ssevierint  perse- 
cutores.  Miror  ergo  (lanc  lectionem  tam  facilem,  tam 
promptam,  non  fuisse  subodoralam  a  prioribus  hu- 
jusce  libri  editoribus. 
D     Interiret.  In  ms.,  interire. 

Corrumperel  veritatem.  In  ms.,  praeinillitur  non ; 
sed  male. 

Peccata.  In  ms.,  specta. 

Adverstis.  In  ms.,  adversos. 

jEternaf.  Heuman.  \eg\i  paterucB. 

Pietati,  In  ms.,  pietatis.  Pietatisero,  id  csJ,  beni- 
gnitati,  clementise. 

Bestias  malas.  Tyrannos,  christianoruns  persecnio- 
res,  de  quibus  supra  iii  noi.  ad  hujus  libri  cainii  t  : 
El  bestias  malas.  Et  deesl  in  ins. 

Magnifica.  Ms.,  magnificentia,  vitio«e. 

Viluerunt.  A  vileseo.  In  nis.  viguerunt :  sed  niinus 
bene. 

Ea.  In  ms.,  eam. 

Celebremus.  Bis  in  ms.  repetitur  verbnin  Islud  : 
ideo  bis  illud  scribimus ;  et  eo  loci  non  parum  ad  ele« 
ganliani  confert. 


t75  FIRMIANI  LACTANTII  FRAGMENTA.  276 

niisericordiam  suam  serret  »temam  famulla  suis  A  diaboli  a  populo  suo  arceat ;  ut  florescenlcs  Ecclesins 
propitius  ao  mitis;  ut  omnes  Insidias  atque  impelus      perpeiua  quiete  custodiat. 

ViVRipHUM  NOT^. 


Mternam*  Iin  legocum  erud.  Bolierello  aliisque  viris 
dociis,  pro  «I  iam,  qupd  esi  in  mft;  Forie  primo  scrip- 
tum  erat  «f  na^,  n^pd  breviati^  H^erjs  ^si  <^^/Kim* 

Vl  flotescentes  EccUsias  perpetua  quieie  custodiat. 
Sic  Iqgo  bunc  locum  a  Baltizio  ipso  cmentJaltim  ih 


fndice  erratorum  siiae  editionis,  atilsque  post  illum. 
In  ms.  est,  «I  fiofMenUt  EccMeB  perpetum  qtiiete 
cH^diiia,  meiidQse ;  vel  recte,  juxta  HeiQsiuin  et 
(Jr^vium  lefferes,  ut^  florescemis  (lcc^e^ice  perpetuam 
quiet^m  cusTodiat. 


LACTANTII   FIRMI4NI 

FRAGMENTA  («). 


I.  Timor,  amor,  Iseliiia,  trlstitia,  libido,  conoupis-      metris  versibus  constant.  Nostri  enim  Teteres  comoe- 
ceniia,  ira,  miseraiie,  zelus,  admiratio,  hi  moius  B  ^^®  ^^^i^^P^ores  in  modulandis  rabulis  sequi  mnlueruiit 


animi,  vel  aff<ac(us  a  Domino  ab  initio  hominis  exsis- 
tunt  conditi,  et  naturaehumaoae  utiliter  et  salubriter 
sunt  inserli,  ut  per  eos  ordinate  et  rationabiliter  re- 
gendo  se  homo,  virltties  bonas  viriliier  agendo  exer 
cere  possit,  perquas  a  Domino  perpeiuam  accipere 
vilam  juste  meruisset.  Hi  n.imqne  animi  motus  inlra 
fines  proprioscoarciati,  boc  est  in  bona  parte  posili, 
in  praesenti  virtutes  bonas  et  in  fuiuro  aelerna  praemla 
parant;  exlra  metas  vero  suas  affluenles,  hoc  est  in 
malam  partem  declinantes,  vitia  et  iniquilaies  exsisr 
tunt  etxtemas  poenas  pariuni.  V.  Muralorii  Antiq)|. 
ital.  med.  svi  iii,  p.  849. 

n.  Nostra  qnoque  memoria  Lactantius  de  metris, 
peniameter,  inquil,  et  lelrameter.  Maxim.  Yiclorin. 


Eupolim,  Gratinum,  Arislophanem,  iit  praefaium  est. » 
Mensuram  esse  in  fabulis;  b.  e.  ftfrpov,  Terentii  el 
Plauti  ac  caeleronim  oomicorum  ei  iragieorum  dicant 
hi,  Gicero,  8cauru8,  Firmianus.  RuUnus  grammati^ 
cus  de  metris  comicls,  p.  i712  s.  Putsoli. 

IV.  Laclantii  nosiri  qua:  in  leriie  ad  Probum  vo- 
lumine  de  bac  genle  opinatus  sit  verba  ponemiis. 
Galli,  inquii,  antiquiius  a  eandore  corporis  Galaiae 
nuncupabanlur;  el  Sibyila  gic  eos  appellat.  Quod  si- 
gniflcare  voluit  poeU  eum  ait  :  Tum  lactoa  eolla 
4urQ  innecluntur  (Virg,  Mn.  vin,  660  s.),  cum  possct 
dicere  capdida.  Hinc  m|que  Gal^^^^  pr^vji^cia,  in 
quam  Galli  aliqnando  venientes,  cum  Graecis  se  rois- 
cuerunt.  Unde  primum  ea  regio  Gallogrsecia,  post 


de  carmine  heroico,  c  5,  p.  1957-  Pulsph.  (cf.  Hi^ron.  q  Galatia  nominaia  est.  Nec  mirqn^  si  (loc  ille  ^e  (^a- 


caul.  c.  80 :  habemus  et  ^lium  librupa,  qui  inscri- 
bitur  Grammaticus). 

m.  Firmiapus  ad  Probum  de  metris  comoe(|i(^r|{m 
sic  dicit :  c  Nam  quod  de  metris  oomcediaruni  requi* 
sisii,  el  ego  scio  plurimos  exisiimare,  Terenlianas 
vel  maxiine  fabulas  melrum  non  habere  comoediae 
graecae,  i.  e.  Menandrij  Philemonis,  Dipbili,  qui  tri- 

(A)  Fragmentum  dee^tremo  judicip  (Nullusyel  negat 
vel  dubiui....  esse  ventura),  qMod.3icp|).  Baluzius  }n 
c  Golbert.  109$^  libro  vii  InstituMonpm  su|)j.u|ictuqr 
invanerat  et  LacUnlip  irjbu^ral,*  Augustini  esi,  de 
Civii.  Dei  xx,  c.  BO.  Legitur  eiinm  in  (|ui))MSdam  alji$ 
codd.  ut  Kell.  Auguslini  nomine  adjecto  idque  vjr 


lalis  dixerit,  et  occideniales  populos  Unlis  in  medio 
terranim  spaliis  praelermissis,  in  orieniis  plaga  con- 
sedisse  roemorarit.  —  Hieronym.  comraeniar.  in  ep. 
ad  Gal.  I.  II,  Upp.  ed.  Vallars.  vii,  U  P-  ^^6-  (Ui^- 
ron.  de  viris  ill.  c.  80 :  habemus  ad  Probum  episio* 
larum  libros  qualuor.) 


lasticis  magis  suni  apla,  qMam  nobis,  de  roelps  el 
regionum  sj^u  ct  philusopbis  disputaniia  (al.  disputan- 
tibus).  I  (Damas.  ep.  ad  Hjerdn  xxxv.  Qpp.  Hier.  ed. 
Vallars.j,  t,  p.  ih^).  ^  MuUi  per  iipperiliain  scriplu- 
rarum,  quod  ei  Finnianus  in  ocuvo  (VaTIars.  rescri- 
bitaUero)  ad  Demetrianuip  epistolaruui  Ubro  facit , 


quidam  pius  subjecit,  ut  lcctor  ab  erroribus  LacUn-  ^  asseruni  $p.  s.  sappp  palrem,  saepe  Qilum  nominari ; 
tii  de  regno  millenarlo  caveret.  ^  et  cum  perjspicuo  in  iriniiale  credamus,  tertiam  per- 


Adduco  praelerea  de  epistolis  Lacts^nlii  deperdiiis 
hxc  Damasi  et  Hieronymi  testmionia  :  c  Faleor  libi, 
eos  quos  mihi  janipridem  Laciantii  dederas  libros , 
Ideo  noii  libenter  lego,  quia  et  plnrimfi  epistolae  ejus 
usque  ad  mille  spaiia  yersuum  temtuniur,  et  raro  de 
nostro  dogmate  aisputani :  quo  fll.  u(  el  legepti  fasli- 
dium  generet  longitudp.  0Mi-4ti9  iHr^via  §Mp(,  sclio- 


sonam  auferenies,  non  substanM^m  ejus  volunt  essc, 
sed  uomen.  1  ((lieron.  in  ep.  ad  Qal.  iv,  6.,  add.  ei. 
ad  Pammacl).  etOcean.  ep.  lxxxiv.  ed.  Yallars  1,  i, 
p.  528,  de  v.  Ul.  c.  80  :  habcmus...  ad  Oeme^riaiiuui 
auditorem  suum  episiolarum  libros  duos.) 

0.  F.  f  lOT^SpPE. 


177 


PHOBmX. 


«TS 


IIVCEBTI  AUCTORIS  PHCENIX 

LAGTJLNTIO  TRIBUTUS. 


Esl  locus  in  primo  felix  orienie  remoius,  . 

Qua  paiet  «lemi  maiima  porb  poli ; 
Nec  Umen  aestivos,  liyemlsquc  propinquus  nd 

[ortos ; 
Sed  qna  Sol  verno  fundii  ab  nxe  diem. 
5      IHic  planities  tractus  difTundil  apcrtos  : 

Nec  tumulus  crescit,  nec  cnva  vallis  hiat. 

Sed  nostros  monies,  quoruui  juga   celsa  pu- 

Per  bis  sex  ninas  eminet  illc  locu$.     [laulur, 

llic  Solis  ncmus  est :  slat  consitus  arborc  multa 

iO       Lticus  pcrpetux  frondis  honorc  vireiis. 

€om  Pbaethontxis  flugrasset  nb  ignibus  axis, 

Ille  locus  flnmmis  Inviolatus  erat. 
Et  cum  diluvium  mersisset  fluctlbus  orheni, 
Deucnlionscas  cxupcravit  nquas. 
15     Nnn  hiic  cxnngues  morbi,  non  xgra  seneclus, 
Nec  mors  crudelis,  nec  inetus  asper  adit; 
Mcc  scelus  inbndum ,  ncc  opum  vcbana  cupido, 

Aut  Mars,  aut  ardcns  cxdis  nmore  foror. 
Luotus  ncerbusnbest,  et  egestns  obsiln  pannis, 
20        Et  curac  insomiies,  et  violenta  fames. 

ANNOTATIONeS. 
qiias  in  Iil»ris  iin    C      ^crs. 


Non  ihi  lenipesias,  nec  vis  rurli  liorrida  venti ; 

Nec  gelido  tcrram  rore  pruion  tej^ii. 
Nulla  supcr  campos  icndit  siia  vel|era  niibes ; 

Nec  cadilcx  nlto  lurbidus  humor  atiuap. 


25    Sed  fons  in  medio  esi, 


queni 


50 


B 


55 


v,iv,uni  nomino 
[diconty 

Perspicuus,  lenis,  dtilcibus  u))er  a(|ui^. . 
Qui    semel   eruiiipeiis    pcr   singula     icm))ora 

[lurnsuin, 

Duodecics  undis  irrigat  omiie  nemus. 
Hic  genus  arboreum  procero  sti^iiie  >urgen«, 

Non  hipsura  solo  iiiitia  poma  ^eril. 
Hoc    nemiis,    bos    lucos  avis    ipcolii    unic.i 

Unica,  scd  vivii  niorie  rcfecta  suq.   [  hqp.nix : 
rnrel,et  obscqiiiiurPlKrbuiuemopinda  sntellc:) : 

Hi)C  naiura  parens  muiius  hal^ert)  (lcdji, 
Lutea  cum  primum  sur([ens  nuror?  ruhc>c'it, 

Cum  priiiiuiii  rosea  sidera  hic^  fiijjpi  : 
T'T  quater  ilin  pins  imfuergji  cqrpu^  in  ^t  das; 

Ter,  qiiaier  e  \ivo  gurgiie  libataquam. 
Tollitur»  acsummo  coiiseditin  arborisnluc 


Incerli  auctom.  Cnrmit:a  hxc, 
pressis  Laciaiiiio  irihouitiur,  in  nuliisantiquiscodici- 
bas  invenl.  Ea  lamen  legimus  in  iiis.  Sangeriuunepsi, 
etsi  non  antlquo  Phoeiiiris  carmlnn  Lnctantii  iion  cre- 
duntur.aaltooi  chri6lii)ni,<|uamvi)iftiHl  ab  eleginiissimo 
a1if|iio  poeta  scripta,  quem  tamen  certo  credo  non 
fuisse  christiaiium.  Nam  Phoenicem  nominal  Solis  sn- 
cerdoieui  j  et  sic  de  neroore  illo  loquiiur,  ei  de  Phaib  >, 
tamquam  ille  revera  sit  deus,  ei  baheut  nomu$  illod 
eharissimum,  ac  sibi  drcatuiu.  Gnrmina  auiem  illa  de 
resurrectione ,  sive  de  pnscha,  quod  ad  elegaiiiiaoi 
spectnt,  cum  illis  de  Phccnice  comparnri  noo  possuiii ; 
el  ex  Ipsis  apparet  maitifeste  non  eunidem  fiiisse 
eoruin  auciorem.  Hxc  vero  inier  opuscula  Ycnaniii 
Fortunali,  poetae  christiani,  qux  suni  in  bibliolheca 
Yaiicann,  ab  uplimo  el  littemto  viro  Antonio  Giroua 
admoniius,  inveni ;  de  qiiibus  postniodum  aH(|ua  anno* 
tabo.  lllius  teriii  poemaiis,  de  Passione  Doiiiioi,  nut- 
liMD  vestigitim  usqQam  invenire  potui  :  in  quo  tamen 


6.  Nec  iumniu$  crescUt  etc.  Crga  plana  siint 
omiiia,  nec  frnudidatur  i»ciH.  Nam  imJa  VirgiUuoi 
iEiieid.  11  :  ^ 

Kst  curvo  anfractu  valtes  accommoda  nnudi. 

Yer4.  0.  $tat.  Sic  leguiit  Nieui.  Htiiisiutct  Heu- 
maiious.  Alii  oditi  legu>H  r/. 

Yers.  10.  Honore  virens.  Quia  frondos  aiint  hfmnr 
et  iiulchriiiidei  arl^iris.  Ils.  Sangermnn.  et  othti  Mfi^ 
147l{,  1497,  et  alii  legUBt  ttiren$;  ediii  voro  vul^arcs 
iegunt  9irei. 

Ycrs.  ii.  Phaethontm$,l>e\iS^  lalMita  vidoOvhliimi, 
iib.  11  Melamorph. 

Yers.  14.  Kxu^^avit  mfutu,  Qiiod  faUum  est,  isi 
intrliigaiur  de  diluvio  uuiversali,  qnod  exnpfmvii 
etiau>  attiisimos  moiiles.  AtlamcM  4t  kdo  Dmiealroiiis 
diluvio  \i\c  aciiur,  quod  nniversaio  noo  fuit. 

Yein.ln.  Mtii;.  llaoditioAldiiia  :  verumedili  1472, 


1478, 1497,  et  1513  leguntirKnc. 
QOA  nolti^  errore$'  reperiuntur,  ut  diligentia  emenda-  _      Ibidem.  Exangues  nwW.  Morborum  vulgaro  epiihc- 

liAnk  in  AAnnn  valHA  rnArif  nPAAftftaria.  TnnMAfi.  Rrafi-  *^  lOU.  Slc  Ovid.  11^.  XV  Mel;imorp.  : 

Pallldaque  eiangui  squallebant  corpora  morbo. 


tionis  in  eonon  valde  fuerit  necessaria.  Tqomas.  Eras 
mos  Don.incohciuna  esse  carmiua  Phoeuicis  judicat, 
sed  nemo  potc£(|  arfirmare  esse  Lactaniii :  de  iis  etiim 
non  loquitur  Uieronyinus^  ubi  agitde  Auctoris  no3tri 
eperibus.  Nieolaus  Helnsius  Lactantii  genuinum  in  eo 
loeturo  agiioscit  et  pnedicat.. 

Phcenix.  Tota  bsec  Ph(Bnicis  historia  wter  (abulns 
annunieranda  est.  Noluinius  tamen  omiltere ,  ne  ali- 
quid  desit  fauic  n6sini5  Gdliioni;  atque  haec  Carmina 
eonlulimua  cnm  ms.  Sangermanensi. 

Yera  1«  Prhno  oHente.  Id  esl,  in  Arabia,  uhi  fabu- 
lantur  Phoenicem  habitare.  Multi  lainen  npiid  Indos 
sedem  ^taluisae  PkooiMcefB  dicuat :  qua  de  re  Auso- 
niusQ^CIaudianus. 

yers.^.Quapatet.  Legeapud  Ovidium  inilio  ii  libri 
Vetamorpbos.  R^i«  saii^)  descriptionem  elegautissi- 
niam. 

Ibidem.  Ma:dma  porta  noli.  Ila  ms.  Sangermanen- 
sis.  Editt  habent  /onKa  ceha  poti :  sed  miiius  l)ene, 
ui  vkletur,  propter  Juga  cel$a,  quai  leguntur  vers.  7. 

Yers.  4.  Sedqna.  In  ms.  Smgcrm.  In  quo. 


Yers  iS.^Aut  Mar$^  elc.  Ms.  Sangerman.  Icgit 
Aut  inelus,  aut  ardens  cedit  amore  fiiror, 
idmie  ininiis  heiie;  ii^m  de  ineiu  jamjnm  locttfus  est. 

Vers.  S^  Rore  prtwm  tegit.  u^  roris  et  pruiih-c 
dirfereiiiia  vide  Aristutel.  in  HeteorolQgieis»  lib.  i, 
cap.lO. 

Yers.  S5.  Sid  fVmf,  etc.  Hic  fufis  multis  nomiuibus 
illusiratur ;  vivu$  eiiiin  e.st,  pers^cuui,  Uiii$t  dMlcie, 

Yers.  21.  Mennm.  Pro  iii«»Jttim. 

Ycrs.  31.  Vmca.  Sic  de  Phoenice;  ttndeprovcrbium» 
PhesMce  rmtor. 

Yers.  32,  Sed  viiwi.  De  lioe  vhie  Hifra  iCHiffimi 
XXXI,  ttlu  de  Phoenice  ait,  vka  mild}mr$  mI,  elc.  De 
Phoenicis  resurrectione  viide  Ovidiuni  inMoianioridi.» 
et  Tzclzem,  in  varia  hisioria. 

Vera.  53.  Obtiqu^r  PheAo.  Cr«diilit  antiquilas 
aves,  sicut  et  nrbores,  diis  esse  saeratas  :  sio  Aquilt 
Jovi ;  Columba  Veneri ;  iia  et  Phoabo  Phoenix. 


279 
40 


4« 


50 


55 


60 


Verlice,  quae  lolum  despicii  una  nemus : 
El  coaver&a  novos  Phoebi  nasceniis  ad  ortus, 

Expectat  radios,  et  jubar  exoriens. 
Aique  ubi  sol  pepulit  rulgentis  limina  porlae, 

Et  primi  emicuit  luminis  aura  levis ; 
liicipit  illa  sacri  modulamina  fundere  canlus , 

Et  mira  lucem  voce  movcre  novam : 
Quam  nec  iEdoniae  voces ,  nec  tibia  possit 

Musica  Gyrrhseis  assimilare  modis. 
Sed  nequeolormoriensiroitari  posse  pulatur, 

Nec  Gyllens»  fila  canora  lyrae. 
Poslquam  Phoebusequos  in  aperia  refudit  olympi, 

Atque  orbem  lotum  proiulit  usque  means  ; 
llla  leralarum  repetito  verbere  plaudit 

Non  errabilibus  nocie  dieque  sonis. 
Alqiie  eadem  celeres  etiam  discriminat  lioras ; 

Iguiferumque  caput  ter  venerata,  silet : 
Anlistes  nemorum,  et  luci  veneranda  sacerdos, 

Et  sola  arcanis  coiiscia,  Phoebe,  luis; 
Quae  po^tquam  vitae  jam  mille  pcregeriinnnos, 

Ac  se  reddiderint  tempora  longa  gravein  ; 
Ut  reparet  lapsum  faiis  urgeniibus  ^evum  , 

Assueti  nemoris  dulce  cubilc  fugit. 
Gumqiie  renascendi  siudio  loca  sancia  reliquit; 

Tunc  petit  hunc  orbem,  mors  ubi  regna  leiiet. 


PIICEMX. 

A65 


70 


75 


B 


80 


85 


280 

Dirigit  in  Syriam  celeres  longfleva  volalus; 

Phoenicis  nomen  cui  dedit  ipsa  Venus  ; 
Secretosque  petii  deserla  per  avia  lucos, 

Hic  ubi  per  saltiis  silva  remoia  latet. 
Tum  legii  aerio  sublimeni  vertice  palroam, 

Quae  gratum  Phoenix  ex  ave  uomen  habet ; 
Et  qua  nuila  nocens  animans  perrumpere  possit» 

Lubricus  aut  serpens,  aut  avis  ulla  rapa^. 
Tuni  venios  claudit  pendentibus  iEolus  aiitris, 

Ne  violenl  flabris  aera  purpureum ; 
Neu  concreia  Noto  nubes  per  inania  coeli 

Summoveat  radios  solis,  et  obsii  avi. 
Gonsiruii  inde  sibi   seu  nidum  »   sive  sepnl- 

I  chrum ;] 

Nam  perii,  ut  vivat :  se  lamen  ipsa  creat. 
Golligit  liinc  succos  et  odores,  divite  silva 

Quos  legit  Assyrius,  quos  opulentus  Arabs ; 
Quos  aut  Pygmeae  genies,  aut  India  carpit, 

Aul  molli  gcnerat  terra  Sabaea  sinu. 
Giniiama  dehiiic,   auramque   procul  spirantis 

[amomij 

Gongerit,  et  misto  balsama  cum  folio. 
Non  casiae  mitis,  iiecolentis  vimen  acanthi, 

Nec  thuris  lachrymae,  guitaque  pinguis  abesl. 
His  addit  teneras  nardi  pubentis  arisus, 


ANNOTATIONES. 


cas  quas  ferl  Syria,  Plinius  numerat,  scilicetlib.  xiii. 
cap.  4, 


Vers.  40.  Despieit,  Quia  quodammodo  aliae  arbores 
liuic  sant  inferiores: 
Vcrs.  U.  Aura  levii.  Sic  Ovidius  :  Vers.  71.  Elqm  nulla  nocens  animans,  etc.  Sic  ha- 

ii  bet  ms.  S angerman.  Editi  vulgares  ieguiil : 

Quam  nec  dente  nocens  animal  perrumpeire  possit. 


£t  levis  impulsos  retro  dabat  aora  capiilos. 


Vers.  AQ,  Movere.  Sic  ros.  Sangerman.  Editihabent 
eiere.  Yariant  lameu  libri.  Heinsius  opinatur  legeii- 
dum  cssejovere. 

Vers.  a1,  Quam  nec  Mdonice.  Lociis  corruptus. 
Ms.  Sangermati.  habet  Idonem  :  editi  legunt  Julaia!. 
Al  juxta  Gallaeuni,  Frideric,  Gronovius  et  Heinsiiis 
cineiidaveruiit  jEdonias. 

Vers.  48.  Cynhtelt.  Id  esl,  Cnstaliis  modis  musi- 
cis,  vcl  Musarum  et  Apollinis;  Cyrrha  Fiquidem  op- 
pidum  est  ad  radicein  inomis  Paniassi. 

Vers.  50.  CyUenaso!.  Quasi  dicat  Merciirialis  ,  quia 
MRrcuriusGyllense  natus  est.  Hinc  MercuriusipseC;^/. 
ienius  vocaiur  a  Glnudiano  i  libro  de  Raplu  Proserp. 

Vers.  51.  Po$tquam  PiuBbus  equot ,  etc.  Hoc  est, 
posiquaui  sol  supra  horizontem  ascendit.  De  fabula 
Phaetoritis  vidc  Ovidiuui  iii  Metamorph. 

Yers.  53.  Ula  ler  atarum.,  etc,  usque  ad  Antittt$ 
nemorum.  Ms.  Snngcrman.  sic  legit  quatuor  ista  car-  D 
miiia: 

Illa  ter  alarum  repetito  verbere  plaudit, 

Ignifeniinque  capiit  ler  venerata,  silet. 
Atciuo  eadem  celeres  etiam  discrimiaat  horas 

Non  errabilibus  nocte  dieque  sonis. 

Sed  luinns  bene,  ut  piito.  Cderes  horas;  horas  cnini 
aolis  coniiles  facit  0\idius. 

Vlts.  59.  Jammitleperegerit  annot.  Sic  etiam  Glau- 
diniius  ad  roille  aunos  vitam  Phoenicis  producit;  Pli- 
nins  vero  tantiiiu  nd  6(i0,  quniiivi^  id  fabulosum  pu- 
tet :  aiit  etinm  breviorcm  siatuuui  lerniiuum. 

Vei-s.  61.  Lapsum  faiis.  Sic  emendavimus  cum  Gal- 
Ubo  et  ex  ms.  S.ingeriiiauensi  :editi  hnbebant  lassum 
spatHs  :  sed  sine  seiisu. 

Vcis.  66.  Venus.  Sic  Hcuinnnn.  legii.  £a  ciilia  erat 
in  Syrophcenice.  In  ediiis  est  vetus. 

Vcrs.  69.  !Sublimem  Palmam^  Qiiani  arborem  inter 


Heuman.  vero, 

In  quam  nulla  nocens  animans  perruropere  possit , 

cum  edltis  14731. 1478,  1513  et  1515,  quod  concordal 
cum  nostra  lectioiie. 

Vers.  74.  Flabris.  Id  esl,  flatibus. 

liiidein.  Purpureum  aera.  Forie  intelligit  matuti- 
nas  liorns,  quns  auroram  vocamus. 

Vers.  75.  Noto.  Veniiis  iste  nubes  colligii.  Veruin 
a  Plinio  a.*stuosus  appellaiur. 

Ibidcni.  Per  inania  coeti.  Id  est,  mediam  aeris  re- 
gloiiem. 

Vers.  77.  Sepulcrum.  De  sepulcro  quod  sibi  Phce- 
nix  cundil,  vide  Glaudianuni  in  Epigram.  his  vcrbis: 

Arentes  ie|»idis  de  collibos  eligil  herbas, 
£t  cumulum  texens  pretiosa  fronde  Sab«um, 
Compouit,  buslumque  sibi  parmmque  fuiurum. 

Vers.  80.  Oputenlus  Arabs.  Sic  de  Arabibus  llora- 
tius : 

Olia  divitiis  Arabum  libcrrimn  cantat. 

Id  lamen  in?ellige  de  Arabia  felici. 

Vers.81.  Pygmeas  genies.  Quas  vetercs  quidam  po- 
nunt  in  India  ,  nlii  ultra  Arabiam  :  sed  quae  de  liac 
gente  iiarrantur  fabulae  sunt. 

Vers.  82.  Terra  Sabeasinu.  Sic  Vlrgil.lib.  i  Georg. 

India  miltit  ebur,  molles  sua  thura  Sabsi. 

Vers.  85.  Cinnama.  Versum  istum  sic  legit  itis. 
Saiigerin.: 

Cinnamum  hic  avisque  procul  spirantis  amomi. 

Vers  85.  Casim  mitis.  Gasla  vdcrum  non  eadem  esi 
ac  rcceniloruin. 


m 


PllttlNlX. 
A 


95 


iOO 


105 


110 


£i  sociat  myrrhae  pascaa  graia  niinis. 
Prolinus  in  slrato  corpus  mulabile  nido, 

In  taliqoe  ihoro  membra  quieta  locat.  115 

Oredehinc  succos  membris  circumquesupraque 

Injicit,  exequiis  immoritura  suis. 
Tunc  inler  varios  animam  commendat  odores; 

Deposiii  (anti  nec  timet  illa  fidem. 
Inlerea  corpus  genitali  morie  peremplum 

iEstuat ,  et  flammam  parturit  ipse  calor ; 
i£ihereoque  procul  de  lumine  concipit  ignem  : 

Flagrat ,  et  ambuslum  solviiur  in  cinerem. 
Quos  velut  in  massani  cineres  in  morie  coac- 

[tos] 

Conflat ,  et  effeclum  seminis  insiar  hubet. 
flinc    animal  primum  sine   membris   feriur 

[  oriri  :  ]       B 

Sed  fertur  vermi  lacleus  esse  color. 
Crevil  in  immensum  subilo  cum  tempore  certo, 

Seque  ovi  tereiis  coliigii  In  speciem  : 
Inde  reformaiur,  qiialis  fuit  anle  figura, 

£t  Phoenix  ruptis  pullulat  exuviis.  150 

Ac  veiui  agrestes,  cum  filo  ad  saxa  tenentur, 

Muuri  tinex  papilione  solent. 
Non  illi  cibus  est  nosiro  concessus  in  orbe ; 

Nec  cuiquam  impliimem  pascere  cura  subest. 
Ambrosios  libat  coelesli  neciare  rores , 

Stellifero  tenues  qui  cecidere  polo.  §55 


120 


125 


S8i 
Hos  legit;  his  alitur  mediis  in  odoribus  ales, 

Oonec  maiuram  perfcrat  efngiem. 
Ast  ubi  primscva  coepit  florere  Juventa , 

£voIat  ad  pairias  jam  reditura  domos. 
Ante  lamen,  proprio  quicquid  de  corpore  res* 

Ossaqae,  vel  cineres,  exuviasque  suas; 
Ungulne  balsameo,  myrrhaque,  et  ihnre  so« 

[luio] 

Condit ,  et  in  formam  conglobat  ore  pio. 
Quam  pedibus  gestans  contendit  solis  ad  ortus, 

Inque  ara  residens ,  ponit  in  aede  sacra. 
Mirandum  sese  prxstat  praebetque  videnii; 

Tantus  ibi  decor  est,  tantus  abundat  honor. 
Principio  color  esi ,  qualis  sub  cortice  laevi , 

Mitia  quem  croceum  punica  grana  legunt. 
Qualis  inest  fuliis ,  qux  fert  agreste  papaver, 

Cum  pandit  vestes  Flora  rubente  polo. 
Hoc  huineri  pectusque  decens  velamine  ful- 

lg«nt;] 

Hoc  caput,  hoc  cervix,  summaque  terga  ni« 

[tent.] 
Caudaque  porrigitur  fulvo  distincU  metallo» 

In  cujus  maculis  purpura  mixta  rubet. 
Clarum  inter  pennas  insigne  est  desuper»  Irit 

Pingere  seu  nubem  desuper  alta  solet. 
Albicat  insignis  mixto  viridaniesmaragdo; 


ANNOTATIONES. 


Vers.  88.  Et  iociat  myrrlm.  Ms.  Sangerm.: 

£t  sociam  myrrhs  vim  Banacbea  luam. 
alH: 

Panathea  thure. 
Vers.  89.  Mutabile,  Ms.  Sangerm.,  molabHe. 

90.  In  talique  thoro.  Sic  nis.  Sangerman. 


Vcrs.  ._, 
Ediiihabent: 


VUalique  thoro  membra  quiela  locat. 

Vers.  9$.  GenUali  moru.  Aniitbesis. 

Vers.  96.  JHstuat,  Verum  non  est  corpiis  mor- 
liiuni  iia  aestuare,  ul  flammam  generet ;  melius  iiaque 
UaodiQnus»  qui  flammam  ad  solis  radios  refert. 

Fcnret  odoralus  telis  (id  esf  radHs)  coeleslibus  agger, 
GoQsumitqQe  seaem. 

Vcrs.  97.  jEthereoque.  Sic  ms.  Sangerm.;  editi 
vero  habent  Aerioque. 

Vers.  99.  Quos.  Ita  ms  Sangerman.;  editi  Hos.     ] 

Vers.  100.  Conflat.  In  nis.  Sangerman.,  constat. 

Vcrs.  102.  Vermi.  Sicms.  Snngerm.;edili  Vermit. 
Dc  Vermi  loqnitur  Plinius ,  non  vero  Claudianus. 

Vcrs.  103.  Crevit.  Forie  crescit. 

Vers.  104.  Ovi.  Nil  de  ovo  Claudianus. 

Vcrs.  107.  Ac  velut  agrestes ,  cum  fiio  ad  saxa  le- 
itentur^  Mutari  tinete  papilione  solent.  Admonuit  Tlio- 
roasium  vir  doctiss.  Diilacus  Covarruvias ,  episcopus 
S^obiensis ,  ut  in  secmido  versu  loco  pennte^  scri- 
MTciur  tineas,  quod  valde  probandum  est.  Nam  line» 
•uiii  fcrmes  illi  ex  quibus  serici  piipiliones  nascuii- 
tor.  Iloc  vero  in  loco  videiur  poeta  imitari  voluisse 
Ovidium,  libro  uliimo  Meuinorph.,  qui  de  hac  eadem 
niQtatione  lic  aii : 

Quaeque  solent  canis  frondes  intexere  filis 
Agrestes  lioeae,  res  observaia  colonis, 
rcrali  muieot  cum  papilione  fl^uram. 


G  Ac  sane  non  diibilo  quin  pro  lllo  nomine ,  pennm , 
legendum  sit ,  tinea,  sed  in  priuri  versu,  illa  :  filo  ad 
saxa  tenentur^  videnlur  mihi  non  satis  cum  re  ipsa 
convenire,  cum  fila  illa  poiius  ad  frondes,  vel  ad 
ramos  dncaniur,  quam  ad  saxa;  propterea  puto  po- 
tius  lcgendum  taxa ,  quam  saxa.  Haec  ait  Thomasius. 

Yers.  109.  iVoit  illi  cibus.  I>e  cibo  Phoenicis  vide 
Claudianum  in  Epigram.  de  Phcenice,  versu  13,  etc. 

Vcrs  111.  Ambrosios*  Apud  poeias  Ambrosia  cibus, 
nectar  potus  deorum  est :  sic  Martialis : 

Jupiter  Ambrosia  satur  est,  et  nectare  vivit. 

Vers.  112.  Tenues.  Id  est,  rores  tenues.  Ila  ms.  a 
Gallneo  laudatus.  Edili  habent  teneri ,  quod  refertur 
ad  rores ,  et  sensum  eleganiem  facit.  Polo ,  id  est » 
eoelo. 

Vers  115.  Alitur  medHs.  -Sic  ms.  Sangerman.  el 
edili  U72  et  U78.  Vulgati  leguni  mediis  alitur,  sed 
male. 
^     Vers.  lU.  Perferat.  Iia  codex  Sangermanensis  et 
alii.  In  editls  vero  ftroferai^  sed  miniis  bene. 

Vers  116.  Patrias  domos.  Sic  ms.  Sangerman.,  alii 
primas  domos. 

Vers  117.  Ante  tamen ,  etc.  Hae  de  re  vide  Claa- 
dianum  in  Rpigram.  dePhoenice,vers.72,qui  concor- 
dal  cum  lis  quae  hic  dicuntur. 

Vers  125.  Sub  cortice  Uevi ,  Mitia  quem  croeeum.  Ita 
Heuniannus  ex  emendaiione  Nicol.  Heius.  Ediii  vero 
habent  qualis  sub  sydere  coeli. 

Vers.  128.  Cum  pandit  vestes  Flora  rubente  polo. 
Sic  emendavimus  partim  ex  ms.  Sangerinan.,  partim 
'  ex  ediiis.  Ms.  habet: 


Cum  pandit  vestes  flore  rubente  polo. 
at  editi  legunt : 

Cum  pendens  vesiit  Sole  rubente  polus. 
Vers.  129.  Fulgent.  Ms.,  Fulgel, 


m 


DC  PASHONE  DOHINI. 


tu 


Ki  puro  floniQ  gMimaa  ouipis  iiiat. 
IngentM  OQulo»  ani%$  gMninoi  liyaciatos ; 
Quoruia  do  MMKilo  luoida  flamjiia  oiioai. 
iEqu^iur  ioio  oapiii  radi^ia  ^orona, 
1 40     P)a(9be|  referoni  yoriiois  aita  deeus. 

jCrpra  tegunt  squamx  flavo  disiincia  meialto  : 

hU  MPgUft»  roieus  pingit  boiioro  coior. 
gfligiei  int§r  Pavapi»  iiiiitta  (iguraiui 
jQ^rnitury  cl  pictam  Phasidis  iiiter  avem. 
i^5  Ummm  f  M?F)»  Af  atH«9)  qifap  gigniior  alei , 
Yii  «pqu^rfi  poiest,  m  £Bra .  s^u  sii  avis. 
t*lpfi.tj^i9^  «bt  |9rda  I  u(  Toly^ros,  «wie  porpore 

[magno 
InofiS^urpigros»  pergravo  poadus  liabeni: 
Sod  levis  at  volox,  r^uii  plana  dacpra. 
150     J%\\%  in  ispactu  so  oiliiliai  uat|tte  hominum. 
Uue  venit  ^gyptus  tanji  ad  miraouia  visps ; 

fit  fartim  volueram  turiia  salutai  ovaus. 
Proiiaus  eiaeuipuni  sperato  |n  fnarmore  (ormam; 


A  Et  signant  titulo  remque  dlemque  oovp. 

155  Gontrabit  in  coetum  sese  genos  omne  vplantuoii 
.  Nec  pr;rd»  roemor  est  ulla,  nec  uUa  n^etus. 
Aiituum  stlpata  choro  volat  itla  per  altum; 
Tiirbaque  proscqultur  munere  Ixta  pip. 
6ed  posiqaam  puri  perveuit  ad  a*theris  ^uras; 
IGO      Mox  r^dit  bu  ;  suis  conditur  ille  locis. 
At  fortunate  sortls  Alique  volncrem, 
Gui  de  se  nasci  pnestitit  ipse  Deus! 
Fcemhia  sit,  vel  mas,  seu  neutrum,  seu  sjt  utrum- 

[quc, 
Felix,  quse  Veneris  foedera  nulh  colil. 
465  Morsiiii  Veitusesi;  sola  est  In  morle  volupU^i  ; 
Ui  possit  nasci,  bsc  appetitanie  mori. 
Ipsa  sibi  proles,  ^uus  est  pater,  et  suus  bxres, 
B  Nutrix  ipsa  sui,  semper  alumna  sibi. 

Ipsa  quidem,  sed  non  eadem,  quse  est  ipga,  nec 

[ipsa  esu 
iCliernam  vltam  mortis  adepta  bono. 


170 

YARPBUM  NOTi£. 

Vers.  160.  ifd^  redit  ista  suis :  canditur  U(e  tocis. 
Sic  legimus  in  j»s.  Sangerman.  alioi|ue  voreri  a  Gal- 
laeo  meiporaip  ;  pi  ^iiWx^  legitprt 

Mpx  rodii  Wa ;  suls  oanditor  iiide  Ms, 

nec  male. 

Vers.  iOi»  4<  ffrlNmM  |9fs|M/i^«aoiiimm.  IIxc 
est  emendaiio  lleinsii,  rcferentis  /i/um  ad  Parcas, 

Quae  dispensant  mortalia  Qla  sorores  : 


Vers.  136.  Et  puro  cornu,  etc.  Rostrum  cornu  qui- 

Jeoi  esso  dioil,  sod  ita  luojdmii*  u|  %mm  e^  vi- 
eatur. 

yers.  137.  Ingentes  ocutos  credas ,  eic.  Sic  j^e  ex 
ms:  VOsslano. 

Yers  138.  CaroMi  Pimkm  um^.  Id  e^ ,  radii  So- 
lares. 

Ycrs.  U2.  Roseus,  Ms.  Sangerm.,  Rosco. 

Yers.  U4.  Phatidis  avem.  Id  est ,  Pbasianaqi,  a 
Pbaside  fluvio  Colcbidis  nominai;im ,  ad  nos  per  Ar- 
gonauias  adveeiam.  Mariialis  Epigram:  lib,  i^in,  7i.  C  verum  ms.  Sangerman.  legit 

Vers.  U$.  Ma§mciem,  Qu»  sii  liaec  avis  ignoratur, 
vd  fbrte  pro  ma§nit«dhiem. 

Vers.  IM.iVkc  venii.lta  Sangerm  ms.;  editivero, 
convenit, 

Vet%.  153.  Exsculpunt,  Sle  ms.  Sangerm.  ot  alii  ; 
ediii  v^ro  legunt,  inscttipmi. 

Vers.  ibB.  Genus  omnh  ifolantum.  Qua  de  re  vide 
Glaudianum,  vers.  70,  elc. 

Yers.  157.  Atiiunm.  Pro  oiilNm;  sie  YirgD. 
iEneid.  8 : 


AUtmiip  poandunvwe  geaus  vpor  altns  b^at. 

yer^.  l^.  V^m^  f»m  m*  14  est^  pleiatis  ei  re- 
verentise  ofOcio  erga  tant;»  digniiatis  avem.  Muner^^ 

|leio4i»s  6$e9dat  m\^  m^fm^e. 


Ai  forlunatae  sortis,  felixque  volucnim. 
Gallaeus  puiai  legendum  esse : 

0  fortupsii»  soriiSj^  tati(}He  voiuQt^^ ; 
editi  babeot 

Uaec  fortunaiae  sortis,  fatique  volucris. 

Yers.  165.  Fcemina  sit,  vei  mas,  seu  neutrum,  &eu 
sit  ulrumque.  Ita  emeBdavimos  ex  ms.  Stiugermaii. 
et  ediiione  Heumanni.  Vuigati  habeiM :   . 

Fcemiaa^  v^i  ma$  haepi  vel  neuinim  4i  piage  felj^. 

Vers.  m-  QuiB^tim*  )|a  ms.  ftipgjeifpi.  Kditi 
habent,  quia  et  tpsa. 


IHCERp  AUCTORIS  CARMEN 

DE  P4JUUQNE  DQBnill. 


Quisouis  ades,  mediique  subis  in  limina  teroplif 
^ste  pamm,  insonlemque  tuo  pro  jjrimine  passun) 
Rosplce  me  ;  m  ooodo  aoinio,  pi^  \^  pectore  i^rva. 
Hle  ego,  qui  casus  hominum  misaratus  aoerbos. 
5.  Huc  veni  pncis  promissae  inierpres,  et  ampla 
Communis  culpss'  veoia  :fa'ie  elacisuina  aba(tp 
Reddiu  lux  terris,  hic  alma  salutis  imago  ; 
Hic  tibi  sum  requies,  via  rocia,  redemplio  vera, 
Yexilluinque  Dei,  signuui  ei  memorabile  fati. 
10.  Te  propter  vitamque  iuani  suin  Yirginis  aivum 


D  lngresi$u9,  mm  t^^\\t%  hq«M),  ?iqu^  h^Wrjcp^a  p;^^u$ 
Fuiiera  \  neo  raquiem  teMasom  iu  litiibus  ua(|uam 
Inveni,  sed  ubiqiie  mhnas,  sed  ubique  labores. 
Horrida  prima  mibi  in  ^erris  mapajia  ^udq^ 
1$,  Hospitia  in  pai4u,  s«ici9qua  fuera  pafonii. 
Hie  mihi  f\isa  dedii  bruta  inier  inertia  prlmuin 
Arida  in  angustis  pracsepibus  berba  cubile. 
In  Pbariis  primos  vixi  regiofiibus  annos, 
Herodis  rogno  profqgus  ;  r^iiuosqncrevcr^us 
iO.  Jud.xam,  seniper  jejunia^semper  et  ipsam 


285  DE  PASCHA. 

Paaperiem  extremam,  et  reram  inferiora  secuiuSy  A  Flebilis ;  innocuo  temmqne  cruore  madentem 


286 


Semper  agens  monitis  humand  salubribus  almso 
Ingeiiia  ad  studlum  probilails,  aperta  salubri 
Plurima  doclrinnR  Injungens  miracula  ;  qiiare 
25.  Impia  Hierusalem  rabidis  exercita  curis 
InTidix,  sxvisque  odiis  et  caeca  furore, 
losont!  est  poeiiis  lethalibus  ausa  cruentam 
In  cruce  (errlbiii  moriem  mihi  (|U9erere.  Qusb  si 
Latius  ipse  velim  distinguere,  sique  per  omnes 
50.  Ire  juvet  gemitus,  mecum  et  sentire  ddlores ; 
Gollige  consilia  insidiasque  meique  nefendum 
Sanguinis  innocui  pretium,  et  siinulat^  efientis 
Oscul^,  ei  iflsultas,  et  saevx  jurgia  turbjp) 
Verbera   praeterea,  et  promptas  ad  crfmina  linguas 
55.  Flge  animo,  et  te^tes,  et  ceeci  infanda  Pilaii  ' 
Jodicia,  ingentemque  liumeros  ei  fessa  premcntem 
Terga  crucem  atque  gravesliorreiida  ad  riiiiera  gressus. 
Nouc  me,  nune  vero  desertum,  extrema  secutum 
Sopplicis^,  ei  duld  procul  a  genitriee  levatum, 
40.  Vertlee  ad  usque  podes  me  lustra :  en  aspice  criiies 
Sanji^ine  concretos,  et  saiiguinoJenta  sub  ipsis 
Golla  comis,  sptnisque  eaput  crudelibus  haustum, 
Undique  diva  pluens  vivum  super  ora  cruorem. 
Compressos  stiectilare  oculos,  ei  luce  carenies, 
45.  Afflictdsquc  geiias,  areiitem  suspice  linguam 
Fdle  venenalam,et  pallentes  funere  vuitiis. 
Ceroe  nianus  clavis  fixas,  traciosqiie  lacerios, 
Atqne  ingens  laieri  vuliius  :  cerne  inde  fluorem 
Sanguineum,  fbssosque  pedes,arlusquc  cruentos. 


Ore  petens  humill,  lacrymis  suffiinde  subortis, 
Et  me  nonnunquam  devoto  in  corde,  ineosque 
Fer  moniius.  Seclare  meas  vestigia  vitx  ; 
55.  Ipsaque  supplicia  Inspiciens,  morlemque  scveram^ 
Corporis,  innumeros  memorans  animicjiie  dolores» 
Disce  adversa  patl  et  proprix  invigilare  saluti. 
Haec  monimenta  tlbi,  si  quando  in  mcnte  juvnbit 
Volvere,  si  qua  iides  anlmo  tibl  ferre  meoriim, 
60.  Debiia  si  pieias,  et  gratia  digna  labortim 
Surget,  erunt  ver»  siimuli  virtutis,  erunlque 
Hostis  in  insidias  clypei,  quibus  acer  tn  omni 
Tuius  eris,  viciorque  feres  certamine  palmaro. 
Hacc  moniinenia  tuos  si  fabins  orbis  amicos 
65.  Averteni  sensus,  fiigiente  decoris  ab  umbra 
B  Mundani,  efficient,  ne  spe  captatiis  tiiahi, 
Mobilis  occiduis  fortunae  fidere  rebus 
Auseris,  aui  vitac  spcrare  fugacibus  nnnls. 
Scd  ei  nimiruni  sic  ista  caduca  videntem 
70.  Secura,  et  exutum  patriae  melioris  amore, 
Orbis  opes,  rerumque  usns,  et  vota  piorum 
Moribus  extullent  sacris,  viiseque  bealge 
Spe,  duras  inter  poenas,  te  rore  fovebuni 
Coelesti,  pactique  boiii  dulcedine  pascent. 
75.  Purpuream  donec,  post  ultiniafatarelicio 
Corpore,  sublimes  aiiiiriam  revocabil  ad  auras 
Graiia  magna  tibi.  Tunc  omiiem  exiita  hiborem, 
Angelicos  tunc  lieta  choros  aciesque  beaias 
Saiiciorum  iiispiciens,  seternae  p^cis  amfletia 


50.  Flecte  genu,  lignunique  crucis  venerabile  adora  C  80.  Perpetuo  felix  mecum  regnabii  In  aula. 

f.piCTIQt^fp;^  VARIANTES- 


V.  2S.  Semper  agens^  eic.  Al.  Egens, 

V.  3a.  fige,  Al.  Singe. 

V.  52.  Sttf[unde.  Al.  Perfimde, 

V.  53.  Et  me  nowkaufuam:  Al.  El  me  nunquam  non. 


V.  58  ei  64.  Hcec  nummenla.  Al.  Bteo  nmmnetUa. ' 
V.  1%  HofHm  eo^iMM  WTI*.  Al,  Mmifm  ^m^{ 
sacriS' 
V.  77.  Gratia  magna  tHn.  Al.  Gralh  magna  Dei, 


VEMANTII  HONQRII 

GLB|»I|ailTIA|VX  fqrtunjlti, 

PRESBYTERl  ITALICI,  AD  FELICEM  EPISCOPUM,  Dfi  PASGBA. 


10 


Tempora  florigero  ruiilani  dlstincta  i^rQOO; 

Ei  majore  poli  lumine  poria  patei. 
Altius  ignivomum  $oIeiui  cceli  orbii:^  c|(JCii, 

Qiii  vagus  Oceanas  exii,  ei  inirai  aquas. 
Armatus  radiis  elemenia  liqtfepila  lustfanst 

Hac  in  nocie  brevi  iendjt  in  orbe  diem. 
Splendida  sincero  prpdpcupt  ^th^f2|  wHh  • 

Lxiitiamque  suam.sidera  ciara  probani. 
Terra  ferax  vario  fundii  munustula  cultUy 

Guro  bene  vernaril;  reddii  et  annusopes. 


D        N9ltt4  purpureum  pinguni  violaria  campum  : 
Prata  vireni  herbis,  ei  micai  herba  comis. 
Paulatim  siibeuni  stelUr\iia  liii\ynq  gctrtim } 
Floribiis  arrident  ^ramina  ouncta  suis. 
15    Semine  deposiio,  ^t^  ^eges  e^iii^  9,tW$ 

Spondeiis  agricola  vineere  posse  Amneni. 
C.-viidice  deserlo,  lacrymc^i  ^u^  g^u^i^  ^alji^s : 
Und«  ro^runi  irtbuat,  dai  jBodo  vilis  aquam. 
Coriice  de  matris  tenera  knugine  surgehs 
iO       Praeparai  ad  partum  iurgida  gemma  sinum ; 


ANN0TATI0NE8. 


Tenantii, . .  ad  feticem  emseopum,  In  carminibus  Re- 
sarrectionis,  quia  apert^  fhvenitur  cujus '  ilRi  essent, 
nMiUU  est  toin  ln$cripiio,jei  ^a  adscripta  e^  qu^  est 
Id  ilUs opusculis,  Venantii  Hopurii,  eie..qua&  suntiQ 
biblloiheca  Vaiioaua,e>  quibus  rouUa  ip  liuris  impres- 
#19  euendaptur;  multa  iamen  relicta  &uni,quia  meUor 


vis^  esi  Iw^tto  vulgai:!?,  flH^m  \\^  cp^i^fiY^cfyg^  ^\ 
fiQim  illecflwJl?.^  v^Ide^rrMjitH^;  m^  >§  ^t.qwi  ^»"^ 

Juvare  pp$^i,  qv^  ^^  ^^^^  |ud\^io  utativr*  m\  ^Qc^  sj^ 
acieiidum  esieis,qui  i)aoccuram  c^ieiiilaacU  Y^um 
aucic^ui^  libro^  susclpiuuik,  ui  &iK\^  ex  pluribus  nm^ 
cv^^ciUua  UAicuju  9PM*M«\^  ^lficiai^.    Tihq.i|ashj^ 


»87  DEPASCHA. 

Sobque  hyemls  leropus  foliorum  crine  refuso,  A  Trislia  cesMrunt  infern»  ▼incuta  legU; 


Jam  reparal  viridans  frondea  lecta  nemns. 
Mixu  salix ,  ables,  corylus ,  siler ,  ulmus,  acer, 

Inux,] 
Plaudit  quaeque  suis  arbor  amoena  comis. 
25    Construclura  favos  apis  hinc  alvearia  linquens. 
Floribus  inslrepitans  popliie  mella  rapit. 
Ad  cantus  revocatur  avis^  qute»  carmine  danso» 

Pigrior  hybemo  frigore  muta  fuit. 
Hinc  Philomela  suis  atiemperat  organa  cannis  ; 
50       Fitque  rcpercusso  dulcior  aura  melo. 
Ecce  renascentis  tesiaior  gratia  mundi, 
Omnia  cum  domino  dona  redisse  suo. 
Namque  Irlumpbanii  post  tristia  tartara  Ghristo 
Undique  fronde  nemus,  gramina  flore  favent. 
55    Legibus  inferni  oppressis  ^  super  astra  meanlem  B 


Expavitque  chaos  luminis  ore  premi. 
Depereuni  lenebne  Ghrisli  fulgore  fugat»  : 

JStemae  noctis  pallia  crassa  cadunl* 
65  Sollicitam  sed  redde  fldem,  precor,  alma  poleslat» 

Tertia  lux  rediil  :  surge ,  sepulie  meus. 
Non  decet  ut  vili  tumulo  tua  membra  leganlar ; 

Non  pretium  mundi  vilia  saxa  premaut. 
Indignum  est»  cujus  clauduntur  cuncia  pugillo, 
70  Ut  tcgat  inclusum  rupe  vetante  lapis. 
Lintea  loile,  precor;  sudaria  linque  sepulcro  : 

Tu  saiis  es  nobis ;  et  sine  le  nihil  est. 
Solve  catenaus  inferni  carceris  umbras, 

Et  revoca  sursum  quicquid  ad  ima  ruit. 
75  Redde  luam  faciem ,  videant  ut  saecula  luiiieQ; 

Redde  diem ,  qui  nos,  le  moriente,  fugii. 


Laudant  rite  Deum  lux,  polus,  arva,  fretum. 
Qul  crucifixus  erat,  Deus  ecce  per  omnia  regnal; 

Danique  crealori  cuncia  creata  precero. 
Salve,  festa  dies,  toio  venerabilis  aevo» 
40  Qua  Deus  infernum  vicit  et  asira  tenet. 
Mobililas  anni «  mensum » Inx  alma  dierum  , 

Horarum  splendor,  stridula  cuncta  favent. 
Hinc  libi  sylva  comis «  hinc  plaudit  campus  arisiis ; 

Hinc  graies  tacito  palmite  vitis  agit. 
45  Biuc  libi  nunc  avium  resonant  virgulta  susurro; 

Has  inter  nimio  passer  amore  canit. 
Christe  salus  rerum,  bone  condllor  atque  redemplor» 

Unicn  progenies  ex  deitaie  palris , 
Irreciubiliier  raanans  de  corde  parentis » 
50  ▼erbum  subsisiens ,  ei  palris  ore  potens, 
iEqualis ,  concors ,  socius ,  cum  patre  coaevus « 

Quo  sumpsit  mundus  principe  principium ; 
iEUiera  suspendls ,  sola  congeris ,  aequora  fundis ; 

Quneque  locis  habltanl ;  quae  moderata  vigent. 
55  Qui  genus  bumaiiuro  cernens  mersum  esse  pro- 

[fuiido,] 

Ut  hominem  eriperes ,  es  quoque  factus  hoino. 
Nec  nostro  tantum  voluisli  e  corpore  nasd , 

Sed  caro ,  quae  nasd  pertulit ,  atque  mori. 
Funeris  exequias  patris  novus  aucior,  el  orbis , 
60  Inlra  morlis  iler  dando  salutls  opem. 


Sed  plane  implesti  remeans,  pie  victor,  olympom  : 

Tartara  pressa  jacent,  nec  sua  jura  lenenl* 
Inferus  insaturabiliter  cava  guUura  pandens, 
80  Qui  raperet  semper,  sit  tua  praeda  /Deus. 
Eripis  innumerum  populum  de  carcere  mortis ; 

Et  sequilur  liber,  quo  suus  aucior  abis. 
Evomit  absorptam  pavide  fera  belloa  plebem ; 

Et  de  fauce  lupi  subtrahit  agnus  oves. 
85  Uinc  tumulum  repelens  post  tartara ,  came  re- 

[snmpta,] 

Belliger  ad  coelosampla  trophaea  refers. 
Quos  habuit  pcenale  chaos ,  jam  reddidit  iste ; 

Et  quos  mors  peteret ,  hos  nova  vita  lenet. 
Rex  sacer,  ecce  tui  radlat  pars  magna  iropbci , 
G  90  Gum  pnras  animas  sacra  lavacra  beanl. 
Gandidus  egredilur  nitidis  exerdtus  undis ; 

Aique  velus  vitium  purgat  in  amne  novo. 
Fulgenies  animas  veslis  quoque  candida  slgnat ; 

Et  grege  de  niveo  gaudia  pastor  habet. 
95  Additor  hac  Fellx  concors  mercede  sacerdos , 

Qui  dare  vult  Domino  dupla  talenta  suo. 
Ad  meliora  trahens  genlili  errore  vaganies , 

Bestia  ne  raperet ,  munil  ovile  Dei. 
Quos  prius  Eva  nocens  infecerat ,  hos  modo  reddil 
iOO  Ecdesiae  pastor  ubere  lacie  sinu. 


LECTIONES  YARIANTES. 


V.  35.  Aeer  nux.  Alli  legunt,  aurmu, 
V.  41  Cwicia.  Al.  Pmcia. 
Y.  46.  Ha$  kuer.  etc.  Aliier : 

Has  inter  minimus  passer  amore  cano. 
V.  50.  Palrii  ore.  Al.  PeneUrare, 
V.  59.  Fmerh,  etc.  Aliter  : 

Funeris  exequias  iialeris  vitae  auctor  et  orbis. 
V.  60.  Intra,  AL  Inlrae. 
V.  61.  Triiiia  ce$$anaU.  Al.  Trttfta  ceaieniiif. 


y.  64.  ^UnuB.  Al.  Etierrm. 
Y.  65.  SoUieitam.  Al.  PMdlrnn. 
V.  68.  Non.  Al.  Nee.  Al.  i\r«i. 
y.  80.  Baperet.  Al.  KapmH. 
y.  81.  Abi$.  Al.  AdU. 
V.87.  lae.hX.Inte. 
y.  89.  Trophan.  Al.  Trbampld. 
y.  95.  Concon.  Al.  Cottsors. 


ANNOTATIONES. 


Yers.  39.  Salve  festa  die$,  toto  venerabiii$  mo,  Qua 
Deu$  infernum  vicit  et  astra  tenei.  Aucioriute  codicis 
Yaticani  mutatus  esi  versus,  ut  esset  post  viginti  dis- 
ticha  ,  quo  sane  in  loco  esse  debet.  Nam  ante  nihil 
de  Passione  vel  Resurrectione  Ghristi  dicitur  :  sed 
ver  ipsum  ex  niultis  propriis  naiuras  su»  bonis  com* 
roendatur,  Postquam  vero  facti  esl  mentio  Resurrec- 
lionts,  r^cle  iilud  additur :  Salve  fesU  <|ies,  elc.. 


cui  disticho  recte  etiam  illud  continenler  adjoiigiiur 

Nobilitas  anni,  mensum,  lax  alma  dierum, 
Horarum  splendor,  stridula  puocta  favent. 

Nohililas  enim  lcgendum  est  ex  codice  Yaticanu , 
ut  laus  aliqua  illi  diei ,  quem  laiidare  vult ,  aiiribua- 
tur;  cum  ex  inobililaie ,  ut  erat  aiiie,  niilla  bus  ad 
dlem  aliquen^  .iceedere  ^tosfit ,  quia  hoc  est  omnibns 


Hiiibus  alloquiit  agrestia  corda  colendo, 
Manere  Felicis  de  repre  nau  seges. 

Aspera  gens  Saxo,  vivens  quasi  more  ferinOy 
Te  mcdicanie  sacer,  bellua  reddlt  ovem. 

105  Genieno  reditu  lecum  mansura  per  asvum, 


itlNlGMAfA.  sdO 

A  Messis*al)undanlis  horrea  fruge  reples. 

Immaculau  luis  plebs  hxcagltelur  in  ulnis, 
Atque  Deo  purum  pignus  ad  aslra  feras. 
Una  Gorona  tibi  detur  et  tribuatur  ab  alto, 
liO       Allera  de  populo  vernet  adepta  tuo. 


VARIORUM  NOTifi. 


eommane.  Legendum  <(uoque  est,  itridula  puneia  in 
secando  versu,  ut  omnia  ad  diem  referantur.  Aiiqua 
alia  in  his  carroinibus  mulatuur,  quae  tamen  meliora 
6cu  sunt  :  quod  quivis  hunc  librum  cum  aliis  con- 
ferens  intelligere  poierit.  Thomasiijs. 

Yers.  101.  Mitibus.  111  sequeiites  versus  additi  sunt 
es  codice  Yaiicano  a  Thomasio ,  cujus  hxc  verba 
soDt.  In  boc  poemate  ex  illo  codice  addidi  decem 
versos ,  qui  opiime  cum  reipsa  conveniunt,  ei  de- 
darant  cor  llla  carmina  ad  Felicem  Episcopum 
scripserii,  qui  sane   Felix    nullus   est 


Romanorum  PoniiOcum,  sed  fuit  aliquisex  primis  il- 
lis  Saxoniim  Episcopis.  Nani  Saxoiies,  cum  a  Carolo 
Nagiio  post  bellum  iriginu  annorum  et  amplius 
▼icii  esserit,  religionem  Glirisiianam  susceperuiii  : 
ex  Romanis  vero  Poiitificibus  uliimus  qui  nomcn 
hoc  Felicis  habuil  fuit  Felix  IV,  qui  multo  ante  Caro- 
lum  Magnum  vixii.  lllos  vero  decem  versus  propterea 
jodicavi  addendos ,  quin  optime  cum  re  de  qua 
agitur  conveniunt,  et  quia  in  line  poematis  additus 
erat  numerus  versuum  cx,  iu  ut  omnino  decem  ad 
explendum  numerom  deessent. 


CCELU  STMPHOSU 

JElIIGnATA. 

Haec   qiioque  Symphosius   de  carmine  lusit  B  ^»  Annuiu$  eumgewma, 

[inepto;      Corporis  extremi  iion  magnum  pondus  adhaesi ; 


10 


15 


Sic  ta»  Sexle,  doces,  sic  te  deliro  magistro. 
Annua  Saturni  dum  tempora  fesla  redirenl, 
Perpeioo  semper  nobis  solemnia  ludo, 
Post  epnlas  laetas,  post  pocnla  dnlcia  mcnsse 
Deliras  Inter  vetulas  puerosque  loquaces, 
Cnm  sireperet  late  madid»  facundia  linguae : 
Tum  verbosa  cohors  sludio  sermonis  inepti 
Nescio  qoas  passim  m:^gno  de  nomine  nugas 
EstmediUUdiii.sedfrivola  muUa  locuia. 
Nee  mediocre  fuitmagni  ceriaminis  instar, 
Ponere  diverse,  vel  solvere  quseque  vicissiin. 
Ast  ego  ne  solus  foede  Ucoisse  viderer, 
Qai  nihil  altuleram  mecom  quod  dicere  pos* 

[sem, 
Ho6  versos  fed  subiio  de  carmine  vocis. 
Insanos  inUr  sanum  non  esse  necesse  esl. 
Da  veniam,  lector,  si  non  sapit  ebria  Musa. 

1 .  Graphium  me  stylus. 
De  sommo  planns,  sed  non  ego  planus  in  imo» 
Versor  otrinque  manu,  diversa  et  niunera  fun- 

[gor; 
Altera  pars  revocai  quicquid  pars  altera  fecit. 

2.  Afundo. 
Littoni  aemperamo,  ripis  vicina  profundis, 
Soave  canens  Musis;  nigro  perfusa  colore, 
Nontia  sum  lingoae,  digitis  signaia  magistri. 


Ingenitnm  dicas,  iu  pondere  nemo  gravalor : 
Una  Umen  facies,  plures  liabitura  figuras. 

4.  Clari$, 
Virtutes  magnas  de  viribus  affero  parvis. 
Pandodomos  clausas :  ilerum  sed  claudo  patentes ; 
Servo  domuin  domino  :  sed  rursus  servor  abipso.  * 

5.  Catena. 
Nexa  ligor  ferro,  multos  babitnra  ligatos. 
Yiiiclor  ipsa  prius,  sed  vincio  vincia  vicissim. 
Et  solvi  multos,  necsum  lamen  ipsa  soluu. 

e.Tegula. 
Terra  mihi  corpus,  vires  inihi  praDsiiiit  Igafs : 
Alia  domos  quaero,  sedes  est  semper  in  imo : 
Perfundor  liquidis,  sed  me  cilo  deserit  humor. 

7.  Fumui. 
Sunt  mihi,  soni  lacrymae,  sed  non  est  caosa  doloris. 
Esi  iier  ad  ccelom,  sed  me  gravis  impedii  aer ; 
Et  qui  me  geouit,  sine  me  non  nascitur  ipse. 

8.  Nebula. 
Nox  ego  sum  facie,  sed  non  sum  nigra  colore; 
Inque  diem  medlam  lenebras  umen  afTero  mecuni: 
Nec  milii  dant  stcllai  lucem,  nec  Cyntliia  lumen. 

^  9.  Plum. 

Ex  allo  venio,  longa  del^ipsa  ruina. 
De  coelo  cecidi  medias  transmissa  per  auras : 
Excepitque  sinus,  qui  me  simul  ipse  recepii. 

YARIORUM  NOTiE. 


^  Ce/fiS9ii^/^osll.Primn8,qnod  sciam.Cbrlslophorns 
Heomannoa  hos  versos  Lactantio  tribuit,  qtiorum  qui- 
dem  meminit  S.  Ilieronynuts.  Hi  prius  editi  fiieranl 
tob  nomine  C«itf  Firmiani  SymposH  Poelte  a  Nicolao 
CaiHsino  o  Sociel.  Jesu,  alqne  adjocii  Hieroalyphicit 
Hm  ApoUinh.  Jam  ab  anno  1533,  publici  jrris  feccml 
baee  xnigmala  snb  nomiiie  Symphoiii  poeiiB  Jonchi- 
mos  Perioniiis.  Alii  vero  non  Symphosium^  sed  Sym-- 
P9^m  vocaroiit.  Ansam  vero  arripuit  haod  diibie 
Ueaminnos  Lacli|ntio  iribo^ndi  li»c  aenigmau,  qood 


in  qoibosdam  editionlbos  Cmlii  Fhrmimi  liiulum  nras* 
fernnl;  ei  nomen  Poetae  qui  Sympo$ius  dicebatiir 
piiiavil  Symposium,  id  esl ,  convivium  inscnbeiiduin 
esse.  Sic  cliam  recentiores  ((iiidain  edlderunt  Sermo' 
nes  convivales.  Aiiameii  erudiU  omncs,  ac  pr:eseriim 
Joan.  Alberi.  Fabricius,  non  descenderunl  in  Ueo- 
manni  sentenli:im. 

DuUia  mensa  Hinc  patet  hos  versns  nihil  aliud 
essc,  qunm  sermones  convivales ;  proindeque  Svm- 
posiiim  nomen  esse  operis,  non  poeiar. 


m 


iE^IGMATA. 


«92 


10.  Glnciet. 
Unda  fui  qtfondaM,  quod  me  cUo  Credo  futuram : 
Nunc  flgfdi  coell  dutis  conneta  catents , 
Nec  calcdlta  pati  jiossum,  nec  rtud^f  tdn^rf. 

tt.  fUmen  et  piscU. 
Est  domus  in  ie^ris,  clara  quae  voce  resultat : 
Ipsa  domus  resonat,  tacitus  sed  non  sonat  liosp^ ' 
ArnlN)  tMoA  eUrrunt,  hospes  simnl  et  domus  urs. 

F*alv!s  a'qua6  tehuis  modico  Cum  pondere  lapSus , 
^ole^BaadenSy  nsiatofluens,  in  frigore  siceus^ 
FNnnliiif  fsctftrui,  toia9  pfius  occupo  terras. 

tZ.Pfam. 
todga  /eror  velox  formosae  iitia  silv» , 
httiVHMnt  parfier  eoMitt^m  stipatite  eatervff : 
Corro  vias  multas,  vestlgid  nuUa  re1in(](uen^. 

11.  Fttttug  tn  (m. 
Mira  tibi  referam  nostrae  primordia  viiae. 
Nondum  natus  eram ,  nec  eram  tum  mniris  in  alvo : 
iam  posito  partu,  natum  me  uemo  videbat. 

15.  Vipera. 

Non  possum  nasci,  si  non  occidero  roatrem. 
Occidi  matrem  :  sed  me  manet  exitiu  idem. 
Id  mea  mors  patitur,  quod  jam  mea  fecil  origo. 

16.  Tinea. 

Littera  me  pavit,  nec  quid  sit  littera  novi. 
In  libris  vixi,  nec  sum  studiosior  inde. 
Exedi  Mosas»  nee  adhuc  umen  ipsa  profeci. 

17.  Aranea. 
Pallas  me  docuit  texendi  nosse  laborem. 
Nec  pepli  radios  poscuni»  nec  licia  teks. 

NuUa  milii  manus  ost,  pedibus  umen  omnia  flunt. 

18.  CochUa. 
Porto  domum  mecum,  semper  migrare  parata , 
Mutatoque  solo  non  sum  miserabilis  eisul « 
Sed  mihi  consilium  de  coelo  nascitur  ipso. 

10.  Rmia. 
Hauca  sonans  lego  siim  media  vocalis  in  unda ; 
Sed  v)>x  laude  sonat»  qua  se  quoque  laudel  et  ipsa : 
Gumque  canam  semper^  nuUus  mea  carmin»  laudac« 

20.  Tenudo. 

Tarda  gradu  lenlo,  specioscr  praedita  dorso, 
Docta  quidem  sludio,  M  saevo  perdiu  faio^, 
Viva  nihil  diii,  qu»  sic  modo  mortua  canlo. 

21.  Talpa. 

Caeca  mihi  facies  alris  obscura  tenebris. 
Nox  est  ipsa  dies,  nec  sol  mihi  cerniuir  ullus. 
Malo  tegi  terra  :  sic  me  quoque  nemo  videbiu 

22.  Formica. 
Provida  sum  vitSy  duro  non  pigra  laborl , 
Ipsa  ferens  humeris  secune  prxmia  brumae: 
Nec  9af<l  magndr  ainhil,  aed  eoiigero  msM  vidsslnr. 

23^.  Muica. 
fmproba  sum,  fateor  *,  quid  enim  gula  turpe  veretur  f 
Frifora  viubamf  quse  nunc  esUte  revertor : 
Sed^  clto  MVimoveor  falso  conterriu  vento. 

24.  Curculio. 
Non  bonus  agricolis,  non  frugil>us  utilis  hospes: 
Mon  magnus  forroa,  non  reclo  nomine  dictos : 


A  Non  gralus  Gereri,  non  parvam  sumo  saginam. 

lo.  MU8. 

Parva  mihi  domus  est ,  sed  janua  semper  aperia. 

Exiguo  SUtHpfu  furtiva  ViVo  sagina. 

Quod  mihf  hoiihcn  ih6st,  ftom^  quoqueconsut  habebat. 

46.  GrUs. 
ItiHeH  iim  coeli  pennas  per  scripta  volantes, 
Bella  cruenU  gerens,  volucrts  diacrimrna  Martia ; 
Nee^ereor  piig«as,  durti  hon  Sft  lorigior  hbstil. 

27.  Cornix. 
Vivo  novein  vius,  si  iion  me  Grsecia  (isllii; 
Atraque  6am  semper  nullo  cdriipuba  dolore  : 
Et  non  iriscens  6llro  cohvicia  dico. 
28.   VesperUUo. 
Nox  mibi  dat  nomen  prlmo  de  lempor^  noetis. 
B  Pttfma  mlhl  nort  e*,  tm  sft  fnihi  plrtfta  folaniis. 
Scd  redeo  in  teiiebris,  irec  mc  cuminitto  diebus. 

29.  Ericiui. 

Plena  domiis  spinis,  parvi  sed  corporis  bospes , 
lACOltfftff  6oH6  telis  confixus  acutis. 
SuSlinet  dfmata^  segetes  habiiator  inermis. 

30.  Pediculi. 

Est  nova  noUrum  cunctis  captura  feranim , 
tt,  si  qiiid  capias,  id  tu  tibi  ferre  recuses , 
Et,  quod  non  capias,  tecum  lamen  ipse  reporles.   • 

31.  Phosnix. 

ViU  mihi  mors  est;  morior,  si  coepero  nasci: 
Sed  prius  est  fatum  leti,  quam  lucis  origo. 
Sic  solus  Manes  ipsos  mihi  dico  parentes. 

32.  Taurui. 

C  Mcechus  eram  regis,  sed  lignea  membra  sequebar ; 
Et  Gilicura  mons  sum,  sed  non  sum  nomine  solo ; 
Et  vebor  in  ccelis,  et  iii  ipsis  ambulo  terris. 

33.  Luput. 

Dentibus  iusanis  ego  sum,  qui  vinco  bidentes , 
Sanguiueas  qusrens  prxdas  victusque  cruentos 
Multa  cum  rabie  :  vocem  quoque  toliere  possum. 

34.  Vulpes. 

Exiguum  corpus»  sed  cor  mihi  corpore  majus. 

Sum  versuU  dolis,  arguto  callida  sensu ; 

Et  fera  sum  sapiens»  sapiens  fera  si  qua  vocaiur. 

35.  Capra. 

Aima  Jovis  nutrix^  longo  vestiu  captllo, 
Gulmina  difficili  peragrans  sed  et  ardua  gressu , 
Gttstodi  pecoris  tremula  respondeo  lingua. 
D  36.  Porcus. 

Seiigerae  matris  foecunda  natus  in  alvo^ 
Desuper  ex  alio  virides  exspecto  saginas , 
Nonnitie  numen  babens,  si  litiera  prima  perirei. 

37.  IfM/a. 
fi^lskfmitis  patri,  roatri  diversa  figura , 
Genfnst  generis,  generi  nen  apu  propago, 
Ex  aliis  nascor,  nec  quicquam  naScHur  ex  tne. 

ZS.  Tigri$. 
A  flovio  dicor,  fluvius  vel  diciiur  ex  me: 
iunctaqtiie  Sum  tenio,  vento  velocior  ipso , 
Et  nriihi  dat  ventus^  natos,  non  quxro  maritum. 

39.  Centaurus. 
Ooauuor  insignis  pedibos,  manibosqiie  daabvs , 


2ft5  iENIGMATA. 

Dissimilis  mibi  suiny  quia  sum  non  nnus  ct  unus ;     A 
Ei  xeim  H  gradior,  <|Qia  me  ddo  corpofa  porlani. 

Kf.  Papater. 
Grande  mibi  caput  e^,  fmos  sed  membra  minuU  : 
Pes  unus  MiM,  ^d  (les  foiAigfssimfls  ttnns : 
Et  me  somnu»  fttme,  frrdprio  nec  doi^Mio  soMo. 

41.  Uaha. 
Anseris  esse  pedes  similes  mibi,  nolo  n^are : 
Necduosuni  tanium,  sed  plures  ordlne  cernis ; 
Ei  tamen  hos  ipsos  omnes  ego  porto  sttpinoi. 

42.  Beta. 
Toia  Tocor  grxce^  sed  non  sum  tota  laUne ; 
An(e  laroen  niediam  cauponts  scripta  tabernm* 
In  lerris  uascor,  lympba  lavor,  ungor  oK?o. 

45.  CtKWrbita. 
Pendeo,  dum  nasetff  :  nifsus  pendendo  tomesco. 
PendeM  ti»fffiiioveor  rentts,  el  mnrfor  tfndis. 
Pendiki  si  non  ikm,  nm  9fim  f^m  jamqife  fcriftri. 

44.  CefH». 
Mordeo  rooMente^,  irf <rO  rton  mordeo  quemquam ; 
Sed  sunt  mordentem  multf  mordere  paraii :. 
Neiim  fhiret  morsdm,  dentes  quia  non  fiabeo  ftllos. 

IS.  Ro$a, 
Pnrpura  smfn  terrflft,  pofcbro  perrusa  cotore, 
Septnqne.  ne  violcr,  refrs  defendor  acutfe. 
0  fclix,  longo  sf  possem  viverc  fsrtoi 

4«.  Viola. 
MagnaqufderA  non  som,  sed  inest  mihi  maxima  virliis 
Spiriius  cst  itrl^gnu^,  qnamvis  iif  corpore  parvo. 


m 


m       54.  Hamut. 
Exiguum  corpus,  flexu  mucronis  adunci 
Fallaces  escas  raerfio  circumfero  fluctu  : 
Blandior,  ut  noceam ;  morii  praQmiito  saginam. 

55.  Acus, 
Longa,  sed  exids,  tenui  producta  meialfo, 
Mollia  duco  levi  comiuntia  vincula  ferro  : 
Et  faciem  lacsis,  et  nexuin  reddo  solutis. 

56.  (ialiga. 
Major  eram  longe  quondam,  dum  vfia  manebat  : 
Sed  nunc  exaniinis,  laceraia,  ligj^ta,  revulsa , 
Dedita  sum  terrae;  lumulo  sed  condlia  non  sum. 

67.  Ciavut  cdligarit, 
1b  caput  ingredior,*qui  de  p^e  pendeo  sofo  : 
Veriice  lango  solum  :  capiiis^vestigia  signo  : 
B  Sed  mulii  comites  Casum  paiiuiiiur  euindoin. 
58.  CapiUut. 
F*fndere  me  nufli  possunl,  praeciiiere  mulii. 
Sed  sum  versicolor»  albus  quaiidoque  futurus. 
Malo  manere  niger  :  miuus  uliima  fata  verebor. 

59.  Pila. 
Non  sum  cincia  comi^,  et  non  sum  compta  capiflis; 
Intus  enim  crlnes  mibi  sunt,  quos  non  videt  ullus  : 
Meque  manus  mittunf ,  manibusque  reraittor  in  auras. 

60.  Serra. 
Deniibus  innumeris  toio  sum  cor|k)re  plena  : 
Frondicomam  sobolem  morsu  depascor  acuio  : 
Mando  tamcn  frustra,  quae  respuo  pra?mia  dcniils. 

61.  Pont. 
Stat  nemus  in  rympbis,  stat  iii  aflo  gurgite  siWJl, 


Nec  mihi  germen  habet  Aoxam  ^  nec  cufpa  ruborem.  ^  ^^  manet  in  mediis  undts  iminobile  robur. 

e*9      f^t. TAmn<k   .«.-.^^  _^;#.!.      j  .-  - 


47.  thut. 

Dulcis  odoi^  nemoris  flamma  fumoqife  fatigor  : 
Et  ^facei  f^oc  superis ,  medio^  quod  mittor  in  fgne^, 
Com  rolf^i  i^eccandfi'  meritum  natura  negarit. 

48.  Myrrha. 
De  laiJrymls  et  pro  facrymis  mea  coepit  origd. 
Ex  oculis  £fuxr,  sed  iiunc  ex  arbore  nascor, 
Lxlus  Konos  fi^oiidi,  iristis  sed  imago  doloris. 

4^.  Ebur. 
Deus  ego  surtr  magmi^,  popufTs  cognaius  ftoi^. 
Nuiic  ego  pci*  paires  fn  corpora  molta  recessi', 
Nec  r^nent  vlteir,  ^ed  formse  gratfa  m^artsit. 

fW.  f tfhiim. 
Wcrba  fui  qooAdilm' vfritfif  dte  gramine  terrtft; 
Sed  chaiyM^  dufiT  mollis  pra!Cisa  metallcr, 
Mole  preAMr  pi*oprf»' ,  feeto  tmmmt  iOf  t^W. 

^.  MoUt. 
Ambo  sumt»  laptd^es,  una  sumn^,  anHlm  jaeemus; 
Quam  piger  cst  imiis,  tnmnm  non  segnis  if  atter. 
Ilicmatiei  inimofti^,  non  desinft  ilte  moreri. 

5i.  Farin0. 
Inter  saxa  fui,.  t^jn  me  contrita  premebanl : 
Tix  tamen  effugi  toiis  coiiisa  medullis ; 
StDuiieCorma  loilii  muior  esi,  sedeopia  inajor. 

53:  Ft(ti. 
Noio  ihoro  jungi ,  quamvis  placel  esse  raaritam. 
Nolo  viruila  thalamo  :  per  me  mea  nata  propago  est 
Nolo  seputera  jtoti ;  scio  mc  ^ubmergiere  lerfa?.  | 


Terra  tamen  mittit,  quod  terras  munera  prxstat. 

62.  Spongta. 
Ipsa  gravis  non  sum,  scrf  aqu^e  mibf  pt>ndus  fiiAaBref ; 
\iscera  tota  tumeut  patulis  ditfusa  cavernis. 

Iiltus  lympba  lalei,  sed  non  se  sponte  refbndyt. 

63.  Trident. 

Tres  n^tbi  suiii  den(es  :  quos  unds  eontinet  ordo  : 
Unus  prxterea  deus  e^  et  sofilis  in  imo ; 
Meque  tenet  nomcn,  vciiius  tlmcf,  flfeqtioim  enfattf. 

04.  Sdgttra. 
Septa  grafi  ferro^,  fevtbos  cifcumdaw  pennis, 
Aera  per  roediumirotocrt  <*onteirdd  meatu, 
Missaque  dfseedens  rtntlv  mftteme  i^^vei^di'. 
69.  Fta^fhm. 
W  De  peatdli  d*rso  ftecmfes  Cf^  terreo  Cflfcictafs, 
Obsequium  reddens  moTferattl  lege  doloris  : 
Nec  volo  contemni,  ^d  cDAtra  ti6\<f  AMere. 

6«.  Latermt. 
XorrtfllMis  apt^  cavfs,  letetr  perfncid^  gjfo, 
Lumen  babetis  fntus  dfvfni  sfdleris^  i^star, 
Noctibus  in  medHs  farcfem  non  perdd  dl^mrty. 

67.  Speeutar. 
Persplcioi' penitus,  nec  himinis  arcdri  vistlK, 
Traiismittens  oculos  infrsr  lYiear  Oiembra  meantes  * 
Ned  mc  tfansit  hiems,  sed  sol  tamcA  emtcai  in  rtii. 

68.  Speeulum. 

Nulla  mihf  certa  est,  nulla  est  pei^gHna  6gut^. 
Fulgor  inest  intus  radianii  luce  coruscans» 


m 


Qui  nihil  osiendit,  nisi  si  quid  viderfl  aiite, 

69.  Clepsydra. 
Lex  bona  dicendi»  lex  sum  quoque  dura  taceiidi. 
Jiis  avidae  linguac,  flnis  sine  flne  loquendi, 
Ipsa  fluens,  dum  verl>a  flunt»  ut  iingua  quiescat. 

70.  Puteus. 
Mersa  procul  terris  in  cespile  lympha  profundo, 
Noiinisi  perrossis  possum  procedere  venis, 
£l  trahor  ad  superos  alieno  ducia  iahore. 

71.  Tubus. 
Truiicum  terra  tegii,  laiitant  in  cespite  lymphae  : 
Alveus  est  modicus,  qui  ripas  noii  habet  ullas. 
In  iigno  vehilur  medio,  quod  ligiia  vebebai. 

72-.  FoUis. 
Non  ego  continuo  morior,  dum  spiritus  exit ; 
Nam  redit  assidue,  quamvis  et  sxpe  recedat. 
£t  mibi  hunc  magna  est  aiiima!,  nunc  nulla  facultas. 

73.  Lapl$. 
Deucalionis  ego  crudeli  sospes  ab  unda, 
AfOiiis  terrae,  sed  loiige  durior  illa. 
Llltcra  decedat :  volucris  quoque  nomen  liabeho. 

74.  Calx. 
Evasi  flammas,  ignis  tormetita  profugi. 
Ipsa  medela  meo  pugnat  conlraria  fato. 
Ardeo  delymphis;  mediis  inceiidorah  undis. 

75.  Silex. 
Semper  inest  iii  me,  sed  raro  cernitur  igiiis. 
inius  eiiim  laiiiat,  sed  solos  prodit  ad  ictus ; 
Nec  iignis,  ut  vivat,  eget,  nec,  ui  occidai,  undis. 

76.  Rotw. 
Quattuor  aequaies  currunt  ex  arte  sorores, 
Sic  quasi  certantes,  cuin  sit  lahor  omnihiis  unus, 
£t  prope  sunt  pariter,  nec  se  coiitingerc  possiint. 

77.  Scalte. 
Nos  sumus,  ad  coelum  quac  tendimus  alta  petenteS| 
Concordi  fabrica  qiias  unus  coiiiinet  ordo, 
Ut  simui  haerentes  per  nos  scaiidatur  ad  auras. 

78.  Scopa. 
liundi  magna  parens,  laqueo  connexa  tenaci, 
Juiicta  solo  plano  inanibus  comprensa  duabus, 
Dueor  ubique  seqiiens,  et  me  quoque  cuiicta  sequuntur. 

79.  TintinnabuUm. 
JEre  rigens  corvo  patulum  componor  in  orbeui. 
Mobilis  est  intus  linguae  crepiiantis  imago  ;| 
Non  resonat  positus,  motus  quoque  saepe  resultat. 

fi  80.  Conditus  potus, 
Tres  olim  fuimus,  qui  nomine  jungiinur  uno. 
Ex  trihus  est  unus,  et  tres  miscentur  in  iino ; 
Qiiisque  bonus  per  se  :  melior,  qui  continct  omnes. 

81.    Vinum  conversum  in  .acetunu 
Subiatom  nibil  est,  iiihil  est  extrinsecus  atictum ; 
Nec  tamen  invenio,  quidquid  prius  ipse  rcliqui. 
Quod  fuerat,  nou  cst  :coipit,  quoJ,  non  erat,  esse. 

fi±.  Malum. 
Nomen  habens  gnccum,  coiitentio  magna  dearum , 
Fraus  jnvenis  pulcliri,  miiltarum  cura  sororum, 
Excidium  Troja;,  dum  bella  cruenta  peregi. 

83.  Pema. 
Nobile  duco  genus  magni  de  gente  Catonis. 


iGiSIGMATA.  S96 

A  Una  iiiilii  soror  esi,  plures  licet  csse  |>utentur. 
De  fumo  facies,  sapientia  de  mare  nata  est. 

84.  Malieus. 
Non  ego  de  toto  mihi  corpore  vindico  vires, 
Sed  capitis  pugua  nulli  cerUre  recuso. 
Grande  mihi  caput  est :  totum  quoque  pondus  in  ipso« 

85.  PistiUus. 
Contero  cuncta  siinnl  virtutis  rohore  magno. 
Uiia  mihi  cervix',  capitum  sed  forma  duoruin. 
Pro  pedibus  caputest:  nam  caetera  corporis  absont. 

86.  SlrigiUs. 
Ruhea,  curva,  capax,  alienis  humida  guttis, 
Luminibus  faisis  auri  mentita  colorem, 
Dedita  sudori,  modico  succumbo  labori. 

87.  Balneum. 
B  Per  totas  aedes  innoxius  introit  ignis : 

Est  caior  iii  medio  magnus  quem  neino  vereiur. 
Non  est  nuda  domus,  sed  nudus  convenit  hospe%. 

88.  Tessera. 
Dedita  sum  sempcr  voto,  noii  certa  futuri : 
Jactor  in  ancipites  varia  veriigine  casus, 
Nunc  ego  moesta  malls,  iiuiic  rehus  laeta  secundis. 

89.  Pecunla. 
Terra  fui  primo  latehris  ahscondita  terr»: 
Nunc  aliud  preiiuin  flammse  nomenque  dederunt. 
Ncc  jain  terra  vocor,  licei  ex  nie  terra  paretur. 

90.  Mulier  geminos  pariens. 
PIus  ego  susiinui  quam  corpus  debuit  unum. 
Tres  animas  hahui,  quas  omnes  inius  haheham : 
Discessere  duae,  scd  tertia  pene  secuta  est. 
G  91.  Miles  podagricus. 

Beliipotens  olim,  s(evis  metueiidus  in  armis 
Quinque  pedes  hahui,  quos  uiiquani  nemo  negavit ; 
Nunc  niihi  vix  duo  suni :  iiiopem  me  copia  fecit. 

9^.  Luscu%  alUum  vendens. 
Cernere  jam  fas  est,  quod  vix  tihi  credere  fas  esi. 
Uiiusinest  oculus,  capitum  sed  millia  mulia. 
Quiquod  hahet  vendit,  quod  non  hahet,  unde  parabil? 

95.  Funanibulus. 
Inter  luciferum  ccelum  terrasque  jacenles 
Aera  per  mediuni  docta  ineat  arte  viator : 
Semita  sed  brevis  est,  pedihus  nec  sufficit  ipsis. 

94.  Umbra, 
Insidias  iiullas  vereor  de  fraude  latenti, 
Nam  Deus  attrihuit  iiohis  iixc  munera  formae, 
^  Ut  nemo  moveat,  nisi  qui  prius  ipse  movetor. 
95.  Ecko. 
Virgo  modesta  niuiis  legem  beiie  servo  pudoris. 
Ore  pro&ix  non  sum,  nec  sum  temeraria  liiigua  ; 
Ultro  nolo  ioqui,  sed  do  respousa  loquenti. 

96.  Somnus. 
Sponie  mcfa  veniens  varias  ostendo  figuras. 
Fingo  metus  vanos  nullo  diserimine  vero. 
Sed  me  nemo  videt,  nisi  qui  sua  lumina  claudit. 

97.   Monumenlum. 
Nomen  habens  hoininis  post  uUima  fata  remansi : 
Nomeii  inaiie  manet,  sed  dulcis  viia  profugit. 
Vita  tamen  superest  morti  posl  tempora  vitae. 


STEPH.  BALUZ.  NOT.  IN  LIE.  DE  MORTIBUS  PERSECUT. 


m 


08.  Ancora. 
Nucro  milii  geminus  ferro  conjungiiur  uncn. 
Ciiiii  vciilo  lucior,  cum  gui^iie  pugno  profimdo ; 
Scrulor  aquns  medias ,  ipsas  quoque  mordeo  icrras. 

99.  iMgena. 
Maler  eral  lellus,  genitor  fuii  ipse  Promeihetis, 


X  Auriculxque  rcgunt  redimitte  vcnlre  cavato. 
Dum  cecidi  inreltx,  maier  mea  mc  divisit. 

iOO. 
Nunc  mihi  jaro  crcdas,  ficri  quod  posse  ncgatur. 
Octo  lenes  manibus,  sed  me  monsirante  magistro, 
Subkitis  seplem  relkiui  tibi  sex  remanebunt(*). 


YARIORUM  NOTiE. 


(*)  Multis  vcrbis  de  hoc  senigmate  eiplanando 
dixil  lleutnannus,  qui  varias  v.  d.  iiiterpretaliones 
aimlit.  Heynazius  iia  explicat :  c  Veieres  per  digitos 
DDmerabanl :  sex  significabant  omnibus  sinislr» 
prater  annularem,  seu  minimo  proximum  expansis : 
sepieni  solo  niiniino  depresso;  octo  depresso  aimulari 
et  mifiimo,  scu  aitriculari.  Si  ergo  auricul:irem  septem 
exprimeutem  erigebani,  relictus  est  annularis  digiiiis 
depressus,  ergo  numerits  senarins.  >  Cetenim  in  edi- 


tioiie  Perionii  neqne  lioc,  neque  illud  xnigma  inve^ 
nitur,  quod  in  ed.  Lemairii  n.  iOO  legiiiir,  ut  Reus* 
nerus  noc  ex  illa  cd.  iranscripsisse  falso  dicatur. 
^nigma  lioc  cst : 

Coculus. 
Frigore  digredior,  redeunte  calore  revertor. 
Desero  quod  peperi ;  hoc  tamen  educat  aliera  mater. 
Quid  tibi  vis  aliud  dicam?  me  vox  mea  prodil. 


m 


STEPHANI  BALUZIl  TUTELENSIS 

IN  LIBRUM  DE  MORTIBUS  PERSECUTORUM. 


Ittter  multos  ac  varios  codices  mannscripios,  quos  fi 
vir  litterarum  ac  litleratorumamanlissimus,  et  in  omni 
gaiere  laudis  excellenlissimus ,  Joannes  Baptitla  Col' 
bertMi^  in  piiblicam  studiorum  utiliiaicm  ex  omni  Eu< 
ropa,  Asia,  Africa  comparavit,  reperlus  cst  uniis 
auro  conlra  aestimandus,  in  qiio  continetur  Lucii  Cae- 
cilii  Firmiani  Laciantii  liber  de  perseculione,  sive  de 
inortibus  persecutorum,  quo  hacienus  caruerat  Ec- 
clesia.  Non  facil  ille  quod  pleriqiie  solent ;  qui  si  ve- 
teris  cujuspiam  scriploris  opus  ineditum,  quanlum- 
vis  leve  sil  ac  lenue,  nacti  luerint,  diligenter  occul- 
lant,  tamquam  in  lenebris  magis  eluceat,  ut  gloriari 
possintse  solos  possidere,  quod  omnes  habere  vellenl ; 
caventque  summopere,  ne  iu  manus  aliorum  venire 
possit.  Liberalior  cxcelsiorque  est  animus  illuslris- 
siini  viri,quam  ut  falsa  illa«gloria  leneri  possit.  Ita- 
<|uecum  intellexisset  hunc  Lactanlii  libnim  exlare 
iuleranliquoscodicesmanuscriptos  bibliothecae  suae, 
satisque  comperium  habcret  quantum  hinc  uiilitatis 
accederet  Ecclesi»,  si  vulgaretur,  quanquam  antea  p 
frequenier  mandaverat  ut,  si  quid  ineditum  videretur 
in  eisdem  anliquis  codicibus,  id  totum  praelo  com- 
miileretur,  inmen  ea  occasione  mandatiim  dedit  spe- 
ciule,  etsolita  niagnitudiue  animi  slatimjussit,  uthic 
Lactaiitii  liber  in  clarissiinam  lucem  ederetur. 

Damus  igitur  illuniex  codice  Ii97  BiblioihecaeCol- 
bertiiue  ( nunc  in  Biblioth,  regia,  in-A",  num.  2627  ), 
qui  octiiigeiilorum,  aut  circiter,  aniiorum  esse  vide- 
tur.  integnim  qitidem,  sed  ab  imperita  manu 
seri|}ium,  adeoque  pluribus  meudis  infectitm.  Atque 
t*a  qoidem.  quoriini  cmeiidatio  facilis  el  obvia 
erat  lilierc  iios  emeiidaviraus  :  sed  ea  inlacta 
relkjuimus,  in  quibus  audacia  corrigendi  non  vac^bat 
periculo.  Fortassis  alii  feliciores  cruiit.  C<)inpo:»itus 
cl  absolutiis  est  liber  eo  aniio,  quo  post  cxtinctos 
|)er$eciitores  dulcissimum  et  pulcherrimum  pacis 
11'Hnen  auditiiin  est  in  Ccclesia  Cliristi,  nostrisque 
iKMiiinilms  traiiquilliuis  ac  loquendi  scribendique 
libertas  resttiuia.  Quis  enim  historiam  istiusmodi  scri- 

Patrol.  VIL 


beret  in  medio  atrocissimse  persecutionis  ?  Snnc  Lac- 
laiiiiiis  libros  divinarum  Insliiutionumscripsitfurente 
persccutione,  in  ipsis  ejus  initiis,  ut  ex  capite  se- 
condo  et  qiiarlo  libri  quinti  colligitur  :  scd  tioii  eini- 
sit,  impediius  videlicet  rei  ct  temporis  necessitate, 
ul  ip<e  loquitur  in  principio  libri  de  Opificio  Dei.  At 
cum  data  esset  pax,  oninisqiie  nietus  a  pectoribus 
Chrisiianorum  depulsus  beneficio  Constantini  M.  im- 
peratoris,  tum  vero  Ecclesiastici  scriptores  indulgen* 
tia  benignissimi  principis  usi,  animum  converterunt 
ad  scribendum  :  quod  antea  non  eraiit  ausi.  Itaque 
luin  Lactantius  divinariim  Insiilutioniim  libros,  in 

Jjuibiisloca  qutedam  sparsim  reperiuntur,qu9D  mani- 
ieslo  constat  scripla  esse  post  bellum  sedatum  aique 
extinctum,  recensuii,  plernque  addidii,  imprimis 
vero  ea,quae  in  initiis  librorum  et  in  epilogo  dicun- 
tur  ad  Conslantinum ;  quae  pcrperam  noimuHi  jiidi- 
canl  notha  esse,  ac  supposititia,  adco  tit  eorum  prse- 
judicio  fretus  Josephus  Isapus,  qui  pestremam  Lac- 
tantii  editionem  Romanam  emisit ,  universa  deleve- 
rit,  quae  in  aliis  editioiiibus  ad  Constantinum  scripta 
legunlur.  Et  lamen  puto  non  posse  vere  dubilari 
quin  ea  sini  Lactantii  ,cum  et  ejusdem  sint  styli  citm 
caeteris  ejusdem  operibus,  et  plirases  qudedam,  quae 
illic  habentur,  exdem  sinlin  variis  locis  istiiis  hislo- 
riae,  et  reliquariim  Lactnntii  lucubrationum.  Sed 
haud  dubie  dux  antiquitiis  fuere  diviiinriiiii  Institu- 
lionum  editiones,  una  ferme  staliin  posl  datuiii  Ec- 
clesiae  paceni  emissa,  cum  adliiic  Lactaniiiis  essetin 
Bithynia,  altera  post  bcllum  Cibaleiise  et  Mardiense, 
cum  vcnisset  in  Gallias  propier  Crispum  Consiantiui 
iilium.  Qui  ergo  priore  edilione  usi  suiit,  ea  pro(eclo 
non  babiierunt  qu.e  postea  de  Constantiiio  addita 
sunt;  atqiie  adco  niirum  non  est  ca  desiderari  in 
qiiibusdam  exemplaribus.Sedut  redeainiis  :id  librum 
de  mortibtis  persecutorum,  a  quo  nos  abduxit  occa- 
sio  dis^erondi  de  tempore  quo  scripti  suiit  libri  di- 
vinariim  Inslitutionum,  ccrtum  est  euni  ab  Auciore 
scriptum  Nicomediaeiu  Biihynia,  ubi  is  babitaviiper 

10 


m 


StEt^IlANI  BALUZll 


SOO 


senlior  (loclissimis  vlris  Christoplioro  Browero  et 
iEgidio  Bucherio,  qui  laiuquaiB  reiii  cerdiiu  inidunt, 
LaciaiUiuiu  Treviris  &eoeciMieia  exireuiaiu  egis&e, 
cum  eruilieiiilo  Crispo  daret  operapi,  ci  hic  veni^iiui  • 
liter  lihros  divinarum  Inslituiionum  ad  Consiantinum 
Imperalorem  conlexuisse.  At  Chiffleiius,  honeslo  el 
decoro  ^um  ^o^qrc  diiau:^,  tuiop  hoiMirejn  aeqiui 
lance  pariiiur  ititer  treviros  et  Vesunlioiienses,  sic 
&4c|i?rio  conccdens  Crispnm  Treviris  eruditum  a 
Laciaiiiio  fuisse,  ut  id  tainen  factum  velit  eiiam  Ve- 
sunlioMa.  Sed  oiMJeciAira  iUa  nuUiuii  omnino  funda- 
raenlum  habet,  pneter  hon^ju  ol^risfMiAi  el  opliini 
viri  volunlateu),  ei  iuclinaiiofleiu  iu  suos  Vesuiitio* 
iieusef^^  Cieterum  Lac^utiun  alihi  qu«ui  ia  imperio 
Liciuii  fuisse,  cum  is  reiigioi«i  Cbrihti  iiuinifesto  coa- 
trarius  ^paruit ,  ade^que  lum  io  Gallia  fui&se,  docec 
ipse  ad  ConsuuuMuiii  scriheus  m  iniiio  liiNri  primi 
divinarumlubUiutioiJUin.  Nam  malU^  iut>ttii,  «^o^ 
tmc  u4v^9m  justQS  in  aliU  terrarim  pariibut  uemuHi^ 
-  quanlo  serius,  tanlo  vehementiui  ideni  omnipoteui  mer^ 
^  cedem  scelerisexsolvet.  Codpii  auieni  Licinius  aperte 
sxvire  iu  Chrisiianos  anno cccxx,  ut  ceriis  argumeiitis 
ostenderunt  viri  doctissimi.  Uiide  colligi  polest  Lac- 
Ifntii^ui  ^d^^c  eo  ien^porp  ty  lfuj^i|iM$  iuifbe.  Iino  ul- 
ijra  h^n^  ijiiyiifiii  (Uii|^  ^r^auvsfc  ^i^^iqiii  i^occre  ipse 
videlur  iu  (ine  libri  quarti  Jiviu.irum  Iiistitulioiium, 
ubi  iiiier  varias  lixreiicorum  sectas  uumerat  eliaiu 
Afiuiiu^.  ^aiii  cuin  illi  plene  orhi  uiiiverso  iitm  iiino- 
tiji(snvt/nisi  iiost  hahiiam  Syiiodum  Nica^iiam,  appa- 
rel  Lactaiitium  superstitem  buic   Syiiodo  fuisse,  si 
vera  eM  lcciio.  Scio  virum  clarissimuiu  et  eruditissi- 
^uf^  y^^aeicy^  tl^aiV^siv)^  ^iftut^se  ab  eo  loco  no- 
iiieii  Ananorum ,  iu  ea  (luaui  curavit  Lactantiaiiorum 
operiiiii  editioue,  et  habuisse  sentenlio:  suse  suffra- 
gatoreui  Josephum  Li«eum.  Sed  cuiii  illi  paucos  vete- 
Tes  fiforos  liabeant   islius  suoe  seiitentia:   usserto- 
res  et  viiidices,  et  de  novem  Vaticanis,  duobusque 
Vaiiicelianje  bihhothecai,  quud  liaiic  claiisulam  ha- 
beaut ,  iidejii  faceret  iiiustrissimus  Cardioalis  Baro  • 


loium  illud  tempus  quo  persccuiio  hi  Orionie  gras-  A 
sata  est,  etabsoiunun  fui&se  posl  coufectum  belluui 
apiid  Campum  Serenum  ii?  Jhracia,  posi  qiiod  inie- 
gra  fuil  lipclesi*  pax^  profligato,  ac  paulo  tiost  exr 
lincto  Maximino,  nbmine  nosirae  reliffioiiis  inimicis- 
simo.  CoUigitur  illud  ea  piuribus  ejusdem  bis4ori;e 
locis,  sed  pr:iH^ipue  ^  epjlogo,  It}  quo  Auctur  yerbis 
iipertissimis  innuit  hxc  scripla  a  se  esse  post  dalain 
paceiii  plehi  Dei,  iiuae  |>er  annos  decem  partitn  vasiajia, 
partiin  dispersa  fuerat.  Adde qiiod  librum  suum  nuiicu- 
pavit  iHtt»iri  regionui^  iiiarum  coafessori  iMi^iatQ, 
quem  etiam  eompeU»^  ii|  m^io  0|JKeris,  et  iu  fi^.  H4!C 
cttUu  iudicam  »iv»  i^m  simul  fuisse,  ^ut  ceite  uoj» 
iiiagno  locorum  iiiiervallo  disjunctos.  Illud  eiiam  djr 
ligeiiter ohscrvnndum  est^eum  illa  lanium  edicla, 
qu;B  pro  Christianis  daia  sunt,  iu  hoc  opere  descrip-, 
sisse,  (|ua!  propo»ita  Nieoinedi;»  sduu,  aliorum  meii- 
liouem  uou  (acere  :  quia  aiinirum  ea  taiuum  refert  • 
quae  ipse  piropQui  yi^,  (^  qi|iorum  propterca  copiam 
lacile  liabere  potuii. 

De  patria  Lactantii  video  varias  esse  seiitentias ; 
quarum  ea  iufirmior  videtur,  quae  Pirnio  Piceni  op- 
pido  eum  orium  coiitendit,  qiiia  Firmiaiius  vocatur. 
Eam  ego  prjp/erQ,  au^  Afri|^n  (aiU^  ceoi^.  tHaio  et 
in  Africa  prqp(^piyre  ii#us  ^^t  Arnobio ;  et  Nicofiier 
diam  accitus  a  Diocletiaiio,  ut  illic  lilieras  oralorias 
docerel,  ut  ipse  scribii,  iioii  aliuiide  veuisse  videtur, 
quam  ex  Africa,  cum  apiid  Hierouymuin,  iii  lihro ^e 
viris  illiisiribus  legatur,  oSoiTroptxov  suum  ah  Africa 
Nicomediam  iisque  versibus  he\  nuetris  descnpsisse. 
Erat  autem  Nicoinediic  tempore  persecutioiiis,  qua; 
sub  Diocleliano  ^ifvv^^aju  cou^uy^yii  ^c^^esisM^; 
etiam  cum  data  pax  esl.  Nam  qu£  ni  Irbro  de  Morli- 
biis  persecutoruiii  dicuiilur,  de  proposiia  Nicomediui 
Coiislitutione  Conslauttni  ei  Licinii,  deque  adventu 
Liciiiil  in  eam  urheiii,  ea  proiccio  ab  aiio  scribi  iion 
poluerunt,  qiiaiu  ab  eo  qui  quoi  scribi^ret  oculis 
usurparet.  Cum  vero  poslea  Coustantinus,  iiost  hel- 
Iijuu  Cib4euse, 4^d  ciHi/iecii  auuo  iAirUjLx  504, 8  Idus 
Ociobris,  i^  Thraciaui  ac  if aceUouiaiu  profcA^tu^  es-  C  i^ius  >  ^^^^  miam  prjeierea  uiuun  Bmioiiieiiseni , 

se(,  tmp  iiaud  ciubie  Lw^taiitius,  ei   forte  au   olioi  ^"  ' 

cogoiius,  e  Nicouiiedia  ad  euiu  veuii,  et  postea  ius^ 
i'jus  Gailias  peiiii,  uhi  CrispiMm  Coostaiijthii  Uiluui  ia- 
liuis  liiieris  erudivit*  Putavii  viir  d^ciissiinus  Frau- 
cisous  Chiftteiius,  Crispuo^  a  Lactautio  iusiiiuuun 
Sms»  anno  Cbristi  cqcxii ,  e<>4em  ui/uifwn  iciA&pore 
qijo  primmo  Coii^tau^iiu^s,  iti  ille  aii«  i^oxiuuier  eju$ 
ll^ena  Cbrisium  agiM>ver^,  AUei  ii^Mr;»  sacr^^mieiiu 
edioai  ah  Ejus^hio  G|M;icQpo  VesuntiQneusi,  et  Cris- 
piiii[i  am  UeienaeiLacianiio  relicium  VesuiUioue  a 
Cauatantiuo,  cun  isiu  Italia^n  profecius  esji  ad vei*su& 
ll^xeniAum.  Verua^  nar^aiio  ex  qua  iGhifUetius  hanc 
historiam  com^il  pvt^iQn:^  ^  ^i^io.ris  bjS^li 
wiptMm  esi  •  jat  uuU^ui  iideip  iQeretur.  Pra^ lerea 
x^erium  esi  Lactaiitii^m  adhuc  iu  BiMiyuia  fuis^e, 
■euui  beliuai  parabattir  9ujlvei>^s  Maxeut^um,  et  ali- 
(luantO  po^*  Veuit  ergo  l^a^anMvj^  iu  jtx^llia^^i  (quod 
eiiam  pla^uisse  videi^  ciar^^i^uQ  viro  jacoho  Gq^hq.- 
I^redo  )  auno  ianuun  c;ftcxv  cum  pac^  po.si  pu^iani 


queiu  etTnoniasius,  et  Laiiiius  Latiuius  vidertuii,  tiim 
etiaiii  quaiuor  bibUo^iiecje  Regiae ,  sive  Cglberitnoa , 
el  veteres  eUiiiuues,  eas  nimirujii«  quu:  Thomasiaiiam 
anlecesseruui ,  cuiu  scirem  ,  iuquaui ,  tot  veieres  c<>- 
dices  et  ediiiuucs  ineutioueui  bic  facere  Ariauoruni, 
etpauca  admoduui  exeinpfaria  vetera  prolerri,  in 
quibus  iu)C  uomeii  i^u  extet ,  pra:  iuuiitiudine  eo- 
rum ,  quoi  iMiui  babent,  nou  iuvitus  ast»e|iticbar  ci- 
deiu  BarottiQ  IhouiasiuUi  repreheudeuti ,  quod  con  - 
tra  ouu^iuAi  fece  v^erum  exemphMriuin  et  etfitianuin 
84eui,  toxittui  Lacianiii  corruperii,  uuHa,  vel  levi 
aiidiia  raitoue  cur  id  fecisset.  Sed  iiuiic,  dum  mecum 
rdpcio  codices  qui  Ariai^os  coiiunisceni  haTeiicis  a 
Laetaiiiio  commemoialu»  uon  esse  aduiodvro  veieres, 
dujis  vero  U4l»iioibec«e  Regiai  signaios  5755  et  &756 
sane  veiustissimos  et  opihuos ,  ituu  euaiu  velusits- 
siinum  illum  Bouaiife^sem,  quo  Thouiasius  uteba- 
tur,  nullam  eoruiudem  Arianomim  meiuitinem  (acere, 
dui>iiare  cogor  nuin  ri^iiiejida  sti  emendatio  ejusdem 


Cuiaiensein  at(|U|eMivr/i|iensem  constiuita  iuier^o^iT  D  Tiiouasii  couira  iot  eseiuplarium  nianiiseripioruin 

<«•««..••..■■■>[%    aI   I    loioiiim      Minrkitif      l_i\lli»f>      ■•An<»tiil        D  nr  f!.!^».        ^..«.^   a.,»..».  .....   ^Ii    ^..      1«. .......  ^  <AI    _..!.....   .....  JaI.«...1  I 


«iaulMium  et  Liciuiwn,  Magp/u>  GaUia^  repeUit.  Ilar' 
iliiss^  euiAU  iiiuui  ad  Ji^^fm  »*^  i^^  cc^igitAir 
ex  loxiino  et  iCpl^te  VM^ris,  ubi  scripium  ei4 
Consiantiuvm  Uim  Ihium,  in  ArfiUuen^  oppi4o<tf^e 
*i$on  mUo$die$  edUunt,  faciu^  fuisse  jCassarem  cum 
Crispo,  et  Liciniaj^  M<^iii  liiio,  quod  couiigi.^ise 
anno  Christi  ggc|,vii,  i|llaleiM)i3  (l<^ii^,  doceiit  rasii 
Idj^iani.  Nam  cuiiy  pqguatuip  in  P^nfioni^  #ii  uiuu> 
cccxiv  exeuiite,  Qt  i^ieuQie  aaQO  icccxyit  uaj^^s  iii  Cal- 
Isa  sii  Coustautiu^,  Con^UMii^ui  ^hus,  uecessa 
est  paureic  m/edio  teivporis  in  Galiia  fjui$se  , 
ade(¥|ue  iiluc  redi^se  pos^  paceiu  lactain  cu/u  Li- 
cmio.  tjiui  oc^asipiie  verisiuiiie  e^  L^ctautiuiu, 
virum  omiiium  suq  teiupQre  ert^diiissimum ,  ut 
£uae)Mu$  ait ,  ^  CQiistantiQO  addqctum  fuisse  in  Cai- 
lias,  jBt  Crij&pum  iwiliM^er^t  .CQguiUo/ie  hisiori^e,  et 
A^erarum  hixi^rum  iiuerarum.  £i.quidem  facilp  a^- 


iidein,  cum  certum  sit  »u  istiusiuodi  rehus  Muiitiiudi- 
neiu  testiuni,  qui  per  im|ieriiiaiH  temeriiaiemque 
Scriptorum  falsi  lictiqiie  es»e  {lossunt,  cedere  iuter- 
dum  dehere  diguitaii  et  aucioriiati  paucorum  aiili- 
quiorum.  Uicumquese  resbalieal,  cum  consieiLac- 
iauliuui  iii  exlrema  seueoiule  prascepimrem  Crispi 
fuisse,  nece#se  csi  illuui  circa  ea  lempora  luortuum, 
quibus  Constaniinns  vicenualta  sni  impedi  celebra- 
vit.  Accideritne  illius  luors  Augusi»Trevirorttui,  an 
ahbi ,  explor.itum  lum  esl.  Is^o  hiic  valde  inolino,  ut 
cum  Buciierio  senitam,  eiim  in  civiiate  iMa  et  ex- 
Uuctuin,  ei  sepultiun  esse,'cum  id  extreiua  illius  se- 
uecius,  qwini  illutu  egisse  iii  Galiia  docoi  Htorouy- 
mus,  faeiie  persuad/eat. 

Liurtt  CtedlH.  in  veiert  codice  ita  simpliciier  coneeptus 
esf  liiulus  isiius  operis :  Lucti  (vel  potius  LyeH)  CascUn* 
iudpit  liber  ad  Danatum  eonfessoremy  de  mortibus  fi«r« 


S(H 


NOTifi  IN  UB.  DE  MORTtBUS  PERSECUT.  CAP,  II. 


S02 


$eeutomm.QuoA  autem  is  sit  Lactantios,  ciijus  exlsHit  A  morto<  st^i  uUro  ingamtit,  nobis  ¥o(uHt  e$u  Mdiosas. 


libri  sepieiu  diviuamm  lnsiiluiioniiiii,  ct  uli;i  quaKJam 
opiiscub,  t)inta  ae  laui  inMnifesta  siint  argiunont:!,  iit 
res  extia  oninein  eimiroversiain  |mmim  e>s<)  viileAiur. 
Nam  et  siylusouintiMLAeianuMuikiesl,  ut  faeil«i  |»eriit 
rerum  isiarum  aBStiniai(>r«sagni»scen(;  et  versus  in- 
lerduiu  Virgiliain>8  iiiiic  uperi  iuterserit  aueiof,  ul 
solet  Laelautius ;  denique  plerai|iie,  qu»e  illie  le^un- 
tur,  eadeni  fere  atl  verbum  iu  aIiis  ejits«leui  libris  le- 
guutur,  ut  suis  iufira  Unih  ttdiioliibimus.  Adde  aiicto- 
riuitein  sancti  Hieronyini,  qnl  iii  catalogo  viroruni  il- 
IttstriuiR  recensens  0|>era  Lactanlii,  inter  ea  couime- 
morai  librnin  de  persecuiioue,  niiuirum  hunc  nosirum. 
Neque  movere  qiieuiquom  deiiet,  qiiod  in  Luctanlii 
ediiiombtts,  qua;  nmniiNis  eruditorum  feruiUur,  iiou 
Caeeilius,  sed  Ca^iiis  afipeilalur,  lafnquMiu  hinc  col 
ligi  posse  videauir  Lmdnin  i^afcilimn  Mliri  isiiits  aiie- 
torem  diTurstuii  esse  a  Laeianlio.  Nani  licot  veruiu 
sil  eum  semper  vocMi  C^elinm  in  ediiionibus  qiKU 
poomeii  ejus  haiieiit,  ul  sunt  oumes  p^isteriores,  iu 


praeooneii  ejus  natieiit,  ul  suntoumes  p^isteriores,  lu  ^  cum  videreni 
Romana  lamen  aiini  m^ccclxx,  quam  ciiravit  Joamies  ^  Gisbertnm  Cup( 


IdeiH,  iil>.  I  conHraGaudentium,  cap.O :  Ifafcen  inttociPh' 
tia  pgriis  bomiH,  «1  kocfaciatis,  adjuncttB  morlibus  ves' 
tm ,  ^tiod  etiam  apud  CarihagiHem  in  inviiliam  msiram 
ie  basilieis ,  qua!  rtesira  fueruni,  sieut  poluislis,  ei  cum 
qmkus  potuistis,  fedsse  asseveraminisiHe  mortibus  vestris, 

CAPUT  PRIIHJM, 

Excilavil  Deus  Princip^s,  Ut  Consian^nuin  el  IjJrl- 
niuin,  qui  tuin  cum  lix'c  scribebat  Lactainius  paccui 
Ecclesiuidederanl,  nondum  cominoia  a  Licinio  uerse- 
culioiie  adversuni  iiostros. 

Qui  iHuclaii,  vel  qui  ndversati,  In  veterj  libro  U»gi- 
tur  illustrali,  qiiod  nos  mutavimus,  quia  eiiiemtauo 
certa  erat. 

Templ.  sanc,  evert.  Iii  prinia  editione  scrlnsl  ex 
Capiie  15  isiius  libri ,  et  ex  libro  v  Divinaruin  liisii- 
tulionum,  cap.  ii,  paiere  lieic  agi  de  letnplo  Nico- 
inedise  everso  a  Diocleiiano  et  l|axiiiiiatio.  Posiea 
cum  videreni  virum  clanssimum  et  enidiiissiniiitii 


Audrefts  Episcepus  Aleriensis,  voealur  simpliciter 
LactaHlitts  r  irmianus  absque  ullo  pra^uomine  ;  et  iu 
eodicc  4^5,  bibliotiieese  CoH)enin^v,  in  <|iio  conli- 
uentiir  vulgatsp  Laetantii  tucuMrntiones,  diserie  in  li- 
liilo  vocatur  LuciusCa:ciiius  Firmianus  L.actaniius;  iu 
eodice  vero  5736  bibiiotliecae  regi»,  Caecilius  Firinia- 
nus.  iino  eiim  videsiui  eum  appellari  tanium  Firinia- 
Hum  iii  eodicibus  3757,  5758,  5740  bibliothecse  re- 
giae,  et  in  codicilui»  5573,  4005  et  ii95  Cotbertin», 
tom  eiiam  in  oplimoet  vetusiissimoexempluri  mauu- 
scripto  Academi»  Oxouieitsis,  faeilc  addiicor  ut  cre- 
dam  plera(|ue  vetera  liicubratioiimu  ejus  exemplaria 
neque  €«lii  prseuomen  baliere,  neque  C;ecilii,  ac  ni- 
biJominus  vei  um  ejus  nouieu  esse  Coecitium,  cmii  iti 
coRStanter  voeetur  in  titulo  islius  hisioriai  in  codice 
5756  bibliotbecae  regi.e,  et  in  codice  4975  Colberti- 
nx,  ut  monubnus.  Qiianquam,  fatendum  enim  est,  L. 
GaeliMS  Firniiamis  semper  scribitur  in  codice  regio 
5755,  quem  diximusesse  vetusiissimum  et  optiinum.  Q  dieisj  aii :  ExindeTetmrchas  habuerunt  ad  Herodem, 


leruni  aliain  loci  istius  inierprciationem 
adduxisse,  qiix  ventati  vide:itiir  esse  ronseniaiie;!, 
illam  Inbenter  ainplexus  sum.  Put:it  ergo  inlelligi 
isticdeberein  geitcreCliristiatiain  religioiieni.cutnve- 
teres,  postaposlolum,corpusCbrisiiaiioruiii  vocareso- 
leanttemplnm  Dei,nlobservamusadcapui  secunJnin. 

Nocenies  animas  profUderunt,  Diocieliaiins  niini- 
rmn,  Maxiniianns  Herculiiis,  Cilehns  Maximianns, 
et  Maximiuus  Daza,  qnoruin  borrendu!  inories  dcscri- 
buntur  in  lioc  libro. 

Yirtutem  ac  majest.  Lactantius,  lib.  iv  Institul.,  cap. 
26  :  virtulem  majeslalemque  Uei  singuiaris  interprelari. 
Et  lib.  VI,  cap.^  :  virtutem  ac  majestatem  Dei  singula- 
ris  enarrat, 

CAPUT  U. 

Post  diem  deeimum,  Hic  iii  primis  loeiis  conflrmat 
libruin  istuin  vere  esse  L:ict:iiilii.  Natii  idein  ipseli* 
bro  qiiarto  Oiviiiariiin  iiistilnt.  cap.  tO,  loquens  de  Ju- 


Cur  aiitem  in  titulo  iibri  de  mortibiis  persecutonim, 
ei  in  codice  illo  regio  praelermissum  sit  veriim  nomen 
Lactautii,  quod  esi  ultimtim  ex  quaiiior  qn;D  illi  tri- 
bauntur,  id  (ut  iu  simili  causa  Siriiiutidits  aduolavii 
ad  Sidooium)  librarii  oscitaiiti:i  evenisse  credendum 
est :  qui  cum  on^nia  Scriptoris  islius  iioinina  breviia- 
tis  studio  adscribere  notlet,  pro  ultimo,  quod  pro- 
priaui  eral ,  id  potius  iniperite  delegit,  quod  primo 
ioco  oecurrebat. 

Ad  Donalum  Ulufitrei^  liorum  tempQrum  ri>nfesso- 
rem,  qui  i^ivies  laniieuta  pertulit  pro  noinine  Cbrisii, 
6ex  aimorum  spaiio  tentus  in  carcere,  unde  eiuissn^ 
esi  extremis  Galerii  Maxiiiiiaui  teniporibus,  ui  legitur 
infra,  cap.  46  et  55  istius  operis.  Eidem  libruiu  de 
Ira  Dei  ttuucupavil  Laciantius ,  ^criplmn  post  datam 
djvinitus  pacem. 

De  moriib.  persec,  Apud  Hieronymum  legitur  simpli- 
citer  Lactantium  scripsisse  dcpeisfcu/ton^/i^rumuntim. 
Sednosretinuimns  leciionein  velcris exeniplaiis,  <|U(>' 
iiiaintnanifestuin  esi,consiliutniHSii|i|iii^qiie  aucloris 
fuisse,  ut  miserabiles  exilu<i  eoriitn  dcscrilieret,  qui 

Sirsecatimiem  adversus  Christianos  exciiaveraiit. 
ortes  auteui  dixit,  quoinodo  Cicern  libro  secun4M  de 
Finibus :  Prasclarw  morl^s  im^  imi/i£ralori<p.  Item  in 
fine  libri  priini  Tu:>cuianarum  U(*^d^iouum  :  ClarcB 
'tero  mortes  pro  p(itriq  qppeliUB ,  non  solutn  gUirioste 
rheloribus ,  sed  etiam  beaice  videri  soleni.  TacilMS,  K  H 
atinaliuin  :  hlullasque  morlesjussu  M essaliiite  patraias, 
Kt  Itb.  XIV  :  Sequuntur  nwum  Ulustrium  morles  Llem, 
lib.  III  Histor.  :  V^oi^ta  piremtium  formu,  ei  omni  ima- 
gine  morlium.  item  tib.  i  :  Laudatis  antiquorum  morft- 
bns  pares  exitus-  Et  S|aiius  jti  libro  nono  Tbebaidos  : 

Desertaaque  tulit  sine  fuuere  mortes. 
£t  paulo  post : 

Nil  opus  arma  ullra  tentare  et  perdere  mortes. 
^flttBti^  AilgusUnuSf  eptsl.  66  :  insuper  eetom»  u  quas 


qui  fuit  sub  ifnperio  Tiberii  Ccesaris,  cujus  anno  quinto 
aecimo,  id  est^  duobus  Ceminis  consulibus,  ante  diem 
decitnum  Kalendarum  Aprilium  Judan  Christum  cruci 
affixerunt.  Sic  euiin  legitiir  in  oinnibiis  aniiqliis  i^ac- 
laiitii  exemplaribiis  tn.iiiuscrtpiis,  in  cdillone  Koiiiana 
anni  44TO,  iu  Veiieta  anni  4521,  et  apiid  Pauliim  dc 
Middelburgo  iii  Paulina.  Xysius  tamen  Beiuleius  con- 
ieiidii,  in  meiioribus  Lactuntii  editionibus  legi,  ante 
diemseptimum  Kalendarum^  Romanamque  illatn  su- 
gillat,  qu9B  ante  decimum  habet.  Sed  taiidem  :inno 
4650  JoSepbus  Isaeus  vetereni  lectionem  linic  loco 
restitnit,  auctoritate  pluriinorum  veterum  exempla- 
riuin,  qu»  nunc  eouHrmaiur  ex  istu  qiioi|ue  Lact:iniii 
ittcubraiione.  Vide  porro  doctissimi  viri  MichaeiisTbo* 
inasii  Notas  ad  locnm  illutn  ex  Divinarum  Iiistituliu- 
nuin  libro  qutirto. 

Post  diem  decimum,  In  libro  quarlo  Inslitntionitm 
legi tu r  an(6  diem  dedmum.  Verum  baec  discrepamia 
nnllam  imporiat  repugiianti:im.  Idem  eniin  vnlet  post 
^  diem,  Bc^ante  diem,  ut  monet  Pauliis  in  I.  Annicutust 
452  Dig.  ile  verbor.  sigiiidcat.  :  Anniculus  amiltitur^ 
f  ut  ememo  aimi  die  moritur.  Et  consueiudo  loquendi 
td  iia  esse  dectarat^  Anie  diem  decimum  kalendarum , 
Post  diem  decinium  kulendarum.  Sed  hic  locus  Paiiti 
non  caret  dirticuli.ite.  Nani  Marceltus  Francolinus.  in 
traciatu  de  temvore  Imrarum  c;inonicaruni ,  cap.  75, 
eoHlendit  hciC  per  verba  posl  dtemnon  posse  iritelligi 
aliqiicm  dieriiin ,  qui  snni  ante  kulendis,  sed  deci- 
uiuin  post  kalendas,  id  esi,  nonutn  meiiai:}  diem ;  id- 
que  confiriiiare  nititur  pluribus  cxeiiiplis.  Fiusira. 
Nam  cuin  Lactautius  eanuiem  reiii  diiobus  in  locis  re- 
ferens,  iu  uno  qui<lem  dixerit,  anle  diem  decimum,  in 
alio  vero  post  dtem  decimuni ,  manifestum  est  honim 
vcrbornm  eumdem  debere  seiisiiinesse.  PrseiereaRo- 
mani  nunquam  k  Kalendis  denominavernnt  dies  qui 
seqiiuntur  post  Kaiendas,  sed  eos  tantum  qui  antece- 
dunt,  ut  nemini  paulo  erudito  est  ebscurunu 


503 


STEPHANI  BALlJZII 


504 


(JoHoid^avtidtsfipu/os.  LacUnlius,  lib.  IV  liisUtut.,  Asiam  vocat  {eternum  et  Immortalc  Dei  lemplum; 


quod  eiiam  repetitin  capitesecundo  libri  de  ira  Dei 
Hinc  infra  de  Nerone  in  lioc  ipso  libro  :  PnwlivH  ad 
exeidendum  cceleiU  templum.  Et  cap.  15  :  Nam  Con- 
f lotilinifs,  ne  dis$entire  a  majorum  pr<ecepii$  viderelur^ 
convenlicula^  id  eit^  parietei,  qui  rettitui  poterant^  di- 
rui  pasius  eil,  verum  autem  Dei  templum^  quod  est  m 
hominihus^  incolume  servavit,  Uinc  libro  quarto  liisti* 
tut.,  cap.  10,  ait,  iieceftse  fuisse  Det  Ft/ium  descendere 
in  terxam,  ut  constitueret  Deo  templum  doceretquejus- 
titiam. 

SlabitecoUocavit.  Lacuntius,  iib.vn  instilut.,  cap. 
iO  :  Sibi  domicilium  stobile  collocavit. 

Primus  omnium  persecutus,  Teriullianus  in  Apolo- 
geiico,c&p.  5  :  Consulite  commeniariosvestros.  lUic  re- 
perietis  primum  NerQnem  in  hauc  sectam  lum  maxime 
Romte  orientem  Ceetariano  gladio  ferocisse.  Sed  laH 
dedicatore  damnationis  nostrce  etiam  gloriamur.  Peti- 
lianus,  EpiscopusConsianiiniensiSfSiveCirtensis,  par^ 
ctsi  aliier  posl  nonnuHos  ve*  j.  lis  DonatisUruro,  apiid  Auguslintim,  lib.  ii  contra  lit-^ 
,  valdc  probabilc  est,  cum  "  leras  Peliliani,  cap.  92  :  Hetmquam  Neronemt  qui  prt- 

ntifi  persecutus  esi  Christianos.  Sulpitius  Severus,  lib. 


cap.  20  :  DiscipuUs  iterum  congregatiSf  Scriplur(B 
Sanctce  Utteras^  td  est ,  prophetarum  arcana  patefecitt 
quce  antequam  paterelur  perspici  nulto  modo  poterant. 
Ei  cap.  45  :  Sicut  etiam  voces  Prophelarum,  quee  cum 
per  annos  miUe  quingentos ,  et  eo  amplius ,  Ucta  fitii- 
sent  a  populo  Judeeorum^  nec  tamen  inteUcctas  sunt^ 
niii  postquam  iUas  Christus  et  verbo ,  et  operibus  inter- 
pretatus  est. 

Ordinnvit.  Lactanlius,  ibid.,  cap.  21 :  Ordinata  vero 
discipulis  suis  evangelica  ac  nominis  sui  prcedicatione^ 
circumfudit  se  repente  nubes,  eumque  in  ccelum  sustuUt. 

Per  annos  25.  Ait  LacUnliiis  Aposiolos,  et  in  bis 
Mniihiam  et  Paulum,  qui  post  inorlem  Ciirisli  Dominl 
relic|ui8  adjuncli  fucrani,  evangelium  per  omnem 
lerram  praidicavisbe  per  annos  xxv  usqiie  ad  prin- 
«*ipium  Neroiiiaiii  imperii,  ei  Petrum  Roniam  profec- 
iiiin,  cum  Nero  illic  imperaret.  Ei  liauc  quidem  fuisso 
iiim  communem  de  Peiri  ad  urbem  Romam  profec- 
lioiieopinlonein,  Umen 
teres  seiiserit  Eusebius 

Lacianlius  nullam  de  ea  re  coniroversiara  raoveat. 
Forussis  ergo  ex  liis  viginli  quinque  annis ,  qui  ad 
prxdicalioncra  oinnium  Apostolorum  ex  xquo  perli- 
nent,  oria  esl  opinio  de  vigiiili  qiiinque  annis ,  quos 
quidam  velcres,  et  innumcrabile  recentioruin  agiaen 
sancto  Pelro  aposiolo  iriliuunt  iii  scde  Romana.  Saiie 
Jicel  frusira  ac  supervacaiicc  a  nonnullis  negari  pii- 
tem  adventum  ejus  ad  urbcm  Romam,  qui  clarissiinis 
veteriiin  testimoniis  comprobntus  est,  de  lcmpore 
tamen  mulium  ambigo,  cuin  videam  iot  taniasi)ue 
dirflculuies  babere  eorura  senieiitiara,  qui  illum  Ro- 
inam  venisse  vohint  Claudio  imperantc ,  ut  coacii 
sint  dupiicare  profectionem  ejus  in  urbem,  et  duplex 
iiein  ejus  cum  Simone  mago  cerUinen  comminisci, 

Rriino  quidem  teraporibus  Clandii,  dein  |)rincipaiu 
lcroiiis.  Qux  res  quam  absurda  sit,  cum  id  a  nullo 
vetcrum  prodiiura  sii  raeraorisc  litterarura ,  pervident 
isuriira  rerura  periti,.  Nara  quod  a  recentiore  auctore 
sine  alicujiis  vetustioris  aucioriuie  profertur  con-  (j 
temnitur,  ut  raonuii  illustrissiraus  Cardinalis  Baro* 
iiius.  IU()ue,  8i  fas  esset  recedere  a  vulgari  el  in  ani- 
inis  hominiim  insiu  opinione,  ei  LacUntianam  lubeii- 
ter  prnererrem  ;  id  esi,  Pctrum  qiiidem  Romae  praedi- 
«:asse  Evangelium  facileconcederera,  non  sub  Tiberio 
Claudio,  uivulgo  puiant,sed  sub  Nerone  Claudio. 
Quippe  slabiliia  semel  bac  verissima,  ut  puto ,  sen- 
teiiiia,  coiiquiescit  staiira  omnis  dispuUtio,  absque  ullo 
incommodo  aucloriutis  Roraaui  Poiilincis.  Neque 
cniin  longa  annorum  series,  quibus  Petrus  fuerit 
episcopus  Hom%,  priniatum  illius  Ecclcsi.^e  sUbilivit, 
sed  iiersoiia  Peiri,  qui  Cathedram  suam  ibi  colloca- 
vit,  et  cam  suo  sanguine  solidavii  ac  conlirmavit. 

Fundamenta  miserunt.  Id  C3i,  posueriint,  ut  ipse 
Lnclaijiius  scripsit  in  loco  paulo  ante  laudato  :  Dii- 
cipuU  vero  per  provincias  dispersi  fundamenta  Ecete- 
si(B  ubique  posuerunty  facientes  et  ipsi  in  nomine  ma- 
gistri  Dei  magna  et  pene  incredibilia  miracula.  Agra- 
riae  rei  Scriptores  mittere  dicuni  pro  ponere,  ut  pluri-  |. 
bus  osiendit  vir  clarissimus  Nicolaus  Rigaltius  in  ^ 
Glnssis. 

Convertit  mul.  ad  juslitiam.  Id  est,  ad  ciillura  veri 
Dei,  ut  loquilur  Lacuiiiius,  lib.  tii  Institut.,  cap.  17. 
Ideni,  lib.  v,  cap.  7 :  Heddita  quidem  terrce,  sed  paucis 
assignata  justitia  est,  quw  nihil  aUud  est  ^am  Dei  unici 
pta  et  reltgiosa  cuUura.  Qua  voce  passim  ad  signiti* 
candani  religionera  Christi  utiiur  LacUntius  iii  lioc 
libro,  etln  reliquis  liicnbraiionibus  suis.  Sulpiliiis  Se- 
verus,  lib.  ii  sacrx  bist.,  loquens  de  Roraanis  ad  au- 
dicndura  Pauliira  convenieiitibus  :  Qui  veritate  inlel^ 
lecla^  virtutibusque  Aposlolorum^  quas  lum  crebro 
edideranty  permoti^  ad  cullum  Dei  sese  conferebanl. 

Temptum  /idele  ac  stabile.  Ecclesianniimiriim,  qua 
est  verum  templum  Dei,  quod  non  in  parielibus  est^  sed 
in  cdrde  ac  fide  hominum  qtti  credunt  in  eum ,  at  oo- 
cantur  /idetes^  ul  aii  LacUniius  iu  libro  qiiario  Insti- 
tuiionunb  cap.  i4.  £t   in  ppite  sequeuti   Ivccle* 


II,  de  Nerone  loqiiens  :  quiy  non  dicam  Regum  ,  sed 
omnium  hominum ,  et  vet  immanium  besliarum  sordi^ 
dissimtts,  dignus  extitit  qui  perseculiottem  in  Christianos 
primus  inciperet. 

Ne  sepuit.  q.  locus.  Conlra  Suetonius  docet  eum 
fiincralum  esse  impcnsa  duceiiiorum  niillium,  et  rc- 
li(piias  ejus  Domiiiorura  monumeiilo  condiias ,  qiiod 
piospiciebatur  e  cainpo  Martio  iniposituin  colle  lior« 
toruni,  et  fiiisse  qui  per  longuin  terapus  vemis  aesti- 
visque  floribus  luniubira  ejus  ornarenl. 

Vivumreservatum.  Ea  fuit  quoruindara  velerum  per- 
suasio  Ncroncni  non  esse  mortunin,  sed  adbuc  vivere, 
et  venturura  ante  seculi  fiiiera,  et  vel  ipsum  fore  Aiiti- 
cliristum,  vel  temporibus  iisdem  per  Occidentem  s;e- 
viturum,  quibus  ilieperOrienieni,  ut  observjvii  Ca- 
saobonus  ad  Suctonium.  Quade  re  vidc  etiani  Annah*8 
ccclesiaslicos  illiisirissiini  Cardinalis  Baronii.  Sed  alia 
raens  LncUniio  fuit,  qiii  eos  qui  ita  seiitiunt  deli« 
rare  prouunliat.  Quare  falsa  prorsiis  csi  conjectura 
Josephi  Is;ci,  qui  in  Notisad  librum  seplimuni  Divi- 
naruni  bisiituliouura,  cap.  16,  siispicatur  Lactantio 
eain  sedisse  seiiieniiani ,  ut  crediderit  Rcgem  illiiin 
pulentissimum,  qui  iii  linc  raundi  priiiceps  omiiiuiu 
constituetur,  futuruni  Neronem ;  eoqiie  nomine  Lac  - 
Untium  arguit  erroris. 

Sibylla  dicente.  Sic  libros  Sibylliiios  laudare  solct 
Laclaniius,  Umeiiclsi  illos  8ciret  iion  unius  csse 
Sibylls,  sed  plurium.  lu  i[>se  libro  primo  Divinar. 
liistitul.,  cap.  6:  Et  sunt  singtUamm  singuU  Ubri  : 
qui  quia  SibyUce  ttomine  inscrtbuntur^  tcttmi  esu  cre^ 
duntur.  Sat  et  nos  confuu  Sibgtlam  dieemus  ,  licii^i 
tcstimoniis  earum  fuerit  abutendum,  Duo  ameni  suiit 
ioca  iii  vulgatis  SibylUruni  oraculis,  ad  quae  rcspe- 
xisse  lioc  loco  reor  LacUntium.  Prirous  halielur 
in  libro  quinto  : 

dCu  ^  U  icipiTwv  Y«tiK  mtfortivo^  i.v^ 

6(  SS««V  Y«il«V  MllcXll,  mU  «ivT«  Kf«t^l< 

Qu£  sic  latine  versa  sunt  a  Sebastiano  CasUlione  : 

Matris  et  occisor  quidam  de  finibus  orbis 

\ir  fugiens  veniet,  spirans  iuiniane,  fremensque, 

Oiunes  qui  terras  vasubit,  et  omnia  vincet. 

SecunduslocusiU  habei  in  libro  octavo  Sibyllinorum 
oraculorum  : 

.     .      .     .  iv'  Sxmt  f  *  l««v<XI)| 

T«&t'  4l«««i  ltlo<K,  «Xv^ov  |*i7«v  'A««ili  %i9%. 

llt  quando  redibil 
Exlremoc»sor  matris  fui^itivus  ab  orbe, 
Omnibus  lias  donans,  Asiain  looiipletei  aDiiUilo. 

CAPUT  III. 

Alter  non  minor.  Id  cst,  Domitianus ,  calvus  Nc^ 


90S 


NDTifi  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  Y. 


506     ' 


diclus  a  Juvenalc,  quem  TcrlwUianus  in  Apologelico,  A  pariter  ei  colendum  cunctcB  ualionet  ex  omni  orbe  con 

cap.  5,  vocal  ponioHein  Nerouis  dc  cnideiilate  ;  et  '   n.-:^..-  ^..n  .^...  .-..i.  .... 

EuscWus,  lib.  ni  llisi.  eccles.,  cap.  i7,  Neronianm 

jmpielaiis  el  odii  adversiis  r>ciiin  siiccessorem.  Tcr- 

tiiliianns  :  TenUiverai  ei  Domitianus,  portio  Neronis  de 

erudetitaie  :  sed  quiaeihomo,  facUe  ccepium  repressii, 

retiitutis  eiiani  quos  relegaverai.  Ila  veteres  editiones, 

et  duo  vetusti  codices  Bibtiothecx  Colberlinx.  Pos« 

leriores  editores  inaluerunt  tpia  :  quam  bene,  vide- 

rint  alti.  Cxienim  qnod  hcic  a  Tertulliano  dicitur 

de  restitutis  Christianis  quos  Domitianus  rele^ave* 

rat  iia  iiiterprciatur  Franciscus  Zephynis,  ut  iiitel- 

ligi  velit  Domitianuin,  quia  non  omnein  exuerat  hu- 

maniiatem,   neque  dignos  exilio  aui  alia  mulcta 

Christianos  viderei,  repressisse  impetum,  et  quos 

pm  in  insulam  aliaque   passiro  loca  relegaverat, 

eamdem  ipsum  restituisse.  Istiid  vero  ego  oliin  falsum 

poiavi,   quia  cx  Dione  et  Clemente  Alexandrino, 

lum  eUam  ex  Lactantio  constat  Christianos  revoca- 

tnsex  insulis  non  fuisse  anle  iroperium  Ncrv». 

Nunc  vero  existimo  hanc  repugnantiam  sic  posse 

conciliari,  ut   dicamus   Domitianum   quidem  revo- 

casse  Chrlstianos  in  insulas  aliave  exilia  deporlatos, 

sed  iilos  Indulgentia  ejus  potiri  non  potuisse  ante 

imperium  Nerv»,  quia  stalim  post  illam  daiam  Do- 

miitanus  excessisse  videtur  e  vivis.  Haec  porro  con- 

ciliaiio  mea  non  cst,  sed  Henrici  Dodwelli,  viri  doc- 

lissimi. 

Erasa  esi.  Mncrobius,  lib.  i  Satiirnal. ,  cap.  12  : 
Odobrem  vero  suo  nomine  Domitianus  invaserai :  sed 
Xi  infa»$ium  vocabulum  ex  omni  mre  vel  saxo  placwt 
aadi, 

•  Ifiii.  fiifr.  op.  fabricassH.  Suetonius  in  Domiliano  : 
Plurima  et  amplitsima  opera  incendio  absumpia  resti' 
ttdt^  in  queis  ei  Capitolium,  quod  rursus  arserai,  sed 
ommaiub  tiiuio  iantum  suo,  acsine  utla  pristini  auc- 
icris  memoria. 


ni 


currereni.  Denique  nulla  gens  iam  inhumana  est,  ttulla 
regio  tam  remotat  cui  aul  passio  ejus,  uut  subiimiias 
majestatis  ignota  sit, 

Nulla  denique  natio.  Iii  velcri  codice  legilur , 
nulla  denique  Dei  natio.  Scd  iios  vocem  Det,  qiiae 
hic  omniiio  superflua  erat ,  abjccimus.  El  nosiram 
emendationem  coofinnat  Laciantii  locus  mox  re- 
latus. 

Ci^PUT  IV. 

Principale  fastigium.  Lactantius  in  epilogo  libri 
septimi  ad  Constantinum  :  Te  provideniia  summcs  di- 
vinitatis  ad  fastigium  principale  provexii. 

Adversum  ijurpos,  Constanttnus  in  oratione  nd 
sanctorum  coeium ,  cap.  24 ,  Geias  sive  Gothos  vo- 
cat;auctorClironici  Alexandrini  Francos ;  Zozimus, 
libro  primo  historiarum,  Scythas,  de  quibus  etiam 
interpreiatur  Cuspinianus.  Ac  sane  Constanlinus 
in  eadem  oratione  scribit  Pecium  j^eriisse  in  cam- 
B  pis  Scythicis.  Res  isla  sic  conciliari  I>otesl,  ut  quia 
Carporum  Golhorumque  eadem  origo  erat,  et  quia 
utrique  propler  Istrum  fluvium  sedcs  habebant ,  ut 
Zozimus  docet,  facile  eoruni  nomina  nermutarentur, 
et  aliiis  ad  Goihos  referret,  quae  alibi  de  Carpis  et 
Scytbis  leguntur.  Quod  de  Francis  quoque  homini- 
bus,  qui  ejusdem  cum  Carpis  Gotnisque  originis 
erant,  intelligi  veliro. 

Piec  sepuUura.  Epilome  Victoris  :  In  solo  barbarico 
inier  confusas  iurbas  gurgiie  paludis  submereus  esi,  iia 
ui  nee  cadaver  ejus  potuerii  inveniri.  Rero  roullo 
aliter  narrat  auctor  Chronici  Alexandrini,  qui  scri- 
bit  Deciuro  ab  uno  aliquo  principuin  mactatum  una 
cum  (ilio  fuisse  iii  Abyrlo.  Eusebius  in  Chronico  : 
Dedus  cumfilio  in  Abriito  occiditur;  ubi  vide  Noias 
Josephi  Scaligeri. 

CAPUT  V. 

Valerianus.  Mira  sunt  qua;  de  roodeslla  ac  mao* 
suetudine  reliquisqiie  suinmis  Valeriant  virtutibus 


f9eq.  imag.  n.  tilulor.  Idipsum  scribit  Eusebius,  lib 

...,  cap.  «0  Historia  ecclesislsticJB.  Sueioniiis:  Con       — , — , 

traSenaius  adeo  laHatus  esi,  ui  repleta  cerlatim  curia  G  tradit  Trebellius  Pollio :  qux  confirmantur  eliam  ab 


mm  temperaret,  qwn  mortuum  contumetionsimo  atque 
acerbissimo  accltmaiionum  genere  lacerarei ;  scaias  eliam 
inferri^  ciypeosque  et  imagines  ejus  coram  detrahi,  et 
ibidem  solo  affigi  juberei ;  novissime  eradendos  ubique 
atulos  abolendamque  onmem  memoriam  decerneret. 
Vide  eli;iin  Xipbilinum  in  Nerva,  et  Procopii  Caesa- 
riensis  Historiam  arcanam,  pag.  37,  editionis  Lugdu- 

Eeciesia  restituta.  Narrat  Dio,  apud  Xiphihnum , 
Nervam  omnes  qui  impietaiis  in  deos  rei  fuerant 
aiisolvisfle,  exules  in  pairiam  reduxisse,  edicto  insuper 
vetuisse,  ne  cui  liceret  ant  iinpletatis,  sive  Jiidaica 
fiecix(sic  lum  vocabant  religionem  Christi)  quempiam 
dehinc  insmiulari.  Ea  porro  occasionc  Joannes  Apo- 
stolus,quiiu  Patmon  insulam  a  Domitiaiio  fuerat  relc- 
gaius,  exilio  solulus,£phesuro  reversus  est.  ut  ex  Cle- 
mente  Alexandriiio  reciial  Eiisebius,  lib.  iii,  cap.  53. 

Lacianiiiis  in  liiie 


Eusebio,  qui  lib.  vn  Hist.  eccles.,  cap.  iO,  illuro  vel 
ex  eo  maxime  cororoendat,  quod  mansuetissimus  ac 
benignissimus  fueril  ei^a  Christianos;  additque 
nullum  superiorum  principitro,  ne  illos  quidem  ipsos 
qui  palam  Chrisiiani  fuisse  dicuntur,  tanta  huma* 
nitaie  ac  benevolentia  nostros  complexum  esse, 
quantaro  Valerianus  prs  se  ferebat  initio  principa- 
tiis  sui,  totamque  ejus  familiaro  Christianis  homini- 
bus  abundasse,  ila  ut  Dei  Eoclesia  esse  videreiur. 
Sed  postea  immensum  routatus  ab  illo,  crudelissime 
sxviit  in  Chrisiianos ;  ac  roox  secuta  Dei  manus, 
quas  illuin  graviier  afllixit. 

Inclinare  sibi  Homanum.  Acta  sancti  Ponlii  mar- 
lyris,  cap.  24  :  Valerianus  scilicei  imperaior  in  capti- 
vitatem  ducius  a  Sapore  Rege  Persarumf  non  gladio^ 
sed  ludibrio  omnibus  diebus  vitee  suw  merita  pro  faciis 
percepii^  iia  ut  quoiienscumque  Rex  Sapor  equum 
conscendere  vellet,  non  manibus  ejus^  sed  incurvalo 


Bom  prmcipe*.  Quamvis  pagani .  ,  ,    , 

libri  septiini  Dirinarum  Institulionum  ad  Constanti-  j^  dorso,  ei  m  cerviee  ejus  pede  postto,  equo  mem^a 
num  :  Ononttiiw  unus  ex  omnibu»  exiitisti,  qui  prafd-  *^  locarei.  Non  slratoris  igitur  officium  exhibebal  ba- 


pua  virtulis  et  sanciiiatis  exempla  prmberes^  quibus 
aniiquorum  principum  gloriam^  quos  lamen  fama  inter 
bonos  numerai,  non  modo  aqnares,  sed  etiam,  quod  est 
maximum,  prceierires.  lUi  quidem  natura  fortasseian' 
tum  simiiesjuslis  fuerunt.  Qui  enim  moderaiorem  um- 
versiialis  Dcum  ignorat,  similitudinem  justiiim  asseqm 
potesi,  ipsam  vero  non  potesi.  De  boiiis  principibus 
qui  ct  libertatem  credendi  nostris  horoinibus  permi- 
senint,  ct  eorum  ministerio  in  palaiio  et  in  provin- 
ciis  usi  siint,  eosque  ad  maximas  dignltates  evexe- 
mnt,  vidcndus  Eusebius  in  initio  libri  octavi  Hist. 
eccles 

Nuilus  ierr.  angM/u*.  Laclantius,  lib.  iv  Insiilut., 
cap.  U  :  Nam  quoniam  ei  qui  paiibuto  suspenditur^ 
et  conspicuus  ett  ommbus^  ei  ca^ieris  atiior,  crux  po^ 
tius  eiecta  est,  qua:  significaret  iUum  tam  conspicuum 
tamque  subiimem  futurnm,  ut  ad  eum  cognoscendum 


nori  Valerianus :  sed  pTane  vicem  stapedis  aut  scalo^ 
illt  in  equum  ascensuro  prxstabal,  ut  recte  ex  hoc 
Actorum  sancti  Ponlii  loco ,  quoruro  auclorem  fa- 
ctt  Eutropium,  obscrvavit  Salinasius,  ad  TrebelKiim 
Pollionem,  pag.  276. 

Fi7mm  imperatorem.  Nimiruro  Gallienum,  de  quo 
narrat  idem  Pollio,  quod  comperta  patris  captivitate 
gauderet^  tanlum  abfuit  ab  ea  vindicanda.  Addit 
paulo  post  Trebellius  :  Et  eum  plerique  pairis  ejus 
capliviiateni  mcerereni  ^  iUe  specie  decoris,  quod  pater 
ejus  virtuiis  siudio  decepius  videretur^  $upra  modum 
Iwtatus  esi. 

Direpta  esi  ei  cuiis.  Idesl,  Valeriano.  Confirmat 
banc  historiaro  Conslantinus  inmerator  in  oraiione 
ad  sanciorum  coetum,  cap.  24:Ti4  quoque,  Vaieriane^ 
cum  eamdem  crudeUtaiem  in  famulos  Dei  declarasses^ 
justum  Deijudicium  omnium  oculis  subjecisd^  captus  ab 


507 


STRfHANl  fiALUZU 


96d 


houibksi  in  tincnlis  eirtnmdaetns  eum  chlamyde  pur"  A 
purea  et  relique  imperiali  cnltu  ,  tandtm  vno  a 
Sapore  Penarum  rege,  deiracta  tibi  cute,  condiri  jut" 
8US,  sempiterimm  calamitatis  tuae  iropceum  spectandum 
prcebuisti.  Qiir  lacus  lur.eiii  nccipii  ex  Lacianlio, 
Vide  potro  qag&  illic  adni>tal  vir  clar)s9timis  Henri- 
€08  Vnlesius. 

Ad  memcr.  iriumphi,  (loc  esV  illiid  IropaRum^  qnod 
a  Persis  Unldpere  jactaiuni  scribil  nd  Saporeui  eo- 
rum  Regem  Coiisiaiiimus  apud  Eusebium,  lib.  iv  de 
Viia  ejus»  cap.  11. 

CAMJt  V(. 

Vesanti^  et  prwceps.  Fl.wKiS  \o\i\^c:x\i  i  Aitrdiarius, 
auod  neaari  ndn  polesl^  severus^  trucnfentits,  sangnina- 
rius  fuitprincep^.  Eiitro|)iiis,  lib  ix  6e  Corfeffi  :  ^:r  in 
betld  poleni,  animi  lariien  ifnrtiodicif  eh  dd  crudelilalem 
propensibris. 

Exiinihis  e^(,  Elf^aiili^r  iilom  Constnfitimfs  in  eo- 
<fem  c;ip.  24  :  Th  itt^m^  Aurdiane,  [ax  omnium  viliO' 
tum;  titiafii  pra^mtl  et  pnspkua  div\ni  nnminis  vlndicfa,  ^ 
dum  fttr&re  pi^rcitua  thradnm  percurreres,   iri  medib  * 
viiK  pubUtfe  ca'sa»y  aakan  (tgtjais  publid  iiiipio  sanguifte 
tomptevhil. 

toriiofrtmo.  Inler  (i<^m]rarf)  pV  fiyzarinnm.  Fta- 
vitjs  VM|)i^eMS  iii  f*.  Aiirehanrt  :  Sed  quwri  iter  faceretf 
apnd  Co^nophrHrium  mttmwnem,  (luce  est  inter  tUra- 
cUmi  ei  HyiimtUitn,  mittithi  Sotarii  sui  et  marid  Muca" 
poris  interemptus  est.  yidc  Gutropiiim,  lit).  i?^. 

Falsa  suspicione.  Eani  histoMnfn   iiiOKis  c^iafrral 
idetti  Vdpisciis,  fiiieiii'  Con^^iile. 
CAPUt  tlL 

Aj^ai-itid.  fdom  Vopiscii"^  iii  Niimerinno  :  Quum  &iO' 
ctetianus  apud  tungros  in  GatUa  quaddm  In  caupoha 
moraretuf\  ih  mmoribus  adhue  locis  mititans^  et  cilrii 
Druffde  quddam  mnliere  rationem  convictus  iUi  gunll- 
tidiaui  faceret,  ac  itla  diceret :  Diocletiane^  niminm  ava- 
ruSf  nimium  parcus  es,j6co  non  serio  Diocletianus  respon  • 
disse  ferlur  :  Tunc  eto  turaus ,  quum  Imperator  fuero, 

Tres  participes  tegm,  Mnximianum,  coKHomeiiio 
HercHtiuiM  atifio  Cliristi  i85«  Constantinm  cogno-  G 
meiito  yilorum  elGalerittni  M:rximianam  cognomerf- 
to  Ariiieiitariuin,  aniio  ^95.  Qualuor  sane  principes 
muridi^  iiH|ul(  V(»piscus  im  Carino,  fortesi  sapientes, 
benigni,  et  admodum  tiberales,  unum  in  republica  sen^ 
tientes.  Swi  Ii:ik3  scribebanliir  de  vivis  principibus ;  eX 
adulalio  stibeiau  ii(  palet  ex  libro  Juliani  Imperalo- 
ris  de  Gi^sanbii».  Iu  Chronico  Alexandrino  scripliim 
cst^  DiocleiiaiMmi  eoininunieasse  iniperiuin  cuin 
ll.^xiHiiano  llerciilio  ihiao  teriio  iinperii  sui,  et  .Maxl- 
ini;)iium  JoviiiiH  el  Consfantium  in  consoriinm  impe^ 
rti  adscilos  Mi^oHK^.iliu),  ii  Kal.  Jun.  anno  iiono  im- 
perii  Diocleiiaiii,  id  esi,  anno  Cbristi  392,  iit  inler- 
prelalfir  Baronius,  seu  veriiis  aniio  295.  Sed  posioa 
dicluri  simHis  de  iniriis  Maximiaiii  Uereulii  et  alio- 
ram.  Nuoc  satis  erii  admonere  graviter  errnre  aue- 
tOfeiH  Cbronici  Alexandrint,  qiium  iradit  Maximia- 
iiiim  Jovitim  et  Constaniiiwi  fnctos  fuisse  Cxsares  t2 
kaleiidas  Jiiiiias,  qiios  ad  priiicipale  fasligium  eveclos 
esse  kaletidisMariiis  exira  ninnein  est  conirovrrsiam.  «| 

EnorttHtate  indictionum,  Id  est,  tributonim.  Salviah  ^ 
niis,  libro  quinio,  pag  105  secand.T  el  lertiflp  edilio- 
nis  nosirae :  Quibu»  enim  atiis  rebus  BaeaudiB  fatH 
sunl^  nisi  iniquitatibHS  nostris,  nigi  intprvbitatibus  jud^ 
eum,  niti  eorum  proscriptionibus  et  rapinis,  qui  exae- 
tionis  publicm  nomen  in  qu(estus  proprii  emolumenta 
verieruni.  e$  indiotioues  Iribularias  prcedoi  suat  esse 
fecerunl?  Bt  p:)(;.  407  :  Decernuntur  hn  novamunera^ 
decernunlur  novm  indicUones.  Uein  pag.  108  exlrema  : 
Nam  sicut  in  onere  novtwum  indictionum  pauperes  gra- 
vanl ,  11«  in  novorum  remediornm  opitutatione  iusten- 
iant :  sicut  tribulis  novis  minores  tnaiBime  deprimuntnr^ 
lic  remediis  novis  maxime  sublevantur. 

Deserereniur  agri.  Mcin  Salviamis^  pag.  105.  Jam 
vero  itlud  quale^  quam  famitiare  Ilomanis,  quod  se  m- 
vieem  exaetione  protcribunt.  Iiem,  pag.  lOi :  Inter  kasc 
fmiantur  paupere$,  viduas  gemuni,  orphani  proeutcan- 
4ur^  in  tantum  ut  mulli  eorum^  el  non  obscuris  nataii- 


bus  ediiij  et  tiberatiter  insUluti^  ad  hostes  fugiant ,  ne 
persecutionis  pubticce  affiictione  moriantur ;  et  reiiqua. 

Itationales.  Id  est,  procuratores  Principum,  quo- 
rum  cura  er.it  iit  in  provinciis  boiia  caduca  et  va- 
eanlia  lisco  viiidicarent,  (|uein:idinodum  ad  Amini.i- 
niitn  Marc^lltnum  et  ad  Eusebium  observavil  vir  doc- 
tis>imas  lleurieus  Vnlesius.  tlecte  auiem  hoc  tein- 
pore  miliebaiitur  Ralionales,  quia  multa  bona  vaca- 
b^int  ob  deserlionem  agrorum. 

Ad  exhibenjios  milites.  id  est,  ad  praestinda  sti- 
peiidia  miliiibus.  Nam  in  jiire  civili  exbibere  signifi- 
cat  snppediiare  aliniciiki  ct  C£tera  ad  viiam  nccessa- 
lia,  at  iii  I.  i  Dig.  Deoff.  prcef.  urbi^  et  I.  xxxiv  Dig., 
de  negotiis  gestis.  Sic  etiam  in  jiire  caiionico.  Exlat 
eniffl  in  libro  tertio  Extravagaiitiuni  commuiiium,  in 
litulo  Decenftibus,  consliluiio  Benedicti  \ll,  in  qua 
verbum  exhibere  sumitur  pro  procurare^  ut  heic  iio- 
tal  gloss.i,  id  esi,  aliiitenta  ininistrare.  Imo  iii  capiie 
octnvo  Actorum  legiliir  eodem  sensu  :  In  locis  autem 
itlis  erant  prmdia  principis  intutce,  nomine  Pubtii »  qui 
nos  suscipienSf  triduo  benigne  exliibuil. 

I^gem  pret.  rer.  venal.  Apposite  prorsiis  ad  hunc 
locuni  AiiimiaMus  Marcellinus,  lib.  xxii,  pag.2i6  edi- 
iionis  Henrici  Valesii,  de  Jiiliano  Impcraiore  agens  : 
Inter  prmeipua  tamen  et  seria  illud  agere  superfluum 
videbatur,  quod  nulta  probabiti  ralione  susceptce  popu^ 
iaritatis  amore  vititaii  studebat  venalium  rerum,  qutz 
nonnunquam  secus  quam  convenit  ordinala ,  inopiam 
gignere  solet  et  famem.  Viliiatem  vocabant  aiiiiqni, 
euin  res  parvo  prelio  constabanl,  ul  pluribus  osion* 
dii  ideni  Valesius  ad  hunc  Aminianilocum.  Arnobius 
in  libro  primo  adversus  Gcntes :  Saspenumero  maxi- 
mos  annonas  fuiste  provenlHt ,  vilitates  atque  abnndun- 
tins  rerum  tantas^  ut  commercia  stuperent  universa^  pre* 
tiorum  nucioritate  prostrata. 

Lex  neceuiiate  ipsa.  Quoniam  leges  ea  intentionr  latce 
sunt^  ut  proficiant^  non  ut  noceant,  ul  a((  Aviluin  Vieii- 
nensein  episcnpnm  scribil  Papn  Symmachus.  L.  Vnlc- 
rius  apiid  T.  Liviuui,  lib.  xxxiv,  loqiicns  de  abrn|;.)- 
tione  legis  Oppia^ :  Cui  non  apparet  ob  inopinm  et  iiii- 
teriam  civilatitt  quia  omnium  privatorum  pecunias  in 
usum  pnbticum  vertendce  erant,  isiam  legem  scriptam^ 
lamdiu  mansuram,  quamdiu  causa  scribendce  legis  tnan- 
tisset? 

Mogna  pars  civitatis.  Nicomedix,  ubi  hnliilnbnt 
DiocleiiauHS,  qiiam  vero  sliidebai  urbi  Homsc  cox- 
qiiaro,  iit  siaiiiu  dicel  Lacianiiiis.  Sic  Consianiinns 
M.  Consianlinopolini  Hoina?  (fesideravit  ?cquari% 
Fragmemuni  de  Constinlio  Chloro  etC^onstaniin»  M. 
edilum  nb  llenrico  Valesto  posi  Ainmianum  Mnrcel- 
liiHim,  p»g.  475 :  Constantinus  nuteinex  Btjzanlio  Con- 
ttantinopolim  nuncupavit  ob  insigne  viclorias;  quam 
vetut  pairtam  cutiu  decoravit  ingemi ,  et  Rutnas  tteside- 
ravil  a^quari.  Eiitntpiiis,  lib.  x,  Inquons  rfeConstm- 
tiiio :  Primus  urbem  nominis  sui  ad  tanium  fcutigium 
evehere  molitus  est ,  ut  Homa^  (emulam  faceret. 

Licitum  eontnefudine.  Comoeafa  Qneroli.  A^oft  fnrHe 
intetligo  pei'jurium  jocutare  quid  putas,  Tatnen  trans- 
eamus  quod^  ut  video,  consuetudojam  fecitteve.  S.  Ain- 
brosiiis,  episl.  64  :  Numquid  ideo  licet^  quia  non  eti 
prohibitum  ? 

CAPUT  Vfif. 

frater  ejut.  Ista  non  sic  accipienda  siint  qna<i 
Maxiniianus  Hercnliiis  fiierit  nniiira  frater  Diocle- 
liani,  sed  frater  imperii^  ut  ele$;anier  loquitnr  Sevc- 
rus  Imperaior  ad  Albimim  scribens  apud  Jiilium  Ca- 
pitolinum,  ex  niore  videticet  Kegnm,  qui  se  frnir<^s 
solent  vocare,  uii  pluribusad  Aiinam  Comiicn.-iin, 
pag.  274,  osiendii  vir  cruditissimus  Cnrolus  Diifro^- 
nius.  Nam  planuin  esl  ex  panegyrico  quem  Mamerli- 
iiiis  Hcrcnlio  dixil,  iion  naiiira  illnifi  Diocletiani  fmr- 
frem  firissc,  sed  electione,  ut  veibis  utnmnr  sancti 
^mbrosii  ex  episloln  65 :  Diversum  sanguinem^  inquit 
Mamertinus,  affectibus  miscuittis.  Non  fortuita  in  vd- 
bisest  aermaniias,  sed  etecta.  Illnd  ipsum  conflrmst 
etiain  Lumeiiius  iu  panegyrico  primo  ad  Constami- 


309 


NOTiO  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PEBSEGUT.  CAP.  VIII. 


m 


nniii  M.,  abi  post  latidalam  Diorletiaiii  roisianiiam  A  et  anno  seqiienli  Augustus;  an  vero  statini  An^ustuft 


tn  rctiiiendo  viia>  priv:U:v  iisu,  addil :  Uunc  ergo  i[- 
bim,  qui  4^  iUo  fueral  fra{ei;  adscitus^  puduit  imitari. 
Ijieiiiqiic  hiocletianiis  erit  Oalmaia,  isic  Pannonins. 
^dde  qiiod  piillus.  tiisioricns  Inidil  cos  iialnrn  fra- 
tres  fnisse.  Eodcm  porro  raore  GalerinsM.iximianus, 
quia  Csesar  cum  l^instaiuio  facius  fiierai,  ejus  frater 
vocnlur  a  Trbcllio  Pollione  iu  D.  ('daudio  :  Qu(€  td- 
eirco  postii,  ut  lit  omttibus  clfirum  Constantiumf  divini 
generis  oirum^  sanctissimum  Cmarem,  et  AugusKB  ip* 
sum  (ojmlias  esse,  et  Augustos  muUos  de  se  daturum, 
salvU  Diocietiano  et  Miusimiano  Augustis^  et  ejus  fra» 
/re  6a(eno.  Imo  qui  eodem  aul  pari  magistratu  fun- 
gebantiir  iii  repiiblica,  fraires  ▼ocabantur,  ul  paiet 
es  epistola  460  saneli  Auguslini.  Ga;lertim  iii  consii* 
tiieodis  Maximiani  Kefculil  iu\i\h,  varise  ac  multum 
inter  se  discrepanies  sutit  erudiiorun)  tironiro  seq- 
teniiae,  quas  in  libro  xi  ite  doiiirhia  leinporuin,  c.  3i, 


diclus  et  rrater,  omisso  noinine  Caesarie.  (-onlrover- 
siani  banc  qnidam  nioverunl  argiimento  suiiiplo  e% 
liliro27  Anintiani  Marcclliirucap.  6.  ntii,  cuiMdixisset 
Grnliannm  piicniin  a  patre  Valentiniano  fRctnin  eiS56 
consorlem  impeni,  qnod  anno  Giirisii  367,  conligil^ 
addil  id  factuin  esse  conlra  morein  insiiiuliim  aiiliani- 
tnsy  qnia  Graiianuiii  iioii  prius  (^acsareni  (cceral  Va- 
lenlinianns,  sed  &tatiin  Augnstum  nuncup^veral.  Ek 
quo  coilegerunt  viri  eriidilissinii  Ma^imi^num,  qni 
Minllo  ante  Valeuiiniani  lempora  evectti^.esi^d  digiii- 
taiem  iinpeialoriam,  prinio  Cjesar^in  focipm  n  Dib- 
cleiiano,  prdBseriim  qnia  sic  enuo  videbant  ^ocari  ab 
Enlropit.s  lib«  ix,  nbi  agii  dc  Oagandis  in  G:(ltia  do- 
miiis.  Addit  deinde,  Enlropiiis  Dtocletiauuin  uno 
eQdeiiiqne  tempore  Maxinuaniii^)  l|erculium  cs  Gae- 
sare  Tecisse  Angustum,  GQnsianiium  et  Giderinni 
Maximianiiiii  Ga^sares.  Sed  vir  doctis^iipvs  tlfnricus 


enumerat  Dlonyshis  P^taviirtl.  I]^^ed  ponii  in  aiino  '  deNoris,  in  dissertaiionedenum.ismate  Dioclciiani  et 
Cliristi  285,  qiitf  iribiibilix  pbtesliltid  perinde  ui  Im-  «^  Maxiiniuiii,  cap.  2,  vcl  ex  eo  capite  ceuleiulit  crrasse 
nerii  secundnm  anniini  Diocleliaiiu»  iniil.  Id  autem      £utropiuin,quod 


ColIi»ii  vir  dt)clissimus  ex  eo,  qnod  incertiis  aucior 
j^negyrici  Mnximiano  el  Gonslantino  dicti  afiir- 
inet^  Maxioiiannm  vigilias  et  cnras  imperntorias 
viginli  anhis  cxperiiiiii  esse,  et  vicesimo  anno  Im- 
jjieratorcm,  octavo  coiisulem  fnisse;  lum  eli:un  qnia 
Anrelius  Vicior  tradit  ei  anno  ininns  iioteuliam 
luisse  quam  Dioclt^liano.  Sane  anni  iniperii  Maxi- 
iniani  banccerlani,  nl  niihi  videlur.  rei;ulatn  bal)cnt, 
(|iiod  vigesiinus  annus  iiiiperii  debct  concurrere 
cum  ocuivo  ejnsdcm  Gonsulatn.  Gnin  ergo  ccrlum 
sit  ociavnm  Gonsulalnin  ejns  incidisse  iii  dniinm 
Cliristi  304,  et  ex  F»siis  Idatianis  scianius  ini- 
liuiii  imperli  cjiis  fnisse  k  dendas  Aprilos,  conseqnens 
esl  ilhim  a  Diocleliaoo  faciuin  fuisse  itnperatorem 
kalendis  Aprilibus  anni  285,  cum  Dioclclianus  jam 
imjxerarei  a  mense  Noveinltri  proxime  praeierito.  Nam 
et  Biiseblus  in  Glironico  Maximiannm  dicit  in  con- 
sortinm  imperii  Kdsciiuiu  anno  secundo  Diorletiaui, 


inauguralio  Maximiani  Augusti  plcno 
(|uiiiquennio  anicce^seril  designalion^m  C;^^aitim- 
Intellexit  vir  itidem  iUatuin  reruni  perilissiiiius  An- 
lonius  Pagins  viiii  pondus({ne  istius  argnmenii ;  ci,  ut 
illud  infriiigal,  ait  Eutropinm  gcsta  diversi^  annis 
brevi,  ut  assolel,  siinutui  d<^Miibcre.  SaiM*  iv*.ponsifi 
illa  essei  optiina,  si  KuIio[mus  fsibic  mn  nbsmi^Nset 
ordinem  teiiipoium.  SihI  cuih  dkai  Maxiiiii^>niuii  lac- 
tum  Augiistum,  posnpiaiu  Carau^in^  Hrilnjutin.^  occn- 
paverat,  QninqucgciiU-mi  Afticnin  itircslavi-rant,  ^ar- 
seus  Orieiili  belluin  imnterat,  ei  AcbKleu^  in  yl-gypto 
reliellaiat,  quac  coiuigi^se  {ws  mnm  tertiuin»  e[u«r- 
tum  el  quinturn  iin|ierii  Dii^clctiaiM  doeet  Cbnniicott 
Eusebii,  idannnLesi  dcsi^uari  lenipus.qno  Consian* 
tius  et  Galerius  Maxiiiilanu^  facil  suni  C;cs^rp!^.  Ei  sic 
rccie  a  viro  claris^iinu  observ:ihim  cM  Eutropimii 
crrasse  iii  linc  loco.  llnde  iios  cerio  cotiiyimu*  locuni 
illnm  nullius  momcnii  i^^^e  ad  ^uhtrumtrtm  cunuii 
qpiniQnein,  qui  pulani  Ueriulium  prioio  C^^areiu, 


non  qiiidem  in  cdilione  Scaligeri,  sed  in  tribiis  anti-  C  deinde  Augiistum  h'mi'-  tMiwm  a  Dioelcli;iniiH  Angtis 


quis  exemplaribus  manuscriptis  bibliolbcc;e  CoibtT- 
liiix,  quorum  titiuin  est  antiquissimum  et  opliinum, 
lum  eliam  in  vcteri  illa  edilione  Vtnela,  ei  in  ea 
quain  Arnaldus  Poiitacus,  lilpiscopus  Vas:<tensis,einisil 
ad  veternm  excmplariuin  fidem  casligaiam.  Qnod  la- 
inen  nori  iia  intelligendum  est,  ut  Maximianus  dicaiur 
adsciiiis  in  consoriium  imperii,  cum  jam  Diocletianus 
imperassel  per  annuin  inlegrniii :  sed  aniio  secundo 
ex  qiio  Dioclelianus  levaius  fuer.it,  incipiendo  a  Ka- 
Ieiidi&  iaiiuariis,  ut  tum  auspicari  solebani  annnni. 
Ad  qiiam  eliam  regulam  revocanda  sunt  verba  AureJii 
Victorts  dicentis.  Maximiano  anno  minus  poientiam 
fiiisse  i|uaiii  DioQietianp,  incboato  videlicel,  non  coin- 
pleto.  Nam,  tit  dixi,  ceriailla  est  regnla^  vigesimum 
annuni  tinperii  Maximiani  non  posse  disjungi  ab  oc- 
lavo  ejns  Consulaln^Referenda  sunt  antem  verba  pa- 
nejijrrici.  Te  rursus  vieesimo  anno  Imperatorem,  octavo 
Consulern,  itn  amplexu  quodam  suo  Roma  voluit  deti 


lum  eniiii  statim  dieiiiio  cs»e  pro1>a^iii  pUircs  Uj$m 
lat;e  sub  Consutatu  Diockniaui  el  Arlsiobuli,  qurt^  iii 
litiilo  pr;eferunt  iintucn  Diocleii:tni  et  Ari&tobutt 
Augiislorum  ;  inter  (\mi>^  iiiui  esi  daia  ^o^iis  Auj^uslt. 
Ciiin  aiitem  anno  illo  Maximianns  in  consortiinii  im- 
perii  adsciltis  sii.  a  Diocleliano,  quo  legespublicje  no> 
men  ejiis  pneferunl  ut  Aiigusli,  iion  ui  C:esaris,  vi- 
detnr  amirigi  non  posse  de  bac  illius  digiiiiate.  Neqlie 
vero  accusandi  iicgligeniia;  aui  erroris  in  boc  loco 
snnl,  qui  Codicetn  Justiniapi,  in  quQ  leges  illas  rofe- 
ruiitiii ,  cotlegere :  sed  potius  laudanda  eoriim  dili- 
gentia,  qni  recte  ista  disiiiixerunt.  Nam,  excmpli 
catisa,  legpin  a  Dio(;letiano  lat;im  Garino  11  et  Nunme- 
riano  consnlibus,  qni  fncre  consiiles  anoo  qi|o  Diocle- 
ti;)nus  levatnsest  imperator,  unius  Diocletiani  nomine 
inscripsenini :  eam  vero  qiiae  Diocletiano  v.et  Maxi- 
miano  iv  coss.  laia  est,  ciim  Consiantius  et  Maximia- 
nns  Caesaies  csseiit,  il:\:  impp.  Dipcietianus  et  ilaxi- 


nere,  ut  videretur  augurari  jam  el  timere  quod  factum  i)  miunus  AJ^.  ei  Constautius  et  Maximiant{f  nobilissimi 


e$t.  Q\VB  verba  sic  ii[iterpret:in  oportei,  iit  dicamu^ 
Maximianuiii  Roni.e  reinaiisisse  post  discessum  Dio- 
cietiani,  el  illic  consiileiu  processisse  kalendis  Janiia- 
riis  anni30l,  iinp:rii  sui  19  exeunte;  vigesinnum  in- 
cboasse  Lilenifis  Aprilibus,  qnx  in  Consniaiiim  ejus 
octavum  iiiciderunl ;  deiiide  Boiiia  digressuin  eo  anno 
quo  con^ul  octavmn  erat,  exciiasse  querelas  et  su- 
spicinnes  ciyium  (iomanonini,  qnasi  jain  aiigiiraren- 
tur  et  iiinerent  quod  factuin  e^^t,  id  esi,  deposiiionem 
imperii,  qii?e  anno  seqiietiti  posl  Gonsnlatum  ejus  oc- 
tavuni  evenit,  cnin  ipse  inissei  vigrsimum  primuro 
imperii  sui  annum.  Itaque  Diocletianus  imperinro  ha- 
buit  mensibus  tanlum  qiiaiu->ir  et  dtiodecini  diebus 
plus  quam  Maximianus.  Iniperavii  anlein  per  annos 
vif  idti,  inenses  quinqne,  dies  dnodeciin,  Maxiiniantis 
vero  per  annos  vigiuli  et  iiienseni  untiin  iiiiegriim. 
Hetc  riirsiiin  sese  olTcrl  alia  difficullas,  utrnm  scilicet 
Maximianus  a  DiocletiaDO  factus  sit  primiim  Gissary 


Cwsare^i.  Eodein  iiiodo  legeni  aliani  a  Coiistantio.et 
Galerio  Maxiiniaiio  laiam  post  abdicationeiii  siiperio- 
rtim  Augiistortim,  noii  illorum.soluni  noiUMubus  in- 
scribuut  qui  tiilerant,  sed  Severi  eiiam.et  M(uti(niani, 
sive  Mnximini  nobilissimoram  Ca^^firum,  qiM  eodem 
tempore  ad  fastigiuin  illud  evecti  suqt  qito  Cimstan- 
tius  et  Galerius,  Maxiniianus  supremum  gradum  con- 
secuti.  liaque  leges  illae,  qure  a  Diocleiiano  et  .Ma^i- 
miano  Auguslis  data;  reperitinlur  sub  Cnnsulalu 
Diocletiani  et  Arislobtili.  cum  nailiai  sini|  ostendunt 
Manimianum  HercuJiuni  fuisse  facium.Augnslum  anno 
illo  quo  euni  hioclelianus  fecit  participem'  su<e  digui- 
tatis  ac  potesialis.  ... 

/n  utroque  mens  unii,  Id  cst,  Diocleti^no  el  Maxi- 
miaiio,  qiios  iiolant  aiitiqni  pari  in  socieiate  potenlias 
fuissc  coiu'orde«y  et  Maximianvin  Diocleliano  in  om- 
nibns  seniper  obsecundasse.  Mamerlinns  in  panegy- 
rico  quem  dixit  M^ximiano:  Yestra  hmc  CQncordia 


511 


STEPHANI  BALUZII 


512 


faciL  vimciissimi  prificipet,  ut  vobis  in  tanta  (vqunUtaU  A  nandus  veniat,  qui  tantum  facinu»  molialwr  ac  tumen 


suuessuum  etiam  fortuna  respondeat.  Rempublicam 
enim  una  menle  regitis;  neque  vobis  tanla  locorum  di- 
versitas  est^  quo  minus  etinm  veluti  iunclis  dexteris  gu- 
berneiis.  Iclem  in  Genelhliaco :  InteUigimus  enim , 
sacratissimi  principes,  geminum  vobis,  quamvis  disparcs 
sitis  iBtatibuSf  inesse  consensum;  ne^ue  tibi  iUe  cunc- 
tatior^  sed  invicem  vosmet  imitamini,  invicem  vestros 
affeclaiis  annos.  Sic  vos  estis  juniores,  ambo  seniores. 
yeuler  plus  suis  moribus  favet.  Uterque  se  vuU  esse 
quod  frater  est.  Flavius  Yopiscus  iii  Carino,  loquens 
de  Dlocletiano  el  Maximiano,  Galerio  Maximiano  ct 
Constantio:  Quatuor  sane  principes  mundi,  fortes^  sor 
pientes^  benigni^  et  admodum  liberalest  unum  in  repu- 
blica  sentientes.  Aliieriamen  sensisse  video  Julianum 
Imperaiorem,  qui  in  iibro  de  Cxsaribus  ait,  Deos 
quidem  admiralos  esse  illorum  concordiam  ,  sed 
unum  eoram  acerbe  et  iniemperanter  se  gerentem, 
rerum  novarum  cupidum  et  perfidix  plenum,  neque 
in  omnibus  telracbordo  concordem,  a  Sileno  admis- 


itlud  effodiat ,  cujus  interitu  mundus  ipse  iapsurus  eU. 
Dc  eodem  Senalu  Romano  agens  Mamertinus  in  ge- 
neiblinco  Maximiani  sic  scribil :  Jpsa  etiam  gentium 
domina  Roma ,  immodico  propinquilaUs  vestrce  elata 
gaudio ,  lumina  senatus  sui  misit. 

Constantium.  Cognoniento  Chlorum ,  Constantini 
M.  patrem,  principem  optimum  et  benignihsitnum , 
iiii  jure  meritoqiie  vocalur  in  veteri  inscriplione  Ni- 
comediensi  iiondtim  cdita,  quam  in  ea  urbe  aiiie  lios 
annos  e.x  vetcri  lapide  in  area  Moscbenc  novoe  re- 
perio  descripsit  vir  clarissimiis  Joaniies  Vaillant,  an- 
liquarius  regiiis,  ei  mccum  liumanissimc  communi- 
cavit.  Sic  autem  habet : 

OpTIIIO.  BENIGNIS&mOO. 

Principi.  Flavio.  Valerio. 

CONSTANTIO.  NOB.  CiBSARi. 
Gkrmanico.  MAX.  CONS.  COLONIA. 
NlCOMEDIENSlOM.  D.  N.  M.  Q.  EiUS. 


sum  non  fuisse  in  convivium  Imperaionim.  Quo  loco  ^  Posita  est  hxc  inscriptio  posl  vicloriam  quam  Con- 


designari  Maximianum  Hcrculiuin  satis  apparet. 

Avaritia  minori  Attero.  Hjec  sane  corrupta  ac  de- 
pravata  sunl.  Quippe  bctc  dicerc  videtur  Lactanlius 
Herculium  avnriorem  Diocleliano  fuisse,  qucm  tamen 
paulo  posl  scribil  non  admoduiu  diligcnleni  fuisse  in 
coiiservandis  opibus,  quas  ei  Africa  et  Hispania,  opu- 
lenllssimae  provinciae,  submiiiistrabant.  Ct  infra, 
cap.  29,  de  eodem  loqiiens,  ait :  Thesauros  invadit^ 
donat^  ut  solet^  large.  Unde  colligi  polesl  qiiania  fides 
liabcnda  sit  Actis  sancli  Mauritii  et  sociorum  ejus  ab 
Cucherio  conscriptis,  ubi  Herculiiis  dcscribitiir  ferus 
animo,  avarilia  crudelis.  TenUverunt  viri  clarissimi 
emendationem  hujus  loci,  Sparkiiis  nimirum  el  Co- 
lumbus.  Ct  Columbus  quidem  iia  legenduin  censet: 
Hoc  solum  di/ferebant,  quod  avaritice  majori  aluro  fuit 
piuSf  sed  et  pius  timiditatis,  minori  vero  minus^  plus 
vero  animi^  non  ad  bene  faciendum^  sed  ad  mate. 
Sparkius  autem  :  Hoc  sotum  differebant,  quod  ataritim 


staniiusreportavit  de  Germanis  sive  Alamannis,  posl- 
riuam  vocatiis  eslGermanicus,aniio  Christi  294,  ciini 
ipse  el  Galeriiis  Maximiauus  esseni  Consules.  De  hac 
victoria  sic  luquitur  Cutropiiis,  lib.  ix  :  Per  idem  tem- 
pus  a  Conslantio  Ctesare  in  GalUa  pugnalum  est  circa 
Lingones.  Die  una  adversam  et  secundam  fortunam  ex* 
pertus  est.  Nam  cum  repente  barbaris  ingrueniibns  iic- 
tra  civitatem  esset  coactus  tam  pracipiti  necessitate^  ut 
ctausis  portis  in  murum  funibus  toUeretur,  vix  quin- 
que  lioris  mediis  adventante  exercitu^  sexaginia  fere 
miilia  Alamannorum  ccecidit.  Quod  si  quis  tituluin 
Germanici  additum  Constantio  velil  post  devicios 
Francos ,  potest  et  ea  quoque  sentcntia  boiia  esse. 
CAPUT  IX. 

UaximianHS.  Cui  praenomeii  Galerio  fuii ,  coguo  - 
men  Armentario.  Gener  riiit  Diocleliani,  quia  Yale- 
riam  filiam  ejus  habuit  uxorem ,  inulierem  castissi- 


minori  aitero  fuit  pius  (Majori  vero  minus^  sed  piusC  main  et  infelicissimam.  Sed  de  ea  postea  pluribus 
timiditatis)^  ptus  vero  ontmt,  non  ad  bene  faciendum,  sed      agemus 


ad  male.  Idem  referi  virum  eruditissimum  Episcopuin 
Asaphensem  existimare  iia  legendnm  esse :  quod  ava- 
ritiai  minori  altero  fuit  piuSy  sed  pius  timiditatis,  ma- 
jori  vero  mnus,  sedplusanimi.  Harum  emcndationiim 
neuira  mihi  saiis  probatur.  Si  lamen  ulla  earum  ad- 
miitenda  esset.  praeferenda  mibi  videreiur  ca  quam 
Sparkii  essediximus;  sic  lamen,  ut  ita  simpliciter 
legamus  uti  nos  edidimus,  nisi  quod  reponendum 
avarUias  pro  avaritia.  Quo  casu  ila  inlelligendus 
esset  hic  locus.  Dioclelianus  quidem  fuit  avarus  adeo 
ut  insaliabili  avaritia  thesaoros  niinquam  miiiui  vel- 
let :  sed  semper  extraordlnarias  opes  ac  largitiones 
congereret,  ut  ea  qu»  recondebai,  integra  aique  in- 
violaia  servaret.  Maximianus  avariis  qiiogue  erai,  scd 
non  tam  diligens  in  custodiendis  opibus;  ideoque  ava- 
rior  Diocleliano  dioi  poiest,  quia  cum  opes  profun- 
deret,  novos  quolidie  modos  novasque  arles  exigen  - 
darum  coacervandarumque  pecuniarum  invenire 
cogebalur,  ob  quam  fortassis  causam  ciim  avaritia 
crudeleni  vocant  Acta  illa  saiicti  Mauriiii  ab  Cucherio 
conscripta.  Timidilatem  quoqne  isthic  uui  Imperaio- 
ruin  attribulam  in  Dioclctianum  cadere  debere  per- 
splcuum  esl.  IIuc  usque  omiiia  recte  convenire  posse 
puto.  Poslea  desuiil,  iit  existimo,  nonnulla  ad  pcrfi- 
ciendam  coinpnrationcm.  Quse  enim  deinceps  se- 
quunliir  ea  profeclo  noii  pertinent  ad  Diocleiianum, 
sed  ad  Maximianum. 

Locupietes  senatores.  Cxemplo  videlicet  D.  Aure- 
liani,  de  quo  haec  scribit  Vopiscus  iii  vita  ejiis :  Dici- 
tur  prwlerea  huius  fuisse  crudelitalis ,  ut  pterisque  Se- 
natoribus  simutatam  ingereret  factionem  conjurationis 
ac  l^rannidis ,  quo  faciiius  eos  posset  occidere. 

tffoderentur  iumina.  Lactanlius,  lib.  vii  Inslilut. 
cap.  i6 ,  de  Homa  :  Precandusque  nobis  et  adorandus 
est  Deus  co;/t,  si  Uimen  sUUuta  ejui  et  pUicita  diffeni 
possunt^  ne  citiu$  quaifi  putemus  tyrannus  iiie  abomi^ 


Uuic  bestiee.  Sic  persecuiores  Chrisiianorum  nomi- 
nare  solei  Lactaiitius.  Ciijus  appellationis  banc  retl- 
dit  raiionem  in  libro  quinto  Divinariim  Insiituiionunn, 
cap.  ii  :  Nam  quis  Caucasus^  qum  India^quas  Hirca-' 
nia  tam  imnmnes,  tam  sanguinarias  uwfuam  bestina 
aiuit  t  Quoniam  ferarum  omnium  rabies  usque  ad  ren- 
Iris  satietatem  furit ,  fameque  sedala ,  protinus  con^ 
quiescit.  lila  est  vera  bestia ,  cujus  una  jussione  fundU 
lur  ater  ubique  cruor^  crudeiis  ubique  iuctus ,  ubiqtie 
pavor^  et  plurima  mortis  imago.  Nemo  hujus  lantrn 
beiiuce  immanitatem  potest  pro  merito  descrtbere,  quas 
uno  ioco  recnbans ,  tamen  per  totum  orbem  dentibus 
ferreis  sasvit ,  et  non  tantum  artus  hominum  dissipai , 
sed  et  ossa  ipsa  comminuit,  et  m  cineret  furit^  ne  quis 
extet  sepuiturw  locus.  Hiinc  locmn  beneucio  indicinas 
nostnc  repertum  intellexil  vir  iiluslris  Cxechiel  Span- 
heimius  in  annolationibus  ad  Csesares  Juliani  iroper., 
I^  pag.  52 ,  ubi  describens  Lactunlii  verba  qu;e  isthic 
^  illustrantur,  addil  eum  aliciibi  rationem  reddcre , 
cur  imperaiores  illos  besiias  appellel.  Non  alisurda 
autem  coiijeciura  fuerit ,  si  quis  haec  quoque  dicia 
suspiceiur  adversus  Galcrium  Blaximianuro ,  honii- 
nem  crudelissimum ,  quem  ei  Lactaniius  ei  cxteri 
vocaiit  auctorem  pcrsecutionis  adversum  Clirislianos 
excilatx,  ut  observabimiis  infra.  Cadem  ratione  Sul- 
pitius  Severus  in  libro  secundo  sacrae  Histori»  Ne- 
ronem  \ocai  immanium  bestianim  sordidissiintnn  ; 
et  Vicior,  lib.  v  de  persecuiione  Vandalica»  Huiieri- 
cum  regem  bestiam  quoi|ue  vocat. 
Mater  ejus,  Romula ,  de  qua  paulo  post. 
Daciam  novam.  Id  est,  Daciam  Aureliani,  nimirum 
eain    Moesiic  pariem  iu  quaiii  Aurelianus  poptihis 
iransiulerat,  qiios  ex  Dacia  Trajani  abduxcrat.  Ca 
amissa  fucrat  sub  Gallieno,  scd  ab  Aurcliano  revo- 
cata  ad  Romanam  diiionem ,  ac  poslea  lursum  ab  co 
intermissa ,  quia  desperabat  posse  rtlineri ,  abducii- 


313 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTJBUS  PERSECUT.  CAP.  X. 


5U 


qiie  ex  ea  Romani  in  media  Moesia  collocnii  siiiii,  iit  A 
tn  libro  nono  Iradil  Eulropins.  Flavius  Vopiscus  in 
D.  Aureliano  :  Cum  vastatum  lUyricum  ac  M(r$iam 
deperditam  videret ,  provineiam  traim  Danubium  Dor 
eiam  a  Trajano  constilulam  sublalo  exercitu  et  provin- 
nalibus  reHqwt ,  desperans  eam  posse  retineri ;  abduC' 
taque  ex  ea  populos  in  Moesiam  collocavit ,  appeUavit^ 
qne  sumn  Daciam,  quce  nunc  duas  Mossias  dividit.  Tiim 
ergo  baud  diibie  Romula  maier  Galerii ,  qu;c  erat 
Transdanubiana ,  confugerat  in  Daciam  novam. 

Trajecto  amne.  Id  est ,  Daniibio ,  ubi  coiistilulus 
erai  liiqes  diiarum  Daciarum  illius  temporis. 

Caro  ingens.  Conscnlancn  Lnclanlio  nnrrnl  Euse- 
hios,  lib.  viii  llisl.  eccles.  cap.  46,  ct  libro  primo  de 
Yiia  Conslanlini,  cap.  55«  niinirun^Galcrio  Maxi- 
luUno  totam  corporis  molem  ob  nimiam  alimenti  co- 
piam  in  immensaiii  quamdam  pinguedinem  excre- 
visse,  etiam  anle  morbum  quo  periit. 

Per  Armeniam.  Najorem ,  ut  docet  Sexlus  Rufus 


CAPUT  X 

Scrulator  rer.  futur.  Aurelius  Victor  :  Namque  im* 
minentium  urutator,  ubi  fato  inleslinas  clades,  elc. 

Quidam  ministrorum.  Et  liic  quoque  locus  afiei  te 
oslendit  librum  istum  csse  Laclantii.  Similin  enim 
omnino  ipse  habet  in  libro  qiinrio  Institntionum,  cap. 
27  :  yam  cum  diis  suis  immolant ,  si  assistat  aUquis 
signatam  frontem  gerens^  sacra  nuUo  modo  Utant  ^ 
nec  responsa  polest  consuUus  reddere  vates.  Et  hwc 
stepe  causa  prwcipua  justitiam  persequendi  malis  Regi- 
bus  fuit.  Cum  enim  quidam  ministrorum  nostrorum  sa- 
crificantibus  Dominis  assisterent ,  imposito  frontibus  st- 
gno  deos  iUorum  fugaverunt ,  ne  possent  in  visceribus 
hosliarum  futura  depin^ere.  Quod  cum  inteUigerent 
aruspices ,  insliganlibus  tisdem  d(emonibtu  quibus  prO' 
secrant ,  conquerenles  prophanos  homines  sacrisinttr» 
essc ,  egerunt  principes  suos  in  furorem  ut  expugnarent 
Dei  templum,  Quo  loco,  ut  illiid  obiler  admoneam, 
lapsus  graviter  est  Josephus  Isaeus ,  pntaiis  heic  agi 


Daxitaqae  fucre  Afmcniae,  Eupbrale  fluvio  invi- B  ^*^  ^'"P^^  ^^'''^' ^P®"""^' ^f  .''r*'''' ^*'^^^^^^^ 


cem  disterminato'.  Minor  Cappadocix  juncta  erat, 
major  Persamm  rcgno  coiuigua.  Itaqiie  cum  bellum 
in  Armenia  mnjore  pnrabaiur,  procul  craiit  exerci- 
los  a  Nicomcdia ,  adeoqiie  Diocletianus  tutus  erat 
adversus  liinorem  de  Persis.  Narrat  ergo  Sextus  Ru- 
fus  Naximianuin  Cxsarem ,  cuni  priinn  congressione 
pnbas  fuisset  a  Persis ,  a  Diocletiano  vix  impetrasse 
Mt  reparato  de  Unutaneis  Dada  exercitu  eventum  Mar- 
tis  repeterel.  In  Armenia  majore  ipu  Imperator  cum 
duobiu  equitibus  exploravit  hosles,  et  cum  viginti 
qninque  miilibus  superveniens  castris  hostilibus ,  subito 
inmtmera  Persarum  agnuna  adgressus  ad  inlerneciO' 
nem  casddii.  Rex  Persarum  Narseus  effugit,  Uxor  ejus 
et  (iliw  captm  sunt ,  et  cum  maxima  pludicitias  custodia 
reservaUt.  Pro  qua  admiratione  Persce  non  modo  ar- 
mf ,  sed  eiiam  moribus ,  Romanos  superiores  eue  con- 
fessi  sunt :  Mesopotamiam  cum  Transtigritanis  quinque 
regionibus  reddiderunt,  Insignis  est  bic  locus ,  et  qiii 
nerebatur  a  uobis  describi. 

Fugeto  ?farseo.  Isla  coniigisse  anno  Cliristi  298 
ptoribus  probnt  flenriciis  Valesiiis  in  notis  nd  Eiise- 
iNnm,  png.  170,  qtiem  consule.  Quanqiiam,  fntendum 
enim  est ,  vricioriam  Galerii  de  Persis  contigisse  anno 
47  imperii  Diocletiani  diserte  scriptum  est  in  op- 
timo  illo  et  anliquissimo  Chronico  Euscbiano  biblio- 
tbeca:  Colbertin» :  in  veieri  vero  editione  Veneta 
revocaiur  ad  annum  14.  Triumphus  ameni  de  Narseo 
vicio  actusest  Romaeiemporevicennalimn,  anno503, 
ttt  ostendenniis  infra  ad  cnpul  47. 

Deiraetarel  Ctesaris  nomen.  Non  fuit  ille  solus  qui 
inperium  hahere  quam  expectare  mnllet.  Julianiis 
Csesar  euno  secatus  est ;  qui  Cuesnris  noinine  iion 
contentus ,  Augusium  se  appcllari  et  voliiit  et  pas- 
ftos  est.  Qood  ubi  ad  Constaniium  Imperaiorem  pcr- 
btiim  esl  9  ille  Leonam  Quacslorem  suum ,  ut  in  li- 
bro  XX  iradit  Amminnus  Marcellinus ,  in  Gallias  cum 
lilteris  datis  ad  Julianum  pergerc  celcri  slntiiit  gra- 
da,eum,  si  saluti  sti»  proxiinorunique  consuleret, 
lumcnii  flalu  deposito,  inira  C3?saris  se  potesialem 
coniinere  prxcipiens.  Sed  Julianus  restiiit,  sub  no- 
mine  celsi  se  Imperii  multo  ofliciosius  parilurum  as- 
severans ,  ut  iegitur  in  Epitome  Vicioris. 

Diocies  ante  imperium,  Infra,  cap.  49  :  Huic  purpu- 
ram  Diodetianus  injecit  suam ,  qua  se.exuit ,  et  DioclH 
iterum  faetus  esl.  Epitome  Victoris  :  Diocleiianus  Dal- 
uiata ,  AnuUni  senatoris  Ubertinus ,  malre  pariter  alque 
oppiio  nonme  Dioclea ,  qnorum  vocabuUs ,  donec  im- 
perium  sumeret^  Biocles  appeUatusy  ubi  orbis  Romani 
potentiam  cepit ,  Graium  nomen  in  Romanum  morem 
convertit.  Vide  Valesiutn  in  notis  ad  Euscbium,  p^ig. 
165.  Emendandus  crgo  Flavius  Vopi^cus  in  loco  a 
nobis  supra  relato  ex  viia  Numeriani  :  ubi  legcn* 
dum  Diocles  nimium  avarus^  pro  co  quod  ibi  legiiur, 
DiocUliane. 

Sununa  feUciiate  regnavU.  Vide  qu3C  adnotamus  in- 
ira,  adcapmi7. 


moiiis  expiirgato »  cum  lamen  hic  locus  iiiteiligendus 
sit  de  Ecclesia ,  sive  de  corpore  Chrisiianorum ,  ut 
reclo  isia  explicnt  laudatus  supra  Cnperus.  Nam  co 
tempore  quo  principes  acti  suni  in  furorem  ut  expu- 
gnareiil  Dei  templum,  Diocletianus  non  erat  apud 
Nicomedinm,  sed  in  Oriente,  ut  docet  LncUintius  : 
qui  quod  in  libro  quarto  dixit  de  expugnato  Del  tcm- 
plo  cxplicat  de  perniciosis  et  iiijusiis  Dioclctiaiii 
jussis,  qui  non  eos  tantum  qui  sacris  ministrabant , 
scd  universos  qui  erant  in  imlalio  sacriflcnrc  jussit , 
et  miliies  etiain  cogi  prrcccpit  ad  nefandn  sncrilicia. 
Ilaquc  prima  illa  niilitum  pcrsecutio  incidit  inan- 
num  30i.  Neque  certc  furorc»  sed  pictnle  potius  opiis 
est  ad  cxpurganduin  templum  :  ad  expugnandiim 
vcro  templum  sive  corpus  Christianoram,  quod  Dcus, 
qui  in  icmplo  Chrisiianorum  colebatur,  sacra  iiirbas- 
sct  quibus  Imperatores  opcram  dabant ,  furor  ani- 
inum  nddiJii.  Mclius  Thomnsius,  qui  vocem  expu- 
gnarent  bcic  retiiiuit ,  nliam  rejecit :  quoniam  si  legc- 
C  remus  expuraarent,  per  Dei  templum  esset  intelli- 
gendum  ApolTiiiis  vel  alterius  hiijusmodi,  quod  Lac- 
tnntlus  noii  templuin  Dci,  sed  daemonis  profnnum 
domicilium  nominasscl.  Sed  idem  tamen  hujiis  loci 
scnsuin  assccuius  non  est.  Exislimat  enim  heic  per 
tcmplum  intelligi  viros  illos  Christianos ,  qui  sacri- 
ficiis  intererant,  qiii  martyrio  nflecti  sint  obquere- 
las  dxmonum  ct  corum  sacerdotum ,  cum  ccrtum  sit 
heic  agi  de  Ecclesia  in  universuin.  Errandi  iinque 
occasio  fuit  vox  ^ptir^aren/ ,  qunm  quxdam  editio- 
liones  habeiit  pro  expugnarent.  Porro  legcndum  esse 
e!cpugnarent  ducent  scx  velusii  codiccs  Ribliolliecas 
rrgiae,  totidem  Colbertinai,  item  alii  diio  vetiisli  co« 
dicesRononienscs,  quos  et  Thom.isius  ct  Isa>us  vi- 
derunt;  ut  lcstatum  fecit  Lalinus  Laiiniiis  in  ora  sni 
Lactantii ,  quem  mecum  pro  amicitia  iiostra  conimii- 
nicavitclarisstmuscterudilissimuscontcrrnneusmcus 
Aiitonius  Faure,  Doctor  Theologus  Pnrisicnsis,  ct 
Pr^epositus  Ecclcsiai  Kemensis.  Quo  eliani  modo  Pc- 
T^  trus  Ciaconius  legcndum  esse  monuil  in  niar^ine  Lac* 
tnniii  sui ,  quem  mihi  utenduin  dedit  idem  vir  claris- 
simiis.  Alqiic  ila  snnc  liabcnt  vctiis  illa  edilio  Ro- 
mann,  Venela,  aoni  4521,  et Rnsilcensis  Xysti  Ruiu- 
leii. 

Immortale  signum.  Lnclnnlius,  lib.  iv  Instilut., 
cap.  27  :  Quos  signum  immortale  munitrit  lanquam 
inexpugnabilis  murus.  AUbi  dixit  cieteste  signum. 

Tagis.  Puto  hxc  orntorio  niorc  dicln  cssc,  qiiia 
Tages  Thuscus  fuit  olim  mngnus  aruspcx  ct  magisicr 
aruspicum.  Arnobius,  libro  secundo  advcrsus  Gentes: 
Antequam  Thages  Thuscus  oras  contingeret  /tcmtnif , 
quisquam  hoimnum  sciebat ,  aut  esse  noscendum  con" 
discendumqne  curabat^  an  fulminum  casus  aut  exlo- 
rnm  aUquid  significaretur  in  venis  ?  13 bi  vide  obscr- 
vatioiies  Gcbharti  Elmcnhorstii.  Hinc  illiid  Amminni 
Mnrrclliiii  ex  libro  xvii,  pag.  101  :  i/i  Tagcticis  libris 
legitur  Vejovis  fulmine  mox  tangendos  adeo  hebelari^ 
ut  ncc  tonilrum,   nec  mnjores  aliquos  possint   audtre 


St5 


STEPHANI  BALUZII 


316 


fragore».  Sic  hunc  loctim  emendavU  Henriciis  Vate- 
siM«i,  cum  anlea  l«gerel«ir  Tngeii$Tlmsci,\i\\e\eT\ 
Cddice  ms.  biblioiliccar  Cotbcrliii:e  scriplutii  e^l  Ta- 

Pt(Fpopiii*.  ^inmU  iil  dtgiiiiaiis  miirinris.  elqnide^n 
(»ost  Tnbiiuos,  i\n\  Uuiiei  |ini'{'r:uit  cohorii  poiindc 
ae  Tribuni,  lU  <>bscrval  Unirii-u^  Valesiiis  ad  Aniinia- 
iiufiL  M:in:el]imini.  L*ii  (nnliits.  cap.  i6  isliiis.-hlsto- 
ri:c  :  Sfri^KHiiir  h<rc  m  iibeith  t4uribus,  H  per  PnB- 
)mim$  Tnbmiosqu^  miiumiir.  VA  eoruiii  iiiimefo  fuil 
l)ori)Llieiis  ille  niJtH  ciM'i>iuiiMi  eiiarral  Enseliiiis, 
lih.  Mii  Bisuccclci.,  ci|».  I,  ui  ex  Aeiis  inartyrnin 
linli!*ei  Domti;ccollejiL  itlein  Vr»lesius. 

kiiii(&i  cogi.  Recii^  jiHiiiieadnucalEuschins  iiieoucm 
cipiie  priintt  lihri  otirivi,  orsiitn  primum  per-iccuiio- 
ni^in  fut^se  nh  Ih  niii  milU;ih:m(.  Ncqiic  luin  illa  pro* 
eessil  nki^iins. 

Biihyniam,  Iii  veleri  codice  tegiliif  Bethaniam^ 
manifcslo  errorc.  Cerlnmqnippecst  e:tqu.e  dcinceps^ 
narraniur,  peracta  esse  apuJ  Nicdmediani  Bilhyalx 
melropoliin. 

CApUt  XL 

Mfit^r  ejifS,  Gilcrii  Maximiatn,  qimm  Koniulam 
Btipra  vfjr^viL. 

Dc<yr.  ^lfmtiHinruiirtx,  Cf»runodianil&,  lifi.  i»  rnp.2l: 
Sloniesesdeos  dicitfs^Sic  cnim  [(^gilur  in  vciiJsLissimo 
coilice  ms.  santTii  Alhini  And(*j|;iveaft*'**  ex  qno  in- 
stru^iiones  Coin>iiodiani  dtiscnpiii  Jacohiis  SirmOn- 
ttns,  cnm  in  uir.itfnc  odirr6m^  lliij^diji  scriptiiin  sit : 
Mont€$(i  deosdjfim,  M.ilc.  waiu  vcl  ipso  liiMlns,  qni 
Montesianh  inscrlpdis  csi,  atlrrmmdtat  rcuneiidnm 
csse  lcclioneni  vi^ieris  e^Jicmphiris.  t>inicih^  i'^i  imlem 
inierpretari  tjui  fneriitl  dii  UKmLen^i^s.  N:vm  veliis 
[nscriplh»  ^ouiann,  h\  qn^  isit^riim  deaniin  menlio 
esttaf,  eoriim  exphciuioucm  i^^ddil  dinidliurein.  Ha- 
hc^nr  afmd  Gruienim,  pa;:,  il  : 
A^Kik,  Jovj.  FCKjKn^TOE^is,  E\,  pmcs^ro.  hroRUii. 
nOjrTEHsiini  Va^l,  Cre^cextio.  pATfji,  OE^m*  osijhoii. 

KT.  Aujt*  flxUPEftAjiTlUS  SACERprtS.  SlL?X>il.  CUIf. 
FhATHIHUS.  ET  SOttOnlftL.   ^EmtiAVKhUNT. 

Pnrro  ^itii  fntTfi  MonlpHe^^  f]ni  ^oinmt*moranlnr  a 
(V:i!i)fesLiiiatfi,  lih.  i,  Ciip.  bi\,  el  in  Coti^tPtuiii  n.^  Ho- 
norn  Ang.  cdlL*  in  :i|*pctidi^^G  c  idicis  Tlietjdii-jjaiii, 
liLnln  Mi,  qnos  snnt  iiK  AiiKustinns  in  ejiistnVa  ad 
O'iodvultdettni  vocjii  Montensi;s,  inr»i  muUiatii,  qnos 
rwnsct  vif  tl.irti^snntis  Carnhis  Diitresuitiii  iu  vcrho 
Monleines.  \\t  fUiVe  houuil.tJii^  lu  s^itis  tiOuith  eist 
v**1  et  liliru  gtyimdn  Oplrtii  Milcviinn], 

JmnHi  Imi^ifbani  SicMari:i,  ancill.x  IVrtoirl  prin- 
ripafis,  nl  iniictis  ejiM  h^giinr:  Nfittdi^  itiUfUt\  fifit  cefc- 
hrmU'  Tertntio,  ami  hufmix  iMin  vmiUfpn^  shiLulacris 
hoBtias  im in otn rd .  M ft ria  in Cfttn b < ■  bnt  j*  j u a Hs, 

httn  &e.  I^i'(il,  inti'f  IJinrlcliitntnt  An^.  eL  .Maxi- 
nnaiium  GcHiitem  :  qnod  ^t^picntl t  tlbt^etiL. 

tiimhbenttr  nlotL  :?ulpiiiji>  SeviTo^  iu  Iflno  sft- 
rijudo  liisr,ccch^s.»dp.»  ha^  i;^sa  pccsoenlionc  l«f|tifns: 
Qmpn*7  ffrtitfhn  tum  tjhrhsa  in  rtritiintna  rUebd' 
tuf.  Nilnt  VEil^nLitf^  in  iiniis  inariyrnm,  qnam  voccs 
iH;n  iitirojic;!^ :  CJirinimtm  mnu  nuiri  vfifo,  cl  c  etera 
Imjosmtidi.  Hinc  snucia  illa  Cllri^itiumhihi  iiividia 
crgu  tlehnicto-,  tptrMl  4tgn^  n<m  ruisseiiiot^niin  mortis 
rssc  panicipss.  ni  Vih^rti  in  \CLi$^anfii  fnmri  mar- 
tyris.  Hinc  eliani  qnorumdani  calidus  zclus  ac  pins, 
ur  ita  dixerim,  fnfor  sese  iiliro  rnorif  ac  tofnieniis 
ofTerenlinm ;  adversiis  <pios  exarslt  MtMisurins,  cpi- 
scopnsCartliaginensis,  ut  tcstaiuf  san<'tns  Augu^iniis 
in  Breviculo  <iOllaiioiium  cnm  l>onatisiis,  lib.  iii, 
cap.  f3,  ifhi  docPl  scripfahl  a  Meii^nfio  fuissc  epi- 
slnlam  ad  secnndnm  epi<:c6piim  TigisiUinnm,  in  qnJi 
lege^hihir  :  Eo^  qui  «(?  offerreiil  perseculionibus  non 
comprehensi^  el  ultro  direrent  se  haHere  ttripinra$  quas 
iiontrddeirenl,  d  qiHbm  hoc  netnn  quojsierat,  displiruhse 
Meiisurio,  el  o/i  eis  honorandis  eum  pi-tfhibnsse  Chris- 
tianos.  Qno  eliain  speciai  canoii  i.x  Klihcrii:iiiiis. 
Eiegans  anteni  est  el  cnniprimis  memorahilis  locus 
Pontii  Diaconi  iu  Vila  sancti  Cypriani,  ubi  loqueus 


Ade 


e  fnga  ejns  cnm  ad  niartyrium  qna^rerelnr  ait : 
''uil  vero  formido  i7/a,  ska  jktta ,  formido  qiub  Dovfd- 
num  iimeret  offendere^  fof^fio  buoe  praceptis  Dei 
mallet  obsequi,  quam  sic  corbhaH,  uicalii  enim  in  om- 
nibus  Deo  tnensy  ^t  fides  iivinis  adnionUionibui  manci- 
patay  credidil  te^  iiisi  Domino  lateiyram  tunc  jubenU 
paruisset.  etiani  ipsa  passione  peccare:  Hinc  denique 
quorumaani  preces  ad  maftyre^i,  ornntinin  ui  marlyfii 
cohsories  esse  inerefe^inr;  nt  Rriamplaft  in  Meno- 
logio  Grsecoruih  ad  dienfi  d^cimam  Octnhfis  in  lomo 
secundo  antiqn.T^  lectfonis  Henrrcl  Canisii.  Snfficiunt 
CMiin  h.T*c  exeinpYa  et  muftis  ac  proj^e  innuineris 
qna)  recitari  facile  possent. 

Alior.  cuipw  adscriberet,  Entropius,  Irb.  ix  :  Diocle- 
tianus  moratu^  callidefuit,  sagat  prttterea,  et  admodtim 
subtilis  inaeniOy  et  qut  teveritatem  snani  aliena  invidia 
vellel  exptere.  Eadem  de  illo  narrat  Snidas,  Ini^enio 
fnisse  diceos  vario  e^  callido,  sed  sfngntari  DmdcHiia 
el  acninine  vitin  hatnf.e  sdepe  CeUviss^,  fes  omnes 
w  asperiof^s  fh  aiios  conferendo. 
'^  Proprio  adv.  CHristianos  oHh.  Ladtamius,  lib.  v 
fnstiint.  cap.  11,  dehac  ipsa  f>ersecutioiie  loqucns: 
Alii  suo  proprvo  adversus  justos  odio. 

Totiendatetie.  ActapassinnissanctiSalvini  epilscopt 
ct  inartyris :  Part  major  popnii  clamabant ,  dicenteg : 
Vhritlianr  toUantar,  et  voluplai  eonttat. 

Timentes,  Lactantiiis,  ibidem  :  Aiiifrm  ninua  Ihmdi- 
tate  plttt  auni  tmit;  quam  ptbebatut: 

Grati/leari  vol^ntet.  Idein,  ibidein  :  Nomtulti  ut  pior 
cerenty  et  hot  officio  viam  tiin  ad  aitiora  munirent. 

Apoltineni  Miiesium.  Ifant*.  historiam  narrat  Euse- 
bins  in  lihro  ^ecn^ido  de  Vita  Constanttni,  cap.  1, 
sed  non  exjilicat  ad  cujiis  Apoltiiiis  tem^Inni  pcrti- 
neai.  Tradit  Pausanias  in  Arcad^ciB  Xerxein  Darii 
niinm  Mitesiis  ademissu  seneum  Apottineni  qni  In 
Br uichidis  fnerit,  qnem  muUis  posi  an^iis  Selciiciis 
iis>lein  nnnisit.  Rr;incbidae^porro  locns  erat  in  agro 
Mitesio  snpra  P.mormiim  pbrtiim,  celebris  Apollinis 
oraculo,  qiiein  lones  et  iEoIes  ntim  (^^onsnhne  sole- 
G  haiii,  iit  ex  lii>ro  prinio  Herodnti  observat  H*nrtciis 
Valesins  ad  Aniiniainnn  Marcellinnui,  nng.  58i.  Lac- 
tanlius,  lib.  vu  Inslitnt.,  cap.  \o:  rotytes  quidam 
contuiuit  ApoUinem,  Milwum.  M;icrQ|bius,  lih.  i  Sa- 
lurnal.,  cap.  17  :  Meandriut  scribit  iiilesios  AiroilXuvc 
ox/kUfi  pro  s(dute  ttm  immolar^. 

Vt.  div.  reiiy.  inimicus*  Niinirum  justos  yiros  in 
terris  degentes,  id  esi,  Chrisiianps,  otistafc  sihi  qno 
miiiiis  vera  prasdicisret,  atqne  idcirco  Datlsa  ex  trtptide 
or:icuia  reddi ,  ut  docet  Eusehiiis  in  Itbro  secnmlo  de 
vit:i  Conslaniini.  Qirne  verba  transcripsil  et  sna  fecit 
auctor  Actorum  saiicii  Georgii  niurlyris  apud  Surium. 

CAPUT  XIL 

r  Ad  Scpt.  Kal.  Mart.  Rccie.  Hoc  enim  die  sign^ntiir 
Tertninalia  in  veleri  Kaleiid:irio  tlomanq ,  qnod  edi- 
tum  esi  tempore  Constaniini ,  et  ab  HefWaho  ei  Bih 
cherio  far  tiiin  puhlici  juris^  Sancius  ^ugnsliniis, 
lih.  v|i  de  Civitate  Dci,  cap.  7  :Termtndliamense  Fe- 
j.  brtiar.io  celebrqri  dictint ,  cum  fit  sacrum  furgatoritim 
^  quod  vocant  feiiruum.  Dies  igitiir  pritnus  istiiis  pcrse- 
cntionis ,  qnod  tioiandum  est ,  fnil  vii  kalendas  Mar- 
tias,  ipso  Terniipalium  die;  qnod  pfobalur  etiani  ex 
cap.  48.  nl  illic  observabitur. 

A^entib.  cons.  senib.  amb.  Id  esl,  Diocletiann  et 
Mnxiriliand  llerculio^  qnos  anno  CHKsii  S05  Corisnle5i 
VIII  et  vn  fuisse  cohstni.  H.-i^c  porro  vieJtba  Ct^rto  iiidl^ 
cant  tempns  isllMs  persecuLionis  ,  de  ^iio  tdtita'  cort- 
lentioiie  intef  5c  difffadianlur  vift  docti.  Nam  Oiiil- 
phrius,  Bironhis,  PetaviiiS,  ne  ^mgnhi^  c6nitt<fenia- 
rfto),  (iontendiini  cmn  ccepisse*  aiino  Chrfsti  rreccnte* 
simo  secnndo;  ^rali-,^er,  vntcsfus  ct  alii  rhilltf ,  :triiio 
scqnenti;  quonnii  opluiiincm  essc  veranl  pr<'h«t  lilc 
InCJis  f^nnt^nili  .  Nnm  f>i:eiefoa  afip.ifci  cx  cap.  17  isU 
cnMiigi-i^iC  paiilo  niite  qii:im  fyiodennirdsKouiain  per- 
gcret.  Aiqiii  certuni  est  enm  Hotharn  pforectum  essc 
aiino  deciino  nono  iinperii  sni  exennle,  ibiqne  iriiim- 
phasse  de  Narseo  Rege  Persardin,  ui  rccte  notal  Juse- 


NOTiC  IN  LIB.  DE  MOftTlftUB  PERSECUT.  CAP.  XIII. 


51» 


phus  Scaliger  ad  Gltri^on  Eirsebii.  Prxterea  Lac- 
'  unlius  infra ,  cap.  48 ,  hisioriam  isiius  (>erseciitionis 
colligens,  ciim  diiisset  edtcimn  Consintitiiii  et  Lichiii 
pro  Chri^fianis,  quo  pax  dnta  esl  Eccleswe,  r»roposi- 
lum  fuisse  Nicoinedise  dle  iduu^  Juniarum.  C.mslan* 
tino  el  Ltcinlo  ler  consnlibus  ,  »it  nl>  everss/  ccclesiaf 
fficontedfensi  nsqne  ad  restitnlam  ruissc  aiinos  decem, 
menses  piu^  minus  q^iatiior.  Alqni  si  a  die  septiino 
kalendas  Harlias  anni  505  (qiio  dif itta  e^i  cfclesia  Ni- 
CDnbediensis)  nsqne  ad  dicm  -  iduum  Iniiiarum  aiinl 
3t5  colligas ,  ifrrenles  nb  evert^n  eccb^sin  illa  usqnfe 
id  resiitiitnm  iluxist^e  annos  decefn,  menses  trcs,  dfes 
noTemdeeim.  Ueniqne  persecmionem  coe|i!sse  ann6 
505,irmceitam  probtiri  potesl  quod  Eiisebitis,  lib.vir, 
cap.  id,  ail  eam  post  ocraviim  anrtum  aliquantisper 
remiitere  ccet>isse.  Nam  sl  tcmp6rn  numeres  a  festis 
pnschaHbii^^  aiini  505,  usque  ad  mensem  Aprflem  annt 
SH,  qno  G^eriiisNaxiniinnus  iW  exC^emts  agons  pcr- 
Sf^ilionemq^riescercinsSitjraeit*^  refmrics  aimos  ocW 
inifgros  effluxis<e  ab  initio  prr^eculOMi^ ,  el  inilium 
nom  fnisse.  Itnqite  renntterc  ccepit  posl  aiiiiiim  ocfa- 
tnm,  ul  obsertaVil  Eusebms.  Qiiare  argumenia  qtnB 
Petatins  in  lib.  xi  de  docirina  icmporum,  cap.  5i,  ad- 
docH  et  Salpilid  Scvero ,  nt  probet  persccutiunem 
fOpisse  annt)  5(ff,  inflrroa  esse  conslat,  cuin  eo  fnn- 
daroento  nilanliir,  qnod  ea  desrerit  anno  512 ,  quam 
eer'om  est  nonnisl  anno  demum  sequcnti  con(|Uie- 
visse. 

Smmlaernm  Der  fjuarUur.  Nimirum  iil  inler  pnga- 
nns,  qni  ifiton  piitabnnt  templa  cisse  possc  siiie  simu- 
lacris.  Kt  tainon  Plinins,  Kb.  ii, cap.7, dixerat :  Efflgiem 
Dei  formamque  qumere  imbecHUfatU  hnmanm  reor. 
Simnlacris  itique  carebant  ecclesijfi  Cbf^isiianorum, 
al  plaribus  ^bservnt  Dcsidcriiis  Heraldus  ad  librnin 
fexlum  Arnobii.  Vide  eiiain  Casrmlionum  in  Notjs  ad 
Alexandrnm  Scverum  iClii  Lampridil. 

Scriptufre  hncenduntur.  Narrai  ista  Euscbiii*?, 
lib.  vm  Hist.  ccclos..  cap.  2,  ac  pltires  alii  qnos  su- 
pervftcaneiun  cs^et  cominemorare.  Rcs  enim  rsl  no- 
tissinta.  Rinc  nalnm  coninmeliosnin  trndiloris  vocn- 
bulum  adversiis  eos  qui  metii  poenariim  libms  (nvi- 
nos  Iradlderant  tudicibtrs  iniperiahhns.  Qnn  dc  re 
consnlendi  in  prhnis  African?  soriplorcs ,  pr.-ccipne 
vero  Donatisti  illo,  qni  doscripvil  Acia  snnctoriim 
maTiyrom  Sammini,  DaiiVi  e(  sociorum.  Neqne  in- 
ferim  omiltenda  gestv  pnrgaiionis  Crecitinni  epibcopl 
CarUKsgrnetlsi^  et  FcHcis  episcopi  Aptungitani. 
CAPUT  XIII. 
Poilridie.  Td  esl,  sexl6  kalendas  Marrns.ffoc  igilni^ 
die  propositmn  CKt  Nicomcdiaj  ediciom  Diocletiani  et 
Mnximiani  .'idversum  nosiros,  cofepia  jam  persecii- 
lione.Yernni  Eu^ebius,  Tib.  viti,  cr^p.  2,  scribit  propo- 
»itom  fni<rse  mense  InHio,  appetentc  die  fcsio  d<»mi- 
nic«  passionis;  et  aitclor  Cln-onici  Alexandrini  pro- 
fKwitnrti  ait  die  25  MarfiT,  ipso  die  paschne.  tela  vero 
^  concilrarri  po<se  niihi  videntur,  nt  primo  quidcm 
edicfum  illiid  propoSttnm  fnerit  Nico»  edias ,  veliil  in 
fivittle  regisV ,  6 kalendis  Martia^s ,  doinde  missnnt  ad 
caicra*;  h^perii  crviiafes,  mense  qnideni  Mariio  pro- 
p^sitmn  in  e^  f^Co  ttbi  in¥n  Ensebius  habitabai,  iii 
P:il»stimi  mense  Aprili,  Alexandriae  vel  alibi  ipso  die 
Pascbx. 

Carer^t  onmf  honofe.  Istt  sic  expressti  Rufliinis 
apod  Eusebium  lib.  vni,  cap.  4  :  Si  q'>i$  inter  no$trOi 
alicitjus  honorti  priirogallva  ntumretur ,  tubtata  hac 
manjerel  infamit. 

Liberttaem  non  habefent.  Hacc  apertius  etprrcnnlnr 
ab  Ensebto,  lib.  vin,  cap.  2,  secnndum  inlerpreiatio- 
nem  Ruffini.  ftefiqui  enim  interpretes  sensnm  legis 
AOD  satis  feliciter  assecutf  snnt.  Sic  ergo  habel  Ruf- 
finos  :  Si  ^nie  servomm  permansissei  thrhttianwt,  /f- 
hertatem  eonsequi  Aort  potset.  Primum  cnim  pcen^jC 
fonsiliniae  snot  adversns  hoboratos,  lirm  adTcrsns 
plebem,  postrcnm  adversns  servos;  quibus  adempia 
omnis  spes  liberiatis,  si  permansisseni  in  professione 
retigionis  Chrisiianap.  Ut  constet  falti  virnm  alioqui 
emditissliiium  Henricum  yalesiom ,  qui  in  Notis  ad 


A  Eusebium,  p.  481,  aie  fifaTic  Rufflnl  hiierpfeiailonenl 
ferri  non  posse.  Longius  eliam  aberravit  Nicephorui 
Ciillistus,  qn!  Kb.  vii.cap.  5.  itn  inteflexit  hiinc  locum 
edicli,  ul  pu  averii  ^ervis  fiborlaiem  dainm  esse,  qiil 
Chrisiinnismum  abjiirarenl.  Aunmeii  vir  cfarisSimnd 
Gisbertits  Cnperns  piilni  Lactantium  hiMC  non  respi- 
cere  ad  scrvornm  Iib6riaiem  ,  et  Yalesii  ^enteniiaiti 
iia  probal.  uideesi  ne  dubitandmn  qnidem  ciistimeL 
Verotn  oum  Ruffiniis  fiierii  uiriitsqne"  lingifi*  pcritiis, 
imti  proximtis  lcmpoVum  qnibus  isia  foerattt  cnnsli- 
inlff ,  valde  prbbnbite  e^i  illum  sCrss6  cf  vim  vorbo- 
rum  Eusebii ,  et  quoitam  modo  rC^^  gesfa  filKssct  in  oa 
perseculione  l>focletiani.  Pracleret  melinr  fmset  ctui- 
ditio  servorum  qnam  honoraioram,  si  rmfloe  atfversnv 
eos  poeiix  Ittissent  consiitai».  YerisrmiKor  videreriiT 
opiitio  clarissimi  Dodwelli  locuinistmu  iiiterpretaiiifs 
de  liberiis.  Scd  ne  ego  eam  amplectar  ol»taft  semper 
aoetorius  ejusdem  RufHni. 

Quod  edktum  qniden^.  Ex  stfentio  Laclaniif,  qui 
^  timi  Nicomedi»  er.it,  salis  datdr  inteltigi  ignotum 
'  fifisse  nomeit  isiius  liomfnis,  qnia  hand  dnbie  de  pHibe 
erai.  Nam  si  fnissel  vhr  ilhistris  et  secntarMrt  bono- 
rum  prarogaiiya  conspieous,  ot  eum  deseriiiit  fiiisc* 
bius,  quiiia  vel  fnndt>  ambterat,  vel  ex  tradittone 
majoruin  accoperat,  ejus  iinmeu  neque  ignorasset 
Lactinlius,  noqiie  lacuissct,  et  ad  Eusebium  quoqiie 
perveiiissel.  fnlereral  quippe  rei  publicae  christianus 
ul  nomen  illius  vFri  cuiiclis  Eoclesiis  iniioieacercl , 
qui  magiiiim  illml  facinus  fueraC  austis.   Qiinre  sus- 
pecla  mihi  vaMc   sunl  qii;e  in   velustis  qnibiisdnm 
inariyrologtistogiuitnraddieni  septimnm  mensisSep- 
tembris,  ubi  descriplis  RufHni  verbis  Eusebium  in- 
terprelanlis ,   h:oc  (nola   diciinliir  a  quodam   beato 
Joannc.  Nam  cuin  oi  Lnolaiilio  el  Eusebio  certo  col- 
lignluf  virum  huiic  staiinV  prod^ctum  slatim  morti 
iraditum  fiiisse,  adeoqiie  expirasse  exeunle  Februa  - 
fio,  quomod^  fieri  poiest  ui  natalis  ejiis  dios  incidaft 
\n  mensehi  Septembrom ,  lam  proCul  ab  Iniiio  pcrse- 
cittioiiisy  Ac  sane  licet  iltovunl  mnrtyrologionim  auc- 
(j  loritis  npud  me  Vaciflet,  asseniiri  taincn  non  possuin 
clahssimo  viro  Goiiefrido  Henscltenio,  qui  loiiio  icV- 
li.iFebrnarif,  p.t07,c6nlcndii  hanc  hfstoi-iam  iiilelligi 
debere  de  sancto  Georgio  marijre ,  qnem  passiiin  ait 
Nicomedi»  anno  ChrtSti  505,  drt  25  men^is  Api  ilis, 
instantedominic^  eisalutiferr^  pnssionis  solomniinic. 
Praeterquam  qnod  ettim  cerCtmi  esi:  pefsotniioncm 
eoepisse  exennte  Febrnarto.  eicntti  qut  ediciiim  dirl- 
puli  ac  conscidlt  eodcm  rttenise  cxliitcium  fuissc, 
duobus  videlicei  mcnsfbns  anie  dicm  vigesiinnm  icr- 
tiam   mensis  Apritis,  Acia  illa  snnct!  Georgii ,  qnnr^ 
Hensclieniiis  edidil,  nnn  id  dicunl,  et  lot  f:ibtttis  nc 
p<»rteiitosis  narrniionibus*  plena  stmt,  uf  pfan^  consrct 
nihil  boni  sanique  ex  illis  posse  colligi.  Una  Alexan- 
dr%  Itnperatricis  hisloria,  qme  enm  ChristiMia  esset, 
cnpiie  dainnata  diciiur  a  Dioeleti^tVi»  i|iso  proferento 
seiitontiam  ,   hisioria  esl  qiirc  ommn  poeianmt  Hg- 
menta  siiperai ,  cum  eerlum  sii ,  iHdiceniHs  t»milo' 
post,  niiHntn  aliam  Dlooleiianum  loto  prineipalns  snt 
.    leinpore  conjiigem  habutsse,  qiiam  Prisediif.  Pr.Tieren, 
D  cum  ijise  ll^iihchenius  scribai  p;t8ctei  ineidt^e  aiinty 
503,-  in^diem  18  Aprilis,  eidomimcam  pmsionent  in 
dicnt  deciiiiain  sextatn ,  plaiinm  est  bfme  bitiiorinm 
no:i  posse  intclligi  de  sancto  Georgio,  qui,  si  passtis 
ftiit  nniio  quo  pascha  incidii  in  diein  18  AprKis,  ul 
vuiiHenschcniiis,  ccrle  passus  iion  esi  imminenle 
soleiiniiate  Faschnli,  scd  post  trnnsactos  dies  fostos. 
Aiqui  hocerat  validius  Henschenii  nrgumentnm  sump- 
ttim   ex  pr:eratiune  libri  Eusebiani  de  martyribits 
Pa|;est1n:e ,  ubi  scriptum  est  edicla  de  desiruondis 
ccclesiis  et  coinfmrendis  sacris  codtcibus  propDsii.^f 
fitissc  in  Pal:cstirin  mense  Aprill ,  crnn  salntaris  pas- 
sioiiis  dies  imniincret.  Uitod  ut  verum  esse  potest 
rationePaltesiince,  fabHin  esiraiion:'  Nicomedi:e«  ubi 
certum  esl  ediriuro  fiiisse  propositum  II  kalendas 
Marlins,  prostndie  Torminalinm. 

h^tsi  non  recte.  Rufliiius  apud  Enscbium,  tib.  vni, 
cap.  5  :  Calore  nimio  fidei  igmtust  laffiquam  repreheiH 


S19 


STEPHANl  BALUZIl 


SM 


deret  imprudentem  et  intempestivum  illius  ardorcm  A 
pro  fide  Ghristi. 

Yictoriat  Golhor,  el  SarmaL  Quia  iinperalorcs  se 
in  litulo  edicli  vocabant  Goihicos  et  Sarmalicos,  iit 
in  veteri  Inscriptione,  quam  refert  Cuspiiiiauus  in  li- 
bro  de  Cscsaribus,  pag.  135  .  In  titulo  auteni  edicii 
posita  fiierunt  iion  soluin  iiomina  Diocletiani  eiMaxi- 
niiaui  imperatorum»  sed  ctiam  Gonstantii  et  Galerii 
Maximiani  Gxsarum,  ul  facile  colligi  potest  cx  histo- 
ria  pasisionis  sanctorum  martyrum  Saiurniui,  Daiivi, 
Felicis  et  sociorum ,  et  ex  martyrio  sanctarum  Aga- 
pes»  Ghioni^  et  Irenes. 

Le^time  coclus,  Modifs  coquendi  Christianos  vivos 
explicatur  infra,  cap.  iL  Lcgitime  auteni  cocium 
dixit,  quia  coctus  erat  secuudum  legcs  quas  Augusti 
lulerant ;  sicul  lib.  v  Instilut.,  cap.  11 ,  legilima  sa- 
cn  vocat  ea,  quae  secunduiii  veterem  morem  liebant, 
quia  mos  vim  legis  oblinct.  Eadem  raiione  dixil,Ub. 
VI,  cap.  9,  injiirias  hostibus  legitime  inferri ,  scilicct 
poslquam,  servaio  belli  jure,  bellum  per  legaios  de-  g 
nuniiaium  et  indiclum  est.  Faliitur  enim  heic  vehe- 
menter  Josephus  Isxus,  qui  vocein  legitime  ironice 
positam  putat  boc  loco  essc,  quia  videlicet  iion  in- 
lellexil  veram  ejus  significaiionem. 

Cum  admirabili  patientia.  Verba  sunl  Ruffini  inlcr- 
pretiintiset  explicaulis  Eusebium.  Continuo  omni  in 
eum  crudelitatis  genere  descemntes,  ne  hoc  qwdeni  so' 
lum  efficere  quiverunt ,  ut  eum  mmtum  aliquis  videret 
in  poenis  ,  sed  iteto  atque  hilari  vuUUy  cum  jam  viscera 
in  suppliciis  defecissent ,  spiritus  tamen  Itetabatur  in 
vuUu.  Ex  quo  torlores  sui  gravius  crueinbantur,  quod 
omnia  suppliciorum  genera  consumebant  in  eum  quent 
ne  trislem  quidem  ex  his  reddere  poterant. 

GAPUT    XIV. 

Subjecitincendium,  EusthiuSt  lib.viii,  cap.6,  agens 
de  hoc  incendio,  nescire  se  faieiur  quo  casu  excita- 
tum  fuerit.  Alii  palatium  fulmine  lclum  conflagrasie 


GAPUT    XV. 


Filiam  Valeriam.  Nuplain  Galerfo  MaxitnianoCas- 
8ari,qux  miseram  vilain  traduxit  posl  inortcm  ma- 
ri^i,  el  miserabiii  moriecum  maire  |>eriit,  sub  iin- 
perio  Licinii ,  ut  docet  Laclauiius  in  fiuc  hujus  ope- 
ris.  E^x  qiia  narratioiie  pessumdatur  omnino  conjcc- 
tura  illustrissimi  cardinalis  Baronii,  qiii  ad  aniium 
294  scribit  filiam  Diocletiani ,  quac  conjngio  juucia 
fuit  Galerio  Maximiano,  haud  diu  po«i  nuplias  fiibse 
superstiiem,  cum  nulla  ejus  niemoria  extet  in  nnli' 
quioribus  moiiumentis,  sed  nec  ex  ea  proles  aliqua 
legaiur  esse  suscepta.  Addit  deiiide  patrem,  ut  filix 
defunct»  memoriain  consecraret  .Tternitati ,  P.inno- 
nix  partem  ejus  nomine  instiiui  atque  cognoroiiiari 
voluisse ;  citaique  in  eam  rem  librum  xix  Ammiant 
Marcellini.  Verum  id  iion  dicit  Marcellinus ,  sed  lan- 
tiim  eam  Pannoniae  partem  ad  honorem  Valerias  Dio- 
cletiani  fili»  et  instituiam,  et  ita  cognominatam.  Re<* 
feram  aulem  ipsa  ejus  verba  :  Vaieriam  venil ,  p/7r- 
tem  quondam  PannonuB^  sed  ad  honorem  Vaierim  Dio- 
cietiani  fiiice  et  institutam^  et  ita  cognonunatam.  Porro 
nec  instituuim  a  Dioclctiano,  nec  cognominatam , 
scd  a  Galerio  Maximiaiio  docet  Aurelius  Vicior  in 
libro  de  Cxsaribus  :  Provinciam  uxaris  nomine  VaU^ 
riam  appeilavit,  Ilis  ita  coiistitutis,  tanquam  certa  es- 
scnt,  aJdil  Baronius  Dioclelianum ,  cum  Valeriae 
moric  resoluia  cssei  affiniias  qua:  inier  cum  et  Gale- 
rium  contracla  erat,  quain  in  sua  cognatione  habcrel 
gradu  propinquiorein  virginem,  eam  illi  foedcre  ntip- 
liaruiu  conjuiigcre  fcsiinasse  :  Susannam  nimiruiii 
filiam  Gabiiiii  germani  Gaii  papae ,  qui  arobo  Dioclc- 
liano  s;iiiguiiie  conjuncti  erant ,  utpote  naii  ex  fratre 
ejusdem  Dioclcliani,  uipatetex  Actis  ejusdem  sancUB 
Susaniue.  Vcrum  tota  hxc  Uistoria  ruit,  rueute  fiiii- 
damento  stiper  quo  posita  fuerat,  Id  est,  morie  Va- 
leriae ,  quain  diu  supervixisse  Galerio  constat.  Adeo 
auiem  periculosi  sunt  magnorum  virorum  errores, 
ut  hic  Baronii  lapsus  plerosque  viros  doctos  secuiii 
scribunt,  ut  Constantinus  iii  oratione  ad  sancTorum  G  traxeril,  Odorlcum  Raynaidum ,  Joannem  Bollanduni 


ccetum,  cap.  25. 

Omnes  suos  prol.  prac,  In  veteri  codice  legitur  : 
omnes  suos  protinus  cepit.  Nos  emendavimus. 

Datapotestate,  Laclaniius,  lib.  v  Institut.,  cap.  11, 
de  hac  ipsa  persecutionc  agens  :  Accepta  enim  potes^ 
tate^  prosuis  moribus  quisque  sceviit.  AUi  prw  nimia  ft- 
miditate  pius  auu  sunt  quam  jubebatuf.  Aiii  proprio 
adversus  justos  odio^  quidam  naturali  mentis  feritate, 
nonnulii  ul  piacerent ,  et  hoc  oficio  viam  sibi  aa  aUiora 
munirent.  Aiiqui  ad  occidendum  pnecipUes  extiternnt , 
sicut  unus  in  Phrygia^  qui  universum  popuium  cum  ipso 
pariter  conventiculo  concremavrt. 

Torquebant.  Slc  scriptum  est  in  veteri  libro  :  sed 
supra  ultimam  lincam,  ut  fcre  fit,  apposilum  est  sig- 
num  quod  ostenderet  legcndum  esse  torquebantur , 
roanifeslo  saneerrore.  Atqne  hunc  esse  foiiiem  plii- 
rimorum  erratorum  qua^  in  velusiis  aucioribus  oc« 
eurrimi,  nos  sxpe  deprehendinius  iu  codicibtis  ma 


et  alios. 

ConjugemPriscam.QutB  postea,  vivo  adhucroarito, 
in  cxilium  ciini  filia  Valeria  projecta  est  a  Maxiniiiio , 
et  demuin  jussu  Licinii  capite  plcxa,  ut  docebii  Lac- 
tantius  iu  fiiie  hujus  operis.  Sed  hic  se  oflert  ingeiis 
difficulias.  Nam  in  vetustis  Actis  sanctas  Susaiiiius 
virginis,  qu»  mariyrium  Roma^  contummasse  scribi- 
tur  sub  impcrio  Diocletiani,  meiiiio  est  Sorcnx  Au- 
gusts  uxoris  ejusdein  principis ,  quae  occulte  Chris- 
liana  erat ,  ubi  dies  natalis  ejus  consignalus  est  ad 
diem  17  kalendas  sepiembres.  Gravis  sane  dinicultas» 
si  de  Actorum  illoruin  veritate  et  auctoritate  consla- 
ret.  Sed  cum  illa  multa  eaque  magna  suppositionis 
indicia  habeaiil,  lum  ex  hoc  sane  capite  falsa  esse 
probaniur,  quod  Serenam  uxorem  Diocletiani  fui&se 
volunt.  Quippe  ostensurus  sum  Diocletiano  nullam 
aliam  toio  principatus  sni  tempore  uxorem  fuisse , 
quain  Priscatn.  Eieiiim  si  ea  niater  Valeriae  fuit«  ut 


Muscriptis.  Libnirii  enim  primo  describebant  libros ,  i^  sane  fiiit  necesse  est  eam  Diocletiano  nupsisse  anlc 
qui  deinde  tradebanlnr  emendatoribtis.  hli  vero  frc-  ^  qu^jn  «s  ^*^fr!L"VJ*?J?.^^„'':'.'^.-^*^'  *"^  ^""""*  ^"'''^^ 


quenter  bonam  leciionem  vertebant  in  roalam  per 
speciem  emendationis. 

Erant  certantes.  Laciantiiis  in  loco  paulo  antc  laii- 
dato  :  Uaque  in  excogitaudis  ptEnarum  generibus  nihil 
aUud  quam  victoriam  excogitant, 

Famiiiam  Cwsaris.  Id  cst,  Galcrii.  Ilaiic  ilaqtie 
piacuit  exciperc ,  lanqnam  aboininabile  csset  ulltitii 
scclus  adversus  Diocletianum  suspicari  de  familia 
Cacsaris ,  et  iie  auctores  incendii ,  qui  ex  donio  cjtis 
prodierant,  detegerenlur »  si  locus  inquisitiotii  datus 
fiiissel. 

Profectione  parata.  Bclliim  ea  tempestate  nullum, 
qtiod  sci»ni.  Sed  ila  coiilumacitcr  et  stiperbe  egit 
homo  vcsaiii  ac  ferocis  animi,  ut  hocagcndi  modo 
Diocletiaiium  vehenientiiis  iiupellcret  ad  excidium 
christianae  religionis,  quem  videbat  rooHiier  hacienq» 
tanlo  qperi  incumber^. 


!284,  cum  Valcria  Galcrio  Maximiano  juncu  iiiaui- 
roonio  sit  anno  i95,  x*tatis  suae  ot  roiniroum  duodc- 
ciiiio.  Vixisse  auteni  turo  Priscam  niatrero  ejus  hiiic 
cerlo  coHigilur,  quod  diu  postea  supcrsles  fuit ,  ct 
aiino  taniuin  315  cxtincia  cst  post  victoriaro ,  qiiain 
Licinitis  rcporlavit  de  Maximuio.  Haec  monumenia 
iion  senscrat  illustrissinitis  Annaltuin  ecclciyinslico- 
ruin  conditor,  Gardinalis  Baronius  :  et  lameu  suspi- 
cabatur  (iiiuros ,  qui  eam  de  Serena  Atigusta  Hisio- 
riam  iii  diibium  revocarent,  qtiod  nulla  pcnitus  de  esk 
roentio  alibi  habeatur,  neque  apud  scriptores  eihiii- 
cos,  neque  in  aiitiquis  inscriptionibus;  ac  tanquam 
ei  difficillima!  qujeslioiii  finero  iroposuisset,  interro- 
gnt  litleratulos,  si  liis  displiccat  iiomcn  Scrcnsc  Au- 
guslx,  ut  dicuiil  <iuoii.im  alio  iioinine  Diocleiiani  coii* 
jux  Aiigiisia  ab  atitiquioribus  dicta  inveiiiatur,  ct  cum 
iion  invenerint ,  non  faciant  de  nomine  controver* 
siam.  Saiisfactum  est  igitur  |cumulalissiroe  interro* 


521 


NOTit:  IN  UB.  DE  IIORTIBtJS  PERSECUT.  CAP.  XVI. 


in 


galioni  ejus.  Rejecia  iUque  siipposiiilia  illa  Diocle-  A  innumerabilet  vincloi  et  scaphis  imposiios  carnifices 

.:-_: «   »M^»»«...  •„   i?i^...i.^.:„   :-  ^1«       1*^  profundum  mare  projecere,  Idem  in  libro  de  Marly- 

ribus  Palaesrmac,  cap.  6,  narrans  marlyriom  Agapii, 
ait  illum  appensisaa  pedesejus  lapidibus  medio  mah 
submersuro  esse. 

Homo  non  adeo  elemens.  HercuHum  Maximinnum 
fuisse  hominem  asperum ,  crudelem  ac  inhumanum 
tradunl  vetusti  Scriplores.  Eutropius,  lib.  ix  :  Hercu- 
lius  auiem  propalam  ferui  et  inciviiis  ingenn  ,  atperiia" 
tem  suam  eiiam  vulius  horrore  significans.  Item  lili.x : 
Yir  ad  omnem  asperitalem  savitiamque  proclivus ,  in- 
fidus ,  incommodus ,  civilitaiis  penilus  expers.  Etiam 
Diocletianiis,  qui  summuin  imperium  cum  eo  coin- 
niunicaTerai,  ^us  asperitaiem  reprelicndere  solitus 
erat ,  ut  docet  rlavitts  Yopiscus  in  D.  Auretiano.  Vide 
eiiam  Julianum  iinperatorem  iii  libro  de  Cxsa- 
ribus. 

Parieles  dirui  passus  esi.  Contra  Eusebius,  lib.  viii, 
cap.  13,  aperte  scribit  Constanlium  iieque  eccle- 
siarum  xdes  ,  sive  coiiveuticula  ,   ul  hic  dicil  Lacr 


lianiusorc,  videamiis  an  Eleutheria,  quam  vircla 
rissimiis  ,  Hndrianus  Valesius  iii  defensione  disccp- 
Lilioflis  si\T.  de  Basilicis  uxorein  Diocletiani  fuisse 
eoltcgii  ex  Viia  Vigilii  papo^,  qu«  extat  iii  geslis  pon- 
tiicnlibus,  ou.nD  vulgo  trimmntur  AnaslasioBibliothe* 
cario,  vere  Uiocletiani  uxor  fuerit.  Venerat  Vigilius 
Conslantiiiopoltm  ex  pnccepio  Jusiiniaui  et  Ttieodo* 
ne;  et,  cuin  ad  ea  cogeretur  quae  facere  nolebat,  ait : 
Vt  tideo,  non  me  fecemnt  vemre  ad  se  Justiniantis  et 
Tkeodora  pHssimi  principes^  sed  hodie  scio  quod  DioclO' 
liauum  et  Eieutheriam  inveni.  Ex  hoc  itaqiie  loco  col- 
legitvirilleclarissimus  Eleulheriaro  Diocletiaiii  uxo- 
rcm  fiiisse,  quod  cerium  sit  illic  comparaiionem  in- 
suiui  intcr  Jiistinianum  ei  Diocletianum ,  et  iiiter 
Tlieodoram  Justiniuniconjiigem  ctEleutberiam,  prop- 
lerea  Diocletiani  uxorcm.  Vcrum  ex  argumcniis  qus 
adversus  Serenam  allata  sunt  efficiiur  etiam  Eleu- 
tlienam,  sive  Luiheriam,  ul  est  in  vctustissiino  co- 
dice  nianuscripto  41 7  bibliothecae  Coiberlinae,  aut  Leii 


iberenr,  quomodo  scriptum   legilur  in  codice  755  ^*  tantius,  itemque  Rufdnus  in  versione  hujus  loci  Eu 


bil)lioikecae  regix,  non  fuisse  uxorcin  Diocletiani.cuin 
eertoro  sit,  iit  aniea  dixi,  nullam  aliam  eum  uxorera 
babuisse  qunm  Priscam,  toto  principatus  sui  tein- 
pore.  Erravii  ergo  Vigilitis  in  Historia,  aut  corrupius 
m  hoc  ffico  est  Gcstnrum  pontificnlium  libcr.  Sanc  iii 
codice  756  ejusdem  biblioihccse  Colbertiux  ita  habe- 
tur  :  Sed  hodie  scio  quod  Diocletianum  et  Deciunu  vel 
Leulherium  inveni.  Jam  crgo  foemiiia  illa  in  virum 
mouia  est.  Porro  ex  his  qux  bncienus  dicta  sunt  de 
Serena  et  Eleutheria  facile  colligerc  qiiivis  poiest 
q\ix  lides  adhibenda  sit  Historite  sancii  Gcorgii  Mar- 
tjris,  in  qua  scriptum  est  Alexandram  imperatricem, 
pjocletiani  conjugem,  viso  qiiodam  insigni  miracuto 
in  persona  Mariyris  pcrpetraio,  verilatem  agnovissc, 
id  est,  Christi  lidem  esse  amplexam.  Ikcc  nimirum 
est  Alexandra,  Diocletiani  conjux ,  mater  ronjugis 
Mnxiroiani ,  iit  referturin  Vila  ejusdem  Gcorgii,  cu- 
jits  fragnieriium  in  tomo  terlio  Aprilis,  png.  403,  edi 


sebianl ,  subveriissc ,  nec  quicquam  adversus  nus- 
tros  esse  molitum. 

Verum  Dei  iemplum.  Id  est ,  hominem  chrislianum. 
Lactaulius,  lib.  v  lnstit.,cap.  8  :  Cujus  templum  est^ 
non  lapides,  aut  luium,  sed  homo  tpse,  qui  fignram 
Deigestat ;  quod  iempium  non  auro  et  gemmarum  donis 
corrupiilfilibus ,  sed  ceternis  virtulum  muneribus  orna- 
tur.  Idem,  lib.  vi ,  cap.  25  :  Non  iempia  iUi  congestis 
in  altitudinem  saxis  extruenda  sunt :  in  suo  cuique  con- 
secrandus  est  pectore.  £t  infra  :  Secum  denique  habeat 
Deum  semper  in  corde  suo  conseeraium  ,  quoniam  ipse 
est  Dei  tempiuni.  Idein,  lib.  ii,  cap.  2,  lib.  vi,  cap.  10, 
ait  hominem  esse  Dei  siinulacrum. 

CAPUT  XVI. 

J^rwler  GaiUas.  Libellus  prccum  Constantino  M. 
oblatus  a  Donatistis  apud  Optatum  Mileviianuin,  lib. 
I  :  Rogamus  te\  o  Constantine  opiime  imperaior,  quo- 


dit  Gudefridus  Enschenius.  Enmdem  dcfunctam  ab  G  '<'^^  ^^  generejusto  ei ,  eujus  paier  inier  ceeteros  im 


iNferi:»  orationc  sola  ejusdcm  Georgii  rcvocatam  tra 
dil  Nicephorus  Callistiis,  lib.  vii ,  cap.  15. 

Po//iii  coegit.  Ex  hoc  loco  vir  dociissimus  Henri- 
cus.Dodvelhis  collegit  in  dissertationibus  Cypriani- 
cis  Diocleiiani  uxorem  Priscam  et  liliam  ejus  Vale- 
riam  fuisse  cbristianas ;  eamque  senientiani  conlirmat 
aQctoritate  Ensebii ,  qui  lib.  viii ,  cap.  1  Htsi.  Ec- 
eleH.,  commemorans  ea  qux  persecutioneiii  Diocle- 
tiaiii  antecesseruot,  ait  uxores  imperatorum  |>a!am 
ac  publice  ruisse  cbrisliaiias ,  et  ea  qux  rerigionis 
sti£  erant ,  lam  verbis  quam  factis  libere  exequen- 
di  coraro  iiiiperatoribus|>otestntemab  ipsis  babuisse. 
Nain  quninvis  iroperatores  noii  nominet ,  qui  haiic 
facoiiatein  dederont  uxoribus  suis ,  ho^c  tamen  Lac- 
taniii  vcrba  innuere  videntur  inteltigi  delicre  de 
Diocletiano  et  Gilerio.  Aleiiim  si  ilto!  vere christianae 
fueruul ,  quomodo  exisiimari  potest  sncrilicio  fuisse 
pollutas,    etiam  coacias?Quis  cnini  crcdal  foemi 


peratores  persccutionem  non  exercuit ,  et  ab  hoc  faci- 
nore  immunis  esi  Gailia^  peiimusute  Gailia  nobis  ju* 
dices  dari  prtecipiat  pieias  tua.  GallLe  ergo  fuerunt 
iminuiies  ab  hac  persecutione ,  quod  illic  imperaret 
Ciiistantius  beniguissimus  imperatoc,  et  qui,  ut 
Eusebius  tradit ,  persecutionis  ndversum  nos  conci- 
tatse  expers  omiiino  fuit,  el  cuttores  Dei  sub  ipsius 
imperio  degentes  ab  omiii  noxa  et  injuria  immunes 
servavit ,  ac  neque  Ecclesiaruni  xdificia  subvertit , 
nec  novi  quicquam  ndversusiios  statuil.  Quin  et  Eu- 
tropius  in  initio  libri  decimi  diccre  videtur  Gallicuin 
saiiguinem  noii  fuisse  fustim  in  hac  persecutione. 
Loquens  eniin  de  Constantio ,  ita  ait  :  nic  non  modo 
amabilis  ^  sed  eiiam  venerabilis  Gallis  fuit ,  preecipue 
quod  Diocletiani  suspeciam  prudentiam  ,  et  Maximiam 
sauguinariam  temeritatem  imperio  ejus  evaserant.  Sed 
advcrsiis  hxc  reclamanl  histori;»  nonnuUarum  Gal- 
lise  civitatuiii  ac  provinciarum ,  (lua^  suos  martyres 


nas  principes  in  ediio  loco  constiuiias  non  fulsse  n  liac  pcrsecutione  ad  Deum  translatos  praidicant,  ita 
'  et  mulicrcula!,   ut  in  ^  ut  vix  ulla  civitas  fuerit  iiiira  Gallias,  qux  tum  non 


ausas  refragari ,  cum  piieri 
librOquinto  Divinarum  Instilutionum ,  cnp.  'i5,  ait 
Lactantiiis ,  tormentis  non  cedereiit ;  Euiiuchi  vero 
necari  maluerint ,  quain  negarc  fidein  Christi ,  quam 
iropio  sacrificio  [H>llui  ?  Prcterea  iibicunique  de  Pris- 
ca  et  V:ileria  agitur  in  boc  libro,  nutluin  Dlic  vesii- 
giuro  religionis  eanim  ;  ciijus  tamen  mentionem  fe- 
dsset  Lactantias,  saliem  cap.  2 ,  ubi  describens  ea- 
mm  cxitiiia,  ait  illis  pudicitiam  ct  coiiditionem 
exiiio  fnisse. 

Hunuchi  necati.  Et  inter  hos  Pelrus,  ctijiis  marty- 
riiim  describit  Eusebiiis,  lib.  viii ,  cap.  6.  Itein  liides, 
01  produnt  Acta  martyrii  ejiis. 

Ad  exusiionem  rapii.  Confirinat  isia  Eusebius  ibi- 
deni ,  scribeiis  imperiali  jussu  quoiquoi  Nicoinodi;e 
eraiit  Dei  cultores  acorvntiiii  cuin  suis  faiiiiliis  , 
alios  gladio ,  atios  flamii»is  consuinplos  pcriisse. 

Mm  mergebantur,  Eusebius  ibidem  :  Alios  quoque 


dicatur  maduisse  sanguine  Christiaiioruin.  Ista  sic 
conciliari  possunt,  iniiio  quidcm  Galiias  a  persecu- 
tionc  non  fuisse  prorsus  immiines ,  occupato  videli- 
cet  Constaittio  coiitra  barbaros  ( ut  illusirissimiis 
episcopus  Monspeliensis  Franciscus  Bosquetus  ail  in 
libroquarto  llistoriarum  Ecclesix  Gallicanx,  cap.  2)^ 
ac  pro  consuetudine ,  et  solito  Geiililiuin  furore , 
muttos  christianos  iu  Galtiis  c;esos  fuisse.  Confiniiat 
hxc  Eusebius  in  liiic  libri  de  martyribus  Palsestiiio! : 
Nam  quw  uUerius  siiee  sunt  regiones  ,  iiiquit ,  lialia 
videlicet  toia ,  et  Sicilia ,  Gailia  quoque ,  et  quwcunque 
ad  occasum  soUs  porriguntur^  llispama  ,  maariiania 
et  Africa ,  cum  vix  duoous  primis  pcrseculioiiis  annis 
iniegris  furorem  belii  expcrtce  esseiii ,  (iiviiii  numinis 
prmeniissiinum  auxilinm  et  pacein  brevi  sunt  coiisecu- 
ice.  Ilunc  taiiien  locuiu  ita  intclligi  vuli  doctissiniu§ 
podwellus  in  Dissertatiouibus  CypriauiciSt  ul  an- 


523 


STEPHAW  6ittJ2U 


nimi  illum  Orcid«^matis  impcrii  irociuui  Eusebius  A 
l»r:i^cipirH  Proviiiciis  iMHuiiialis  desigiiarei ,  iicc  juJira 
«sttriiiiduin  |iersecuiioi|is  ;^uiiiMii  ipbuui  m  Mo  iiio 
iraciH  ijurasse  iiidicare(,  ac  ivfi^^  uiteri^n  jQallia^ 
at)  ea  iiniuuiies  fuigse.  Ac  sane  eju$  airguioeu^lio 
muliam  vert  speciiiii  baiiei^  e^  m  lA9nc  ego  ^nicu- 
tiaiii  facile  Iransireui ,  iiisi  cojistarel  jtJliju^cbiuiu  ui/' 
mina|}iii  (j.allias  exyrimere  volnissQ. 

Tres  beilios,  |d  cst,  Diocleiianus ,  Ha^imiaiu^ 
Ylercujius  ct  Galerius  Maxiniiaiius.  Persiat  iiaqua 
Lactantius  in  seiit«tiiua,  et  GonsuiM^iuiu  jG^HiiS  ipi- 
peraiileni  iioii  poiiit  iii  nuuiero  porseaitjQrii^u. 

Flaccinum  prwfectuni*  Bilhynix ,  in  nua  prosida- 
tum  ^essit  tlieriicles,  anVequaiu  pncleciur^n)  i£)^yP' 
li ,  qiia  eiim  oniaium  fuisse  iu  anHplaiionibus  ad 
Kiisebiuii^,  pag.  177,  docet  iienricus  Yaiesiu^,  ^oj^- 
msinirei.  CruJeleni  auiem  fuisse  Flacciniini  Uinc 
colligilur,  ^npd  eum  Lac^ta^iiiu^  vti^i  iion  pu^iliniii 
liomicidam.  Eadeu^  teinpesi^ie  vixii  Fi^vian^^  pr;u- 
feclus  i£gypli ,  cujus  menlio  exiat  io  )leoo|ogi9  ^. 
Gnccor^m  ad  diem  ociavani  4ulii,  uuoi)  editume^i  al^  fr 
Henrico  Ganisio  in  tonio  scc:uiido  lectionis  ant:qua,> 

Hieroctem,  Hic  ioeus  coiiilrniat  couj.cciura^ii  illu$- 
trissiiiii  qirdiiiaiis  Haroiiii ,  (\m  sequeniia  Lacia|iiii 
verba,  qu;B  nos  descripuiri  sumus  cx  libro  quiiii<^ 
Diviiiaruni  liistiiutioiiuin ,  existiinaverat  esse  intelii- 
^cu&A  de  llierocle.  Fuii  aulciii  iiicnicles  pruises  Bi- 
tliyiii:c,  fiti  jam  dictiim  esi ,  et  inul.lam  ca^nificiuam 
de  C!irisii.iijiis  exercuit. 

AHCtor  el  consjliqriut,  Lncl:^ntius,  lib.  v  InUil.y 
cap.  ^  :  A//u^  e/i/ti^m  mdleriam  mordacins  $cripsit  ^ 
qui  efai  tum  e  numerqjudicum  ,  fif  qui  auctor  m  primi$ 
[aciend(B  peneci^tionU  [uit, 

PrkcilHauum.  bitliyuiic  pr«£sidem,  ut  lcgilur  ii^ 
Menologio  Gruicorum  ad  diein  12  inensir»  Juiiii  ; 
Kodem  die  sanctce  i)f(frfyris  Antfiitina!.  Apud  Mcanm 
BilhynicB ,  Diocletiano  et  Maximiano  imperatoribui , 
PrisciUiano  prce^ide^  Antpuina  in  ciirimimue  fidei 
con[essione  constanter  perseverans  ,  ^emum  gtadio  ver- 
cussa  ,  martyrio  coronata  esl,  kladei^i  liabenlur  in  Mar-  (J 
lyrologio  Koiiiano. 

Adversdrium  yicisti,  Cyprianu$,  cpist.  7ad  Rogalin- . 
nuui  et  cxieros  cojifessores :  p/mnnim  dotemus  ex 
ittis  auos  tempestas  inimica  prostravit^  tantfim  twtamur 
ex  vobis  ,  quos  diabolus  superare  non  poiuit,  fiortamHr 
lamen  per  communem  fidem  ,  per  peciori^  nostri  verani 
tirca  vos  et  pmpticem  cluiritatem ,  ii<  qui  adversarium 
prima  hac  cotigresstone  vicistis  ^  glqriam  vestram  [orti 
et  perseveranti  viriute  leneatis, 

Zabulum,  fd  Cbt,  diaboliiin.  Sic  npnd  Comniodia- 
nuiii,  hb.  II ,  cap.  17  :  Cuncta  de  Zabuli  pompa  ;  e^ 
cap.  18  :  Aul  tota  Zabuti  pompa;  ei  lib.  i ,  cap.  35  : 
Zabolicam  leaem  omnes  omnino  vitate,  lUifsiiiii  lib.  ii, 
cap.  51  :  Germine  Zabotico  ut  [aciaiis  turhe  prouaic, 
neferimu9  aulem  ha*c  luca  juxta  iiilein  veicriii  codi- 
cis.  Nam  editio  diversa  eSl.  Mhil  vulgatius  qiiaui 
Zabuli  vox  in  antiquis  libris.  Eadeni  railiuie  scribe- 
ba n t  Zartfornm  pro  Diarf/orufii ,  ut  iii  coilaiionc  pri- 
iiia  Carihaginensi,  cap.  159.  Quod  cuin  iiou  aiiiiiiad-  _ 
verleret  i^apirius  Nassoiius  ,  lieic  pro  Hipponensium  ¥ 
Zartiorttftt,  qu;e  est  vera  lectio  ^  scripsit  Hyppensi^ 
Zaritorensii  :  quam  lectionem  retinuit  eiiaiii  reinis 
Piihoeus  in  sua  euitione  collaiionis  Cnribagineiisis. 
Quare  in  yeieri  Noiiiia  Afiic9e,quam  Siriiiondii; 
edidit,  el  posieum  Cbifnctius,  pro  co  quod  illic  le- 
giiur,  Mananus  Bipvzarltensis\  scribenduiii  est  Ma^ 
rianui  Hipponensium  Zariiorum  ,  id  est ,  Diaritorum, 
sive  Dtarrbyioruni ,  ui  apud  Plinium,  lib.  v  Hidl.  ua- 
luraiis,  cap.  4.  Sic  eiiam,  apud  Coniniodianuui,  Zacor 
nes  pro  Diaconibiis.  Numiziain  quoque  pro  Nuuiidia 
legi  in  veteri  codice  ms.  bibliothecie  ColboriinjR. 

Triumphasti,  Laciantius,  lib.  iv  Instilul.  cap.  i6  : 
Postremo  etiam  moriem  suscipere  non  recusavit,  ut  homo 
itto  duce  subaclam  et  calenatam  moriem  cum  suis  ter- 
roribus  triumpltarel, 

Jucundum  speclaculmn,  Cyprianus,  epist.  9:  Oquale 
Hhtd  fuit  spectaeutum  Dormno  ,  (fuann  subtime,  quaqi 


magHUtfi*  ^¥am  Dei  oculis  tacramenio  ac  dntoiione  Mt« 
hlis  ejns  aiceptuml 

Kltfhantos.  r^aui  et  eieplianlAS  ad  currgm  junxe- 
ruiM-  Autiq^u»  ut  patet  ex  Lampridio  iu  viia  Anioniiit 
lj[eliogabali ,  e^  ex  aliis  locis.  Auclor  esl  Fiavius  Vo- 
piscus ,  m  iriumpho  ^em  D.  Aureiianiifi  egit  de  Ze- 
Ij^bia  /et  Teiriet»,  «iephai^os  vigiiui  pfjeoessisse. 
joauues  abbas  Biclarensi»  aii  annum  9  Justiui  linpe^ 
raioris  a4noiat  4ustiuianMm  Puceiu  RoiMiiMi  militioi 
^4  eiepbauios  Cou^iiaoiijiOiioJiiN  direxisse  pio  irium- 
pl^  ,  qui  4e  Persis  devlctis  ageudug  erai.  Yiile  Sir- 
luonduin,  in  poiisad  panegyricum  Anlheinii,a|MMl  Si« 
doiiiiun,ei  l^ulengeruin  in  libro  deTrium|dii$,cap.^i« 

Dqminatores  dominoHlur,  Passiva  i^iguilicatione  ,  iit 
:^piid  ClLcronem,  iu  libio  prinio  Oriicioruiu  :  O  damus 
Qutiqua^  keu  quam  djspare  dqminare  dotmno  l  Virgiiius 
iii  secundo  i£neiiJ0H  ;  muftqs  dominata  per  annos, 

Desiit  provocare,  Emissus  est  Do^aiMse  earcere  ex- 
treniis  Galerii  Ma^iiniajii  teuiporibus  ,  ul  i^iiur  in* 
fra,  cat^  o5. 

CAPUT  XVII. 

Peticitg^  fb  eo  receu,  Njmirurp  a  Dioc|eiiano,  qmm 
pcr  lotos  vjginti  auiios  iinperii  fyisisjb  ielicem  pro- 
dunt  aniii|ui  hi.storiaruiD  scripiorcs.  Nei4ue  opus  i'St 
referre  leslimonia  siiiguloruin.  Suriiciei  uiiicus  auct(»r 
paucgyrici  llaxiniiauo  ct  ConslanMitO  dicii  iu  nuptiis 
jPausue.  Sic  ergo  ilie  :  Sed  profectq  exegil  (iqc  ipsa  ro- 
rietas  et  natura  [ortunw  ,  cui  nihil  mutare  ticuerai  dum 
vos  imperium  tenereli^  ,  ut  itla  vigityi  amiorwn  conlh- 
nua  [eticilas  intervaltq  atiquo  distinguefeluf. 

Perrexit  Homam.  i)ioclciiauus  ,  duabus  4e  causis  , 
nt  viceiinalia  celebraref ,  et  iriuiiipbum  agerci  di: 
Narsco  rcge  Persarum  ^nie  aiiqnoi  aiMM^  viclo.  Hoc 
enim  anno  actus  est  iriuinplius ,  non  auieui  aiino  de- 
Ciiiio  ociavo  imperii ,  ui  puiavit  ^enricus  Valesius  , 
qui  pioplerea  cuiu  ti-iuiiipho  copjupxit  viliiatem  aii- 
iion:c,  quain  iiupcralores  ju^sisse  doceiii  Fasii  Idj- 
tiaiti  ,  taiiiqiiam  id  ab  eis  posi  triuuiphum  consti- 
tutuiii  e^sci  iii  graiiam  populi  Ronianj.  Reetc  igiiur 
Scaiigcr  iji  aHiiiiadversiunibiis  ad  Chronicon  t«u&eiiii 
adiiotat,  triuniphum  a  Diocletiano  d  Haxiiniano  ac- 
liiin  anno  vicesiiuo  iniperii ,  aliquqt  mensibus  antc- 
Oiiain  purpiiraui  djeponereni.  Scd  pQ^|rei)^m  iiliiii 
f.ilsum.  Nau)  rcliiiucruui  ajJfiMp  fmpepium  |ere  per 
i>c>quiauiiiiiii,  iii  posiea  videfiiniM^;  Porfo  iriumphiim 
acliim  e>.se  teiiipore  yiccuualiuui  ,  q^od  uoiiis  iii- 
cuinbii  pn^banduiii  ,  paiei  ey^  ca^ile  deciu^o  Lactaii- 
tii ,  libi  ,  posi  narraiani  vicLoriani  djC  Persiis ,  aii 
Diocleiianiim  in  Orieiitein  profectiim,  et  aununi  iilip 
egi>se,  qiii  perheculiouciu  anlecessii,  4^i"de  hyeuia- 
tuiii  veni^se  iii  Billiyiriain,  actuin  quidem  c^iptum 
c«>n<iliuiii  destrueiidariiin  ecclcsiaruni ,  el  lueiisc  Fe- 
briiario  scqiieiiti  cGeptaui  pcrseciititmcn).  Igiiur  cer- 
tiiui  esi  Diocleiiaiiuni  pon  fuishe  Roina*  un..o  18  im- 
perii  siii ,  qiio  euui  tiiumphasse  coniondii  Yalesius 
scciitiis  Kusebiiiiii ,  qucni  propiere^  lepreheudii  Jo- 
scphus  Scaliger.  Saiie,  quod  n.egari  iiou  poiest,  in 
viilg.iiis  Chronici  Enscbiaiii  ediiionibqs  ,.et  iu  plcris- 
quc  amiiiuis  cxeniplaribqs  ,  triuniphui  ille  noiatur 
iii  auiio  18  Diocletiani.  Verutn  in  vetiistissiino  el 
optiino  codice  Cdberiiiio  ,'ci  in  alii^  aniiquis  quus 
Pniitacus  vidit ,  poiiiiu^  iii  aiino  10,  sed  ^)r:c|)0sipro 
oidiiie,  cuin  aiitect^dai  historiiim  perseciiiionis.  ^u^e 
fuii  occasio  errandi  clarissimo  Valesio.  Proba|>ilp  au- 
teui  cst  dilatum  taindiu  a  Diocle|jaiio  tfiumpimip  dc 
Pcrsis  j  ul  cum  couiuhgeret  cuin  fes|is  viceuualiuni, 
et  ca  sic  faccrel  clariora  aique  celebiiora.  Nunc  re- 
ferenda  huiit  Eusebii  verba  :  Dioctetianus  et  Maxi- 
niianus  Augusti  insigni  pompa  iiomoi  trinmpharunt , 
dutecedeutibus  currum  eorum  Plarsei  fonjuge^sororibiUt 
tiberiSy  et  omni  prwda  qua  Parthos  spotiaveranl.  Ea- 
deiii  liabet  Eutropius  iu  iiiie  libri  uoni  ,  ubi  ait  , 
Diocleiianum  ei  llcrculiuin  de|>osuisse  purpuram  poM 
Iriumphum  inctytum  quem  RonuB  ex  numerosis  genti- 
bus  egerant ,  poinpa  [ercutorum  ittustri ,  qua  rlarsei 
conjuges^  sororesque  et  tiberi  f^te  curr^  duc^  mmU 


m 


miM  m  LIB.  DE  MORmOS  PERSECUT.  CAP.  XVII. 


326 


Scd  cmendaDdfis  he{c  est  Eutropius,  ubi  de  coiijugibu.s 
Narsei  nnte  curruui  ductis  loquitur.  Uuippe  Sexius 
Rufu;^  iu  duubus  locis,  ei  Eusebius  ia  Cbruiiico,  qui 
accepisee  videtur  ex  Eutropio,  de  uua  taniiim  Narsei 
uxore  l<M|uuntur.  Igitur  Diocleliauus  iu  Orieiite  fuit 
aono  502,  eo()ue  exeunte  veiiit  Nicomediam;  iiieunte 
anno  50^,  coept^  persecuiioiie,  Romam  postea  profec- 
lusesi,  ullriiMnpuum  :ig«>rel  et  viceiiiialia  celebraret. 

Vtcennaiinm  diem,  H;ec  agenda  erant  ineuiile  anno 
Tigesiiuu  imperii  ;  et  m}\  uno  solutn  die  agebantur , 
s^  coiiiiuuatis  diebus,  ut  patet  etiam  ex  bis,  quui 
de  (ii^uaiip  loartyre  narrai  Eusebius  iii  libro  de 
nianyribus  Pa)csliii:c.  Ad  isia  Diocleliani  quod  aiii* 
iiei  j  cerUiin  psi  ea  Roiu:i:  celebraia  fiiisse  per  meii- 
iew  integruiu  ,  ciiui  Laci.intius  dicat  illuni  \ia  so- 
leinniiius  celebratis  ,  impatientem  et  segruin  animi 
prorupisse  ex  urbe,  et  iredeciui  ilies  tolerare  iinn 
pomisse.  u^i  Slorpa)  njo^ius  i|uain  Itivenn.^e  procedcret 
coiisul.  P^irro  pio^leiiaiiuUi  eo  ipsi^  anno  viceimalia 
€clel)rasse,  i|uo  c(Kpt:i  est  persecuiio  adversiis  Chris- 
liaiio»,  vel  blc  lociis  eviiicii,  celebrala  aiiiein  fue- 
ruiii  eo  aiiiii»,  uuo  ipse  coiisulaiuro  octavum  ;igebat. 
N:iiii  proriiplt  ex  urbe  p^iicis  diebu^i  aiite  kalendas 
Jaiiiiarjas ,  «|ui}>us  iiouiis  cousiriauis  illi  deferebatur. 

KaleiKlas  decembr,  Quoniam  imperium  Diocleliani 
fiindus  est  istiiis  liisiorix^  res  postiilare  viilettir  ut 
ejus  initia  brevi  serinone  constiiuaiiius,  ut  Hiiis  laii- 
(feiii  impouutur  dissidiis  qua;  ex  ea  occasione  euier- 
serunt  inter  viros  docios.  Ac  de  aiiiio  sane  quo  is  ad 
runip.  iiduiinistrajidaiii  accessit,  iiou  arbitror  ainliigi 
liuiic  |io>$e,  ciiin  eiim  fuisse  aunum  Cbrisii  284  lucii- 
lenter  probaveril  iii  libro  xi  de  Ductriiia  teinporuiii , 
cap.  30,  vir  isiarum  et  multarum  aliarum  reruiu  pe- 
riiissiiiius  fthoayaiu»  Peta.vius.  Beiyquey  si  pers«cutio 
advcrsus  Ecde^iiaui  coinmota  esi  anno  Cbrisii  3U5, 
Bl  ceriiiiB  lacuinft  pUtriuia  loca  isiiusLactanti^ina:  iu- 
cabralioHts»  qiu!  uos  supra  reluliuius ,  coiumota  aii- 
(eni  fiii  auMtf  iiup«rii  Uuicieliajii  19,  m  oiHAescou- 
sentjuoi,  uegairi  uoo  polesi  runA^paiuiii  ejua  iucipero 
ab  anuo  dS4  exeuuie.  Major  itaque  di/liciili»«  est  iu 
eoa«uuieiMto  ike  quu  facius  esi  iiuperaior.  Aiite  Pe- 
laviuui  perftuasuiu  eiai  boiuiuibus  eruditis  illuin  Pa- 
klibtts  ipsis,  id  e^  tl  kalciulas  iiiaias,  a  milUibus  iui- 
feraiO|*eau  tiSAn  saluuiiuiu  ;  quain  sententiam,  ut  iai* 
san,  uieri&o  ratMi  ide»  vir  erudilj&siinus  el  addil  : 
Reupiuaiil  iiaque  debiceps  ChroHQlo^i  onme$,  H  btmfi 
it  primo  biocUUimei  UH^pem  die  tcpoki^at  lam  livi  imQ 
wko  arguineniq  $ui>nixam,  dedisaml,  ac  meliore  con^ 
wueni.  Gruiiw  vero  Aiemndriuo  iiU  Ckronico  debeniur^ 
euius  uuct<tr  ex  ucti$  pttblici$  diem  nobi$  deugnai^  quo 
frimum  CJtalcedone  Diocieliaum  imperaior  e$t  appelia" 
di,  lumitum  i&  kai»  ociobxes.  Si  Peiavius  iiuu^  viverety 
cerius  suui  eum ,  ut  erai  veri  uinaiui^siaius,  gluiriaiu 
cuM>iiiiiiae  iUius  diei,  qiiaiu  tiiso  iribuii  auctori  Cbror 
nici  Atexaiidritti,  reddituruui  LactaiUio,  et  46  lud, 
ortobres  uiulaiuruui  iu  ii  kal.  deceiubres ,  qucui 
dicju  Lagiajgius  doceihiisii^  luiUiiem  iqa|>erii  O^ocle? 
tiani,  quo  viceuaalia  Ruuiai  ceiebi^rus  eral.  Atque 
eo  luodo  siiiviuur  diilcuitas ,  quaiu  Valesius  iu  aiiiio- 
latiooilNis  ad  liluj»ebiuui,  pag.  t75,  iudicavit,  uimiruMi 
ex  eo  quod  Cuae|wis  dicit  Rouiauuia  die  1 7  u<M^iejur 
bris  luariyriuui  cuusuuiua&>e ,  cuiu  Uiocleliaui  vir 
ceunalia  agereuiup ,  cuai,si  iUud  verum £»1,  ^equi 
videatur  priuuiui  dicui  iuiperii  Uiocletiaui  uicidere  )u 
ncttscio  ibovembreiu ,  uou  auieiu  iu  septembreui ,  ut 
Iradit  aueiur  Glirou«ci  iiexandrini.  IiiculU  iuique  i.u 
ueusein  uujvenibraiij ,  sed  pooterius  die  deciuia  sep- 
lioia  e|usdeiu  uieuais.  Sed  aidvpous  lixc  vir  ciarissi- 
nus  Auloniii^  Pagiu^i  OiH>oiitt  12  kal.  djiiceuiliruuD 
dieui  a  Lact^uiijo  iriA^uiuui  vicepu.ilibus  Diocleliuiii 
uou  esstt  ftaiaieui  etfus,  sed  Maximiaiii  lierculii  :  quod 
ei  eo  quoque  proliai,  qucnA  iu  bbro  lertio  codicis  Jus- 
dBiaoci  dtMuiripia  sit  icx  Uiociaiaiii  duui  idibu»  oc- 
lubris,  i^airiiiu  11  ui  NuiuAM^iano  cojisulibus  id  est,  eo 
aauo  quo  uos  quoque  scripsimus  iiUim  fuisse  lactuui 
ioperatorem,  adeoqiie  eertuui  sit  cuui  ad  pi^iuciialc 
wtifiuui  iiiisse  eycdum  diu  auie  ii  iial.  di^ccuabris. 


A  Sane  faieor  isiiid  csse  magni  moroenli,  ai  consiareA 
cerlam  esse  leclioneui.  Veriim,  cmn  in  codice  Justi- 
nianeo  unica  tanlum  isiiusmodi  lex  reperiatiir,  quos 
propterea  auctoriuiteui  ab  aliis  ejusd«ui  leinporis 
mutuari  nou  poiesl,  ei  iii  aii:iiiior  veiusiis  codicibus 
biMioihecaB  regiaB,  seplem  Cotberliii:v,  lum  etiaiu  in 
Iribusqui  fuere  Petri  Pitbcai,  viri  darissiuii,  adscrip. 
tnm  iion  sit  toinpus  qiio  data  est,  in  iiuo  aiiteiu  regio, 
in  uiioCidlieriiuo,  et  in  tribus  1  Hibodauis  dicaiur  esse 
Diodetiaiii  et  Maxiiniaiii  Augusu>ruiu  el  Coisarum, 
patet  uibil  hinc  boni  liritiique  :u'cipi  poKse  ad  cou- 
stiiuouda  initia  imperit  f>io(leuaii4>j ^  adeoque  etiaiii 
posi  iUam  Pagii  observatioiieiu  nobis  Hlxumui  csi  cxis- 
liiuare  veraiii  cssc  (iiiaui  ox  Laciaiiii^  couci^pimus 
Oiviiitouem  de  die  quo  idein  Au;^ushis  ad  impcriuiu 
primo  pervimii;  pra^serlim  cuiii  Haj^i  Idniiunj  do- 
ceani  Maxiuiiaiium  iwperatoreiu  luisse  iev^iiuu  ka- 
lendis  aprilis,  uon  vero  4i  kii.  decemMs. 

Ltberhp,  r.  ferre  u.  |M»/«r/il.  Iwmodereiam  vi^Micel, 
eo  acriorem,  quod  tuteriutasa  erai.  Magn:iiu  euiiu- 
'' vero  oporuiU  fiiise  populi  U>miaui  petulauaaui  ct 
loqueiidi  liiiertatein,  quae  t>fOcletianuiu ,  satjs  luuium 
alibqoi  Priucipem ,  sl  persecuiioueiu  adverHus  u»s* 
tros  motam  excipias,  eoegeruni  urbeiu  rt^liuquere 
sic  pra!ci}>iianier.  Eadem  iiceiilia  Consiamiiiura  eiiam 
roovU ,  iii  Roiuani  reiiaquerei  ei  fiedeiii  iui|ieHi  ali» 
traiisferrei ,  ut  in  libro  secundo  bistoriarum  suaruui 
narrat  Zozimus.  Qiiaroquam  alia  causa  irauslereudi 
iroperii  lialietur  in  douaiione  Consiautiiii. 

Prorupii  ex  urbe.  Teriio  deciiuo  iLaleudas  Jauiuirii, 
post  teruiinai:!  vicennalia.  Nam  viccuualiuui  fesia 
duraveruiu  perineiisem  iiiiegruiu,  ui  jaui  diximus. 

P<ionu$  coH$ulaiu$.  HjdG  eiiain  evincuiit  perseeu- 
iiouein  excitalaiu  esse  anuo  Chrisii  503,  cuni  nouimi 
coiisulatuiu  Diocleiiano  desiiiiauim  liiuise  dicai  ad 
kalendas  Januarias,  (|we  proxinue  posi  ooiuuioJam 
persecuiiouem  fueruiit.  Nonus  euim  coiisiiiaius  l)io* 
cleiiani  iiicidit  in  aunuiii  Cbri^ti  3u4. 

Deferebaiur,  A  seii;itu  uimirmu.  Sed  isia  axplicauda 
G  sunt.  Nam  cerlum  esi  nouiiaationem  coii,sulum  iui!»sa 
luiii  prorsus  iu  |>oiestaie  iuipcraioruiu.  kaquo  se- 
uacus  uon  desigimbat  quideui  cou&uics,  ut  olim ,  sed 
eos  dcclarai)ai ,  eis  iiisigiiia  C4ui!>ulauis  tndidial ,  et 
sic  quodammodo  consulaluaa  delbrre  ac  tribuere  vi^ 
debaiur.  lu  nos  docet  Valeriaiius  impcr.  iii  oraiione 
ad  Aurellaiium,  qui  poslea  fuit  iiuperalor,  apuii  Pbi- 
viuia  Vopiscum  :  Afaiit  ie  con$ui€m  Ikodie  designo^ 
icripiuru$  ad  $enatum,  ut  iibi  deputei  uipionen^,  do 
puiei  eiiam  fa$ce$,  Heec  enim  imperaior  nou  $olei  dare^ 
$ed  a  eenaiUy  quando  /ii  coneul,  accipere,  liaque  l)ii>- 
cietiauus  sibi  cousiil^tum  destiuaverai  in  auuum  se- 
queutem ;  ei,  si  mausissel  Roiuae ,  cjus  iu&iguia  pro 
luore  cousulum  accepissei  a  senaiu.  Sed  ircdcciiu  dies 
toiei'are  uon  potuit  ui  sumeret,  proptcr  uiiuiaiii  po- 
puli  Riuu  lui  licenU^m. 

Haoemum,  Disccdens  igitur  Roma  Oiocleli.inus  pro- 
lecius  esit  Baveiiuaui ,  qua  fecium  iter  est  ui  lUyri- 
fiuni  ei  Biiuyuiaui. 
^  Proeederet  con$ul,  ifiiius  Laaipridius  iii  |lelioga- 
b:ilo  :  Denigne  infi,  famiariiff  cfiffi  f^4  iiqip  dcsignaii 
e$»eiii  conmie$,  noluil  cum  consobrino  procedere.  Fa^ti 
Idaitjui  Diocli^tiauo  14  et  Arisiobiilo  :  His  co$$'  occi- 
$u$  e$i  Carinm  Margo^  gui  ipeo  unno  cum  Ari$tobuio 
cou«i/pror(?ss«ral.Cbronicon  Alexandriniim«  iKig.  641: 
Diocieiiantu  imperator  45  lcuiendae  Octohr.  Citaice- 
done  repuniiiuue ,  ^  iudendu$  Ociobre$  Nicomediam 
puvpuratue  intravit^  et  kaiendi$  Janu(irii$  con$ni  prO' 
cesxii.*  Aiiiiquoruui  cousiiiiim  processio,  iit  ego  qui- 
dem  arbiiror,  et  ut  siint  ouiuia  fermc  iiiiiia,  niodesia 
erat  et  simplex.  Postea  vaiui;is  et  aiubiUo  luulta  ad- 
dtdii,  quai  deiii  oiuiiem  muduui  i-xci  sscre.  Hiiic  illa 
quereia  Flavii  Yopisci  iii  D.  Aureliaiio  :  Vidimus 
proxime  consuiattm  ^ttrii  Piacidi  ianto  ambitu  in 
Circo  ediium^  tU  noti  prcemia  dari  attrigi$.  $cd  patrimo- 
ttia  viderentur^  ctttn  darenttir  tunicce  iubtcricWy  iineas 
paragaudoif  darenlur  etiam  equi ,  uigetni$centibu$  frugi 
itomittibu$,  Facium  e$t  enim  tti  jam  diviiiartm  sit  iton 


5i7 


STEPHANI  BALUZII 


328 


hominHm  eonsulaluiy  quia  utique  si  viriulibus  defer-  A  ct  iiinc  per  ripam  Slrigam,  sive  lstrici>m,  pcr  Gup 


tur,  editorem  spoUare  non  debit.  Perieruul  casta  illa 
iemporoy  et  magis  ambitione  povulari  periiura  sunt* 
Profu^a  auiem  plurimorum  liberalitas  in  ediiione 
consulatus  varias  eitorsit  principum  leges»  quibiis 
rcodum  ponerent  immensitaii  doiioruni,  ut  coUigilur 
ex  novella  i05  Justiniani ,  qui  processioiies  consu- 
lum  enumerat  per  annum  sepiein,  et  siatuit  quo* 
modo  illas  celebrand;e  sini.  De  muiiiflcentia  ejusdem 
Jusiiniani  in  edilione  primi  consulatiis  sui  vide  Mar- 
cellinum  comitem. 

Profectus  hyeme,  llenricus  Valesius  in  notis  itl  Eu- 
sebium,  pag.  168,  disputans  adversus  Josepbum 
Scaiigerum,  qui  contendit  Diocletiani  triumpbum 
actum  esse  Romaeanno  imperii  ejus  vigesimo,  aliquoi 
inensibus  antequam  purpuram  deponerei,  adversus 
eum ,  inquam ,  disputaiis  Yalesius,  ait  isiam  opinio- 
oetn  ferri  non  posso,  quod  ex  ea  seqiiatur  Dioclelia- 
num.byberno  lempore  triumphasse,  ct  mcdia  adbuc 
iiyenie  ab  urbe  Homa  prorecluin  Nicomediam  ve- 
nisse.  Quorum  neulrum  probabile  est^  inquil,  cum  nec 
triumphi  per  hyemem  ayi  soierent  ab  imperatoribus  Ro- 
maniSf  nec  Dioctetiani  mtas  ac  valetudo  tam  longi  iti- 
nerii  iaborem  hybernis  mensibus  suslinere  vaiuerit. 
H:cc  tamen,  quae  absurda  visa  sunt  viro  ciarissimo, 
vera  sunt,  et  ea  pro  veris  agnovisset  ipse,  si  lianc 
L:iciantii  lucubralionem  vidisset.Nam  et  certiim  est 
iriumpbum  actum  eodem  tempore  quo  vicennalia,  et 
Dioclctianuin  Roma  prorectuiii  byeme,  sxvienle  fri- 
gore,  et  dein  Nicoin^iam  venisse,  iion  quidem  ipsa 
liyemc»  sed  post  xslatem  sequenlem.  Neqiic  verum 
cst  quod  paulo  post  subdit  idem  Valesius,  morbuin 
illum  quo  Dioclctianus  de  statu  mentis  paiilulum  de- 
turbatus  est  primuin  Nicoinedix  euin  corripuisse 
paulo  post  excitatam  ab  eo  perseculionem.  Neque  id 
dicit  Con-itantinus.  Is  morbus  euin  corripuit  post 
triumpbum  et  viccnnalia,  ciim  in  ilinere  essct,  ul 
beic  scribit  Lactantius. 

Itipo!  ttrigte.  Quo  lempore  liunc  Lacianiii  libruin     tissimis,  sed  aitero  post  acium  triumpbum  et  celc 
emisimus ,  monuimus  aui  locum  bunc  ciibare  in  C  braU  vicennalia.  id  esi,  atino  Cbristi  Ireceniesiim 


pas  et  cxlera  loca,  usque  nd  norostoluin,  Sucidavam, 
Axiopolim ,  Capidavain ,  Islrum,  Dcvcltum,  Burtudi- 
ziim,  Drisiparatn,  Ileraclcnm,  Byzaniium,  Panii- 
cliium,  Libyssam,  ct  binc  slniim  Nicomedi.nm.  Ilxc 
loca  noniiiiavi,  quia  inter  illa  quae  ad  ripam  Istricam 
sunt  majorem  liabent  cclebritatem ,  et  quia  eorum 
mngna  pars  notaia  est  in  constilutionibus  quibusdam 
Diocleiiani  codice  Justiiiianeo  comprehensis,  quae 
progrcssiim  iliiicris  ejus  demonstrare  videnlur.  Naro 
cx  ca  quaB  dala  esl  Ravennx  15  kal.  Aprilis  anno  504 
colligiiur,  eum  Ravenna  digressum  non  esse  anie 
mcnsem  Martium,  eumque  Verona:  fuisse  14  kal. 
Junias  docet  lex  alia  iilic  co  die  bla.  Hinc  profectus 
cst  Aquileiam,  Siriniuin,  Taiirunum,  Yiminacium , 
ubi  eum  aliquandiu  subslilisse  colligi  posse  videtur 
ex  legibus  ibideni  datis,  sive  subscriplis,  ab  exccssu 
meiiSiS  Augusli  usqiie  ad  kalendas  Octobris.  Doro- 
stoli  deinde  eum  fuisse  liquet  12  et  1 1  kal.  Novem- 
liris.  Tertio  dein  kal.  eral  Develti,  5  Non.  Burtudizi, 
6  Idus  Hcraclox,  5  kal.  Dccembris  Nicomedi:c.  Ista 
colligi  possunt,  ut  dixi,  ex  legibus  Diocleiiani  w]nas 
exiant  in  codice  Jusiinianeo.  Nolim  tamen  conteii- 
dere  ista  esse  omni  ex  parie  vera,  cum  sciam  illum 
iisdem  diebus  aliorum  annorum  poiuisse  csse  in  iis- 
dem  locis.  Aflero  tarituin  conjecturam  mcam,  qu» 
satis  mibi  videtur  esse  probabilis.  Si  quis  tamen  cam 
nou  probaverit,  poiesteam  rejicereut  faisam,  et  jiH 
dicio  suo  frui,  praesertim  si  non  obscuras  dissentien* 
di  causas  habeat. 

Circum  dedicaret,  Apud  Nicomediam,  quam  vir 
sediflcandi  cupidissimus  urbi  Rumx  coxquarestu* 
debat. 

ilnito  p.  V.  repieto.  Id  est,  ut  ego  arbilror»  12  ka- 
lendas  Decembres.  Sic  eiiim  poslnlat  sensus.  Sane 
nostea  Lactaniius  cuin  aliqiio  intervailo  meroorai 
(diis  ojusdem  incnsis.  Non  deposuit  ergo  purpuram 
Diocletianus  auno  Cbristi  304,  ut  placuil  viris  erudi- 


nieiido,  aul  ripje  Strigs  noinine  intelligi  debere  oram 
Proponiidis  circa  Nicomediain.  Coiijecturam  nostrain 
noii  putavit  vir  clarissimus  Tbomas  Sparkius  esse 
veram ;  ideoque  eruditam  sane  et  elegaiitem  disser- 
tationem  edidit  ut  ostenderet,  ripx  Sirigx  nomine 
quidvis  potius  inteiligi,  quampram  Propontidis;  et, 
post  longos  circuitus  de  signiflcatione  vocis  Strigx  el 
dc  ripa  Danubii,  pronuntiavit  istbic  inlclligi  ripam 
Daiiubii,  sive  Istri,  quo  vectum  ait  Diocletianum 
aegrum  usque  ad  Poiituin  Euxinum.  Verum  Lactan- 
tlus  iion  lut  illum  iiavigio  pcrcgisse  iter  suuni ,  sed 
per  circuitum  rip»  :  quod  manifesie  evincit  illud 
terra  fuisse  confectum ,  cum  secundum  Ulpianum, 
lib.  Lxviiiad  Edictuin,  quod  in  ripa  ftt  non  videatur 
in  fliiiiiine  (actuin.  Confecit  ergo  Diocleiiaiius  iter 
siiiiin  lerra,  nimirum  per  ea  loca  quae  iu  Itincrario 
Antonini  describuntur  per  ripam  a  Viminado  ^ieo- 
mediam^  quaeest  ipsa  ripa  Istri,  cujus  meminit  eliam 
Ovidlus,  lib.  i  de  Ponto,  eleg.  ix : 

Sut  vetus  urbs  ripae  vleitii  nomiais  Istri, ' 

quo  loci  poela  inlelligit  l«irum  Antonini,  seu  Istro- 
polini  Plinii .  Ptolemxi ,  ULule  Peulingerianae ,  el 
aliorum.  Quin  et  iegionos  riparienses  vocabantur 
qu:e  locai»  erant  in  ripa  Istri,  uti  patet  ex  noiilia 
imperii.  Isler  autein  est  ideni  fluvius  qui  a  jugo  Ab- 
nobne  montis  ortus  Danubius  diciiur,  doiiec  perven- 
tum  est  Axiopolim ,  iibl  Danubium  accipere  nomen 
Istri  tradit  Ptoleroaius.  Axiopolim  porro  sitain  fuisse 
inter  Sucidavam  etCapidavam  videre  est  apud  eum- 
dem  Ptolemaeum,  iii  Itinerario  Anionini,  et  in  ubula 
Peuiingeriana.  Itaqiie  Diocleiianus,  relicta  Ravenna, 
post  liyemem  iter  iiigressus,  per  viam  pubiicam,  quae 
in  eodcm  Itinerario  descripti  estet  in  tabula  Peutin* 
gei*inna ,  pervenit  Nicomediain  sub  eiatum  inensis 
Nivembris,  id  est,  per  Veronain ,  Altinum ,  Concor- 
diaiii,  Aquilciam,  Siriniiiin,  Taurunuin,  Vimimicium, 


ireceniesimo 
quinto.  Melius  igilur  Scaliger,  qui  in  animadversioni* 
bus  ad  Chronicon  Eusebii  ait,  Diocletianum  depo- 
snlsse  purpuram  aliqiianto  tardius  quaro  vulgo  cen* 
scnt  viri  docti,  eo  itiler  caetera  argumenlo,  quod 
certum  sit  Diocletianum  gessisse  decimum  consala- 
tum,  et  dici  iion  possit  eum  fuisse  consulem  posc 
deposiiam  purpuram.  Nain  Cassiodorus  ait  Diocle- 
tianum  et  Maximianum  deposuisse  purpuram  eo  aniio 
qiio  Diocletianus  decimum  ei  Maximianus  septiinum 
consulatum  agebant.  Qiiod  etiam  legiiur  in  vetustis- 
simo  codice  ms.  bibliothecsc  regix  litieris  uncialibus 
scripto,  qui  inscriplus  est  Chronica  Georgii  Ambianen^ 
$is  episcopi.  Quanquam,  ui  verum  fatear,decirous  ille 
Diocletiani  consulalus  mihi  multum  suspecius  est,  el 
valde  buc  iiiclino,ut  existimem  conflatum  esse  per  er« 
rorem  ex  iUis  verbis  Fastorum.  i/^m  decitielMaximia^ 
no  septimum,  quoi  refercnda  sunt  ad  MaximiaDum  11  er- 
culiuiu  ct  Galerium  Maximianum.  Ista  tamen  non  im- 
D  pediunl  quinnbdicntiofaciadicaturannotreccntesimo 
quinto,praesertimcumreseademaliisadhucte8timoniis 

f^robetur.  Nam  cum  Zozimus  scribai,  a  consuhitu  Chi* 
onis  et  Libonis,  quo  Severus  liidos  seculares  cxbi* 
buii,  ceiitum  et  unum  annos  effluxisse  iisque  ad  eum 
quo  Diocletianiis  et  Maximianus  abdicavcmnt,  quein 
falso  noiat  iiicidero  in  Diocletiani  IX  ei  Maximiaiii 
VIII  consulatum,  et  Scriptorum  omniiim  consensu 
liidi  illi  seculares  anno  Chrisii  204  celebrati  fuerini, 
luce  clarius  cst  reni  qux  ceniesimo  prinio  posl  aniia 
gesta  est  anno  Christi  305  cveiiisse.  Qiiod  adco  vc- 
rum  esl ,  ut  cum  Joannes  Fridericus  Herwardus  iti 
capite250  suae  chronologiae  retulisset  hunc  Zozimi 
loctim,  iii  eaque  senienlia  esset  ut  Diocletianuna 
abdicasse  anno  504  censeret,  centum  et  unum  aa- 
nos,  qui  a  ludis  Severi  usque  ad  annum  abdicationis 
fluxernnl,  sic  interpreiari  coactiis  cst,  ut  uirumque 
extremumeo  nuniero  includi  assererel,  S04  niminini, 
ct  304,  Videbat  enini  quod  si  inciperet  ab  anno  M| 


%i9 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MOftTIBUS  PEIISECUT.  CAP..  XVIII. 


550 


iitpar  enit,  numerus  annorum  centum  et  unius  non  A  lib.  iii,  cap.  7  et  10,  et  Jacobum  Gotliorredum,  ad 
^..»n»..A.At  -«..«*  ^^^^  -k^:«...:^„:„  : ::    liiuliim  codicis  Theodos.  De  proxhnit. 

DUposit.  comenari.  Ut  quia  ipse  primiis  orhein 
Romaniim  in  i|iiatuor  partes  divisissel,  quanim  i\\\t\% 
a  duobus  Augustis,  reliqiias  duas  a  dtiobus  Cscsari- 
bus  iii  spem  imperii  allectis  teneri  insiituerat  jam 
ei  ipsc  hanc  dif^positionem  non  immulans,  sed  custo- 
dieiis,  cederrt  imperio  cum  sene  Maximiano,  et  se 
Coiisianliumque,  qui  tum  Caesares  erant,  Auguslos 
diceret,  in  istorum  vero  loco  duos  novos  Cxsares  f:i- 
cerct.  Darel exemplum  posteris  quomodo  coiiseivari 
oporieret  immensum  reipublicae  corpus. 

Inter  duos  concordiam.  Proponebat  lacile  Galcriiis 
exempliim  Diocleiiani  et  Maximiani  Herculii,  qui  per 
lot  annos  mira  concordia  itnperium  lenueratii,  ut 
oslenderet  rem  noa  csse  dimcilem.  Re  autem  vera 
res  est  diflicillima  coiicordia,  praeserlim  ubi  siiimn.i 
potenlia  est;  rectcqiic  Tacilus  in  libroquario  Aiiiia- 
lium  scribit  potenliain  el  coiicordiam  eodein  loci  csse 
simiqiiinii.  Nam,  cum  certum  sit  Diocleiianum  vi-  n  vix  posse.  Idem  lib.  xiii,  loquens  de  Senecn  et  Bur- 
..^^i:»  ^^iM.^.:<,««  n^...»  -....^  «At^    ^.  u.^^  .i:    *' rlio,  rcctoribus  juveniae  Nerodis  impcnaoris,  aimotat 

tanqiinm  rem  difficilem  et  extraordinnriam  eos  pnri 
iu  socielate  poleniiae  fuisse  concordes.  Deniqiie  dis- 
cordia  qtiac  posiea  fuit  inter  Conslaniinum  ct  Lici- 
nium,  qui  Romanum  imperium  acqua  poiesiate  leiie- 
bant,  probavit  concordiam  diflicile  servari  inter  duos 
iniperaiores. 

ifiiior  et  exlremus.  Infra  cap.  20  :  Nam  Conitan- 
tium,  quamm  priorem  nominart  e$tet  necesse,  contem- 
nebat,  Haec  loca  osiendunl  prioreiii  iii  adoptioiic 
iocum  datum  esse  Constantio,  liaud  dubie  propter 
nobililatem  generis,  quod  refercbat  ad  Claudium  iin* 
peraiorem.  Sed  de  lioc  postea. 

Hlyrico  vel.  Codex  veius  Itlyricum.  Idem  niitem 
valet  in  lioc  loco  vox  te/,  ac  id  est.  Nei|ue  enim  vera 
est  obscrvatio  Cuperl,  censentis  Illyricum  noii  fuissc 
ad  ripam  Danubii,  sed  ad  mare  Adriaticiiiit.  Nnni 
Moesia  utrnque,  quac  est  ad  ripam  Danubii,  periiijebat 
ad  lllyricum,  ut  saiis  notuin  csi.  (*arpi  vero  ei  Bns- 


cuognierct  cum  anno  nbdicalionis  impcrii ,  qu.im , 
m  dixi ,  pulavit  anno  304  evenisse.  Al,  si  scivisset 
eam  sequcnti  tantum  anno  peractnm,  non  redacius 
fnisset  in  bas  anguslias.  Porro.abdicationem  conti- 
gisse  anno  qno  diximus  probatur  etiam  ex  capite 
44  Lactantii,  in  quo  ille  scribit  annum  octavum  tiuii- 
cupationis  Maximini  cognomento  Dazae  completum 
fuisse  kalendis  maiis  aiini  quo  ille  pugtiam  commi- 
sii  cum  Liciiiio  :  quae  cmn  pugnata  fuerit  anno  513, 
consequeiis  est  Diocletianura  abdicasse,  et  Maximia- 
noro  fuissc  nuncupaium  Caesarem  anno  505  kaleudis 
inaiis. 

Celari  mortem,  Ut  fieri  olim  solebai  post  inorlem 
friiicipum.  Nnm  id  de  Augusto  iiarrat  Tacitus  in 
libro  primo  AnnaUum,de  Constantino  Rufflnus,  I.  i, 
cap.  11  Historiae  ecclesiaslicae.  Possuiil  inveniri  eliam 
alia  cxempla.  Sed  ista  tanii  non  sunt. 

Kal.  Martiis.  Anni  scquentis,  id  est,  anni  trecente- 


cennalia  celebravisse  Roni»  aiino  503,  et  binc  di 
gressum  medio  deceiiibri,  Nicomedinm  pervenisse 
posl  u*staiem  anni  504,  et  Circum  dcdicnvisse  antio 
p<)St  vicennalia  rcpleto,  id  est ,  mense  iioveinbri , 
deinde  ita  aegroiasse,  ut  inoriuus  crederetur  idibus 
decembribas,  maiiifestum  est  kaleiidas  niartius,  quae 
posi  idus  illas  snbsecutae  sunt,  incidisse  iti  atinum 
305,  adeo(|ue  adliuc  eo  lempore  Diocletianum  fuisse 
imperalorem.  Sed  paulo  posi  eiim  visuri  suinus  ci/m 
Galerio  deliberantem  de  abdicando  imperio. 

Demens  /Vic(i»  es<.  Eusebius,  lib.  viii,  cap.  15,  rccte 
hunc  Diocleiiani  roorbum,  cujiis  vi  demotus  est  de 
meniis  suae  siatu ,  accidisse  ait  post  acta  viceniia- 
lia,  el  post  niotam  adversiis  nostros  persecutionem. 
Recte  quidem.  Sed  idem  tameii  in  eo  castignndus 
est,  quod  viceniialia  ab  eo  expleta  ail  aniequam 
bellum  inferret  Cbrisilanis,  cum  cx  Laciantio  teste 
oculato  constel  motam  primo  perseciitionem,  vicen- 
nalia   deinde  acta  exeunte  aiino.    Meininit  autem 


amentiae  Diocletiani  ct  Chrysosioinus   oralioiie  iii  C  tnriii,  quos  a  Galerio  vicios  poslea  nit  idciii  vir  cla- 

i._u„. rissimus,  eranl  Transdaniibiani. 

Itaptatie.  Familiaris  Lactanlio  phrasis.  Lib.  idi* 
vinar.  liistitut.,  cap.  M  :  Ita  plane.  Nam  cum  idtm 
neque  virginibus  neque  maritatis  unquam  pepercisset. 
Et  lib.  II,  cap.  11  :  Ita  plane :  quemadmodum  vutgus 
existimat  mortuomm  animas  eirca  tumutos  et  corporum 
suorum  reliquias  oberrare. 

Ittor,  fitios  nuncupari.  iflquum  sanc  ac  ratioiii  coii- 
setitaiteum  erat  quod  propoiiebat  Diocleiianus ,  ut 
hlius  Herculii  Maxentius  et  Constaniii  lilitis  Consran- 
tinus  fiiTent  Ca:sares,  ne  priiieipum  Hlii  privali  vi- 
verent.  Sed  contra  obtinuit  pervirax  Galerius,  ec 
alios  C^sares  fecil,  pra.'sente  eiiain  Consintuino.' 

Neque  patrem.  Eadeni  de  Maxeiitio  rereruntiir  in 
Epitome  Yictoris.  /5  Maximianus  (Li^g.  Maxemins,  ut 
palel  etiam  ex  libro  xi  Historisc  niiscelhinea*)  carus 
nutli  unquam  fuit,  ne  patri  aut  socero  quidem  Galerio. 
Erat  ille,  ut  viilgo  scribiliir,  Herculii  Maximiani  lllius. 


sanctuiu  Babylam  mariyrem 

CAPUT  XVIU. 

Exemplum  Nervte.  Qui  senio  gravis ,  ac  idco  sc 
contemoi  videns,  Trajanum  aidoptavii,  codemque  die 
in  senniu  Cssarem  design.ivit,  ut  Xiphilinus  tradil 
ei  Dione.  Eamdem  causam  adoptionis  afferi  Plinitis 
in  paiicgyrico  :  O  novum  atque  inauditum  ad  princi' 
ftttum  iter  !  Non  ie  propria  cupiditas^  proprius  metus, 
sed  atiena  HtiHlas,  atieHus  timor  prtncipem  fecit.  £1 
iofra  :  Ut  dare  posset  imperiwn  imperator  qui  reveren- 
fiam  amiserat,  auctoritafe  ejus  effectum  est  cui  dabatur. 
Simul  filiu$y  simtii  CassaTj  mox  imperator  et  consors 
tribumtiw  potestatis. 

Indecens  esse,  Heic  incipit  dialogus  inter  Dioclelin- 
num  et  Galerium,  isto  socerum  urgentead  deponcn- 
dum  imperium,  altero  repugnante.  Quod  valde  nni- 
madverteodum  est.   Ilacteiius  eniin  existimnvimus 


Kponianeam  fuisse  Diocletiani  abdicaiionein,  etlongojv  Sed  tamen  paulo  nnte  in  eadem  Epitome  ista  legiin 
1..«...^.^  »^:#«i.»> .  «..^-1  ««-i^  „«:-i^«t:««:-««  -.aii:  ^  i^p .  (;^mff|  ex  Eulropia  Syra  mHtiere  Maxentium  et 

Faustam  conjugem  Constantini,  cujus  patti  Constantio 
tradiderat  Ttteodotam  privignam,  Sed  Maxentium  sup- 
positum  ferwu  arte  mutiebri  tenere  mariti  auimum  labo- 
rmtis  auspicio  gratissimi  partus  cmpti  a  puero,  llnnc 
enim  «go  lectioiiem  inerilo,  ui  opioor,  reliqnis  prit;- 
fero.  Hisiorialh  hanc  coitlirninl  incerii  paiiegyiiciis 
Coiistantino  dictus  posl  viclum  Maxentiam,  ciijns 
auciorem  esse  Nazariujn  puiabat  vir  doctissimus  Pe- 
trus  Pithoeiis :  Vt  enim  omittam  ilta  quie  non  dccet 
eomparari,  quod  erat  itte  Maximiani  suppositus^  $u 
Constaniii  pii  fitius  :  itte  despectissinuB  p^cmtatis  (Lcg. 
parviuais)^detortis  sotutisqutmembris,  nomiue  ipsoabu- 
siva  appellatione  mutitato,  tu^  quod  sufficit  dicere, 
tantus  ac  tatis.  Auctor  fra^menti  de  Constaniio  Clilo- 
ro  et  Coiistanttito  :  De  cnjus  origine  maler  ejus,  cuni 
quiesitum  essetf  Syro  quodum  geniium  esse  confessn 
'iesponditt 

n 


tempore  meditalam  :  quod  certe  evidentissime  colli- 
gebatur  ex  velustis  auctoribus,  qui  vnlgatas  lantum 
bt&torias  scribebant,  arcaua  reruin  non  noverani;  At 
Laclantius,  qui  Nicomediani  a  Diocletinno  fuerai  ac- 
citns,  qyi  frequens  eral  iii  palalio,  inelius  loiam  hniic 
liistoriaoi  scire  potuii,  quain  illi  qui  poslea  aniinum 
ad  scriUeiidas  historias  appulerunt. 

Invaserai  vel  Inhiaverat.  lii  veteri  codice  legttur 
invenerai. 

Disposilionem.  Forinam  constitucndae  seu  regen- 
dx  retpubHcae.  Uecepui  tuin  erat  ea  vox.  Episiota 
D.  Aureliani  ad  Flavium  Arabinnuiu,  apud  Flavium 
Vopiscoin  :  Nunc  tuum  esioficium,  Arabiane  jucun» 
dissime,  elab^vrore  ne  mew  dnpositiones  in  trriium  ve- 
want.  V^leriaiii  cpistola  ad  Ragoniuui  Clarum,  nptid 
Trebeiruiin  Poirionom  iu  triginia  Tyraiiiiis,  cap.  17  : 
Disposilionein  Datisite  prosequere.  Bac  in  forma  remp. 
jp4e%.  Viilc  Lucuniiuin,  lib.  11  Justitut.,  cap.  10 

Patrol.  VII, 


m 


STfiPHAM  BALUZIl 


m 


Temulmmm.  «^rtMtmi.  idcm  auclor  :  Siverus  €<€-  A     PurpiiramstfmfM^rai.  IfagnimonieiiUsunlbaecTcr* 
"•         '  ■  '  ba,  netiiie  leviter  praDlereunda.  Sif  nanl  eiiiin  locum 

ubi  Galerius  Maxiinianus  adopia&u»est  a  Diocleliana^ 
nimirum  prope  Nicomediain.  Quippe  alluin  de  ea  re 
silenUiiin  est  apud  linliquos  kistoriamm  scriplores  ^ 
sisi  qtiod  in  Clirouico  Aleiaudrino  scriptum  esl 
Maximianum  Jovium  et  GoiBtanlimn  iii  consortium 
imperii  adscitos  esse  Nicomedise.  Sif  onins,  iii  libro 
piino  de  Occidenlali  imperio ,  putal  id  factiim  esse 
in  lllyrico.  Sed  errare  illum  eviNcit  hic  locus  Lnclan* 
tantii.Riirsumheic  annotaodum  est :  Dioclelianus  et 
Maximiaiius  sicul  uno  eodi^mque  die  imperiiiro  depo^ 
suerunt,  priorad  Nicomediam,  alier  apud  Medioia- 
num,  ita  uno  codemqiie  die  G^esares  adoplalns  ab  il- 
lis  fuisse,  Galeriiim  qukkra  a  Dioeletiano  ad  JNicome» 
diam  ,  Goustaiitima  vero  ab  Hereulte  ia  iulia ,  ac 
forie  aii  Mediolani. 

Requiem  petere,  Hinc  liaiid  dubie  orta  commuais 
opinio  Diocieiiamim  semel  volentem  ac  sponianeum 


sar  ighobiiis,  et  «•oH^iw,  «f  ruUMlibms,  ebrioms,  et  koc 
Galerio  mmcn;  Gensuit  eniin  auctor  hujus  fragmenii 
Galerium  fiHSse  ebriosura ,  quem  tamen  alibi  non  fa* 
cile  reperias  tcraule»tiae  accttsalnm.  Sic  ergo  iiie  : 
Gaterius  $ic  ebriosus  fuH,  ut,  cumjnberet  temulentus  ea 
quw  (acienda  non  esseni,  n  Prtefecto  admoHitns  consli- 
tuerit,  nejussu  ejns  «ifftiijpose  prandium  faceret,  Con- 
fttdii  haud  dubie  aiiclor  iragiiienii  Galerium  Maxi* 
luiauum  cum  Galerio  Maximino,  quem  narral  Euse- 
bitis  llb.  VIII,  cap.  14,  temulentiaB  et  erapul.-e  eo  us- 
que  obnoxium  fuisse,  ul  in  compotatiombiis  insaniret 
cl  furerel,  et  ea  imperaret  ebrius,  quorum  poslridie 
^brium  poemtebat.  Et  iu  quidem  verba  Graeca  Eu- 
sebii  verierunt  Ohristophorsonus  et  Yalesius.  At 
Uufllnus  alium  sensuin  his  dedii,  dicens  Maximinnm 
adeo  temulewium  fuisso,  ul  insanus  et  meiite  capius 
vioi  furore  putaretur,  et  ea  ebrius  fieri  iabcret,  mi» 
dic  postera  se  jussisse  nesdrei.  De  eodem  haec  ha- 


bentur  in  Epitbme  Victoris,  qux  magis  congruuiit  ^  imperio  exnisse  propter  senium  et  infirmam  valeCs 
cum  inlerpreuiione  virorum  clari&simorum.   Fttti ,  *  diHcm,  et  id  ab 


cum  inlerpreuiione 

ittquit,  aoidior :  tfuo  ebrius,  qncedam  corrupia  menU 
atpera  inbebatf  tfui  eum  pigeret  factnm,  differri  qum 
f»acepis$et  m  umpns  sobrium  ac  tnalntinum  statnit, 
l>eiiique  victus  a  Licinio,  cum  Tarsum  profectus  esset, 
neque  ullum  sperarei  refugium,  aiigore  et  inetu  eon- 
fugitad  mortem,  quasi  ad  remedium  malorum,  ct 
pius  se  cibo  infersil  ac  vino  ingurgitavit,  ut  dtcet 
inTra  Lactantius  cap.  49. 

£iiiii  tNtsi  ad  Maxhniannm,  Audax  sane  nimium 
fiiit  Galerius ,  qui  nondom  consulto  Diocletiano  Se- 
verum  miserat  ad  Maximiannm,  ut  ab  illo  fieret  Gae- 
sar.  Qui  locus  eiiain  ostendtt  quam  prxceps  et  vesa- 
Hua  fuerit  Galertns,  et  quam  purum  lihera  ;k:  sponia- 
nea  Diocletiani  abdicatio. 

Vtab  m)  induatnr,  Purpura  Tid^icet :  quod  erat 
SusiKne  prineipaiis  fastigii.  liaque  ideui  Severus  ab 
lierculio  pustea  victus  ad  Raveunam,  vestem  el  pnr- 
pmm  eideiu  a  fuo  acceperai  reddidit^  ut  aU  infra  Lac- 
taniius  cap.  ^.  G 

Ostendens  Daiam.  Sive  Dazam,  filium  sororis  Ga- 
lerii,  ob  lioc  ipsum  GaleriuRi  M;*ximtnHm  dicliini  in 
adoptioae.  Kpitome  Yictoris  :  Galerius  Mamminus  so- 
rore  Armintarii  proffenkns,  ueroqne  nondne  anU  impe- 
rium  Da%a  dictn». 

^nsmat  Mnximmnm.  In  veieri  codice,  et  beic,  et 
fere  seinper  legitur  ilf  aximtaimm,  sueto  Graecis  Laii- 
m^Q  librariis  errere ,  ot  Maximiani  el  Maxiinini 
nemina  persaepe  coufundant.  Qiioniam  vero  certum 
est  tstum  ,  non  Maximianum,  sed  Maximinum  fuisse 
vQcatum ,  nos  ubiqtteemendaviimis,  ne  qua  leciorem 
difficiiitas  reniorari  posset. 

Hominit.  Guperus  ei  Sparkius  monenl  legendum 
esse  owHtis  :  quod  ego  valde  probo. 

GAPUT  XIX, 
Precidim  kai  mmii.  Anno  Ghristi  505,  ut  dixi- 
mus.  Mendum  ilaqne  est  apud  Zozimum  et  iii  Fasiis 


eo  factum  post  diutitiam  deliheratto- 
sem,  ut  colliguni*  et  recte,  viri  docii  ex  veteri  pcK 
negyrico,  qui  Maxiniiano  llerculin  et  GofisUntliio 
dictus  est  post  nuplias  Consuniitti  ei  Faostn.Verun 
Lactaniius  areaiium  islius  histori»»  aperuii,  quod  se 
ignorare  fassus  est.  Cusebius  in  libro  primo  de  Vitt 
Lonstanlini,  cap.  18,  ubi,  ait,  seniores  Augusios  neeeio 
^uo paclo imperio  se  abdicasse.  Ruffinufi,  lih.  vin,  eap. 
15,  ait  Diocletianum  Auguslum  in  id  vanitHis  atq^ 
ameniiic  pervenisse,  quo  de^tositis  cum  eoBcga  pm- 
ter  Aiigusto  regiii  insignibus,  privati  et  plebeti  post 
imperiiim  viverenl.  At  GonsUntinus  in  oratioiie  n4 
saiiciorum  ceetura  eap.  25,  cui  astipulari  videtnr 
Ettsebius,  iib.  viii,  eap.  15,  diserte  nfikmni  Diocie* 
tianum  ob  inentis  alienationem  spfmteseimperto  a#- 
dicasso  :  quem  Valestns  in  annoiationibus  suis  rffellity 
ei  merito.  Sed  erat  idein  Valesius  in  eo ,  qit«d  ait 
consilium  de  ahdicandA  imperie  diu  aiite  perseoutio- 
nem  cepisse  Diocletianum,  timc  scilicet,  cumde  Per- 
sis  aliisqiie  barb^ris  nalionilius  Romso  triump^irif. 
Namexsericistiiisliicubralionis  Lactantianx  constat 
consilium  de  abdicando  im|)erio  captum  fiiisse  posi 
coiiimotam  persecutionein ,  posi  rediium  Diocletiani 
ab  urbe,  posi  viccnnulia  replefa ,  ade^qtfe  post  diffi- 
eilem  ilium  morimm ,  cujos  vi  deimnum  de  mentis 
wx  staiu  vismu  fHisse  t>ioeletioiium  tra^  Eusebiue. 
Praeterea  triuniplHisaetissnonestantepersecationem, 
iit  supra  osteusnm  esi. 

Severum  et  Mjunnmnm,  Fasti  Idatiani  Dioeiell«no 
IX  ex  Maximiaiio  viii  eensulibns  :  Mis  eoim,  depO" 
suemnt  pnrpuram  privaii  effecti  Diocteiianue  ei  Maxi^ 
miatiiM,  et  vestiernnt  Severnm  et  Mnximinnm:  Seve- 
rum  quidem  HerculiusapudMedio(anmn)Muximinmn 
Diocletianns  ad  Nicomediam.  Sexl  male  npnd  Euse- 
bium  in  Ghronico,  nbi  scripium  est  Galerium  solum 
biennio  Augustnm  imperium  lenuisse,  et  anno  posl 
seniorum  Aogustofom  abdieationem  M.iirtroinum  et 
SeverumaGalerioMaximiunoG.-esareshetos.  iu  ifai- 


laatianis,  ubi  ista  coiHigisse  dicuntur  Diocleliano  ix,  ^  demin  plertsqacediiioniba^.Sedin  Veneta  mmi  1483, 
•i  Maximiaiio  VHt  eonss.,  die  kal.  aprilii.  Alti  nbdica-  ^  et  iii  antiquis  codicibns  maniiscriptia  a  Poniaeo  laii- 


tioHem  Iin|)eraioriiui  poniiiit  indie  H  Ital.  maii,  ipsis 
Pahlibos;  Labbeas  kalendis  augasti,  nescio  quo  aue- 
tare.  Sed  nuiic  neque  de  anno,  neque  de  die  dispu- 
tare  fas  est,  posl  tam  lacntentam  et  aecuratam  abdi- 
cationis  tstius  bistorinm,  quam  nobis  exhihei  Lacian- 
iws. 

CanstmHtftiiin  e.  inmek.  E%  hoc  ioco  et  ex  pluri  - 
hm  aliis  veierum  scn|iS<TnNn  testimoaiis  probnri  po- 
test  GonstaHtiiiiMtt  apndl  Diocletianum  fuisse  eo  tem- 
pore  quo  ista  ngetiantiu-.  Qiiaro  necesse  csl  mendum 
csse  iii  fragmcnto  4c  Gonst^ntio  Ghloro  et  Goiisian- 
tltto,  pag.  47i,  ubi  scriptum  est,  Severam  et  Maximi- 
iiutn  GiBsures  factOiS ,  Con^taiiliRa  nihil  tale  noscente. 
Ijbi  legenduin  est,  Constantio^  absque  quo  et  abdicatio 
facta,  et  Gsesares  suffecti,  ut  docei  Lactaniius. 

ifaa;imtmiMS  ipse.  Galerius,  cognomeuto  Armenta- 
rius. 


dlatis ,  tum  etiam  in  vetusiissimo  et  optitoo  eodice 
Golliertino,  ea  desunt  quaede  Gaierio  solo  imperium 
per  bieniiium  obiinente  ilHcdi^nntur,  et  subslitutio 
Severi  et  Maximini  G»sarum  ponitarln  eodem  anno 
qiio  facta  estabdicatio.  Petavius  lamen  vo1f>rnfam  Eu- 
sebiaiii  Chronici  lectionem  propngmit  iii  iihro  xi  de 
Doctrioa  temporum,  cap.  54,  et  verba  Hlade  C^alerii 
biennio  sic  iiiterpretatur,  ut  is  biennio  soliis,  rd  est, 
nondum  creatis  Caesaribaft,  impenisse  dieattir,  Caesa- 
res  autem  elecios  anno  illo  ouo  G<insiatrtius  excesstC 
e  vivis.  Itaque  in  tibroxiif,qui  esi  ebronoifi^icns,  col- 
ligere  se  ait  ex  rr^tginento  anonvmi  Scripiors ,  qui 
post  Ammianum  Mareelliiium  Valesii  edrfits  est,  Se- 
veruni  altquanio  aniea  oopiisin  Italia  pncrnissc,  qaara 
Cicsar  fieret ,  neque  tam  cito  eam  dignttuiem  adep^ 
tum,  sed  eodem  fere  tcnipore  qno  Constanttnus  Con- 
stnntii  fiiius.  Qu»  omnia  falsa  esse  agnosceret  sanQ 


s» 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTJBUS  P£RS££tJT.  CAP.  XX. 


zu 


PiHAviiis,  al  librmn  iaium  LAclaRtii  viJeret. 

Swernm  ei  Ma^mmum.  Cf;rtMfi)  esl  Wc  acta  iSi- 
eonitKlia^  foisse,  v\A  twne  eraiii  Oiocleiidiius  ei  G.ile- 
j-iusMaxtfiiiaiius.  lU  tameo  Socralesin  iniliosuaD  liisto- 
risp.iii«|tiidein  verieniiii  MascnJtiSy  Clirisiopiiorsonus 
n  SlAttm^  ait  GnleriiHn  posi  abdi&aionem  Hiocle- 
liani  ei  Maiiiniam  Herculii  prnfitcliini  in  Iialiam , 
4ttos  €:ps:'re6,  Maximinuin  iii  Oriente,  Sevcnim  io 
Italia  consUtttisse.  Aliier  verlii  Epiphanius  scholasii- 
cns»  et  quidem  congrnentiiis  ad  verilaicm  liistoriae  : 
Gum  DtBcUtianus  ei  Ma£imianu$  Uerculius  privalam 
^iegisunt  viiam^  et  MagimiaHus  Galerius ,  qui  cum  ei$ 
iwferwterat^  tenent  Ualiam^  duo$  Cwsares  fmsset^ 
Miatimimdk  in  Oriente  ^  et  Severum  in  llaUa^  tunc 
Comtmtdnus  in  Britanma  patre  mortuo  ordinatur  t/n- 
peraimr,  ljlcuini|ue  se  res  Jiabeai,inaiiifesium  est  Su- 
eniUHn  enisiiniafise  Maximinum  ei  Severum  racios 
Itrtsse  Cttsnres,  postqitnm  Ilalia  cessil  in  ditionem 
6aieni«  qtUR  ieini>ore  Rbdicalbnis  eveneral  Consian- 


A  iinus  fuerii  Cxsar,  cum  id  iiummi  plures  proreranc, 
in  quibns  visitur  imago  cjnslaoreJila,  cnm  bac  fnscrip  * 
lione  :  coNSTATmnDs  NO^.  Cites.  fn  nho  vero  «  prte- 
nonlina  eliam  Constahthii  tegttntut  hoc  mo^O  :  fi. 
VAL.  coNSTAHTiNus  NOB.  c  CrwHtlit  Vfr  eroditisslmus , 
Innixns  aucioriiali  Aurelii  Victoris,  Conslaniimim  a 
Maxiiniano  Angnsto  et  soc«+o  consecninm  e^e  digni- 
tatein  Caesaris  eodeni  tncnse  quo  Constaniins  paier 
cyns  Augiisiiis  est  renuiilinins.  Contra  iosepbusSca- 
lig«^r,  inanimadversionilms  ad  Eusebium,p.247.  con- 
tendil  eum  non  fuisse  C.Tsarem  sub  paire,  sed  siib 
Galerio,  tamelsi  postea  annotatnuHam  historiam  rc- 
ferre  eiim  CaRsarem  aGaleriodrefnmSi  isih.-rc  La(  tan- 
lii  Hisioria  viris  dociissimis  noia  fnisset,  liaud  dubie 
ab  his  scribendis  abstinuissenl,  qnai  veritati  consenta- 
nea  non  snni.  Nain  prrmo  cerlnm  est,  uti  dixiiiins, 
Conslantinum  non  firisse  factum  Cj*sarem  cnm  Se- 
veroel  Maximino.  Deinde  non  poinit  eodcm  tempore 
fieri  Desar  a  Maximiano  Herculio ,   cnm  apiid  eum 


lio.  AUfue  iii  eadein  senlentia  fuisse  videtnr  etiam  n  ^nm  essel,  sed  ai^od  Diocleliannm.  Neqde  tum  fler- 
£t»irAniM««n  iiiUiA  lihiiiWimi   iihi  ftm*iut  ■n«i«r;....i   *  culius  soccr  ejus   erat,  quandnqiiidem  Constanlinns 

^ausiam  Hcrculfi  filiam  duxit  lantnm  tH>st  obitom 
Coiisiantii,  ul  dicemus  sno  loco.  t>eni.|ne  videbimus 
infra  LTicianliam  docere  Constaniinnm  CaRsnrem  a 
Calerio  diciumfuis<e:  quod  apud  nullum  historicum 
reperiebaiur  aetate  Scaligeri, 

Purpuram  injecit.  Ul  eum  veste  hnperatoria  indue- 
tetac  vesliret  qnem  Galerius  vesle  privala  exuerat. 
Vesiire  enini  esi  vocabnlum  qno  inm  significahanlur 
Snsignia  snmmx  potesiatis.  Fasli  idalidtii :  Vestierunt 
Severum  et  BJaximinum,  EtLactamius  in  hoc  capite 
loquens  de  Severo  :  Misi  ati  Maximianum,  ut  ab  eo 
induatur, 

Veieranus  rex.  Eleganler  Dlocletiannm  vocat  ve- 
teranum  regrm,  quia  rcgnaverai  per  annos  viginti 
inlegnvs,  tanquam  si  proplerca  meruissei  privilegia 
similia  iis  qti:c  concessa  crant  miliiibns  qiii  per  vi- 
gimi  aniios  in  lcgioiie  vel  vexillatione  mrliiaverant. 
In  patriam  dimittilur.  Id  est,  Diocleam  prope  Salo- 


EtHrot^nsin  inhio  libiidecimi,  ubi  Scrlbit  Galerinmy 
cnm  Itaiiam  quoque  «inenie  CimsUMilio  administra- 
lioni  sn»  aocesstsfte  sentirel,  Cx^sares  dnos  creavisse. 
Emi  ergo  uierqiie,  cum  ex  Lactaniio  appareat  Cse- 
ttret  /actos  «sse  apnd  Nicaniediam  eodein  tompore 
qoo  sesiores  Augnsii  deposuerunl  imperium...  Oc- 
casio  jlliB  errftndi,  utarbiiror,  illa  fuit,  qnod  cum 
Maiimijmus  Herculiiis  abdicasset  apud  Mediolanum , 
praesenie  Severo,  qui  ab  eo  facius  est  Cxsar,  et  ab 
eo  piirpuram  accepii,  crediderunl  baud  dubie  nirnin- 
«ue  G«*8arero  in  llalia  facium  e.sse  a  Maximiano,  non 
distin^aentes  inter  Maxiuiiaoum  llerculium  et  Gale- 
riom  Maxiroianum ,  id  vern  (ieri  non  poiuisse ,  nisi 
posi  •kdicaiiuncm.  Vide  Si^onium  in  libro  secundo 
de  Occideniali  imperio. 

Sutum.  In  superiori  parle^  in  ioco  signato  ,  iit  aii 
Papia»»  Veteres  dict^bant  tusum^  pio  sursum ,  ut  plu- 
nbiM  osii^ndii  in  siio  Glossario  vir  clarissimus  Caro- 
los  Dufresnius.   El  Rig.iltiu6  ad  librum  secundnm 


Tt^imofiforum  sanciiCypriani  ad  Quirinum,  can.  28,  G  nas  Dalmaii.-e  oppiduin ,  ubi  praiclaro  otioconsenuit. 


iibi  legiiur»  wcavii  cmlum  nsreum,  annotat  in  Bene' 
venuiitfi  ei  Vcronensi  codicibns  legi  susum. 

Sdecitmi  tei  h<jesitare.  In  veieri  libro  scriplum  esi 
ttare^  ei  in  anrgine  iimsilare^  por  speciem  euienda- 
iionit.  -Ego  Hlrainqiie  lectionem  piito  lalsam  esse,  ei 
veeem  eehcitari  uieltus  conveuire  liuic  loco. 

ConslMinio  repuieo*  Vel  uniciis  hic  locus/quamvis 
alia  arguiiientfl  noiidesini,oslendit  Cons^aniinum  non 
MMefacfum  ^Mirein  cum  Severo  eiMaxiniino.  II- 
M  ipeiini  probaiur  etiam  ex  silenlio  scripioruin  il- 
liiis  «Tl,  et  ex  ifuilHisdatti  umiqiiis  inscripiionibus 
exar«4ie  posi  abdtcaiiouem  Dioclciiaui,  et  anie  obi- 
-ttmi  Consitniii ;  in  quibus  posi  Consientiuin  el  Gale- 
riom  Auguslosi  Sevori  ei  Maxiiiilni  Gasarura  nomina 
iii>cripia  suiii,  omisso  nomine  Constantini.  Harum 
onam  cxhibet  Oiiuphrhis  t^ivlnlus  in  lihro  secundo 
Fssiorwn,  sNefinn  GroieruSt  p.  4784  Prieierea  hxc 
eral  dHip<i«Ulo  a  Dtodeiiano  iolrodueia  in  adminis- 
trsilone  relpi^licae,  quam  in  perpetoiun  oonservari  jv 
debens  omitendebet  Gateiios,  ui  quatttor  iftutum  es-  "^ 
seni  firineipes,  4m  maforee^  pti  eummm  rerum  te- 
nennt^  item  due  minoreSf  qui  tint  etdjumenlo^  ui  d(»cei 
Ladaiitles,  e.  47  bujus  oporis.  hsque,  cuui  postea 
€ftle*to  aeoefissei  morieniCoRftanAii^  ei  Coiistanii- 
BfHii  ffi  loeo  ejns  posiium,  imm  Talde  cuperei  impe- 
rism  loiiere  solos,  noc  iaweii  vetiei  ordinem  muiare 
in  reptfbtk»  eonsiliuioiu,  inilnit  oollegam  Augusludi 
sssiiiDere,  qtnini  iertium  Caharetn  eatramtmerwn  nun- 
eupare^  ui  aii  Lactaniiiis  incapilel^ejusdetti  bisto- 
risc.  £t  bls  qn±  liacieiNiB  dicia  sunt  numifeste  colli- 
gilur  €onsisniliium  non  fuiB^e  l^oiuiu  Ca^sarem  eum 
Severo  ei  Maximino.  Et  iamen  iii  E|>itmue  Vicioris 
isia  le^iniur :  Vonslantius  Conslaniim  pater  aique  /4r- 
meiiferMU  Caftares  Angnsti  appellantur,  creatis  CtBsa- 
fBnt,  SeGero  per  Italiam^  Ma^mino  Galerii  sororit 
fiio  per  Orientem  ;  eodemque  tempore  Constantinut 
GMr  ej|M«iir4  Meeari  saiis  mu  ^ie9i  quia  Coiisuuk- 


SciimriMi.Varia  scutariorum  genera  fuenint  in  pa- 
lalio  imperatorum  romanorum,  de  qurhns  agit  Hen- 
ricus  Valoius  in  aimolalionibus  ad  Ammianum  Mar- 
cellinum,  p.  35. 

Prutector^  mox  tribunus,  Per  eosdem  cradns,  sed 
non  iia  ciio ,  ad  imperium  pervenerat  Con>tantius. 
{•"ragmentum  edituin  ab  Henrico  V.ilesio,  p.  471  : 
Coustantius  7).  Claudn  optimi  principis  nepoi  exfrntre^ 
protector  primum,  exin  tribunus^  postea  prwset  D(d  - 
maiiarum  fuit.  Proieciores  aiiiem  dicfi  sunt  ex  eo 
qund  ^rincipis  laius  protegereiit,  el  ad  cusimlinm 
corporis  ejus  electi  erant.  Iloruni  alH  in  coniitatu 
nianebani  ^  alii  hi  provincias  chm  coiuiirbus  ct 
niagisiris  inililum  niiilebantur  ,  quidam  etiani  ad 
cuBlodiam  limitisex  ea  schola  er.iiit  deputati.  De  liis 
pluribus  agit  Henricus  Valesius  in  annotationibus  ad 
Ainmianuni  Marcellinnm.  p.  3S,  40, 152. 
CAPUT  XX. 

Senibus  exputsis.  Id  est,  Diocl(;t!ano  et  Herculio, 
quorum  prinius  secessit  in  Dalmaiiam,  aller  in  Lfi- 
caniain,  ut  plerique  tradunt. 

Solum  orbis  Vominum.  Non  quod  rcvera  essct  so- 
ius  iinperator,  cuin  collegam  iiaberel  Constantium, 
sed  quia,  cnin  istum  conieinnerel,  iltnm  pro  nullo 
babebai.  Apud  Sucratein  quoque,  1. 1  Hist.  eccles., 
c.  il,  scripium  ediGalcrlum  Maximianum  loiins  im 
perll  ciavuin  tenuisse.  Quic  bemgne  iqiellt^eiida  e^sc 
ait  Uenricus  Valesins  :  Seque  enim^  jnouit,  Valerius 
tolius  imperii  revera  clavum  tenuit^  cum  auo  aiii  eodem 
tempore  essenl  Augusli^  Consianiinus  in  Galliis,  ct 
Maxentius  Ronue.  Verum  sumniani  imperii  nihilominns 
administrasse  dicitw\  eo  quod  ipse  senior  erat  Augus- 
tut,  et  ajunioribut  Augnslis  instar  palris  colebatur.UWi 
viri  dociissinii  observatio  litihet  aliquid  veri,  scd  non 
omnia.  Nam,  quainvis  cimcedcrcm  Galerium  a  Con- 
^ianiino,  ni  erai  ille  vir  muUo:  civilitaiis,  culiuin 
Xuiftse  iusiar  pairis,  ceriuu^esi  non  iia  culium  fuisse 


535 


STEPHANI  BALUZII 


53« 


a  Maneniio,  quamvis  socer  ejus  esset,  knmo  nuii-  A  Iioc  libro  Laciantii,  c.  48,  docet  se  eo  tempore  (|uo 


qnam  bene  iiiter  eos  convenisse,  eiiam  vivenle  Dio- 
cietiano,  etbellum  inier  eos  fuissegravissimum  ex  eo 
tempore  qiio  Maxentius  sumpsit  purpuram,  usque  ad 
imperium  Licinii. 

Priorem  nommari.  Supra,  c.  18,  Galerius  Maximia- 
rtus  alloquens  Dioclettanum  ait :  Si  ipse  cedere  noluit^ 
sei^  te  sioi  consuUurum^  ne  amplius  minor  et  extremus 
esset,  Eusebius,  in  libro  primo  de  Vila  Coiisianiini, 
c.  18,  ait  Consiantium,  cum  seniores  Augusii  impe- 
rio  se  abdicassent,  primum  Auguslum  renuntiatum 
osse,ei  primuiii  Auguslum  appellatum  iiiter  qualuor, 
qui  postmodum  designati  suiii.  Idein  semper  priore 
loco  nominatur  in  Fasiis  Idalianis  a  Zoziuio,  Eutro- 
pio,  in  codice  Jiistinianl,  In  vcleri  iiiscriptione  de 
consecratione  Tbermarum  Diocletianaruin,  et  in  ali- 
qiiot  aliis  inscriptioiiibus,  qii»  npud  Cruterum  le- 
gunlur,  pag.  58, 159,  161, 164,^79, 1065.  Et  umen 
iClius  Spartianus  in  ili^lio  Vero,  et  Flavius  Vopiscus 


Dibcletianum  impellebat  ad  abdlcationem.  jam  per 
annos  quindecim  m  lllyrico  ad  ripam  Danubii  luciasse 
cum  gentibus  barbaris,  interim  dum  alii  intra  laxio* 
res  et  quietiores  terras  delicate  imperarent.  Profecto 
si  annos  sex,  quibus  ilie  rempublicam  admini^ravit 
post  secessum  Diocietiani,  addas  ad  qnindecim  qiii 
effluxerant  cum  baec  dicebantur  a  Maximiano,  mani- 
festiim  erit  illuro  mortiium  esse  vicesimo  primo  im^ 
perii  sui  anno,  ut  legitur  in  vulgatis  edilionibiis  £u- 
sebiani  Chronici.  Quanquam  in  vetustissimo  et 
optimo  codice  ms.  biblioibec»  Colbertinae,  et  in  va- 
riis  antiquis  exemplaribus  quae  Puntacus  tesiatiir  se 
vidisse  h:uc  tantum  leguiilur  :  Galerius  Maximianus 
moritur.  Verum,  cum  ea  sit  auctoritas  Lactantii,  ut 
ei  contradici  non  possit,  el  Aureliiis  Victor  sttribat 
Galerium  potentiam  Csesarisannos  tredecimjgessisae, 
imperiuin  qninquennio,  Cum  Eutro|>ius  in  initio  libri 
noni,  ei  auctor  Chronici  Alexandrini,  p.  651,  doceant 


Carino,  GaieriumMaximianum  nominantanteCon- 1«  ConsUntium,  (|ui  Csesar  cum    Galerio  factus  «st, 


siantiuin,  el  id  quidem  teinpore  Diocletiani.  Saiie 
xquiim  videbatur  ut  is  ijui  adoptahatur  a  Diocletiano, 
ct  qui  fiiiam  ejus  Valeriam  habebai  uxorem,  priorem 
locum  haberet  supra  eum  qui  adoplabatur  a  Maxi- 
miano,  secundi  loci  principe.  Conlra,  ralioni  consen- 
taneum  erat  ut  vir  inagnae  nobililaiis  ,  cujusmodi 
erat  Constanlius,  non  postponeretur  homini  agresti, 
pastori  pocorum,  at(|ue  illum  post  se  habert^t  in  ad- 
minislralione  reipublicx.  Ego  credidcriin  Sparliani 
et  Vopisci  tesiimonia  posipoiienda  csse  aucioriiati 
veterurn  inscriplionuni,  et  corum  auclorum  qui  di- 
serte  aiunt  primuin  locuin  daiiim  esse  Constantio : 
praesertini  cum  ii  qui  illuiu  Galerio  tribuunt  non  irac- 
taverint  hanc  historiam  ex  prolesso ,  sed  per  tran- 
sennam  ei  aliud  agenles.  Quod  eiianidicendum  estde 
auciorc  vitx  sancii  Procopii  martyris,  quae  habetur 
in  tomo  quarto  Surii,  uhiGalerius  primo  loco  nomi- 
naturante  Constantiuin. 
A  tribus.  Id  est,  a  Galerio,  Severo  et  Maximino, 


obiisse  Eboraciin  Britannia,  anno  deciroo  tertio  prin- 
cipatiis  sui,  in  fragmento  prseterea  de  Consiantio 
Chioro,p.  472,legatur  Galerium  imperasse  annis  no- 
vemdecim,  necesse  est  ut  in  eam  sententiam  conce- 
damus,  quae  poteniiam  ejus  intra  noverodecim  annos 
coercet,  et  quindecim  illos  aniius  per  quos  cum  gen- 
tibiis  barbaris  luclavit,  interpreiemur  partim  de  bcl- 
iis  qu.o!  illic  gessit  cuiii  adhiic  privatus  essct,  partiro 
postquam  Ctesar  raciiis  est,  et  initia  principatiis  ejus 
revocemus  ad  kalendas  marlias  anni  i295,  ut  sic  per 
annos  155Ca!sar  fuisse  dici  possit  anno  515,  quo  Dio- 
cletianus  deposiiit  imperium. 

Cmsare  fiUo  suo,  Galerii,  ut  opiiior,  infra,  cap.  35, 
commendatis  Licinio  conjuge  sua  et  fiUo,  Nuspiam 
alibi  iegimus  Galerio  filium  fuis>e.  Sane  si  habuissei, 
ex  priore  uxore  habuisset.  Quo  casu  Caesures  duos 
extra  suani  fainiliam  non  quxsiisset :  sed  lllium  suom 
priino  salleni  loco  nominasset.  Ex  Valeria  iion  lia- 
buii.  Sierilis  enim  fuit,  ut  docet  infra  Laclantius  in 


Licinium  v.  c.  amicum,  Idem  tradit  Socratcs,  1. 1,  G  capile  quinquagesimo.  Il^c  itaqiie  intelligenda  siiiit 


c.  %  ubi  ait  Galeriuui  Maximianum  abiisse  e  vita, 
cum  LiQinium  prius  imperatorem  creavisset,  vete- 
rem  aroicum,  cc  contuberiialem  suum,  qui  ex  Dacia 
erat  oriundus. 

Ne  fiiium  nominaret.  Ego  arbitror  hunc  istorum  et 
sequentiuin  verborum  sensum  esse.  Curo  Galerius 
Licinium  haberet  veterem  ainicum  et  contobemalem, 
bonum  miUtia^  ut  Tacili  verbo  uur,  et  victorice  so- 
diftit,  cujus  coiisiliis  ad  omnia  regenda  utcbatur, 
noluit  lamen  illitm  facerc  Cxsareni,  iie  filium  euro 
nominaret,  cum  quo  per  omhem  vitam  vixerat  velut 
fraler  :  sed  destinata  in  longuni  jaciens,  eum  in  lo- 
cum  Constantii,  aut  brevt  morituri,  aut  certe  per  vim 
delurbandi,  subsiituere  cogilabat,  ut  sic  Aiigustum 
et  fratrem  nuncuparet.  Nam  qui  fiebaiit  Gsesares  in 
filiorum  numeruro  veniebant,  et  filii  Augustorum  dt- 
cebantur.  Qui  vero  niincupabantur  Augusti  fraires 
imperatorum  appellabantur,  ut  supra  vidimus  de 
Maxiiniano  Herculio. 


de  Candidiano ,  qui  paulo  post  nominatiir,  et  quem 
Lactaiitius  infra  in  eodem  capite  quinquaitesiiiio 
annotat  ex  concubina  natum ,  a  Valeria  Galerii 
uxore  adopiatum  ob  sieriiitatero,  ac  desponsuro  lilias 
septenni  Maximini  Augusti.  Hune  ergo  Csesarero  fa* 
cere  desiinabat  pater  post  celebraia  vicennalia.  Oc- 
cisus  est  autem  a  Licinio  Candidianus  anno  Cbristi 
513,  a:tatis  suae  16. 

Jpse  deponeret,  imperium.  Meditabatur  ergo  Gale- 
rius  secessionem  a  republica  post  celebrationem  vi- 
cennalium,  ut  fortunam  Diocletiani  unitaretur.  Sed 
Deus  cuncia  illius  cogitata  dissolviL  Nam  neqiie  vi- 
cenualia  celebravit,  iieque  Candidianum  fecit  Qesa- 
rero,  nec  consequi  po^uii  btli  dulcedinero. 

CAPUT  XXL 

Torquebanturdecuriitnes.lXein  istaro  annotavit  Lac- 
tantius  tanquaro  actaro  contra  jus  et  morem.  Nam 
jure  civili  Roroanorura  non  licebat  torquere  decu 


VicennaUa  celebraret,  Ad  exeroplum  Diocletianiy  ^  riones,  ut  patet.ex  epislola  Coiistantini  ad  Probianum 

proconsulem  Africse.  Quare  Baroiiius,  ad  annum  514, 
admonet  Acta  purgationis  Felicis,  episcopi  Aptungi- 
tani,  corrtipta  esse  eo  loco  ubi  idlianus  proconsul 
ait  ad.  lugentium  :  NoU  itaque  tibi  blandiri^  quod  cum 
mtVtt  dicas  Dei  cultorem  te  esse^  nc  propterea  non  pos- 
sis  torqueri;  et  deeurionem  legendum  heic  esse  pro 
Dei  cuUorem.  Postea  tamen,  ut  iilic  observat  Baro- 
nius,  Constantinus  legem  lulit,  ut  decuriones  tor- 
queri  liceret  in  crimine  falsi. 

Perfectismndviri.  Lacianlius,  lib.  vliistitut.  cap.  15 : 
Nemo  perfectissimus  nisi  qui  omnes  gradus  impleverit, 
Perfectissiroaius  dignitas,  ut  ait  Vatesius  ad  lib.  xxi 
Ainiiiiani  Marceilini,  minor  erat  clarissiinatu ;  et  ul 
Clarissimi  apud  pnefeciuni  urbi  conveiiiebantur,  sic 
perfectissimi  apud  vicari:im  |»r;rfeetiii'aiii.  Vide  eliaoi 
notas  Balduiiii  in  Eumenii  oraiionein  de  scholis  in- 
9Uurandis,  {uretum,  \n  HQiil  9td  epi|l9to||(^49  Hhn 


qui  post  emensos  noverodecim  annos  imperii  Ro- 
mam  vcniens,  initia  vigesimi  tanto  npparaiu  celebra- 
vit,  ut  propterea  dixerit  Sexius  Rufus  notam  csse 
pompam  victori»,  qua:  sub  Diocletiano  principe  re- 
portata  de  Persis  est.  Sed  multum  eo  lempore  dista- 
bat  Galeriiis  a  vicennalibus  suis.Nam  ex  capite  55  hu- 
jus  libri  colligitur  ea  celebrari  debuisse  kalendis 
martiis ,  qua^  mortero  ejus  subsecutii  sunt.  Igitur 
mortuus  est  anno  ex  quo  Cssar  factus  est  deciino 
nono  iiieunte,cum  obierit  meiise  maio,qui  fiiii  proxi- 
mui  ante  diem  vicennatiuro.  Moriuus  est  autem  cum 
ageret  octavum  consulatum,  ut  scriptuin  est  in  hac 
hisloria  et  in  Fastis  Idatianis.  At,  si  isla  vera  suiit, 
quomodo  ficri  poiesi  ui  Galerius  imperaverit  antiis 
unoet  viginti  ?  Tot  enim  numer;intnr  a  consulaUi  Ti- 
beriani  et  Dionis,  quo  Gale^ius  dicitur  factus  Caesar, 
usque  ad  cousulaltim  ejus  octuvum.  Deinde  ipse  io 


557 


NOTiB  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXIV.     } 


338 


decimi  Symmaclii,  et  Jacobum  Gothofredum,  ad  co-  A  linebat,  modum  agronim  et  numerum  capitum,  (am 


dicem  Thcodosianum ,  t.  iii,  p.  4i8. 

G^eecemn,  Gynxcea ,  ut  yox  ipsa  loqnttur,  erant 
loca  destiiiata  operibtis  miiliebribus,  in  t|tiai  intcr- 
dum  pcen.-e  loco  dejiciehaniur  et  viri  et  foeminde. 
Phira  de  istiiismodi  pynsccels  observavit  vir  clarissi- 
miis  Carolus  Durresiiitis  in  suo  Glossario,  ei  nos 
etiain  in  noiisad  Reginonem,  p.  568,  et  ad  Capitula- 
ria,  p.  10()9.  Vide  quoque  Valesii  annotaliones  ad 
Eu.<(ebium,  p.  211. 

Lusorium.  Theatrum,  sive  amphitheatrum,  ubi  Itidi 
piiblici  edebantur,  ut  plnribus  ostendit  idem  Du- 
fresnius.  Salvianus,  lib.  vi»  p.  i*ifi  secundae  editionis 
Dosine  :  Equidem  quia  longum  est  nune  dicere  de  om' 
nibut,  amphitheatrit  tcilicet,  odei$,  lusoriis,  pompis , 
atkietis,  elc.  Acta  sanct^e  Serapliiae  virginis  et  niar* 
lyris,  cap.  3  :  Prceses  vero  post  *tertium  diem  paravit 
lusorium  trans  pontem  super  arcum  Albini ,  ubi  solebat 
fieri  themela,  Aliud  sun^  lusoriae  apud  Vopiscum, 


liberurum  qiiam  servilium  ,  ut  pluribus  crudite  suo 
more  explicat  Henricus  Yalcsitis  ad  Ammianum  Mar- 
cellinum,  p.  i67.  Cselerum  hic  Lactaiitii  locus  conflr- 
mat  conjecturain  doctissimi  viri  Jacobi  Gothofredi, 
qui  ex  1.  ii  cod.  Theodos.,  Deeensu^  collegil  mutatio- 
nem  aliquam  a  Galerio  Maximiano  factam  esse  per 
Lyciam  et  Pamphylinm  post  abdicationem  Diocle- 
tiani,  nimirum  urbanam  plebem  capitationi  subjectam. 
Quae  lex  magnam  profeclo  lucem  accipit  ex  isto  ca- 
pite  Lactantii. 

Servi  eontra  dominos,  Regula  juris  esl,  ut  Casau- 
bonus  ait  ad  Flavium  Yopiscum,  servum  in  caput 
domini  non  posse  interrogari.  Sed  excepta  sunt  con- 
slilutione  Severi  aliqtiot  critnina,  adulierii,  fraudaii 
census  et  majestaiis.  Hnnc  igitur  consiiiutionem 
lege  sua  antiquavii  Tacilus  imperator.  Galerius  revo- 
cavit,  nescio  an  lege  lata,  cerie  in  execuiione.  Pau- 
lus,  lib.  I  Senteni.,  til.  15  :  /n  eaput  domini  patro- 


nimirum  ,  qnas  Romani  habcbanl  in  flumi-  ^  nive,  nec  servus,  nec  libertus  interrogari  potest 


Baves  ,    . 

nibu^  qii;e  Romanum  imperiiim  disterminabant  a 
b^rbaris,  semper  instructas  el  paratas  ad  arcendos 
eoruni  transitus  et  incursus,  ut  explicat  Salmasius 
in  notis  ad  eumdem  Yopiscum,  p.  475.  De  quibiis 
eiiam  fuse  agit  Jacobus  Gothofredus  ad  lit.  codicis 
Theodos.  I>e  lusoriis  Danubii.  Alibi  Itisorius  idem 
valei  ac  derisorius,  ut  in  iibro  xliii,  Digestor.  I.ult. : 
Pie  quid  in  loco  publtco  fiat,  ubi  ita  legilur  :  Qict  ad- 
versus  edielum  prmtoris  cedifieaverit^  tollere  asdificium 
d^tt.  Alioquin  inane  et  iusorium  pra^loris  imperium 
erit.  Iiein  Seneca,  lib.  v  de  Bcnefic.  cap.  8  :  Velut 
lusorinm  nomen  siatim  transit.  Aptid  eumdem  epist. 
80 :  Spectaculum  non  fidele  et  lusorium,  Et  in  epistola 
Gelasii  papa;  ad  Euphemium,  episcopiim  Coiistantino- 
poliuniim,  ubi  sic  vulgo  legitur  :  Aut  ad  veniam 
luxuriee  de  me  cognosceris  ista  jactare,  Pro  qiio  in  ve- 
tusiissimis  et  optimis  codicibus  mss.  Ecclesiae  Bello- 
vacensis  et  monaslerii  Corbejcnsis  scriptum  vidi : 
Aui  da  veniam,  iusorie  de  me  cognosceris  ista  jactare. 


QwB  viciores,  Primo,  secuti  vetus  exemplar,  edi- 
deramiis  :  Qucs  veleres,  Postea  emendatio  se  obtulit 
ingenio.  Deinde  reposuimus  etiam  ea,  pro  et, 

Trajanus  Dacis,  Galerius  enim  Maximianus  ortus 
erai  e  Dacia  ripensi,  e  loco  quein  ip^^e  Roninlianum 
ex  nomine  Romul'je  malris  appeilavii,  haiid  longc  a 
Sardica,  ul  docenl  Eutropius  ei  Eusebius  in  Cliro- 
nico.  Duse  porro  Trajani  expediliones  in  Dacos  fuere, 
prima  quarto  ejus  consulatu,  allera  quinto,  cum 
sextum  jani  annum  imperaret,  ut  ad  Spartiannm  ob- 
servavit  Casaubonus.  El  Xiphilinus  quidem  ex  Dione 
commemornt  utramqne  Trajani  expeditionem  in 
Dacos  :  sed  nullibi  nieminit  tribuli  eis  imperati.  II- 
lud  lanlum  ait,  Daciam  fact-un  fuisse  provinciam; 
quod  etiam  iradit  Flavius  Vopiscus  in  D.  Aureliano. 
Sed,cuin  ea  fuerit  certa  ac  coiistans  regula  apud  Ro- 
uianos,ut  qusecumqucgens  qtiae  iii  provinciK  formam 
redacta  fuerat  vectigalis   esset,  ac  populi  Romani 

,  ^  ^  magislralui  obedirel ,  quemadmodum  observat  Sigo- 

Neque  insolens  est  hic  error.  Observal  enim^Salma-  G  nius  in  libro  priino  de  jure  Proviiiciarum,  ambig' 


sius  iii  loco  paulo  nnte  laudato,  pro  eo  quod  ipse 
apud  Vopiscum  edidit,  Romanas  lusorias  barbari  m- 
cendissent^  vtilgo  exctidi  solitum,  Romanas  luxurias, 
Ei  Jacobus  Gothofredus  in  loco  paulo  ante  laudalo 
commcDiornt  Iria  loca  codicis  Theodosiani,  ubi 
scriptuiti  esl  luxuriis  pro  lusoriis, 

Spiritus  redderetur,  laclmiim,  lib.  vlnslitut.,cap. 
II  :  Contendunt  igitur  ut  vincant,  et  exquisitos  dolores 
corporibus  immittunt,  et  niitil  aliud  devitant,  quam 
«1  fte  torii  moriantur.  Et  paulo  post :  JUi  autem  per(t- 
naci  stultitia  jubent  euram  tortis  diligenter  adhiberi,  ut 
ad  alios  cruciatus  membra  renoventur,  et  reparetur 
novus  sanguis  ad  poenam, 

CAPUT  XXII. 

NuUa  poena  penes.  h\  veteri  exemplari  legitur, 
Nulla  pcenis  eum  levis,  Pessima  lectio  bt)nam  nobia 
iodicaTil. 

Jn  causa  capitis,  Emendatio  quoque  isla  noslra  est. 


non  potest  quiii  Dacia  tributaria  fueril,  pr.nesertim 
cum  Lactanlius  id  expressis  verbis  afOrniei. 

Jnjuriai  tutos.  Iii  veterl  llbro  mendose  scriptum  est 
injurietatis ;  atque  ila  nos  priino  edidimus.  At  in 
exirema  pagina  monuimus  legendtim  esse  injuriee  tu- 
tos ;  quam  emendaiioneni,  quia  certa  est,  nunc  trans- 
tuliiiius  in  texiiim. 

CAPUT  XXIV. 

Constantinum  remitteret.  Zozimus,  qui  inimicus  erat 
Constaniino,  hisioriain  hanc  aliier  tractat  quaiii  Lac- 
laniius ,  discessum  ejus  a  latere  Galerii  non  referens 
ad  mandala  Constantii ,  sed  ad  ambilionem  cl  cupi- 
dilatein  Coiistanlini  jamdudum  cum  animo  suo  dc 
imperio  cogitanlis ,  qui,  ex  quo  Severum  ei  Maximi- 
num  Cxsares  facios  vidit,  ea  loca  reliiiqiienda  sla- 
tuit  in  qiiibus  agcbat,  etad  patrcin  Constuniium  pro- 
ficisci ,  qui  apud  naiiones  iransalpinas  erat,  et  in  Bi'i< 
lannia  plerunique  vivehai.  Eadem  habet  Aurelius 


S  J.^Lt^"i'£^iVr.  eincSV:! "  y--r-^  librolSe  C»s,rib»s.  scr.bens Co„s.a„u„«.„. 
pwna  in  hunc  locum'  irrepsit  ex  superiore. 

Bonam  mortem.  Id  est,  iion  coactani  vi  lormento- 
rum,  sed  facitem  et  absque  cruciatihus  :  cujusmodi 


suni  prosectio  venaruiu,  sirangulatio  el  venenuin. 
Infra,  cap.^Bde  Severo  :  Quo  facto  nihil  aliud  iiwpa- 
travit,  ni$i  bonam  morlem,  Nam  venis  ei  incisis,  leniler 
mori  coaetus  e$t.  Et  cap.  30  <ie  Maximiaiio  Hcrculio  : 
Pouremo  dalur  ei  poiestas  liberm  mortis,  ac  nodum  m- 
formis  lelhitrabe  neclit  ab  alla.  Sed  in  hoc  Lactantius 
adver6antem  sibi  Tacitum  habet,  quod  ait  Severum 
leniler  inuri  cuactum  incisis  venis.  Nam  Tacitus, 
lib.  XVI  Annalium,  exiremo  agens  de  Petronio,  qui 
eo  geoere  morttsextincius  est,  ait :  Hox  lentitudine 
eMtus  gtaves  crudatus  afferente, 

CAPUT  XXIII. 
Censrn  in  provincias,  Censualis  professio  duo  con- 


cujus  jam  lum  a  puero  ingens  potensque  aiiimus  ar- 
dore  imperitandi  agilabalur,  cum  lolcrare  neiiuiret 
Sevcrum  et  Maximinum  faclos  fuisse  Cajsares,  se  vi- 
delicet  prxtermisso,  ftigae  commenlo  (quod  apud  Eu- 
sehium  quuque  legitur  in  libro  primo  de  viia  Con- 
siantini,  cap.  20)  in  Britanniam  ad  patrem  Constan- 
lium  vii:c  uhima  agentem  pervenisse,  eoquc  tiioriuo, 
cunctis  qui  adernnt  anniteiitibus ,  imperiinn  cepisse. 
Sed  in  Epitome  Victoris,  ubi  eadem  repeluntur,  niale 
scriptum  est  Constantinum  juvenculuin  a  Galerio  iii 
urbe  Roma  religionis  specie  obsidem  tenlum  fuissc ; 

2uod  post  Epitomen  illam  scrip^ere  etiam  Baronius , 
iamdenus  et  Morinus.  Verum  Galerius  Komaiii  luni 
temporis  non  viderat,  ut  ccrto  colligitur  ex  capitc  27 
isiius  operis  ,  et  nunquam  pedem  in  urbem  inlulit. 
Pra^.terea  constans  esl  oinnium  Scriptorum  opinio , 
eum    obsidem  apud  Diucletianum  ei  Maxiuiianum 


359  SIEIHANI  BALUZll  «• 

fuisse,  niwinwi  in  Bilhyni^  .  uhi  Diocletianns  liabi-  A  transgressus ,  ad  pairem  Cmstantium  venU  apud  Bono^ 
lahai.  AU|ue  14  eerie  (tocei  Pr:u:vgor9^&  »imU  PUocium,     «iant 


cod.  6:^,  e(  (olligitur  eiiam  e\  poHiia  &anciorum  lUe 
irooUaiii&  et  Atexaiulri  •'^pud  cumdcm  PhaUum  cod. 
264,  e(  e*  pu^hio  in  W)io  primo  de  Yi^  CpiistJiii- 
tini «  c^.  Id.  Si  ver^  o^^eni  quoi  Nicephoriv»  C^Uis- 
tus,  lii).  vu,  CiHi.  i8,  retea  4e  Cgiuslai^inQ ,  hx^ 
Uiscret^ia  raptecojKurMiripo&&et.  Aiie^iJuUui^i^n- 
tiinn.  queui  iUe  CQusiaul(,'m  uouiiuat,  pH^umO>n* 
stiiiliuuiu  tina  ciiiu  mirc  Bouiam  adduci  C^raMi^ « 
Ycritum  %iiiem  ue  \^\'\  ahs^irdi  quic«iua^u  a  TUe^iiora 
legitiiim  uxore  sui «  quaj  C<;Misiuuiiui  noverca  erat , 
per  zeloiypiam  ei  coujiigalem  irmulaiiouem  acciderel, 
eura  NicoHiediam  ad  Diocleiia^um ,  «^i  U)lcM,m  G^- 
lerio  Maximianogeucro  crai,  misi^e  ,  il^ii^uc  illum 
in  palali<»  apiid  lmpera(orcm  vi^issc.  Ante^uau^  vero 
hinc  recedam,  admoucMdus»  e&i  t^clor  Uunc  locum 
ex  Epitome  Vi^tari&  iu  alicnum  seii&um  a  (i^roui^ 
csse  irauslaium ,  duiu  ifux  illic  dlcuuiur  de  ^'^oJKiau- 
tiuo  religioms  specid  oh^de  leulo  a  Ga^^io,  B^rmuiis  ^  da 
Chrisiiana  :  ^ive  (luod  iu-  "  loi 


Subhtis  equis  pui^Hcis.  Zozimus  in  libro  sccando 
tiarrat  Cimstaiitluum,  veriium  ne  fiirle  fugiens  appre- 
hciidcreiur,  equos  stabularios ,  quos  respnblica  ale- 
bal,  cum  primun^  aliquod  stabuluQn  aitigissel,  mutt^ 
lasse  et  inutiles  reliquisse;  cumque  id  de  loco  in  lo- 
cuiii  pcrgeus  f;)cereL  ev^Iusisse  ab  ulleriore  progres- 
sioue  persequentes.  Eadcm  ferme  le^uutur  in  Epiieme 
\ic*oris. 

Cursuipu^/tcus.VideCasaubonum  in  notisad  9par* 
tiauum,  uUi  tpulia  d^cte  et  erudite  disserit  de  cursf 
pubiico  et  liscali. 

Pervenit  ad  patr^nu  Duo^im^  kalendas  aiigast?, 
ut  ego  quidem  arhilror.  Nam  in  veteri  calendario 
edito  ab  llerwarto  kec  ad  eam  diem  scripta  sunt :  Ad* 
ventus  Divi ,  id  est ,  Conslaniioi ,  ui  maiiireslum  est. 
Ouippe  calendarium  illud  scriptum  cst  eo  imperaute. 

ui  vero  puiant  eum  perveiii^se  ad  patrein  8  kalcn- 


u.i$  au^usii ,  liinc  de^epii  ^uiit«  quod  Auielius  Yic- 
lor  iii  lihro  de  Cacsarihiis  ,  qt  alU  veleres    scriburU 


intcrpretalur  de  rcligioiuJ  .         ,       . 

venis  lielena  chrisliaua  matre  uatMS«  ot  p:itre  Cou-       illumiuBritauuiamadpatremCunsUiniiumvrtPuliima 

hlantioergaChrtstiauo&prQpeushtre.speciuienaiiiftiod      agejiieui  perv4*nis$e;  quo^  verha  sic  iiilcrpretantur. 


edidisset ,  quo  patrociiiari  viilerqtur  ei  religt«ni ;  sev 
quod  Gum  iIoiihi;iutius  adi>iod(iiu  favorohilis  e3set 
nosiris  hominiWs  ,  apud  Galeritim  de  prodUa  avita 
superstitiooe  itisuspiciauem  vcucri^  Quaxu  oh  cau&ain 
ceiisel  Coiislaiitiiium  in  CHSiudia  leutiiui  Uom:u  a  Ga- 
lerio  htco  vb&idis,  ut  obi^iiiiu  rctigiouis  arropitk  iuir 
pedirei,  ne  optiiu;B  iudolis  juvouis  pairi  succuderet 
Verum  baccirvuitioneo|vis  uau  crat  ad  eiplicaAuium 
buiie  locum  Ifipitomes ,  cujiis  siiuplcx  ei  apei  ^i  oar- 
ratio  est.  llliid  tavtum  yoluit  auctor ,  Coustautinuip 
ohsidem  apud  GaleriuHi  fiiisse  retigionis  specie,  id  esl^ 
specie  aiuorii4  pr«xciptti  ei  oflicii ,  timqiuim  si  eum  a 
paire  peliisset  erudiendum  io  re  iiiilitari  ct  Ih  arte 
adiuinisiraud.e  Ueipublicic.  Nam  neque  tum  (leieua 
chrisiiana  erat,  hcc  CUristiauidtuum  Constantiivo  ob* 
jecii  Galerius,  homcx  suvcrstiiiosus,  cum  Oiocleiu- 


qtiasi  necesse  sit  illuin  quiin  extremis  crat  rooriuum 
(iiiise  slatim  post  adveiitimi  Coustanlijii.  Oe  ejiis 
porro  adveulu  ad  Coustautium  patreii),  et  de  his  qua 
tum  civca  Gmstaptiiiiiiu  gesu^Lsunt,  vide  Eusebitim 
iii  lihio  primo  de  Vim  cius,  cip  21 ,  et  Politiam 
sauctorum  Metrophaiiis  et  Alexaodri  apud  Phoiium. 
Perxeiiit  auiem  ad  paifeui  e  Nicfuuedia ,  non  vero  e 
Uoma,  ut  laUo  scripsli  Camdenus  iu  Biilannia  sua, 
pu£.  5^,  de^eptus  ab  auciore  Epitomes  Victoris. 

iuip.  per  manus  tradidit,.  Laclamius,  lib.  xi  In- 
stitm.,  cap.  4  :  Vixit  enimustfue  ad  senectutcnk^  re- 
Quumque  per  manus  fitio  tradidit, 

Imperium  tradidit,  Idem  scrihil  Eusebius  iii  lihro 
primo  d4)  Yita  Constantiui,  cap.  25.  Quarc  frusira  4o- 
sephus  Scaliger  m  auiiuadversiouibMS  ad  COrojiican 
Euscbii  redarguit  amioreni  l^oiiiiai  sanciorura  Mciro- 


iius  ceiiserei  filios  Uerculi  ei  Cmisiautii  creandos  eJise  C  phanis  et  Alexandri ,  quod   scripserit  Constautitium 


Cic^ares.  Aliis  anihus  juveueMa  a  sumtiM»  f^gio  ror 
movere  CMiaius  csi  Galerius,  in^idiis  uimiriim«  ej&po- 
Bcudo  eum  variis  pericuUs, 

Jaindudum  (rustra  repetiertd-  Ha^  Terba  nou  ha^ 
beniur  in  veieri  codice.  Quoniam  vero  i>ensu«  ccint 
niutiluh  ,  et  cotibtabathcicaliquiddeesse^nos  ha;c  duo 
vocahuln  addidiiuus  propter  auclAJi  itaietii  Fragiiienti 
de  Constaniio  Cliloro,  iu  quo  ita  legilur  :  Consianli- 
nus  olfses  apud  IMoctetiaaum  et  iialmium  $uk  mdem 
fortiier  in  Asia  milHavit ;  quem  posl  depositum  impttrium 
Oiocteiimn  e$  Uercutn  Caustantius  a  GaUno  repetiit : 
sed  hunc  €alerius  objeeii  ante,  phuiims  pericuiis,  kUi\- 
nieii,  si  quis  hiatuin  iilum  bis  vefhis  w>n  posse  snp 
pleri  exisiimat ,  pro  his  substitucie  pol^i  uou  vidB- 
r^,  aut  aliquid  siiuile. 

Insidiis  t^peliverat.  Idem  Fra|(meniuoi  :  Sed  kune 
Galerius  okjecit  anle  ptmeibus  peri^^ulis,  !<hm  et  i^  Smc- 
matasjuveHis  equestris  mititans  feroeem  barbarnm  ca- 
pittis  tt^ntis  raptum  auie  p§des  supptioem  (iatgrH  impe 


:i  Coustautio  morieiite  successorem  iu  imi  eri«>  desi- 
gnaium.  Ncquc  iye  consen^us  mijitura,  cui  initia  im- 
|>erii  Cousiaiiiiuiaui  assiguatScaliger^quicqtiam  orjor 
ludicaJ,  adversttt  ca  qu9?  scrihit  aiu:tor  Poliiia^  Pro- 
hat  hocEumeiiius  in  pauegcyrico  Coii&Lautiui,  iihi,  cum 
4ixissei  Ca«$taniitium  mauiiesia  seiiteutia  p.iiris 
electuiu  (aisse  impcratorem  ,  mo^  suhdit  :  Oii  botti, 
^uaata  Constdmti^m  pi^m  etii^n  in  excessu  suo  fericiiate 
4m(t«tis !  impp^fUor  IfOfisitum  faciurus  in  atlum  vidit 
^em  retiaquebat  hauedem.  Jllico  ernm  atque  ille  t^rris 
(uerat  e^cemptuSf  uuiv^rtus  in  te^  consen&it  exercittis^  te 
omnium  mentes  oculique  signqrunt,  Uem  Juli^vm^  im- 
perator  in  oratione  priuia  ad  Constatitium  :  Igiiur 
quemadmodum  pater  tuus  post  pareniis  sui  obiium,  non 
niodo  ipsius  judicio ,  v^ruiii  etiom  exereitumn  omnium 
suffragio  imperium  sit  adeptus ,  quid  esi  quod  dili' 
genlius  prosequamur?  Orosius ,  lib*  vii.cap.  if  : 
Constanttus  vero  Auguslus  summai  mansuetudinis  et  cl- 
vilitalis  in  Britannia  niortem  obHt ,  qur  Conslantinum 


ratoris  adduxerat.  Beinde  Gjoteria  mittente  per  patsukmy  ^  filiuin  ex  concubma  tlelena  creatum  imperatorem  Gal- 
equo  ingressus  suo  vimn  ceetem  fecii  ad  Stirmatas ,  ex      tiarum  retiquit. 


quibus  piurimis  stiratis  Galesia  victariam  reportavit, 
Tunc  eum  Gaterius  patri  remmt.  Vide  eiiam  Eusebium, 
lib.  1,  de  Tiia  Coufitantiui,  cap.  20,  e4  AunaAee  Zo- 
uarae. 

Feris  oi/Vffra/.  Pnaxagoraft  iii  Ubro  de  Geali&  Gqa- 
stauiiiii  ait  Gulepium  Muxtmianttm  iiisidiasadoleftceoti 
letendisse ,  ei  ad  puguau»  cam  (eno  leone  ineuudam 
composuisse,  iUuui  veru  femn  Mi^erasse  el  oecidisse. 
Eadem  habet  eiiam  Zonacas  iu  Knperio  filiO0lciiaui. 

Sigitlum,  Id  es4 ,  epislobia  miMopiaiu.  sigilla  niu- 
nitaui.  Vide  Gio»«ar4um  Diifresuii. 

A  Severo  tmeretw,  tlmppe  e  Niotfmedia  mtiKA  in 
Galliam  pergendum  erat  uer  Italiaro,  ubi  Severvs 
hnperitabat.  Fragmeuium  de  Consianiio  Chloro,  pag. 
471  :  Qtu  ut  Severum  per  Ilatiam^  ttausimM  vUaset , 
summa  festinatione ,  veredis  post  se  truncatis  ,*  Alpes 


Rcquiein  vitce  accepit,  Fasti  Idatiani  GonstantiA  vi 
et  Maximiaiio  vi  consulibus  :  fHs  coss,  diem  funcius 
Constantins ,  et  postea  levatus  est  Constantinus  b  kat, 
aug>istL  Chronicon  Eusebii  :  Constantius  sextodeeimo 
imperii  anno  diem  obiit  in  Britannia  Eboraci ;  ibidem- 
quesepultus  est,  si  vera  sunt  quap,  de  ^us  lumujfo 
qarraiitur  a  doctissimo  viro  Guillelmo  C^mideno  in 
pagina  $72,  Britaiiniae.  Coiitigit  istud  anno  Ghristi  3M, 
ut  recie  adversus  Petavimu  conlendit  Vaiesiits  in  aii- 
notationihus  ad  Eiischlum.  Tum  vero,  ut  Socratcs 
aii,Const^iniinuscreatus  est  imperaior  fn  locum  pa- 
tris  bui  Consumlii ,  qtu  antc  diem  octavum  kaleuda- 
rum  augusti  excesserat  e  vivrs.  IHc  est  itaqiie  pri- 
mus  annus  imperii  CoHSlaniim.  Unde  iu  vetustiss;ino 
eaieodario.  i4aleg;iuir  aiMidUerwaMrl4|m#  Piiiob^Mm : 
8  kat,  augusti,  nat,  divi  Constantini.  Male  ergo  iii  li'** 


M 


NOTiE  IN  LIB.  DE  HORTIBUS  PEnSECUT.  CAP.  XXV. 


Hf 


bro  prhM  llttlorl»  tripaftiiii,  et  in  libro  itiidecifDO  A 
llislorlae  niiscellaneae  scripUim  esl,  Conslantinum 
fac4iiiii  esse  imfieratereni  6  kn\,  niigiisii.  Curoenius 
tn  panef fWoo  sapra  iandaio  :  0  fortwuUa  H  mme 
ommbus  beoUor  lerris  BrUtmma ,  qiuB  CHistaniinum 
Cirsarem  prima  widisii ! 

Christinnos  ciiUui  reddere,  Lacianttiis  in  (R*aefalloiie 
liliri  priini  diTifiarani  Insiiiulioiiuni  adConstantininn : 
Mam  eum  iile  die$  feUcisiimus  orbi  lerrarum  illuxisset^ 
tfiio  te  Deu$  summus  ad  beatum  imperii  culmen  evexit , 
saluiarem  umvertis  ei  opiabUem  priticipaium  prwciaro 
initio  auspicatus  es^  cum  eversam  subUitumque  justitiam 
feducems^  ieierrimum  aUorum  facinus  expiasli, 

kesiiiuta,  Puui  repoiiendum  restitudo,  tla  ut  lega- 
tnr :  Uo!^  fuii  prima  ejms  wanciio^  samcim  retf^ioms 
resiiiuiio,  Colanbtis  repoiiit  resiiiwta, 

CAPUT  XXV. 

Inusgo  ^us  abiata,  Eumeoius  iii  panegyrico  Cons- 
laDlini  :  Ei  tpumquam  iu  ad  seniores  principes  de  ^ 
summa  repnklica  quid  fieri  pUcerei  retuliues,  pranse-  * 
utruni  iamen  studiOy  quod  iHi  maxjudicio  probaverunt, 
Vir  elariftsimus  Hadrtauus  Valesius,  tii  libro  priino 
rerum  Franeicaru»,  pag.  ^,  lieie  per  seniore} 
priiietpes  inlelligii  Di(»eiet  anuin,  MaxiHtiaiium  Her- 
euiiuiu  et  Galeritim  Maxrmiaiittiii,  quos  ait  compro* 
basse  faeiiun  mililum  qui  Ctinstaniino  ptirpuram  in- 
jeeeraiiH.  Paiieiiir  vir  dociisHmiisme  abi^aseiiten- 
tia  reeedere,  cuin  cerlnm  sil  irallas  tum  Dioeletiani 
et  Heretilii  fiartesin  repuUica  fuisse,  adcoque  nul- 
Imn  oporx  preliutn  fuisee,  ut  ad  eos  Consiantinus 
referret  de  imperio  sibi  delnto.  Senioresergo  prin- 
eipes  interpretor  Galerimn  HaxiiniaHiim  Aiigubtum, 
SeTmHnetMaiimiiiiniiC^esares.  Quanqiiam  hiic  valde 
ineKao,  ut  existifnetii  rel.iiutn  ad  solum  Galerium 
fui^se,  ffiii  tum  sohis  erai  rerum  dominus  :  sed  Eu- 
flMnium  pro  inore  oralorum  ex  (ormuia  locitlum 
esse,  et  ad  cunetos  principes  retolisse«  qusB  de  uno 
lantum  dici  debuerant.  Laureat^im  aotem  imaginem 
dixit  Lactamius,  quouiam  qm  res  la*tas  ei  beiie  G 
gestas  mnitiarbant ,  laurealas  tabdlas  allerebant,  iit 
piurtbns  expticat  Saimasii»  in  notis  ad  Lafiipndfimi, 
pag.255. 

Pnrpiiraoi  mtttl.  fcislgne  regia  diginlatis.  ut  ail 
Lactantii»  lib.  iv  Institul.»  eap.  7  :  Nune  Bomanfs 
iudmts£nium  putpurce  tnsrfne  est  regite  diffnitaiis  as- 
sampim.  Non  indigebat  Conslanlinns  purpura,  quum 
ad  euni  Galerlos  mitterei,  com  ilkam  in  initio  inipe- 
rii  ae«episset  a  militibus.  Eumenius  in  loco  paulo 
aate  landato  :  Purpuram  Haiim  tibi^  cum  primum  tui 
fecit  ^estus,  milites  utHitati  publicie  ma^s ,  quam 
tuis  affectibus  servientes,  injeeere  laerymanit,  Sic  Pro- 
bus  aRreepit  pvrpiiram.  Auclor  FlaTius  Vopiscos  iti 
Hiiro  de  Vita  ejns :  Ormntiteftatii  pailio  purpureo,  quod 
de  statua  tempH  oblaium  esi,  Item  idem  in  SaluruHio : 
ibi  lamen  cmn  cogitare  ccepissei  luium  sibi  non  esse^ 
ti  prioatus  uivereiy  deposita  purpura  ex  sinmlacro  Ve- 
nenf ,  cyclade  uxoria  miHiibus  circumstantibus  amictus 
et  adarattts  esi,  Qiia  de  ro  vide  Casauboni  nolas  in  |. 
Capitolrnum.  Veriim  iddecenthis  fteb.il,  cum  piirpQra  *^ 
tribuebaiur  a  princrpe.  lia  Sevems  accepit  ab  fler- 
ciiiio.  Naxtminiis  a  DiocletiaDO,  rirrsum  Herctilius  a 
ftiio  Blaieniio  Ronue  imperaiite.  Nam  biiic  ostende- 
batar  Odnsensiis  in  novnm  principem. 

Extra  msmermn,  Id  esi,  pr»;ter  qnatoor,  ne  muta- 
ret  dispoutiDuem  Diocleiiani ,  quam  ipse  tantopere 
dixerat  debere  oiistodiri. 

Severum  Aug.  nuncuparet.  Certuin  est  Severum 
huiic  nuncupaium  fuisse  Augustum ,  enm  id  mimmi 
4»ceaitt,  qui  apod  A^h>lium  (kseonem  reperiantur. 
De  lenipore  quo  titultim  Angiisti  snmpsity  non  adeo 
coMUrt.  Sunt  tfui  scribmtt,  inquit  Panvinius  in  libro 
secaiido  PastonMn,  emn^  cum  adttenut  Maxentium  cum 
estereOuveniret^  seipsttmAugustwnappellasse,  Quara 
senteiitiaiii  ampleetifur  Tristaniis  Santamaniius.  Du- 
biurir  non  potest  quin  M  evenerit  paulo  antequam 
BwDan  proflebeeretur  adverstis  Maxentiuni.Verum 


id  fticlum  non  est  occa^ioae  siiittpti  a  Maxoatio  itnM* 
rii,  sed  eo  tempore  quo  Constaniiiml  (^otnr  a  Gn^ 
lerio  reniintiatus  est  post  morien  ConstaNiii,  id  est, 
anuo  Christi  306  exeunte,  ut  arbitror.  Qiia  de  re 
postea.  Porro  biuc  etiam  colHgi  potest  Severum  di- 
gnitate  Augusti  ornalum  fuisse,  qiiod  cum  Galerius 
imperium  Licinie  dedit,  id  est,  Augustum  cre:ivit, 
eutii  Lactantiiis,  cap.  24,  scriliii  snbstiiuturo  fiiisse  m 
lociun  Severi.Qttod  plaoe  verum  iion  estet,  si  Seve-* 
rus  non  fuisset  Augusius.  Ocoo  CsrtaroRi  ei  Augustum 
a  Gaterio  dictum  Iradit :  sed  tempns  nen  aniiotat. 
Sed  Cwsarem,  lam  antea  ostendimus  Consuinti- 
num  noii  fulsse  factuin  CaBsarem  euoi  Severo  ei  Ma- 
ximino.  Qtiia  lauien  ex  nuromis  constat  euni  fidsse 
Ctesarem,  et  liacieniis  viri  docti  fHisira  quaisiorimt 
tenipus  qao  ad  eam  dignitaiefn  evecias  esi,  oper» 
preiiuin  videtor  beic  aliquantisper  iNimorart,  Ht  istrna 
nuiicupationis  initia  constituamos*  Nam  ctliti  auctor 
panegyrici  Maximiano  et  Goiistaniiao  dieti  posC 
iiuptias  Fausbs  doceat  ConsUntinnm,  etiM  ei  pater 
iniperiudi  reli<iutssot ,  Cseseris  tafnen  appollatioiM 
coutenium,  expectare  uiaNiisse,  ut  idem  illum  de- 
elararet  Augustom ,  qui  patrem  ejus  ConstaitltiHii  eo 
tihilo  decoraverai ,  uei|ife  dical  quo  teanpore  i>(iid 
fectum  sit,  rcs  nubis  iiitegra  est,  lanqnain  si  veiusii 
illius  scriptoris  auctoritaie  careremus.  liaque  slo 
coiisiitiiere  debennis.  Constantins  obllt  nni.o  Cbristi 
3(H>,  8  kalendas  augusti.  Ilutc  siatim  saecesstt 
Coiisiantiuos ;  et  cnin  laarctita  iinaj^  ^as  »41  Onle- 
rium  delaia  esscl,  is  Cofislanlinnm  GDesafxim  nun- 
cupavii,  ut  eum  de  secundo  locoy  quem  obtinelial  in 
locum  patris  suffeclns,  repceret  in  quarlum^  ei  sic 
posireiuuin  faceret.  Constaniiiiurti  porro  lum  C»*sa- 
rem  a  Galerio  nuneupatum  fuisse,  patel  ^ttaiu  e& 
capite  sequenti;  ubf  scriptum  est  GalerliYifi,  cnrfi  .itt 
euin  nuuiins  pertatirs  esset  de  Maiteniio  Romse  facio 
Imperaiore  Severum  arcessivisse,  ct  qalft  tres  Cmaret 
facere  non  poterat,  eum  horiatiim  esse  ad  rejicJeiMtuitt 
imperium.  fcix  quo  cerlissfma  conjectur.i  eofltgitiit , 
jam  iiiin  duos  in  imperio  Caesares  ftifsse,  niini' 
rum  Maximiuum  et  Constantlnmii.  Nam  ^everoa 
nuiicopatns  erat  Augustus  post  mortem  Con- 
siantii.  adeoqae  istic  noiy  eoniputatur  in  nu- 
mero  C.Tsarum.  Confirmant  hanc  inlerpfeiatlonefft 
verba  qu»  slailm  seqnamur  :  Satis  visum  est,  inuult, 
semet  fecisse  quod  noiuit,  id  est,  CoiisiantfnoYfi  m^mi 
nasse  Ci^refn.  Alioqui  enim  nihil  usque  ad  hune 
diem  fecerai,  quod  noluiBset,  iino  cuneta  fecerat  qure 
voliierai.  Constauiinum  ergO  puto  declaraium  a  Gale- 
rio  Csesareni  fuisse  aiino  eodem  506  exeunte.  Nam 
in  veteri  ealendario,  qiiod  eohnperanteserlptunr,  ab 
HcrwArio  primum,  dcln  ab  aliis  qnonoe  ediium  est, 
hajc  legunlur  :  8  kal.  januarii,  Naialis  Intkii,  Qol 
h)ciis  non  videtur  ad  alium  diem  rcferri  posse,  quam 
ad'eum'quo  Coi^statititius  pronuutiatus  est  Ca'Sar. 
Nam  qiiod  vir  clarissrmus  Petrus  Lambeclus  in  tibro 
quario  Commentariornin  lic  bibliotheca  Vindobo- 
neusi,  pa!<.  298,  liunc  nalalem  refert  ad  Constanlium 
aucioritaie  Fasioriini  rdaiiaiiorum ,  revtncilur  ex  ip- 
sisniet  eoruindem  Faslorum  verbis,  nbi  VeiraiiiO 
quideiii  deposrtus  dicitar  8  kalendas  jamiarii:  sed 
Constantius  ievatos  esi  Csesar  lantum  idibu$  martits 
sequentibus,  qui  cst  dies  natalis  COustaiitil.  Pneterea 
quoiies  iu  boc  caleiidario  legiiur  sinipficiter  nomen 
Divi  aut  invicti^  abs(|ue  alionoitiineaddiio,  certutn  est 
toties  debere  inteiligi  ConstaiHinum  Magnum.  Cxte- 
rum  nova  prorsus  est  optnio  viri  clarisslihi  Petrl 
Francisci  Chifnetii,  qni  in  notis  ad  Vigilium  Tapsen- 
sem,  pag.  i54,  opmatur  Gonstanlinum a  Galerio  Maxi- 
miano  creatum  Cscsarem  8  kal.  augusti  ahiio  Christi 
305,  cum  in  ejus  aula  tanquam  a  patre  datus  obses 
versaretur,  et  dehide  rursus  Ca.*sarem  declaralum 
Eboraci  in  Britannia  anno  sequenti  secundum  obitum 
Constantii  patris.  Sed  hsec  opinio  veritatenoii  constat. 
Postea  Constantinus  ntincupatus  est  imperator  t 
Maxiroiano  Herculio  bis  Augusto  anno  507,  cuin  duC- 
turus  esset  uxorem  Faustaro  HcrcuHi  filiaro.  lu  noa 


M3 


STEPIIANl  BALUZll 


5H 


docet  auclar  panegyrici  paulo  anle  laudali :  Dixmnt,  A  cum  Uberi  Corutaniim  Qaliim^  Orienti  Italicsque  prwe9- 

inqiiit,  licet  plurimtf  multique  dicluri  stn(,  ea  quibus      sent 

omnia  facta  vestra  summarumque  virmum  merita  tau- 

dantur,  sacratissimi  principes  Maximiane^  velis^  noliSy 

semper  Auguste,  et  Conslaniine  oriens  imperaior;  mihi 

tamen  certum  est  ea  pra!cipue  isto  sermone  comptecti^ 

quas  sunt  hujus  propria  twtituB^  qua  tibi  Ccesari  addi^ 

lum  nomen  imperii,  et  islarum  ccetesiium  nuptiarum 

festa  cetebraniur,  El  paulo  post;  Quidenim  aut  iu  ca- 

rius  dare,  aut  tu  carius  accipere  poiuisti,  cum  hac  affi' 

nitatevestra  et  tibi,  Maximiane,  per  generum  juventa 

renomta  sit^  et  tibi,  Constantiney  per  socerum  nomen 

imperntoris  accreverit?  Isla  quidern  ccrta  ct  manifesta 

sunt.  Ca*terum  Labbeus»  in  parie  prima  Chronologia 

liigtoricae,  pag.  225,  laudat  ejusdem  rei  testes  Euse- 

bium  atqueZozimnm,  apudquosego  nihil  istiusmodi 

reperirc  potui.  Quatuor  ergo,  ut  notalur  in  veteri  Ca- 

lendariu,  fuere  natales  ConsUntiui,  3  kalendas  mar- 

tii,  8  kalendas  augusti,  8  kalendas    januarii,  et 

pridie  kalendas  aprilis.  Primus,  ui  recte  observavit  |. 

vir  erudiiissimus  Carolus  Durresnius,  pertinet  ad  ^e-  ^ 

nuinum  Constaniini  naialem,  quo  nempe  est  in  luccm 

editus;  secundusad  eum  diem,  quo  patri  Constantio 

succcssit;  teriius  ad  eum,  qno  Casar  nuncuputiis  est 

a  Galerio;  quartus  denique  ad  euin,  qiio  iinpcratoris 

«i  Augnsii  nuncupaiionein  sorliiiisest.  Quinium,  qtiem 

in  dic  5  kalendas  aprilis  locat  kalendariuin  Pliilocali, 

non  puio  diversum  esse  ab  eo,  queui  ali»  ediiiones 

poiiunt  5  kalendas  mariias;  et  hiiic  arbiiror  eineiH 

dandain  esse  Pbilocali  editionem. 


7^  CAPUT  XXVL 
Maxentium  f,  Imp.  Fraginenium  de  Consianlio 
Chloro,  p;ig.  472  :  Subito  in  urbe  Ronm  prceioriani 
miliiesMaxentium  fitium  Herculii  imperatoremcrearunt, 
Eutropius,  iib.  x  :  Romo!  interea  prwioriani,  excitaio' 
tumultu^  Maxentium  Hercutii  fitium,  qui  haud  procul 
ab  urbe  in  viUa  pubtica  morabatur^  Augustum  nuncu- 
paverunt.  Idein  scribii  Eiisebius  in  Chronico.  Fuitille 
iilius  Maximiani  Herculii,  gener  vero  Galerii  Maxi- 
iniani,  ut  heic  et  supra  cap.  18  et  pauio  infra  c.  i7, 
docet  Luctantius.  Quod  etiam  iu  Epitome  Victoris 
ita  iradiiur  :  Js  Maximianus  ( Leg.  Maxentius)  carus 
uulti  unquam  fuit,  ne  patri  aut  socero  quidem  Gaterio. 
Et  Fragmentum  deConstantioChloro»  pag.472:  Gener 
apud  socerum ,  id  est,  Maxentius  apud  Galerium, 
Quare  miror  dociissiinum  virum  Josephum  Scalige- 
rum  in  Animadversionibus  ad  Chronicon  Euscbii  ini- 
rari,  qiiod  cum  Maieniius  fuerit  Herculii  Maiimiani 
fiHus,  in  nummis  lamenejus  iia  legatur :  Imp.  Maxen- 

TIUS  DIVO   MaXIMIANO   PATRI  SOCERO  iETERNA  MEMORIA. 

Nummus  hic  cusus  noii  est  in  memoriam  Maximiani 
patris,  sed  Galerii  Maximiani  soceri. 

Casira  prasioriu  susiulerat.  Non  omnino  :  sed  dimi- 
nuerat.  Alioqui  eiiim  quomodo  Prxtoriani,  si  nulH 
fuissent,  Maxeniium  imperatorem  nuncupare  potuis- 
soni  ?  Kecie  Aurelius  Vicior  in  libro  de  Caesaribus  : 
Uinc  etiam  quasi^  truncatce  vires  urbis^  imminuto  prm" 
toriarum  cohoriium  aique  in  armis  vulgi  numero,  Ubi 
forie  legendum  :  atque  inermis  vulgi, 

Occisis  judicibus.  Abeltio  prius  interfecto,  inquii  Zo- 
ziiiius,  quod  is  prcefecli  urbis  tocum  obtinens ,  horum 
molitionibus  adversari  visus  esset. 

Turbaius  est.  Gaierius  Maxiniianus. 

Tres  Ca'sares  f.  n,  poterat,  Obstanie  dispositione 
Diucletiani,  quiauos  Aiigiisitts  esse  debere  insiiiuerai 
duos  Caesares  ;  eainqiic  disposiiioncm  servaverat  Ga- 
leriiis,  cum  Augusii  niiiicupniionein  accepii.  Postea 
tamen  tres  Ciesarcs  facti  suniaConsianiino  et  Liciiiio 
annoCliristi  5i7.  Crispus  niininini,  ConsiaoiiusC<»n- 
slantini  fiiius,  et  Licinianus  filius  Liciuii.  Deinde 
victo  occisoque  Licinio,  exliiiciis  quoque  Crispo  et 
Liciiiiaiio,  Constaniiiis  ct  Coiistnns  niinores  filii  Coii- 
stnniiiii  facti  suitt  Cjes.ires  variis  teinporibus.  Ad 
qua;  lempora  referenda  est  illa  Eutropiiobservaiio  ex 
libro  deciino  :  Eo  lempore  res  Romana  sub  uno  Au- 
guslo  et  iribus  Ccesaribus  ( quod  nunquam  alia^  fuit, 


Maxentium,  In  veteri  libro  legilur  Manmianun^ 
sane  mendose,  sicut  paulo  ante  vidimus  eumdem  er- 
rorem  commissum  fuisse  in  Epitome  Vicioris. 

Patemos  nuUtes,  Qui  erant  in  exercitu  Severi,  ut 
dicitur  paulo  supra. 

In  Campania,  Alii  omnes  Naximianum  Herciiliura 
tunc  temporis  in  Lucania ,  quo  se  coniulcrai  post  ab- 
dicationein  ,  fuissc  conseniiuni,  ut  Eutropius ,  Zozi- 
miis,  Suidas. Itique  sicconstituenda  resesi,  secessisse 
quidem  Herculitim  in  Lucaniam,  cuin  deposuissei  iin- 
pcriuin  :  scd  iuin  cum  ista  agebaniur,  in  Cauipaniam 
venisse ,  ut  inde,  lanquam  e  propinquo ,  miliiuro 
prxtorianorum,  qui  Roma;  iendebani,  aninios  tcntare 
ac  sollicitare  posset,  el,  si  dareiur,  aui  imperium  re- 
sumerct  quod  invitus  deposuerai,  aui  Maxentio  lilio 
procurareL  Nain  ista  per  longum  tempNoris  spatium 
iractat:!  ab  Herculio  fuisse  docet  Aurelius  Vicior  in 
libro  dc  CxsarilHis  :  Jnterim  Romas  vulgus  turmteaue 
praiioricB  Maxenlium ,  retractante  diu  patre  Herculio^ 
Jmperatorem  confirmant,  Miror  auiem  celelie.rrimuro 
in  rei  nuinroariae  cognitione  virum  Saniamanlium  in 
contrarium  oinnino  sensum  traduxissc  hunc  locum, 
tainquam  si  Maxentius  retraciante,  id  csi,  repugnanla 
paire,  fuissct  faclus  im|[)erator;  qiiod  ciiam  placuisse 
video  doctissimo  viro  Hadriano  Valesio.  Sed  eos  de- 
cepit  haud  dubie  falsa  Andreae  Schotti  admoniiio, 
scribentis  heic  vocem  relraciante  idein  fignifioire 
quod  detrectante,  Retractare  idein  significai  ac  Irac- 
tare.  Lactantius,  lib.  ivlnstiiut.,  cap.!i8  :  Quiauiem 
omnia  qwB  ad  cultum  deorum  perlinent  retraciareut^ 
et  tanqmm  retegerent ,  tt  dicti  sunt  religiosi.  £t  paulo 
post  :  Religiosos  aretegendo  appellatos,  qui  retraetenJt 
ea  diligenter^  qum  ad  culium  aeorum  pertineant,  iiiite 
libri  Retraciaiionum  sancti  Augiistini.  Sufficiuntenim 
haec«exempla.  Postquaui  ergo  Maxentiiis  factus  est 
imperalor,stalim  Maxiinianus  ab  eo  evocatiis  Romam 
profectus,  paulo  posi  Severum  morti  tradidit;  ac  mox 

Q  in  Galliam,  illic  filias  Fausta:  nupiiascum  Ctmstaniino 
celebravit  ea  xstate,  qiia  Galerius  cxercituni  duxil  in 
Italiam  adversus  Maxeniium,  ut  visnri  postea  sumiis. 
Quare  miruni  in  modnm  deceptus  cst  Petavius  auc- 
toriiate  anonymi  Scripioris,  de  Conslantio  Chloro  res 
eo  quo  gesias  sunt  ordiiie  non  referentis.  Scribit 
ergo  Petavius  in  libro  xiii  de  Doctrina  temporum, 
pag.  713,  Galcrium  Maximianum  cum  ingeniibus  co- 
piis  Roinain  advolasse  anho  Chrisii  507,  ci  comiemp- 
tum,  et  a  plorisque  suorum  desiiiiituni  abiisse  in  II- 
lyricum,  Licinium  fecisse  Cxsarein ,  et  Sardicam  re- 
gressum  esse  :  tum  Maximianum  Herculinm  nd  spem 
creclum  resuniendi  fastigii  Roinain  advolasse  e 
Lucaiiia,  Diocleiiaiiumque  utidein  faceret  adbortatum 
esse;  posiea  Severum  perjurio  deceptum  custodiae 
tradidisse  ac  jugulasse  :  deinde,  cum  insidias  Maxen- 
tio  strucret,  pulsuni  Roma  in  Galliain  ad  Constaiiii- 
num  venisse,  eique  liiiain  Fansiam  collocasse,  et  eum 
Augusii  anpellaiione  donasse.  Quae  omnia,  noii  saiie 

l^  contra  fideoi  Historia;,  sed  periurbaio  prorsus  lem- 

^  poruin  ac  reruin  ordine  scripta  esse  nullus  est  diibi- 
landi  locus.  Foedius  abcrravil  Seihus  Calvisius,  Ma- 
xentium  iuiii  demum  imperiuiii  invasisse  scribeni^ 
posiquam  Conslanlinus  a  MRxiiniano  Herculiocrcatus 
fuissoi  Aiigusius,  el  Maximiauuui  a  Roinanis  pcrsua- 
suiii  anno  sequenti  resumpsisse  unperium.  At  quo- 
modo  Constaniinum  declarare  poiiiii  Augusiura  is, 

-  qui  neque  Imperator  essei,  neque  Augustus? 

Rerum  novar.  cupidus,  Eadem  de  Herculio  tradii 
.  Julianus  iinperator  de  Cscsaribus. 

Deposueratinviius.Cuusi»nsesi  emnium  Scriplorum 
senteuiia ,  si  incertum  panegyrisiam  excipias,  qui 
Hercnlii  Maximiani  et  Constantini  laudes  proscculiis 
est.  Iii  nuptiis  Constantini  et  Fausiae,  omnium,  iii- 
quam ,  scriptorum  senieiitia  est,  hunc  Maximianiiin 
inviiuiii  deposuisse  imperium.  Verum  itli  aliler  haiic 
historiam  narrant  i)iiamLactanlius.Hicenim,cap.  18, 
docei  Herculiumabdicare  coactuiii  a  Galcrio,  uh  eoqua 


SI5 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXVH. 


840 


territum  injcc4o  armorum  civiliiim  mctu.  Alii  conira 
scribunt  Dioclelianum,  cum»  ingravescente  sbvo  ,  pa- 
rum  se  idoneum  moderando  im|)erio  esse  sentiret» 
auctorem  Herciilio  fuisse,  ut  In  privatam  concederenl, 
eique  a:gre  eollegam  obtemperavisse,  sed  taineii  ob- 
leinperavisse. 

Libenler  arripuit,  Purpuram  qiiam  deposiieral.  In- 

certi  panegyricus  paulo  ante  laudatus  :  Fecil  enim 

lioiiM  ipMpro  majesiale  nominis  lut,  ut  ostenderet  pos* 

se  se  etiam  imperatoribus  imperare.  Abduxit  exercitus 

SHos^  ac  tibi  reddidit ;  et  cum  ad  sedatidos  aninios  auC" 

toritatem  privati  principisattuiisses^suppiices  tibi  manus 

Undens  ,  vel  potius  queribunda ,  ciamavit  :  Quousqtte 

hoc^  Uaximiane,  patiar,  etc.  El  paulo  posl :  Imperasti 

mideni  rogaius  a  fratre,  rursns  impera  jussus  a  matre. 

Purpuram  racilc  resuntebnt  tlerculius,  quippe  qui  ter 

sumpsisse  invenilur.  Alqiie  hoc  pessiuium  oxemplum 

caiisa  fiiit  mortis  Liciuii ;  queui  cum  Constanlinus  vi- 

eisset,  ac  ei  vitam  conccssissei,  postea  Herculii  Maxi- 

miam  soceri  sui  molus  exemplo ,  ne  iterum  depositam 

purpuram  in  permciem  Reipubliae  sumeret ,  lumultu 

militari  exigentibus  in  Thessalonica    iu$sil  occidi;  ut 

legtiiir  in  Fragmeulo  de  Coustantio  Culoro,  pag.  475, 

Bonifacius  viii   tin>ens  uc,  si  Caelesiiniis  v  tiberam 

viiam  ageret,  poutificatum,  quo  se  abdicaverai,  resu- 

roerel,  eum  in  custodia  dctiucri  jussit.  Cui  praeiverat 

Callisti  II  cxemplum  erga  Buriliiium. 

'   Ravennamconfugil.  Zozimusiu  libro  secundoscribit 

llerculium  circumvento  sacramentis  Severo  persua- 

sisse,  ut  Ravenna  excedcns,  quo  se  conlulerat,  Ro- 

mam  venireteoque  pergeiiiem,  ubi  quemdaui  %h  lo- 

eum  venisset,  quem  Tres  taberiias  vocant,  ab  insidiis 

quas  eo  loco  Maxeniius  collocaverat,  apprebensum, 

inseria  laqueo  cervice  necatum.  Ificerti  panegyricus 

Constaiitino  dictus  post  victoriaiii  de  Maxentio  par- 

tam  :  Duxeral  ma^um  Severus  exercitum^  et  Itostem 

sMum  perfidia  desdrtus  armaverat,  Auclor  Fragiiieutj  de 

Conslnntio  Chioro,  pag.  472 :  Desertus  Severusasuis 

fugit  Havennam,  PerMaxentium  filium  (sic  enim  Icgen- 

dum)  evocatus  illuc  venlt  Herculius^  qui  per  perjurium 

Sevemm  deceptum  eustodite  tradidit,  et  capiivi  habitu 

in  urbem  perduxit ,  et  m  vitla  pubtiea  Appim  via:  trice- 

simo  mitiiario  custodiri  fecit.  Posteacum  Galerius  Ita' 

iiam  peteret,  illejugulatusest,  et  deinde  relatus  ad  octa* 

vum  milliariumf  eouditus  in  Galieni  monumento.  Ex  quo 

lo<o  collegit  llenricus  Yalesiiis  falli  Eutropiuiii  et 

Aurelium  Victorem,  qui  Severum  Ravenuac  occisum 

esse  scrihunt.  De  loco  igitur  ubi  Severus  viiam  fini- 

vit  controveriitur  inter  eruditos.  Nam  Scaiiger,  in 

animailversionibus  ad  Eusebium,  ait  nondubiiare  se 

qain  illai  Tres  taberuae  in  agro  Ravennaie  fueriut, 

neque  aiiter  colligi  posse  ex  verbis  Zozimi.  Contra 

Valesias  contendil  Trcs.  illas  tabernas  fuisse  in  via 

Appia  prope  Roinam.  PaVnm  aulem  probabile  est  id 

quud  Sigoniusiu  libro  seciiudo  de  Oocideutali  iuiperio 

collegil  ex  Zozimo,  Severum  Maximiaiii  lidem  secii- 

tum  Uavenua  excessisse,  alque  ad  Tres  taberiias  sese 

coiiiulisi^e,  haud  dubia  spe  ducium  urbeui  se  Maxi- 

miani  opera  recepturiim.  Quam  Sigunii  opiniouein  se- 

cutus  est  Hierouytnus  Rubeus  in  iibro  secuudo  Hi- 

stor.  Ravennatum. 

Venis  incisis.  Contrn  Zozimus  lib  ii,  ei  auctor  Frag- 
mcuii  de  Constantio  Cliloro  scribunt,  ut  paulo  anie 
vidimiis,  Severum  rraciis  laqueo  cervicibiisexpirasse. 

CAPUT  xxvn. 

Adinncto  Uaximino.  Cognomenlo  Daia  vel  Daza , 
qui  Orienlem  adininistrabat. 

Proficisdtur  in  Galliam.  Iluic  narrationi  fiilein  ad- 
slruit  etiam  Zozimiis,  taiiieu  etsi  in  rerum  erret  or- 
dhie  iiarrandaruui,  llercullum  inquieus  eo  conalu 
rrusimlum,  quo  Diocleiianum  pertrabere  nisus  erat 
ad  resumendum  iinperium,  rursum  versus  Alpes 
contendisse,  ut  commorantein  ibi  Conslanliuum  coii- 
venitet ,  et  filiain  ei  Fausiam  promisisse,  eoqiie  pro- 
luisso  implelo,  fallere  conatuui  hommem.  Ernt ,  in- 
quani ,  Zozimus.  Naiu  cx  capiie  27  ei  ^9  LaciiUitii 


A  pdtet  illum  bis  in  Galliam  profeclum  anleqnam  Car- 
nuutuin  peleret,  ei  Diocletianum  non  vidisse,  nisl 

CDsi  nuptias  Constantini  et  Faustae.  At  enim  quod 
actaniius  et  Zotimus  aiunt ,  Herculium  Consuntino 
filiam  promisisse,  aliler  legitur  iupanegvrico  incerti 
auctoris  dicio  iu  ntiptiis  Constanlini  et  FausUe,  ubl 
scriptum  est  Constantitium  eam  postulasse  a  Maxi- 
miano.  Sed  profecto  sicut  tuo ,  Lonstanline  ,  socero 
ante  est  conciliata  divinilas^  quam  ab  eo  pignus  ipsi  ca^ 
rissimum  postutares^  sic  et  nunc  quoque  in  hac  gratu» 
iatione  prius  ilia  dicenda  sunt ,  quw  m  te  considerans 
tantus  iste,  et  patemi ,  et  tui  auetor  tmpmt,  iaiatus  esl 
quod  petisti.  Ubi  interim  observandum  estillud,  qiiod  ^ 
ait  Scriptor  isiius  panegyrici ,  Herculium  esse  aucto- 
rein  imperii  Conataniini.  Qua  de  re  vide  qu»  supra 
dicla  suiit  ad  capui  25. 

Suoi  minoris  fiiim.  Heicadmoneri  convenit,  men» 
dofvc  in  veleri  codice  scriplum  esse ,  sic  minoris  fa' 
milia.  Intclligit  auiem  Faustam.  Sed  inquirendum 

1«  est  in  tempiis,  quo  nupttae  Constantini  et  Fauside  ce-> 

''  lebralae  siiut.  Certnm  est  Severum  Augustum  extinc- 
tiim  Tuisse  anno  Cliristi  507  iiieunte ,  quanqiiam  de 
mcnse  non  consut.  Postea  Maximianus  Herculius 
Fausla^  paier  in  Galliam  profectus  est ,  ui  Constauii- 
num  panibus  suis  conciliaret,  promissis  illi  Faustae 
minoris  filis  nuptiis  ;  eoque  promisso  impleto ,  ui 
Zozimus  ait ,  persuadere  conaDaiur  Constantino  ui 
discedeniem  ex  Italia  Galerium  Maximianum  prose- 
queretur.  Ex  quibus  verbis  colligitur  nuptias  fuisse 
ceiebratas  eo  iem|>ore ,  quo  Galerius  erai  in  liaiiu  , 
vcl  cerie  cum  in  procinctu  essei  ltalic:e  expeditionis. 
Cum  autem  iile  in  lllyricum  ex  Italia  rediix  fuerit 
aniio  eodem  507  ante  mcnsem  septembrem  ,  ut  opi- 
nor ,  et  ex  capite  27  istius  libri  Lactantiani  constei 
Herculium  Romam  iierum  profectum  post  fiigam  Ga- 
lerii ,  ac  cum  rursum  eodem  anno  rediisset  in  Gal- 
lias,  ibi  aliqtiantulum  moratiim  esse,  et  postea  in 
lllyricum  ad  urbem  PaniioninnCarnuniumvenisfie^ibi- 
que  fuisse  5  idus  novembris ,  quo  die  Licinius  a  Ga- 

C  lerio  factus  est  imperator  ,  manifestum  Constanlini 
et  Fausix  nuptias  aliquaiito  tempore  ante  meusem 
septembrem  aiiiii  507  coiisse.  Si  certa  essent  quae  de 
Constantiui  iuitiis  dicuntur  a  R.  P.  Pelro  Fr.  Chif- 
fletio  in  notis  ad  Vigilium  Tapsensem ,  non  opus 
esset  ea  inquisitione  iti  qua  nos  hactenus  exercuimus. 
Is  enim  conicndit  nuptias  Conslanliui  cum  Fausta  , 
ei  iniiinm  aiigustae  dignitaiis  in  eum  collatse  a  Maxi- 
miano  socero ,  evenisse  8  kalend.  augusti  anni 
507 ,  eadem  nimirum  auctoritate  qua  Consiantinum 
scribit  primo  Ciesarem  factum  a  Galerio  anno  505 , 
8  kalend  augusti ,  et  rursum  Cssarem  dcclaratnm 
8  kalendas  augusti  anni  506 ,  secundum  obitum 
patris.  Sed  quia  haee  a  viro  clarissimo  iioii  probaii- 
tiir ,  necessaria  fuit  ea  cura  ,  quain  nos  adbibuimus 
in  invesiigando  lempore  istarum  niiptiarum. 
iiie  interea.  Galerius  Maxiuiianus.  Caiterum  totum 

•  hunc  apparalum  Galerii  sic  paucis  perstringil  Zozi- 
miis.:  Cuni  autem  Maximianus  Gaierius  liaud  mquo 

jy  tulisset  animo  qu(e  in  Severum  Cwsarem  designata  fue- 
rant^  ab  Oriente  Romam  eundum  statuit,  et  admisso- 
rum  nomine  meritas  Maxenlio  poenas  irrogandas,  Ut 
in  Itaiiam  apputerat,  parum  fidos  erga  se  miiitum  ani- 
mossentiens^adOrientem  nuHo  conmtisso  pra^iio  rediit, 
Popuium  trucidaturus  Fnigiueiitum  de  Coustantio 
Cbloro,  pag.  472  ;  Dehinc  Gaierius  cum  ingentibus 
copiis  Romam  venit ,  minatus  civitatis  inleritum ,  et 
caslra  Inleramno!  ad  Tiberim  posuit.  Tnnc  iegatos  ad 
nrbem  misit  Lieinium  et  Probum^  per  coHoquium  petens^ 
ut  gener  apud  socerum  ,  id  est ,  Maxentius  apud  Gale» 
rium  precibus  magis  quam  armis  optata  mercaretur. 
Qui  conteinptus  agnovit  promissis  vlrorum  Maxentii 
portes  suas  deseruisse.  Quibus  perturbatus  relro  vcr" 
sus  est ;  et,  ut  miiiti  suo  prmdam  quamcumque  confer- 
ret^  fiamminia  jus^t  auferri.  Quid  sibi  velit  hoc  looo 
vox  fiamminia,  iiescire  se  faletur  Heiiricus  Valesius, 
et  dcessc  hcic  nonnulla  putat,  qua^  ad  Maximiaiiuni 
HerculiuiM  tiertinebani.  Kgo  p*)tiii8  cxisiini.av^r^im» 


W7 


STiiPHANl  BALIIZII 


548 


postrenM  U»c  verba  pertinere  «d  ea  cum  quibus  con- 
juugiintiir,  ut  ^iisus  sil  Galcritim,  ul  mHtii  suo  prcB" 
4Mm  quaittcumqu^  conferret ,  id  es( ,  til  suminam  e( 
Bullis  legihu$  cuerciuiu  prapiiandi  lipentiaiii  daret  ^ 
eiiaia  ea  fliammis  Iradl  jussisse,  qus^  auferri  non 
fiossenl ;  ui  si  quh  insequi  voluisset^  utensHia,  id  est, 
res  td  Tic^ujrn  uecesi>Arias,  t^oii  haberet.  ut  mox  dtccC 
|i(keiainiu6«  ha(}ue  scribeiulum  ceoseo  iiamwtsomfi/a. 
pro  fiwnmimj  ob  vulgalum  crrorein  librai  ionim  qui 
favei|U€mer  pruoas  vocabulorum  syU:ib;isuiiiiUiint.  Et 
•dmi^suft  f6rtiissi&  Cfror  abeoquicumbeic/Iammoma 
vd  f^amimnifi  vidiS!>et  scnpium,  i>equc  saiis 
hikelligerei  Quid  boc  vocabuU  esset ,  sciret  porro 
Teteres  &amouiui|^  dixlsse  pro  Oaininio ,  cinen- 
daudampuUvUbauc  voceu^reducendauiquc  nd  suam 
originem.  Nam  ei  veteres  glosss  Isidoriet  aliorum. 
twn  olinn  Si^donius,  et  duad  veieres  inscriptiones  , 
quas  e»  Gruitieri  tbesauro  descri^i  Jacobtis  Gotbo* 
fredtts  ad  l.  Si  cod.  Tbeod.  de  dccnrmnibus  et  lia- 
r«m  uiiaw  Savaroi  ei  Sirmintdus  ad  Sidonium, 
fltiii»i>nimtt  du:UHt  pro  fl»intuiu.  &c'to  iuelegaiitcm 
pvorsv»  loouiioiUMM  esse,  necpie  dtci  solere  flninmis 
rem  «tuavipiam  aufcrri.  Scd  iM  nuciorc  excerptoruiti 
ROB  requirimuseJegamtbn(t  sermonis.  Sed  iiaiic  coih 
lecairam  meam  uouesse  veram  facile  colli^o  ex  ca , 
qiiam  mecum  pro  amicitia  nostra  coininuntcavit  vir 
ist.irttm  aliaruuKiue  plurimarum  liuerarum  periiissl* 
mus  Garolus  hufresnius  Cangius ,  qui  bic,  j)ro  fiam' 
«tnJa,  kfi  debere  putat  fimimk^  ^  cst,  signa  miU- 
taria;  qtfibu^erectis,  pecesse  est  mililesstarein  acic; 
cadeaiilNis  vero^  Caeile  dissipamur,  Vide  Glossarium 
IftAiiiam  eiuftd^  Pu(^resaii. 

Fkxii  Qmumq^*  lu  oUm  monmmus  esse  emea« 
daadum,  cm  primo  edidissemus  fMiz  animm  ouortfm. 

Fugm  coy4i09tMl.  Hadrianus  Yaiesiii»,io  libropri- 
morerum  Francicarum,  scribit  Uciuiiun  ereatum 
C::9a9ff%e$  »  Galerio  fuisse  anno  308  eique  tuiela  Illy* 
riet  del«foia«  Galerium  cum  mexiini&  cppiis  iugros* 
aiunli^llm»  MaveuUnm  geoeiuin  suum  E^hu^  ob- 
sesaiftse«  eiari^Hanimiani  Ikrculii  ab  urberepulsum 
«Me,  Osieiieuri  p^itstea  sumus  I^icitHum  factuui  im- 
perfttorem  past  neditino  Caleril  9X  Italia.  Nunc  vero 
id  tmttfen  observaodiun,  parumprobabik  videri  quod 
•iftvirelarisiiitiitf ,  G;derium  arke  Uaximiani  llercti- 
lii  ak  «irlie  r«fMlsiftm  e^se«  cum  ex  capiie  "^7  et  28 
LaolftiHti  oerto  cousiet  iUmHinCallia  apudConstauti^ 
num  fuiMepAr  teAum  illtid  $empo»,  quoGaleriusfuiiia 
liiilia:qiiodeiiattieol{igH'acilepote$texverbisZoximip 

Opiumt  potuki.  Apud  ^ojiimuai  AercuUus  dicitur 

Epeutdttre  vokisse  G<W6t«ntJAo,  u|  discedeniem  e^ 
lia  Galerim»  prosequoreuir.  Sed  cum  ille  namm 
inquietue  m  mfi^s  mm,  nott  ttir«««ii  sa  CoBStanii- 
Bnt  ei«s  GOiisilia  spfievit. 

Vexmui.  P^o  k^endiM»  es^e  wtami. 
Titulum  ima$mari.  Hm  alilii  non  ieg uutur.  Ei  um- 
mm  esi  ab  alii»  hisMrieii  pr»eteriaissfi  imm^ 
HSackiemm.  ttuod  ipse  naiuA  M^t  ei^  Daiiia. 

CAPUT  HXWll 

Maxhmauits&ker.  CognomeffHo  HerenUns,  qui  re^ 
snmpserat  impeHm,  ilfodque  habekit  eomimme 
emn  gfie  Maventio. 

^rtdf  M  potems.  Roifone  nimlriim  hoMa  novi 
hnpertl.  Ram  paicr  deposoerat  aniea  imfefium ,  et 
ht  pfivftiam  viiameotiecsserat.  Postea  hiconsoriimn 
tmperii  adseitu»  fiierat  a  M.iX^ntio,  qtri  ad  eum  pur- 
puram  mistf ,  et  bls  Aiigustum  nomitiaTit. 

MHites  e.  q.  8e9er,  rekq.  kf  est,  mHitesex  veteri 
Maximiaiit  lierculii  exercitu ,  a  Gaierro  misst  cum 
Severo  adexpttgnandum  MaxemimH,  qni  transfatis 
sigttltj,  Severum  dcserentes,  »c  Maxhnlamt  tfadide- 
ranl.  ffos,  qma  siif  oRm  Aierant,  cxistimahat  Maxi- 
mianns  sibi  adhtBSoros. 

Dkipmt  purpnram.  Eutropiin  llh.  x :  HttretHius  ta- 
men  Maximianns  post  hcBt  in  eoncione  exereitus  filinm 
Maxentium  denudure  conalus^  seditionetn  et  convicia 
miiiium  tulit.  Inccrti  panegyricus  Conitantino  dic- 


A  lus  post  devictum  Maxentlum  :  lote  denique,  qui 
pater  illius  credebatttr ,  diseissam  ab  knmeris  purpu-^ 
fam  detrahere  conatus,  etc*  Apod  Socralcm,  lib.  i, 
eap.  %  lcgitur  HercuHum  rccaperandi  imperii  eupidi- 
late  rapiiim  conatntn  cssc  luterficere^  sive  de  n^o 
tollere  fiHum  sunm  Maxentimn.  Ita  quidem  versiones 
Chrisiophorsoni  et  Valesii,  propter  vocem  «iroXio-ac, 

gii:c  varias  signiflcaUonei  hahet.  Melins,  ut  aflMinir. 
piplianius  scfio1a9ticns:ffin<;<f;iu  pafff  imperandi  cu- 
pidine  voluit  filium  regno  prtvare.  (bm  ista  inlcrprela- 
lio  meKus  congruit  cnm  ttarfaiione  Lactanili  ei  alio- 


Superbus  aHet.  ki  cst,  Tarquhiins  raperhiis,  rex 
Homanofiim  nltimiis ,  Lactantlns,  Ub.  iv  liistltut.  , 
eap.  14  :  Tarquinius  superbus  exaetus  esf. 

CAPUT  XXDL 

Jfffa;/mfatr«m.  Galerram. 

Aderat  ibi  Diocles.  Aurelius  Victor  loqiiens  de  ffiga 
et  exitn  Scveri  :  Hoc  aerior  Galerius ,  adseite  in  <•«- 

y  «ffliim  Jovio,  LieiittHm  veterecegmtumamicUiaCtrsarem 
ereai  Augustum ;  eoque  ad  munimentum  iHyrici  ac 
ThraeicB  relicto^  Romam  contendit.  Sed  in  hoc  errasse 
e«nvincilur  Vicior,  quod  ail  Liciniiim  creaioni  inM»e 
Attgnstuin  post  morteiii  Severi,  ct  anteqimm  Galerius 
exercitiim  rn  hutiam  ducerei  adversus  Maxeii(i«m : 
cuin  econira  lestinumio  Lactautli  et  aiiorom  ccriiiin 
sit  Liciuium  factnm  essc  iiupcratorein  In  locum  So- 
veri  post  redHum  Galerii  ex  lialia,  ei  eam  lum  Gale- 
rto  iiicitiem  fuisse,  cttm  tmperiom  Licinio  trtbuerel , 
nt  co  nieretuf  hi  heHo  quod  susceperat  adversus  Ma- 
xcnUum.  ZoKimns  :  Maximianus  Galerius  ex  toaetate 
tnperiomm  teniporum  famitiarem  M  Licinium  impent- 
torem  creat^  qued  ems  opera  bello  Maxentkum  pereeqm 
eogilarel,  Aucter  rroginemi  de  Constamio  CM^ro, 
png.  47S  :  Licinius  itaque  ex  nova  Daeia  tnliorie  ari- 
ginis  aGaletio  factus  mperetof^vekttadvertmm  Maxen^ 
tium  pugitaturus.  tll  tameii  Vietor  eom  aii  in  Hlyrieo 
reltelum  eo  tcmpore,  quo  Galerius  maximo  cogitabat 
de  bello  Ifatico.  SiHl  id  qjK»qiie  Ihlsum  osae  neeesse 

^  est.  ciim  auciof  ejusdem  FragmenU,  pag.  k7%  scribat 
Liciniuin  fuisse  in  exercitu  Galerii  Hoiinm  obshieii- 
iis,  et  ab  eo  missnm  in  urbem  cu»  Proho,  ni  viam 
aliquam  invcnironi  conoonriae  inter  socerom  ei  g«iie- 
rum.  Qiiaeetiam  cvincuiuprivammadhucfnisie,  aidea- 
qiie  nondum  imperaiorein.  Ut  mirum  vaMe  ttt  vi- 
rttm  doctissimum  Hadrianom  Valesiuiur  secntuin  in 
hac  iitsloria  scribenda  fnisse  Victorem  potm  qoam 
cx'teros  auctori  istiits  fragmetiti  conaeiuaiieeff. 

Quod  anie  non  fecer'ai.  Nimivum  vt  Licinimi»  faoe- 
ret  imperatorem.  Quod  focere  jam  tum  peterat,  ctim 
Scvefnm  et  Maximiamtm  fecit  Csesarei :  sed  nohi- 
erat,  propter  raiionesstipraallataftincapiieviges»iine. 
tmperrum  Licinio  daret.  Dighidiantur  inter  se  viri 
docti  in  consUtuendo  anno  qiio  Lidmus  facinf  eai 
Hnperaior,  qnibusdain  id  eventsse  censeittibus  aime 
ChnsU  507,  aUis  sequenii.  Ego  utronmiqne  rattones 
afferam.  Qui  priorem  scnlentinm  tuentur ,  hia  argu- 
mcmis  ant  oluntur,  aut  uli  pos8mit.    Antio   Chrriii 

])  307  mota  suiit  arma  adversus  Maxenthim ,  qui  flne 
anni  snperioris  imperium  invaserat;  el  Severns  Cae» 
snr  Augitstus,  qui  ad  expugnandum  eam  Romam  ao- 
eesserat  ntissus  a  Galerio  Maximiano,  repulsus,  ac 
postremo  miserabilimorlis  genere  exttnctits  esi  anno 
Secundu  imperH  sui,  nt  legihir  hi  Cbronico  Kuaehii , 
id  est  anno  Chrisii  307,  anle  kalendas  maias,  quibus 
biennio  aniea  factus  fuerat  Ciesar  ab  Herculio  Maxi- 
miano.  Iia  Ottuplirlus  Panvinins  in  commentario  ad 
librum  secunduiii  Pastorinn,  ad  annum  U.  C.  iU59,  qut 
conf[ruit  ciitn  anno  Christi  508.  tee  ipino  circa  kai. 
miit  Severut,  qui  a  Galerio  Cmtar  per  Ila9hm  et  Afti' 
catn  creafut  fueraty  cum  adversum  tttotum  pratoriamH 
rum  atqne  Maxenfii  Romam  cutn  cxerciM  venitset^ 
tnHitum  tuorum  sceiere  detertusjptequefugient^  H- 
tero  impern  anno  RavenncB  interfectut  ett.  Accensoe 
ea  ignomintn  Galcritts ,  in  quein  hoc  dedecus  recide- 
bai  ut  iu  auctorcm  belli,  incredibitt  c.cleritaiecx  Uly* 
rico  Roiuam  cum  hnmeuso  cxercitii  advotai  ,  ei  ex 


549 


NOTiE  IN  LIB.  DE  NORTIBdS  PER8ECUT.  CAP.  XXIX. 


5» 


Italiain  niyrfcam  revobi  infflorius,  totHm  lllud  lorra-  A  iracundiMii,  fnMp$  el  ssperbtiAh  Mtftamiiiaoi»  el 


rum  sp:Uium  bis  emensus  Tnini  quinque  aiit  sex  nt 
plurimum  menses,  de  casiigando pellendoque Mixen- 
lioeoacriuscogitans,  quod  viiicere  suelus ,  nunccum 
lugenii  dedecore  coactu^;  erai  lei^ii  verlere.  Ea  de 
causa  Licinium  posl  rediium  ex  lialia  creal  hnpera- 
torein.de^^linans  eumdalta?  adversus  Maxemium.Aeia 
Ii;cc5  idus  novembris,  ui  legilur  in  Fasils  idiiti:mia 
et  iii  Cbronico  Alexandrino.  Sed  quamvis  bi  duo  ii- 
bri  conseniiant  de  die,deannotamen  non  eonveniunl. 
Nam   Cbronicon  Alexandrinuni  tnitia  iniperii  LicU 
niaQi  refert  ad  anuum,  quo  Fl.  ConsUintiims  Au^us- 
tus  solus  consul  fuit ;  Pastl  ad  annuni  sequenlem , 
qiii  sic  upiatur  :  Ilem  decie$  et  Maximiaiw  vii.  Quo 
etiam  niodo  ,  ut  boc  ubiler  moneam ,  Grxca  illa, 
7r0e^n^fx«(Tov,  qux  legunlur  inCbroiiicoAlexandrino, 
vcrieiida  ^unl  pro  eo  quod  Haderus  verti iPn/md^foto, 
coacius  adinoiiere  iu  margine  h:cc  inleHigenda  esse 
dc  decioiu  Diocleiiani  consiilaiu.  In  quo  sanc  lapsiis 
esi  vir  erudiiissimus.  Num  si  (Hocleiianiisdeciescoit- 
sul  fuit,  (lcciinus  ejus  consulaius  Ineidit  in  annum 
Cbri<rr305,  utsupra  vidimtis.  Ilaqiie  liic  locus  inteU 
ligendus  est  de  decinio  Maximlaui  Herculil  coiisnl:Hu, 
qui  tum  iiiiperium  resumpserat.  Sfd  his  oiiiiiisis,  ad 
quae  per  iransennain  tanium,  et  i|uasi  aiiud  ageudo 
auiujura  advertiinus,  i  ersequamur  argumenta  quibus 
probari  poiest   liciniuin  facium    essc  imperatorem 
aiino  Cbristi  trcccniesinio  sepiiino.  Cerluin  est  Coih 
slanlitiuiu  fuis&e  faciuni  imperalorcro  post  mortera  pa- 
tris  aiino  Cbristi  506,  mense  julio  exeimte.  liaque  pri^ 
mus  imperii  ejus  anuus  lluitus  est  eodem  mense  jiilio 
anni  sci^ienlis.  Cuiii   aulcm  Eusebius  in  Cbronico 
imperatori;iui  Licinii  dignilatein  ponat  in  anno  se- 
CQiido  imperii  Constantini.  dubiuin  non  cst  quin  se-' 
cundum  Eusebii  teslimonium  ejus  iuitia  referetida 
sinl  ad  aiinum  507  exeuntem.  Deni<(ue  si  tribuuiiia 
poiestas  iiuperatorum  illiiis  scvl  numerabaiiir  a  die 
quo  imperimn  adepli  erant,  ul  placet  viris  erudiiissi- 
inis,    binc  eliain  ccuilirniatur  Licininm  factum  esse 


H 


perHdiam  ao  mobiiitatem  Hereulii,  ^im»  Sftoe  vilH 
atniper  eos  prscipitMU,  §uibiis  inbiBreiii»  qva  iu  ani^ 
mit  bominmu  poieniioni  viriulibus  suiit,  ut  ai(  Lao- 
UMaios  in  libffO  prinio  diviittruin  InsliiuUoRiuii,  faoii» 
iuteliigerotH  ea  qu»  priiwo  inluiiu  fere  im||ostibHift 
vtdentuf ,  ieri  tameA  poUisse  ab  b«miuibus  imiuiciii^ 
ei^uiHinuni  im|»eriiiiii  retiuere  cupieiiiibu^  Nam^ 
exenipli  grati»,  lliyricum,  ubt  Galer'u*s  kabitabais  iv^ 
li.f  ailjaoei :  adeoque  facile  iiU  fnii  iii  lialiaui  venii^ 
ei  dein  reeedere,  eitam  eum  exercitu,  inini  iiittU  s^ 
mensium  ipatiuui  quoii  diximus  ;  pnrae^ertiui  eum  es 
Zosimo  et  aucl^Nre  Fragioenti  de  ConataiHiu  CUUm 
iiitelligamusillumex  Iialia  diseessiaieaMiUocoiiKiiisM 
pr»IJo,  boe  est,  parvam  c^iis  in  liiiiia  moram  fHJsse« 
UercBliiim  vero,  cupidum  imperii,  ^^^  mviius  dc|>a^ 
svenii,  quis  mirelttr  tauta  oeteriiaieloiiiiiiQra  foosee» 
quem  dubium  non  esi  iUa  fe^isse  atjiecia  oiMmcuiictaii«« 
ne et  tardiieie?  Solvebei  «  Rouia»  et  niAfe  irajiiieuAy 
oum  llastiiiMpenreiii«MivCiio  a4  August^ni  Trevini- 
mm,  ubi  8ed6senuCu«ieiatitini.Uu;ieoniiiiaHi»^r:icoM<* 
Itci  profecio  pessuiit  inlra  mensein  aiii  Uomiue  diiifenii, 
Postea  aliquauio  tompore  apud  Couaau.iiuuiii  fiut  oa^ 
catioiie  nupiiarHm.  Menee  deiu  aitero  ei  oput  fuii  ad 
redeundmii  in  Itaiiam»  umle  brevi  pulsus  e>t.  Adde 
alium  meiisem  pre  •ecunda  profeclimie  iu  GAilias, 
ubi  tton  multiim  meratus  esi«  et  meiuiain  pro  iifQcra 
ab  AugiiHia  Trevtrormn  usiiue  ad  Caruuaiom  iu  Pju- 
nenia.  Paiet  jaui  totem  buuc  nmuerum  meuslum 
satis  cougruere  tpalio  tewporis*  quod  ftuxii  e  lUMfia 
Severi  (na«i  lum  firiino  Herculius  iu  QaUiam  fKofee^ 
iu»  est)  Mque  ad  liicm  teriium  idu&  uovemUrw ,  i^ 
die  Licintus  fodus  ent  imj^raior,  lina  suspicojr  ^ 
verum  dtu  auie  kalendae  iiiai»s  occi!»um  osse ,  uimi* 
rum  monse  februario.  Nam  iu  voleri  jtuilMiiWrio  qimd 
Herwartuf  edidH,  iiaiai«6  GonstaAtiut  uofeiiur  pruiie 
kaleiidas  apriles.    Quod  cmu  de  d^  quo  ti^lus  osi 
Ciesnr  inierpreftaridoiiere  pitfsiverii  vir  eriMliiissimu^ 
ego  credidertm  inielligeiidum  e«&e  de  eu  die  quo 


iniperatorem  aiino  Ctirisii  507,  cum  iii  edicto  quod  0  MaximiaRus  lierculiitf  eum  ouncuiievi^  AHgusinm; 


Galerius  luoriturus  edrilil  anuo  5tl  iii  gratiam  Cbrls- 
tiaiiorum,  quod  vero  Nicomediui  propositum  est  prl- 
die  kaleudas  m:iias,  adnotatiis  sil  anntis  qnartus  tri- 
buniiiuB  poiest^iiis  Licinii  apud  Eusebium  in  ediiione 
Valoii,  et  :ipud  iNicepboriitn.  Atqui,  sl  aniios  Licinii 
colligas,  et  illos  a  meuse  noveiubii  mini  507  iiicipias, 
Dullo  ue^utio  reperics  auuum  511  fuisse  quartum 
tribuuiti^si  ejus  potestatis  adeoque  etiam  imperii.  E( 
luec  sunl  qux*  dici  possuut  pro  conlinuanda  eorum 
opinione,  qui  arbitranlur  Liclninmauno  507  evectuin 
ad  digiiitateni  imperatoriam.Sedadveraus  lixc  repoiii 
poiesl  luagnain  esse  auctoritaiem  Fusiorum  idatia* 
uoriun,  in  quibus  bisloria  illa  rercrtnr  ad  aiinum  se- 
quefiieiii,et  merito.  Frimumenim  non  potuisse  Gale- 
riu<n  Maxiiiiiauum  sic  rapiini  et  priecipiianter  proli- 
cisci  iu  LaJiain  cum  ingeutibus  copiis,  Roniam  obsi- 
dcre  ac  reduccre  ^xercitum  iu  Illyricnm  ,  ut  omnia 
lacta  dici  possint  ihlraquinque  aut  sex  mensium  spa- 


guod  quidem  eveuisee  «inKi  507,  nulius^  ui  opiimTt 
oubilaiidi  loous  esse  poteU.  lta<iuc  si   Muximiajuue 
exeunie  Mariio  GeusiaiHiiiuHi  (Uxii  Augustum,  j^ 
pro  sey  mensitme,  cpuos  ab  esiiu  Se^verr  usiiuead  im-> 
perium  Licinii  numerabauius,  tM&iemHe  (epc  Hovem, 
mira  (fuoe  tttri(|ue  Maximieno  faciie  ^ii  bos  €iutm$ 
et  bas  peregrifiaiieiies  eonticero»  de  quilMis  ai4cj| 
dlximas.  Purro  imietem  Coublanliai  pridie  kaiciutiA 
aprilcs  non  posie  faferri  ad  dieui  (|uo  Ufi\iWk  tuil  C^- 
sar,  biirc  putocolligi,  i|uod  eui  (actus  est  Cat^saipcum 
Severo  et  Maximino,  aui  euw  pervenissei  ad  peLremv 
aut  certe  cuin  t^sar  iKUKupaius  esi  a  tialerio.  Aiq^ii 
jam  osiendinias  faciem '  oou  fucsfteC;esaretu  cum  ^ 
vero  et  Muximtoo.  Quod  mnion  ei^  ttcmm  tmaw^ 
lamen  natalrs  ilie  non  posiaei  oongruere,  cum  c^- 
stet  Severnm  et  Meximinum  Tuisso  l^ioios  C»sares, 
mm  pridio  kniemlas  *prikSL ,  sed  kalemiis  immm 
fftm  potesl  eiiam  congruere  icnipori  quo  patri  «ut* 


tiuni ;  adeoque  probabilius  videri  excessum  (Salerii  «v  eessff,  cmn  id  evcnetli  exeunte  meuse  iuiior  Cuu** 
ex  li;irka  C4)iitigisse  anno  trcccniesimo  octavo.  Pr;eie-  ^  irrueret  ertio  lantum  liuio  iemwMii  uua  ConstauiiHua 
rea  credibile  non  esse  Maxiiiiianum  Herculium,  bo 


miiiem  senem,  qui  apod  C-irniintum  cum  Diocleti.iiio 
erat  eo  tempore  quo  Licinius  factus  est  imperalor, 
intra  sex  roeusium  spatiuro  Italiaro  Galliasqiie  eiiien- 
sum  esse,  nuptias  Constautini  ei  Fausuc  eelebravlsse, 
rursuio  In  Italiam  rediisse  post  fugam  Galcrii,  tum 
etiam  ileruin  ui  Galliam,  et  binc  in  Paiinoniam  pro- 
lectum  ad  Diocletianum.  DeniqueinEptiome  Yicioris 
legi  Maximioum  Daii^m  Cacsarem  quadriennlo  fuisse, 
Augustmn  trienJiio.  Cum  autein  itle  laclus  fucrii  G:e- 
sar  anno  50S  kalendis  niaiis,  consequens  esse  ut  Cae- 
saris  nomine  coulei^lus  fuerit  usque  cd  anniim  508 
exeuntem.  Alioqui  quadriennio  (^ufsar  iionfuisset,  sed 
tffienoio,  si  Licinius  factus  fuisset  impmtor  aiino  su; 
|»eriore.  Ista  quidem  magnummoineiitum  baberc  sta- 
iim  videuior.  Sed  profecto,  si  considercmus  siaiiim 
reipublicas  illius  teroporis,  ingenium  Galeril  ferox. 


grueret  ergo  lantum  liuic  iemDofi  ^uq  Constauiiuuft 
a  Galerio  factut  est  Octiiv  Yeruiii  iie  i^tid  ^»qjii4 
fncidef  in  privKe  kalenJes  apriieft.  Quipp^  Muliigi 
iion  poiesl  qein  laureata  GoiiaiHitiei  imago  9(1  U^ixi- 
miaimm  peqrlai»  sit  sieiim  a*q«e  iik  iuTocum  &m- 
srautb  patris  soecessii,  iii  est,  exeuAie  hiliQ^»  uausor 
etis  ac  ejiie  hnago  Rumam  iitiiim  aUai»  ea;  s^wml 
qoidem  oceasio  fuii  Mexe»lio  iuvademii  imiieviif  uii 
Zosimns  dooei  In  likro  secmKkK  Ai  si  ««ettttie  ittiio 
nuutiuB  aocepti  a  Gonsitulhio  imperii  periaius  esi  ad 
Gaff  rittm,  eum  Laeumioe4io«  docaai  mmm  fuiss^ 
In  mittende  purpuni  ad  Comilintimm»,  par  OH  W^ 
der^,  et  Co^^orem  hmwt,  ei  p«»piiram  mlssMtt  >ti« 
rra  eumdem  amium  qtf»  itea^  eib^a  ee^  a^mi  «d^io 
dia  ante  meitsem  roariiiim.  fi^  ecru»  ratiom  eoaseuAa^ 
neamesi,  uidice  acoefui  summi  riistigii  «umMAtve 
sit  in  calOndario  ?  quem  »t  neu  referas  ail  pr idie  k^ 
lendas  apriles>  iwliilN  mmiiie  rcperieiux  diqs,,  «iiio 


8SI 


STEPHANl  BALUZII 


8S3 


Constaniinus  imp«ratrtr  ct  Angustus  dictus  est.  Quod  A  •»  Pannoniain  niyrici  provinci&m  profeclus  esl,  ot  Ga- 


aUitiet  ad  auctorilaiem  ex  opitome  Yicloris  allataiii, 
ea  non  officiihisqurr  liacienus  dicia  suiit.  Nam  multa 
sunt  in  liac  epitome  (|U£  non  cotiaerent,  nomiiiatim 
vero  in  hoc  loco,  ubi  septem  lantum  imperii  nnnos 
tribuit  Maximino,  quem  certiim  est  impenssc  per 
aiinos  octo  integros  et  nliqtiot  meiises.  Postremo  re- 
deuiidum  nobis  ad  Iribuniiinm  potestatem,  qiia;  ma- 
^num  momeiitum  hnbet  iii  hoc  iiegotio.  Quod  cum 
intelligeret  vir  clarissimus  Henricus  Valesius,  qui 
contendit  Licinium  anno  tantum  508  factumesse  iin- 
peratorem,  huc  descendii  in  annotationibus  ad  Gu- 
sebium  png.  i7i,ut  ratealnr  obseryationcm  de  tri- 
buntiia  poiestate  incommodare  seiileniix  sune  de  ini- 
tiisLicinii,  coactus  eliam  cdictum  illiid,  inquoquar- 
tusnnnus  tribuniti:e  potestniis  Licinii  nnnolatus  est, 
rejicere  ad  exilum  anni  311,  ut  sic  invenirct  annum 
illum  quartum  tribunilire  potesiatis  Licinii.  Sed  ruit 
conjectura  illn,   cuin  ex  Laclantio  constet  edictum 


lerio  sirueret  iusidias ;  ibique  Diocletianum,  quein 
aiitea  per  litteras  frusira  lentasse  colligi  potest  ex 
Eiitropio,  horiatus  ad  resumendum  imperium,  cum 
nihil  suis  siiasionibus  effecissel,  impcditis  consiliis, 
uiLnctantius  ait,  lertiam  fiigam  molitus,  rediitin 
Galliam.  Qiiae  iia,  ut  in  paiiegyricoleguntur,gestae5« 
86  probat  Lactnntiiis.  Memorabilis  autem  iii  primis 
eu  vox  Diocletiani  iniperiuin  respuenlis,  cuin  ad  il- 
lud  resumendum  eum  burtareniur  Herculiiis  et  Ga- 
lerius.  Epitome  Victoris:/)«iii  ab  Herculio  alque  Ca- 
lerio  ad  recipiendum  imperinm  rogareiur^  lanquam  pes- 
lem  aliquam  deteslans,  tn  hunc  niodum  respondit :  Uti' 
nam  Salonw  possetis  visere  olera  nostris  manibus  insti- 
tuta,  Profecto  nunquam  istud  lentandum  judicaretis, 
Ilaqiic  ex  boc  Lactaiilii  loco  habeiiius,  qiiem  antea 
ne^ciebamus,  annum  quo  Hcrculius  ad  Diocletianum 
profectus  est,  eum  nempe  quo  Licinius  faclus  est 
imperator.  Cseterum  heic  observandum  est  errasse 


illud  propositiim  fuisse  Nicomcdiae  pridie  kalendas  |^  Arnaldum  Poiitacum  Episcopum  Vasaiensem  in  notis 
mni«is,  el  Galerium  obiisse  paulo  post.  Itaque  etiain  '^  ad  Ghronicon  Eusebii,  paj     ^  ^ 


ex  iUa  eriiditissimi  viri  observatione  coDigimus  vc- 
rissimam  esse  illorum  senlentiam,  qui  Licinium  anpo 
Glirisli  507  putant  creatum  fuisse  imperatorem.  Hinc 
eiiam  puioconfirmari  posse  Liciniuin  fuisse  facium 
imperalorem  anno  507,  qiiod  Mnximianus  Herculiiis 
et  G.ilerius  Maximinnu^  consulatum  simul  gessisse 
reperiuntur  anno  sequeiiti,  et  quod  deinceps  bellntiim 
non  fuit  adversus  Maxentiuin  Ilerculii  filiuin.  Goncor-* 
diam  enim,  qu;e  posiea  inier  eos  fuit,  illo  tempore 
conntitutam  fiiisse  oporiet,  quo  Herculius  etGalerius 
simul  fuerunt  apud  Cnrnuntum,  cum  videamus  Ga» 
lerium  tuni  maxiine  de  lieUo  ndversus  Maxentium 
gerendo  consilia  agitasse,  cuin  Licinium  provehere 
destinabat  ad  principale  fasiigium,  et  hunc  ardorem 
siatim  deferbtiisse  post  promotionem  ejus.  Qiiod  si 
consulatus  ab  Herculio  et  Galerio,  quod  negari  non 
potesl,  comiiiuni  consensu  susceptus  est  posi  ainici- 
tiain  inier  eos  coufflutinniam  apud  Garnuntum,  cum 


,  ,  678,  et  Josephum  Scali- 
gerum  in  libro  quinto  dc  Emendatione  temponim, 
pag.  497,  postrem(e  editionis,  ubi  redarguentes  Zo- 
ziinum,  qui  dixerai  Diocleiianum  conventum  ab  Her- 
cuiio  fuisse  Carnunii  CelUrum  oppido,  aiunt  id  fal- 
sum  esse,  cuin  Diocleiianus  post  abdicatum  imperium 
nunquam  pedcin  posuerit  iii  Gallia,  imo  non  extule- 
rit  Salonis  Dalmati».  Prima  pars  observationis  vera 
cst,  iicmpe  Diocletianum  iiunquam  pedcni  posuisse 
in  Gallia  post  alKiicatum  imperium.  Scd  lam^n  fuil 
Carnuiiti  in  Paiiiionia,  ubi  eum  Herculius  coiivenit. 
Et  pedem  euni  extulisse  Salonis  patet  ex  responso 
ejiis,  quod  paulo  aute  reiulimus :  Utinam  Salonm  po^ 
seUs  visere  olera,  Nam  si  tum  cum  haec  dicebat  fuis- 
set  Saloiiu!,  lucus  non  erat  huic  exclamationi.  Itaqiie 
loiige  aberat  a  Salonis.  Gravius  etiam  errat  vir  doc- 
tissimus  Joanncs  Morinus  in  parte  secunda  libri  dc 
Ecclcsia  per  ConsUntinum  liberala,  cap.i,pag.  4^6, 
129;  elcap.  5,  pag.  155,  ubi  scrlbit  Maximianuiii 


is  in  annum  Chrisii  508  inciderit,  manifestum   est  C  Herculiumea  scripsisse  ad  Diucletianuni,  qux  dicta, 

I  .li*lllillA^    AVAimaA   n.w%nfx   %i\^     /.k^l.im    fii.oeA    SmMAiMklrk  ^  nnil  ftPrintJI     AfiOA    lUIYI      Villimiia        At    It.ikfvAm       ttexntlntml* 


Liciiiiufti  exeunle  anno  507  facium  fuisse  imperato- 
rem.  His  ita  constitutis,  reliquum  est  ut  de  alia  dif- 
ficultate  qu:e  heic  occurrit,  an  nimirum  Licinius  pri- 
muin  factiis  fucrit  Cspsar,  ac  posimodum  Augusius, 
ut  placuit  quibusdam,  an  vero  uno  eodchnquo  lem- 
pore  C:esaret  Augiisliis,  ut  alii  volunt,  nonnuUa  di- 
camus.  Res  est,  quae  facile  decidi  potest  vel  unico 
Laotantii  lestimonio,  qui  imperium  Licinio  ac  pri- 
mufii  locum  post  Galeriumdatumfuissescribil,  ctiam 
stipra  Ma\iiniiium,  quod  etiam  confirmaiur  nucto- 
ritate  Eusebii,  utostendemns  paulo  posi.  Itaquc  dif- 
ficultas  illa  noii  indi^et  ampHorl  examine.  Orta  au- 
tem  est  ex  male  inielleclo  Atirelii  Victoris  loco,  ubi 
aglt  de  Licinio  faclo  Csesare  et  Atigusto.  Vide  Sca- 
ligerum  in  animndversionibus  ad  Chronicon  Eusebii. 
Utroque  prasente,  Nimirum  Dioclethno  et  Maxi- 
miano  Herculio,  ut  mox  dicemus.  Vener«it  Herctilius 
ad  Diocletianum,  ul  Zozimu^  ait,  id  temporis  Car 


non  scripta,  esse  jam  vidimus,  et  luiiffam  confingit 
epistolam  ad  euiii  scriptam,  cujus  iiullum  vestigium 
exiat  apud  veteres.  et  Diocletianuni,  post  accepuim 
epistolain  illam  brevi  eam  responso  dignatum  essc, 
quod  nos  retulimiis  ex  cpitome  Victoris.  His  ita  con- 
stiiutis,  videndum  est  an  vera  esse  possint  quae  a 
viro  clarissinio  Uadriano  Valesio  in  libro  primo  re- 
rum  Francicarum,  pug.  22,  dicUsunt  de  profectione 
Maxiniiani  Herculii  in  Illyricum,  et  de  discessu  cjiis. 
AitergoHerculium,  cuin  videret  omnes  Romani  im- 
perii  provincias  leneri  a  Galerio,  Maximino,  Maxcn- 
tio  et  Consiantino,  adeoque  nusquain  sibi  locuin 
consisiendi  esse,  nec  se  sine  provinciis  et  sine  excr- 
citu  imperatoriam  digniutem  tueri  diutius  posse,  ite- 
runi  ceshisse  iinperio,  posiquani  annos  circitcr  duos 
insigniaprincipatus  reimuerat,  cumque  se  odioesse 
Maxentio  et  ejus  miliiibus  scirel,  a  ualerio  petiisse 
sibi  ui  per  filium  ex  Urbe  et  Ilalia  expulso  in  Illyrico 


niinti  degeiitcm,  ut  euin  impelleret  ad  resumendum  |\  reliquum  vitse  agere  privaio  liceret,  repudiaiumque 


iinperium  :scd  venerat  e  GaHin,  utdocet  Lactantius, 
non  yero  ex  Italia,  ut  putavit  Quveriiis,  qiii  in  libro 
de  Vindelicia  et  Norico  cap.  5  scribit,  'niictore,  ut 
ipseait,  Zozimo,  Herculium  eLucania  Iialiae  regiona 
Carnuntuin  ad  Diocletianum  profeclum  fuisse,  ac  per 
Raveiinam  transiisse  in  euiido  et  redeundo.  Quod 
ulruniquc  procul  dubio  fal>um  est.  Nam,  ut  dixi, 
Herciilius  e  Gnllia  profeclus  est  Carnuntum ,  ubi  re- 
perit  Diocleiianuni ;  et  ab  eo  discedens  in  Galliam 
reversus  est,  ut  eiiam  coUigi  potest  ex  panegyrico 
qiiein  EumeniusConstaiitmo  dixit,  nbi  varios  Her- 
ciilii  errores  recio  ordiiie  recenset  hoc  inodo :  Fati 
necessitas  tulit,  ut  iile  pietati  tum  hanc  referret  vicem^ 
quem  tu  ab  urbe  pulsum,  ab  Italia  fugatum^  ab  lUy- 
rico  repudiatum,  tuis  provinciis,  tuis  copiis^  luo  pala  • 
tio  recepisti.  Hecte,  inqunin.  Nam  cum  filium  Maxen- 
tium  denudare  ac  rcgno  privare  vellet,  exaclus  ab 
urbe,  pulsus  lialia,  adConst^ntinum  confuf^it.   Deia 


ab  Galerio,  aniio  secundo  post  consulniiim  suom  de- 
ciinum  et  Galerii  septiinuin,  sub  specie  officii,  velut 
visendi  Coiistaiiiini  generi  sui  gratia,  in  Galliam  pro- 
fectum.  a  Maxentio  se  pulsum  simulantem.  Haec  siini 
enim  oiniiino  verba  viri  clarissimi.  Primum  iiliid 
stare  nun  potest  quod  ait,  Herculium  cessissc  ini- 
perio  anlequam  proUcisceretur  in  Illyricum,  quando- 
quidem  Lactantius  docet  id  ab  iUo  f^clum  esse,  post- 
quam  ex  Illyrico  rediisset  ad  Constantinum.  Deinde 
ctsrtuni  Cbt  eum  ad  Galerium  profectum  iiitra  pri- 
mum  aniium  resumpii  iniperii,  non  vero  poslqiiam 
aniios  circiter  duus  iiisignia  principatiis  retinuerat. 
Naui  purpuram  resiiiiipsit  anno  Glirisii  506  exeunte  , 
et  sequenti  profectus  est  in  lllyricum  ineiise,  ut  tar- 
dius,  QCtobri.  Qiiod  auiem  ait  eum  petiisse  a  Gale- 
rio,  ut  sibi  iii  Illyrico  rcli<|nuin  vita:  agere  privato  li- 
ceret,  cuin  id  apud  neniiiiein  aliiim  reperiain,  puto 
Vjilcsium  paraphrasiice  iraxisse  ex  illis  Eumenii  veip- 


i^ 


«  NOTyE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PEftSECUT.  CAP.  XXX. 


354 


B 


bis,  ubi  legitur  flerculium  ab  lllyrico  repndialum,  A 
laiiquani  &i  aliler  repudiari  non  poluissei,  quani  ne- 
gata  ei  hnbiiaiione  Ulyrici.  Yerus  auiem  verboruni 
Euiuenii,  ul  ego  quidem  arbitror,  sensus  bic  esse  de- 
bei,  ut  ab  lllyrico  repudiatus  dicatur,  quia  iliic,  ut 
diximus,  suasionibus  suis  efncere  non  poiuit  ut  Dio- 
cietianus  resumeret  imperium.  Neque  vero  repudium 
iltud  contigit  anno  setundo  post  consulatum  decimum 
Hercolii,  id  est,  anno  Christi  510,  ut  putat  Valesius, 
sed  stalim  post  collatani  in  Liciniuin  digiiiuitem  im- 
peratoriam.  Siquidem  Lnciantius  de  discessn  ejus  ab 
Illyrico  sic  siiribit,  tanquam  de  fiiga  desperata,  adeo- 
que  de  discessu  subiio  et  praicipiti  profectione.  De- 
nique  reditum  Herculii  ad  Constanlinum  sic  narrat 
Valesius,  lanquain  si  nonduin  iilc  Conslantinum  vi- 
disset  post  exactionem  suam  ab  urbe  Uoma,  adeoque 
apud  eum  conqueslus  non  fiiisset  de  filii  sui  crudeli« 
laie  adversum  se ;  cum  tameii  certo  sciamiis  ex  Lac- 
tantto  Herculium  Roma  profiigum  venisse  primo  in 
Galliam  ad  Consiantinum,  ei  hiiic  in  lllyricum  ad 
Galerium  etDiocletianum,  et  ab  isto  repudiatum  re- 
diisse  in  Galliam  ad  Conslantinum. 

Vtroque  priBienle,  Diocletiano  iiimirum  et  Maximia- 
no  Herculio.  Unum  beic  occurrit  examinandlim ,  nn 
istorum  praesenlia  trahenda  sit  ad  consensum,  pnc- 
sertim  cum  ista  agerentur  a  Galerio,  hoinine  admo- 
dum  pervicaci  ac  superbo ,  et  qui  slricio  velut  ense 
supplicare  suetus  erat,  et  an  consensus  ille  irahendus 
rursum  sit  ad  caeteros ,  penes  quos  reipublicie  potes* 
tas  erat.  Nam  id  dicere  videtur  Eusebius  lib.  viii, 
cap.  45  :  Atxcvcoc  di  M  toutocc  ^iTro  xocviic  ^>2^pou  ruv 
XjOflrrouvTfiov  ovTOxpocTcap  xai  ai€oeq;r6c  «voTrc^c.  Hunc 
locum  interpretes  in  varios  sensus  traduxeruiil.  Et 
RufHnus  quidem  ita  verlit :  Sed  el  Licinius  communi 
omniutn  senlenlia  ad$eilui  in  imperium ,  Auguslus  pro- 
nuntiatur,  Musciilus  :  Ucinius  vero  communi  senteniia 
polentatuum  et  ipse  imperator  et  Auguslus  creatur, 
Christophorsonus  :  Ucinius  deinceps  communi  eoruiu 
suffragio  et  consensu  penes  quos  summa  potestas  erat , 
imperator  et  Augustus  declaratur,  Deiiique  Valesius :  C 
Licinius  communi  imperaiorum  suffragio  impera^ 
tor  tt  Augustus  declaratus  est,  RiifQnus  igiinr  in 
arobiguo  reluiquit  quos  intelligi  velii.  Neque  cla- 
ritts  se  lCoscolus  explicat ,  <fuid  jiotentatuum  voca* 
bolo  sigiiiflcare  velit,  ineertum  relinquens.  At  Chris^ 
topborsonus  et  Valesius  aperte  pronunliant  id  fac- 
luro  esse  communf  iniperaiornm ,  sive  «orum  penes 
quos  summa  poiestaa  erat,  sufTragio.  Verum  isla  iii- 
lerpretaiio  pluriroum  babel  difflculiatfs.  Nani  cum 
isuidconcHium  prseoipiianter,  ut  palam  est,  ciptum 
a  Galerio  sit,  lemporis  angustiae  non  permiserunt  ut 
Cxsarom,  qui  in  prpvinciis  erant,  consensus  expete- 
retur;  et  ^on  erat  hic  mos  Galerii.  Prseterea  certo 
coiljgt  pptest  ex  Eusehio  et  Liictantio,  u(i  poslea  di- 
cemus,  neque  Maximinum,  neque  Consiantinum  in- 
terrogatos  uiisse.  Neque  probabile  item  est  Maxentii 
eonsensum  fnisse  requisiliim,  adversiis  qiiem  bellHm 
parabatur.  Reliquuin  igilur  esi  ut  hic  Eusebii'  Locus 
ioteUigator  de  Imperiiioribus,  niiniriiin  de  Diocletiano  -^ 
velerano  Rege,  de  Maximiano  Herculio,  qui  tuin  im-^ 
perium  resompserat,  et  de  Galerio  Maximiano.  Nam 
bi  tres  tom  erant  Carnunti ,  cuin  Licinius  facius  est 
Augosios.  Itaqoe  veriun  non  est  oniiii  ex  parie  qiiod 
heicait  Bosebius,  Licinhim  factum  esse  iinpcraiorem 
et  Aogustom  communleorom  consensu,  qui  tum  rem« 
poblicam  possidebant. 

Sex  fuerunt,  Nimirum  Maximianns  Herculius,  Ga- 
lerius  Maximianus^  Maximinus  coenonienlo  Daia  vel 
Daza,.ConsiaHiino8y  Maxeniiuset  Liciniiis.    . 

Generum  suum.  Constaniinnm «  qui  Faiislanv,  se- 
nioris  Maximiani  minorem  flliain ,  paulo  airte  duxe- 
raty  eodem  anno  nimiruin,  quo  et  Scverwi^cCisns, 
et  LicifiiHS  factus  est  imperator.  Incerii  panegyricus 
Maximiano  et  Cofistaiiiiiio  dictus  in  nuptiis  Faustae : 
0  divinum  /tttcm,  Maximiane^  judicium,  qui  hunc  tibi 
jure  adopiiomsnepotem^  majestatis  orditie  jilium^  ettam 


Generi  fitium,  Nam  Constantius  Constaniini  paler, 
repudiaia,  ut  jussus  erat,  Helena,  Theodoram  duxit, 
quam  nonnulli  iradunl  Herculii  flliaro  fuisse,  alii  pri- 
vignam. 

Deponit  regiamvestem,  Id  est,  purpuraro;  ct  sic  ite- 
ruin  ad  vitani  privataiii  rediit.  Faciiiin  istud  ab  Her- 
culioscribit  lladrianiis  Valesiusitilibro  primorerum 
Francicarum,  p.  21,  anlcquani  proflcisceretur  in  llly- 
ryciim,  id  csi,  anno  307  cxeiinie.  Veruin  repiigilat 
Laclaiitius  huic  seutenti;e ,  qui  secundam  Herculii 
abdicationein  diserte  revocat  ad  posteriora  tenipora  : 
sed  annum  non  indicat.  Probabile  tamen  est  id  fac- 
lum  non  ita  niulto  postquam  ad  Con>laniinnni  rediis- 
set  ex  lUyrico,  id  est,  anno  508  ineunte,  ipso  decies 
et  Maxiniianp  sepiies  consulibus.  Nam  nulla  deinccps 
facinorum  ejus  mentio  habetur  usque  ad  annuni  5i0 
quo  interiit ;  et  vir  cupidissimus  signando  aunos  per 
consulatus  suos,  consul  deinceps  non  reperitur  fuisse. 

Relicta  mHitum  parte,  Iii  potestate^soceri  sui  Maxi- 
miani.  Sed  homo  perfldus  eos  solliciiavit  ad  defectio- 
nein.  Testis,  prsoter  Lactantium,  Eumenius  in  pane- 
gyrico  quem  postea  dixit  Constantino,  ubi  cum  dixis* 
set  Maximianum  genero  suo  pejerasse ,  statim  addit : 
Hffic  est  fides^  Imc  religio  palatini  sacrarii  devola  pene- 
tralibns  ,  ut  lenie  et  cunctanler ,  jam  sciiicet  cum  illis 
belli  consiliis,  itinere  confecto ,  comumptis  copiis  man* 
sionum,  ne  quis  consequi  postet  exercitus;  repente  inira 
parietes  considerel  purpuratus ,  et  bis  depositum  tertio 
usurparel  imperium ,  litteras  ad  soUicitandos  exercitus 
mitteret,  fidem  militum  pranuorum  ostentatione  turbare 
tentaret ,  secure  sciHcet  usurus  exercitu  ,  quem  venaies 
manus  liabere  docuissel,  Islius  loci  sensum  Livineius 
ait  hunc  esse ,  ut  Maxiniianus  Herculius  inielligainr 
resnnipsisse  purpurain  Arelati,  cuiii  urhe  pulsus,  lla- 
lia  fugatus,  ac  Illyrico  repudiatus,  a  Consiantino  est 
exceptus.  Recte  saiie ,  quantuni  ad  llistoriam.  Sed 
nescio  ubi  invenerit  acla  haec  esse  apud  Arclatein. 
Neque  enim  id  dicit  Eunienius ,  sed  tanium  se  con- 
clusisse  in  civitate  Arelatensi ,  quo  eum  persecutus 
est  cxercitus  Consiantini ,  et  iiide  Massiliatn  posiea 
fugisse.  Mihi  certum  videtur  Herculiuin  purptiram , 
qtiain  bis  deposueral ,  resunipsisse  in  ipsa  civitaie 
Treviroriiin,  aut  non  inulto  procul.  Id  mihi  colligcre 
videor  ex  his  verbis  Lactantii ,  ubi  ait  eum  paucis 
post  diebus,  quam  t!onstantinus  profecios  erat  adver- 
sum  Fraocos,  cum  tbcsauros  publicos  invasisset,  piir- 
purainrepentesumpsisse,  cuni  a^siimaret  Constanri- 
num  intrasse  flnes  barbarorum.  Nam  Prancorum  li- 
mes  erat  circa  Danubinin.  Et  ihesauri  pubUci^  quo» 
tum  iiivasit  llercuIius,iion  alibipotuerunt  csse  quain 
hi  palaiio  Imperatoris,  id  est,  in  civiiate  Treverensi. 
Itaque  Herculiusoon  potuit  intra  p^ucos  diespurpu- 
ram  resuinere  Arelati ,  qu»  longo  intervalio  distat  a 
Trcveris.. 

Quod  ipsum  non  deceret.  Enmeniiis  in  panegyrico 
Constantini :  Talibus  te  pro  ulilitateac  dignitate  publica 
rebus  intentum  averieruntin  se  novi  motus  ejushominis, 
quem  successibus  tuis  maxime  favere  deiuisset. 

CAPUT  XXX. 

Refert  ad  mtiritum,  Eulropius  lib.  x  :  Detectis  igitur 
inMdtis  per  Faustam  filiam ,  quce  dolum  viro  enuntia- 
veraty  profugit  Herculius  Massiiiam ;  ibique  oppressus, 
pdsnas  dedil  justissimo  exilu,  Falliiur  Eiitropius.  Nam 
.Hereulius  anie  MassUiam  profugerat ,  quam  hunc  do- 
lum  conipoiieret,  ut  patet  ex  Laciantio.  Gfaviusetiam 
errayii  Zozioius,  aieus  HerctiHuiii,  quod  Faustacona- 
liini  illius  anievertisr«et,  ac  reni  loiaui  Coustantlnp  in- 
di.casset,  indeS|;eraiioiiemreruin  oninium  adductuni, 
apud  Tuisuni  inorbo  cxtinctuin  esse.  Coufudit  heic 
videHciH  M<Liimianufn  cuni  Maxiniino,  qui  Oiientem 
teiiebat,  ct  qui  pulsus  a  Licinio ,  apud  Tarstim  pos- 
tremo  inCiiieia  obiii,  ut  ajinoiabitur  iiifra.  Se<i  neu- 
ter  doiuni  cxplicavjt,  qiicm  renilisse  videnlui-  ad  in- 
vasiotiem  iinperii.  Unus  Eucherius ,  cpiscopus  Liig- 
duiiensis,  iu  hisioriaMarlyruiu  Agauneusiuni  aiinoia- 
Yit  MaximiaiiUm  U^cuiioro  slruxis^e  iufjdiua  Jpoi)* 


m 


STBPHm  BALUZIl 


i556 


staBlinOi  m  «i  viiaia  auforrcl*  Cum  dUpotiiit  iiuidiis^  ^  310.  Non  cst  auicm  occisiis  a  ConsUniino  Maximinnus 


iii(|uit ,  gsmro  no  Coiulantino  imc  regnum  teneiUi 

moriem  moliremrt  depreheiuo  dolo  ejus ,  apnd  Massi- 

liam  caplus^  nec  multo  post  strangulutus ,  leterrimoqui 

ko€  sttppdcio  affeclus^  impium  viUun  digna  morle  fini' 

vU,  Hcclc  sanu  cl   coiiscnUucc   Lactanlio.  Memiuit 

9M^m  Mus  llcrciilii  perfidiac,  ac  dciu  luorlis  Eusc- 

hm,  inliUrd  prim«  dc  viu  Consianliui,  cap.  47,  scri- 

Le«»s«  alteruui  eoruin  qui  se  ifupciio  abJicavcraui » 

ewM  itteidjasiu  noceiuCouNUuliui  pararcl,  deprchcn- 

SUH)  lurpissiino  luuru»  g.uerc  iutcriissc.  Ilaee Eusc- 

Ihus,  aperte  dosignans  Nuxiuiiauuni  Herculiuiu.  Sed 

quooiam  «Ulim  li^uselnus  iradii,  ejus  qucin  ita  iute- 

riisse  s^ribit,  imaginos  et  sUluas  ouiucs  ubiquc  tcr- 

raruHi  dciocua  este,  et  hauc  inorlein  dcscribii  iongo 

if»icrvallo  post    capiu    in    quo  egli  dc  prolligaio 

Maxentio»  buc  desceudit  Valesius ,  in  Annouiioiiibus 

^ui«,  ni  piHaverit,  corruptuin  esselocum  Euscbii,  al- 

que  lU  emeiKliiri  dcberc,  ut  Miximinus  bcic  iuielli- 

gatur,  qul  utiacum  Sevei^o  faclus  esl  Coxsar.  Maximi-      i^rbo  in§enU  occui^amssic  distabuii,  ul  apcrio  el  pn* 

jHisenim  interiit  posl  vicloriam  quani  ConsUMiiiuus  0  troscsnte  viscere  moreretur^  in  supplicium  persecutioids 


db  purpuram  teriium  sumptam,  ul  putavit  vir  dociissi- 
mus  lladriauus  Yalesius,  sed  quia  post  violatum  juS- 
Xuranduin.  posl  belluin  civiic  commolum ,  post  solli- 
ciUlos  mifrtes,  postrcmo  Cimstanlinutn  occidere  vo- 
luerai,  ei  occidisset,  si  PausUm  sibi  consentieniem 
habuisset. 

CAPUT  XXXI. 

Maximianum  allerum,  Galerium »  cognomeiilo  Ar- 
menununi. 

PersecHiioms  auctorem.  Iia  etiam  Kusebius  in  libro 
priino  de  Viia  Coiisumiui,  cap.  58 ;  RofGnus  lib.  tiii, 
C;ip.  15  :  IU$  vero,  quiei  secundus  in  honore,  poUino- 
dum  itiam  iu  primis  successor  fuii  ,  ^ui  ei  incentor  ac 
signifer  nosira  persecutionis  esttiterat,  Bt  cap.  28  :  Ip- 
sum  namque  auctorem  sceltris  uliio  divina  corripuit. 
Fragmentuui  de  Cousuiilio  Cbloro ,  p.  472  :  Tunc 
Galerius  in  lUyrico  Licinium  Ceesarem  fecil.  Deinde 
Ulo  in  Pannoma  reUclo ,  ipse  ad  ^erdicum  regressus  , 


iniquissimx  ad  auctorem  soeUraii  prmcepii  justissimo 
pana  redeunte^  Vide  Lacuiilium  supra  cap.  1  et  se- 
<|ueuiibus.  Frustra  ergo  Scalij^er  in  Animadversioiii- 
bus  ad  CbronicoH  Ciisebii  aii  Galerium  MaximianHm 
Dunquam  persecutum  esse  Christiauos,  cum  bonus  et 
laudabilis  princeps  fuerit  eiimius  et  lorlis  bellalor. 
Atque  iieic  eum  iiieriio  reprebcndit  PeUvius  in  lib.  xi 
de  Uoctriua  temporum ,  cap.  5i,  el  lib.  xin,  p.  714. 
Eiiam  nim  majestatis.  In  lioc  loco  desiderantur  ali- 
qooi  litters  in  veteri  exeoipl;iri ,  lu  ouo  Ua  legitur : 
ut  in  eoet,..  im  mai$statis  ostenderst,  Nos  ex  vesiigiis 
litlerarum,  qu:c  perierunt,  cobjecimus  iu  legeuduui 
essc,  sicuti  se  babet  b9ec  edilio.  Ei  coiijeciur.im  nos- 
tram  eimlirmat  ipse  L'4Ctantius,cujus  Wxc  suut  veiba 
in  libro  primo  divinarum  lo  titutionum,  cap.  3:  Quid 
quod  summa  Uia  rerum  poteslas  ac  divina  vts  ne  semel 
guidom  dividi  potesl.  Kt  Hb.  111«  cap.  17  :  Vim  majesta' 
temque  veri  Dei  uon  inteilexerunt.  Alibi  virtutem  dixit 


reporUvUda  Maxcur»»».  ei  quidem  niortis  gcnere  lur- 
pisiumoi  ut  ex  Eusibto  libro  ocuvo  et  iiono  colligi 
po&ac  aii.  Et  kmc  quidem  vir  docii&simus  annotavit 
ad  bime  leettui,  quae  ego  piito  coiilra  veritateui  hisio  • 
rijK  pugHarc.  N^i  priiiio  certuin  cst  Eusebiuiu  loqui 
ile  alUTo  eoruin  qui  se  iuipcrio  alidicavcrani.  Quod 
de  alio  quam  de  Maximiano  Herculio  intelligi  iiou 
Boieet,  qui  secundum  iu  imperio  locum  obtiiicbai,  ct 
cuHi  Oiocletiano  se  abdica>ui.  Id  vcro  nuUo  pacto  dici 
poieatdeMaximiuo,qui  nullibilegiiurabdicasse.  Deiu- 
de  iile,  de  quo  loquitur  fciuttebius,  exiiiicius  est,  cuui 
dcpreheusu^i  foisset  insidias  parareiu  ueccm  Consian- 
iiiii.Quam  hisliriam  iul  llerculium  referendam  esse  ni  • 
liilouiiiHiscerturoest,  quam  ccrtumestCoustanliuuui 
iiisitiiisappeiitumabHerculiofuiftse-.idquodelLactan- 
tiusia  b»c  libro,  el  reliquibistoriciproduiituuocon- 
aenau.  Sane  utrlusque  imagiues  dojectas  posi  uioricm 

eoru«winl,Ul|»atelexEu8ebio.Narrarioporrodecajde      ^ ^ 

M4]ieiitii,  quae  pra^cedit  Hisioriaui  mortis  llerculii,  ni-  q  ^^4,  yj .  m  jii^,  ,v ,  cap.  aO  :  Vir(Ml«w  ac  mt^esuUem 
)iil  buic  sauieuiia*  oflicil.  Eusebius  euiin  (utobseryat  jp^  smgnUim  Interpretari,  Et  lili.  vi,  cap.  9  :  Virtutem 
^ :_  :^:.. .  i.;».«...«v  ;«  i.Ur.c  n.iMC  iIa  vita      ^  majesUitgm  Dei  sinifularis  tHarrat, 

De  a^endis  vicennoUb,  Ad  exemplum  Diodctiaiil « 
cujus  iiiHtaiioiiem  ultccubat  iu  ,  ut  etiam  de  depo- 
DCi^do  imperio  aliquaudo  cogiuiveril.  Sed  Uiiieu  ti- 
oennatia  iion  celelM^vii ,  exiiuctua  aiKeqiiaui  eoruin 
agemJoruin  iempus  adesset. 

Vema  non  hab,  Primo  cdidcramus  :  Vgniam  non 
hubentibus  mUUts  abstinendi  muUipUcis  cruciatus. 
Quaiiquam  autem  iu  owHino  scriplum  sit  iu  arehc- 
lypo^  iK>ii  diilMto  laiiiett  quio  ea  lectio  irora  sit^  quani 
mitic  e4)n»(itttinius. 

QucB  guam  l#/.  Hic  locua  iu  babel  io  vetere  codico  : 
Qum  guam  UilerabiUa  sintjOripiaUibore  hominum  ciboo 
l0bor$questos,^9iTiem  uliimam  recte,  ui  opiuor,  re- 
aiituiiutts.  PrUirem  ctmvellere  non  suams  ausii  licel 
olUii  exiklimaverimus  reponi  posse  :  Quanguum  mlo- 
lerabile  sU,  Sparkius  iia  scrilienduui  esse  ail :  Qum 
cum  intoloratUia  smt,  Coi^ecturam  iiosiram  prxuulil 


Socraiesininitio  awe  histori£),in  bbris  quusdcviu 
imperaioris  Consuntini  consciipsit ,  pleraque  obiter 
taaium  parstrinxii :  quippe  cui,  ui  iu  eticouiiis  fieri 
•ole|«  iwperatoris  Uudea  et  panegyricam  oratiouem 
eoMt(!Mr«  mafis  eur»  Ciset,  qu-im  res  gcsus  accu- 
rau  Goiaroeiiiorare.  Ai  in  libro  ocUvo  llisiori»  ec- 
eleaiaaiicda,  cap«  iS,  ubi  ordinem  temporum  sequiiur, 
•i  ttbi  hmt  eadeiiideMaxiiniano  iiarrat,  quaileguuiur 
eiiam  ia  ¥iia  CoiiaUiitiui ,  docet  ea  iiou  posse,  neque 
4ebtra  accipi  dt  alioquam  de  Herculio,  cuin  suiiui 
iunio  aeqtteuiia  eapitis  dicai  UaxcDiium  ejus  filiiim 
fiii$»e,  de  quo  afiiea  locuius  est.  . 

Componitur  scena,  In  maniiscripto  lcgilur  schenu, 
FaeiliafttU  emeiidaiio.  Apud  Taciium.Ul)  xiu  Aunal., 
AgrippiQaNeronis  roater  sic  loquilur :  iVMitc  per  con- 
cMmm  Atimteium  et  histrionem  Paridem  tfuasi  scence 
fabulas  oompouit.  Aeta  iHirgMtiotiis  Felicis  episcopi 
AplungiUni :  Semper  sic  faisum  per  terrorem,  per  sce^  ^^^.„.^^. 
nam,  p^  inreligiosam  ntentem  aetum  est  ab  his,  qui  ca-  B  Gwlumbus. 
$Mk$B  toUl/Umi  consimtnt  notuerunt. 

figintl  annor.  eofit.  Id  601 ,  vteemiafla  ^  qu»  e«« 
B^c1etl«fi6  Rome  cetebravii. 

EUso  gutiwr^,  Epitonie  Yleiorls  t  Mmin^anus  Mtr' 
tulius  a  ConsUmtino  aimi  MamiUmn  ob$$$$us ,  demde 
etxptu;  pams  morth  genere  postromo  ,  fraotis  kiquoo 
tentit^s,  tuH.  droHiits,  IH).  vii,  eap.  S8  :  liercmtius 
MaXhniamu  tn  GaHittm  profectus  eH,  ut  Constantimt 
&enero  mfue  doUsjunetus  anferret  imperium  :  $ed  por 
fmam  deprehenm  et  pro^us,  deinde  in  fugam  versus, 
MassUice  oppressus  et  interfeetus  e$t.  Aborrant  auiem 
in  hoc  loco  omnes  hlsimicl,  q«i  In  viam  rcdnernitur 
a  Laciantio.  Fessimc  Soidis .  qui  Uiorlctianmn  a  Se- 
naiu  jugulaluni  essft,Maximianumvero8esuspeudisse 
acrtbit.  lst:i  porro  M  ixiiniani  llerculii  mors  diciiur  in 
Fasiis  idatianis  CTeiiisse  aimo  secundo  post  consuUUum 
deebmm  et  sepHmum ,  qoi  eongmit  evm  anno  GhriaU 


l^olMfii.  Sic  vocabant  fesla  in  quibua  voU  concipie- 
iMMiiur  pro  iocoluiniuie  etdiuiurita  priocipum  viu,  «t 
aieui  vicenQalia,  exempli  causa,  celebrabaiiiv  aic  dii 
IritHiereiii,  ui  tricettnalia  celebrareot.  Sed  op«s  noa 
«ai  me  plura  dicere  de  lioc  argumeiiio ,  cum  imper 
duo  eruditissimi  viri  Carolus  Dufresuius  et  Uenricus 
Noris  hanc  maieriam  ahuude  iractaverint ;  iile  in 
dis>erUt'ioM  de  numiswatibas  iiiferioris  «vi,  0002 
pust  lomum  iertiuffl  Gioasarii  ediia  cst ;  alier  io  ai^- 
aerlatione  chronologica  de  votis  deceoiialibus  ^  qiiac 
edita  est  cum  dissertatioiio  de  Niimmis  Diocletiaui 
•t  Liciiiii.  Yidc  etiam  Casiittiioni  nolaa  in  Spariia- 
num. 

Quod  non  erat  celebraturus,  llic  lociia  est  magni  mo- 
menti ,  cum  ex  eo  eerto  coliigauir  Galeriuro  Maxi« 
iiiianum  uou  pervcniasc  ad  vigesimttBi  aunuui  imQtorii 
sui. 


W7 


NOTiC:  IN  LIB.  DK  MORTIBIM  PBHSECUT.  GAP.  XX&IIf 
;CAPUT  XXXIL!  A 


WS' 


Wta^nrinu»  HnM.  ettseblns,  lib.  VRi,cap«  43,  cimi 
dixissei  Lxinium  ei  imperaiorem  et  Aiigastnm  f»ctiini 
foiS9e,  :iAA\l:QHod  ^idem  Maxifninns  m^e  ndmodum 
tnlH,  ifni  htKtenn»  CtBsof  duntaml  a^  omnibus  appella* 
bainr.  ttre  er§o  prte  eateri$  tfrannico  htgenio  prwdi(u$, 
Augustus  a  semetipso  renunltatns  est. 

MiitH  er^o.  Galerius  ad  Maximiiium»  ut  eom  piaca- 
rei.. 

Dispo^t.  tunm  servet,  Qiiia  Lidniqm  veterem  eon- 
ttibefii.tlefm  ei  vieierise  socium  fecerat  Imperatorem 
secundi  loei. 

Bejerai  ntntf .  Dictttm  id  propter  Galerimn ,  qui  se- 
m^Kerat.  Nam  de  Lidnio  wm  posse  intelligl ,  hine 
Kilet ,  qiiod  eum  interiit,  nondnm  erat  scxagennriii?. 
Epiiomc  Victoris :  Bic  Lieiniui  anno  domimttionis  fere 
po$t  ipiinfnmdecimnmytitw  proxime  sexagesinmm,  oeci» 
dkur.  In  Fastis  idultanis  occism  dicriur  sub  consulaiu 
Pintini  ei  Joliani,  qui  in  annum  525  incidit.  Obiil  an- 1. 
tein  snli  flnem  onni.  In  fr.igmenio  de  Gonstaniio  ^ 
Chloro  dlciiur  regmisse  annos  49,  filio  et  oxore  su- 
perstitibirs.  Quod  verum  cx  omni  parte  non  est.  Nam 
ab  anno  507  exeoute  nsqne  ad  annum  324,  qtio  ad  vi- 
Um  priratam  mense  octol>ri  rediii  victus  a  Constnn- 
tino,  ndmeranlur  anni  iantmm  47.  Quod  si  anno  524, 
eum  ageret  decimum  septimum  imperii  sui  imnum  , 
noiidnm  nacios  erat  annum  aHatis  su»  sexagesimom, 
jam  Gonstat  euin  factum  fuisse  impemtorein  anno 
eirdter  setatis  sux  quadragesimo.  Itaque  qwe  de  ca- 
ins  beic  dicnnltir  ad  eum  referri  non  possonl. 

Tollit  Casarum  nomen.  Non  qoidem  iii  nomen  Cnc- 
Sarom  aboleret ,  quod  imperatores  semper  relinue- 
runi,  sed  ut  ab  eo  deinccp^  abstinerent  ilti ,  qni  in 
spcm  imperii  adofiiareniur,  etsic  excluderetur  Maxl- 
minii$.  Hunc  pnto  hujus  loci  sensum  osse.  Contra  vir 
relifiofri:»  el  doctnn.-e  laude  insignis  Anloniiis  P.)gius 
4n  dissenatioiie  Iiypaticn,  p.  458,  puiai  alium  esse 
verboruin  Lactantii  seiisnm  ,  eaqne  ad  Galerium 
Maximinum  cognomeiito  Daiam  referenda  esse ,  noii  C 
vemad  Galerium  M.ixim'ianum.  Ai  Joannes  Coliim- 
4h»,  in  tmnotaliontbus  nd  hiiuc  locum ,  mirari  se  ait 
Anionium  Pngitini  haee  de  Haxrmiano  Daia  aecipere, 
com  series  Terbonrm  et  res  ipsa  doeeai  inlelligenda 
es;«e  <le  Galerio  Maxiiiiiano  :  isturo  enim,  qui  jam 
▼eieramis  ernt,  eontuinacem  diei  n%n  posse  in  novi- 
trmu  imperatorem  Maxiinitioin ,  cnm  contumacia  sii 
tnferioris  in  superiorem.  Ego  vero  arbilror  recie  in 
boe  loco  repreben^uni  csse  Pagiuin  a  Colunvtm. 

Maxentittm.  Aut  Talde  falior,  aul  Maiendi  nonen 
nin\  m  kn  Chroiiieo  Alcxnndrino,  perpertim  posiium 
est  |iro  Maximino.  Nulla  enim  inier  kive  mentio  Mah 
xemii,  qiiem  G^^lerius  Maiimimius  socer  ejtrs  oder^i, 
ei  ol  ho^iem  poblicom  paolo  anie  belto  appetierai. 
Al  rir  ehrvsstnHis  Joaimes  Columbns  retinet  in  lioc 
kiee  nomrii  M;ixemii ,  addft  Tcro  Maximini  Dar»  Wh 
men,  ffnml  a  dormifafile  librario  omis^nm  esse  putaf, 
et  qoatttor  iinperatores  paulo  post  nomin.ttos  ait  esse 
Lieifiinm,  M:>ximiiiom,  M;ixentium  ei  Constantiiium.  -. 
Mihi  mulio  similias  vero  videiur  ita  intelligendum  ^ 
esse  butic  locnm,  ot  qiiaiuor  illos,  quos  tmperalores 
nomiiiari  jiissii  Galerins,  dieamits  hos  esse,  ipsum  ?i- 
delieei  primo  G^flerium  ,  ul  par  erat,  tum  Ltciirlutn, 
dein<ie  Maxtmrnutn,  postremoConslantinum.  Nam,  ui 
aniea  dtxi,  mrtla  limri  menlio  Maxeniii;  et  certum  esi 
Maxtniinum  non  potsisse  praeieriri.  Habebat  enim 
esercitmn  forlem. 

tonstanHnum  fit,  oug,  Ex  boc  pra^ctpue  loeo  e«ili- 
fo  coAsensum  Consiariiini  re<tatsitum  non  farsse, 
cttm  Lieinios  factns  est  imperaior.  Qnippc  probnbtle 
Mn  esi  e<im,  qui  imperarior  ei  Aiignslus  dieiM  ab  Her- 
cvfio  fuerat,  qiii  ^\\m  ei  gener  Aiigustoram  ei*ai,  vi- 
nmi  praeterea  spertatum  miHtia,  fortissimoruin  cxer- 
eitamii  dueem,  et  vicioriis  mnliis  rnsignem ,  passu- 
rmn  futs<e  sibi  prseferri  homini^in  no?uin.  Ei  sanc 
nescio  ap  isia  sic  ex  otntii  parle  snccesscrint.  Nam 
ia  ediet«»ini  544,  ubi  ires  imperaloreft  nominaBHir» 


Galerii  qoidem  timnen,  irtsetioris  prmeipls,  piimo 
loeo  poniinr,  tnm  Cpnttaititm»  deinde  posiremo  Li- 
einli.  Qnod  tndicai  digniiaiom  istiMf  pasiiam  esseidip 
qnam  contradictioDem  apiid  GimlianiMiom ,  eamque 
imn  atiter  aopiiaro,  quam  r^icteiido  Lieiainm  in  ler* 
tinm  bicura. 

Augusium  h  nmcupatuni.  ftiiigiilarif  esi  huicque 
Laetaniii  scriptioni  plane  eonvenietis  locus  Ruflini  ex 
lib.  IX,  cap.  5,  vA)\  Itiqnens  de  eodem  Maximino  aii : 
Et  4fuamvis  ei  ageretuncta  ex  mntentia  licerM,  (fuippf 
tiui  jitm  giti  etiani  Augutii  eon€n$(\m  prmsumpsarat  di" 
gnitatem,  rHdai  4amen  ra/i  quml  atiifuihus  justis  hmt 
mfiom^s  tfgol.  Conlirmal  Eiiseiiitis,  lib.vtii,  cap.  Id« 
ttbicum  dixisset  Liriofum  imperalorem  ei  Augusium 
doelaralam  e§se  tddit :  Quod  tfmdem  Ma^iinus  agro 
admodum  tulrt,  qui  hnctenm  Cmsor  dunumit  ab  onmi- 
hus  appellahatur.  Hic  ergo  prce  cteteris  tgrannico  fit- 
genio  prwditus^  Amgustms  a  semetipso  rmuntiHlus  est. 

CAPCT  XXXIII. 

Dtc.  et  oct.anuus.  Is  est  armas  CHrisii  510,  Mioslen- 
dit  lempus  morlis  Gaterii.  Nam  eam  iHe  inc(epent 
aegrmare  aniio  48  im{>eni  siH,  tvgroiaverit  autem  per 
minttm  perpetem,  ei  oinerii  aono  541,  mense  maio, 
plaiium  esi  aiiniim  octaviim  ci  deeimiim  tfii|>eiii  ejiis 
congruere  cum  aniio  Chrisii  510. 

Insanabili  plaga.  Laelaiiiius,  lib.  vn  Insiiiui. , 
cap.  45  :  Percussii  jEyyptuni  Beus  insanabili  plaga, 

In  inf.  pa.  geuitalium.  Tide  Eusebium,  lib.  viti 
flist.  eecles.,eap.  46,  eilib.  ide  Viia  Constaniitii, 
G»p.  57;  RnfHiiiiin,  iib.  vni,  cap.  48;  FrafmcHlum 
lie  Constaniino  Cbloro,  pag.  472,  04  Orosiuiu»  1.  vii, 
e:ip.  28. 

Indudam  jam  ele.  Iii  codice  manuscripto  legilur  : 
Sed  inducta  jam  cicatrice^  odnditjmlnus.  Ex  quo  nos 
primo  conreceratnus  :  Sed  inductam  jam  eh^Hricem 
scindit  vutnns.  Nunc  vero  vkkMuus  rctineiMUiii  esse 
lecitonem  veleris  hbri;  p>ro  seindit  tttnen  retioneti- 
dun  esse  seinditur.  Noster,  lib.  vi  IiistiitH.,  cnp.  24  : 
Pemieimn  reseissis  Wineriims  efundere.  Paulo  pesl 
kcttiia,  m  oltm  mofiotmiis*  tic  lorie  buppleuUa  est: 
Hursum  lein  eorporis  motu  vnlnemius.  iM  4k>hiuibtis 
legi  debere  aii  puinarato. 

Asetepius.  Sic  eliam  Itb.  M  IiHftititi.,  eap.  40  :  7t- 
miilf  videlicet  na  apmd  Rkstdmnantum  reeiperatorem 
voti  reus  fieret  ab  Asciepio.  Hicc  etl  enim  sciifiitiea 
vetustissimorum  Laeiauiii  oxempUrium,  eiim  in  vul- 
gatis  legattir,  ab  jSscntapio.  f  aoio  suprai  ibidom  edi- 
tum  esi,  pro  u  saerarent.  Melius,  ui  artoiiror,  eodex 
regitts  5'5$,  prosemnrent.  ha  efiam  primo  habuit  co« 
dex  5736  ejusdem  biblimhecm.  Sed  postea  syUabii  $a 
addita  est  Mipra  Hneam.  Et  sie  eonstiitla  tsi  cditio 
VMlgat.1.  Inrra  \ih.  iT,  cap.  27  :  inffnfuili^iit  ttK^em 
dcemonibus,  quibus  prosecrant. 

fermev  intus  ereanim.  Vide  Ettsebiam ,  IH>.  viii, 
eap.  46,  eiOrosiiim,  lib.  yn,  eap.  28.  himilem  om- 
nlno  liisioriam  de  Miqiks  qni  avunciilus  aposlatae 
fiiii,  narr»nt  D.  Joaniies  Chrysostomiis  ermione  iii 
sanciuin  Bal)ylam,  Soxomeiuis^  lib.  v,cap.  8,elTheo- 
dorelus,  lib.  iii,  cap.  45. 

MtriKif  Aii.  Qenom  est  tiimc  loemn  osse  mendo- 
Sttin.  Itaqiieeonjeeersm  sicretiiiui  posi^ :  Odor  teter 
non  tnodo  per  palatium.  Sparkius  delnde  f«iciliori,  ut 
^pse  art,  emendaiione  iegendum  cefiset:  Od^  autem. 
Cupenis  :  Odoritas  tefra.  Cohmibns  :  Odor  ita  teier, 
Qurd,  si  re|)onntur  :  Odoris  dlriims^ 

Deum  coactwt  est  eon/iteri.  Memorabile  est,  ifaod 
boc  loco  narrat  Rufftnus,  IH).  tih,  enp.  18.  Referam 
anlein  ejos  verba  :  Benique  plerof<fue  metaeorum^  iti- 
qoit,  quod  nec  morbo  eRquid  mederi^  nec  vim  fosioris 
toierare  possent,  interficijubef.  In  qufbus  cnm  guidam 
jngutandus  potius,  qnam  medieaturus  assisteret,  inspi- 
ratus  a  Beo  :  Cur,  inquH,  imperator^  erras,  et  quod 
Beus  infert^  ab  hominibus  putas  posse  revoearlT  Nec 
immanus  est  iste  morbus^  nec  a  medicis  curatur.  Sed 
recordare  qttanta  in  servos  Dei  egeris ,  quamqae  in  r»- 
ligionmH  dtttmim  tmpini  et  ffrofmtui  exfkttrie  ^  ei  in* 


859  1 


STEPIIANI  BALUZII 


560 


teltige$  mde  tibi  $inl  poicenda  remedia,  Nam  ei  ego  A  dices  vero  peningulas  civilates  edicla  miUenles,  legem- 


quidem  moricum  caleris  polero;  tu  tamen  a  medicis 
non  curaberis,  Tunc  primum  se  Masnmianus  hominem 
esse  iniettejat,  elc.  Eamdem  historiam  compendio  per- 
strinxilOrosius,  lib.  viii,  cap.  i8,  et  ex  eo  auclor 
llislori»'.  miscellauex,  lib.  xi.  All^utycliiusin  Anitali- 
bus  iradit  Maximianum  sponte  sensisse  ac  dixisse 
se  ea  pati,  quia  christianos  interrecerit,  ct  litlerns  in 
otnnes  provincias  siias  dedisse,  lU  christiani,  qui  in 
carceribus  eranl,  dimitlerentur.  Sed  idem  lamen  in 
'  hoc  graviier  errai,  quod  eum  ex  hoc  morbo  conva- 
luisse  scribit  precibus  chrisiianorum,  ac  postea  ad 
majorem  impieiatis  ^radnm,  quam  antea  prolapsum, 
Christianos  ubique  jussisse  occidi  el  pcnilus  exiir- 
pari.  Qui  error  ei  evenit  ex  conrnsioiie  noininum  Ma- 
ximiani  et  Maximini,  dum  iini  iribuit,  qiiod  a  duobus 
fiictiim  esseconsial.  Kallitiir  eiiain  Setlius  Calvisius, 
qui  tum  putat  perseciitionerh  deceniialem  (|uicvi$$e 
posi  edicium  illtid  mortemquo  G.tlerii,  ctiin  oclavus 
tanlum  perseCutionis  aniiiis  cssel,  ut  supra  di\imu!<. 
Edictum  misit,  Exint  aptid  Eiisebium,  i.  viii,  c.  17, 
ex  latina  lingua  translatum  ab  co  in  gr.-ccum  sermo- 
nem,  et  deiii  ex  Gracco  versum  in  latiiium  a  HurHno , 
ul  ipse  docet  :  Hwc  de  Latino  in  Hrwcum  versa  nos 
rnrsum  Iransfudimus  in  Lalinum.  Quod  igitur  hodie 
legiimis  prima  latina,  bcnellciiim  est  Lnctanlii. ' 

CAPUT  XXXIY. 

Adbonas  mentes  red.  Lactantins,  lib.  v,  cap.  19,  ad 
Aoc  rnrtassis  edictum  respiciens  :  Sed  Imc  ipsa  igno- 
ratio  efficitf  ut  in  persequendis  sapientibus  tam  mali 
sintt  fingantque  illis  consulere ,  illos  ad  bonam  mentem 
veUe  revocare.  Acta  sanctoriim  Saturnini,  Dativi  ct 
Felicis,  cap.  7  :  Debueras  alios  ad  bonam  mentem  re- 
vocarCf  et  non  contru  prmepta  imperatorum  et  Cccsa^ 
rum  facere, 

Ut  non  vet.  inst,  seq.  Tnxat  cliristianos,  quod  a 
prisca  illa  parentum  suorum  siniplicitate  derecissent. 
Eiisebius  sane,  lib.  viii,  cap.  1 ,  calamitosum  Eccle- 


B 


que  proiferentes  relaxari  cunctos  qni  tenebantur  in  car- 
cere^  quique  in  metaltis,  aut  quibuslibet  vincutis  assertU" 
banlur^  omnes  abscedere  tiberos  jubent. 

Conjuge  sua.  Valeria  Diocletiani  rilia.  Ilaec  tamen 
non  inansit  in  aula  Licinii,  ob  rerociaiii  ejus  :  scd  ad 
Maximihum  confugit ,  ubi  pessime  habita  est,  ui  vi- 
debiinus  infra,  cap.  59. 

Fitio.  Caadidiaiio,  de  quo  dictum  est  supra  ,  cap, 

Uorrenda  tabe  consumptus.  RufAnus,  lib.  viii,  cap, 
15,  nitGaleriuni  Liin  multis  variisque  roorbis,  el 
corporis  tabe  ntquo  insnnia  ineniis  afieciuin  essc^  iit 
posl  longosat(jue  inexiricabiies  languores^  scelerum  firo- 
rum  furiis  agttalus  ,  sponle  vitam  nefariam  proderel^  id 
est ,  ut  Orosius  expiicat  in  capite  28  libri  septitni , 
vim  viue  suw  attulil.  Sed  h£c  vera  non  sunt.  Morluu^ 
autem  est  anno  Chrisii  5Il,qiio  inierat  iionum  et  de- 
ciinum  imperii  sui  annuin.  Iia  enim  coliigitnr  iii  pri- 
inis  <'x  Lactnntio  icsle  luculentissimo.  Nain  cuni  ox 
capite  53  constet  Galeriuin  a*grotare  ccepisse  anuo 
decimo  cl  ociavo  iniperii  hui ,  et  niorbum  ejus  dura- 
vi^e  pcr  aniium  perpetcni,  ac  postea  illuin  deHcien- 
lein  aniio  sequenti  cdiciiim  misisse  ul  Chrislianis 
liceret  Deuin  publice  colere,  mortuumr|ue  esse  cum 
jam  fulura  essenl  vicennalia,  katendis  martiis  impen- 
dentibus ,  clariim  cst  euin  noii  pervenisse  ad  annum 
vigesimum  imperii  sui,  sed  inortuum  esse  aiino 
deciino  nono.  Coiiseniii  Lactaiitio  Aurelius  Vicior 
in  libro  de  Ca;saribus,  ubi  aii  Galcrium  potenliain 
Cxsaris  gessissc  aiinos  tiedeciiii,  quinquennio  impe- 
riiim  tenuisse.  Huic  quinquennii  impenum  ^  itiquU  ^ 
Constantio  annuum  fuit ,  cum  sane  uterque  potentiam 
Ctesarum  annos  tredecim  gessissent.  Quod  con(irni:iiur 
aiictoritale  Eulropii  iii  iniiio  libri  noui,  et  ex  Cliru- 
nico  Aiexandrino,  pag.  651,  ubi  scriptum  esl  Con- 
sianiium,  qui  Cacsar  cum  Galerio  factus  est,  el  eodcin 
dic  Augustus  nunciipatus  est ,  quo  Galeritis,  obiisse 
Eboraci  iii  Britannia  aniio  decimo  terlio  princi|ialus 
si£  iliius  aevi  siatuni  describens,  invidias,  oblrecla-  G  sui,  exacto  videlicel,  cum  nb  aliquot  mensibus  iiiiis- 


liones,  quasi  bella  inlesiitia  inter  Christianos,  aiili 
sliltim  adversus  antisiites  cerlamina,  et  cxtera  quai 
iram  Dei  adversus  ipsos  excitaruni,  hinc  oriam  esse 
ait  persecutionem  Diocleliani  et  Maximiani  adversus 
Ecclesiam.  Vide  eiiam  Rnfnnum,  lib.  eod.,  cap.  1,  el 
Lactanlium ,  initio  libri  de  Opilicio  Dei. 

Significaturi ,  sumus.  Male  Ruriinus,  indicavimusy 
rem  qnasi  jom  pei^clbm  narraiis ,  cum  ad  futurum 
referatur.  Neque  istud  Iribuenduni  errori  typogra- 
phorum,  cum  hanc  leciionem  exhibeanl  tres  vetusti 
codices  manuscripli  bibltothec;e  Colbertina*.  Cliristo- 
pharsoiius  el  Valesius  recte  verierunt  significabimus. 

Ac  sua.  Hsec  verba  omisit  Rufliiius,  quae  recte  alii 
reposuerunt. 

/n  sedibus.  Huflinus  verlit  tit  laribnSf'  quemadroo- 
diini  legitiir  in  uno  codice  CoiberlitiO.  Sed  alii  et  edi- 
Irones  Irjbent  m  laboribus.  Christophorsonus  verlil, 
tii  suis  familiis ;  Valesius,  in  ittis  domiiftiis. 

CAPUT  XXXV. 

Proponitur  Nicomedim.  Absente  riimiruhi  Galerio 
Augusto,  qui  apud  Sardicatii  xgroiabat.  Ilaque  ve- 
ruin    esse  non  poiest  qnod   nit  vir  eruditissimus 
Henricus  V^lesius  in  aunotationibus  ad  Eusebium 
pag.  171,  hoc  edictum  emissum  fuisse  posi  iiiitiuin 
aiiiii  511 ,  ante  inensein  martium.  Nani  aniii  Galeril 
imp.  consnrgelianlex  kalendis  inartiis. 
'     Ipso-oetiesei  Maximlnoiter.  cons.  In  Faslis  Maxi- 
mianus  dicilur  consul  viii,  solus.  Quod  eliaui  Iradtnit 
auclor  ignotns  de  consulibus  ,   et   aucior  qiioqiie 
dc  |>ontilicibus  Roniaiiis,  a  Cuspiniano  citati.  Atheic 
additurMaxiinhius  iterum.   Quod  valde  inirum  esi, 
pnesertiin  cuin  de  primoiUiUsconsuiatunuUa  uspiani 
inentio  halieaiiir.  Vertiin  dubiinre  non  licet  quin  is 
iierum  eonsul  fuerii,  ciiin  luculentissimom  dc  eo  ex* 
lel  I^tantii  lesiimoniuro. 
^^Ap^tis  carceribm.  Uuffiousi  lib,  ix,  cap.  i  ;  Ju- 


setdecimtim  quartum.Atqui  snpra,  cap.  17,  probavi- 
nius  Dioclelianuin  ei  Maxiinianuni  deposuissc  iin|H> 
riumnnnoChristi  505,  kalendis  niaiis.  Itaque  qui  liim 
C:csar  erat  ab  annis  Iredeciin ,  adoptatus  fuerai  aniio 
Clirisli295,  kalendis  marliis.  Qtiod  si  addas  quin- 
queniiinni,  seu  poiius  sexennium  iniperii,  facile  re- 
IM^ies.consurgere  numeriim  aunorum  noveindeciiit, 
quiiius  euni  iin)icrasse  colligitur  ox  Lactantio.  Nam 
el  auctor  quoque  fiagmenti  de  Consianlio  Cbloru, 
pag,  49i,  euindein  Galerium  iradil  imperasse  aniios 
novenidecim.  Quod  cum  vidercl  vir  clarissimus  llen- 
riciis  Valesius,  persuasumtiue  haberet  iiliim  regnasse 
per  anno^  viginti  et  unuin,  sic  locum  fragnienti  in- 
lerpretatus  esl,  01  diceict  annos  qiiidein  19  inlegros 
acplenos  iinperasse  Galerium,  sed  prxlereaduossenii. 
plenos  seucnvos.  In  constiluiioite sane,  quam  Lactan- 
lius  suprn  descripsit,  qux  dala  csl  pavloante  inoriein 
ejus,  ipse  sevocat  imperaloreiii  19  npiid  Euscbiuiii  rt 
^  Kufliiiuin.  Scio  eumdeni  virum  eriidilissiinuin,  qiieiu 
*^  paulo  anle  iiomiiiavi,islaila  interprclari,  nt  hoc  loco 
vox  i mperafor  non  signilicet  dignitaleni  Aiignslaiii  ; 
aliud  enim  illain  in  titulis  imperatoruin  signilicare , 
cum  primo  loco  ponitur,  aliud  ciiin  subjungitnr  ca!- 
leris  litulis.  Naiii  vox  imperalory  qux  secundo  loco 
ponilur,  designat  victoriain  imperatomin;  cl  quoties 

fiost  partam  victoriam  iinperatoresab  exeicitu  appcl* 
ati  siiii,  osiendii,  ul  docet  Dio.^  NeqUc  ego>aiie 
dispiitare  heic  veliin  adversus  hanc  inlerpretatioirv^ni 
viri  clarissimi.  lllud  tantum  volui  nioncre  GalenuDi 
iinperniorem  19  nonunari  in  titiilo  illiusedicti.  Obiii 
auiem  Galerius,  ut  collifii  potesl  ex  Lacianlio,  mense 
maioapud  Sardicam.  At  Onuphrius  Paiivinius,in  com- 
menUiriond  libruin  secutiduni  Fastoriim,  Iradii  eiim 
obiisse  circa  inonscnl  sc|iteinbrcm.  Melius  Sigfuiius 
in  libro  secundo  de  occidcntali  imperio,  ii)>i  scribil 
Galeriuui  viia  excessisse  iion  inulto  posa  11  kalcndas 
maias.  In  boc  laroeii  ^rrat,  quod  ivni  Liciniiim  inipo* 


m 


miM  liN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSfiCUT.  CAP.  XXXYI. 


SM 


rii  cotisortem  et  Aogustuni  nuncupatiim  apud  Gar-  Al^i^io,  Asiam  acBithYniam  occupasse,  quas  Galerius 


iiuniom  putat  a  Galerio,  cum  u  imperio  gerendo  inefh 
tum  eonspiceret.  Quippe  neque  ea  causa  fuit  assumendi 
Licinii  in  consoriiuni  imperii ,  sed  quo  ploribus  mu- 
nimentis  insisieret,  et  ul  eo  utereiur  in  bello  adversus 
Maxeniium.  Deinde  illud  factum  non  estexiremis  Ga- 
lerii  lemporibus  :  sed  quadriennio  ante,  ut  supra  os- 
teiisum  est.  Gommittendi  vero  hujus  erroris  hxc  oc* 
casio  (iiii,  c|uod  plerique  veieres  Galerii  morleiu  con- 
secutam  scribiinl  post  collatum  Liciiiio  digniiatem 
imperialem.  Eulropiu?  lib.  x  :  Per  hoc  lempui  a  Ga- 
lerio  Licinius  imperator  eU  factu$;  Dacia  oriundui^ 
notHt  ei  aniiqua  consuetudine^  et  in  bellOy  quod  adver- 
$us  Narsenm  aaseral  strenuut  laboribub  el  officm  aC' 
eeptus.  Mors  Oalerii  confeitim  secula.  Zozimus,  lib.  u: 
Maximianui  Galerim  ex  societate  superiorum  tentpo» 
nm  fanniiarem  sibi  Licinium  imperatorem  creot^  quod 
hujus  cpera  bello  Maxentium  persequi  cogitaret.  Postea* 
quam  Galeriui  heec  agitans  comilia  ex  incurabili  vul" 
uere  witant  cum  morte  conmutaisetf  imperium  lAciniui 


una  cum  Ulyrico  et  Tiiracia  sibi  retinuerat. 

Divenai  ripoi.  Nimirum  Maximinus,  ut  palam  est, 
ripain  Bithynise ,  Licinius  adversam ,  in  qua  Byzan* 
tium. 

In  ipio  freto  fcedui.  Haud  dubie  in  faucibus  Bos« 
pliori  Thracii ,  inter  Byzantium  et  Ghalcedonem.  E( 
Bithyniam  quidem  cessisse  in  jns  et  dilioiiem  Maxi- 
mini,  colligilur  ex  mariyrio  sancti  Luciani  Aniiocheni» 
quod  enarrat  Eusebius ,  lib.  ix ,  cap.  6. 

Indulgentiam.  Id  esi,  pacem,  cessationem  a  perse- 
culione.  Supra  cap.  54,  in  edicio  :  ludulgentiam 
nostram  credidimui  porrigendam  :  ouam  vocem  in  suis 
versionibus  recte  Rurfinus  et  Valesius  retiniierunt « 
Ghristophorsonus  male  omisit.  Lactanlius  in  lihro  de 
Ira  Dei ,  cap.  20  :  Si  nobis  indulgentia  coslitus  venerit, 
Acta  sanctorum  Snturnini,  Daiivi  et  Felicis,  cap.  43  : 
Qui  vuU  ex  vobis  ad  indutgentiam  pervenire ,  ul  salvus 
esupouit^  pro/f(^(tfr.  Optatus  Milevitanus  in  lihro 
primo  :  Tempestas  persecutionii  peracta  et  definita  est. 


emoquesHn  vindicabat.  Orosius  quoqiie  lib.  vii,  cap.  ^*  Jubente  iJeo^  indulgentiam  mittente  Maxeniio,  C/irt- 


i8,  et  auctor  Fragmenli  de  Gonstantio  Ghloro,  pag. 
ili,  sic  describunt  hanc  hisloriam,  ut  staiim  post 
levaium  Licinium  subsequatur  mois  Galerii.  Et  Au- 
relius  Ticlor,  qui  Licinium  imperatorem  factum  ait 
aotequam  Galerius  iret  in  Italiam,  scribit,  eum  paulo 
[lostqurmi  Italia  decesserat,  vulnere  pesiilenii  con- 
suin|iium  esse.  Et  iii  Epiloine  Vicloris  :  Hic  Liciniui 
ommm  dotninationis  fere  post  quintum  decimum  occidi- 
tur;  iiumerando  videlicet  ab  excessu  Galerii.  Et  So- 
cntes,  lib.  i,  cip  2,  ait  Maximianum  abiisse  e  vita, 
cum  Licinium  prius  imperatorem  creavissei.  Ilis  igi- 
turducibus  erravitSigonius,  quem  seculus  est  Mori- 
nus. 

Meniii  ejuidem.  Id  est  maii. 

Kai.  mariiii.  Eo  enim  die  Galerius  Maximianus 
iactus  fuerat  Gaesar  cum  Gonstantio,  ndeoque  kalen- 
dis  semper  martiis  iiichoabantur  aiini  ejus  imperii, 
et  viceiiiialia  celebrari  debebant  kalendis  martiis  im 


itianis  libertas  est  restituta.  D.  Augustiiius  frequenter 
hanc  vocem  usurpal  adversus  Donaiistns,  cuni  loqui- 
tur  de  rescriptis  principum  ,  quibus  liberiatem  sul 
dogmalis  dederant  iisdem  Donatislis. 

Gommttnt  ftt(f/o.  Gertum  est,  heic  ngi  de  edlclo, 
quiid  cxtremis  Galerii  temporibus  edilum  esi  in  fa- 
vorem  Glirisiianorum.  Communi  autein  tutelo  dixit, 
pro  conimuni  consensu.  Haiic  vocem  tion  reperi 
alibi.  Foriassis  est  corrupla.  Vir  doctissimus  et 
summus  amicus  meus  Joannes  Baplisia  Gotelerius, 
quem  maguo  rei  litierariae  et  ecclesiastic»  damno 
nuper  amisimus,  tom.  in  Monunientoruiii  Ecclesiab 
Graecas,  pag.  669,  censet,  reponendum  esse  titulo. 
Eadem  est  senteniia  Guperi  et  Golumbi.  Sparkiiis 
vero  tutela  rescribit,  admonens  ioterim,  virum  quem- 
dara  doctum  e  suis  existimare  legendum  essc  liiulo. 
Vir  doclissimiis  Garolus  Dufresiiius  Gangius  putnt, 
iegendum  omnino  esse  mtc/o:recie.    Rehpicii  enim 


peiideniis  aiini ,  qui  futiirus  erat  vigesimus  impcrii  q  Lnctanitus  ad  constiiutionem  cdiinm  in  cnpiie  34 
e.iui.  Fa»ti  Idatiani  Tiberiano  et  Dioiie  consiilihus  :      quae  pro  more  tum  recepto  inscripia  erat  iiominilms 


to  anno  ievati  sunt  Constantius  et  Maximianus  Casa- 
res  die  liai.mart,  Eumenii  panegyricusGonsianiiodic- 
tus  :  0  kalendcB  martiaiy  sicuti  olim  annorum  voven- 
ftam,  tta  nunc  tBtemorum  auspices  imperatorum!  Sed 
lieic  rursuro  occurrit  difOcultasde  annis  imperii.Nam 
siverum  est,  Galerium  factum  fuisse  Gaeiiarem  sub 
consulaiti  Tiberiani  et  Dionis,  et  illorum  consulatum 
congruere  cum  anno  Ghrisii  51  i ,  ut  vulgo  puiant, 
consiabit  euin  mortuum  fuisse  anno  imperii  24  in- 
eunie.  Gum  autem  coniradici  non  possit  argumenlis 
ex  Laciantio  petilis*  qu%renda  aliqua  via  est,  qua 
iios  expediamus  ex  his  difficuliaiibus.  Et  saiie  opii- 
nios  illos  Fasios  Idaiianos.certum  est  non  carere  nx- 
vis  et  erroribiis,  ni  facile  probari  posset. 

GAPUT   XXXVI. 

Licimo  morante.  Qui  tiim  erat  iii  Dncia  Mediterra- 
nea  apud  Sardicam,  aul  non  multo  procul.  Nam  illic 
niortuus  erai  Galerius. 

Fretum  Cltalcedonium.  Hunc  ilaqiie  limitem  Orien- 
talis  imperii  constiiuere  volebat  Mnximinus,  ut  intra 
illum  esset  etiain  Bithynia  usquc  ad  Glialcedonem , 
provincue  vero  ullra  (retum  Ghalcedonium  perline- 
reiit  ad  imperiuni  Occidentale,  ita  ut  sedes  imperii, 
quse  lunrerat  apud  Nicomediam,adse,  qui  prior  fac- 
tiis  fuerat  Gsesar,  pertineret,  non  autem  ad  Lici- 
nium. 

Biihyniam.  Iii  veteri  codice  legitiir  Bhyaniam.  Ger- 
lam  es»e  emeudationem,  probat  primo  iier  Maximini, 
qui  ex  Oriente  ad  Glialcedonem  properabat ;  deinde 
ipse  If aximinus,  qui  Iii  epistola  sequenti  anno  scripta 
ad  Sabinuni ,  qunm  recitat  Eusebius ,  docei  se  aiino 
prsterito  Nicomedi»  fuisse.  Cum  anno  prwterito^  in- 
quit ,  Nicomediam  feliciter  essem  ingressus ,  cives  ejui 
hrbi$  meiiUc  degentem  adierunt.  Quare  recte  observa- 
tum  est  ab  Uenrico  Valesio  in  Annot;itioiiibus  ad  Eu^ 
tebium,  pag.  185  et  seq.  Maxiroinum,  mortuo  Ga- 

Patrol.  VII. 


Galerii  Maximiani  et  Maximini   Dnz»,  id  est,  rom- 
micm  fi(ti/o. 

Subornatis  legationibus.  Haec  pluribus  explicat 
Etisebiiis,  lib.  u,  cap.  2,  initium  factuin  dicens  ab 
Antiochensilms:  Sed  et  aiios,  inquil  RurHniis,  per 
iingulas  civitates  iimiliter  deterrimos  cives  ad  simiie 
facinus  impeliit^  et  ex  omnibus  provinciii  liujuscemodi 
iegationem  dirigi  componit.  Qiiae  verba  ideo  retull, 
qiiod  apertiora  sint,  quam  Graeca  Eusebii. 

Saceidotes  maximos.  Haec  connrmaiitur  ab  Euse- 
hio,  lib.  VIII,  cap.  14,  et  lib.  ix,  cap.  4.  Vidc  Vale- 
sii  annotationes  ad  eumdem  Eiisebium,  pag.  469. 

Candidis  chlamydibus  ornatos.  Eusebiiis  in  locis 
mox  commemoraiis  annotal  quidem,  addita  orna- 
menta  sncerdotibus  per  provincias  consiiiutis  a  Ma- 
ximino,  quae  coercet  ad  militare  saleHiiium,  id  est« 
ad  liciores  et  app:iritores:  qua  de  re  vide  annotatio- 
nes  Valesii.  At  Lactantius  addit,  iniim  jussisse,  ut 
D  Poniinces  illi,  qui  super  provincias  erant,  incederent 
ornati  candidis  chlamydibus.  Ghlainydem  autem 
beic  accipio  pro  paludainento,  ut  apiid  Nonium,  seu 
illa  alhni  ttinicae  specie,  auro  inierdum  limhatae,  qua 
utebantur  soli  niinistri  lm|»eratorum ;  de  quibus  plnra 
Salmasius  in  Noiis  ad  Lampridium,  pag.  241.  Itaqiie 
Maximinus  vestes  miiiislrorum  palatinorum  commu^ 
nicavit  cum  summis  pontilicibus,  quos  per  provin- 
cias  ordinavit.  Et  hinc  fortassis  explicabiiur  locut 
ille  Trebellii  Pollionis  in  D.  Glaudio,  Chiamydes  veri 
iuminii  limbaUu  duas ,  ubi  Salmasius  veruiu  lumen 
interpretaitir  de  colore  purpureo. 

Debilitari  jussit.  Vide  Eusebium,  lib.  vin,  cap.  12 
et  in  libro  primo  de  Viia  Gonslantini ,  cap.  58,  ubi 
in  iuierpreiatione  Valesii  irrepsit  nomen  Licinii,  pro 
nomine  Maximini. 

Effodiebantur  oculi.  Non  adnotassem  ista,  qu»  ab 
Eusebto  quoque  commemorantur ,   nisi  admonere 


m 


STEPHANI  lALUZII 


564 


Diocleiianupi  «l  MAMiiiiiMiuiiv  eurm|Ud  hoc  loco,  ul 
sa*pa  soIqI  i»  rei*a#  bi^^cis  lap»om  eftse. 
CAPUT  XXXVH. 

ComKmUm  liiUrU.  CunsUnliiiua  oosi  parum  de 
Blnxealio  vLc(ori.ifn>  cum  apiid  MediolanuiB  conve- 
iii3sci  cum  Licinio ,  consiiluiioaem  emiserat  admo- 
dum  iavorabilem  CfarUuanis,  eamque  miserai  in 
Orieniem  ad  Haximintim,  ul  fs  eam  in  provinciis 
suis  proponi  curarei.  Auctor  esi  Eusebius,  lib.  ix, 
cap,  9,  illum  primum  quidem  ad  baec  graviier  i«igo- 
inuisse;  posiea  umep,  cum  oec  videri  vel)ei  Con- 
siauLiuo  ac  LiciiuQ  c^sisse »  mc  rursum  id ,  quod 
jussmn  crai,  supprim^rej  meiu  eorum  qui  jus&erani, 
epi&iolam  ;)d  Habinum  pr^fectom  scripsisse,  veluit 
suoiiie  moiu  ei  ei  propria  auciorilaie,  in  qua  eadem 
fertue  de  Cbrisiianis  saucivii,  qu^  in  illa  Consi&niiut 
ac  Licinii  conftiiiuiioiie  conlincuiur.  Addiderai  au- 
lem  Consuniinus  liUeras  ad  Maximiuum,  quarum  j. 
ineuiionem  facii  Eusebius  in  posirema  parte  ejus-  ^ 
dem  capiiis. 

A  sacerdolibuA  umwhri*  Quod  heic  aii  Lacianiius 
de  Maximiu:)  cibis  immolaiiiiis  quoiidie  vescente,  id 
ab  eo  publico  edicio  cbnsiiiuium  aii  Cusebius  in 
libro  de  Martyribus  PaliBStiuie,  cap.  9,  iu,  ui  cuncii 
um  viri,  quam  inulieres,  uua  cum  servulis  ei  infaii- 
iibus,  sacrificare  ei  libare  diis  immorUlibus  c^e- 
renmr»  ei  immolaiis  husitarum  carnibus  vesci,  ei  ui 
cuncU  iu  foro  venalia  sucriliciorum  libaiionibus  in- 
quliiareuiur.  Islud  ipsum  doceiii  eiiam  Aciii  passio- 
liis  siincii  Luciaiii  manyris  Aniioclieni,  quem  ideni 
Blaximinus  inorie  affecii:  Quin  etiam  ad  latuam  pro- 
ces$U  smviUam^  ul  ne  infaniibus  quidem  parceret^  sed 
ipsoi  quoque  inlerimerel^  quoniam  nec  poterat  quidem 
eis  persuadtref  ut  gustarent  ea,  qum  sacrificabantur  d(B' 
monibus,  Secuium  in  hoc  fuisse  Blaximinmn  vesli- 
{;ia  magisiri  sui  Galerii,  doceni  Acia  sanciorum  mar' 
tyrum  Agape^t  Chioniae  ei  irenes.  quae  Tbessaloni- 
cse  mariyrium  consummaveruiti  anno  secuudo  perse-  G 
cuiiouis,  Diocicliano  ix  ei  Maxiiuiano  vm  c  msuli- 
bus.  In  iUis  eniin  Aciis  legiiur ,  Cassimdrum  bene- 
liciarium  i(a  scripsissead  Dulceiium  praesidem:  Scilo, 
mi  Domine ,  Agalhonemy  Agapen ,  Ctuoniam ,  Irenem^ 
Casiam^  Philippam  el  Eutychiam  noUe  his  vesci ,  quw 
diis  smU  iaimolata,  Cadem  babeniur  in  Aais  sanc- 
iorum  Sergii  ei  Bac<^i,  qui  sub  eodcm  Maximino 
passi  suni:  iiem  'm  Aciis  san^i  mariyris  Vari  ei  so« 
ciorum  e|us ,  ei  in  Aciis  Tlieodori  Amaseni  cogno- 
lueuio  Tyroois.  Imo  diu  ante  banc  supersiiiionem 
usucpaum  esse,  reperio  in  Aciis  sanciorum  Tereutii, 
Apbricaui  ei  sociorum,  ubi  scripium  esi ,  Deciuin 
imptftiorem  lu  universas  Romani  imperii  provincias 
c^icium  misisse,  ut  omiies  Chrisiiani  ad  immoian- 
dum  et  comcdeudum  ea,  q\ij&  Idolis  essent  immo- 
laiu^  perirahereuiur.  Quare  quod  ait  Lacianiiiis, 
Maximinum  hoc  primum  invenisse ,  ui  animalia  om- 
nia,  quibus  vescebaiur,  nou  a  coquis,  sed  a  sacerdo- 
libus  ad  aras  iintiiolareniur,  iuteliigendum  nou  esi  iv 
de  edicio  seu  generali  Lege,  cum  muitis  aoie  annis  ^ 
id  consiiiuiiim  (uissei  a  Decio  ei  Galeho  Maximiano : 
scd  de  privaio  paiaiinorum  ciborum  usu.  Porro  hunc 
usmn  in  regioues  quo({ue  exira  limiiem  Rouianum 
posiias  peneirasse,  doceni  Acta  sancti  Sabae  Gotbi 
qui  manfrium  coiisuiumavit  iu  Cappadocia  pridie 
idus  aprilis,  Modesio  ei  Ariniheo  consulibus  id  esi, 
anno  Uirisii  57:i.  C^i^^um  ab  iftiiusmodi  cibis  im- 
molaiiiiis,  quoa  idoioiliyu  vOcabaul,  semper  ablM>f- 
Tuisse  Ecelesiam,  noiios  es4«  quan  ut  iiecesse  sii 
voierum  ttssikuoniis  coHiprobari. 

Perfusum  niero,  LacUntius  iib.  vi  lostiiui.  c;jp.  i : 
HonnMes  Muliemt  nfii^taj^iitiaf  cum  sint  onmikns 
^gitiks  ac  iC4!leribus  inquinati^  reUgiosos  se  putant^  si 
tempia  m  Mras  ko$tiurMtn  €att{^une  cruetttoperint^  u 
focos  odoraii  ac  veleris  vtni  profusioue  madefecerinL. 
Quin  iUam  mcrae  dapee  apparant^  el  exquisitoi  epulas^ 
quoii  aikquid  iude  Ubatum  offerant.    Ei  cap.  seq. : 


Maelant  igilur  optimas  ae  pingues  hosiias  Deo  quasi 
esurienti,  profundunt  vina  tamquam  sidfinti, 

Hinc  fames.  Crudditalem  istius  famis  d^scribil 
Eusebins  lib.  i^,  cap.  8.  Yidendus  eiiam  Uuflinus, 
qoi  non  nulla  haber,  qus  apud  Eusebium  non  legun- 
iur.  Meminit  ct  hujus  famis  Euiychius  Alexandrinus 
in  suis  Annalibus. 

Dono  suis  dabat.  Rufflnus,  lib.  viii,  cap.  16:  Vnde 
et  montes  auri,  utita  dixerim,  congregatos  familiari^ 
bui  suis  ac  sateUittbus  largiebatur. 

More  clem.  latronum.  Salvianus  in  fine  librl  oclavi 
de  Gnbematione  Dei,  pag.  491 :  Lalrones  quidem 
hoc  proverbio  uti  solent^  utquibusnon  auferunt  vitam^ 
dedisse  se  dicant. 

CAPUT  XXXYIll. 

Vincii  of/icittnt.  Cadem  omnino  verba  habentur 
in  libro  sexbo  divinariim  liistitutionum,  cap.  i3. 

Nobiiibus  fo^ninis.  RuifiDiis  libro  viii,  c:»p*  ^^  • 
Cui  etiaminter  ecBtera  hoc  singMlare  studium  eral^  me 
ullam  non  dico  urbem,  sed  vel  breve  oppidum,  absque 
adulterio  nobilium  matronarum^  qnm  per  locfi  fuiuetU 
reperKB^  vel  corruptione  virginum^  pranerirei. 

Pnegustator.  MeUpkora  ducu  a  cibo  ci  polu,  qua 
eliamusus  estCicero  in  oratione  pro  domo  sua :  Sciii' 
cet  tu  helluoni  spurci&simo^  prwguslatori  libidinum  tua- 
rumMnirni  egentissimo  et  facinorosissimo  Sexto  Hosdo^ 
eic.  Pra2gusUtor  iuquc  esi,  qtti  cibos  potiraqiie  gusio 
explorat,  apud  viro8prinoipcsprxcipue,neforteveue- 
num  cum  cibo  poiuque  haiiriini.  Ea  de  causa  Anio- 
nlus  liineiU  sceleraiam  Cleopairae  Solertium,  nonnisi 
prxgustaiiis  cibos  sumefo.tt,  oi  docet  Pliaius,  lib.  xxi, 
cap.  3 ,  llistoriie  naluraiis.  Suetonius,  in  Clnudio, 
cap.  44  :  Et  veneno  quidem  occiium  convenii :  ubi  au- 
lem,  et  per  quem  dato  diicrepat.  Quidfvn  tradunt  epu- 
latUi  in  arce  cum  sacirdotibui  per  Halotnm  spndonem 
prwgujitalorem.  Tacitus,  lib.  xui  Annfilium :  lUic  epm- 
lante  Britannico,  quia  ciioi  potusque  ejus  ditectui  ex 
ministris  gustu  explorabat.  Gregoriiis  papa  XI ,  In  epi- 
stola  scripu  ad  Carolum  V,  regom  Fraiicorum,  et  io- 
hannam  ^us  uxorem,  edtia  iu  tomo  qiiarto  Spicile- 
gii  Dacherinoi,  pag.  500 :  Et  insup&r^  ut  hi^  q)ti  huju9- 
modi  ova,  lac^  buiyrum  ei  caseum,  seu  fercuia  ex  eie 
parabunt,  et  eiiam  i7/f,  qui  de  eis  vobii  servieni,  dun- 
taxat  pro  proba  facienda^  gusturi  de  ipiii  valeanl,  con- 
cedimus  per  protsentei.  Qimd  lieic  Gregorius  dicii  pro 
proba  facienda^  nos  dicimus  hodie,  pof4r  faire  Ceuai. 
Evodius  Upsaleusis  iu  iibro  secmulo  de  Miracolis 
sancU  Stephani,  cap,  3 :  Subet  iUi  prtegustatori  mni  iui. 

Jmminuioi.  Putabam  olim,  hooo  locum  esse  cor- 
ruplum,  cL  conjeceram  rescribendum  esse  inviiai, 
PosLca  viri  clarissimi  Sparkius  ei  Columbus  admo- 
uuerunt,  reiinendiim  esse  lectionem,  qiiae  babetur 
in  codice  veieri,  quia  vox  mitNtftiilat  iiihil  aliud  sonni, 
qiinm  praegusUtas,  seu  praefloraUs ;  quod  exemplis 
.iliquot  osieudit  item  Columbus,  ci  islo  pr^nserUm 
LacUntii  libro  primo  lusUiut.,  cap.  10  :  Omiuo  vir^ 
gines  quas  imminuit, 

Cubilia  impune  violabant.  Ruftinus,  lih.  viii,  cap.l?» 
Deliciis,  luxu  atque  omni  dissolutionum  genere  fiuiians 
turpissima  suis  nulitibus  pra^bebat  exempla.  Denique 
quidquid  lascive^  quidquid  pelulanterf  quidquid  luxu- 
riose  gestnm  a  rectoribus  vel  miUtum,  vel  provinciaruw 
fuisset^  inuHum  cedebat  ob  imperalorii  exemplum, 

A  Gothii  pulsi.  Cum  Diocletianus  UaUam  petiisset 
vicennalia  celebraiurus,  Golhi,  sive  populi  ripan 
Istri  fluminis  tncolenies,  ea  occasioiie  usi ,  aJiquam 
partem  vicinae  proviucise  iovaserunt,  ei  indigenas  ex- 

Bulerunt.  Ui  vero  ptilsi  sedibus  suis  ad  Galerimo 
[aximianura  Caesarem  confugeruut,  ei  posiea  se 
Haximino,  quem  Galerius  adopuverai,  adjuMxerunl^ 
et  iii  numerum  saiclli(um  ac  proieciorum  ejus  ailocii 
sunt. 

CAPUT  XXXIX. 
Ne  ab  Auguttu  ^uidem.  Valena,  Galerii  vMua,  qoae 
posi  moriem  moriU  m  aulain  Maiimini  coBeesseral» 


m 


NOTyE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XLIII. 


5G6 


spreto  LiciBio,  coi  eam  Galerms  connnendaverai.       A  anno  545,  altis  Iriennio  serias.  Islos  in  banc  8eni«n. 

P^m.„^  l,.w»    n...  ii..;^i^^..i ,i3^  j^„li^  auclorhas  Faslor«m  Wcaiaborunrili 

(pijiMis  9crt]Hiim  est,  BiocleiiaHum  diomruncutm 
esse  m  Sotona  5  nonas  deccmbris,  SMno  et  RniiiQ 
consuHbus.  Sed  liorimi  Faslorum  au«ifireni  fiilso  ea 
scripsisse  jam  conslai,  oum  Lndamius  •K^oai,  Dio- 
cletianum  esse  morluum  anlo  nu^ias  Lioiniif  el  Con- 
suuliae,  et  anie  MaximiniHii  Dazam.  Cum  ergo  mor- 
luus  sit  posl  Galerium  e^  anle  Maiciminum ,  exeimle 
anno,  manifeslum  esl,  decessisse  anno  512  exeunle. 
mm  Maxiroinus  periit  anno  sequenci,  ul  ostendam. 
Ilaque  verum  non  est  quod  legilur  in  Epiiome  Yieio- 
ns,  Diocletiauum  annos  prope  novem  egijtKe  in  com- 
niiiini  vila.  A  kalendis  enim  inaiis  anni  305,  usque 
ad  5  nonas  decembris  anni  312,  sunt  laniiun  anni 


Patrii  eiu$.  Galerii,  qui  Maximinura  adoplaveral, 
ei  Caesarem  feceraL 

lp*m  (um  matt€.  DtoclotkHii  more,  d»  ifoa  |ihipi- 
bus  acimii  tsK  a«l  enpHt  i^  Eain  Uet;mii»Strada  mor« 
lU4u>  esse  ai^  aiiqHOi  anflis  aoie  mariHim.  Sed  errare 
Stradam,  probai  atietorilas  Lactaniit,  (f»i  dicet  infra^ 
eam  anno  3i5^  Cftpiio  plexam  fiiisse ,  cum  Diuoletia- 
nus  vita  jam  Mcessisset  anuo  supertore. 

CAPUT  XL. 

Er&tinfe.  Loeus  corrnptos.  Prnesidis  nomcn  est. 
Qiiid,  si  Fbiccini  nomen  he?c  reponalur.  quem  nosier 
cap.  10  non  pnsillum  bomicidam  vocai? 

19<m  minus.  E:)  emendatio  non  est  mea,  sed  Co- 
Iimibi.  Nani  vetus  codcx  babei  nimis.  Cerlum  est  au- 
i«n,  saepe  voces  illas  consuesse  permutari  iu  anliquis 
libris. 

Qtddam  Jnd<fut.  Non  hbc  primum  a  Maximino  in- 


septem  et  menses  septeni  cum  aliquot  diebus.  Sed 
adversus  hxc  dici  poiesi  id  qnod  qnibiisdam  ptaeuisse 
video,  Diocletiaiuim  non  poinisse  dici  murtuum  aniio 
512,  com  in  I.  2  cod.  Tlieodos.  De  ceu9u,  quse  data 


veAtDm.  Prajiverai  enim  illi  vir  boni  exempli  D.  Nero,  u  esl  anno  515,  kaiendis  Juniis,  Constantinos  eum  vocei 
rtNd  #Vi*vMm  >fr/irikm  ..o.^...i:o..a  ««lut  jn  »..«..:.».  D  (lomittum  et  parentem,  divum  vocaturus,  si  mortuiis 

fuisset.  Verum  eam  argumentaiioneoi  falsam  esse, 
probat  eptstola  Maximini  Aug.  ad  Sabtnum  apnd  Eh- 
sehium,  lib.  ix,  cap.9,  ubi  is  Gaierlum  Maximianum, 
qoem  ab  anno  superiore  moHniim  fuisse  constat,  vu- 
cat  tamen  dominnm  ac  parentem  suum ;  qui  tamen 
iH  edicio^  quod  ibidem  apud  Eiisebium  extat,  enm- 
dem  Maximianum  et  Diocletianom  vocai  divos  pa- 
rentes  suos.  Caeierum  cum  ox  hoc  L;ictantii  h>eo 
consiel,  Diocletianum  morltium  esseante  nupliasLi. 
cinii  el  Consuntiae,  consequens  cst,  falsum  essequod 
legitur  in  Epilome  Victoris,  nimirum  eum  morlo 
consumpium  esse,  ut  satis  paluii,  per  formidinem 
voluntariam  :  Quippeeum  a  Comiantino  alqueLicinio 
vocalusad  fesia  nuptiarum,  per  senectam,  quominus 
tnterase  valeret,  excusavisset ,  rescripds  minacibus  ac- 
ceptis,  quibus  increpabatur  Maamiio  fnvisse  ac  Maxi- 
mino  favere,  snspeetans  necem  dedeewoeam ,  venenum 
duitur  haitsisse.  Parum  autem  probabile  est,  mii  no- 


cmn  (ktavfam  nxorem  repudiare  vellet  in  graiiam 
Popp:e».  Qua  de  re  videndus  Taciius  in  libro  xiv 
Aimalinm. 

/ttsrrtf;H  vdites.  In  veleri  codice  scriptum  cst  tn- 
stmctibile  mens  eesagitari.  Certum  mendum  :  sed  non 
staltm  obvia  cerla  emendalio,  quae  tandem  reperta 
est  post  absoluiam  editionem.  Columbus  tamcn  ma- 
irttlt  vigites,  quam  velites. 

CAPUT  XLI. 
Augmta   vero.  Valeria.  Ubi  nolandom  est,  nihil 
iranc  de  matre  ejos  dici,  neque  repetitam  a  Diocle- 
liano,  cum  Valeria  repeieretur.  Ei  tamen  illa  vivebat 
adbuc,  ut  patet  ex  capiie  51. 

CAPUT  XLII. 

Sem  Mgmmiatti  slatwe.  Riifftm»,  lib.  vni,  cap.  16, 
ait,  Naximlannm  Herculium  lurpiier  deprehensum  in 
insidiis,  quas  Constanlino  struebat,  turpius  periisse, 


iia  u»  post  iRlenltt»ii  statwe  ejus  aique  imagines  aufer-  C  luernl  iterum  accedere  ad  reglmen  reipublicffi  et  qui 


reahir,  et  in  adibus  publicis  voeabula  ejus  nominie 
mntareniur.  Apiid  Eusebium  lib.  viit,  cap.  15,  hxc 
bistorla  sie  deseribitur,  lamquam  si  Herculius  primus 
faissei,  cujus  staluae  et  imagines  disjecta;  fuissent. 
Qood  com  lalsnm  esse  videret  CbrisKiiphorsonus,  kst 
Eosebium  irertit,  nt  velit,  tllum  dixisse  eam  contii- 
metiam  irrogatam  viventi.  Qtiod  non  essevernm.  pa- 
let  ex  seq«enftbns  Lactnnlii  verbis,  nbi  ait,  nolH  im- 
perstQnnn  ante  DiocletiaiKim  conligisse,  ut  imagine» 
viventis  ^^j^tereHvir.  haqiic  Henricus  Valesins  alio 
secftnyertft,  non  qnidein  Hercnlium  fuisse  primum 
omnium  imperalorum,  qni  a  primordio  imperii  fne- 
nint,  cui  intislum  sit  hoe  dedecus  :  sed  primiim  eo- 
nim,  qs!  jDtate  illa  rempnblicam  admmistraverant. 
^  Trebetlius  Potlio  in  iriginta  tyrannis  cap.  28, 
ait,  imaglnem  Celsi  navo  injuri(B  genere  sublatam  esse 
ia  eroeem  :  emn  lamen,  ut  heic  annoiat  Casaubo- 
nus,  sohti  fnerint  Gneci  Laifniqoe  damnatorum  ima- 


pw  dejicere,  liHare,  frangere ,  scalls  Gemoniis  In-  j.  ciiristianorum.  Poslea  se  prodidit. 


vitam  privatain  imperio  aiiteposuit  memorabili  et  sa- 
pientissimo  apophtbegmaie,  qtiod  supra  p.  75,  ex  ea- 
dem  Epitome  retulimus,  suspecium  futsse  h;ibilum, 
qjwd  Maxentio  et  Maximino  faverel ,  praeeipoe  vcro 
Maximino,  a  qno  sciret,  gravissinwis  eontumelias  ir- 
rogaiQt  ftKae  Valeri:e  conjugique  Prisc»,  et  a  quo 
conieroptum  ilhim  fui«8e,  dum  Valeriim  repeteret, 
receiuius  crai,  quam  ut  oblivisci  tam  cito  potnerit. 

CAPUT  XLHI. 

Unus  supererat.  Nimirura  Maximinus  cognomento 
Daza.  Adversarios  Dei  Laclaniius  appellat  Diocleiia- 
num,  Herculiiim,  Galerium  et  Maximinum.  In  eodem 
numero  non  ponit  Maxeiilium,  quia,  licei  crudelis 
ac  saevus  fuerit,  visus  tamen  est  favere  Cliristianis. 
Intcr  eos  iiem  non  numerat  Licinium ,  quia  tuiij  cum 
ha;c  scribebat  Lacuntiusr,  ille  videbaiur  es$Q  amicus 


lerre,  omni  denique  contumellae  genero  ariicere;- 
qood  probat  etiam  auctoritate  Plmarchr. 

Cumvidereivivus.  Diocleiianus,  ciifa»  vivenlls  ima- 
gnies  4epoDebantor,  quia  conjonctaR  erant  cnm  ima- 
ginibQ»  Hercuhi. 

Suepiria,  Cosplnianus  in  Diocletiano :  Qaidom  di* 
cunt,  Uupore  mentis  el  langa  aigritudine  confectum^ 
ammaminter  euspiria  effiasse;  quod  pnio  illum  acce- 
pisse  a  Ceilrefio. 

Fame  atqne  angore  cenfedus.  Atii  Dioeletianiim 
alio  moriis  genere  extinetnm  tradont :  quidam  morbo 
aqnse  tMercntts,  alii  veneno,  Suidas  siispendio.  Vide 
etiam  qoae  infra  dlcmKur  nd  captit  quinqttagesimum. 
Obiii  aotem  houd  procnl  Salonis  in  Dahnaiia,  in  villa 
sua  Aspalalo,  ubi  et  sepultus  est.  Vlde  Henrici  Vale- 
sii  notas  ad  Ammiamim  Marcellinum,  p.  112.  Variie 
porro  siifit  doeternm  virorum  opiniones  de  aim,  qtto 
DioeleiiMHii  imeriit,  alrls  censenlibus  i^  evenisse 


Nuper  amicitiam.  Id  est,  eo  tempore,  quo  paxioier 
Licinium  ei  Maximinum  constiiiKa  est  in  Bospboro 
Thracio,  paulo  post  morlem  GaleriL 

Constantini  sororem.  Constantiam,  qu»  postea  sic 
Arrio  favii,  ut  eiiam  frairem  suum  ad  eum  defeu- 
dendura  impellerei. 

Misit  occulie.  Eusebius  lib«  viii,  eap.  14,  istud  io. 
snm  ooroioemorM,  ttimirum  MaxtmkMiat  inittoe  dam 
foedtts  cum  MaxenikK 

Beilum  Constmtino  indixerat.  Ex  hoc  kico  el  ex 
libro  secundo  Zozimi  apparet,  consilra  agitaiidi  belli 
a  Gonstanlino  profectn  non  esse,  sed  a  Maxeniio  •  ai- 
qne  adeo  Consianiinttm  velot  invitum  ad  arma  prosi- 
Iti^e,  tum  etiam  invitatmn  posie.1  a  Romanis  tyran- 
nidefn  Maxentii  jeifre  ferentrbus.  Et  tamen  vir  claris- 
simusHadfianusYaleiicrsin  Kbro  primo  rerum  Fran- 
ciearam,  p.  i5,  bellum  ietad  impotat  arrogantiae 


367 


STEPHANI  BALUZn 


568 


Consiaiuini    aui  staiuas  suas  Ramae  jussu  Maxenlii  A  evictio  tyranni,  6  kaL  mgnttut  Diyi,  capienda  qui- 
eversa^^  miquo  liilerit  animo,  ul  eam  liijuriam      dem  suiii  de  Maxeniio  el  Consianimo.  iit  recie  ceii. 

armis  vindicandam  puiarii ;  ejusque  memoriam  acri- 


ler  ac  conlumeliose  sugillal,  quod  cum  Maximiani 
soceri  sui  sutuas  subverli  jussissel  in  Galliis,  parem 
sibi  a  Maxenlio  ejus  Qlio  ractam  iiijuriam  ferre  non 
poluerit.  Veri  amor  et  magni  principis  memoria  posiii- 
lant,  ut  heic  observenius,  immensum  esse  discrimen 
inter  h«c  duo  facinora.  ConsUiUinus  everterat  sia- 
luas  inimici  sui,  scd  uiorlui,  et  qui  propierea  conlu. 
iiieliam  silii  irrogaiam  iilcisd  non  potuii.  At  Maxen- 
tius  dejecerat  veiierandas,  ut  ait  Nazarius,  imngines 
principis  vivenlis  ac  fortissimorum  exerciluum  du- 
croris,  qui  proptcrea  el  poluit,  el  debuil  eiim  casli- 
gare,  a  qiio  cum  tanU  iguomiuia  1;bsus  esset.  Sane 
Dioclelianiis,  ut  infra  scribit  Laclauiius ,  adeo  coin- 
inotus  esl  ciim  viderel  slatuas  suas  everii,  quse  cum 
staiuis  Herculii  coujunct»  erant,  tameii  etsi  isu  ad- 
v«»rsus  euui  non  fiereni  cousilio,  sed  uecessilale,  ul 


suertint  eruditissimi  viri  Petrus  Franciscus  CbifDe- 
tius  ei  Henricus  Noris ;  sic  tamen,  uldies  5  kal.  noir 
referatur  ad  diem  quo  Maxeniius  periit,  utilli  arbi- 
trati  sunt;  sed  ad  posterum,  quo  corpus  ejus  inven- 
tiim  esi,  ut  docet  auctor  fragmenli  de  Coustanlio 
CUIoro,  quo  ceria  fuit  victoria,  6  vero  kal.  ad  diem 
quo  Coiisiautiuus  victor  urbem  Romam  iiigressus  est. 
£t  baec  qiiidem  certa  alque  exira  omneui  omnino 
coniroversiam  posita  esse  videiitur.  Ettauien  vir  cla- 
rissimus  Pctrus  Lambecius  in  libro  quarto  Coinmen- 
tariorum  de  biblioibeca  Vindobonensi,  pag.  !298, 
evictioiiein  illaiii  tyranni  refert  ad  tempus  illud,  qiio 
Licinius  a  Consbuitiiio  pulsus  Byzantio  et  Chalcedo- 
ne,  Nicouiediam,  se  recepil,  ibique  eliam  obsessus, 
rebus  desperalis,  ul  Zozimus  ait,  quod  sciret,  nullas 
sibi  restare  jiistas  et  satis  ainplas  ad  dimicaiidum  co- 
pias,  egressus  urbe,  supplex  Const;)ntinofaclus  cst,  et 


iVinracceDerirmaVnum  atque  incrcdibilem  dolorem,  «  allata  jiurpura  ,  irnperaiorem  et  Dominum  clamavii, 
^  ®-     ^  ^^   -^'  i — :•     *•  "  veiiiamque  prsetehtoruin  po|K)scit.  Quae  omnia  couti 


ac  propterea  morieudum'  sibi  esse  decreverit.  At 
Consiantiuiis  injuriam  illaiu,  qua  erat  magniludinc 
animi,  remitlere  Maxentio  paralus  erat,  si  isad  aequas 
pacis  conditiones  descenderc  voluissei.  Sed  ille  €on- 
siantmuin  aspernaius  est  :  appeiitum  ejus  (verba 
sunt  Nazarii)  refugil,  aversatus  esl,  borruii;  ei  cum 
voluntas  pacilicaiidi  alieuaia  essel,  eo  demeutias  pro- 
ressit,  inquil  idem  Nazarius,  ut  uUro  etiam  lacetserel, 
quem  ambire  deberet.  Uiide  constat,  arrogantiie  im- 
inerito  argui  Coiistantiuum  iu  boc  loco  :  qiii  si  inju- 
riam  suam  ulius  nou  fuisset  adversus  hosteiii  fero- 
cem  ac  boiiilati  ejus  illudentem ,  profeclo  luajorem 
ignominiain  ex  ea  iiijuriae  oblivione  reporiassel, 
quain  ul  verbis  ullis  explicari  possit. 

Necempalris  sui.  Maximiani  Herculii ,  quem  Con- 
siauiiniis  slrangulari  jusserat  apud  Massiliam.  Zozl- 
mus ,  lib.  II :  Maxenlius  occasiones  gerendi  adversui 
Constuniinum  belli  quosrebat,  seque  dolere  propter  obi- 
tum  patris  iui  simatans^  cui  mortis  causam  Constan' 
tinus  prcebuisset,  „      .     , 

Inteslabilem  vel  exitiabilem.  Hoc  in  loco  desunt 
aliquot  litierae  in  vetip.ri  exemplari ,  ubi  hac  tantum 
leguntur,  xtabilem.  Ex  quo  collegimus  reponendum 
esse  t/i(eilaOi/£m.  Iniestabilis  autem  idem  valet,  ac 
detestabilis  et  invisus. 

Finxisse  discordiam.  Eulropius,  lib.  x :  Inde  ad  Gal- 
lias  profectus  est,  dolo  composito,  tamquam  a  lilio  esset 
expulsus. 

CAPUT  XLIV. 

inter  eos.  Maxenlium  et  Conslantinum. 

Responium  acceperat.  liicerli  panegyricus  Conslan- 
lino  dicius  post  devictum  Maxeutium  :  Stultum  et 
ueqnam  animal  nusquam  extra  parietes  egredi  audcbat. 
Ita  enim  aulprodigiis,  aut  metus  sui  prmsagiis  move- 

batnr.  ,         .        .,         . 

Sextum  kal.  Nov.  Hic  ergo  dles  primus  Maxentium 
vidil  imperaiorem;  contra  quam   alii  scribunt,  qui 


gere  annoCbristi  524,  Crispo  iii,  et  Constantino  in » 
consulibns,  ut  est  in  Fastis  Idatianis.  Verum  haec 
Laiiibecii  senteuiia  vera  esse  non  potest,  cum  constet, 
vcrba  illa  veteris  kalendarii  accipienda  esse.  de 
Maxentio  profligaio.  Pncterea  nullibi  adnotalum  est, 
dediiioiiem  Licinii  incidisse  iii  diem  quintam  kalen- 
daruin  noveinbriuru.  Quod  iu  priiois  necessariuni 
esset  denionsirare.  linmocam  factain  aliquanlo  ante» 
colligi  possc  videlur  ex  eo,  quod  Zozimus  ait,Lici- 
niiiui ,  fuso  deditoque  exercitu,  cuni  e^juitibus  reli- 
quis  ct  paiicis  pediium  luillibusNicoiiiediamse  rece- 
pisse  post  capiam  Cbatcedoueui,  id  est,  14  kal. 
ociobris,  iit  legituriu  Fastis.  Quam  exiguo  auiem 
teinporis  iiiicrvallo  victor  exerciius  perveiiire  poiue- 
rit  Nicomediain,  nemo  est  rei  geograpiiicx  vel  leiiui* 
ler  periius,  qui  non  satis  intelligat.  Qiiare  profectio- 
nem  Divi,  qiise  in  vcteri  kgleudario  uotatur  ad  diem 
V  kalendas  oci 'bris,  valde  suspicor  accipi  debere  de 
C  Coiisuntiiii  digressu  ab  urbe  Cbalcedone,  ut  Nico- 
niediaui  proliciscereiur.  Ilaque  ciiiii  hinc  via  siicerU 
iieque  Iduga,  non  al)surda  coiijeclura  erit ,  si  dica- 
mus,  deditionem  Licinii  faciain  e&se  paucis  posi 
diebus,  id  est,  subiiiilium  niensis  octobris;  cunt  ex 
Zoziiiio  liqiieai,  eum  non  tolerasse  diu  obsidioneiu 
Nicomedias,  et  ex  fragmenlo  de  Consuntio  Chloro, 
qiiod  Henricus  Valeslusedidit,colligi  po8sil,Consian- 
tiam  uxorem  Licinii  iii  castra  Constantini  frairis  ve- 
nisse  sequeuti  dieposi  adventum  ejus.  Neque  magnoui 
niomeiitum  babet,  qiiod  idein  vir  clarissimus  adiioiai 
heic,  ut  iu  codi(;e  Tbeodosiano,  Licinium  xorr*  i^oxiW» 
sive  per  excelleiitiam  appellari  tyrannum.  Maui  ei 
Blaxeiitiuiii  quoque  tyranniim  diciuin  legiinus  in  pa« 
iiegyrico  quem  NazariusdixiiConstanliiio;  ubi  agens 
de  iiis  qu:c  posi  deviclum  Maxentium  acta  Rom» 
suiit  a  Constantino,  addit  :  Quarum  rerum  ndraeulo 
sic  omnes  devinciebantur,  ut  non  tam  omnes  doiereni 
quod  illum  tyrannum  ila  diu  tulerant^  quam  quod  taH 

Ei  supra 


ad  dien/Skal.  Octobriseum  imperium  invasissescri-Tv  prtMcipe  tam  sero  fruerentur.  El  supra  de.eodeni 
buiil,  pridie  extinctum  :  quorum  neuirum  verum  esi.  Maxenlio  :  iUum  ipsum  tyrannum  nonmors  viriiis^ted 
Cxsiis  eiiim  est  die  uatali  stio,  ut  doceiit  Laciantiiis  fuga  turpis  prodidit.  liem  :  Sequebatur  hunc comitaium 
et  aucior  paiiegyrici  paulo  aule  laudati.  Sed  iste      «tiiim /yranm  tpittts  (et^rtmtmi  capia.  Fragmenlura  de 


lainen  in  boc  fallitur,  quod  ait,  Maxenlium  diem  na- 
lalis  sui  casde  sua  signasse,  ne  septenarium  illum  nu- 
ineruin  sacrum  et  rellgiosum  vel  incboando  violaret. 
Nain  si  caesus  est  ipso  die  natalis  sui,  manifesium 
est,  c£sum  eo  die,  quo  imperium  inierat.  Hunc 
quippediem  antiqui  vocabant  natalem  imperaiorum. 
Uccisus  est  igitur  Maxentius  anno  Christi  512,  6kal. 
noveuibris,  sexto  imperii  sui  anno  exaclo,  in  ipsis 
iiiitiis  septimi.  Atque  ita  intelligendi  suiit  Aureiius 
Victor  et  auctor  Cbronici  Alexandrini,  cum  aiunt, 
euin  periisse  aniio  tyrannidis  sax  sexio.  At  Eulro- 
pius  ait ,  Constaulinum  quinto  imperii  sui  auno  bel- 
ium  comniovisse  adversus  Maxeniium.  Coinmovit 
sane»  sed  non  perfecit.  Itaque  verba  illa  veteris  ka- 
endarii  a  Bucherio  editi :  Quinto   kal.   novemlfr. 


Cunstaiitio  Cbloro«  pag.  475  :  interea  Constaniinue 
apud  Veronam  ,  victis  ducibus  tyranni,  Romam  petiU. 
Vetus  inscriptio  posita  Constanlini  meiuortae  posc 
victoriam  de  Maxentio  :  Quod  imtinctu  divinitatis^ 
mentis  magnitudine,  cum  exercitu  suo  tam  de  tyranno^ 
auam  de  omni  ejus  factione  uno  tentpore  jusUs  rempu^ 
blicam  ultus  est  arrms.  Prudeniiuslibro  priroo  adver- 
sus  Symmacbum  :  MuMus  exceptum  tyherina  in  sta* 
gna  tyrannum  prtgcipitans.  Immo  iii  codice  quoque 
Tbeodosiano  per  iyrannum  intelligitur  Maxeniius 
in  I.  un.  De  ingenuiSy  qui  tempore  tyroHni  tervierutu^ 
et  \n  \.  i  De  cohortalibut. 

Quinquennaiia  terminabantur.  Certum  est,  Maxen* 
tium  quinquennalia  celebravisse.  Manifesia  esi  enlm 
auctoriias  Lactantii.  Sed  pr^ter^  e&ta(  apud  Oooo* 


569 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PEKSECUT.  CAP.  XLY. 


370 


nem,  png.  5ii»  ntimmus  Maxenlii,  in  ciijus  aversa  ARriiannia  senem^quisefatereiurei  pugn»  inlerruisse 


parte  linec  scfipla  suiu  :  Victoria  dd.  nn.  Aug.  et 
Css.  voT.  y.  mjLT.  x.  Quiii  ergo  celeliraia  a  Maxen- 
litfsini  qoinquennalia ,  ei  quidem  posl  exacluni  an- 
Dum  quiiiluui ,  ainbigi  iion  potesu  llltid  lanluin 
qti.Tro,  quomodo  fieri  possil,  ut  quae  secuiidum  mo- 
remacia  siuildieprimn  anni  seili,  lerininala  fuerint 
in  liiie  ejiisdem  aiini.  Scio  vota  illa  magno  apparatu 
celebmta  fuisse :  fesia  haec  per  multos  dies  durasse; 
einon  solum  innrbe  regia  U8urpata,sedetiamin  pro- 
vindis  Veruin  illa  non  solvunt  dirficuluitein.  Nisi  si 
dic^mus  bominem  voluplarium  ol  desidix  amato- 
rem,  cujiismodi  luisse  describilur  Maxentius,  voluisse 
noYomore  quinquennalia  sua  commendala  l.ncere,  ac 
propterea  per  annum  integrum  ea  continuasse  :  quod 
pamm  probabile  videtur.  Yel  fortassis,  sicui  priuius 
aiini  dies,  qiio  quinquennalia  celebrabantur,  iudis  ac 
sacrificiis  transigebalur,  sic  eadem  soleinnia  repete- 
bantiir  in  uhimo  die  ejusdem  anni,  ut  sic  quiiiqiieii- 


qu»  Caesarem  inferentem  arma  Briianniai,  arcere  lit- 
toribus  et  pellere  aggressi  stint :  quod  contigerat  ante 
aniius  fere  centuiii  viginti.  Et  sancius  Hieronymus 
in  diatogo  adversus  Luciferianos,  qiiein  Baronius  pu- 
tal  scriplum  circa  atuium  Christi  582,  ait  lum  super- 
fuisse  bomines,qui  synodo  Nica^nae  interfuerant, 
raros  umen  propter  aniiquiiatem.  Itaque,  ut  ad  rem 
noslram  redeamus ,  ita  constituendum  est ,  visioiiem 
illam  crucis  Coustaniino  ostensnR  contigisse  in  cas- 
tris  dutu  Romam  obsidcret,  7  kal.  Novembris  aniio 
Christi  312.  Audax  enim  vero  niinium  fuit  Jacobus 
Oiselius,  qiii  in  Thesauro  iiuinismatuni  antiquorum 
pag.  465.  ait,  eum  qui  toium  lioc  negoiium  de  crucc 
ostensa  Constantino  ad  pias  veterum  fraudes  retule- 
rit,  parum  a  rci  veritaie  aberralurum.  Quid  enitn 
deinceps  verum  censebitur,  si  hisloriam  liaiic,  qux 
Lacianlii,  Publii  Optatiatii  Porphyrii,  Eusebii,  ac  ve- 
terum  etiam  nuiiiismatum  testimonio  nititur,  inler 


nalia  eo   niodo  lerminarentur  quo  coeperatit,  pari  ^  fabulas  et  pias,  ut  ille  ait,  veterum  fraiides  connu 

rAi>A  iniwl^k     niiA  nPA/*oceinnAe  Arkt«eiiliiiti  eonlMm     oimiiiI    D  mop^rik  r<!ke  riioi.!l  9  Rati««t/\eiitc    iclo   l «..&/* lon/la   fiiiiil     a 


fere  inod<»,  qiio  processiones  consulum  seplem  eraiit 
per  annum,  ut  patet  ex  novella  105  imperaioris  Justi- 
Biani  Quid  si  natalesimperaiorum  fesiieraiit,  cum  per 
■namqiieinqiie  mensem  recurrebant  ?  Nain  in  Actis 
sancti  Marcelli  ceniurioiiisy  qui  passus  est  in  civitale 
Tingitana  sub  imperto  Diocleliani ,  reperio  diom  12 
kalend.iruin  Augusti  fuisse  fesiain  in  imperio  Roma- 
Do :  Jam  dii  duodecimo  kalendarum  augustarum^  in- 
qail,  ofmd  »gna  legionis  ii/tiii,  quando  diem  festum 
imperatoris  veslri  eeiebrastis,  publica  voce  respondi^ 
me  Christianmn  esse,  Diocleti.iiiils  quippe  f:ictus  est 
imperator  li  kal.  Decembris.  Sic  quidaui  oliin  natali 
Epicari  vicesima  luna  sacrificabanl,  feriasque  oinni 
mense  cuslodiebant,  qiias  Icadas  vocabant,  ut  Piinius 
ail,  libro  xxxv  Hisioriae  natur.,  cap.  2. 

OdeiU  mgnum.  Immoriale  signuni,  ut  alibi  dicit 
Lactaniias,  id  esl,  signiim  criicis.  Iste  porro  locus 
estmagni  momeuii.  Signateniin  el  locuiii,  ei  dieiu, 
^uo  crux,    in  qua  vinceret,  oUensa  est  Consiantino. 


roerare  fas  fuerit  ?  Religiosius  ista  iractanda  sunt,  el 
irreligiosa  illa  temeritas  pi^ocul  abesse  debet  a  pec- 
toribus  cliristianorum. 

Circum  flexo,  C/ini/ttm.  Haec  itaintelligendasunt,  ul 
Christi  monograiuma  circumflexum  fuerit  in  capiic 
Lab.nri,  ut  videmus  in  nummis  veleribus. 

Libros  Sityllinos  inspici,  Zozimus  iib.  ii :  Maxentius 
inclvsus  diis  hostias  immolat,  el  extispices  de  beili 
eventu  consulit,  ipsis  quoque  Sibyllmis  oraculis  pervei- 
tigatis,  Cunique  reperisset  oracutum  qno  significaretur 
in  fatis  esse,  ut  qui  ad  detrimentum  populi  Romatii 
spectantia  designaret,  miterabili  morte  periret,  de  semet- 
ipso  id  oraculum  accipiebal ,  quasi  qui  Homam  adortos 
eamque  capere  cogitantes  propulsaret.  Eventus  autem 
comprobavit  id,  quod  verum  erat,  Hasc  vero  prorsiis 
congruunt  curn  narmtione  Lacianlii. 

CAPUT  XLY. 
Hyeme  proxima,  id  esi,  liyeine   qu»  mortem  Ma- 


Aamcnm  ex  testimonio  Eusebii,  qui  se  accepisse  ait  (]  xentii  siatim  subsecuta   est.  Aiqui   Maxentius  periit 


ab  ore  Constantini,  consiei  visuin  ad  eo  crucis  iro- 
psoni  in  coelo  lioris  nieridianis,  solein  occasum  ver- 
genie,  et  addubttmii  qiiidnam  hoc  spectrum  sibi 
vellei,  nocte  sequenti  Ctiristum  Dei  dormienti  appa- 
raisse  cuin  signo  illo,  quod  in  coeto  osiensum  fuerat, 
pr9cepiss«que  ut  mililari  signoad  similitudinem  ejus 
qood  in  ccelo  vidisset,  fabricato,  eo  lamqiiam  salulari 
prxsidio  in  praeliis  nteretur,  certuiii  est,  utramque 
visionem  uno  in  loco  et  intra  spatium  aliquot  ho- 
faruro  coiiligisse.  Quod  si  ila  est,  ut  certe  est,  liabent 
viri  docii  uitde  finem  taiideiu  iniponaiit  iiobili  coiitro- 
versis  de  loco.  ubi  signuin  crucis  ostetisum  esl  Coti- 
slantino,  et  unde  fides  adstriiatiir  auciori  vitoe  sancli 
Artemiiex  diice^gypii,  ciijii^  uiictoritaiem  virerti- 
ditissimus  Pelrus  Franciscus  Chiffleiius  circuilioni;  ct 
anfractu  infregere  et  clevare  conaius  est.  Hiec  sunt 
verlia  Ariemii  memoriain  Constnntitii  defendentis  co* 
raro  Juliano  iuiperatore :  Ad  Christum  autem  declina 


anno  .^li,  6  kaleiidas  Novembrts.  Igitur  Constanti- 
nos  Mediolanum  profectus  est  eo  anno  exeunie,  aut 
sub  iniiium  seqiieiitis  :  qtiod  iiiagis  credo.  Quippe 
Nazariiuf  in  panegyrico  quem  Con^taniino  dixit,  sic 
do  mora,  quam  ille  Romae  iraiit,  loquiiur,  ut  plane 
constet,  eum  illic  fuisse  per  duos  menses.  Quidquid 
mo/t,  inqtiit,  sexennio  toto  dominatio  feralis  infiixeral^ 
bimestris  fere  cura  sanavit.  Probabile  autem  non  esi, 
eum  qui  sic  proxjmus  erat  kalendis  Januariis,  Ro- 
maui  reliquissc  illis  impendeniibus,  ut  alibi  potius 
quam  Rom;e,  proccderet  consul.  Prseterea  extat  in 
codice  Justiniani  iinp.  lib.  xi,  til.  57,  lex  a  Constan- 
tino  daia  Roin»  15  kalend.  Febr.  ipso  et  Licinio 
terlium  consulibus,  id  est,  meiise  Januario,  qui 
proximus  fuil  posi  extinctum  Mixentium,  ex  qua 
colligi  posse  videtur,  Coiistantinum  Roma  digressuui 
non  es<:e  antediem,  qualex  itla  data  dicitiir.  Quod 
si  itn  esi,  stc  accipienda  videntur  verba  Nazarii,  ut 


vit  ab  illo  vocatus^  quando  difficittimum  commisit  prm-  ^  iUa  bimesiris  fere  cura,  qtiam  componendis  rebus 
ihtm  adversHS  Maxentium.  Tunc  enim  ei  in  meridie  ap-  ^  urt)anis  Constanlinum  impendisse  tradit,  eo  modo 
paruii  signum  crucis  radiis  solis  svtendidius,  et  iiiteris      iotelligatur,  quo  sanctus  Aiigusiinus  in  liiiro  ad  Do 


aureis  belii  significans  viciormm.  Nam  nos  quoque  ipsi 
vgrium  adspeximus,  cum  bfiio  interessemuSf  et  iitleras 
i^mus,  Cuni  etiam  totus  quoque  id  est  conlempiatus  exer- 
ctiKi,  et  muiti  fiujus  rei  testes  sunt  in  tuo  exercitu.  Apud 
Soriuin  die  20  mensis  Oclobris.  Mirum  vero  fortassis 
cnidam  videbitur  quod  hcic  ait  Artemiiis,  inultos  bu- 
jos  rei  tesies  tum  fuisse  iii  exercitu  Julinni  inipera- 
loris.  Naui  si  istadic^banlur  aunoCliristi  542exeuute, 
effluxerant  anni  quinquaginla  a  inorte  Maxeniii,  et 
difOcile  est  niultos  milites  superfuisse  ex  eo  exerciiu, 
qui  lom  adversus  eum  pugnarunt.  Veniin  id  miriiin 
nequaqiiamvideri  debet..Nam  in  dialogo  de  claris 
Oratoribns,  cujiis  auctorein  esse  Quintilianuin  pleri- 

Scen8ent,aliiTacilum,  quidainSuelonium,  iu  dia- 
«  inquam,  illo,  qui  scriptus  est  anno  sexto  prin- 
,  tus  Vespasiaiii,  tesiatur  auctor    vidisse   se  in 


nalistas  post  collationem  cap.  55,  aii,  i£lianuin  pro- 
consulem  cnusnrti  Felicis  episcopi  Aptungiiani  aiidi- 
visse  15  kalendns  Mnrtias,  post  menses  fernie  quatuor^ 
quam  Ca^cilinnus  a  Melcbiade  fuerat  judicattis;  cum 
tamen  a  die  6  nonas  Octobris,  quo  ille  judicatus  est, 
usqiie  ad  15  kalendas  Marlias,  quo  caiisa  Feiicis 
audita  est,  iniercesserint  menses  quatuor  cuni  di- 
midio.  Eadem  ratione  sanctus  Leo  papa  in  episiola 
quinquagesiina  secunda  ad  Ravennium  Arelatenseni  et 
caeteros  Galliarum  episcopos  scribens  ait,  synodum 
Clialcedonensem  constitisse  ex  sexceniis  fere  episco- 
pis,  cui  interfuisse  650  episcopos  consians  est  om- 
niiim  fernie  scriplorum  sententia.  Accessit  ergo 
Mediolanum  Constantinus  sub  finem  mensis  Januarii. 
Eo  vero  vcnit  etiam  Licinius,  uxorem  duciurus  Coii- 
stantiam  Gonstautini  sororeni.  Eadtm  commeraorat 


m 


STEPHAN  fiAUJZU 


372 


et  Zoiiinii&,  recte  adBouns,  hxe  acia  po&t  devicimn 
liaxeAUuni,  el  antequam  belluui  e»set  inter  Uaxi- 
iniuuiu  et  Lidmum.  Quare  la^isum  esse  patcl  \irum 
4ociissiuium  Joauneai  Moriuum,  qui  lu  libro  de 
Ccclesia^Coustaniiuuro  liberaia,  pag.  528,  scHbit, 
Liciuiiuu  veuishC  Me<iiolanum  ad  Coustautinum  post 
devictuni  extiucxuuu)ue  Masiminum,  ibique  Gonstau- 
tiam  in  matrluituium  duxisse.  Eo  peraclo^  inquit 
Zozimus,  ComlanlinuB  ad  Celia$  rei>ertUur,  Liciuiu8 
in  IJiyricum,  ut  tradU  aucior  Fragmcnii  deConstaniio 
Cbloio,  pag.  i73.  Sed  anlequam  Mediolano  discc- 
dereui,  lc^m  pro  Cliristiauis  edideruHt,  %nx  paulo 
post  recitabitur. 

Existimaul  viri  quidam  doclissiuii,  nuptias  Licinii 
et  Cousiafitiae  celebratas  fuisse  Mediolani  mense 
Mariio,  argumento  petito  ex  lege  pruna  codicis  Theo- 
dosiaui  De  bonU  vacantibus,  quai  scribitur  dataa 
l^onstaolino  6,  iduA  Martias  Mediolani,  Cousiauruio 
Aug.  ui,  et  Licinio  consulibus.  Quanqnam  incusem 
Martijun  iji  Maium  esse  mutandum  iu  bac  constitu- 
Uone  ceusel  Moriuus  in  libro  de  £cclesia  per  Cou- 
slantinuoi  iiberata,  pag.  529«  quia,  ul  inquit  ille, 
Consianiinus  meuse  Mariio  illius  aoui  adversus  liar- 
bnToB  pugnavit  iii  Germania.  Sane,  quod  semel  lieic 
observasse  sufttcial,  otbil  certi  colligi  poiest  cx  sub* 
scripiionibus  legum  codice  Tbeodosiauo  comprebeii- 
sarum ;  adeoque  ei  eis  concludi  uou  potcsi,  Cousian- 
linum  eo  tempore  in  iis  locis  fuisse,  in  quibus  daUB 
dicuatur.  Mara  si  id  certum  esset,  certum  quoque 
essei,  eum  inira  sex  dierum  spaiimn  fuisse  ilcra- 
cleai  iii  Macedouia,  aut  iii  Tbracia,  et  Mcdiolaui  In 
lialia,  eum  lex,  de  qua  diximus,  data  legaiur  Medio- 
lani  6  idus  Mariias,  ei  lex  priina,  De  actoribus^  Hera^ 
cleae  3  non.  Mart.  sub  iisdera  consulibiis.  Fortiiis 
urgei  exemidum,  quod  sumi  potesi  ex  I.  2,  Depmnis^ 
et  ex  I.  i,  Si  petiiionis  socius  sine  hterede  defeceril : 
quarum  prima  dala  diciiur  Cabilluno,  altera  Anlio- 
cbi;e,  utraque  12  kal.  April.  Constanlino  Aug.  iv 
ei  Liciuio  iv ,  coiisulibus.  Vir  doclissimus  Jacobus 
Gotbofredus  vidit,  difficultaiem  esse  io  subscriptiouo 
posierioris  islius  legis,  ei  aui  eam  pronuutiavti  iri- 
buendam  esse  Liciuio,  qui  Orienlem,  cujus  vertcx 
Aniiochia,  tenebat,  aut  reponeudum  esse  nojueu 
AntigouiiB  prope  Slopis  in  Macedonia,  qux  Conslan" 
Uno  cessit,  cum  pax  inter  eum  et  Licinium  cousCituta 
esi  post  puguam  Cibalensem.  Sed  b.x«c  non  solvuni 
dtfiiculiateiu.  Nam  semper  difficile  erit  istuin  discre- 
pantiam  componere,  cura  cerium  sit,  Consiantiiium 
noD  potuifise  uno  eodemque  die  esse  in  Gallia  et  in 
Macedonia.  Rursum  quoiuodo  (ieri  potest,  ut  idciu, 
qui  Gabilluuo  el  AniiocbiiB  fuerii  12  kal.  Aprilis, 
eodem  anuo  8  idus  Martias,  fuerit  Tbessalonicai,  et 
biduoposi,  id  est  6,  idus  Martias,  Boma:?  Nam  id  colli- 
gitur  ex  aubscriptionibus  1. 1,  JDe  dinersis  o[licus,  ei 
ex  1.  2,  Ad  L  JuUamde  vi  pub.  el  pnWo. Idemdeinde 
idibiis  Sepiembris  ejusdem  aniii  censeiidus  essei 
fuisse  Romse,  et  sexto  posi  die  apud  Naissum  in 
Dacia.  Quippe  lex  prima  Dejme  fisci  data  dicitur 
idibus  Septembris  Rom»,  et  lcx  prima  De  Cenlo- 
nariis  14  kal.  Ociobris  Naisso.  Deuiquc  idem  Cou- 
siauiinus,  si  hsec  regula  certa  e^set,  fuisset  aimo 
sequeuti  12  kal.  Maias  Sardicae,  Romse  vcro  ipsis 
kalendis  Maiis,  intra  spatium  dieruui  duodecim,  cum 
idcolligi  possii  ex  subscripliouibus  1.  2  et  3  De 
donationibus,  Posseni  ei  alia  exempla  afierri.  Sed 
ista  sufflciunt.  Unde  coiligi  debct,  id  quod  aucea 
dicebamus,  ex  subscriptiouibus  legum  codicis  Theo- 
dosiani  nibil  colligi  posse  certi  ad  signanda  loca,  in 
quibus  Constaniiuus  babitavit  per  varia  tempora 
impcrii  sui ;  adeoque  inlirma  esse  arguiuenta,  qu» 
viri  doctissimi  hiuc  sumpseruoi,  ad  coniirmaiidas  et 
con&tabiliendas  conjecturas  suas  historicas. 
1  >  Ad  hujusmodi  casus.  \n  vcteri  codice  legitur,  ad 
hujusmodi  causa  Licinio  coUocati.  Noslra  cineiidatio 
bona  est.  Et  sa^pe  in  antiquis  codicibus  reperilur 
scnplum  causa  pio  casus^  ul  apud  S.  Arobrosium 
•pisl.  45  :  In  naturacasus  est^  in  clectione  jnilicium'. 


A  pro  ^uo  in  vetustissimo  codice  ms.  eccteslae  Bellova- 
censis  scriptum  esi  catisat  quamvis  non  bene. 

Perintho.  Id  est,  Heraclea.  Sic  enim  vocatur  Hera- 
clea  Tbraciae,ad  diflereuliam  aliariim  eiusdem  noiuiuis 
urbium,  ut  recienoiavit  Uenricus  Yalesiusad  libruin 
xxJi.  Ammiani  Marcellini.  Menologtum  Graecoruni 
ad  diem  deciin^m  Maii:  Perffi(/ium  urbem  Thraciw, 
qiuB  nunc  BeracleM  dicitur.  Apud  Canisium  iom.  xi , 
auliqua;  leciiouis  pag.  768. 

MUlia  deccm  et  octo.  Circa  Resiston,  qui  locus  pri- 
mus  occurrii  iii  liiuerario  Anionini  euutibus  ab  He- 
raclea  Hadrianopoliro ,  quamquam  ibi  dicitur  abesse 
ji.  p.  22  ab  Heraclea. 

Secundam  nioft^io/tem.  Bepra^sentanda  esi  rursuro 
6criptura  veteris  exemplaris,  qux  sic  habei :  Secunda 
mansione  tenehte  deslanlelnuUttbus  totidemque  coUectis. 
Nos  olim  coiijeceraiuus  legeiidura  esse  :  Secundam 
mansionemtenenle  disiantemmiUtibus  lotidematque  coU 
lectis,  Postea  aniuiadverti  conjecturam  Brilaunicini 
jv  uon  solutu  distinctiorcm  esse,  sed  veram ;  ideoqiie 
^  illam  irausiuli  in  lextum.  Quamauam  Columbus  noii 
probai  ex  ea  emeudaiione  quod  a  nobis  prolatuin 
fuerai. 

CAPUT  XLYI. 

SummeDeus.  Yir  clarissimus  Joannes  Columbus 
puiat,adbanc  oratiouein  rcspiccre  Eusebiuin  lib. 
IV  de  YiUi  Cunsianiiui  cap.  19,  duin  scribit ,  illum 
miliiibus  ,  qiii  diviuae  lidei  doctrinam  nondum  siis- 
ceperaut ,  Icge  lala  prxcepisse,  ut  dominicis  dicbus 
in  campum  piirum  procedereni ,  ct  precationem , 
ammantea  didicissenty  simul  orones  signo  dalo  nd 
Deum  funderent.  Et  mox  iu  capitc  sequeuii  formu- 
lam  ejus  describii.  Yerumilla  multum  diversa  est  ab 
ea,  quam  Augelus  edocuii  Licinimu;  et  valde  pro- 
babile  est ,  illam  a  Constantini  miiilibus  sa^pe  :utlca 
fuisse  recitatam »  cum  ex  libro  secuiido  de  Yiia  ejus 
cap.  4  el  12  constel ,  eum  preces  semp^r  ad  Pciini 
fudisse,  anlequamad  manus  atque  ad  pugnam  veiiirci. 

G  Kalendarum  Maiarum.  Hoc  eniin  dic  factus  fiierat 
CaesarannoCbristi  505utsupraVidiinus.  ExqHo  ctiain 
conlirmantur  quae  a  nobis  dicta  suut  de  aiino  ,  quo 
Dioclelianus  deposuit  imperium.  Nam  si  kalendisRfaiis 
anni  313  comprebatur  annus  ociavus  niincupatioufs 
Maximini,  ut  ait  Laciaiiiius  ,  necessarium  est,  illiim 
nuncupatuui  fuisse  Ciesarem  anno  305  kalendis  Maiis. 
Errani  ergo  qui  putant,  eum  per  aunos  tanium  sep- 
lem  imperium  teiiuisse  ,  et  quadrieniiio  quidem  Cic- 
sarem ,  triennio  Augustum  per  Orientem  fuisse.  Iiii- 
peravit  enim  per  aiiiios  octo  iuiegros  ei  aliquain 
parlem  noni. 

Sicut  ille.  Id  est ,  Maxeutius ,  qui  victus  est  ipso 
die  natali  siio. 

Vorafi(  serenum.  Circa  Resislon,  ui  diximus  ,  lo- 
cum  Tbracia!  iuier  Hadrianopolim  et  Iteracleam. 
Cainpus  sane  hac  pugiia  iliustris,  quas  pacem  affliciae 
Ecclesise  pepcril.  FallilurergoZozimus,  qui  pugnam 
illam  in  Illyriis  pugnatam  putat.  Hu!C  sunt  ejus  ver- 

jx  ba  :  BeUis  civilibus  inter  Licinium  et  Maximianum  ac- 
censis  ,  acrique  (acto  prwUo  in  lUyriis  ,  ab  initio  qui- 
dem  superari  visus  est  Licinius  :  sed  confeslim  rediutc- 
grala  pugna  ,  MaMinianum  m  fu^am  vertit. 

Tenax,  Avaruin  fuisse  Licinium  multis  excmplis 
probat  Eusebius  lib.  i  de  Vita  Coustaniini  c^ip.  55. 
Fragmeniuiu  de  Constaniio  ClUoro  pag.  474  :  Ltct- 
nius  sceiere^  avaritia,  crudeUtatet  Ubidine  sojviebat. 
CAPUTXLYH. 

Deus  summus.  Martyrium  sancti  Basilei  episcopi 
Amaseae  :  Licinius  igitur  omnipotenle  Domini  nosiri 
Jesu  Christi  manu  adjutus^  victoriam  de  Maximino  re- 
poi  tavJt. 

SunijUa  veste  serviU.  Connrmnt  hanc  narratioiiem 
Eusebius  lib.  ix  ilist.  eccles.,  cap.  10  cl  lib.  i  de 
Yita  Conslaiilini  cap.  58. 

Frelum  trajecii.  Puguaium  esi  igilur  in  ea  parte 
imperii,  quam  Liciuius  ienebat ,  id  est^  interHera- 


m 


miM  IN  LIB.  DB  HORTHM»  flMECUT.  CAP.  XUX. 


S7<i 


« ^?  ®*  Hadriano^jplUn  Jn  cam|io  miodaQ  ytmlo  A^^eUa  nekU  to  ftuum ut.mMewi  )fMno  cvAtni  eir- 


Seretio,  nt  \u  caplte  iiipenorl  dixlt  ttcianUus.  Abe 
hii  auiem  t.  p.  60a  Nicoinedia. 

9et\yH  orkniem.  Zoxlmiis  :  Per  Orientem  inJ^q^- 
lum  discedefis,  $pe  cogendarum  copiarum  tfuanug  a#- 
tendo  betlo  sufPcerenl, 

Vestem  resumpsit.  Nimirum  purpuram  ,  signum  im- 
peratorix  niaje^laiis. 

CAPUT  XLVm. 

Nicomediam  iugressus.  Memintt  adventns  Licinii 
Nicomediam  Joannes  presbyier  Nicomediensis  fn 
Tila  sancti  Basilei  episcopi  Aniaseai ,  ex  <|uo  disei- 
mus ,  Consiautiam  quoque  Licinii  uxoreiH  Yenlsse 
cum  eo  Nicomediam  post  victum  Aiaxiroinum  :  /to- 
que  postjustam  Maximiui  posnani  et  divinitus  invedam 
iram  Licimus  ,  cum  lotum  Orient^m  sub  se  haberet , 
magno  cum  apparatu  ad  noslrw  regionis  urbem  Piieo- 
meiiam  venit  una  cum  conjuge  sua ,  ut  in  regia  domo 


4pu  hoHori  qmdifmm  anobk  dm^ieimi  me  ffheretur. 
Ilelius  aane,  qnaoi  MosohIus  et^^irlBtOfhorsonns. 

Daiistmeris.  Loqutttir  de  (>riore  Cowtaniinrcf  L!- 
cinii  consiiiulione ,  qii«  lata  eratpaulopost  detic- 
tam  MaxifliiiNtai.  Yide  Mmotationes  Vatesll. 

Quiemerunt.  Hanc  constituiionem  rcnoTavii  Cons- 
Uniinus  post  partam  de  Licinio  vietorfttm  ,  ut  enlet 
ex  libro  «ecundo  Eusebii  de  Vila  ^gus^  cap.  44 ,  hi 
edilione  Valesii. 

Vicarium.  Ctim  Eusebius  Grxce  loqui  veMet ,  nec 
verbuin  habetet ,  qvo  vicarii  dignitas  s^gnlflcnreiur, 
intefpretaiiooe  et  eircniiione  usiis  cst.  Deindo  Euse- 
jMi  ittlcrpretes  prvCectum  veriemnt .  ffni  -fe  Itta  pro- 
vincia  mu  regi<Mie  jtw  4lieit.  —  (Vid^lnfe ^  col.  5T0 
duas  epistolas  Baluxii  in  bunc  loeum.*) 

Hoflalus  est.  Ncmpe  Licinius. 

Anm  deeem.  liic  looue  osicndk ,  ei  S«pr«  dixtmtis , 
persecuiionein  ceeptsse  die  7  k:ilend«s  Mwtias  ,  qno 


labHaret .  et  Orientis  imperium  gubernaret.  Jam  vero  »  dieeversa  e>t  Ecclcsi.i  Nieomediensis.  NAin  si  tnrme- 
primum  summa  qwBdwu  pax  repenle  per  totum  regia-      res  a  die  vigesitna  terlia  Febrti.irtt  aniii  W6  mqtie  ad 


nis  orbein  ,  post  veltemenies  illas  insamentis  idololairiw 
commoias  ftuctuaiiones  ac  pugnas  ^  Ucinii  arbitrio  at- 

ge  opera  invecia  est.  QiiaiM|Aiam  siiu ,  quibus  haec 
silei  Acia  vidcniiir  esse  faisn  et  supposilitia  ,  in 
c  loco  siiiccra  esse»  satis  luanifesttiin  est. 

Die  iduum  Jumar.  Ista  iion  sunt  intelligenda  de 
die ,  quo  datum  est  cdiaum  :  sed  de  die ,  qno  Liei» 
nii  jussu  propusilum  est  Nicomediae. 

Consianlino  atque  ipso  ter  cons/ui.  Id  «st,  anno 
Cbrisii  315, 

Utieras.  Eas  descripsit  Eusebius  Itb.  x ,  cap.  5, 
sed  c  Romana  iiiigua  in  Grxcum  semionetu  transla- 
las ,  ul  ipse  ait.  Quod  ergo  eas  nunc  habemos  laiine , 
ut  ediia^  prinio  sunt ,  uiiius  Lactantii  diligenti»  de- 
iiemus.  Sed  iste  omisit  pro^fatioiieMi ,  quam  Eiisebios 
baJbet. 

Ct  possit  nabis  summadimnitas.  Eusehius  verlit  ottok 
i  Tt  nvziiari  Gccotik'  xat  oupocHJonj  Tr/Wfyftarof .  Ail  aulem 


.  -  Ottc:, 

diem  terliaiH  decimani  mensis  Junfl  (innl  15\^  ,  qrm 
pro|K»situiu  est  Nicomedioc  eilictum  de  Test.itrt^inil^ 
ecclesiis,  reperies  efiluxisse  annes  derem,  meiiscs 
tres ,  dies  vero  iiovemdeeim ;  id  cst,  m  hefc  aii  Lnc- 
tantius ,  annos  decem ,  menses  pins  hnnus  r]uniuar. 

CAPUT  XLIX. 

Jaitnffionlts  angustias.  Sive  Aitices ,  m  atii  toquun- 
Aur.  Sniit  autem  tnlcrCtppadocfam  et  (}iReiam.  Nnm 
Maximinum  fugieiitem  transiisse  pet  Gappadociam  , 
docet  Lactaniiiiscap.  i7.  Et  cerie  venietill  efiitltynia 
in  Ciliciam  rectum  iter  est  perC^ppadociam.tiaqtm 
angustias  illas  eo  loci  positus  rcor,  ubi  portse  Cifidm 
noianittr  in  talMilisgeograpiiicis. 

Tarsum  confugit.  Laetftntius  in  caplle  «7  tesiatm", 
CaiHpmn  Serenum,  nbl  Maxtmintis  trfctus  ac  f\igntns 
eat  ab  exercilo  Licinii ,  nhfuisse  a  rtfcmncdia  ii.  p. 
160.  lii  Itinerario  autem  BufdegdemH  notattitn  est , 


Valesius ,  hatic  leciioneiii  uiin  esse  sanam.  Cene  non  C  a  Nicomedia  usifue  Ancyram  Oalati:!*  mmieraH  m.  p. 


congniit  cui»  verbts  edicii. 

CiftiM  reUgioni  liberis  mentibus  obsegumur.  Haee 
Eusebius  non  reddidit  Grgece. 

Dicationem.  Id  est ,  digfiationem.  H«c  enim  vooa- 
bola  proniiscue  ct  indifferenter  usurpari  video. 
Paulo  post  in  hac  epistola  iegitur  :  InleiUgii  dicatio 
laM.  Eadem  vox  reperrtur  iii  coliatiene  prima  Car* 
tliaginensi ,  cap.  40  et  10,  et  in  relatioiie  Anulini 
procoHSolis  ad  Constantinum  Angustum ,  in  cotla- 
iione  tenia  ,  cap.  220  et  apud  sanctum  Augtistinum, 
epist.  68.  Plura  exemplasi  ^uis  requiret,  consulat 
Glossarium  Dufresnil. 

Coaditiombus.  Eusebius  vertit  twv  odpivtbiv.  Qu9e 
voimnJtnm  lalioris  attulit  hominibus  eriidiiis,  ut 
iHitet  ex  Valesy  Annetationibus  ad  bunc  locnm. 
Nune  ilaque  fadlis  erit  loci  istius  inlellecitts.  Nam 
juris  perili  apiid  Grsecos  haereses  vocamnt ,  qnas  nos 
conditiaiies  appdbmus,  ut  videre  est  in  variis  locis 


2^38,  ab  Ancyra  Tarson  usque  %.  v.  ZiZ.  Ftunt  m.  p. 
761.  Scto  Maxhninum  fiigisse  cum  summa  diiigcntia 
dotiec  Nicomedium  pervenrsset.  Sed  posiea  puio 
conquievisse  altquatenus  atiimum  ejus,  Ct  dcfer- 
boisse  aliquanlisper  ai*dorem  fb^icndi.  Iiaqne  cum  d 
iuperfnerinl  peragranda  m.  p.  601  ut  Tarsnm  Cilicia; 
nrbein  perveniret,  collecils  aulem  ex  fuga  ei  ab 
Oriente  mititibns,  in  Cappadocia  primum  Stmsiiierit, 
dein  in  Tauri  montis  angnsliis ,  ubi  rounimciita  ac 
lurres  fabricavit,  ad  arcendos  insequedtlum  Ltcinia- 
norain  itiipetns  ,  fleri  non  potuft ,  ut  is ,  qui  l^alen- 
dis  M:iits  pervenit  Nicomediam ,  Tarsinn  peiTcnerit 
ante  mensem  Julium  sequentcm.  Qdod  ideo  lieic  ad- 
noiare  visum  est ,  quod  vidcam ,  plerisqne  placere , 
Maximinnm  hunc  Junio  mense  extinctum  fuissc ,  et 
vimtn  aKoqui  eritditissimum  Henricum  Noris  in  dis- 
sertttione  de  nnmismate  ,  Liclnit  cap.  t  contenderc , 
moriem  ei  evcnisse  anno  514,  ineunte  vere.  Sed  de 


Basilicorum  ,  precipue  vero  in   libro  xliv,  tit.  19,  j.  anno  pnstea  videbiimis.  Inierim  observare  oportet , 
30.  ct  seqnenti ,  in  cedice  juris  GraH^-Romani  et  *^  noii  statiin  mortvum  csse  Maxiininnm ,  ac  Tnrsnm 


alibi.  Coustantinus  Harmenoputus  lib.  v,  tit.  8  :  ai 
«racoocyopioe  rcd  MeraysXvo-Toc  tdpidtt^  mfti  ttdpoxtvrai  rwv 
f»^Mtw  xat  TcJv  X<yccT&iv,  xai  X(»pk  aipitrtto^  TovTa 
fatpixwm.  Qoem  4ocuiu  sic  recte  vertil  Joatiiies 
Mercems  :  Condithnes ,  qucs  contra  leges  vct  derisoriw 
sunt^iu  institmtiominis  et  ieaatis  pro  non  adjeciis  ha^ 
bentur^  atque  mieo  keec  aosqm  ejusmodi  conditione 
frsstantur.  \n  codtce  Theedosiano  t.  9  et  10  de  Prw- 
diisna»icutariorumhiBre6i&  signilicat  functionem,sive 
coBdiiionem  navalem  :  Navalem  hceresim  in  omnibus 
9olmmu€usiodiri ,  ut  usque  miteviginti  annos  quacum- 
que  possessiones  subhastarice  sorte  distractce  sunt ,  et 
fropter  contraetwm  pubttmm  navali  (uerant  hwresi  se- 
parata  ,•  si  kuie  oneri  ante  eas  subjacnisse  constiterit , 
nrsns  ad  deirilam  func^onem  teneantur  obnoxia;. 

Qnia honori.  Htcc   cormpta  suiit  nptid  Euse- 

bitun ,  ubi  sic  legiior  ex  inierpretatione  Vaiesii  :  At- 


pervenit :  sed  aliqnanto  tempore  supervixisse  ignoini- 
niae  suk  ,  gravlsstinosqtie  dotores  perdiu  sastinuissc 
ita,  ui  aflirmare  fas  sit,  non  esse  mortuuni  ante 
roensem  Augustom. 

Insania  percitus.  Ita  nos  emendavimus ,  cum  in  cn- 
dice  veteri  scriptum  sit ,  insania  percutis.  Lacinniius 
lib.  I  Instilut.  cap.  9  :  Idem  furorejitqae  insa)na  per^ 
oitus  nxorem  suam  cum  ttberis  interemit.  D.  Juanncs 
Chrysostomus  in  oralione  dc  sanclo  Babyla ,  loiiueiis 
de  mortlbus  persccutaniin ,  ait ,  uni  ex  Ulis  adhtic 
vivcnti  pupillas  ex  oculis  exiliisse,  id  cst,Maxlmiiio, 
aliom  furore  percitinn,  alinin  alio  oppressum  iiicom- 
modo  mortem  oppeiirsse.  Quod  auieni  heic  de  furore 
dtciiur,  Henricus  Valesius  interpreiatus  est  de  Dio- 
cletiano ,  qnem  ex  Ensel)io  et  Constaniino  colIigU 
dcmeniem  pcriisse.  Verum  id  non  dicunt  Eusebuis 
et  Constaiitinus  :  sed  tantum  illum  dc  mentis  siatii 


375 


STEPHANI  BALUZn 


S7< 


vi  morbi  detarbatam  axtremo  anno  imperii  sui.  Et  A  snno  Christi  514 ,  nnius  anni  errore.  Nam  qam  de 


sane  Lacianiius ,  qui  morbum  ejus  describit ,  nihil 
adnotai  de  dementia  ac  furore.  Quod  si  Chrysosto- 
mus  se  non  eiplicasset,  facile  crc^erem,  ea, qusBde 
imperalore  furore  percito  ab  eo  dicunlur,  ad  Maxi- 
jniiiiiin  referenda  esse,  propter  hunc  locum  Lac- 
tanlii. 

Caput  parietibus  infligeret.  Hoc  estunumexdelesta- 
bilibus^  ut  in  terlia  Tusciilana  Cicero  vocat,  generi- 
bus  lugendi.  Vide  Casauboni  Nolas  in  Julium  Capi* 
lolinum. 

Exilierunt  oculi,  Idem  scribit  Eusebius  lib.  ix  Hist. 
eccles.  cap.  10;  lib.  i  de  Viia  Constantini,  cap.  59, 
iiem  Entychius,  Tbeophanes,  ei  Anastasius.  Meminil 
etiam  D.  Chrysosiomus  oratione  in  sanctum  Baby- 
lam,  et  sanctus  Hieronymus  in  Zachariam;  ui  vide- 
bimus  paulo  post. 

Tamquam  cremar^tur,  In  Annalibus  Eutychii  scrip- 
tum  esi ,  Maximinum  in  morbum  incidisse,  quo  adus- 
lum  est  corpus  ipsius  adeo ,  ut  carbonis  iustar  essel, 
et  ita  tostum  fuisse,  ul  rumperentur  viscera  ejus 
pr»  calore,  quem  intus  sentiebat,  et  excidenies  ip- 
sius  oculos  in  terram  decidisse ,  adustamque  cariiem 
ab  ossibus  separatam  esse.  Sed  isUi  melius  explicai 
Anaslasius  bihliothecarius  in  Historia  ecclesiiisiica, 
liis  verbis  :  Divina  prmeniens  ira  comprehendit  eum^ 
Flamma  enim  de  medio  viscerum  el  meduUarum  suc- 
censa  cum  dolore  intolerabili  pronum  $uper  terram  an- 
helantem  prostravit  tto,  ut  uterque  oculus  ejus  exiliret^ 
et  ca*cus ,  ut  revera  scelestus ,  relinqueretur.  Porro  cum 
carnes  ejus  putrefaclcB  prce  imumerabili  ossium  incen- 
dio  caderent,  ipse  impugnanlem  Deumprojecit  animam. 
Sumpsisse  autem  ista  Anastasium  ex  Theophane,  ma- 
nifesium  est. 

Nocentem  sfnritum  efllavit,  In  Epitome  Yictoris 
scriptum  est,  illum  simplici  morie  periisse ,  id  est 
naturali,  seu  fato  suo.  Ei  Eutropius  tradit,  eum  vi- 
clnum  exitium  forluita  morte  prasvenisse.  Quod 
ulrumque  verum  est.  Communis  doctorum  virorum 


senteiitia  est,  eam  mortem  evenisse  anno  Christi  315.  G  exploratum  habueril. 


sexto  anno  Maximini  Au^usti  addit  ex  nomniis  vir 
dociissimns  Henricus  Noris,  ea  sane  non  officiuut 
opinioni  eorum ,  qui  anno  Chrisli  513 ,  assignanl 
morlem  Maxiniini ,  cum  is ,  qui  litulum  Augusli  sum- 
pserat  exeuiiie  anno  307,  aut  sub  initium  sequeniis, 
sextum  imperii  sui  annum  numerare  potuerii  anno 
313.  Quo  anno  morluum  esse  illum ,  probari  poiest 
etiam  auctoriuite  Aurelii  Vicioris,  qui  scribit,  eum 
.  posibieniiii  aiigtisium  imperium,  idesl,  biennio  post 
inoriem  Galerii ,  fusum  fugalumque  a  Licinio,  apiid 
Tarsum  periissc.  Nam  cum  Galerius  exlinctus  sil 
anno  311 ,  niciise  Maio,  Maximinus  moriens  aniio 
513,  recte  scrihilur  hienniiim  in  Oriente  regnasse  ; 
qui  si  anno  tantum  514  moriuus  fuisset,  excessissei 
biennium ,  quod  illi  tribuitiir  ab  Aurelio  Victore. 

Isia  ego  putaveram  vera  esse,  aut  vero  simiiia  , 
(|uod  nullam  aliam  emergendi  ex  ea  dinicultate  viam 
invenirem  prseier  rationem  nuinerandi  annos  Maxi- 
i^  mfni  a  kalendis  Maiis.  Fostea  vir  plurimae  lectionis 
^  linialique  judicii  Henricus  Dodwellus  haiic  nieam  ex- 
plicationem  censuit  non  esse  bonam,  eo  quod  sapctili 
iliius  usu  receplum  non  esset,  ut  anni  iinperaiorum 
arcesserentur  ab  eorum  die  natali ,  tesialus  tamen , 
se  proinim  esse  in  eam  sententiam  concedere,  si 
idoneo  aliquo  probataeque  lidei  exemplo  iisus  ille 
posset  connrmari.  Aliam  ergo  viam  seqtiilur,  edlc- 
lumqiie  superioris  anni  comniemoraium  a  Maxiintno 
revocai  ad  annum  Christt  512  exeunlem ,  argumento 
sumplo  ex  lege  Conslaniini  edita  in  Codice  Tiieodo- 
siano,  quam  Romm  edidit  sub  initium  Decembris  ,  iii- 
quit,  sed  Roma  stalim  discessurns.  Itaque  exislim^i , 
ediclum  Constantini  et  Licinii  de  pace  Ecclesias  da- 
tum  Mediolani  medium  circiter  Decembrem  perve- 
nisse  eodein  mense  ad  Maximinum,  eumque  prins 
lllud  edictum  in  seciindo  commemoratum  eniiiiere 
poluisse  eodem  anno.  Addii  deinde ,  nou  esse  quod 
quis  mireiur  ista  sic  consiitui ,  si  veredariorum  cele- 
riialem ,  .  ipsiusque    Maximini    praeceps    ingenium 


Peiavius  lamen  1.  xi  de  Doctrina  temporum  cap.  54, 
scribit,  auclore ,  ut  ipse  aii,  Eusebio  in  Chronico, 
adslipulantibiis  Victore  et  Eutropio,  Maximianm  ex^ 
linctiim  fuisse  anno  altero ,  quam  Galerius  Maximia- 
nus  periit,  id  est,  anno  Christi  512.  Veruin  cum  cer- 
lum  sit ,  illum  obiisse  anno  sequenii  post  cjBdein 
Maxenlii ,  jure  hoc  loco  Petaviuin  repreheiidii  Hen* 
ricus  Noris.  Sed  ipse  lamen  in  hoc  errare  coiivinci  - 
lur,  quod  secutus  Baroiiium  cotitendit  morlem  Maxi- 
miiii  conligisse  anno  514 ,  ineunle  vere.  Nam  cum 
ex  posiremis  Lactantii  capilibus  consiei,  ilium  per- 
iisse  eo  anno,  quo  pax  daia  est  Ecclesi^,  quo  eiiam 
Lactantius  flnem  imposuit  huic  operi ,  et  persecu« 
lionein  ostenderimus  coepisse  anno  505,  exeiinte  Fe- 
bruario,  luce  clarius  est,  Maximiuum  exlinctum 
fuisse  anno  515,  qui  deciinus  erat  a  caspia  persecu- 
lione.  Nililur  sane  vir  docius  probabiii  in  speciein  ar- 
gnmcnio ,  iis  nimirum  Maximini  verbis  ex  ediclo , 


Arbitror  eam  esse  viri  modesliam  et  aequabilita- 
tem  ,  ut  non  xgre  passums  sit ,  si  heic  adnotavero 
difficullates,  quas  mihi  occurrerunt  ejus  verfoa  terio 
examinanii ,  non  quod  ei  me  praeponere,  aul  sequi- 
parare  velim  :  sed  ut  per  amicas  velitaliones  verila- 
tem  quaeramus  iiivicem  ;  qui  esse  debet  unicns  sc^- 
pus  siudiorum  nostroruin.  Primo  faleor,  non  fuisse 
tum  in  usu ,  ut  anni  nnmerarentur  a  die  naiali  iin- 
peratorum,  sed  a  kalendis  Januariis ,  a  processione 
consuiuin,  qui  fasios  signabaiil ,  ei  aiinis  iiomeii  ini- 
ponebaiil,  ut  verbis  Lactantii  utar  e  libro  sexto  lu- 
sliiutionum,  cap.  4.  Qiiod  si  quis  lamen  lieic  con- 
tendere  veilet ,  afferri  adversuin  ista  posset  observa- 
tio  illusirissimi  cardinalis  Baronii ,  qui  in  Annalibus 
ecclesiaslicis  adnoiat ,  Diocletianum  instiluisse ,  iit 
anni  deinceps  numerarenlur  a  prltna  die  sui  impe- 
rii ,  eoque  exeniplo  Maximinum ,  qui  ei  successerai , 
annos  suos  eodein  modo  iiumeravisse.  Sed  missa 


quod  paulo  ante  moriem  dedit  in  gratiam  Chrisiia-  «v  ista  faciamus,  qux  lesiimoniis  veierum  non  fulciuii 

iioruiii  apud  Euscbiuin ,  lib.  ix,  cap.  10,  ubi  ail,  se  ^  tur.  Ait  vir  clarisf«imus ,  Coiislantinuni  Romam  iii- 

superiore  anno  dalis  ad  singulos  proviiiciarum  prae- 

sides  lilteris  staliiisse  eadein ,  qux  in  Conslaulini  et 

Licinii  lilleris  conlinebanlur.  Cuin  ilaque  ea  Coiis- 

laniini  ac  Licinii  constiiulio  lala  fuerit  aniio  5J5, 

ineunte,  evidentissime  lucereistam,  quae  sequenii 

anno  data  esi,  iii  atuium  514  rejiciend^m  esse,  adeo- 

que  eo  anno  lyrannutn  imperium  cuin  vita  amisisse. 

Cravis  sane  argumenialio,  si  conslarel,  Maximinuin 

numerasse  aiinos  suos  a  kalendis  Januariis.  Sed  cuin 

octavus  imperii  ejus  anniis  iinpletus  fueril  kaieiidis 

Maiis  aniii  515,  ul  docel  Lactaniius ,  edictum  ab  eo 

posi  aliquoi  menses  daium  ad  seqneniem ,  id  est , 

iionuin  imperii  ejus  aniiuni  referlur ;  sed  non  ad  aii- 

num  Chrisil  514,  pnesertim  cuin  ex  narralionc  £u- 

sebii  conslei,  daluin  esse  paulo  postquam  a  Licinio 

vjclus  erat.  Iiai|ue  Baronius  et  vicioriam  Licinii ,  et 

exitum  Maximini  conjungens ,  ista  contigisse  scribit 


gressum  esse  dic  i9  Ociohris ,  illicqiie  diios  nicnses 
iion  explevisse;  quod  accepii  ex  panegyrico,  quera 
Nazarius  Coiisianlino  dixit.  At  si  snb  iniliuin  mensis 
Decembris  Uoniam  reliquil,  ut  ex  lege  siiperius  ad- 
ducta  colligi  posse  pulavii  vir  eruditissimus,  perit  illa 
bimestris  cura ,  quam  laiidat  Nazarius.  Quippe  eo 
iiiodo  Consianlinus  vix  ineiise  integro  fuerii  Uomae. 
Sed  quod  jugulum  petil,  extal,  uii  dixiinus,  in  co- 
dice  Jusliniani  imp.  lib.  xi ,  lil.  57,  lex  a  Consiaii- 
tino  daia  Roin»  declinante  mense  Januario,  qui 
proximus  fuii  post  extincium  Maxentium ,  quae  ma- 
iiifesle ,  ul  reor,  ostendit ,  Conslanlinum  Roma  di- 
gressiim  non  esse  ante  mensem  Januariuin  exean- 
tem.  Pr;eierea  immensum  est  spatium  ab  urbe  Roma 
Medioianum ,  quod  exiguo  lemporis  intervallo  conflci 
non  potest ,  cum  u.  p.  528  numerenlur  in  Itiiferario 
Antonini ,  a  Mediolano  autem  Nicoinediani  quatuor- 


sn 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  Ll. 


878 


dacies centum el septuaginia sexmillia passuum.  Im-  A 
•possibileest,  legem,  quaedala  est  Mediolani  circa 
medium  Decembrero ,  perferri  potuisse  Nicomediam 
eodem  n^ense,  quanturovis  expediii  cursores  fue- 
rint»  aut  equi  ceieres  el  veloces.  Neqiie  heic  quic- 
quam  facit  Maiimini  prreceps  ingenium ,  cum  econ- 
tra  lardiiatem  ejus  in  hoc  ncgoiio  ciilpet  Eusebius 
lib.  IX  cap.  9  Hisiorise  ecclesiaslice.  His  ita  rilo 
constitutis ,  piito  ambigi  deinceps  non  posse ,  qiiin 
redeundum  sit  ad  explicationem  nosiram ,  cum  con- 
slet ,  priinum  Maximini  edicturo  fuisse  daium  anno 
5l5,mense,  ut  videtur,  Aprili,  posterins  vero,  in 
quo  prtoris  velut  anno  superiore  dati  meminit,  emis- 
som  circa  mensem  Seplembrcm.  Vel  certe.  quod 
probabilius  videtur,  dicendum  esc ,  Maximinum  nu- 
meravisse  annos  Gr%co  more,  adeoque  initium  anui 
ipsi  fuisse  mensem  Sepiembrem.  Qusb  explicalio  si 
admillitiir,  jani  dirficile  iion  erit  inielligere,  quo- 
modo  Gonsiiiutio  dala  mense  Aprili  anni  Romaiii 
515  dicalur  data  anno  superiore  ab  eo,  qui  anuuin 


CAPOT  LL 


Corrumperel  verilatem,  Lac!.,  lib.  iii  Inst.,  c.  4  : 
Deus  hanc  voluH  esse  rei  naturam^  ut  simptex  et  nuda 
veritas  esset  luculentior  ;  quia  satis  omata  per  se  est^ 
ideoque  ornamentis  extrinsecus  additis  fucata  cor-> 
rumpitur, 

Jovior,  et  Herculior,  Sic  vocaiae  famili»  Diocletiani, 

aui  se  Jovium  dicebat,  et  Maximiani  senioris,  qui 
lerculius  dicius  esl,  lamquam  si  a  Jove  et  Hercule 
genus  ducerent,  ut  observalum  est  a  viris  eruditissi- 
mis.  Annoiat  Aurelius  Viclor,  hinc  miliiaribtis  auxi- 
liis  in  exercilu  praBSianiibus  nomen  impositum,  id 
esl,  ut  Herculiani  vocarentur.  Uiide  apud  Ammia- 
num  MarcoUinum,  1.  ix  et  xxii,  mentio  Jovianoruin 
eiHercuIianorum. 

Aique  lieic  inndem  fitifs  esto  nolarum  nostmrum 
ad  librum  Lacianiii  dc  mortibus  persecutorum.  Ejus-. 
dem  argumenti  opus,  si  vera  fides,  scripserat  Aure- 


lacipereta  Septembri,  secundum  inoremGrxcorum.  '^  hus  Viclor,  hisloriam  conipreliendens  persecutionuin 

CAPUT  L.  Ecclesi»  usque  ad  Diocletiaiium,  quod  in  bibliotheca 

Persecutores  debellavit.  L.act.,  i.  vii  Instit.c.  26  :  IIU  Vaticana  exlitisso  sua  xlate,  tesiatur  Marianiis  Vic- 

tm,  gui^  ut  impias  religiones  defenderetUt  coBlestis  ac  ctorius  ad  epistolaro   xxi   Hieronymi,  qiine  inscripla 

singularis  Dei  cuitum  toUere  volueruntf  profligati  ja"  csi  Paulo  Mouacho  C<mcordiensi,  a  qiio  Hieronymus 

eeiK.Eadenri  observantEusebius  in  libro  primode  Vita  posiulabat :   Commenlarios  Fortunatiatii^  et  propter 

Conttantini,  c.  5,  et  auctor  Fragmenli   de  Consiaiilio  notitiam  perseeuiionum^   Aurelii    Victoris  historiam, 


Chloroy  p.  i75.  Hieroiiymus  in  capul  xiv  Zachariae  : 
Legamus  eecleuastieas  historias ,  quid  Valerianus, 
quid  DeciuSf  quid  Dioelelianus^  quid  Maximianus,  quid 
smvissimus  omnium  Maximinus^  et  nuper  Jutianus 
pasn  sini ;  et  tunc  rebus  probabimus,  etiam  juxla  txt- 
leram  prophetiee  veritatem  esse  completam,  quod  com- 
putruerint  carnes  eorum^  et  ocuti  contabuerint,  et  tin- 
gua  in  pedorem  et  saniem  dissoiuta  sit,  Scaligerin 
antmadversionibus  ad  Eusebium,  p.  248,  sic  inierpre- 
tator  hunc  locum,  ui  Hieronymum  puletMaximiuuin 
inler  eos  posuisse,  qtioruro  carnes  computruerini. 
Sed  ego  puto,  hunc  non  esse  sensnm  verborum  Hie 


Mullum  tamen  ainbigo,  an  vere  dici  possit,  Aureliiim 
Viciorem,  hominem  luinime  chrislianum,  scripsisse 
hisloriain  istiusmodi,  cum  locus  iile  Hieronymi  cor- 
ruptus  sit  iii  vulgatis  editioitibus,adeoque  intricaliis, 
ut  virum  doctissiinuoi  Aiidrcam  Sclioltiiin  iii  hor- 
rendas  anibagei  impiileril,  duin  Aureltum  Victorein 
perseculionum  Ecclesise  Scriplorem  qiiserii,  liuc  de- 
scendere  coaclus,  ut  existiniaret  plures  Victores  hi- 
siorise  attgustae  scriptores  fuisse,  et  unum  etiam 
Christo  nomen  dedisse.  Nain  si  hlstoria  iila  exlitisset 
in  bibliolheca  Vaiicann,  qua  tempesiate  Viciorius 
scbolia  sua  scribebatiii  Ilieronymum,  certe  non  eva- 


Tonjmi,  Loquitur  primo  de  miserabili  morte  Vale-  Q  sisset  erudiias  ac  diligentes  Baronii  manus,  neque  lot 


riani  et  Decii  :  sed  mortis  genus  non  explicat.  Nani 
verba  prophetiae,  quae  susceperat  iiitcrpretanda,  non 
poieraut  trahi  ad  genus  mortis,  quo  duo  illi  princrpes 

fi!rieru^l.  Deinde  putredinem  carnium  referi  ad 
aximianum,  labem  oculorum  ad  Maximinum,  lin- 
guse  pedorem  et  sanieni  ad  Diocletianum,  si  vera 
sinl,  qiise  de  eo  narrant  Eulychitis  Alexandriiius  et 
Geoi^ius  Cedrenus,  nimirum  eum  morii  propinquum 
ex  laucihus  muliiludinem  vermium  ipsa  cum  liiigiia, 
quae  computrncrai,  ejecisse. 

Vatcria»n.  Cum  viderem  diserte  in  velcri  lihro 
scriptum  esse,  Vaterium  quem,  iion  ausus  sum  mu- 
tare  in  prima  lihri  istius  edilione,  veritus  scilicet, 
foriassis  aliqnis  homo  istius  nomiiiis  alicubi  laterei. 
Poslea  vero  animadverti,  dubiiim  noii  esse,  quiti  ve- 
tus  Iiber  mendosus  sii  iii  hoc  loco,  ei  Valeriae  no- 
men  helc  reponendum  esse.  Itaqtie  reposui. 
Ut  eum  vixisse,  Coluinbiis  suspicalur,  scribeiidum 


dociissimorum  et  aniiqoitatis  ecclesiasticas  amantis- 
simorum  hominuin ,  qui  post  Pii  V  ponlificatum  et 
Mariani  Victorii  tcmp<ira  Romse  vitain  egerunt,  el  in 
edendis  recensendisque  ac  emendandis  Scriptorum, 
iii  priinis  vero  ecclesiaslicoruin,  lucubratioiiious  luu- 
dabilem  operam  posiierunl.  Profecto  concors  illud  ac 
perpetuum  tot  prscsianiissimorum  virorum  silen* 
tium  de  re  tanli  momenti,  qiii  ne  verbo  quidein  ullam 
istius  Aurelii  Vicioris  hiiiioriae  menlionem  uspiam 
faciunt,  nie  vel  iiiviium  ac  reluciantem  suspicari  co- 
gii,  aut  memoria  lapsuiu  esse  Viciorium,  aut  impo- 
silum  illi  fuisse,  pra*seriini  cum  ex  verbis  Hieronyrni 
colligi  non  possil,  Aurelium  Victorem  scripsisse  hisio- 
riam  perseculionum ;  sed  tanitim  ejus  hisioriam, 
iti  qua  iraclalur  de  viia  Iinperaiorum  usque  ad  Julia* 
num,  nlilein  esse  ei,  qui  veiil  habere  notitiam  persc' 
ctttorum,  id  est,  coruin  iniperaiorum,  qui  perseculi 
suiil  Ecclesiam  Dei.  Persecutorum  enim  lieic  legen- 


ct^e,  ut  eum,  id   esi,   Licinitnn,  edixisse  cognovit.  -.  dum  essc,  nnn  vero  perseculionum^  docent  in  primis 
Mihi  aulem  videlur,  nihil  omniiio  esse  inulandum.  ^  codices  175  et 2789  bibliothecaeRegiae, 


Sensus  enini  hic  est.  Llcuiius  Candidianum  uecari 
jiisMt.  Quia  vero  iioii  siatiiu  iiiaiidaio  est  salisractuiii, 
Valeria,  ut  eum  vixisse  tum  cognovit,  cuin  necari 
jussns  erat.  comitalui  se  Licinii  miscuit,  ut  forlunain 
Candidiani  speciiiaretur. 

Matereorum.  Id  esi,  uxor  Maximinl,  cujus  nomen  se 
nescire  faieniurcruditi. 

In  Orientem,  Plerique  conjecerunt,  rescribendum, 
m  Orontent^  quia  constat,  flnvium  iii  hoc  loco  signari ; 
qood  pluribiis  argumentis  erudiie  profecio  ostendit 
ciarissimiis  Cuperus.  Quia  lamen  et  ipse  tradit,  non- 
nailos  veteres  Orienieiu  vocasse  eum  fluvitim,  qiiem 
reliqoi  vulgo  dicunt  Oroniem,  nolui  textum  mtitare; 
lieet  idem  vir  clarissimus  non  dubitet,  quin  Lactan- 
lius  scripserit  Orontem  et  Ofwitem  iii  locuin  veri 
poiuinis  rrrepsisse  per  libnirios  ea  aeiaie,  qua  iia  io- 
queiiamor. 


vetusalterco- 
dex  cjjtisdein  biblioihecae,  qui  fuFt  olim  viri  claris- 
siini  Claudii  Pnieani,  tum  codex  505  biblioihecao 
Colberliti^e,  prima  editio  Roinaiia  anni  i^68,  Venela 
anni  4488,  et  Lugdunenses  auuorum  4508,  1545  et 
4518.  Priiniis  omniuin  Erasnius  reposuil  persecutio' 
num,  aucioritate  liaud  dubie  veiusti  alicujus  exein- 
plaris,  cum  in  codice  quoque  iltOejtisdem  biblio* 
Ihecae  Colberiin»  ita  legaiur.  Hunc  secutus  est  Vi» 
ctorius.  Sed  prorecio  ex  liis,  quai  dicia  hactenus  suut, 
satis  conslat ,  hanc  leciioneni  iiou  esse  bonam,  et 
eam  retmeri  debere,  qiiain  veieres  libri  et  ediiiones 
exliibent,  cum  nullam  habeat  dilficulutcm.  Agamiis 
auiem  gratias  iinmens:c  Dei  oplimi  maximi  benigni- 
lati,  qui  islum  Lactaniii  libruiu  nobis  post  lotsaecula 
redonavil,  coque  ulaiiiur  ad  inajorem  ipsius.gloriani 
el  sanclai  Ecclesiai  Miiliiaieiii,  iii  cujus  gruliam  sus* 
ceptus  est  hic  labuf . 


579 


STEPBANI  BAUUZII 


S8ft 


STEPHANI  BALUZH 

EP19VOLJB  DUJB, 


JN  QUIBU6  EXPMCikNTUU  ET  ILLUSTRANTUR  DUO  LOCA  EX  L!BRO  L^CTANTH  DE  MOBTIBUS 

PERSECUTORUM. 
(Pnefiia  M  inlUo  observalio  viri  doctissirai  de  allero  eorumdeiB  locorwn.) 


ntuBtrhsinH  viri  Petri  Vaten  DiaxH,  comiUarn  regis  A 
Hispaniarum  in  siipremo  comitio  Aragomm,  sentea* 
tla  ae  ^nodam  loco  Lactantii  cormpto. 

1d  libr«  LaciaAlii  dc  Morlibiis  Persccuiorum,  r|ucin 
4i<i€ra4us  orbis  resliluluiii  nuper  vidii  siudio  el  vir- 
ittte  illiJSlrissiini  Doin.  Slephani  Baluzii,  locus  esl 
ATte  aliis  valde  corruplus  p.-^.  43,  ubi  sic  editum  vi- 
demns  <ci>l.  269)  :  litiam  vel  hi,  qtd  emerunt,  vel  qui 
4eno  erunt  coneecuti^  si  pulaverinl  de  nostra  benevo- 
kniia  uiiquid,  Yicarimn  postulenty  quo  et  ipsis  per 
meslrmm  tlenuntiam  fonsifiatur. 

Ego  vero  Iribas  einendAlionibus  repurgandum  esse 
imAC  iocmn^  et  iu  banc  formain  scribendum,  censeo : 
Kt  jam  vet  ^  qui  emerunt,  vel  qui  dono  erunl  con- 
wecuti^  si  optaverint  de  nostra  benevolentia  aliquid 
(HVarmm,  postulent,  quo  et  ipsis  per  noslram  ciemenr 
sieim  tonsuituur.  ^  . 

Ae  fHrtflMiiit  quidem  t6  etium  non  congruere  huic 
(^li^  manifesittm  satis  csi,  ac  levi  divisiooe  substi-  B 
Menauiii  et  jam,  quod  idem  signii^at,  dc  tiini,  vel 
mom^  M  putquam,  ut  Plautus  in  Truculenii  scen^ 
«hrma  4iKfi  i  Jam  aMc  postquam  aurum  liabes,  Meu£ 
eniitt  unperaiofum  iu  propusito  edicio  hxc  crai,  ui 
liMMia  Chrifiiiaius  re^Hiluerenlur  sine  uUo  prelio  quan- 
lociusi  ae  4eiiide  de  indeaittiute,  ul  postea  dicuut, 
Aractaretitr,  si  eaw  cupereni.  Secuodo  loco  illud  pu- 
ftmenni  rnoHi  eri^re  iuduaum  est  ax  permutatione 
Irans^itioneqiie  liuerfiruai  o  eft  ii.  Ratio  autem 
fienMnis  'OptiiHe  coMStal,  kgendo  opumerint.  Nam  in 
«adem  oonatkatione  inferius  dicilur,  de  nostra  bene- 
0o(mia  spermt.  ticc  vero  duo  oplandi  ex  sperandi 
verba  coiiJuAoia  m\^  occurrunt,  et  ^icero  orat.  27, 
mI  Quif  itofi  dixii  :  Muitti  prmterea  m  diisbn  morlaiibus 
optaia  conseeuti  wmns, 

Prceeipua  antem  animadversio  nosira  esi  circa  to 
Vt<;artNiii,  qued  verbam  4JemtHUii  Bnluxius  niajuscula 
littera  tnitiaii  curavit  imprimi,  rortassis  quia  in  ma- 
iiiK»cripio  Golbertifio  exeui^lari  sic  repererat,  vel,  p 
mafnH  magis  puio,  4e  f uo  adsoripail,  Vicarii  digniia- 
«em  siguilicari  liee  loce  exisliiuans,  secutusque  Eu- 
«ehii  amiquam  leetionem  et  semeutiam;  qonin  et 
pHorem  iiiterpretem  Cbfistophorsofium,  et  uovissi- 
imim,  eumqHe  lonfedoctierem  accuraiioremque  Hcn- 
rictim  Yfttesinm,  siiis  versienibus  expressisse  viderat. 
C»ieram  erravit  EaselHus  (qtifMi  fiace  ^us  dixerim) 
aliosqne  in  errorem  induxit,  quem  Laciantii  locus 
bic  nobis  deiexil.  Nam  in  iiiiperiali  hoc  ediio,  quod 
Latine,  tti  fuerai  concepium,  transcripsil,  noh  de 
gubernalttre,  Vieario,  aiit  judice  alio  provinciae  inen* 
tio  facta  est :  sed  oli^tiid  vicarium,  valel  rem  aliquem 
viearittm^  een  vice  el  loce  iUius,  quae  resliiuia  (uisset 
Gbristiaiiis,  reddeiidam  ab  imperaiortbus ;  id  quod 
aeqiwolibus  miiunibus  e^inciiur.  Nam  Lactaiiiius  di- 
•erte  ^icrat  Has  liuerae  imfHtriaias  ad  Prossidcm  44- 
tts,  iioti  ad  Vicarium ;  •iiltanim  sermo  iotusdirecius 
esi  ad  eum^m,  cim  «xeculie  i*eftiiinlionis  faciendae 
eeaMnillcbaiitr  :  «t  Absvrdum  plane  esaei,  ad  alium 
quempiam  prasrectum,  qoi  in  illa  provinciu  jus  dicc- 
ret,  verba  iinperatorum  converii. 

Jam  vero  hsec  loquendi  raiio,  atiquid  vicarium  optare 


ei  posluimre,  Laiine  scrlbeniibiis  elegafHer  «einrpainr. 
Quin  et  aliquid  vicarium  reddere  dieium  iegimus  in 
sancta  Scriptuni ,  Levitici  cap.  xxiv,  Terso  i9,  tbi  : 
Qui  porcusserit  tmimai,  reddel  vtcarium,  id  est,  ani- 
mam  pro  animu ;  et  tnferiaa  veraii  21 1  Qm  fercusserit 
jumentum^  reddet  aiiud.  ijpo  loco  ComeliuB  a  Lapide, 
iit  alios  criiicos  sacros  oinittain,  intfrpretatur  ammal 
Vivum  vke  animaiis  a  se  occisi.  Lortnus  >ero  aii :  Vi- 
carium  animtti  si^ificm  aliud ,  quod  supphai  vieem 
fercussi ,  moe  oeeisi.  Ac  deiude  eubjungii :  Hoc  iati* 
ium  ioeo  usum  reperio  interpretem  nomiue  oicttrH. 

lUustriuimo  doctissimoque  viro  Petro  Valero  Dimio^ 
eoHsiiittrio  re§io,  Stephanus  Bidumis  Tmleienm. 

£x  litieris  a  ie  superiore  anno  daiis  ad  iilu6irem 
jioiique  nominis  oblwitein  caraer«rium  inieileii,  bene 
lc  agere,  iiiuslrissinie  domiiie,  ei  mei  menitooefii  fa- 
£erc,  nec  iiijucundam,  uec  iiiutilem ;  quippe  qui  ooti 
^olum  amice  ei  houurifice  «ie  lue  friudiiaque  mets 
loqtierU;  sed  eiiain  admones,  quid  iibt  videalur 
emcndanduiu  in  ^iuadam  coastiiutione  Consianiiiii 
}i.  quae  exlai  io  libro  Lactantii  de  Moriibus  persoGti- 
ioniin.  Autplecior  uirumque  com  ea  revereelia  el 
cuin  ea  graii  auiini  iestificaiione ,  qim)  lihi  a  iHe  de- 
lieiitur,  eruditissiiue  vir;  ideoque  ofticii  inei  e^ee 
putavi  has  ad  ieJiiierasdare,ium  utiibi  graHasagani 
pro  hac  aniini  lui  iii  nie  propensione,  iuin  tH  per 
eam  occasionera  utar  fauuUaritaie  eiiifi  viri,  qtiem  is, 
cuin  quo  m<5lioreni  viia:  mes  pariem  exe^,  vtr  iin- 
Kuorialis  iiieinorisB  i^etrus  de  ilarcat  ardiiepiecopiia 
Parisiensis,  piarimi  faciebai,  etcum  Au^nio  Augus- 
iiiio  conferre  solebat.  Revoco  tCj  ul  vid6^,  ad  sco- 
pulos  Bresoonis,  illusirissime  vir,  unde  Iniiium  coni- 
mercii  lui  cuni  summo  viro ;  quo  in  cttbin  posiea 
sublaio,  et  tu  magno  amico  orbaius  es,  e4  ^^  opii- 
JHo  pairorio. 

Venio  nuuc  ad  locum  Laciantii,  cujiu  a  4e  iemaia 
emendatio  esi.  Obscuruin  esse  illutii  ac  mulikim,  se- 
iis  coiisiat,  propterdefecium  nimirum  imius  «ocis; 
quie  si  semel  suppleta  fuerii,  nulla,  ut  ego  quidem 
aibiiror,  difficulus  remBnebii.  QiMa  auiem  iila  sii, 
ipsa  quidem  Liactantii  verba  satis  indieare  videniyr, 
clartus  vero  versio  graeca  Eusebii ,  ex  «|ua  coliifpi* 
mus,  vocem  fmcendum^  aut  aliquam  simiiem  addee- 
dam  es^e  in  hoc  ioco,  ei  sic  legendum  :  £it4iui  vH  hi^ 
qui  emarmii,  vei  qui  dono  erunt  consecuHf  si  poscendmm 
putaverint  de  nostra  benevolentia  aHquid,  Vicarksm 
postuient,  quo  et  ipsis  per  nosiram  eiemeutiam  conms* 
iatur.  Hanc  resliiiilionem  eoiifinnaiii  verba  legis 
prioi»  oodicis  Theodosrani  de  Oflicie  reoioris  pro- 
vinci;e  :  Si  de  civilibus  causis  quicquam  putaverini  etm 
poecendum.  Tu  vero,  vir  erudiiissiroe,  oenses,  iia  le- 
geiMiuin  ei  inierpuagendum  :  Et  jam  vel  /li,  ^iu  efiia* 
nifi^  vet  qui  dono  erunt  consecuti^  si  optaverint  de 
noslra  benevoientia  aiiqmd  viearium,  poStideHi,  quo  ti 
ipsis  p^  Hosiram  ciemdttUam  consuiaiur.  £l  coiijec- 
iura  quidem  lua  dooio  ci  ei^udClo  viro  digua  esi,  ei 
pUuSiiiaiii  lihbct  vori  siiniliiudiDom.  Vetares  quippe 
elcgaiiter  dicebaiit  vicariam  operam,  nianus  vicarias, 
ainorein  vicarium ,  peenani  vicariam,  morietn  vica- 
riam,  et  alia  hujusmodi.  Opinio  tamen  iUa  iua,  si 


5Si 


EPISTOLiE  IN  DUO  LACTANTII  LOCA. 


582 


rne  permilti»  libere  loqui,  non  vacal  difHcuUate.  Nam  A  ortam  esse  propter  verba  quaedam  obscnra  Pauli  ju 


prseierquam  quod  tu  non  supples  vocem,  ^ute  fllic 
deesr,  vocemquc  putaverint  muias  in  optaverint,  qnod 
non  licet  absque  evideniissima  necessiiate,  ^erisus 
postulnre  videtur,  ut  Princeps  designel  pcrsonam , 
cui  provinciales  spoliati  porrigarit  preces  suns.  €iim 
vero  Yicariuin  totius  conationis  ac  transmissionis 
cura  constringerel,  ut  legitur  in  titulo  Codicis  ThcO^ 
dosiani  dc  ODicio  Vicarii.  nibil  nlienum  ab  ejns  of- 
licio  fecit  Consiantinus,  cum  jussii,  ut  qui  pular^nl 
aliqiiid  ab  ejus  benevolentia  poscendum  pro  bonis , 
qu:e  coacii  reddidissent  corpori  Ciiristianurnm ,  Yi- 
carium  adirent,  nimirum  ut  is  ad  Principem  referret 
quicquid  illud  esset. 

Sed  lu ,  vir  doctissime ,  ais ,  Loctantium  diserte 
dixisse ,  bas  litieras  imperiales  ad  prscsidem  dalas 
esse »  non  od  Vicarium ,  ex  totum  iilarain  sermouem 
directuni  esse  ad  enmdeni ,  cui  excrcniio  resiilutionis 
faciendx  commiltebaiur;  nbstirduinquc  ptane  esse, 
ad  alium  quempiam  PrinfecUim.  qiii  in  illn  provin 


riBconsttlil ;  sic  tamen  ul  tiotum  llbid  negolium  Cm* 
rem  lui  jiidicli.  Yerum  ouenlam  eo  teiAtK>re  nmllttm 
occupaius  eram  in  e4emio  firimo  tomo  meerom  Con- 
cHiorum ,  ailooqae  laborabam  otii  penuria ,  coacms 
Sum  deserere  consillum  lllud  roeum ,  aut  saltem  iu 
afiud  lempus  difierre.  liuerim  magNus  rUe  stit^iorwa 
meonrm  fantor  et  ftlter  Jeannee  Baptista  Golberiiis 
excessit  s  vivis ;  eoque  cadente » ialeor,  iu  m«rore 
abjeciiim  ac  prdligatum  esse  animOm  meum,  ut  cnm 
in  Kbris  meis  quxrerem  perfugium  ac  st>latiiim ,  ui- 
hil  minos  cogitavenm  ,  qiiam  ul  lodicri  certamihis 
apeciem  prieberere ;  adeoque  memoriam  quoque  ip* 
nm  perdidi  isttus  nosir»  coiicertaiionts,  de^  paufo 
ante  memoravi.  Revocata  est  outera  occasioiie  littera- 
ruin ,  quas  amicus  iile  noster  a^  me  deiit  15  kt- 
lendas  Februarias  hujus  nnni ;  quas  accepi  tardius- 
cule,  nimirum  18  kal.  Aprifis.  Mentionem  qnippe  in 
illis  faciens  novac  lucubrntionis  a  le  emissa),  quain  se 
missurum  pollicctur,  excitavii  inemorinin  Cenola- 


dU    ■IIIUIII    l4UCIil|l|ulil      I   1  a:iCl.L(lill  ,      l|ili    III       lilil     |MlfTlli-    i^    ■■■••OUIiiSU      pvillV>VtUI    ,      CWIIUVI»      lilCillUI  Itlili       ViCilMia*' 

cia  jiis  dicerel,  veiba  imperaloris  refcrri.  Sed  beic,  ^  pbiortimPi^anorum,  et  luui  mecum  dispuiationis.  Ac- 


ni  fallor,  observandum  est,  nnmen  pr^sidis  non 
fuisse  positum  in  fronte  constitutionis ,  cum  ediita 
l^eneralia  consueverint  inscribi  nominibus  Prx'fec- 
torum  praciorio,  quamvis  ad  eiim  missa  fuerit  a  Li- 
cinio.  flic  cnim  ,  cnm  manifesto  divini  Numinis  auxl- 
lio  victoriam  de  Maximino  reportasset,  cum  primum 
poslea  Nicomediain  ingressiis  est,  graliam  suinmo 
Deo  relaturus  ,  lilteras  illas  misit  ad  prsesidem ,  ut 
ejus  cura  proponerentur  in  ea  urbe.  Cum  auiein 
praesiiiis  noiufn  senerale  sit,ejiad  omnes  periine- 
ret,  qui  provincias  imperii  Roniani  regebnnt,  vide- 
lur  Lactantius  isthic  per  Praesidem  intellexiiise^  aut 
Yicarium  Ponlicx  dioeceseos.  aut  consularem  Bithy- 
Di;c,  quara  fuisse  conslal  sub  disposilione  ejusdcm 
Vicarii.  Iiaque  cnm  summus  posl  prsefecinm  magis- 
tralus  in  ca  regionc  essel  Vicarius  Ponticae,.  videre- 
tur  censendum,  servniam  ei  fuisse  siiam  auctorita- 
lero  in  ediclo,  quod  jnssum  est  proponi  in  urbe  Ni- 


cedo  itaque  laudem  bonae ,  ut  reor,  causx  qunlis- 
cumque  patrooiis,  cam  apud  te  aclurus,  vir  erudilis- 
sime,  le,  inquam,  judicem  babiluriis ,  auem  ante 
experlus  sum  adversarium.  Neque  ehim  inihi  metucn- 
duin  est  sub  lali  judice ;  qui  pr:eterqiiam  qiiod  nmicus 
meusesi,  jusius  et  recli  tenax,  tres  personas»  ui 
Cicero  de  sc  aiebat ,  unus  sustinebit  sumnia  aiiimi 
aequitate,  suam,  adversarii,  judicis. 

Igitur  baicsunl  verbaPauti  in  editionibusperlypo- 
graphos  vulgatis,  qu:e  nianibns  nun^  erudiloruin  le- 
runlur  :  Anniculus  amiliitur^  qui  extremo  anni  die  mo- 
rilur,  El  consueiudo  loqucndi  id  ita  esse  dectarat.  Ante 
diem  decimum  kalcudarumy  poatdiem  decimum  knlen' 
darum.  Neque  utro  enim  sermone  undecim  dies  signtfi' 
cantur, 

Huiic  ego  locum  sic  inierpretatus  sum  in  Annota- 
tionibiis  ad  librum  Laclaniii  de  Mortibus  perseculo- 
rum  «  ul  exiscimavcriin  ,  eumdcm  diem  signilicari 


comediensi,  adeoque  relinendam  lectionem  vulgatnm  Q  duobus  loquendi  niodis  adduclis  a  JuriSconsulio.  Tu 


islius  loci  Laclantiani.  Ego  tibi ,.  vir  doctissiitie, 
roeiitem  meam  aperlo,  ei  conjcctulras  tneas  coin- 
mitlo,  facile  aniplexnrus  opinioncm,  quam  tu  proba- 
▼eris  esseveram.  Jaindudum  auscullo  de  eplslolis  An- 
tonii  Augustini,  qiias  fania  erai  te  vnlgaturuni.  Ma- 
gna  est  iiiter  nos  viri  isiius  rcverentia  et  auctoriins 
Jucubrationesque  ejus  nvidissime  arripimus.  Itnqit6 
si  nondum  ea  edilio  facta  esl ,  oro  le ,  vir  illnsiris' 
sime ,  nomine  eorum  omnium ,  qui  bonas  lilteras 
aroant,  ne  diulius  protrahas  expectationcm  nostratn. 
Non  dtibito  autem,  quin  inter  episiolas  Latini  Lnti- 
nii  plures  legeris  dalas  ad  euhidem  Antonium,  allas 
de  eo  loquentes ,  unam  etiam  ipsius  ad  Latinium. 
Gaeleriim  disquirendnm  est ,  verane  sit  suspicio  La- 
tinii  ad  Metellum  scribenlis ,  alienatum  niinirum  ab 
eo  fuisse  animum  Anlonii,  quod  ad  ipsum  interdum 
scribeiis,  araplissimos  illustrium  reverendissimo- 
rumque  litulos,  oiiihus  Hispani  vnlde  deleclnrentur, 


contra ,  vir  clarissime ,  putas  priore  modo  inielligi 
debere  dies  decem  ,  qui  kalendas  antecedunt ,  posle- 
riore ,  decem  qui  subsequontur  easdcm  kalendas,  id 
pst,  deciinum  diem  mensis  seqiientis.  Qnamvis  au- 
tem  RebufTus  scripseril ,  tinnc  quxsliunem  plus  sub- 
tilitatis,  quam  utiiilalis  habcre,  putaverintqnc  Bu- 
daeus  ei  Alciatus,  Paulum  ludere  polius  ci  inorari 
lectorcm  hoc  grypho  voluisse  ,  quam  docere  ,  ailco- 
que  inulile  videri  possit  uUra  perscruiart  verum  ver- 
borum  illorura  sensum ;  eniiar  tamen  pro  \irium 
inearum  modulo  ostendere,  quid  dicere  veluerit  Ju* 
t*iseonsnIlns ,  Bimulque  confirmabo  opiiiioncm  meam 
de  verbis  Laclantii. 

Duplex  nniiquitus  fuil  editio  verborum  Pauli ,  In 
quibus  tola  consi!>tit  difTicultas ,  et  qti»  crucem  fixe- 
mmt  viris  emdilissimis.  Quidam  enim  cvdices  habent : 
JEqne  utroqve  enim  sermone  undecimus  dies  sigmfictt^ 
luf;  aMi  contra  :  Neutro  enim  sermone  undecimus  dies 


ei  iion  tribueril.  Ego  enim  Auguslinum  anihiadvertii^^fi^MJAca/Mr.  Pilor  edilio,  qiiam  Paulns  de  Middel- 

f..:-»^  : ^: -^Ji..„,_v.^-^„.  . ^^i^a^    x. i^ -    *^  %x„w^fx     Vrvil»       ik.,A^.,^      ki^im.»..^      D..u..iV...  «•    im.- 


/uisse  inanium  coiilemptorem ;  nc  proinde  .<uspicor, 
alias  Tuisse  causas,  ob  quas  ille  inierrupit  liltemrum 
commercium,  quod  ipsi  eral  cum  Lalinio.  Tui  judi- 
di  facio  totum  iilud  negolium ,  erudilissime  vir,  li- 
bique  longam  ac  felicem  vilam  opto. 
Lutetioi-Parisiorum  ,  kah  Maiis  lb*83. 

darisMno  viro  Benrico  de  Noris ,  AugustinianOf  Ste- 
phanus  Baluzius  Tuletensis , 

S.  P.  D. 

Cum  ante  hoc  biennluni  vlr  lui  meique  ac  commtl- 
Dium  sludiorum  nostrorum  amantissimus  ,  idcmqoe 
doctissimus  Anlonius  Magliabeciis  nd  me  misisset 
opus  tuum,  erudilissime  vir,  qno  Ccnotaphia  Pisa- 
Da  Caii  et  Lucii  Cxsnrum  illusirasti ,  conslilueram 
Ad  te  scribere  de  conlroversia ,  quam  video  inter  nos 


burgo,  Valla,  Budneus,  Alcialus  ,  Rebuffus  et  l>io- 
Djrsius  Golhotredus  amplcxi  sont ,  idtitur  aDeioritate 
Velerum  exeinplariUmraaiiu8crtptonim,qu(M*um  unum 
fest  bibliothecai  Regi»,  reliqua  Colbertino) ;  e«m  qni- 
bus  congruit  etiam  codex  GermaHi  Coliadonii  laiida- 
ttis  ab  eodem  Gothofredo.  Aliera ,  quam  Cujucitrs , 
Anlonius  Augusiinus,  Marcellus  Francolinus  et  Dio- 
liysius  Pciavius  sequi  maluerunl,  suffhigilores  liahet 
duos  veicres  libros  bibliothocfie  Regiae,  quorum  unus 
fuit  olim  jEmaH  Ranconeii  viri  doctissimi ;  nequeeam 
alibi  reperi.  An  illain  adjuvet  aucioritos  Pan^ecta- 
rum  Florenlinarum ,  videbimus  pAStoa.  Interim  ex- 
peiidamns  utramque  edilionem ,  affirmoiivum  videli- 
cet  ei  negativam ,  ut  eas  quidam  vocavere. 

Affirmntivani  habent,  utdixi,  octo  velern  excm- 
plaria  blhliothecae  Regiac  ei  Colheriina'.  Ei  in  Regio 
quidem  signaio4675,  sic  legilur  :  jEqne  enim  utro 
sermonc  nndecima  dies  sHfnificatur.  Codices  vero  Col- 


883 


BALOZn  ePISTOLiC  IN  DtlO  LACTANTII  LOCA. 


ZSl 


bertini  noUli  524,  5i9 ,  2608 ,  babent :  jEque  utro^  A 
qiM  enim  sermone  undecimus  diei  iignificatur,  Codex 
743  :  jEtfue  utroque  termone  undecimus  dies  significa* 
iur.  Codices  397  «t  461  :  Utroque  enim  sermone  un- 
decimui  dies  significatur.  Codcx  deiiiqoe  583 :  Utroque 
sermone  M  dies  significalur,  Coiitra  in  codice  Regio 
nolato  4672,  scripiuin  est :  Neutro  enim  sermoneun' 
deeima  dies  significatur.  in  eo  vero,  qui  fuit  i£mari 
Raiiconeti ,  fijc  :  Neutro  enim  sermone  undecimus  dies 
tignifieatur,  Ubi  illud  admonendnm  est,  snpra  lineam 
istluft  ultimi  codicis  scriptum  esse  antiquilns  alibi 
legi  utro  pro  neutro ;  qua^  leciio  propius  accedit  ad 
eam ,  quam  codex  Florentintis  exhibet ,  in  qiio  sic 
legi  eliain  tii  ipse  testaris  :  Neque  utro  enim  sermone 
undecim  dies  significantur, 

Investigandum  nunc  est ,  uiruro  illa  codicis  vestri 
lectio  bona  sit,  et  uirum  iipgativam,  ut  nonnulli  pu- 
taiit ,  adjnvet ,  nn  potiiis  revocari  debeat  ad  e:im  , 
quam  lot  vetera  exemplaria  pra^rernnt.  Prima  sane 
fronte  codex  ille  vesier,  omnium ,  qni  hodie  cxtant ,  fi 
sine  controversia  vesiustissinius ,  videtur  osteodere , 
neutro  liorum  loquendi  modorum,  ut  etiam  scripinm 
est  in  fibris  Regiis,  et  ut  iii  vestro  legisse  se  ait  An- 
toniiis  Augustinus,  significari  diem  undecimuin  kn- 
lendarnm ,  aique  iia  conOrmare  censendiis  est  leciio- 
nem ,  quam  vocant  negalivam.  At  si  considereiiius  , 
verissimum  illud  esse,  quod  vir  doctissimtis  Nicolans 
Rigaliius  observavit  ad  Tertnlliaiium,  veierum  libro- 
rum  aiictoritate  ralsissimas  interdum  lecliones  asseri, 
ac  proeterca  ex  adverso  staluanins ,  consensum  tot 
veterum  codicum,  qui  leciionem  afQnnativaiii  praefe- 
runt,  dubilare  jure  meritoque  licebit,  an  huic  vestro 
exemplari  insislendum  sit ,  an  vero  amplectenda  lec- 
tio,  qiiam  reliqui  codices  exhibent,  qtiam  negari 
non  potest  sumplamesseexantiquioribus  exemplari- 
bus.  Neque  fortassis  aberraverit ,  qui  putabit ,  in 
vestro  per  errorem  scriptum  esse  neque^  pro  ofque; 
sicut  iii  Fragmento  sancti  Ambrosii  relato  in  gestis 

Erimae  Synodi  Ephesinae,  codiccs  1363  et  1600  bi- 
liothecae  Colbertinae ,  et  antiquissima  exemplaria  C 
yeieris  versionis  latin»  ejusdem  synodi  habenl,  Nec 
ipsalittera^  pro  eo,  quod  in  editionibiis  Opernin  ejus- 
dem  sancti  Ambrosii  legiiur,  Hcbc  ipsa  litteray  et  apud 
Mariuin  Mercatorem ,  et  in  ediiioiie  Contiana  ejus- 
dem  Synodi,  Et  ipsa  litura,  ut  monui  nuper,  dum 
recensereiii  eaindem  antiquani  versionem. 

Praeterea  quis  in  animum  inducere  queal ,  virum 
gravem  Pauluin  jufisconsuUum  uii  negaiione  voluisse 
ad  cam  rem  conArm^ndam,  qiiae  maxitiie  egebat  pro- 
baiioiie  afUmiaiivaT  Probandum  eiiim  crat,  eiim 
censeri  anniculuin,  qiii  extreino  aiini  die  moriiur, 
sive  incipienle,  sive  exaclo.  Similiiudine  igiiur  istud 
ostendere  volens  Juriscoiisulius ,  ait  co  inodo ,  quo 
idem  clies  st^nilicaiur,  sive  dicas  ante  decimum  ka- 
lendarum ,  sive  post  deciinum  kaleiidaruni ,  id  est , 
sive  anie  absoliiium ,  sive  post  absolutiim  diem  ,  eo- 
dera  iiiodo  anniculum  esse  censendum  etim ,  qui  ex- 
treino  anni  die  extinguiiur,  sive  dies  ilie  sit  absulii- 
tus,  sive  non  sit  absolutns.  Porro  duiii  viri  docli  lia!C  ^ 
verba ,  Ante  diem  deeimum  kalendarum ,  sic  inierpre- 
taiisunt,  ut  signiOcare  doccrent  rein  aciaui  ante 
diem  decimum  absoluium  et  liiiiuim ,  nobis  docu- 
mentuni  dederunt,  ut  ista,  Post  diem  decimum  kaien- 
darum^  interpretemur  de  ipso  <lie  deciino  kalendai  uui, 
sed  lainen  exacto  et  finiio.  Quoniam  autein  hi  diio 
loquendi  inodi  proiniscue  et  indifferenter  a  populo 
usurpabantur,  consueludiue  fattuni  est ,  ut  ntroque 
aermone  idem  dies  iia  intelligereiur,  ut  quicquid  iiiira 
yiginti  quatuor  horas  diei  et  noctis  actuin  esset,  per- 
inde  existimaretur  qiiasi  quavis  bora  lucis  actum  es* 
set,  ut  docet  idein  Paulus,  lib.  xiii,  ad  S»binum  : 
More  Homano,  inqiiit,  diesa  media  nocte  incipit ,  et 
sequentis  noctis  media  purte  finitur.  Itaqne  quicquid  in 
liis  vigintiquatuor  horis  {id  est,  duabus  dimidiatis  nocti- 
buset  luce  media)  acium  esitperindeesi  quasi  quavis  hora 
lucis  actumesset,  CoiitirniatCensorinus,  cap.  i5,  cujus 


verba  transcribo  :  Romani ,  inquit,  a  media  nocte  ad 
mediam  nociem  diem  esse  existimaterunt,  Indieto  suni 
sacra  publica,  et  auspicia  etiam  magislraiuum  :  quorum 
si  quid  ante  medium  noctis  esl  actwn,  did,  qui  praler- 
iii ,  adscribitur ;  si  quid  auum  post  mediam  nociem  ei 
ante  lucem  facium  esi ,  eo  die  gestum  dicitur^  qui  eam 
sequitur  noctem,  Idem  significat,  auod  qui  a  media  noete 
ad  proximam  mediam  nociem  in  his  horis  quatuor  ei  vr- 
gintinascuniur^  eumdetn  diem  habeni  natalem. 

Hinc  coHigi  posse  mihi  videtiir,  Ronianos,  qitamvi» 
diem  ordireniur  a  media  nocie.  in  vulgari  tamen  ter- 
mone  diem  dixisse  illud  spatinm ,  qiioid  est  inter  or- 
tum  solis  et  occasum ,  id  est ,  diera  naturaleni ,  eC 
quod  agebatur  summo  mane .  sive  ante  lucem,  ut 
ante  me  observavii  Josephus  Scaliger  {SeaUg.^  lit.  ii, 
de  Emend.  temp,)^  vocavisse  initioantekalendas,  quod 
posi  recessum  solis,  post  kalendas  :  sed  dcinde  pau - 
latim  utroque  loquendi  modo  idem  tempus  signilica- 
tum ,  quia  tum  popiilus ,  qneni  penes  arbitriuni  asc 
et  jus  et  norina  loquendi ,  non  attendebat  ad  discri- 
men ,  quod  olini  ila  loquendo  ponebant  inler  dieiii 
incipientem  ei  exactum.  Itaque  Cicero  ad  Tiroiieiiff 
scribens,  ciijus  tu  locuui ,  vir  emditissime,  aituliNii 
ad  conlirmandain  opinionem  tuam ,  ait  se  nonls  No- 
vembi  is  fuisse  apud  Alyziam ,  indeque  anie  lucem 
pronriscentem ,  ante  diein  ociavum  idus  Novembris 
bas  lilteras  dedisse  {Cicero,  lib.  xvi,  ad  Famil.  epistm 
3);  qnod  etsi  de  qunvis  hora  diei  capi  possit,  procli' 
vius  est,  ut  interpretemurde  die  incipiente,  cuni  Ci- 
cero  scribat,  se  lilteras  illasdedisse  cum  Alyzia  pro- 
flciscereiiir,  quud  fiiit  anle  liicein.  Eodem  niodo  Se- 
necaClaudiuroimper.uorein,quem  animam  agerecoe- 
pisse  ait,  cuni  sol  ad  occasuiii  fesiinarei,  hora  intcr 
sextain  et  sepiimani,  tradit  moriuum  esse  ante  ler- 
tiuin  idus  Octobris,  quem  Siieionius  scribit,  defecisse 
prope  lucero,  id  esi  suh  initium  diei  naturalis.  Quod 
coiifirmari  quoque  potest  ex  vcrbis  Taciti ;  qui  cum 
dociiissei ,  celatam  aliituandiu  fuisse  nioriem  ejus  , 
addit,  Neronem  egressum  esse  ad  cohortem  medio 
diei  ejusdem. 

Itaque  iit  ad  id  revertamur ,  unde  digressi  sumiis, 
cum  veteres  dicebanl,  Ante  decimum  kalendas,  Poti 
decimum  kalendas,  uiroque  serraone  significnre  voW- 
bant  diem  deciiniim  kalendarum,  ipsis  kalendis  nu- 
meratis.  Uaiic  interpretationem  ex  leciioiie  quoque 
codicis  vestri  hausit  doclissimus  conterrnneus  meiis 
Siineo  Bosius,  qui  in  animadversionibus  ad  epistolam 
primain  Ciceronis  earum  qu»  dal»  suiit  ad  Aitieum, 
ait,  ulroque  loquendi  modo  diem  ipsuni  decimum 
kaiendarum  significari.  Coatra  Cujaciiis  (Cujae.  litrm 
XIII  D,  de  verbor,  obtig.),  existimat  quidem  ulroqiie 
loquendi  roodo  significari  diein  decimum,  sic  tamen» 
ut  deciinum  diem,  qui  vor^iur  post  kalendas,  inter- 
prelelur  de  dccimo  die  mensis,  qui  sequitur  post  ka- 
lend.  Quo  loco,  ue  quid  dissiuiulem  ,  consentaiiearo 
babei  l.iijaeitis  veterem  alossam  inierlinearem  co- 
dicis  524  bibliothecai  Colbertinae;  in  quo  supra  ha^c 
verba,  Ante  diem  dedmum  kalendarum^  scriptuin  esi, 
scilicet  kalendas  prascedentem ;  supra  vero  ista,  Post 
diem  decimum  kalendarum^  ilidem  scrintumesi,  Sci^ 
licei  kalendas  sequentem.  Veriim  et  vetustum  bune 
glossaioiem,  el  Cujacium  ipsuro,  aliosque,  quia  de.s- 
tiiuii  erant  cxemplo  simili ,  quod  balietur  a|Hi«i 
Lactantiuiii,  ad  hanc  interpretaiionem  adegit  ob- 
scuritas  liujus  loci;  qiii  si  exemplum  illud  Lm:- 
taniii  habuissent,  attenteque  considerasseiit ,  ^e- 
teribns  Komaiiis  in  usu  positum  non  fuisse.  ut  dies, 
qui  sequunlur  post  kalendas  annecierent  kaleiiriis, 
sed  nonis,  aut  idibus,  numquani  eo  modo  detorsissent 
sensum  verboruin  Pauli.Nam  si  fasesset  ita  interpretari 
veteres,  ex  conjectura  tantum,  abKsque  ullo  exempln, 
absque  auaoritale,  mallem  dicere,  aut  Pautum  exis- 
tiiuasse  utroqiie  loquendi  inodo  intelligi  dieni  unde- 
ciinuin  kaleiidarum,  ut  liabent  pleraqiie  vetorn  cxein* 
plaria,  aut  librarium  ,  qui  priiniis  hunc  lociini  re- 
scripsit «  a  quo  cxieri  acceperint,  errore  undecimuoi 
posuisse  pro  decimo^  poiius  quam  lectores  in  eam 


m 


JOANNIS  COLUMBl  NOTiE  IN  LIB.  DC  MORTieUS  PERSCCUT. 


3«6 


senieniVam  mhere,  cul  omnis  retro  antiiinilas  adver- 
saiQT.  \n  obseuris  enim,  ui  docei  idem  Paulus ,  ins- 
pici  solet  quod  verisiniiiius  est,  ani  quod  plerumque 
lieri  solet. 

Scio  uti  ?os  solere  quodam  loco  Ciceronis,  seu  po- 
liiis  M.  Coelil  ad  Ciceronem  scribentis,  ex  qno  colli- 
giiis,  euro  iem|K>ra  divisisse  in  ante  et  post  kalendas, 

Suia  is  rerert,  dixisse  Pompeiuro,  u  ante  kalenda$ 
lariias  non  poue  nne  iniuria  de  provincii%  Casarii 
slatuere ,  post  kalendas  Marlias  se  non  dubitaturum 
(Ocero^  Ub,  viii  ad  Fatml,  Epist.  8)^  \ernm  cuin 
loctis  ille  sit  temporis  iiideterminati  et  Indefiniti, 
nuUo  pacto  juvat  opinionem  vesiraiii,  iieqiie  eam  la- 
hefaciat,  quani  ego  lucor.  Neiiio  enini  diniieiur, 
qiun  dici  opiime  possit ,  rem  quamplain  itoii  posse 
agi  ante  kalendas,  posse  agi  post  kalendas.  Sed  istud 
non  protMt,  dies  qui  seuuuiitnr  posi  kalendas ,  coii- 
snesse  conjungi  cum  kalendis ,  iia  iit  exeiupli  causa 
qox  acta  sunt  ii  idus  Januarias,  dici  quoque  ppssint 
ada  post  10  kalendas  Jaiiuarias. 

At  Pluiarchus  iii  vila  Ciceronis  ait,  eum  nalum 
ifUpa  Tpcni  t6v  vsoov  EaXavStJv ,  idque  Franciscus  Fa- 
briciiis  vertii  post  dieni  teriiuni  kalendaruin  Jaiiuarii, 
qoia  ex  Ciceroiie  ipso  et  A.  Gellio  constat ,  eiim  na- 
tom  leriio  nonas  ejusdem  mensis.  Crgo  dies  teriius 
nonarum  est  eliam  tertius  kalendanim.  Fateor, 
dieiii  tertium  noiianiin  eiimdom  esse  ciim  t^rtio  post 
kaieodas.  Sed  quamvis  Fabricius  locuni  Plularchi  sic 
inlerpreiatus  sit,  ut  dixerit ,  Ciceronero  natum  esse 
post  dieni  lertium  kalendarum  Januarii,  isiud  cansae 
nustrae  non  officil,  quia  Fabricius  noii  habel  aucio- 
rilaiein  antiquitaiis,  adeoquo  nullius  momenii  est  ad 
ostendendum,  dies  qui  seqiiuiilur  posi  kaleiidas, 
adjungi  soliios  kalendis  in  compulaiione  dierum. 
Pluiarchos,  homo  GraDCus,  Graeco  more  loculus  est, 
Cicero  et  GeUius  Latino ;  et  Ciceronem  Laiiiie  dc  se 
scfibenteni  sequi  iiialo,  (|uain  Piutarclium  Gro^ce  de 
Cicerone  loquentem.  Quamquam  iiec  ipsa  Piuiarchi 
verlKi  admoiium  fovent  vestrx  opinioni,  rum  ex  ipsis 
nibilaliud  colligi  possii,  quain  Ciceroneni  natuni  esse 
die  lerlio  novarum  kalendaruin,  qu(e  cceperant,  seu 
polios  desierant  prinia  die  mcnsis  Januarii. 

Objieitur  etiam  nobis  auctoritas  Caii  jurisconsulti, 
cnjus  lisc  sunt  verba  ;  Posl  kalendas  Januarias  die 
lenw  pro  galuie  principis  voia  tuscipiuntur,  Qiio  lo- 
queodi  inodo  intelligi  tertium  diem  nonarum  janua- 
rii,  tu  recte  observas.  Verum  huic  objectioni  Jam  sa« 
lisiacium  a  ine  est  in  disputatione  de  die  natali  Ci- 
ceronis,  et  certum  prseierea  est,  liaec  Caii  verba  hon 
penineread  hanc  nostram  controversiam.  Non  dicit 
coim,  Post  iertium  kalendas  Januarias^  ut  necesse 
e«et  eum  dieere  ad  rulciendam  opinionem  vestram  : 
sed  Post  kaUndas  Januarias  die  iertio,  Quod  nos  ullro 
coneedirous  vemm  esse. 

Antequnm  huic  disputationi  meae  finein  Imponam  re- 
deenduiii  csse  milii  video  ad  posiremam  pariem  loci 
Paulini,  qiiam  saiis  scio  inihi  posse  opponi  etiain  post 
«<mnia  illa,  qua:  a  nie  dicia  huc  usque  sunt.  Nam  ta- 
roenetsi  mihi  cuncedatis,  his  diiobus  loqiiendi  inodis, 
Ante  diem  decimum  kalendarum ,  Posl  diem  decimum 


A  kalendarum  ,  unum  eumdemqne  diem  demonstrari , 
semper  lameii  veriim  erit,  neuiro  eorum  significari 
diem  nndecimuin  kalendarum;  hincqtie  colli^etis, 
veriorem  esse  leciionem,  quam  vocant  negaiivain. 
Fateor,  hanc  difficultatem  esse  magnain,  eique  facile 
responderi  non  posse.  Veriim  cum  illa  nulluin  deiri- 
mentnm  afferat  causse  nostrae,  sed  illam  potius  conOr- 
mare  videatur,  in  eam  ultra  inquirere  noii  est  anitnus ; 
ciini,  si  negativain  lectioneiii  ut  veram  assuniimiis, 
sic  capienda  puiein  verba  Pauli,  ul  dicere  voluisse 
videatur,  hinc  colligi  posse,  his  duobus  loquendi 
modis  inlelligi  dicin  decimum  kalendarum,  prout 
Romani  nunierare  constieveranii,  quia  neuiro  unde- 
ciinus  significatur.  Ct  slc  proposiiio  negativa  conver- 
letur  fn  aflirmativam. 

Abunde,  ni  fallor,  oslendi,  qusenam  sit  verior 
explicatio  verboruiii  Pauli,  quae  viros  doctihsimos 
exerciierunl.  Ui  vero  probationes  meas  cuniulem, 
afleram  etiam  auctoritntem  Lactanlii ;  ct  quemadino- 

-.  dum  testimonio  Pauli  iisus  olim  huin,  ui  ostenderem 

^  discrepantiam  verl)onim  Laciantii  nuliam  importare 
rcpugnaiitiam,  ita  nunc  Lact mtii  verbis  ut'ir,  ui  evin- 
cani  iiullam  esse  contradictionem  iii  verblsPauli.  Nam 
ciini  uiriusque  paromniiiosimili^uesilsermo,roani- 
fesitim  est,  eos  liicem  a  se  iiivicein  mutuari,  et  quae 
obscura  in  uiio  eonim  suiit,  alterius  ope  posse  fieri  clt- 
rioru.  Ait  ergo  Lacinntius  iii  iibro  quarlo  divinarum 
In^titutioiiuni,  c.  10,  Chrisiuin  cruci  alYixum  fuisse  a 
Jiidais ante  diem  decimum  kalendarum  ApriUum;  in  li- 
bro  vero  de  Mortibu;»  persecutoruin  ,  eum  cruciatum 
fiiisse  ab  iisdeiii  Judxis  posi  diem  decimum  kalenda- 
fum  Aprilis.  Tu  vero ,  vir  clarissiroe ,  censes  horum 
loquendi  modoriim  seiisuin  esse  diversnm ,  et  priore 
qiiideni  iiiieUigi  debere  diem  vlgesimam  tertiam 
Martii ,  posteriore  decininm  Aprilis.  Ego  vero  a  le 
peio,  uiruiii  prohabile  sii  Lnctuntiuin,  virum  docinm 
et  eruditum,  slbiinelipsi  conlraria  et  coniradicentia 
scripsisse;  prxsertim  cum  ejus  setite  persuasiim 
vnlgo  essei,  Chrisiiim  passum  esse  dio  decinio  ka- 

C  lendarum  Aprilis,  nullus  hacieniis  scripsisset,  pas* 
sum  esse  die  decima  Aprilis?  Iluic  arguinento  oon 
puto  quemquam  posse  obniii,  cuin  sil  robuslissimuin 
et  validissimum,  adeoque  arfirmari  possecredo  absque 
ullo  iiericulo,  Lactantium  his  duobus  lot|ueiidi  modis 
eamdein  oinnino  rein  exprimere  voluisse,  nimirnro 
Christuni  cruci  arfixiim  die  vigesima  terlia  mensis 
Marlii.  Quod  si  ita  est,  ut  certe  est,  jam  constat,  ver- 
borum  quoque  Pauli  unum  eumdeinqiie  debere  sen- 
sum  esse,  et  priore  posterioreque  modo  inielligi  de- 
bere  diem  decimuro,  qui  aiitecedit  kalendas ,  nullo 
modo  decimum,  qui  subsequitur  kalendas. 

Haec  apud  te,  dociissiine  vir,  ad  defeiisionem  opi- 
nioiiis  meae  peroravi  qiianta  potui  brevltale.  Tui 
deinceps,  ut  initio  dicebam,  judicii  erii  consiituere, 
quid  censeiidum  sit  de  toio  isto  negoiio ;  meiiue  pro 
lua  huniaiiitate  iii  viain  revocnbi^,  veriora  inoiis- 
traiido,  si  forte  me  limitem  veritaiis  excessisse  co- 

|v  gnoveris.  Interiin  v.ile,  ct  mescmper  ania  tui  nomi* 
nis  studiosissimuro. 
Liitetiae-Parisioruro  4  idus  Apr.  16S4. 


JOANNIS  COLUMBI  NOTvE 

IN  LAGTANTIUIH. 


PerHhutrl  et  ampllssmo  viro  D.  Gisberto  Cupero^  ab 
ordinibus  TranrisalaniiB  ad  iUuitrissimorum  et  prof- 
IKifcniiitiii  fcederatorum  Belgii  ordinum  generalium 
conteulum  delegaio,  inclyice  reipublica!  uaventTxen- 
uwn  consuHt  ioannes  Coiumbut. 

S.  P.  D. 
Li(:ti  in  patria  qooque  roea  ^ndeam  dari  mitgnas 


et  illustres  animns,  qux  boiias  liiteras  ament  et  re- 
cipiani  perbenigne,  niodisque  mullis  conatiis  eiiam 
mcos  foveant  atqiie  ornent;  pra*sens  tainon  boc 
opusculum  siia  sponte  ab  hoc  solo,  trnns  inare  ni- 
mirum,  ct  in  siiius  tuos ,  vir  ainplissime,  evolare 
dicam,  an  rcdire  festinabat.  Ego  certe  nisi  hoc, 
quicquid  est,  tibi  misissero  primo^,  uomenque  uiQOi 


887 


JOANNIS  COLUMBI 


niusirissimum  frons  ipsa  ut  pnicferrct,  curassem,  A  N"g's  Curiajium  lih.  vni,  c.  20,  p.jn 

graviaquidcm  criinina  nllquol  cffiigere  vix  posse  milu      '        '    ~  '^  

videbar.  Nam  aiit  ptagiurius  forem,  qiii  dehiio  libi 
corpari  injecissem  manus;  aui  pecuiatii  quodammo- 
do  lenerer,  vel  eliam  sceleri  quaifruptatotis  adfiuis 
exisicrem,  si  lot  prxclaras  res  tuas,  pubticis  des- 
tinatas  usibus,  privaimn  sub  titiilum  averiissem. 
Animi  (^uidcm  ingraii  notam,  bojiis  omnibus  xque 
invis  im  ac  deiestnbilom,  nequnquam  eviinssem,  libi, 
opencque  et  auxitio  tuo  prorecius  bic  meos  nisi  re- 
ferrem  accepios.  N<mdum  mibi  salis  cerium  lixiim- 
que  erat  ediiionis  consirmm,  cum  tii  modo  scriplum 
hoc  Lactanlii  Iniidans,  modo  cmendationes  meas, 
aiias  probans,  alias  regeiis  ct  reduceiis  iii  viam,  ob- 
servatiooes  denique  tuas  commimicans,  quus  per  se 
cliam  ac  snl;ii  fnuintnmvis  eailioni  me«  conciliareiit 
preLium*  uL  in*»ibltTem  fCDpii&  tieifecisti.  Alque  hapc 
bier  maxitnas  curus  el  iicgoria,  quibus  popiiloriim 
s^atus  coiiLiiieiur,  qiiibu>qiie  le  uiunoris  aiiiplissinii 
partes  LOeruiiuiLit^  disiriiigmiL,  tnv.i  causa  facere  non 
graviitus  es,  UcuiquecdiLmnis  Rri[nnnic;eexempluni, 
diii,  sod  fruslni  nosiri-s  a  hibtlot»olis  exptjcuitiim.  a 
publico  taheliiirio  iMilii  iit  alli'ni::iur,  per  consuelaiu 
ilbi  iHiucllceiiLiati^  etrceLinii  est.  N<m  mirum  igitiir,  si 
iM!miiii  priusqu^im  Libi  ijuialc^scuiniiue  hascuras  meas, 
iniui^Liuas  niiiJLn  reliciores,  ioLume[iieadeo  opuaculiiin 
boc  CLiustitoi  niitirrc  .  hs  i^Ltatu  ci  xquiim  fiiit,  primo 
e^  4iditii  tccJort^Sf  qiiid  Citiquc  debituri  siut,  ut  co- 
giioscereul.  Cscieruui  ediiio  ipsa  si  minus  elogauiix 
tiiu;  saiisracii,  oroabsenli^c  nieai  condones;  perquam 
prelerea  vere«>r  facium  esse,  ut  quadam  serius  iiiissa 
dilala  sinl  iii  tempus  atiud.  Iloc  Tcro  fore  prope- 
dieni«  quo  liceat  et  illa  proferre  in  lucem,  spei  non- 
nihil  superest.  Nihil  cerie  eorum  vitio  meo  periisse, 
quorum  me  participem  facere  dignaia  est  summa 
bonitas  tua,  dum  vivain,  notum  testaiumiiue  faci.re, 
Dco  bcne  juvanle,  laborabo.  Vale,  vir  iiisigiiis,  etco- 
iiaius  meos  cousule  boni.  Sciib.  Upsaii;e,  prid.  kal. 
Jul.  ann.  1684. 

LECTQill  BENEYOLO  & 

Cx  quo  rempore  yir  quidam  iltusiris  hoc  opuscu- 

Imn,  cui  Lactantiuih  aiictorem  noo  dubie  videbaiur 

inscribere,  libros  inter  publicam  in  Incem  lunc  pro- 

deunies  non  gravabatur  mihi  indfcare,  arsisse  ine  fa- 

teor  stodio  non  levi  peuitius  illud  cognosccndi.  Cum- 

que  taiidem,  ut  una  cum  c;cleris  aCl.  Baluzio  editis 

voluminibus  atferretur,  perfecissem,  res  expectaiioui 

mm  male  respondere,  nec  a  candido  itlo  et  terso  ora- 

lionis  Laciaiitiaux  fllo  scripiie  huic  abborrere  visa 

esi ;  multaqiie  aiia,  proiseriira  vero  raritas  rerum, 

et  ciim  narratioiiibos  atiorum  vel  fida  convenieniia, 

vel  discrepaniia  etiam  minus  uonnuiiquam  suspecia,. 

fidem  aliquam  faciebanl,  mercem  iion   vaiiam   tajiio 

sub  iinmine  vendilnri.  Sed  ei  genus  hoc  apud  anii- 

quos  usurpaium  reperisse  me  putabam ;    ut  iii  iribus 

iltis  C.  Faniiii  libris,  quibus  ille  narravii  exitus  occi- 
.sorum,  aul  relegaiorum  a  Ncrone,  quos  C.  Plinius 
minor  lib.  v  Epist.  5,  subtiUs,  diligentes^  et  Lamos 
vocat,  alque  inter  sermonem  hisloriumque  medios  Id- 
qiie  geuus  Trcbcliius  Poliio.  secutus  eliam  VMJeMir, 
qui  scriptossibi  libros  plures,  non  hisiorico^  nec  diserio, 
sed  pedestri  eloquio  ait,  saiis  quidem  ndodesie.  Agno- 
vi  praiterea  qujedam  desumpta  ex  ribris  bibiicis,  se- 
ciindo  prxsertiin  Macchabasorum  (quem  librum  post 
Christi  tempora  confictum  arbitror,  lemporibus  per- 
secutionum  :  lidem  ejus  certe  in  historns  laborare  drir 
esl,  cum  notaverunt  eruditi) ;  iiem  ex  B.  Cypriano 
Pairumqu6  atiis,  quae  |)ro  facultate  inea  passini  iiidi- 
care  studui.  De  eodem  hoc  opusculo,  quod  B.  Iliero- 
nymus  simplice  liiulo  De  persecutione  designat,  quu- 
jnodoelTertulliani  librum  meinorai;quem  ipse  paulo 
fuiiius  De  (nga  in  persecutione  inscribit,  again,  si  Deo 
visum  fuerit,  prolixius  olini ;  prxseriim  si  meas  in 
manus  pervenerint  subsidia,  hacienus  quidem  frus- 
tra  qu:csita,uti  Joaiinis  Sarisbericnsis  opu^cuium  ar- 
gumenti  ejusdem,  de  quo  ipse  Polycraticiy  seu  de 


m 

miUbeUus, 

inquif,  quide  exitu  tgroHnomm  imcriptuM  est,  quid  d& 

tyratmis  sententiam  plemws  poierit  nperirc,  diligetni  lu- 

men  cumpendio,  eic.  Sed  ille  libeilus   aii  exstet,  s;iiis. 

liTiuido  me  non  scire  faieor ;  si  exslil,  spcro  inde  hi- 

ciJ  nonnihil  accessurum  huic  prjesenii.  Contemlenii 

roihi  pra^erea  hxc  cum  Laetanliauis  jam  olim  vut- 

gatis  plusciila  fateor  occurrisse,  qiia»  convenire  vide- 

reutnr :  ex  quibus  ea,  qme  miiius  opetose  poleranl 

excerpi,   locis  apposut  (st  quid  video)  a^ls  et  per- 

quam  similibiis;   ut  horum  sylvuta,  v«l  judicliim  ex 

collatione  facere  voleniibus  praesto  essel ,  vel  juve»- 

toti  prodesscl,  una  cuin  rebus  memorabiflibus  sermo- 

nis  uiiique  purioris  venanti  vestigia.   Nequeo  tamen 

dissimulare,  usque  el  usque  oggessisse  auribos  sese 

velerem   Bpimarcht  canlileiiam  ,  Brtyi  xai  fiipojaV 

cctreoTsev.  Imprtfnisque   oplabam,    uli  me  du  iiiaifttH- 

cripto  laiiiuiii  servaitie  the^aurum  plura  docimsel  C 

Baluzius;    praeseriim  ubi   iatuerii  aiiieliac,  etcujiia 

hominis,  aut  socielaiis  armario  reltelo,  iit  iliustris- 

simi  Colbcrii  migraveril  btbiioihecam.  Obverbabau- 

Inr  aniino  etiam  cogilaiicnes  sMm  hoo  fere  ditceiicea. 

lUani  oratixmis  Lat^tantiaiiu;  iniaginem  forsilat^  l»bore 

sommoadumbraiam;  itlos  rerum  itistgnes  apparalus» 

qiiasi  sceiiam  quamdam  ad  captaiidos  applaususy  vt- 

dcri  posse  composito».  In  ipso  codice  qtiKdain  arie 

sordid.ita,  arrusa,  pcrtitsa,  omnia  ad  ementiendam 

veliistaiis  liabitum.  Jani  olim  similes  fabulas  dedissc 

ambilionem  illorum,  qui  otio  abuiidanle^,  vel  efHii- 

gere  atiena  ingenia  et  facullates,  vel  sub  eorum  no- 

ininibus  illudere  aliorum  credulitati  gestiebani.  H»c 

et  alia  bujus  generis  prope  victa  taroen  fnteor  ab  iis, 

<^i»  parti  favebaiil  adversae.  Videbam  Cl.  Baluzii  A- 

dein  et  candorem,  non  intnus  quatn  erudittonem,   a 

viris  emunctije  naris  laudari.  Viros  dein  laudis  rara: 

huc  magis  propendere  deprehendi,  nl  hidoa  kic  laleft 

fleri  minus  credanl.  Phirimum  quoque  valuil  rerum 

alibi  non  teinere  invcnieudarum  (de  qnibvsdim  lo- 

quor)  priestantia,  aliaquc  non  Jevis  monienii.  Quibus 

fultus  ereciusque  inslrti  coeptis,  et  ui  aliquid  eii:im 

his  qnod  haberenl,  darem,  qui  sublatas  veiasiaiis 

inaculab,  el  alia  ejus  geiteris,  pene  eodem  loco  no« 

nunt,  quo  reduviaruin  el  proiscgmiiiuin  curam.  Ve- 

rum  hxc  celerius  deproperata,  pohtqaam  illuslrissiini 

D.  Cuperi  epistolw  advenere,  tanderaqtie  etiam  Oxo* 

niensis  ediiio,  saUem  paucos,  el  liarttm  rerum  niagis 

gnaros,  criticas  veliiationes  non^  rejeeiiiros  conftsus, 

ea  perfeci,  quae  hic  vides.  Fruere  his,  si  vtdetor,  ml 

lector;  ntajora  autem  et  magis  exqiiisila  ab  hisexpeo- 

la,  (fuibus  scnescentia  jam  litterarum  sludia  majere 

successu  reducere  ac  reforrnare  dattmi  est.  Qnos  in- 

ter  ceieberrimum  Gfxvium  hahes,  cujus  ii»  hoc  opas- 

ciiitim  emendationes  promissas  avide  el  prof  e  itnpo- 

lenter  expecto.  in  memorata  editione  Britannica  noti 

tanl  doleo  qu.cdam  D.  Ctiperi  metsqne  conjecitiris 

pracrepia,  quam  liCtor,  et  his  tpsls,  concurrenlilms 

inagnorum  hoininuinst(idiis,accedereroburel  Hden», 

scriploque  ipsiauctoritatem.Emendauones  illasniiiic 

excerpere  non  vacai;  fiet  hoc,  utispero,  propediem, 

D  aiioiiuein  schedio  pluribus  eas  iropeniar.  Adolesceii- 

ius  vero  ne  quid  erroris  ex  his  imbibani,  si  quando 

hic  auclor  niinium  in  sludium  armorum  et  militiae, 

quod  iii  Diocletiano  necessarium  fuit,  invehitur,  roe- 

iiiiiierint,  Laclaniium  alibi  gravissimo  errore- bclla 

inter  Christianos   in  loium  damnare.    Vide  lib.  vi, 

cap.  20,  p.  648.  QqIs  igiiur  eum  in  re  lam  absurda 

se<|ui  velit  ducem?  Sed  de  his    fortassc   alibi  agaiii 

pluribus.  Inierim  vale,  mi  lector,   et  quam  cxpec- 

las  ipse  ab  aliis,  mihi,  sicubi  lapsus  suin,  veniam 

iiidulge. 

DE  LIBRO  HOC  TESTLMONLi  ET  JUDICIA 
ALIQUOT. 

Hieronymus  in  eccies,  scriptorum  Catatogo, 
luter  caetera  Laclantii  opera,  memorat  De  Per^e* 
cutione  librum  unum,  Sequimtur  fiierooymum  Fre^ 


589 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBIS  PERSECIJT.  CAP.  1. 


culphu$,  Honorius  AugustodunensiB,  Abbus  Triihemius, 
eiaiii. 

Ex  liUeris  Nicolai  Heinm,  datis  Vian(B  ad  Leccam^ 
tmo  1680,  a.  d.  20  Jan,,  adJ,  C,  Vpsaliam : 

c  E  Gallia  li^ros  complures  baudqaaquain  cofitem» 
nendas  nuper  accepi,  atque  in  hU  cleganlissimum 
Lictantii  libellum  deferali  acyiolenio  exiiu  Gaesarum 
Romnnorum,  qui  abimperio  Neronis  ad  sua  lempora 
Cbrislianos  essenl  persecuU.  Uunc  GL  Baluzias  Nis- 
cellaneorum  suorum  voluinini  insertum  primus  pu- 
bllcavii.  • 

Ex  iiutris  Gisberii  fMperi  ad  Consiantinum  Huge- 
mm ,  celmiimo  ac  seremssmo  Arausionensium  prin- 
eipi  a  secfeHs,  a,  d.  3  €a/.  Jan.  anno  168i  : 

f  Lactaittii  iHe  Hberelcgans  admodum  esi  ;  et  qnia 
Dovitaie  rerumqtic  clarissimarnm  diversitale  mihi 
placebat  mirom  in  modum ,  coepi  varia  ioca  diiigen- 
tiofi  examine  exculere ,  etc.  » 

Idem  in  Hiteris  ad  J.  C.  scriptis  Hagce  CofiL  5  non. 
Oct.  anno  eodem : 

«  Qfiod  de  Lactaniio  edendo  cc^itas ,  recie  facis  ; 
c>t  eftini  hbetlos  ejus  dignus  qui  ab  adolesceniibiis 
legalnr  etiaiu,  uc  j.im  a  leneris  videant ,  Chrislum 
Dntm  ter  opUmum  et  ter  maximum  ,  verum  esse 
Sotpinaorem,  Befensorem,  Propugnatorem,  Tutatorem 
el  Conservatorem  (qni  Utuli  enieiititis  Gentilium  diis 
danfur  immerito  (  Ecclesiae  ,  quam  saiiguine  suo  re- 
demii.  > 

Siepkanus  Baluziut  m  Prtefatione  Misccltaneorum 
libri  secundi : 

<  Dainus,  Lector,  secundum  Miscellaneorum  nos- 
trormn  librum,  in  quo  primum  jure  meritoque  locum 
obtiBet  Hber  Lactaniii  de  Mortibiis  persecuiorum , 


A  nnnc  primum  editnt  ex  velnstissimo  codice  mantH 
scriplo  bibtioihecse  Golbertinie;  de  ciijus  libri  pro^- 
staniia  nopi  opim  est  plnrt  dicere  in  prttsanilarum, 
cnm  abunde  hiiie  argrnnento  satisfeetum  sti  in  Nolts 
ad  iHnm  nosfris.  i 

idem  iititio  not^um  : 

I  Inter  molios  ac  varioscodfcesman(rseriptos,q4ios 
TTT  litterariim  ac  litier.iiorum  amaiitissliiios,  «t  in 
omni  ^enere  laudis  exci^llenlissimns  ,  Joannes  Bap- 
tisla  tolbertus  y  h\  pnblicamsiudtorHffi  iTtifitatcm  ex 
omni  Enropa  ,  Asia «  Arrica  coinparavit ,  repertns 
eai  unos  anro  contra  sestiHiamJns,  in  quo  coniinrlur 
Lucii  Gaecitfi  Firmianr  Lactaniii  liber  de  |)ersecH- 
tkme  ,  etc. » 

Ludovicus  Moreri  in  L^xifo  Uiilorico^  ediio  Gallica 
lingua  Lngduni^  anno   1681  : 

<  M.  Baiiizc  a  publi^  dans  le  3*»  tohime  dt  scs  M^ 

Iniiges  un  traiiede  Lactance.  que  nous  uvions  pnrdu. 

G'esl  le  livre  5  Donal  (^oiifesscur  ,  Ue  Horlibus  per- 

secuiorum.  II  y  a  ajout^  de  ties-belies  NoCes  de  sa 

R  fa^on. » 

>lii(ontus  Pagi  in  Dissertatione  Hypalica  seu  de  con' 
sulibus  Ceesareis ,  Imjus  iibri  tesiimoitia  )i:is3iiN  vocat 
ad  partes»  neque  usqnam  quiH  srl  LaetaiUii  dd^tal. 

Ex  Preefationo  ad  iutorem^  iit  editione  (htauietm : 

c  Exbibemusscilieet  Laeiantit  iioslri  lii>riHndeMor- 
tibus  persecutoroin,  auro  coiitra  aBSlimandiim,  qiiem 
per  plus  miileannos  desideraiuro  erudtlitsinii  Baluiii 
sludio  nuperrinie  recepinujs.  Eumque  male  muilatum 
et  lacunis  s^epius  hiulcum,  parUm  ex  noslris,  partim 
docUssimorum  virorum,  episcopi  Asa)iheiisis  et  baaci 
Vossii,  coiijecturis  subinde  resiituimus,  ete.  » 


NOTiE  JOANNIS  COLUMBI 

IN  LIBRUM 

DE  HIORTIBUS  PERSEGUTORUBE. 


IN  TITULOM.  C 

L.  CweiHi  Laet.  Firm.  Secntns  hie  stim,  nt  in  ple- 
risqne  caHeris ,  edttionem  Parisiensem  ,  tn  qua 
aoctor  non  L.  Gaeltus  quemadmodum  in  vnlgatis 
amehac  oprritHis,  f^  L.  Grrcilius  Lactantiiis  Fir- 
mlinos  appellatiir.  Hoe  Ha  mutatnm  est  a  Gl.  Balu- 
xio ,  «etiisfi  iHins  codicis  bibliotliecae  Golbertinae 
aiictoritate ,  qoi  scriptum  hocce  nobis  servavil ;  Utu- 
lom  mtem  liunc  pneferl :  LucH  CwcilH  incipH  liber 
ad^^mt^um  Confestotem,  de  MorUbus  persecutorum. 
Saffragatur  ejusdem  btbliothece  .codex  alius  ,  in 
qoo  eseiera  LactanlH  ,  quie  quidem  habemns,  opera 
exum ,  ubi  similiter  vocator  L.  Gsectlins  Lact.  Fir- 

■HafHIS,  ^  * 

Ad  Donaium  Confessorem.  Gui  liber  etiam  de  Ira 
I>ei,aB.  Hieroiiymo  impense  laiidatus ,  mscribltur. 
G^terom  qurs  hie  hierit  ex  tanta  multitudine  eoriim, 
qui  roemorantnr  lif»c  nomine  apud  veteres ,  dirficile 
dicni  esf.  Gum  tamen  infra  cap.  16,  et  55,  novles 
lorniciii:!  cruci.itiisque  varios  ob  rcelestem  veritntem  J^ 
passos,  sex  item  aonomm  carcere  detentus  ,  nec 
timen  victus  dicatur,  llhistris  lemiwrutn  iltorum 
<»nfcssorls  iamle  merito  cum  a  Bnluzio  celebrart 
comtst.  Gonfessores  enim  appellabaniur  ea  tcni))es- 
laie  «trtyres,  uiTertniliamisvocat,  des^gnaU,  ncnipe 
<}m  dirts  vdtaU  modis,  in  confttendo  nomine  Ghrisii 
^i^  per!*hiiebaftt ,  nondum  tainen  ad  mortem 
npU.  (jnde  B.  Gyprianns  et>ist«  5i,  ad  Amonianom, 
^esbffttro,  Mo^H,  iiiqoil,  lunc  adhuc  confe$sore , 
iffMi»  mmrlyre  snbscribente,  Hodie  Pontifici  Ro- 
^  addicH  Cmfessores  vocatH ,  imHis  quidem  per^ 


secatiomim  lorbcnibM  agitatos,  prae  reliquti  lame» 
mortalibus ,  ul  isli  quidem  atMuaMHH ,  viiae  stiicti- 
tale  Goiispicuos. 

De  MorUkus  per$ee»uorum.  Morles  m  miniero  mnl*» 
tUudinis  Tullio  eflelertsVtue  NMae  oplia»t  scriploribut 
osse  frequeiiiaium,  Vesshis  de  Anahigki,  ich.  i,  c«40, 
et  Baluzins  initio  notarum  ad  bonc  lilMniia,  eiemplii 
docuere  pliuriiuis.  Quibus  addi  possenl  haud  pauca  , 
si  foret  opus ;  ut  iilud  Prudenlu  itsfi  luf.  Uyoioo  v  : 

Nil  ista  vis  exercita 
Tomoxiornm  moriibos 
Agoae  in  isto  iJToticft ; 
Ars  et  dolorum  viocitor. 

Imo  et  illud  Lactantii  lib.  v«k  C»  iO  ;  Num  siaU  dua 
vitm  proposita  sum  homini ,,  quarum  esl  alUra  anim<e , 
ac  aiura  corporis,  ita  mortes  duce  pfojjmiue  sunt, 

IN  CAPliT  PEIHUM. 

Audmt  Dominus  oraliones  tms.  RespexlLt  ut  opi- 
nor,  iiJud  II  Macchab.  i,  5  :  Exandiat  orationes 
vestras  ,  et  reconcilietur  vpbis. 

Pro  fidei  sua:  meritis.  Jonn.  Vorslius  ad  Sulpicil 
Severi  sacram  bisioriaii^  quem  Ulirum  Sttl|MCii  recie 
et  ntiliter  lcctiiant  adolescenies.  lib.  i ,  c.  25,  e| 
quidem  advcrba,  merito  ftdet  noctem  avertit,  hxc 
annoi.ivil  :  Qiiot  auclor  \L§^  ^  IjtelA^.  totiesdicit, 
Trurrii,  fidCj  iteniqne  tm,  viaxutc^  p»  pdim^  id  noster 
dicit,  mento  fidei.  Et  vox  merito  icrc  Troep^xcc,  ut 
m  illo  eap.  12  :  Benedictionis  merito  majorem  mjnori 
prceposuisset ,  id  cst  benedictione  ,  vel  per  benediciiO' 


{ 


S91 


JOANNIS  COLUMBI 


m 


nem.  Vidft  cl  notas  ejnsdem  in  c.  47.  lilud  lidei  meriio  A 
usiirpat  Sulpicius  etiam  Dial,  ii,  c.  11.  Nempe  merert 
s^epe  accipitur  pro  nancisci ,  adipisci ,  sortiri ,  iia  ut 
evenluin  potius  ,  quam  jus  et  dignitalem  ,  vel  even- 
tum  etiam ,  non  solum  jus  et  dignitatem  notet ,  auc- 
tore  iiiagiio  illo  Gronovio,  Obs.  ad  Script.  eccles. 
c.  7,  p.  76,  ubi  vide  quge  ex  Plauto,  Terentio,  Cice- 
rone ,  aliisque  afTert.  Sic  in  precibus  Ecclesiae  ve- 
teris,  Ui  per  eju$  adventum  purificatii  tibi  mentibus 
iervire  mereamur,  Nihil  in  scriptis  horiim  temporum 
frequentius. 

Addeiur  hii  omnibui  advertarius.  Pnganis,  qui  vi* 
debantur  auiehac  iiiipune  grassari  in  Cbrisli  gregem, 
apponitur  ultor,  qui  eos  cuerceat.  Sic  Virg.  Georg.  ii : 

An  memorero  portus,  Lucriaoque  addita  claustra, 

Et  iEn.  VI,  in  verbis  Sibyllse  : 

....    Nec  Teucris  addita  JuDO 
Usquam  aberit. 


iXK'  e{Mi;  bctiVtvoO.... 
Z*   lX«l(v  ixtitAy^  , 
'riv*  inti  SfotOv. 

Hoc  est,  inierprete  Grotio,  viro  illustri , 

Jus  sero  veniat  licet, 
Jiis  est,  allamen  impio 
Poeoas  quas  decei,  irrogans, 
Tainquam  ex  iusidiis  laiet. 

Ubi  Dice,  seu  Juttitia,  paganorum  dcam  notat;  estqne 
eadem  qua:  Astr^en ,  'Jbeniis,  Erigone,  Nemesis, 
Adrastia,  aiit  certc  non  valde  diversa.  I)e  qua  fusios 
agit  vir  erudilionis  rarae  prorsusque  copiosae,  Snmuel 
Bochartiis,  Hierozoici  pan.  n,  lib.  y,  cap.  i.iibi 
pra>ceps  lllud  Melitensium  de  S.  Paulo  judicium;  ov 
.1}  Aixij  ^^oOx  eWev,  Act.  xxviii,  4.  docie  periieque 
expendil  ei  illustrai.  Cujiis  notie  plura  cum  et  alibi, 
tam  iii  diverblis,  quam  in  choris,  ubi  paries  suas 
agere  solei  poeta ,  passim  apud  Euripidem  exstenl, 
Vide  illic  Servium ,  imprimisque  Macrob.  Saturn.  vi,  **  mirum  non  sine  caiisa  videri  possit,  cur  Plutarchus, 

et  lorsitan  Sexius  Empiricus,  in  versibus  quos  enien- 
dutiores  nobis  dedil  Petrus  Petitus,  vir  ductissimus, 
impiam  et  sacrilegam  seiiieniiam  ,  quam  ex  persona 
Sisyphi  proiulit,  ipsi  Euripidi,  lam  solerli  et  perilo 
reruin  humanariim  rimalori ,  tribuere  non  dubitenl. 
Scd  in  bsec  pciiilius  nuiic  iiiquirere  nihil  attinet. 
Viyilat  utique^  vigilat  iempiternuM  ilte  jmtitiae  vigor, 
vigilat  oculut  arbiter  el  vindex  rerum  perpeluut;ali- 
quotiet  terus,  sed  tcrupulotus  qucetilor  recte  gettorum 
vel  seciui,  ut  Tere  ait  Am.  Marceiliiius.  Quamautem 
lento  gradu  ad  vindictam  tui  procedit ,  tardituUm  tup- 
plicii  gravi$ate  compentat,  ul  bahei  Val.  Maximus.  Qua 
de  rc  clarius  ct  prolixius  iheologi.  Nec  peniiiis  ta- 
mcn  contemnenda  suiii,  qux  scripsere  de  hoc  arga- 
nienlo  exlranci,  pra;serlim  Setieca  et  Plutarchiis ; 
nec  qutneex  diversis  congessere  eamdem  in  setiteniiam 
varii,  ut  Erasmus  in  Adagiis,  Dii  (aneot  habent  pedet; 
ReperilDeut  nocentem :  Mornxus  de  Yerit.  Kel.  Cbrisi. 


c.  4. 

Profligata  nuper,  Sic  Lactanlius,  Inslit.  v,  c.  9  : 
Quippe  cum  tapientice  profettor  (  Epicnru;})  profligare 
tapientiam  niteretur,  Cap.  i :  Ut  omnet ,  qui  ubiqtte 
idem  operit  effidunt ,  uno  iemel  impetu  profligarem, 
Idem  vcrbum  Lactaniio  reddendumest  lib.  vi,  c.23: 
Animat  ad  tanetitatem  genitat ,  velut  in  coeni  gnrgite 
demersit,  pudorem  extinxit^  pudicitiam  proflignvit,  Sic 
aliquot  ct  scripti ,  et  edili  codices ,  leste  Servalio 
Galheo,  ciijus  lamen  edilio  habet,  flagitavit ;  ipse 
mallet,  fldgitiavit :  quoriim  iieutrum  sat  lirinis  iliic 
adstrui  potest  tibicinibus.  De  recto  usii  verbi  bujus 
ade:int  adolescentes  Gellium ,  lib.  vi,  cap.  25. 

iViinc  placattts  servornm  iuorum  Deus.  Excidisse 
videtur  vox  precibus,  aut  alia  similis;  quam  si  resii- 
luas,  plenior  sermo  erit,  tuultoque  conciiinior.  Sic 
lib.  de  Ira  Dei,  c.  21  :  (taque  Deus  non  thure,  non 
hostia^  non  pretioth  muneribut^  ted  morum  emenda 


tione  ptacatur,  Moytit  precibus  piacatum   Dominum  C  c.  l2,  et  i4  ;  Lipsius  de  Ccmstaniia  iib.  ii,  c.  13.  U, 


cladem  avertiste^  ait  Sulp.  Severus.  Nonnihil  duhi- 
taiionis  tanieii  injicii  11  Macch.  i,  2.  Qu)  liber  quo 
loco  habeatur  a  doctis»  haud  nescio  :  assidue  lainen 
eum  legisse  vldentur  Christiani  temporibus  persecu- 
tioiium,  ob  argumeuii  convenieniiam.  Hujus  certe 
scripii  auctoreiii  aliquot  locis  ex  illo  quxdain  verba 
reiulisse,  satis  constabit  infra.  Obscurior  est  series 
verborum  :  sed  ita  jungenda  tnmen  ea  puio,  ut  <er- 
vorum  iuoru%n  fidelium  Deut  dicitur,  quoiiiodo  et  alibi 
in  sacris  Litteris  rrequcntissime  Deiis  Abrabam» 
Isaac  et  Jacob  diciiur.  liispice  sodes ;  et  utrum  putea 
eligenduin » ipse,  ini  lector,  statue. 

Dittulerat  pmnat  eorum  Deut.  Graviier  in  argu* 
meaio  simili  Gregorius  Nazianzenus,  lnveci.  iii,  in 
Jul.  :  Upirspw  luv  ouv  lovixa  cri  ovge;^!,  xai  ovcSocX^to 
rwt  wTrio  lijixwvlopyiiv  o  8ioff,  xot  ovttw  Trovra  tov  c^iirroO 
C^^  iiiTnaMVfii  «XV  O^iqW  crt  xaTa  twv  «o-cSwv  cI;^c 


15;  Bartbiiis  Advers.  p.  2907;  Chrisiopii.  Ad.  Ra- 
pertus  ad  Val.  Max.  p.  31,  etc. 

De  quo  exilu.  Verba  qiiae  exciderunt»  ita  forte  sarh 
pleiida  sunt,  ait  vir  arnplissimiis  Cuperus  :  De  qw 
exitu  imperiorum  tettificari  placnit,  ut  omnet  qui  pro- 
cut  moti  fuerunt,  vel  qui  pott  not  futwri  tunt^  tcirent 
quatenut  virtutem  ac  majettatem  tuam  in  perdendis 
delendisque  nominis  sm  hostibus  Deus  tummus  osten- 
derel.  Idcin  paulo  post :  Auctores. . . .  Excidit  Torte, 
iiiquit,  taniorum  scelerum,  vel,  persecuUonit.  Cgode 
cxteris  asseniior  viro  amplissimo  :  pro  eo  autem 
quod  subjicit  imperiorum^  cominodius  substilui  ar- 
liitror  crtic/e/iifm  principum^  aiit  Ijfrannoriim ;  qno- 
roodoet  postea  iibrum  edidit  Joannes  Sarisberiensis* 
de  Exitu  turannorum;  nec  multo  aliler  vir  illustris, 
Nicolaus  ileinsius,  ut  ex  verbis  allatiscolligereest, 
praesens  hoc  opus(;ulum  appellasse,  aliisque  forsiuu 
appellanduiii  putisse  videtur.  Paulo  aliier  etiain  se- 


If  ?*i^*l!*^  ^ll**^  ^'"!!*  ^^'  ikotp«rc.KaTcrx«      quciitia  faieor  me  aniehac  accepisse.  Nam  per  motos 

'^^'^  *^  procul,'uiU:\[e\\  procul  averitatemotot^hiyedimotot; 
ut  iu  Plalmis  laiD  ei  aflinia  verba  solent  reddi :  quo- 
modo  etiam  tapsos  appellarunt  Cbristiaui,  qui  defe- 
cerunt  iii  gravissimis  illis  persecuiioniiin  ceriamini- 
bus,  et  vel  penitus  rediere  ad  paganismum,  vel  se- 
mel  deliquerunt,  ihure  in  arain  idolorum  jaciendo. 
Et  huic  quidein  coiijecturs  si  quid  tribueiidum,  locus 
toius  sic  fuerit  constituendus  :  De  quo  exitu  stgviui- 
morum  principum  testifieari  ptacuit  ^  ut  omnes  qid 
procul  moti  fuerunt,  vet  posthac  aberraturi  «iml,  sci* 
rent  quattnus  virtutem  ac  majestatem  guum  in  perden" 
dis  delendisque  nonnnis  sui  hostibu$  Deus  hummus 
ostenderet.  Recte  autem  et  ordine  sermo  meuS  procet' 
surus  ecf ,  si  a  principio  qui  fuerinl  auctorei  persect^ 
tioniSf  ei  quibus  poenis^  etc. 

Qtit  fuerunt  auciores.  Ei  ratio  synlaxeos,  et  sequent 
verhum  vindicaveiii ,  o.^^tenduni  scriptum  fuisse  % 
Lactantio,  qui  fuerinf  mtoret,  oou  fucruitt. 


^i  fiia,  xat  dtntsp  tc  v6a73|xa  uttov^ov  xai 
mpcc/nvea  Trporc/jov  oXijv  ovtoO  9roviQpioevavcfACvcv."Oo^cp 
^H  T^c  xpiotwff  6coO  vo/xoc,  tv'  ^  o"awi}  /xcTavoia  ,  i  xoXa- 
cnrat  SixaioTcpov.  Veriim  hanc  docirinani'  ex  diviiiis 
Liueris,  et  lluelibus  earum  interpretibus  antiquis  no- 
visve  iradere,  non  est  instiluti  mei.  Praeier  eas  lamen, 
unde  praecipiie  peti  illa  debet,  non  contemnenda  sunt 
penitus,  quae  ducti  lege  con.scientise  daia,  aut  ab 
aliis  edocti  pronuniiariiiit  o(  c^m.  Qualis  ilta  interro* 
gaiio  Aiidromaches  ad  Meiielauiii ,  apud  Euripidem  : 

T4  ««te  1*  e&  ta,  <At  txMv  ixi  W  •* 

Item  llla  chori,  (n  alia  ejusdem  tragoedia  : 

6vTtc  lfA«t  tA  ^porAv  e^fttvUm. 

Quam  exlmia  etiam  illa,  quae  ex  Antiopa  ejusdem 
couservavit  nobis  Stobaus : 


5K 


NOTyE  IN  LIB.  DE  MOKTIBLS  PERSECUT.  CAP.  H. 


594 


In  ro$  vindicaverU.  L:)ciantius,  lib.   ii,  c.   4  :  A  a  diviiiariim  cluciu  liUeralum  nonfiiisse  rccedendum. 


Alenim  swpe  ipsi  quoqne  in  sacritegos  vindicaverunl. 
Simililer  idem  c.  4  ejusdein  libri,  el  lib.  iv,  c.  17, 
iiem  Hcgesippus  (sive  ille  esi  Ambrosius,  ui  vere 
videtur  coll^isse  vir  quidam  magnus,  sive  alius)  el 
ecclesiastici  Palrcs  Latini ,  ncc  non  Vegetius,  Gelljus, 
Julius  Capiiolinus,  aliique  passim. 

IN  CAPUT  H. 

Cmciatus  e$t,  Glossae  Labbxi  Cruciat  et  crucificat, 
(Tzsrjpoi.  Lactant.  Instit.  i,  c.  16 :  >16  fwmimbus  insi- 
gni  suppticio  affeclum  el  excruciatum,  Ei  mox,  impium 
fonsiliam  de  eo  toUendo  cruciandoque  ceperunl,  c.  18 : 
El  cmciavemnt  eum  in  humililale  magna.  c.  21  :  Mi- 
rari  desinet  Deum  ab  hominibu$  esse  crueialum. 

Post  diem  x.  kal,  apr,  Ellipiica  locutio,  quam  sup- 
plere  possis,  post  exortiim  diem  decimum  kal.  apr. 
sive  post  eum  diein  incceptum.  Itn  verba  Clirisii, 
f«Ta  TptU  ijfAspa^  «vcipofjiat,  a  plcrisquc  doctiorihus 


Ceric  externas  islas  tenebras  cum  coelesti  luce  tc- 
mere  iiilcrdum  miscuisse.  non  panim  obfuil  quibus- 
dam  Ecclesl.c  prisc»Pairibus.  Ita  bicquoque  vereor 
ne  cwojjfMt  islud,  quasi  Chrisius  repentin»  inlervenlu 
procellae  sil  creptus  oculis  suorum,  obbaiserit  Lac- 
lantio  ex  iis,  quae  de  Romulo  apud  Livium  c^terosauc 
Iiisloricos  Romanos  leguntur ;   ui  de   Homeri   aul 
Virgilii  nubibiis,  quibus   illi  dcos  suos  .iiit   b<  roas 
abscondunt,  niliil  dicam.  Haud  mulio  mcliiis  lib.  iv 
c.  21,  nubein  illam  repenteBe  circumfudissedicit;  cum 
lainen  ex  divinis  Scripiiiris  placide  ac  leniier,    ut 
pleraquc  Cbristi  acia  in  lerris,  res  gesla  colligatur 
B.  Cypriaiius  prope  flnem  libelli  de  Vaniiate  idolo'. 
rum,  paulo  simplicius  el  rectius;  Tienc  m  ccelum 
inquil,  circumfusa  nube  sublatus  est,  ' 

Fundamenta  miserunt.  Sidoniiis  Apollinaris  lib.  ii 
episl.  11 :  Nequejamsemeimissa  (undamenta  cerlanlil 
amtcitiWj  dtversis  honorum  generibusexlrnerecessarem. 


cxpoiiuntur,  postquiim  vcnerit  dies  leriius.  Sic  apiid      Non  multo  secus  agrariae  rei  scrinlores  dixenirTt" 
Marcum  c.  ii,  v.  2,  post  sexiiduum.v aki,  sexto  die  »  lineam  aut  limitem  miltere,  secunduni  fundi  litierariam 


normam  mutere,  ei  similia.  Radicem  miilere  Iiabes 


inchoato.  Hxc  et  plura,  post  Antonium  Augusiiniim 

el  quosdam  alios  inierprelcs  jiiris.  ad  Icgciii  122,  de  apud  velerem  Bibliorum  interprelem    li  Rec  "xn 

ycrb.  signif.  Scioppius,  Wisembacliius,  ei  niipcr  ad  Murum  aut  valtum  miitere,  aniid  Lamnridium  iii  Vii 

intelhgenda  veterum  scripu  utili  opere  de  inlerca-  -        -  -  »    *"""'        '» 


latlone  Philippus  Munckerus,  quem  ad  lib.  i ,  c.  2, 
Dum.  4. 

Duobus  Geminis  consulibus.  Problema  clironologo- 
mm  de  anno,  mense,  et  die,  qiio  Christus  Dominus 
salutifem  passione  genus  bumanum  redcmit,  mei 
ipiidem  propositi  non  est  explicare ;  hoc  enim  agere 
si  quis  institucrit,  ut  veteruin  pariter  diversas  excu- 
liat  senientias,  et  recentiorum  eiiain  calculos  subdii- 
cai,opus  esl.  Suffecerit  in  praesens  monuisse,  mul- 
lorum  e  Pairibus  opinionem  banc  fuisse,  quam  Lac- 
lantius  sequitur ;  Tertiilliani  nempe,  Julii  Africani , 
Bieronvmi ,  Augusiiui ,  nec  non  Sulpicii  Severi ,  et 
Pauli  Orosii ;  imo  et  recenliorum ,  Glareani  atque 
Haloandri ,  uno  tanium  aiino  Christum  proedicasse 


,  ..  ^Lampndium  in  Vita 
bept.  beven,  c.  12,  pro  quibus  vctusiiores,  agere  ra- 
dicem,  ducere  murum^  dixerunt. 

Peirns  Romam  advenit.  Hisiori»  illiiis  verilas  adliuc 
in  dubio  est,  qiia  Peirum  attinet. 

Ac  siabile,  Solet  ita  etiain  Laciantius  ipse;  ui 
lib.  IV,  c.  24:  Uabeatque  radicem  et  fundamentum, 
slabitisaueapud  fiomines  et  fixa  permaneat;  et  lib.  vii 
c.  10 :  Cttiii  vero  $ibi  domicilium  slabile  coltocavii  elc' 
Fidele  vero  quod  vocac,  idem  esi ;  alicrum  enini 
inlerpretatur.  Exisiimo  aiitem  bebraismura  esse,  ei 
respici  verba  Dci,  quibus  per  Abiam  propheiam 
Jeroboamo,  siib  conditione  si  pie  agcret,  Deique 
legibus  Insislcret,  (irmam  ac  stabilem  domum  pro- 
miltit,  i,  i;eg.  X,  V.  58  :  Ero  lecum,  et  wdificabo  tibi 
domum  fidelem,  quomodo  asdificaxi    David  domum. 


Evangelium  solemnins,  eoque  peracio,  proximo  inde,  C  Veram  autem  Dei  Ecclesiam,  ut  annoiavil  ad  siine' 
C.  Rubellio  Gemino  el  Fiisio  Gemiiio  consulibiis,      rius  caput  illustris  Cuperus,  sancti  Patres  passim 

— .:-. #. r -..:      fi^„i„fn  aui  tempium  Dei  vocant,  sacrarum  nempe 

lilterarum  ductu.  Etsic  Lactantius  qiioquc  multis  in 
locis  :  ut  lib.  iv,  c.  10,  aii :  Fiiium  Dei  descendi$se  in 


passione  ac  roorte  functum  esse.  Eorum  aiitem ,  qui 
iioc  tempore  cum  ciira  quaesiionem  hanc  agitanl , 
illisvidetur  prsc  caeieris  acccdendum,  qui  consen- 
tiont  quidera  in  hoc  cum  veieribus,  quinlodecimo 
anno  Tiberii  imjperatoris  Christum  bapiizatum  esse, 
euro  hoc  dical  Lucas  diserie,  c.  iii ,  nimirum  Appio 
Junio  Silano  et  P.  Silio  Nerva  coubulibus  :  ex  eo 
aotem  quatuor  pascbata  egisse,  aut  cerie  ante  quar- 
tum ,  ingens  illod ,  et  omnibus  omiiium  temporum 
bominibus  piis  venerandiim  sncrum  obiissc ;  atque 
adeo  hoc  Ser^io  Sulpitio  Galba  et  L.  Cornelio  Sulla 
consulibus  fuisse  pcracium.  £t  Iixc  seiitentia  esl 
Scaligcri ,  cui  se  adjungunt  ex  nostris ,  qui  fcliciiis 
borum  lemporum  raliones  componiint.  His  proxi- 
iDom  assecuti  videnlur  gradum,  qui  unum  addunl 
annum,  anie  pascha  quintum  rati  Filium  Dei  mortem 
illam  geiieri  humano  salutarem  occubiiisse  :  cctcri 


terram,  ut  constituerel  Dei  tempium,  docerelque  justi' 
tiam,  Siccap.  11 :  Voiens  igilur  Deu$  metatorem  tempii 
$ui  miltere  in  lerram^  notuit  eum  in  pole$tale  et  ciari^ 
tate  coete$li  mittere;  cap.  13:  Eccte$ia  e$t  verum  tem- 
ptum  Dei,  quod  non  in  parietibu$  e$t,  $ed  in  eorde  ac 
fide  liominum^  qui  credunt  in  ettm,  ac  vocantur  fidete$; 
itiud  vero  Solomonium  templum,  quia  manu  faclum  €st\ 
manu  cecidit.  Adde  inilium  capitis  14,  ubi  multa  cl 
pracclara.ltemlib.de  Ira,  c.  2,  ubi  similiter  Cliri. 
stuin  vocat  divini  et  immortali$  tempti  conditorem.  Ex 
aliis  plura  colligere  vitandae  prolixitaiis  gratia  su- 
persedeo. 

Ad  reiigionem  novam.  Dicam   banc  ubique  Chri- 

ftlianisimpegissehominesepago  veruin  est;  ac  idem 

abeunt  longius.  Ad  mensem  et  diem  quod  atiinet,  |^  facii  ctiam  Galerius  in  edicto,  quod  Gracce  apud 


satis  conslai  ex  historia  sacra  Cbrisium  passum  et 
morUium  esse  dic  quartn  decima  mensis  Nisan, 
iN-imo  post  seqiiinoxium  plenilunio ;  boc  est,  si  Sca- 
llgerum  scquimur,  Aprilis  die  terlia.  Sin  ununi  adji- 
ciendum  Scaligeriana!  stimmae  puiaverimus  annutu , 
lunarem  nempe  (nam  intercalaiio  ter  in  octaeteride 
iieri  solila  in  illum  annum  incidisse  non  videtur), 
dies  mavpixTqiag  fucrit,  x.  kal.  apr.  in  quo,  aut 
circa  quein,  plurium  e  veteribiis  vcl  compulatio  vel 
secota  priores  narratio  conquiescit.  Sed  lixc  plenius 
ac  liroatius  elaboranda  lubens  aliis  reliiiquo. 

Quo  officio  repieto.  Ele^anter  ofHcii  voce  uiitur, 
pro  aduiiiiisirationc.  Nibil  notius  aut  usitatius  de 
comiiibus  palalii,  prxsidibusque  et  judicibus  provin- 
ciaruni,  imo  ct  de  apparitoribus:  alTeram  tamen  non- 
Rulla  forsilan  infra.  Grxci  quoquc  Patrcs  ministe- 
riom  Chrisli  or/wo^iov  vocant. 

Procelia  nubi$.  Monct  opiiiite  periiluslris  Cuperus, 

Patrol.  Vll. 


Eusebium  el  Nicephorum,  laline  infra  hujiis  libri 
capiie34,  legitur.  De  sensu  verboruin  JuKi  Capiiolini, 
si  omnino  el  roihi  eundum  est  in  partes,  Casaubono 
me  accedere  faieor;  alier  vir  summus  In  nodo,  queni 
ipse  fatetur  difficilem,  sic  ad  emendaiionem  coiifu- 
gere  videtur,  ul  Poela  non  optimus  ad  machinam. 
Sed  hoc  amor  verilatis  excuset  dictum  de  viro, 
quein  alioquin,  uti  par  est,  admiror  et  suspiciu. 

Ad  exeidendum  cceie$ie  lemplum,  Sic  Laciantius 
lib.  V,  c.  3 :  Cum  veritatem  penitu$  excidere  connixus 
e$ut,  Iia  excidere  vitia  lib.  iii,  c.  26,  quomodo  illic 
duo  veiiistiores  codices;  item  lib.  vi,  c.  15,  et  de 
Ira  Dei,  c.  17. 

Nu$quam  repenie  compamit.  Hoc  ita  ab  auctore 
hujus  opusculi  paulo  miiius  roirabirour  tradi,  si  roe- 
roinerimusa  Tacilo  lib.  ii  4Iisl.,  c.  8,  narrari,  diu 
post  monciii  ejus  va^aiani  de  co  quasi  vivo  famatn. 
Sub  idem  tempu<^  inqiiit,  lcncnie    scilicet  rerum 

13 


S9S 


JOANNIS  GOLUMBI 


S96 


summam  VespaLmno^AciunaaiqueAiia  faUomeiH  ex- 
terriNB,  vetul  Nero  adventaret :  vario  iuper  exitu  ejus 
rumore,  eoqne  piwr^i  evm  vivere  fingeHtibui  creaen- 
Hkuiiiue.  Fersequiiyr  ileifi,qua8  titrbas  deileril  Ne- 
reBem  se  finfeM  viiis  qiiidam  homuiicio;  4e  qYiibiis 
ip&tHiiadi  Hisioricmii,  auiOasauhoni  iiol^s  nd  Sueto- 
imMii.  Firmalura  verofalsis  hisce  rvmonbiis  errorem^ 
um  adtoslsse  videlur  muiiis  lemfHirmn  itlonim 
Cbrislianis,  Neronem  aut  superstitem,  aui  novissimis 
temporibus  revictumm,  ui  adversus  Gliristianum 
nomen  omne  sseviai,  cum  Lactanilo  nostro  tangunt 
et  reftttant  qoidam  Ecclesiae  velcris  Patres ;  m  Hiero- 
nymiis  In  c.  xi,  Danielis,  Auguslinos  de  Civit.  Dei 
lib.  IX,  €.  Ii9,  Ambrosiusad  1  Cor.  iv,  v.  9;  alii 
et  1091  Neronem  aui  Antichrisii  typum,  aut  ipsmn 
Antichrislum  fuisse  nc  fulurntn  esse,  suspicnli  sunt. 
VideClM^seAi.in  HThess.  ii,  honiil.  4,  p.  m.  1504*, 
ct  serm.  4e  Eieemos.,  Sever.  Sulp.  Sacr.liist.  lib.  ii, 
c.  29,  d  Dial.  II,  c.  uh.,  eic. 

Cwu  4eicendere  cmptrit Formotirs  vetefes  ele- 

ganiiasqite  sermonis  amare  Ladamiam  videiit,  qul 
eum  legnnt ;  opthneque  iiotat  vir  insignis,  idem  in 
voce  aeiteniorht  aut  deicentiere  faclum.  Adeamur 
insuper,  si  placet,  Adr.  Tumcbus  Advers.  I.  u, 
c  9,  Interpreles  Virgilii  ad  Ge«H^.  ii,  v.  526,  ct 
Torrentius  ad  illud  Homtii  Epod.  15. 

*Kl  imbres  nivesquc  deducuol  Jovem. 

hi  hts,  qune  nd  peHuftoi  a  blattiS,  aul  vetusialfe  l:i»ae 

paginse  ^fefecius  eirca  hunc  tocnm  soppTendos  spec- 

tant,  nihil  haheo  qood  adjicism,  nisi  qnod  exlstitnem 

l^  poise  miiiori  mutatione,  «(  m  uttima  wtate ;  et  sic 

porro,  ut  pnrit  ampli-iKimus  Cuperus :  aui  et  in  nUima 

mecula^  tittitiim  Cnrhti  sanctum  ac  sempitemum  cum 

4^eniere  coeperH^  redituros  pronuntiant.  Eiiochom 

vere  e6m  Clia  reversurum,  quidam  veterum  puta- 

vere,  tcbte  Augnslino  lib.  ix,  de  Genesi  ad  litteram, 

eap.  6.  Cujss  verba  aiiulere  jam  alii,  qui  mnd  Gre* 

goiittt  Magnus  eadem   de  Ve  existimaverit ,  eiinm 

oslendorunt.   Inclinare  huc  videt^ir  eiiain  Andreas  C 

Cansariensis,  comrtientano  in  Apocalypsin,  p.  m.  45, 

qnem  edidit  una  cum  qnibus^am  Chrysostonii  hbris 

Syiburgius;  utjam  his  muiio  aniiquiori^  Tertulliani 

verfoa  Mniiiam  altorum  opera  item  notn,  qutc  leguntur 

apad  ipstmi  lib.  de  Anima,  c.  50,  uhi  piura  ex  co- 

Aem,  prope  ejusderii  seniemise,  t^oHegit  Pameilns. 

Imo  hoc  rpsum  e  Syr.  c.  44,  v.  ii,  firmare  quldaui 

nostromm  tem|)orum  heterodCfti  suhl  conati,  qttibus 

non  tam  ver^  Syracidse  Grvca,  qtiam   Inlerpretis 

hitim  versio  fnvei:  Henoch  phevit  Deo,  et  (ranstnius  est 

in  Paradisum^  ut  detgeniibas  pomitentiam.  In  Grmca 

Hoeschelii  ediiione,  qunm  ati  veiuslissiina  exempdaria 

emeiidav}t,}legitur  :  Evwx  twipirrmtrt  Bvpiw,  y,ai  /istc- 

TiO»!,  vTro^ciyfitt  fAiT«vot«?  rcu^  yivroefg'.  Vcrom  de  his 

inulie  satius  fucrit    adlre   ccTcbnttfSsimi   nOniiiiis 

theoiogiim   llelmestadiensciii   I).  Georgium  Catlix- 

tmn,  tractatus  dosnpr.  Jud.  p-arle  ca,  qtra  dc  srgnis 

agiidecretoTiiim  tnnm<lhim  ^pr^cesi^urh.  Ab  eo  rel\i 


A  ilrbana  opera  swnmis  fastigiis  excitabam.  Sparlinnus 
in  Yita  Tladriani,  c.  i9  :  Cum  opera  ubiquc  infinita 
fecitsety  nunquam  ipte,  nisi  in  Trajani  patris  teniplo, 
nomen  suum  scripsit,  Sed  1io'c  vulgaiissimum  est. 
Opera  aulem  Domitiaiii  reccii.sci4ur  a  Suelonio,  Eu- 
Iropio,  pienissiiiieque  ab  Euscbio  in  CliroDico,  nuoi. 
MMC.  Capitolium  refcclUm,  Odcum,  Forum  iransi- 
loriurn,  Siadium,  iforrea  piperatoria,  et  plura  :  do 
quibus  adi  viros  maxiinos,  qui  meinoratos  scripiercs 
itlustrarunt  nolis. 

Nomen  ejus  persecutus.  Tertull.  de  ralienlia,  c.  2  : 
Nomen  cum  famitia  ipsius  persequentes,  Aur.  Yicior 
de  Csesaribus,  c.  5  :  Gentem  omnemque  affinitatem 
armati  persequuntur, 

Manus  porrexit.  Lacl.  Tib.  vii,  c  15  :  Bubtataenim 
Carthagine,  manus  suas  in  lotum  orbem  terrarum  terra 
marique  porrexiu 

IN  CAPtJT  IV. 

Qtiis  enim  juslitiam^  nisi  malus  persequatwr  ?  Tertul- 
B  lianus  Apohiget.  cap.  5  :  Taies  icmper  nobii  insecU" 
tores^  injusti^  impii^  turpes  :  quos  et  ipsi  demnare  eon^ 
suestis,  et  a  quibus  damnatos  renituere  soliii  estbt. 
Confer.  lib.  i  adversus  Naiiones,  c.  7,  el  alia  aKo- 
rum  dicla  bi^ui  sensus  phirima.  Nam  pi!  quomm- 
libei  lemporum  homines  vete  sic  glorianiur,  selts  se 
malis  odio  esse  :  sed  verba  eoruin  aflerre  protixae 
foret  oper». 

Profecius  adoertui  Carpot,  Aiicior  lnijus  itbrl  Car- 
pos  nominai  soTos,  cum  constet  adfuisse  cum  Carpis 
populos  allos  muliis  porttbus  «umerosiores ;  BoraH 
iios  puia«  Gottiios,  Vrugttndos,  ut  eos  vocare  solet 
Zozimus;  imo  et  Asiringos,  Tapiiilos  et  phires, 
qiios  recenset  iii  hac  Hisiorta  JomaHdes.  Soios  ts- 
nien  Carpos  Laclanlius  nomiiifti,  quippe  qui  crebris 
incursibns  in  flmmioa  cseieris  CBSent  notiores.  idem 
Jornandes  de  rebus  Gelit  is  c.  iO  :  Sed  et  Cmrporuim 
tria  miHia  accessere,  §enu$  liominmn  ad  betia  nimit 
expeditum,  qui  sospe  Romanis.  infeeti  sunt.  Adde  qnse 
noturuiii  eriidilissimi  viri,  Ceilarins  ad  Znftiittmn 
lil).  1,  c.  28,  et  Balu^ius  ad  i^^  Lactar.iii.  FacHum 
vcro  esse  nou  raro,  iii  a  gente  vixdiim  vietn,  nedum 
perdoniiia,  cognomen  assumpserii^t  imperatares,iio- 
tum  esl;  item  tyrannos  ab  iis  populis  lit4iles  iialmisse 
quos  ne  lacessivi.ssenl  quidem  bello.  VertMi  de  his 
pluribus  fortasse  alias. 

IN  CAPUT  V. 

Iltud  esse  verum  dtcebat,  AmWgcbam  nonnlhil,  cx* 
cidissetne  liic  vox  alimia,  jugum  vldeliccl,  .nul  tro- 
poMmi,  aliave  similis.  bed  coiisultiis  ca  dere  amptiH- 
simus  ct  ddciissimiis  Cupcriis,  hunc  scruputum  milii 
excniit.  Uaod  auiem  rcs  suas  pcr  piciuras ,  aul  Tiici- 
sos  bpides,  memoriac  prodere  solerent  Romani,  vi- 
tio  vcrteiidum  non  puto.  Quot  rcs  pnlcherrimas  ha- 
beremus  notiorcs,  si  studium  hoc  fuisset  gentibus 
cthm  allls !  Leganlur,  si  lubet,  qux  Pliiiius  lib.  xxxv, 
c.  4,  de  Messala,  L.  Scipione,  flosiilio  Mancino,  im- 
prlmisqiie  dc  Augusio  narral,  ilem  quaj  Aur.  Viclor 


tHtum  esse  hurtc  errorem  egie^ic,  jaJiciuiii  cst  Joan.  ^de  L.  iCmilio  triumpliuui  de  Llcuribus  i^  tabula 
u^._  D,^^^^  ^i^i  -^-1.«-*:...:  «t  ^..At:^i.^£  n;...^-  i'  plctum  pro|H)iiente  pubTice,  ct  alia  apud  alios  pas- 

shn.  Nec  pingcbant  niodo  :  sed  marmorlbus  iiem  in- 
cidclKmt  resgcstas  frequeniissime;  qtiodex  tropapis 
marmorcis  Jlarii,  qntc  supcrsiint  ciTam  nunc,  ex  ar- 
cubu-i  Consianiini  al^oruinque  Irinmphalibus,  monn- 
menlisquc  aRis,  docot  Caisar  Bnlengierus  iti  coAi- 
mcntaTio  de  Iriumpbis.  Niimmi  quoque,  ut  jnm  mo- 
nuit  THustrls  Cn^erus,  OsienduOl  ^as^m,  \^ctorias 
suas  quanto  siudio  ipostcris  notas  reddere  laborave- 
rhit;  in  quihus  iioti  moch)  plurlmi  occurronl ,  lCxsa- 
ruin  qui  rercrant  tropa^n,  scd  nonnuITi  libera  qnoqiie 
civilate  facii,  In  quibiis  victor  premit  victi  ccrviccm. 
aui  tcrga.  Excmplo  sil  illc  Pauli  iEmiTii  apol 
Golizium,  iii  qno  iion  multo  sccus  ac  Sapores  insut- 
lat  viclo  victor. 

Usone  nd  vitiuin  lanicii  Taborassc  homanos  de  sui^ 
omnibus  piciura  siiiiitibusqiie  cxprimendis  hrtibus, 
leiiiports  pncscrtim  corum,  qui  hic  memoranluVi  Iffl- 


HeiiT.  fiiKCleri,  viri  celeberriini  et  dociis^Tin!,  Rtstor. 
Uiiiv.  pag.  m. 

m  cai^t  m. 

iV#ii  mrNer  ^rmtimt.  Is  rotl  Dnmitlamrs,  iptem  (frxtl 
caivum  sua  Roma  Neronem,  ut  ali  }litsonlus;  PortiO" 
uem  Ntroms  tk  erudeiitrate  vo<?avlt  TertulinUus  ilti 
Apolfigetiuo;  ^lfi  llb.  de  PallW>,  Selhneronem. 

Ineubaeit  eetvierbus,  Lacram.  fnstit.  Hb.  v,  cap.  9; 
Qm  auteni  arkores  Bei  se  non  ^bnegaverint,  in  eos  totis 
vamiptrnm  mw  viribus  tncumtmnt.  L.  vii,  c.  t9  :  Si- 
lyiiidem  ciipto  mundo  eum  magnis  totronum  cxercldbus 
incubabit, 

Etvmmemeria  nomink  efets  erasa  est,  Hfcfmlnerunl 
Irayus  rhtis  Dio  €»ssi(is,  Herodianns,  ei  btini  scrip* 
lores  histuria!  Augustsc,  hiMlis  in  locis.  Imo  et  Lac- 
tantins  hnjtis  opiisculi  capite  uftimo  ad  eum  alludit. 
t    Opera  fabricassei.  Synmiachiis  IH>.  i,  eptsl.  52  : 


S!>7 


mrJE  IN  LIB.  DE  MlATlirtJS  pfiasecUT.  CAP.  yii. 


S98 


prmiortin),   non  diBsimiilat  Cnsaiibonns  ad  Vham  A  inalis  odio  fuisse,  de  Diocleiiano  iinpcriiqiicejiis  par 


Pesccnnii  Ntgri,  cap.  6,  qnero  vcliin  adlri.  Sed  jam 

exigil  (pnio)  leclor,  ul  landala  snperius  ab  am- 

plissiino  Ciipero  Nazianzeni  verba  e&liibeam.  n6- 

/£o;  soTt  j3eeTt^x6f ,  ovx  o78oe  fxcv  tt  7(ai  TtR^cv  joni9^<uirocc 

irap*  00'oes'  to  jSoeoilfiOeff^e,  roifMecoif  ^c  xkc  rciv  vfoSpa. 

<Ed.  Gr.  Lau  Par.  A.    4650,  Ux^)  crirovda^ofAcvoay, 

Eoeo^e    ^Touwrioag  rtfjAc^i   tovc  ^ceo-eXcvovTRC-  ov   yceo 

^ldeprou^ev   ol  OTc^avoe,    xcci  ra  oiaBnuarra^  xoe  t6  t^V 

akorjpr^i^og  avdo^,   oItc  aoiOuovjiASvoc   vouoe.    XGee    ^jooe, 

leac   To  Twv  «p}ro^lv«i>v  Tr^nftof,  «•vyKpaTCtv  (£ad.  0T>y- 

xpoTCtv)  TovToes"  Ti4v  ^o^cXctav.   aiya.  ^ce   xae  iroooTru- 

viso^MC  avToes*,  u^'  i9C  9C|xvoTCoot  do^ovotv  o^jx  iv   auToc 

TrpoowvwvTat  piovov,  aXXa  xai  twv  (4i)ad.  Tik  pro  twv) 

€v  irXoo-eta^t    t«    xat  ypolijxao-w,   fv  tj  t6  acSoff  auTOtc 

anrXiiaroTCpov  ts  xat  TclceoTCOov  (Biad.  tc^o>tc^v)  Ta6- 

raer  Taif  stjcoo-tv  «XXot  uh  aX^Tt  t«v  QaxTikitav  irpovira- 

pajpa^f3$ai  /«ei^vo-cv.  oe  /x^  Toiv  Tro^oiv  r&c  Xoftirpo- 

Tipag  ^tapofopOTjrraCy  oc   $i   vtxac  uttcjO  xe^aX^  orc^a- 

voW,  ot  «i  Tov^  «V^«}*'  tr/MxrxwoOvTaf ,  xai  Totc  t«v  g  gjc  apnd  Am.  Marcclllnam  lib.  xivi,  dicilur  Valen- 

«0X«v  Tt.u6)etcvovf  tEnd.  Tt^w/icvot»)  o^vye*ja»Ttv.  otSi      4iniaiios  fr.iirem  Valenlcm  prodiixisse  pariicipem  /e* 


ticipibus  dicliirus^  niulla  eos  pcrverse  docet  egisse; 
inque  mores  et  mstiiuui  eoruin  graviter  invebiiur. 
Ouanquam  vero  tyraiuii  isii  saevissima  ei  atrocissima 
Cbristianorura  laniena  omnis  xvi,  quo^  exinde  fuit, 
et  posibac,  si  sic  Deo  visum  ^  fulurum  est,  odia  me- 
ruerint;  videaoi  tamen  ^nari  lllorum  tcmporum, 
fterviatne  bie  in  nounullis  (^cianllus  proposito  suo, 
idque  «ic,  ui  nonnunqium  ea  carpat,  quoruin  ratio 
diversa  esl,  mulLoque  aecus  ao  aliis  uarrantur  et  ei- 
{>licantur. 

Scekrum  inneHtar  el  uialarwn  machinalor.  Lact. 
Div.  Insiitut.  vii,  c.  ^  :  Princep$  dcBmonum ,  qui  ett 
mackinaior  omnium  malorum,  Ita  scelerum  inventor 
Ulisscs  Maroni,  lluffiuus  Ciaudiano  ;ippella(ur. 

TresawH  parlicipesregni.  Uem  Clauclianus2,in  Ruf.: 

Increpat  Auguslnm,  scmdal  snbtime  trlbunal, 
Parlicipem  sceplri,  socium  dedaret  henorls. 


^po^ta;xat  evoroytaf,  ot  dc  pap^apwa  )^TT)3ficv&)v,  xot 
vir6  Toic  TTo^tv  i^pipLiUwi-j  [jQ  xTCevofACv&ivJ  (Desuiit  in 
eadem  editione  voees  unciiiulis  iiicius».  £:id.  po<t 
verba  twv  ir^aWyfAaTMv  ftovov ,  addit  :  if  olg  fiiya  fpo- 
vovo-ftf)  froXvcc^^  o^^^iQfAaTa.  ^eXovo^c  yap  ov  Teiec  oXsQdctac 
T<5v  TrpaypLOTtant  fAOvov,  akka  xae  (Ead.  xcei  Tci  tovtwv) 
TovT<uv  ev^aXfAaTa.  Vere  b;cc  sanctus  ille  Scriptor; 
foreique  fucillinium  bxc  omnia  singulaiiro  illustrare. 
Scd  cuni  quivis  idein  possiliMn  nimiam  ignarus 
reram  Romanarnin,  contentiis  ero  noUisse  in  pnc- 
setis,  originem  conculcandonim  a  vieioribus  collo- 
mm,  aui  tergorum ,  vidcri  ab  Orienle  profectain,  ci 
<perantiquam  esse.  Ila  Josiki;  ducis  jussu ,  priinores 
hraeiitarum  colla  regum  devictorum  calcant  pedi- 
biis,  Jos.  x,24.  Abbac  iani  \elert,  lani  iiota  coiisne- 
ludine,  pbrasis  illa  vidciur  orta,  o-vvTj&t^ecv  vfro  tov^ 
TToSa^ ,  sive  eonculeare  :  siguiiicare  auicm  $ubigere, 
sen  domare,  aut  in  ordinen!  rcdigere  hostem,  inodum- 


yHimum  potetlntis.  ied  in  modum  apparitorie  morige*^ 
rum.  Et  aiictor  Viiae  Sepl.  Severi.  c.  8  :  Cumque  5e- 
vernm  ad  partidpalum  vocarei  ^Pescentiius  JSiger») 
contempm  e$t,  Poiro  ut  de  iostilulo  hoe  Diocletiaiu 
iii  adulescentiae  graiiam  summaiim  aliquid  dtcamy 
niliil  iiotins  est  illo  Homerioo,  ovx  &yaB6it  froXvxocjMt- 
ven,  eer  xotjoavof  ^o-tm.  Hoc  pluriinis  coinprobalum  est 
ossensibus  aliornm,  ut  Euripidis  Aiidn>ai.  Act.  n, 
elioro  : 

Senec»  item,et  Piiilosoplii  lijj.  t  do  Cli^nieiiLiu,  c.  j, 
ci  Poetu!  in  MeJea,  Lucaui  lib.  i,  ci  quoriim  ibi  il- 
lustris  Groiius  mciuinil.  Quiii  llt^TonyNJ  quot^ijo  ad 
Husiieunrllonacbum  lucr  Eimi  veil^n  ;  Esimn  muia 
ammalia  el  ferarum  gregn  durions  Arffttnmnr  suos^  Itt 
Jipibu$  principe$  $unl  :  tfmen  utiam  sc*p4itHiur  ordtnfi 
liueralo,  Imperalor  uaui^  judtx  ttntis  proviHcitje^  i;t  ic- 


qne  llli  poncre,  ne  noceat  in  posicriim.  Habes  enm  C  li<|ua.  Quibus ailde  Cy|ui:inuni,  ilr  htuloiuin  v;ij»iiae. 


Cenes.  iii,  15;  ps.  cxix,  cxviii;  Roin.  xvi,  SO. 
Qnibiiscnm  aliquot  alia  dicta  Biblica  conveniuut. 
4)usc  omiiia  iicet  sanctissima  sint,  planeque  mvstica, 
consueiudincin  laincn  Orieinaiium  ostenduut.  Venim 
de  bis  aiii  pluribos. 

IN  CAPUT  VI. 

Yeianus  et  praicep$,  Id  inter  alia  satis  t)sicndit 
usiirpatus  Domini  ac  Dei  tilulus,  do  quu  vidc  illuslr. 
Spnnbemium  in  dcPra^st.  el  iisu  iiuin.  p.  in.  729.  Dc 
pcrscculione  ab  eodem  insliiutn,  vido  qu:c  cullegit 
Aiit.  Pagius  in  disseriatione  erudiia  de  cousulibus 
Cajsareis,  p.  380. 

Cosnofrurio,  rm-ih^  5>/>ov/5tov  vocal  Paeanius;  idoo- 
quc  per  b  scrlbendum  essc ,  ne  Scaligcruin  quidcin 
nioiiere  pipuit. 

Ab  amtcis  interemptus,  Amicos  dici  rcgiim,  qiios 
ad  inteiiorein  admissionem  et  cousilia  sccretiora  sibi 
habeiil  proximos,   et  banc  csse  illain   Aristotelis, 


p.  m.  "ta^i,  et  eju>;  verl><i  nMituajUcm  Miuuuiuin  Fcfi- 
ceiM,  ex  quosimnl  Fulvii  Cr^^ii  t^nic^JiJalio  liniiatiir» 
pro  di$ce$$ity  legcntis  detnt ;  uh\  b^bes  plures  iu  buiii: 
seosuni  laudutos  a  clari^sim*)  dLicus^jnjoquc  Ouzelio, 
p.  139.  Ncc  pra^terirc  decet  LifUatitkini  no&trum 
jius4.  I.  I,  <:.  5  et  5.  llQruin  Jiiinrijjui|uc  judici.i  ipia 
probat  \isritas;  fecisseiquc  haud  dublc  ptudcnlius 
imperator  Diocl^tiunus,  s\  mn  lam  n^mi^ndo  sibi 
paulaiim  Maximiano,  cx^itnUque  dciu  ^ALljuiigendis, 
9pernisset  in  fulura  teini^oni  laiam  iiite.^^tiuis  uiscor- 
.diis  feuestram,  quam  legeiuiis  idoncis  uliiquc  mi- 
.nisiris  cl  vicariis;  smnnuquc  impcrii  pcr  ojnutiS 
■partes  retenta,  quieli  sunniiu  r^iuune  luliore  cousu- 
Jufssot.  Iia  cerie  judicat  FjrMj.ifm^  jiusicr,  <;t  lecte. 
Alios  lamen  quosdam  liuud  uvsdo  abirc  iu  alia  otn- 
nin.  Lauddl  profecto  VaJentiuinjium  Aiuinianus,, 
lib.  XXVI,  quod  magnitudliw  utij,  ntiiuu  neyittioiutn  ^e 
tuperari  con$ideran$,  hHiH  morandum  pularet,  quin 


x«e'v.r^oox>iv.e>e«v.docuerui.i  homi.ies  eruditionis  »  il"'^::"  ^^^^^^  ^  Dioclel.ano 

laudatisi.iuuj.  Lireliani  veio.  sanguiuarii  |)riucipi5,  *  PronunUal  Zonaras  Annal.  t.  2  :  AircScov  Benpo,  to 
minas  ul  occupaiet  Miiesll.eul .  uuus  liberioruiii  ejiis      ^''^  ^'^'^'  vTrcpi^xov,  xoev6,vov  avT^,^  TrfjoaV^^vc-- 


(Zozi.no  dicitur  Eros,  ei  twv  ISwOev  «roofjLivwv  anoy.pi- 
aewv  fjirrwTrig  TeToyfxgvof,  lib.  I,  c.  02,  id  e->t,  OHi- 
cioruiu  iiia^ister),  plures  in  necemejus.  parliin  veris, 
pariim  falsis  terroribus  concilavit :  prorsus  ut  postea 
Coniinodus  in  se  irriiavit  suos,  apud  Sparlianum  in 
Coininodo.  C.-9.  Vide  Vopiscum  in  Aurel.  c.  36;  Aii- 
reliuin  Vict.  Qes.  c.  35,  Epii.  c.  50;  Eutropium 
lib.ix,c.9. 

CoHira  Deum  fecerunt,  Cdslius  apud  Ciceronem  ad 
Au.  lib.  X  :  iViiuc  te  contra  victorem  Cmarem  facere, 
$umm(B  stultUio!  ej/.  Ila  indiguus  ilie  loco  suo  antisies, 
seu  episcopiis,  apiid  Optatuin  Milevitanum  :  fli  hunc 
oecidif  et  quicumque  contra  me  fccerit^  occidam. 

4N  CAPUT  VII. 

Dt  finnet  id,  qttnp'  uf ra  diiily  Cbristianos  non  nisi 


TOC    XOTa    TO    TCTaf>TOV    CTOf  TlQf  «r/CfAOvia;  OVTOV.  i  xa6' 

ixipwt  xaTa  to  SevTejDov.  At  Mamertinus  nimium 
9cav>r/vpcxa>f  :  Vo5,  ^ici  tiHfMnttiM  non  terroe,  $ed  coeli 
regiomvM  tcrminatis^  taniam  vim,  taniam  pote$taleni 
mniuo  vobi$  impartire .  dicinm  profecto  inwiortali$que 
fiducitB  e$t^  quam  cupiditu$  perturbet  :  Paneg.  ad 
Maxiiniauum,  c.  10.  Quibus  paria,  aut  etiain  am- 
pliora  babes  in  Genotbli;ico,  cap.  6.  Quid  dicemas 
igittir  de  tetrachordo  hoc  a  Jiiii^^no  Parabate  aiiisque 
non  parum  laiidaio?  Respondet  noster  eliam  bic 
scriptor,  non  fuisse  sinceram  illam  concordiam,  sed 
teinporum  causa  servatain  utcumque  societatem :  noiv 
amicitiam  virinte  maire  natam  et  cuUaui.  sedqualis 
intcr  latrones  ei  uovi^/wro^tTac  in  muiuain  opem  fit, 
eonspirationem.  nec  profecto  indignum  est  obser- 
vatu,  vuliusquoqiiesiniillliaos  liabul>sc  (iiispice  num« 


o99 


JOANNIS  COLUMBI 


m 


mos  ulriusqiic),  qiios  nnlur»  ingciiiis,  forlunn,  sorie, 
viUi,  iiisiitulis  el  aclionibus  tntn  apte  comparnvcrni. 
At  si  caDlcros  duos  spcclamus ,  Consinntius  ol>  in^c- 
nii  lenilalcm  ac  comitatem,  non  prohnvil  pnris  isiius 
crudelissimi  mores  :  scd  tulii  uicumqiic,  cuin  enieii- 
dare  non  possei.  In  Galcrio  auleni  tctrachordum 
nirois  discrepabai,  qui  et  alias  tcrrori  fuit  diiobus 
iilis  scnioribiis,  et  ad  extremum  coegit  iinperlo  se 
abdicare  soceruni  Diocletianum,  qnem  et  Herculius 
dein  est  iinitiiius.  Sed  bspc  hacteniis ;  nnm  si  qnis 
8eria  paret  opera  excutere,  non  injucunda; ,  fors  nec 
inutili  disscrtaiioni  nrgumcntum  hinc  nascetur. 

Imiictionum,  Indicliones  inltio  videntiir  extrn  or- 
dinem  facicc,  ad  arbitriumvictoris,auiadncccssitatc$ 
Reipublicse ;  alqtie  id  sensissc  videtiir  Asconius,  ciim 
lias  a  canone  ct  obiatione  diversas  faccrei.  Postnio- 
duin  tamen  et  hae  tempori  certo  sunt  assignntx.  Sed 
vide  Jurisconsiiltos.  i^tiam  interpres  Biblioruin ,  ii 
Reg.  XV  :  Indixilque  Manaliem  argentum  super  hracl 
cunctis  potenlibui  et  divitibui ;  et  cap.  xviii :  Indixit  liex 
Aisyriorum  Ezechim  RegiJmda  trecentatalentaargenii^ 
et  trigintatalenta  auri.  Adde  capitis  xxiii  parlein  ex- 
tremam. 

Muiti  prmidet.  Aliingit  hanc  rem  leviter  Cutro- 
pius,  lib.  IX,  cap.  15,  simiilquc  ostendit,  qua  fuerit 
occasione  usus  ad  haec  perlicienda  Diocletiaiius,  bei- 
lis  scilicet  ac  tictoriis ;  his  enim  potitus,  suo  nutu  et 
arbitrio  provincias  singulas  teinperavil  composuitqiic. 
Exemplnm  est  i£gyptus  ,  prostrnto  iii  ea  Achilleo : 
Victoria^  inqiiit ,  acerbe  usui  est ;  totam  jE^yptum 
gravibui  proicriptiombui  casdibuique  fcedamt.  Ea 
tamen  oceasione  ordinavit ,  provide  wvlla  et  dis' 
poimt,  quce  ad  noilram  wtatem  maneiit.  Clarius  et 
mngis  apposile  Paaiiiiis  :  kuI  aoro;  Aio^nnonog  jv 
AWtttw  tov  'Ax«^a  vtjnio-ctf,  auTOv  ts  SisxP^^caTO,  xat 
5c«  Traffifj^  wfiOTirroc  iitt^fi^Bs  rn  vexij,  tov;  }itj  xaTa^^- 
^aff  Twv  AcTUTrTi&w,  Toig  5i  ).ot7rocf  fopoxn  ToSac  &g  fxa- 
ito-Ta  pup\nuxoy)g.  st.  TauTDf  Si  rnc  atTta?  xai  Traort  rotg 
jSao-t^suofASvoec  Ta^  sirrffopui  C7rc9DXt]Sia/ArrpiQ9a]xcvof  ti^v 
yw»,  xal  ccff  unoypafnv  ovoeyaT&iv  aTrovra,  OTrcp  xai  eig 
tqhSc  ixpjnmTt^.  Quarc  oiniiia  cuin  liis  beltc  consen- 
tiunt;  indeqiie  appnret,  non  ita  aveoTo/siQxa  semper 
esse,  quae  Mfetaphrastes  ille  habet  plciiiora,  sive  ca 
de  suo  adjecit,  sive  Eutropio  copiosiorc  usus  esi, 
quam  utiniur  hodie  nos.  Rei  vero,  qna  de  hic  agiiur, 
▼estigia  observasse  rideor  in  legibus  ctiain  istornni 
et  sequentium  deinceps  teinporiiin  :  sed  ad  ca  colli- 
genda  nnnc  satis  otii  non  csi.  Recte  autein  praaidei 
noster  vocat,  qnia  ab  imperatore  missi  constiiutique 
erant.  Vide  Lips.  Exciirs.  ad  Tacit.  Annal.  lib.  i, 
cap.  75;  lib.  xii,  cnp.  60;  Salmts.  ad  Spari.  Ila- 
drianum,  c.  15  et  55 ;  Spanhem  de  Pnest.  et  usu 
numis.  p.  m.  572.  Per  of/Scia,  hoc  quideni  loco  in- 
telligit  Pncsidum  Judicumquc  appantores,  minores 
nempe  niagistralus  cum  militibus ;  quo  loco  fere  fue- 
rant,  quos  antiqoior  aetas  accemoi ,  itatorei  (qiian- 
qunm  nabuit  el  recentior  snos  itatora)  et,  si  siim- 
mis  appnrcrent  magistrntibus ,  lictorei,  nosicrior, 
coinmuni  nomiiic  officlalei  nppclbh.it.  Niliil  frequen- 
tiiis  in  Actis  Martyriim,  in  Legibus  illiiis  :cvi,  in  no- 
titia  utriusuue  iinpcrii,  scriptisque  nliis.  Iino  et  Sue- 
toninm  in  Vesoasiano  sic  Inciiiuni  oslendit  6  Trovu 
Gronovius  iti  Obs.  ad  Scriptorcfi  Ecclesinsticns.  Sic 
Orienlis  qiiidam  coines  600  homines  Imbebat  in  of- 
licio  :  praefectus  pr.TMmi  Atrico:,  588 ;  nlii  pliires, 
alii  pnuciores,  prout  res  cxigere  videbalur.  Vide  qii:n 
collegit  de  his  Pancirolliis  ad  cap.  9  Notitix  itnperii 
Orientis.  Sin  ctmtcndat  aliquis,hic  a  Lactaiitio  pricsidcs 
potius  ipsos  dict,  cv  scilicet  $ca  ^votv,  aiit  ipsis  paulo 
inajores,  pares,  supparesve,  magnopere  quidem 
tioii  repugnabo.  Memini  nnniquc  hos  etiam  venire 
orficionim  nomine ;  prxsertim  ipsorum  contempla- 
tione  impernlorum.  Sic  Trajanus  Plinio  scribtl :  Di- 
phinatibus  quas  officio  tuo  dediy  Epist.  ull.,  iib.  x. 
i3ic  alii  rursum  Bithvnix  pra^sidi,  hoc  libro,  cap.  48, 
Licinius,  datii  ad  offichm  tuum  litterii.  Yertim  hxc 
jam  antc  nota  esse  poisunl. 


A  RalionaUi  muUi.  Eliam  Rationales  in  proviiKrjis 
consliliiti  ofncium ,  seu  apparitionein  hnbebant,  m 
ostcndit  ex  legc  7  de  Cohortnlibus,  et  leg.  2  et  ^  dc 
Ronis  vacantibus,  in  cod.  Thcod.  doctis:>inius  Vale- 
sius.  Hi  autem  damnatorum  bona,  ei  seutentia  Ju- 
di<:is  proscriptorum  occupabant.  Iiispice  Valesium  ad 
Am.  Marce!!.  lib.  xxviu.  Imo  Rationaia  erant  procu- 
ralores  principuin,  qui  reditiis  provincialcs  quosvis 
ad  priiicijies  spcctanies  exigebant.  Adde  Dufresniiun 
in  Glossario. 

Et  Magistri.  Vocabtilum  Magistri  latc  patet;  nam 
sic  dicti  quicumquc  vel  hoinincs  modcraiitur,  com- 
ponuntqiie  viiain  eortiin  et  iiiores,  tel  rebus  praesuiit. 
Iia  Tullius  ipse  consules  Roinanos  vocat,  magistros 
oopuii.  Ita  ccnsorcs,  magistri  morum  aiidiunt  passiiii. 
ha  magistros  operum  ( nostris  Arbetes  Fouqtar^  Gr:c- 
cis  i/97o$t6>xTac)  I  hnbes  in  veteri  versionc  Uiblioruin, 
Exod.  I.  lui  magiitri  dicebnntiir,  qui  ex  auctoriiaie 
prxtoris  i^rxerant  dividendis  bonis,  aliiqiie  plurimi. 

n  Feslus,  clex  eoGronovius  ad  Liv.  lib.  xxxiv,  c.  25, 
ma^is  propric  dictos  recensent  magiitroi  pagomm^ 
ioctetatum,  vicorum^  collegiorum^  equitum^  iudorum, 
proDterca  et  conviviorum,  dcniqiic  doctora  arlium; 
qiioriim  oinnium  digtiitas  maginerittm ,  non  magistra' 
tui.  Postea  cocpit  ea  vox  in  niilis  iinperatonim  fre- 
qucntari ;  erantque  magistri  militum^  de  quibus  vide 
euindem  Gronoviiim,  Obs.  in  Script.  Ecclcs.  p.  217. 
Itcni  magistri  officiorum,  de  quibns  adi  Corippum 
Africnniiin,  lib.  iii,  v.'17i,  ibiquc  notain  a  ductis, 
pncscrtimque  Salinasiuin  ad  Julii  Capiloliui  M.  An- 
toniiium  pliilosophiim,  cnp.  8,  et  Valesium  ad  Ain- 
niiaiiiiin  Marcill.  lib.  xxvi.  Sed  et  magiHri  epistota- 
nim,  memoria;^  tibeilorum^  dispoiitionnm  ^  census, 
vestis  imem,  vestis  privuim ,  et  alii  reruin  aliaruni ; 
de  qiiibiis  inspicc  nolitiaiii  nlriiisquc  iniperii,  ei  no- 
tns  viroruin  rurx  cruditionis  fama  iliustriuin  nd  llislo- 
riaiii  Atigusiain. 

Civiles  actm.  Actui  pro  actionibui  illn  setate  cre- 
brum.  Ei  sic  eiinm  Laclantius  de  Ira  Dei,c.  12: 
Spectari  actui  nostros  a  Deo;  cap.  17  :  5titi^oriiiN 
actm  aniiiiadvertit. 

Exactiones.  Uiidc  exaetores^  sVt^rrcrrat,  qui  vel  tri- 
buia ,  vel  opcra  cxigiint.  Vidc  iiiierpretes  Mosis, 
ExfHl.  V,  V.  6  et  U  :  Flagellatique  iunt^  qui  prwerant 
operibus  fiiiorum  Israei  ab  exactoribui  Pharaonii.  Scd 
de  liis  passiin  ciinm  alibi  iu  sacris  extraneisqiie  lit- 
teris.  Exnctioncs  vero  hns  in  Diocletiano  nonniliil 
excusant  creberrimn  bella,  (\ux  imperante  eo  vexa* 
bnni  orbcin  terrariim.  Nain  ut  initia  ipsa  omitiam, 
Bagaud»  Gallias ,  Britanninm  Cnrausins  cum  incolis 
cjus  iiisul£,  Orientem  Pcrsx,  i£gyptiim  Achilleu^, 
Africain  reliqiiain  Julianus  et  nationes  Quinqucgen- 
tanae  quatiebant.  Uiidc  et  auctor  hujiis  scri|)ti  iiifra : 
Ifcec  quoque  tolerari  possunt ,  qum  ad  exhibendoi  mt- 
litei  ipectant  Porro  de  censii ,  sive  cciisitione  hac, 
iinprimis  de  capitatione,  vide  Lipsiuin  ad  Tacili 
Annal.  i,  cap.  51. 
Legem  pretiii  rerum  venaliuin.  Olim   quidem  ab 

j^  iEdilibus,  quos  «yopomiioxtg  Gro^ci  appcllant,  vciidcn- 

^  tiiiin  cocrccbitur  rnbies.  Vidc  qu.c  ad  Aristol.  Polil. 
iib.  VI,  cap.  8,  collegit  Piccartus;  nisi  mavis  ct 
liomaiioruni,ct  reliquaruin  genlium  tnbularia  excuiere. 
Donec  iex  necessitate  ipsa  solveretur.  Imperaia  vi- 
litate  niinia,  veiiditores  oinnes  de  compacto  rem  ge- 
ruttt,  quasi  in  veiabro  olearii,  ut  cuni  Plauto  loquar, 
resque  aniotas  frustra  desideiari  faciunt.  Hac  aliisque 
de  caiisis  luiis  legum  corrector  muUai  experiendo  ar- 
guit,  ut  ail  fcre  Livius  lib.  xlv,  cap.  52,  quod  inter 
alia  de  iis  vcl  maxiine  veuit  nccipiendum ,  qux  ad 
prctii  pertincni  mensnram.  Illa  enim  vernis  est  vcn- 
lis  incertior.  Vide  Boecleri  dissertationem  de  Mcn- 
sura  prctii ,  ct  qiios  ibi  vir  ille  suinmus  laudat. 

Hic  moneta.  LIossob  vetercs  ,  Moneta  Twroc  ,  to 
Xa/>«77ctov.  llcin  ,  Moneta ,  roTroff  6v©«  to  votitgtiia 
XOipafTfTtTou.  Sic  Monctas  TrevericaB  nicntio  fit  'in  la- 
pidis  muiili  inscriptione  apud  Grut.  pas.  95,  Num. 
5.  Sic  ab  Ausonio  ceiebrauturi  quae  Hediolani  (tiere 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DK  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  X. 


401 


Tempta,  palalvneque  arces,  ojmtennqHc  Moncla.  Cujus  A  ruiii  non  sil,  el  ipsuiii  ilici  avnrum,  licel  allero  mi- 

i»ni....:..:o  «    ,..c  «i: t  : : ^„^  *„-.«„«      ,mg    gjy^  netnpe  geiieris  IioiiiiOcs  rapla  spargere^ 

spana  rapaci  uvaritia  recoUigere  certant^  ut  atl  Sehe- 
ca,  lib.  ide  Beiier.,  sive  ul  Ovidius: 

Qosrerc  ui  absumant,  absumpta  requirere  cerunt» 
Atque  iiis»  vitiis  suot  alimenta  vices. 

Item  Maniliusl.  iv,  v.25 : 

Luxuriamque  lucris  emimnSy  luxoque  rapinas ; 
Kl  summum  census  pretfum  est,  emindere  censum. 

Adde,  81  videiur,  Aristoiclem,  Nicom.  lib.  iv,  c.  3. 
Sed  ut  redeam  ad  lianc  Lactanti.ina,  simillimus  ver- 
bonim  positu  el  figura  locus,  lib.  iv,  c.  5  invenltur; 
ex  quo  coustare  possit,  aut  liaecquoque  vere  Lactan- 
lii  esse,  nut  aiiciorein  scripti  liiijus  eum  esse  studio- 
sius  imilatum.  In  iUa  priori  parte^  ut  pericuti  minus^ 
tic  pius  difficultatis  e$t  :  quod  ob$cura  reruin  ratio  co- 
gii  diverta  sentire.  Hic  ut  pericuU  p/ii«,  ita  minus  est 
mentit.  efferlur,  instntii.  Quibtis  goiiiiii.i  siitii  isla,  lib.  p  difficultatis  :  quod  ipte  tuns  rerum  et  quotidiana  expe- 
h  c.  il  :  Secli.i  nnmqHC  humeris,  et  utraque  mann  dis-  rimenta  possunt  docere,  qtud  sU  verius  et  meUus. 
inclos  gtadios  txterentes  currunl^  efferunlur,  insaniimL  SlaUm  prassto.  Cic.  dc  Nat.  deorum « lib.  i,  c.  38  : 
H:e€  oiiiniiio  rctineiid  i  e4  lectio,  iioii  illa  quam  invi-      Quid,  quod  simul  ac  mihi  coUibitum  est,  praMo  est 


eariiiinis  verstts  aiiqiint  iii  viM«.>ii  luannore  exstarc 
diicet  Ferreiins  iii  Musis  L:ipid.iriis,  lib.  iv,  iiieiu. 
21.  Einendaiiuiieni  vem  viri  docti,  qui  iii  nutis  ad 
Aiisotiium  repiinit,  et  ImU  mores ,  iibi  legebitiir  aii- 
teliac,  Antiqui  mores,  mamiiirillud  non  comprobnt. 
Et  sane  noiuiii  iHiid  Ennii»  Moribus  antiqnis,  a  Piauto 
bis  repetitittn,  laudatntn  etiain  n  Vcspasiaiio  iiiip<»- 
Rilore:ipiid  Tacltum  lib.  iii,  c.  57«  ei  a  M.  Atitonino 
Pbilns.  inip.  apud  Vnlcatium  G:illicatiuin  in  vila 
Avidii  Cassii ,  c.  5,  locum  satis  aptuni  in  Ausoniano 
illii  carmine  babere  videlur. 

tta  semper  dementabai,  Id  est,  iiisaniebat,  fiiriosiis 
et  demens  erat,  Hincinarus  dc  divortio  Lotlinrii  : 
Alii  aulem  potu^  alii  aulem  cibo  a  sortiuriis  dementnti 
«Mnl.  Gtoss:e  Lal.  Gr.  Dementat  £$i<7Ti2<7tv  Demeniire,  di- 
xit  TertuHianns  lib.  de  Anini:s  Lacttiiitiitsijise  in  Ins- 
lit.  aliiqne.  Cuperus.  Verba  Lactniitii,  lib.  iv,  c.  27, 
boM:  siiiit :  Ecee  aliquis  inttinctu  diemonis  percitns^  dc" 


lix  libris  obtruduiit  iiubis  Dempsterus  et  Gailx^us,  et 
efferantur.  Ciceronein  iinitalur  Lactaiiiius,  iit  ple- 
nimqiie  alias.  Omt,  pro  Coelio,  c.  9  :  Lwsi  dolent , 
irati  efferuntnr;  Coiitra  Rullum,  c.  35  :  Sed  certo  coit- 
Hnebuniur^  progredienlur  longius,  efferentwr.  Veruni  ut 
ad  pnescnti:!  redeainus,  dementare  sic  positum  est , 
ut  apad  llegesippuni  efferare.  lla  efferaverat^  inquit, 
Herodes  in  universos.  Vide  Gronov.  Obs.  iti  Hist.  Ec- 
cl.  p.  71  :Sicpoiim,  tnutare^movere^prcedpilare,  alia- 
queninlta,  intransitive  interduin,  aut  elliptice  po- 
tius,  iia  nt  t6  se  subaudiendiim  sit.  Adeant  adolescen- 
les  iiigeniii  Vossium,  lib.  iii  de  Analogia,  cap.  3. 

IN  CAPUT  VHI. 
FraUr  eju$  Maximianus*  Max.  Ilerculius  frater  fuil 
Diocletiani ,  non  natune,  sed  iinperii  consortio  :  qui 


imago  f 

Conslanlium  prastereo.  Haec  ita  nonx  sectioni ,  sive 
capiii,  rectiiis  vidcntur  accessura. 

IN  CAPUT  IX. 

Efferitas  a  Ronutno  tan^uine  aUena.  Scribeel  feritas: 
sic  iiifra,  c.  40  essagitarit,  pro  sagitarii.  Amplecti  se 
banc,  duasque  sequentes  emendatioiies  iiieas,  scribil 
perbenigne  amplissinius  Cuperus. 

Siatu  celsus.  Iia  editio  Parisiensis  :  sed  legendam 
esse  sUtttts  cdsus,  doceiii  Lactanlii  similia  complura 
Div.  Instii.  1.  ii ,  c.  2  :  Nobis  autem  status  reetus^ 
sublimis  vuUus  ab  artifice  datus  est ;  cap.  2  :  Subjec" 
tam  pedibus  vestris  terram  contemnereUs,  corporis  sta- 
tu  salvo;  c.  17  :  Staium  sublitnemaccepimus.  L.  iii,  c. 
I  :  Quorum  status  rectus  eil,  lib.  vii,  c.  9  :  Cn;iis  eor* 


noiniiiis  ejus  usus  frequcnutus  est  bisloricis  et  pane-  C  pus  ab  humiroexciiatum,  vuUus  sublimis,  Uatus  erec- 


gyristis  illius  aevi.  Eiluziutn  vide,  aut  ipsum  potius , 
quem  allegai,  Mamertiuum  caeterosque. 

HercuHus.  Nempe  ut  Diocletiantis  Jovein,  ila  Maxi- 
mianus  Herculein  palri  opein  coiitra  bostes  rerentein 
simulabat ;  iiiide  et  Joviorum  et  Herculionim  longius 
producta  ad  poslcros  iiomina ,  de  quibiis  liic  scriptor 
infra  exiremo  boclibro.  AdiMamertini  paiiegyricuro, 
pnesertitn  priorem,  Maximiaito  dictum.  Mira  autetu 
iosolentia  deonim  nomina  et  honorcs  multi  priiici  • 
puin  invaseruni  oliin.  Sic  Antigonus,  sic  unus  Grypi 
Olioriiro  Anilochus,  iiem  Miibridates,  et  post  eos  M. 
Antonius,  nec  non  et  C.  Caligiila,  Baccnuin  referre 
siodebant ;  Menecrates  Mercuriuin ;  Tlieniiso,  Alexan- 
der,  Pyrrlius,  Commodtis,  ct  hic  Maximianus  ller- 
colem  :  iino  et  Maxiniiiius  superior  cunidetn.  Aiigus- 
lus  ApoIIinem  egit,  iion  refiigiens  tamen  quandoque 
Jovis  noinen ;  sic  ccrte  ab  Ovidio  aliisque  vocatiisnoa 
semel :  quod  et  de  caiteris  legas  aliquoties.  Fusius 
iioc  ostenderuiitAndr£asScliottiis,lib.  iii,  c.  3.  obs. 
Utst.  et  ilbistris  Spanheroius  de  Pru.'SU  et  usu  num. 
aliquot  locis. 

Quod  avariUa  ntinori  altero  fuit  plus^  majori  vero  mi* 
KMs,  ted  plus  timiditalis  9  plus  vero  antmt,  non  ad  bene 
faciendum^  sed  ad  male.  Gorriipta  basc  et  dejiravata 
esse  Eatetur  clariss.  Bnluziiis ;  nec  dissiinulat  amplis- 
siraus  et  dociissimus  Cu|>eru8  lociini  esse  difOcilero. 
Tentabo  tamen,  qua  potero :  existinio  autem  sic  pos- 
se  restitui.  Uoc  solum  diferebant,  quod  avaritimma' 
iori  altero  fuit  plus^  sed  et  plus  Umiditatis  :  minori  ve- 
ro  nunus ;  plus  vero  animi ,  non  ad  bene  faciendum^ 
sedad  male.  Diocletianumtimidurocallidumquefuisse, 
euitideinqne  avaruin  (et  e^t  saiie  tiinidior  qiii  iion 
viribos,  sed  artlbus  dolosis,  pugnat;  rursuinque  ava- 
riti»  cuin  utroque  vitio  solet  esseconvenientia)  talero, 
inquam,  Diocleiianuin  foisse  narratit  historici  passiro. 
Maximianum  luxus,  profiindendique  et  lemere  donan- 
di  libido  ad  rapinas  et  injurias  alias  instigavit ;  ut  ml- 


tus,  originem  suam  quwrit.  De  ira  D.  c.  7 :  Reeto  statu^ 
ore  sublimi.  De  Opif.  c.  8  :  Uominis  itaque  soUus  rec- 
ta  ratio  est^  et  tublimis  status.  Similiter  Min.  Felix, 
p.  138,  et  ex  velustioribus  Plautus,  .\inphitrioiie, 
Formam  cepi  hnjus  in  me  et  statum. 

Animique  dcjectus.  Scribo,  dejectui,  ut  apud  Clau- 
dianuro  opera  viri  inagni  nanc  eroeiidatiorem  ,1.  iii 
de  Raptu  Proserp.  v.  Si97  : 

Siipplex  dejectaque  veslris 

Advolvor  genibus. 

Alibi  qiioque  dejectum  cUenlem  dixit  idero :  quoroodo 
et  Statius,  Silius,  Prudentiiis,  aliique.  Etiam  Glossae» 
Dejicio,  xorraqpcpft»,  xorroe^aXXft)  to  fplmniMf  xoroe^aXXu. 
Ctim  ommhif  suis  ad  bellum  pergere.  De  gentibus 
Orientis,  quibus  pnulium  ineuntibus  , 

.    .    .    Est  acerrima  nullo 

Ordine  mobililas,  inspcratique  recursus, 

ut  ait  Qaudianns,  non  est  cur  ca,  quae  apud  veteres 
novosque  observnta  sunt  scriptores,  buc  coii^eram. 
Videat  qui  volet  Juliuin  Csesarem  de  B.  Gail.  Iib.  iii, 
c.  3;  llerodianiim,  1.  iv,  c.  nlt.,  Senecaro,de  Ira  1.  ni, 
c.  3;  Floruni,  lib.  in,  c.  3;  Num.  5,  etc.  Servantma- 
Joruiii  moreni  hunc  etiam  hodierni  Turcae. 

Vljam  detractaret.  lu  apud  Min.  Felicem,  p.  260, 
inspnrsa  mendada  ;  apud  Symroachuin,  I.  vi,  ep.  ult. 
commandare;  apiid  alios,  eontractabU  imparUre, 
obatuUre,  ctrcumsedere* 

IN  CAPUT  X. 

Erat  pro  Umore  scruUttor  rerum  futurarum.  Prm  ti- 
more  aut  prw  metu.  est  equidero  usitatius.  Opinor  la- 
men  diciposse  pro  Umore^  utapudinterpretem  Biblio- 
ruro,  II,  Reg.  vi  :  ConltirtoMm^  estcorregis  Syrics 
pro  liac  re ;  et  quoroodo  Sulp.  Severus  Sac.  Hist 
c.  9 :  FratreSf  post  patris  obitum  pro  consdentia  pr 


i05 


}0\Mi  CDLUMBI 


m 


ie$  bemqne  haMl.  Erti(file  vero  dkil,  divinjilionem  A  ricel :  iii  scploni  qnoqtic  locis,  tesle  Festo,  faeicbani 
' ii:-i...^:..-       sacriflcitiiii  diis,  nl  opinor,    praesidiliiis ;  »1   apiid 


8upersiiiio«ani  profeciJimesseaiimoreci  solliciiiKline, 
qua  fulura  anleverlimus.  Arrianiis  in  Epict.  l  ii ,  C.  7 : 
Ti  owv  tiiiuff  iiti  t6  0'uv8;^6i;  fucntxtt^OLi  «7*1,  i4  ^fiXwi, 
t6  fQ^ltrBaiT^  (x6a<7£iff.  (iUcisinus  iii  Pscuilomanli : 

KoTfivouo-av  Tov  Twv  ovOjjwjrwv  j5iov   viro  Syoiv  TOirrotv 

flCytOTOtV  TVjDOVVOVflEVOV  ,  iXTTtSof  Xai  ^§011...  £V  «u^o- 
T£/30tf  ya/J,  TW  T8  SlJlWTt,  Xai  TW    4X7ri?OVTt,    8Wj9«V  Tl^ 

-Tr/soTVWTo»  «v«7xatOT«Tnv  t«  xoi  TroGttvoTOTijv  ovcav,  xai 
AtXfWi  owTft»  Tro^Ot  7rXovT^cf«^....  xot  Ai^v,  x«i  k)«- 
joov,  xaiBpa7X'5«ff»elreliqua,  quae  apnd  ipsum  reclius 
iegeniur.  SuatHef  ethm  Tal,erins  Flaefcus ,  lii>.  iv. 

Fidere  sed  laens  coeca  oec^uii  quautumaue  propinqual 
Piiasis,  et  ilie  operuin  summus  labor,  uoc  uiagis  anguiit 
Proxima;  uec  vates  sat  iam  mihi  Mopsus  et  lamod. 

Mngi$ter  armpicum  Tugh.  Exisllnio  retiner»  poss» 
Tagtn,  eiiam  fh  redo  cnsa,  niore  ©raBCornm,  apii* 
qnos  occnrril  Tagis  Pylhago^^icws,  cujws  i^baRtK  mc- 


eumdeni  pnlaiualis  flamen  ad  sacrificandum  ei  dem 
connUntus  erat,  in  cujue  lulela  paUiUum  eue  pute" 
bani.  Pertfit  deiH  de  iuoirie  Argao,  de  dea  PeiiiHO, 
dc  Jove  iicm  in  montiiMis  cuiio  dissererc,  qiiae  ree- 
tiiis  ex  ipso  lilHro  pcteoUic,  propedicm  iH  usus  pu- 
blieos  prodilnro.  Al  in  alia  cfMSiob»  qua;  milii  altUi- 
lit  e%s  viri  insignis  nolas,  <|iiibus  bio  frVunMir  lecl4H 
res,  islhiPC  adjccii.  Haede  re  aittea  serii^si :  scdcuin 
noii  soloB  monte$  nt  deos  veAeratl  skit,  vidcan  potint 
legendum  slt  omnium,  Sic  c.  36  :  (^  e/  $amficia  per 
omne$  deo$  $ue$  guotidh  facereK  Sed  C6r(e  pRCCipne 
Elagabalum  ct  aHos  deos  cokii,  qui  tub  mantis  effi- 
gie  colcbantur.  Mam  Ebignbaltis  iia  dictiis  est,  quasi 
deu$  mone,  vcl  d€u$monii$,  «li  posi  FuUenim  docei 
Salmasitts  ad  Hist.  Anguslam ;  61  ex  Hevodiaiio  lUiiR- 
misquc  paiet,  ejos  simiiiacTiim  hiIiU  aliiul  (uisse, 
quani  sa?Eum  ingens.  Huc  pcrlkiet  maier  9eum,  vel 


mioit;  item  Agt^.Bacis,  Bctia,  Dalis,  Lysii),  Ei^polis,  gCybele,  qiise  fera  montium  dca  vocaiiir  UxecnaU 
ctalia  viromm  nomina  sicterininata.  Sediicquiddls- * '•~»^ '^«««»^^"»   »  «••  «^  ^*^  ««»  «•"«  in  mniiiiima 
simiilem,  susnecla  mllii  cjil  vox  aru$pkcum,  iit  glossema, 
cujus  hoe  loco  attguror  fuisse  interpretwu  Ta^,  aul 
aliquid  talc :  qiiomodo  in  narratioiie  siinillima,  et  cum 
bac  utiliterconfefendQi.  Prudeniius,  Apoiheos.  v.  467; 


Postremosque  anims  pulsus  in  corde  tepenti 
Callidus  iuterprestibniel1&  ei  fint  uotabat. 

Ad}ice  hisvOuaBdeeodcmiiiliane  aarraai  Gr.  Nffxian* 
zcniis  (it  Tiieodorettts ;  unde  coMaiare  polcsl  iinpi^ 
illa  Paganm^um  sum  Giirisiiattorui»  iulef vestu  s;e^ 
pius  fuisse  disiurbala. 

Profani  nominee*  ^ied  iraposloff  bUc  seeU^stissinHis, 
de  quo  Lucianiia^  in  re  simulaM,  idenfe  nh  seriis  fece- 
re  aiii,  at  GlirisiiaMS^  floTos  verc  pios,  impiciaiis  <t 
sacrilegii  accusareiii.  Sic  Fbvrat  (HcraciUi  (Fabiom 
inale  vocat  edrllo  Leunektvii)  cmiaidt  Komano,  et  uxo* 
ri  cjus  Domitilla;,  Doimiiani  conjiigls  ((iguatii»  ctfAyoh 
«(TfScia;  y.di  d^svnfuoi  fyd,iifia  hrirvix^  '  de  quoruta 


apud  Dioniedenii,  I.  iii,  p.  ^U,  vel  qiiia  in  motilibus 
culla,  vci  quia  lapis  iiiformis  cx  monie  excisus.  Ailan- 
tcm  certc  montem  ul  deum  coluisse  accolas,  ct  €ap- 
padoeibus  montem  fmfic  Mti  6s6v,  xai  o/>xov,  xai 
^fotkuKf  scribit  Max.  Tyrius  disseri.  xxxvni.  Quam 
in  r^iil  plarii  rtoiari  possent :  sed  aocipe  occaaioifte 
niatria  daiin  dtias  cmendalieiies,  quas  judicii  tui  (^« 
Cio.  Strabo  lib.  x,  p.  4fi9,  scribil,  Pbrvges  eam  a 
loco  fruXivnv  vocare :  at  nvXiivi)  cst  urbs  ifiioli»,  leste 
Stepbono  el  Staiio.  Scrilm  qtiaproplcr  2tnyikwfnv^ 
qnod  nomen  dainm  fuit  matri  deum ;  cl  iia  ia  mar- 
more  Arundeliano  Magncsit  el  Smyrnaei  jiunmt  per 

rtpoL  Th  ^ttruXijvJiv.  Alter  locus  est  Varronis  apiul 
Aujtustinmn ,  lib.  vii,  c.  ^,  de  GivUate  Dei.  EaiH- 
dem  dkunt  malrem  magnam,  quod  t§iHpamim  hakeut^ 
siguificari  es$e  orbem  terro^ ;  yuod  t^rre$  in  capite,  oii- 
pida;  quod  $ede$  fingahtur  cirta  entn,  cum  omnia  mu- 
$emthtt,  ipsam  non  itmeri,  IJUiiiia  sic  realiitte :  qkod 
9eden$  fingatur,  ckca  eam  eum  omma  moveamlmr^  if 


supplieiis  Diotiis  trbrum  lxvii  adire  Iteehil;  nisi  qiiis  Q  $am  non  moveri.  h\  esi,  id^o  De:i  se^ens  4Hgi(ur,  mi 


ipsa  cousiiteremalii GluisliaiMiruJii  Mariyroiogia.  Ad 
de  BaluBittm  a4  verbH  cipiti^  tertii^  Ecc^iin  reHiiiiiM. 

IN  CAPl]T  XI. 

Deotum  riton/iK^  Culirix.  CA.  BaUizius,  cujus  9011 
lcvi  bctteficio  librtim  kuuc  respubllca  iitieraria  ,  ^ 
viiidici  ac  editori  primo,  debel,  Deo$  boscc  montmm , 
quoquc  taiigit  Comtiiodiauus,  Z)m  moiKeses,  (sicciiini 
legeiidum  eensei)  neciidnDcositionrertsea,  miorum  ex 
prxscriptis  Jovi  dedicata  cst  ara  llla  apud  Gruterum, 
cujua  dabiiiMtsmox  iliscriplionen«uoo4ubitaieosdem 
babere;  qui  lameii,  aul  quorum  aomlnum  ilii  sint,fassiis 
sibi  Roii  H^ere.£tcertcresnoucaretobscuiitaie,Vi* 
deanMis  tamen,  quam  bic  nobis  viam  pr^eai  Cuperus 
noster,  vir  crudiliouis  pariter  el  diguilaiia  ajupiissi- 
mae.  Ex  notis  suis  ad  apothcosin  Homeri,  quod  opus 
ad  umbilicum  u.unci  ut  audio,  festinans  cupide  a 
prlscarum  siudiosis  eleganilarum  expectaiur,  baec 
exee^ta,  pro  reliqua  benigniiaie  sua,  ineeum  com- 
muntcavit  vir  bumanilatia  celebralissiinae.  Postquam 
de  Honici'!  in  inenle  subiibo  poslli  pieiAira  agere 
ecepit,  mdfuifim,  iiM|uii,  iiiagna  olim  veoeratio,  in- 
que  iis  exirucUA  aroi  el  lempla,  ut  suti^  superque  ex 
bistoria  tam  saci^a,  quaui  profana  patel,  plcri-ique 
nfttminibus  fucrtni.  Diide  apud  Pbilosirauia^  ladi 
Gaocastun  eiwv  ocxov  vocant ;  Persas  apud  Herodotumy 
M  rde  vfviXoTaTas  r&f^  ov^v  iEV«^ty«m$-, iovi  bo&tias 
immolaiiU  Jloiiltitiif,qui  iiionlibua  pra:eei  deua,  apuU 
Arnoblum  occuri  il ;  ini|tC|rGaleri^  Maximiaui  deorum 
montium  cultrix  muUer  admodum  $uper$titio$a  Lactan- 
|io  dicitur.  DH  Monientee  in  inserrpiieiie  apud  Gru- 
^rum,  p.  21,  oelebranMir ;  qu»  quia  Hoime  liivenui , 
«idCiHur  aignillcarl  dii,  qui  septcm  momibus  praisi- 
jebani,  quoruiiique  in  henorem  constiluium  forsaa 
81  sacrum  $epiimentiumf  qtiod  celebratur  a  manimi^, 
f  d  eat,  qul  montefli  inhabiubanl,  non  autem  a  tutu 
ipopulo,  uti  apud  Yarronem  lib.  v,  de  U*  Lal.  legcre 


D 


cx  niiminla  plurimis  palet«  qoia  i|^s;i^  sive  terra<  non 
movetur,  cum  i:imen  mnnia  circ»  elmi  uMitc.iiilui-. 
NOH  eai  htijos  teci  lHquih*re  m  pidcita  pfoHds :- 
phormn,  qui  vcl  Ifrram  moveri,  vcl  Mare  'inHm  • 
bilem  docuermtt.  Recte  wntnm  aptid  Lnclantiuuu 
dearum  cukrix;  et  iia  Marticuhore^  m  iMseripli^mo 
ycfcri  apiid  Griilcmm  occurrunt.  Qiias  seqiHiuier, 
ita  jam  olim  enieitdabam,  rtcm  inleremei  dap^$^  ^a- 
crifieahat  pene  qnotidir,  ac  mcarns  tuh  epulas  exkihe' 
bal.  Ex  uHima  littcra  v(»cis  cuiii,  et  brevi  scribendi 
ratione,  r>  pro  imer,  omissa  cst  bire  propoaitio ;  vi 
epnla$  l^eiitkim  cssc  ex  ipsa  loqucMvli  r»lioDe  palet. 
Vicarii$  ighur  siiis,  sive  minisiris'  aulicia,  coiwiibus, 
prxfcctis,  qui  circa  eam  erant,  epalas  exliibebat; 
iisque,  ut  seqnitur,  absiiitebant  Christiani.  Sciliccl 
cem  illa  dapes  exlirbere  volebal,  etiam  sacrificab^it, 
aiqtie  sacriflciorum  Xci^ova  mensis  jubebat  iiifcni. 
Haec  erant  idololhyta^  a  qHibus  quomodo  abslinere  se 
Christtani  debeaiil,  Lticas  et  Pautus  docent.  Non- 
nnllay  eaqiie  mm  culvis  obvio,  hac  de  re  notare  pos- 
sem  :  sed  tempus  iioii  sinii ;  tantumque  monelio, 
cadem  advcrstia  Chrlstianns  fraiHle  grassatiun  csse 
MiiXimiiinm,  c.  57,  infrn.  Hj*c  auiplissimiis  et  iloc- 
tis^lmus  CUperns;  qiiflscum  salis  hBCiiletitaiu  alTenuit 
huic  hieo  cxplicaiionem,  el  elegaaiia  sua  placeaol 
plurimiim,  mcas  cogiiailfmctdas  de  liia  in  pauca  cou- 
traham.  Emendationies  ili»  duse,  verbonnn  nempc 
Varronis  apiM  B.  Aiigustinum,  et  Straboiiis  demairc 
Idaea,  Feu  Sif^lena,  placent  veheroenter;  nec  dulnio, 
quin  viris  mulio  me  doctioribHS  scse  approbatiiiu 
eant.  Sed  nec  male,  pro  mortftnm,  reponere  videiiur 
onmium  deorum  ctdtrlcem ;  et  sane  di$  deabusque  esi- 
mbu$,  Jon  ac  dik  0mnibH$,  Silvmw  et  dta  oniiii^iM, 
stmili^que  complora,  moliae  olim  diiealae  suiit  ara;. 
Quia  ttiinen  tutiiis  esl  insisterc  lcclioni  codicis  nnii- 
oui,  moffi^nim  deo$  iiilcrpretor,  deos  a  profanis  culios 
Gciitilms ;  bas  enim  Moses  ipse  ail,  dcos  suos  collo- 
ca^e  super  montes  exceUo$^  ei  coUety  et  $ubter  omne 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIOUS  PERSECUT.  CAP.  XIII. 


40« 


Ugnm  frondMum,  DeuU  c.  xu,  v 
xmi,  y,  ii  et  plura ;  quaUa  sacrarum  Luieranim  i^ 
UiDODia  ei  foriuul^  Laelaniio  ob  o^ulog  fm^  vi- 
dcuuir»  con$olaloriorn  scriplum  ad  Chrisiiauos  me- 
diunll,  cum  nibil  ad  cousolalionem  iis  eilgcacius» 
oibil  ad  lenkndam  acerbiia(em  rerum  poteniins 
eiislal :  quare  ad  eas  couformat  siylum  sutmi  sx- 
pius.  Tamen  aut  »epthwuiH  dens,  quorum  moiuiuii 
eiiam  Tertullianus  ad  Naiioiies,  lib.  ii.  c.  i5.  ArquU^ 
et  Janlt  et  moniimn  neptinioniium  (ubi  fors  legeii- 
duin  sepiimoniii)j  aut  moniiwn  Romanorumf  qiii  fuere 
IR  Piceiio  in  regione  Reatina,  (de  quibiis  Siculus 
Flaccus,  et  Eei  Agrarias  scriptores  c^eieri,)  borum, 
djco,  aui  aliorum  dcos  momium  nulla  veiai  religio 
sub  istis  comprehendere :  uisi  qiiod  Sylvunus  ille 
flnium  lutor  Romuls  istius  sacrificiuni  non  admisit; 
huoe  enim  a  foemina  sic  coli  netas  fuil.  At  a  coeiu 
monieDsium  deorum,  de  quibus  inscriptio  loqiiitur, 
Sylvanum  miuime  excludendum  puto,  iicque  e\  eo- 
rum 

£iuperantius  enifn  iste  Sylvaui  se  jactaisacenHMcm, 
et  mibi  qoidem  verisimile  fit,  sacriliculuu  iiiuiu,  SyU 
vaoum  ejusque  aufA^wfAoi^c  xai  auwaouct  Herculem 
puu  Rusticum,  Liberum  pairem,  Nymphas  et  similia 
moDStra,  hic  veL  maxiine  iiinuere,  utpoie  quorum  et 
^  sacris  operaretur,  et  mouiiis  noctariiis,  sii>i,  aiit  aliis 
*£ictis,  essei  deditissiinus.  Sed  en  rudis  illius  arse 
iBannoreas,iiiQuiriuaU  coile  repertse,  iuscriptionem : 

ABAK.  JOVI.  FULGSRATORIS.  EX  PRECEPTO.  OEORUH. 

II05TEMSIUM.  VAL.  CRESCEMTIO.  VATER.  D$OftUII. 

OMfilLII.  ET    AUB.    EIUPERAMTIUS.    SACER- 

D06    SILVANI.    CUN.    FRATRIBUS.   ET 

SOROBIBU.    DEDlCAVERqNT.  } 

Ubi  PATiR,  pro  PATRi^  vitio  Upicid;e,  aliaqne,  sed 
faeile  deprebendeBda,  ocettrrimi.  Forma  aolem  vocis 
MONTERSBS  ccrios  bic  desigiinre  videtur  montes,  quo^ 
modo Nemoreiisem  Dianam  Arblnam  vocaniut,  ei ad 


2.  Adde  ii«  Reg.  Kadmodum  subtitk  iugemo,  et  qui  severitatem  tuam 
"  « ;..— —  «^-  aliemi  fteltet  invidia  exptere,  Slmilia  legas  in  Eicerp- 
tis  Joannts  AutiecbefH  k  Vatesio  editrs.  Siroerfif^ 
praecepluro  respexisse  videtur  Diocfetianus ,  qmxf 
Hieroni  dedil  apml  XeiMphontem  :  venim  jtrsl^  fe« 
tiiift  extendisse.  *Av^i  «/);^ovt«  t6  iih  iofce/Kng  ^opecvov, 
a>>0£5'  TT/soo-TaxTiov  itvat  xoX«?ecv ,  t6  $i  iff>M  flbro^i^vccc, 
5r  ioWTOv  Trocirrfov. 

ICt  qualiter  sentiebant.  Legcfiduin  esse,  Et  qui  alHer 
sentiebant^  vidit  in  addendis  e^  B:iluzius. 

Apotlinem  MiUnum.  I>e  oraculo  Mileiiii  A|>otKmf(, 
seu  Branchid.iriim ,  vide  Sirabonem  Irh.  ix,  et  qunt* 
collegere  eriiditiad  MarmonOxoniensin.  Cuniprimls 
autcm  adtHindiis  Valesins  ad  Am.  Marcell.  I.  xxix.et 
paiica,  sed  pr.eclara  aflfbrens  Isaacus  Yossius  ad  Me- 
lain.  tib.  i,  c.  17. 

IN  CAPUT  XII. 

Aduptitnum  kal.  Mart.  Vide  fneritne  hie  ellipsis 
cater^,  in  quos  inteudit  digiium  Comuiodianus;  ^  voculx diem  rerenda,  qux  hodie  eiiam  vnlgo  freqiieiis. 
M>r«ni'iiie  »nim  icip  (^vlvnni  &A  iapiiti  fia/*AriWy<«in  *  porro  nou  illud  modo  kalendarium,  cujus  mcminit 

Baluzitis,  Terminnlia  ponil  a.  d.  vii.  k:if.  mart. ,  sed 
et  alia  iiihilo  minus  velusta  ,  inter  qiise  celebraiissi- 
inum  illud  a  Ciacconio,  Pauloel  Aldo  Manuliis,  nliis- 
que  deinceps  cditum  sxpius  :  quod  autem  quood:im 
dtscrepnre  videnlur,  ab  fntercalaiione  esl,  qnam  eo 
raciam  tnerisc  noluin.  Rnrsnm  nec  illi  magnopere  fal- 
luntur,  qui  dictint,  ecclesiis  tempore  pascbatos  sub- 
versas.  Nam  perseciitioniccepix  in  Terminaiibus  acri- 
tcr  vere  proxiino,  imo  lotaanno,  Tyraaiii  instiie- 
runt. 

Agentibus  contutatum  senibus.  Hrec  vcrbacerto  iii- 
dicnnt  teinpus ,  de  quo  non  Icvi  certamine  quidani 
crudiloruin  disr|uiruiii,  u(i  luoaci  eliam  benc  fialii- 
zius;  leiDpus ,  iiKpiam,  coeplx  perseculionis ,  nnnum 
iiempc  (ytirisii  trocentesinMiin  lertium ,  id  qiiod  8ea- 
liger  01  Valesins  vere  exisiimanini.  Vide  quowodo 
Itiic  colligaiii  Baluziiis,  Pagiiis  et  alii ,  qui  sibi  liaec 

cuincurasumpseruiit  ex|»eiidenda.Faitautcm  hican- 

lornKim  Fretentes,  Fabrkense»,  Comita- C  nus,  secundum  ScaIigerum,Antiocbemis  551  Christl; 

Dionysianus ,  305.  Niimerus  aureus  xix,  Cjcitts  so- 
lis  IV. 

Ad  Ecdesiam  profeclus.  Omnino  scribendum  esl 
prwfectus,  pruitorii  neinpe;  aIio(]ui  series  verborum 
liians  et  abrupta  pendebil.  Evincunt  id  etinm  seqiies- 
lia,  in  quibus  prelorianiinemoranlurecclesiamever- 
lisse,  iinperatores  auiem  auibo  fuisse  in  speculis. 

Tamen  illud  ediiissimum.  Opiiior  sciibendum  luta- 
men.  Uac  voce  usi  Virgilius,  Livius,  et  Araobius  Lac- 
tautii  pneceptor ,  baud  inulto  seciis,  quam  ipse  boc 
loco.  Serme  est  de  aiiimaiibus,  lib.  u,  pag.  55,  eU:t. 
Liigd.  Bat. :  ^onne  alia  cernimus  oppdrtuwssimis  se 
dibus  niduloruni  sibi  construere  mansiones  :  alia  $axis, 
el  rupibus  tegere  et  communiresuspensis  :  excawxreaUa 
telluris  »ola ,  et  in  fossilibus  foveis  tuiamim  sibimet  ac 
cubilia  prasparare  ?  £i  pag.  17  :  Neque  domorum »  aut 
vesiiuM  tutamma  sibi  et  velamim  couqturerent. 

IN  CAPUT  XIII. 

^     LiberlcUm  deuique  ac  voceui  non  habmnt.  Similis 
querela  B.  Gregorii  Nazianzetti ,  Invect.   i  :  Tuvra 

TravTow  Si  avrovf  stjpysffOac  ^ulXoywv ,  dyoj&iiv,  «awyw- 
pf&>v,  TGi)V  dtxfl(aTV2]oi&>vauTcl»v.M:ft  yap  e^^evai  xE^^ptotrOac 
TOVTOif ,  ocTif  [kii  wera  twv  ^uifAuv  Ov/xcaa-stfv  c/ATrjBoo^fv 
xf cfiivMV  ,  xoc  fuoOov  doi«  fxiyav  ouTca  xoc  too-ovto  Trpa- 
7/AaToc.  Quibus  adjungi  i>ossiinl  ea  qux  iiiira  c.  15« 
a  nosiro  narraniur. 

£i«a  nwk  recte.  Non  eU  quod  exisiimet  aluit^is,  Uae 
formula  ali(|uid  leviier  taiiium  improbari.  Uliiur  04 
Biblioruin  interprcs  veliis  de  iis,  quas  longissime 
abeunt  a  reclo  ct  pio,  II  Ueg.  vii,  v.  9  :  Non  recte  fa- 
eimui;  hm  enim  dies  boui  nuntH  est.  Cap.  xvii,  v.  8 : 
Et  irritaverunt  fiUi  hraet  verbis  lion  rectis  Domiuum 
Deumsuum.  ll  Paralip^  xxi,  v.  ult. :  Ambutavitquemn 
recte.  Sap.  ii ,  1  :  Dixerunt  enim  impii  cogitantes  non 
recte.  El  cap.  vi  :  Quonium  cum  euetis  miuistri  rcgni 


temes*  ap«d  AmmiaQum  leguntur.  Certius  itaqtie 
dlctu  videmr,  deos  quidero  hos  inccrios,  et  iu  quo- 
niai  namerttm  aui  nouiina  inquirere  noii  auderetrt , 
sie  fttisae  eultos»  notis  lameti  in  rooniibiis;  ut  caM' 
pcstftES  iii  Inseriptione  alia  apud  Grut.,  pag.  1015, 
n.  2,  ant  ut  Geniuin,  Tult  lam,  pr;esides  locorum 
deos  passim  venerabairlur.  Huc  refer  bisloriolam  de 
ajo  loculio ;  item    formulas,  sive  Deus  sive  Dea,  dis 

OttflBOS,  »19  PRJESBNTIBtJS,  DeO  GBfilO  TUTRLiE   HOJUS 

uiei,  DtB  PMJESiMBCs  H.  L.  aliasque  ptures,  in  «inibiis 
sollicite  cavebaiur,  nc  quem  inale  prxterireiil.  Ut 
igitur  certos  intm  fines  sernio  meus  redeal,  Lactan- 
tiam  qotdem  et  Gonmiodianum  omties  Gentium  deos, 
Romae  praesertim  coti  soHtos,  aut  ilbys  sepiimonCii, 
quos  diserte  montium  deos  vocare  vidimus  Tertnllia- 
Dain,  inouere  arbitror  :  Inscripiiouem  vero  illam 
aram  praesentibus  tantum  in  illis  moniibus,  uln  ara 
fuit  saenta,  dicaiam  Aiisse.  Verba  auiein,  Qua  cum 
esser,  enm  seqoentibus  recte  se  habere  augiiror,  i 
nuxki  distWictiiHie  jnvenlur,  boe  nempe  modo  ; 
Quere  eum  esset,  deipibus  sacrificabat  quolidie.  Cum 
eseet,  id  eel,  ederet^  aul  cmnaret.  Sic  tf la  Ron  esses^ 
apud  Val.  Maxiiniim,  1.  iv,  c.  3  iu  flne;  sic  secuti' 
diim  HygiHom,  Fab.  159,  rogabat  Opem  Satumus, 
nt  esset  quod  itla  peperisset.  Quse  dito  bKSa  iiidicavit 
niibi  ad  Ovld.  Art.  Am.  1.  m,  V.  757,  illusiris  lleiii* 
siu«.  Saeriflcure  atttem  dapibut,  uC  apud  Lact.  i,  c. 
21  :  /ji  quibut  ipti  Sacerdotet  non  tuo,  $ed  atieno 
cruoretaerifieaiit.  Et  lib.  Vi.  e.  ult.  Verbo  ergo  tacri- 
fieari  oportet  Deo,  tiquidem  Deut  VerbUm  ett.  Si 
suiumo  Jovi  argMo  tacrificmem,  babes  aptid  Plau- 
tom  iu  llosieIl.iri«.  Vicariot  auiem  intelligd  in  re  sa- 
ccrdotali.  Slc  M.  Antnninus  Imperntor  opnd  C  <pilo- 
linnm,  c.  i.  dicilur  nullnm  sacrillcium  per  Vicarium 
fecfsse,  nisi  cimi  y^f^f^f  esset. 

iV«ffi  erai  hujut  mntitia^,  £utropius  I.  ix,  c.  16. 
Diocleiianus  moralvs  catiide  fuit ;  tagax  pmelerea,  et 


407 


JOANNIS  COLUMBl 


m 


iptius,  non  recte  judicasth,  lia  vcliisliores  quoquc  A  amburebantur  :  domettici,  aUtgalh  ad  collum  molari- 

passim,  iil  Cic.  pro  Cn.  Plaiico,  cGilste  potius  ^      '   -  "- ^     •  •  -   c,,  .  ^ 

quam  egof  vel  nescio ,  vel  non  dico;  vel  deniqne,  quod 
mihi  (jrtivissimum  esset  dicere^  scd  impune  tmnen  debe- 
rem  dicere,  non  recte,  Quiii  etiain  Lactaiiiiiis  ipse  su- 
pra,  c.  7,  siclocutus;  alibivero,  non  pie,  iiom  perfeclet 
non  integra  conscientia,  dixil : 

Magno  lamen  animo,  Sapieiilibus  nihil  magnum  , 
nisi  quod  et  bonuin  :  sed  bi  sequuiitur  nonnuuqiiam 
vulgarcm  cfmsueliidinem ,  duiitaxai  in  seriuone.  Sic 
Tullius  lu  Miloiie  pnedicatanimi  maguituuincm.  Sic 
Livius  reprehcndiiur  a  Seiieca  ,  qiiod  viruiii  auimi 
buiii  a  viro  iiiagni  aniini  dislingunl,  lib.  iii  de  Ira,  c. 
nlt.  El  laineii  ipse  L.  Seiieca  ad  Marciam  c.  IG  : 
Hracchos  ,  iiiqnit ,  etiam  qui  bonos  negavcril,  mngnos 
fatebilur.  Siiiiilia  videor  lcgisse  apiid  ile^csippiini  de 
Excidio  Jeiosolyiiruauo.  Notum  uliqiie  esl  illud  Na- 
sonis  ,  Magnis  tamen  excidit  ausis.  Quod  exprCHSum 
videtur  ex  isio  vcieri  senario,  qni  legilur  apud  Dio- 
nys.  Loiigiuum : 


MiToXMf  aicoXi<j#«ivnv,  o^pTx;*'  i"V;tvl;  : 

ubi  viderint  cruditi  rectiusne  lcganl, 

Mi-f^lXwv  dxolivftaUttv. 

Legitime  coctus.  Ego  arbitror  bis  vei  bis  iiiesse  quid, 
qiialo  illis  B.  Laurenlii  apud  Priidcntium  : 

Convene  parlem  corporis 
Saiis  cremauin  jugiter : 
Kt  fac  pericluiu,  quid  tuus 
Vulcaiius  ardcns  egeril. 
Praefeclus  iavcrtijubet. 
Tunc  ille  :  Cocluiii  esl,  devora  ; 
El  experimcnlum  cape, 
Sit  crudum,  an  assuin  suavius. 

Legitime,  ail,  coctus,  id  est,  nl  inierprelandum  piilo, 
legitimo,  sivc  cousuelo  sacra  paganica ,  aiit  eiiam 
culinaria  traclanlibiis  inore.  Nosiri  dlcereni,  Van  bleff 
steekt  vun  oidinarie  vviis^  ell^r  som  en  annnn  Sieck, 


btts^  mari  mergebantur.  Sic  lib.  vii,  c.  21  :  Tuiic  quo^ 
rum  peccata  pondere,  vel  nnmero  prmaluerintf  perstrin" 
genlur  igni ,  atque  amburentur,  Cypr.  de  Opere ,  etc* 
Et  ibunl  in  ambusttonem  aHernam.  Am.  Marcell.  I.  ^ : 
Inlernis  nimietaU  calorum  ambustis.  Sic  Iiiscriplio  vc- 
lus  apud  Aiitonium  Aiigustinum,  Dialogo  x  :  AyBOSTO 
CORPORE,  id  esl,  exusio.  Etsic  alii  passim.  Si  quis 
tamcn  idco  finod  igneiii  iiiulii  pra^ferreni  siifrocalioni 
per  nquas  riciendas  rnli  flaminnni  anim.is  sibi  coj^nn- 
las  liistrare  piirg.ircqiie,  nqiiam  vero  cnsdcin  clid«»re 
aique  exiiiigiierc,  nb  elhnicis  iin|>eraloribus  hoc  velut 
induhiim  dicat  domeslicis,  nl  igne  consumerenlnr  , 
c  cteros  aqiiis,  iit  iierarios  ct  sacrilegos  fuisse  nboli- 
tos,  non  obnitar  veheiuenier,  quin  legi  posse  conce- 
daiii  :  Cregntim  eircumdnto  igni  amhurebantnr  domeg- 
lici;  /f/if,  ligatis  ad  collum  molaribus^  elc.  Sed  cligo 
nniic  priora,  cum  ea  non  disi^liceant  illustrlssimoCu- 
poro. 
n     Arw  in  secreinriis.  Secreuiriiim ,  scu  secretum,  lo- 
^  cus  cst ,  in  quo  sedent  judiccs  pro  i ribunali.  ViJe 
liesych.  in  XrxpcTov,  et  Suidani  in  irnh-  Vales.  ad 
Am.  Marccll.  tib.  xv  :  Ab  hoc  judicum  swcularium 
more  manasse  videtur,  ut  secretaria  in  ccclesiis  habe- 
rent  episcopi  et  presbyteri,  ubi  audiendis  fratrum  nego^ 
tiis  vacarent,  llx'C  Valesius.  Meminit  ei  Sulpiciiis  Se- 
verus,  Dial.  2,  c.  1.  Item  Episi.  I  el  5  de  Vila  Mar- 
lini ;  ubi  consule  etiani  Nolas  Vorstii.  Arx  auiem  a 
Paganis  insidioseposilaemenioranlur  non  uno  in  loco 
in  priscis  Annalibus.  Sic  dc  ara  Victoriae  in  Senaiii 
poncnda  Symmachus  veheinentcr  lal)orabat.  Sic  dc»- 
nativum  divisuriis  iiiililibus  Julianiis  prxcepit,  ut 
singiili  aiirum  accepiuri  gnina  aliqitot  ihuris  in  aras 
iaccreiit,  adeo  niiiiuui,  ut  mulios  Christianoruni  fal- 
lerel,  ignaros  qiiid  agerenl. 

Commeant  litteras.  Symmachus  1. 1,  Epist.Ol  :  MecB 
UtlercB  quoniam  acceptw  sunt  tibi ,  crebrius  commea" 
bunt, 

Verum  autem  Dei  temptum.  Lacl.  Epllome,  cap.  8: 


Sic  Legitimum  sucrum,  in  diviniii  huinanisquo  libris  C  Evacueturomni  (abe  peclus,  ut  templum  Dei  esse  possii ^ 


s»pe.  Legilima  vcrba  apud  Nasoncm: 

Curio  legiiimis  tunc  Foriiacalia  verbis 
Maxiinus  iiidicit. 

Legitima  fowa,  apu J  Vegelium,  lib.  i,  c.  24.  ilinc  ipse 
Lactaiitius  legitima  sacra  fWiix,  lib.  v,  c.  2. 

IN  CAPUT  XIV. 

Excarnificari  omnes  smis  protinus  pracepil.  Non  prw- 
cepit,  sed  cceitit^  in  codice  ilio  vetnslo  cxiarc  fateiiir 
Ekiluziiis.  Existimo  lioc  relictumabaiiciorciu  lyranni 
Invidiam,  Kxcarnilicare  suos  omnes  protinns  coepit, 
Addil  eniin,  Sedebat  ipse,  et  reliqua.  Onmes  suos  in- 
terpreiare  aiilicos,  qui  ipsi  servicbaiit;  c.  1.'>,  domes- 
ticos  yocat ,  uti  bene  iiionct  amplissimus  ei  duciissi- 
inus  Ciiperiis.  Nam  proxiinn  lenipora  domesticot  pe- 
culiariter  vocabanl  corporis  imperalorii  cusiodes , 
eipiiles  peditesipie,  qui  qnidemdomicxcubabanl;  qui 
vero  iniliti;e,  protectores, 

Erant  certantes,  Eigiira  csl  fAontpokoyia^,  seii  pro- 
diiclioiiis,  de  qua  vidc  Buchiieriiin  de  coiiiniiiiaia  Ra- 
tione  diceiidi,  I.  i,  c.  2i.  In  grascis  latiiiisqiie  Biblii» 
boc  genus  est  freqiienti^simuro.  Sed  ct  Lactantiiis 
ita ,  lib.  II,  c.  15  :  Aberrantes  a  Dei  notitia  gentes 
esse  casperunt.  Cic.  de  Nat.  deor.  I.  u,  c.  viii :  Omnia 
enim  hac  meliora  sunt^  quam  ea^  quff  sunt  liis  ca^ 
rentia. 

Sed  ceieriusanimadcersum,  Loco  ToOscd,quod  prje- 
cedebal,  id  non  dubia  conjeciura  videbatur  reponen- 
dum. 

IN  CAPUT  XV. 

AlUgatit  ad  collum  molaribus,  Quid ,  igne  ambusti 
iidemiie,  qui  dein  alligatis  molaribus  immergebantur 
mari?  Imo  veroalii.  Sed  et  su|)^riora  minus  aple  co- 
liasrent.  Corrigeiidum  ceiiseo ,  iVe  sittguti ,  quoniam 
tanta  erat  multitudo :  sed  gregatim  circumdato  igni 


quod  non  auri^  uon  eboris  ;iHor,  sed  fidei  et  casiitatit 
fulgor  illusirat,  Hieronymus  ad  Nepotianum  :  Mulli 
adificant  parietes ,  et  columnas  ecclesiw  substruuni : 
marmora  nitent ,  auro  splendent  laquearia,  gemmis  al- 
tare  dislinguitur ;  et  minisirorum  Christi  nulla  elec- 
tio  est. 

IN  CAPUT  XVI. 

Tres  acerbissinuB  bestiie,  Iia  veritas  acerba^  Lact.  4, 
c.  2(i :  Dominaliones  acerbo!,  /.  vi,  c.  0  :  Acerbi  cen- 
sus,  I.  vn,  c.  9. 

Deindein  Hieroclcm,  llic  ille  csl  llierocles,  qui 
postea  prasfuit  iEgypto;  ciimqiie  indignis  modis  iu 
Chrisiianos  univirei,  abiEdesio  iuier  ca;teros  marty- 
res  nomen  professo  verbis  as|>cris  cxcoptus  et  pUKho 
caisus  esl.  Vide  Eiiscb.  Ilist.  Eccl.  lib.  vi,  ciip  5. 
Diversus  auteni  ab  hoc  fuil,  vetiistiorqiie  paiilo  llie  - 
rocles  ille,  de  quo  Dio  Cassiiis  iii  Excerpiis  Valesta- 
Pl  nis,  roedissimiim  Elagabaliinaiicipiiim;  etabutroquc 
rursum  diversiis  llierodes  philosophus,  in  christta- 
nam  verilatem  nihilo  asquior,  sub  Juliaiio  Parabaio 
virulenlissima  sparsitscripta.  Consulc  Juusiuni  do 
Scriptoribiis  Hist.  Phil.  iib.  ui,  c.  18. 

Priscillianum,  Prsefectum  Bitliynias  post  superio* 
res  islos.   Vide  notas  Baluzii. 

Novies  adversarium  vieisii,  Terlull.  Apolog.  c.  27 : 
Et  illos  (D.emones)  nunquam  magis  triumphamus  , 
quam  cum  pro  fidei  obstinatione  dainnamur,  Similia 
occurrunt  apudCypriaiium,  Ambrosium,  Prudentiuoi; 
item  iii  Martyrologiis. 

Zabolum  cum  satellitibus.  /Eoles  a  iniiUnt  in  z, 
Ut  («vvxTOCf  pro  Stoevvxroc ;  («^«X^cev,  pro  diot^oc^ccv : 
unde  ^aSoW»  pro  Aca6oXoc,  quo  et  usi  Cyprianiis, 
Hilariiis,  alii.  Imo  Pauliiius  vix  aliter  unquani, 
qiiain  Znbotus  dicit.  Simileqiie  zela,  pro  diata.  Uxc 
Vossius  de  Arle  Gram.  lib.  i,  c.  21.  Gronov.  Obs. 
lilMV,  c.  15,  p.i08. 


m 


NOTif:  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XVII!. 


440 


Quam  jHcundum Ulud speclncnlum  Deo,,. Cypriaiitis 
epi^l.  9  .'>d  Martyrcs  :  0  quale  fuit  illud  spcctncnlnm 
Domino  !  quam  sublime  !  quam  magnum  !  qnam  Dci 
oculis  Sacrameuto  ac  devotione  milttii  ejus  acceptum  ! 
A«lde  qu:e  ex  Minutio  Felice,  item  quse  ex  Epiclelo 
affiTl  Lipsius  .id  noln  illn  verba  Seiicc:c«  lib.  i  de 
Provid.  c.  ^ :  Ecce  speclaculum  dignum^  ad  qnod  re- 
spiciat  inlentus  operi  suo  Dens  :  ecce  par  Ueo  dignum, 
fHrJortis  cum  mala  fortuna  compositus, 

Cufit  dominatores  dominantur.  Cypr.  ep.  6 :  Nunc 
est  Hi  magis  insidiantem  adversartum  metuanty  qui  for- 
Uorem  quemque  magis  aggreditury  el  acrior  factus  hoc 
ipso^  quod  victus  est,  superantem  superare  conalur. 
El  ep.  5i,  de  Celcrino  Mari. :  Jacuil  inler  pwnas  pce- 
ms  suis  fonior^  inclusus  includentibus  major^  jacens 
slantibus  cetsior,  vincienlibus  firmior  vinctus,  subUmior 
judicantibus  judicatus. 

Pfefanda  jussione.  Sic  lih.  iv  insiil.  c,  15:  Verbo 
acjussione  faciebal;  lib.  v,  c.  15 :  Non  tyraunicas  jns* 
mnes,  non  vrmidum  gladios  tremunt.  Plura  lilhnen- 
horsthius  ad  Aruob.  lib.  ii,  p.  67. 

Ac  lerriculas.  De  liac  voce  adi  Nnnium.  Prtcierca 
e  Nacvio  cassam  terriculam  afferunl,  cl  e  Scnoc:c  dc- 
perdilis,  Omnes  ejns  lerriculas  delude.  Iiiki  Ir.tbcl  et 
Liviiis  lib.  xxxiv,  e.  li :  NulUs  minis,  uulUs  terricu- 
Hs  se  motos. 

Fide  slabili.  Suspicor  leviter  excidlsse  voccm 
nuani ;  ut  fuerit,  pde  stabili  et  invicto  robore  animi. 

Sihil  ungulcB,  Ungulx,  gciins  (pioddam  fcrrenc 
forcipis,  inier  lornieiit:i  adliihiirc  olim.  Forinnm 
vido  apud  Galloniuiii,  aut  inler  en,  quu:  subjiciuntur 
libro  M.igii  de  Eqiiuleo,  png.  I7G  ct  81. 

IN  CAPUT  XVII. 

Vicennalium  diem.  Solemninni  votornm,  quinquen- 

nalium  iieinpe,  deccniinliuiii,  ct  dcincepf:,  quse  origo, 

quxqiic  raiio  fiiorii,  licei  tradihim  sila  doctis,  repc- 

lam  breviler  lameii,  in  graliam  coruin,  quibus  lioc 

geiius  libroriiin  noii  itn  fncile  ei^^c  potcst  nd  inaiius. 

C;tsar  Angustns,  cum  Ronianis  rebns  post  mottis  et 

tiirbns  mnximas  a  se  coinpositis  ct  coiistiintis  de- 

eeniiio  prxfuisset,  sive  trdio  vnlclndinis  dintnrnic, 

curisciue  nc  Inboribiis  inipcrii  fractus,  de  reddcnda 

rcpul)lic:i   scrio  cogilarct ,  (qiiod  affirinare  videtur 

Sueionius  iii  Aiig.  c.  i8)  sivc  lioc  tantum  prae  se 

ferrel  ob  causas  a  Dioiie  prolixins  expositas,  con- 

vocato  Senato,  rationein  administrati  impcrii  sic  red- 

didii,  nt  tanien,  qiiasi  decerncnle  eodem,   iii  proxi- 

miini  quinquennium  potestalein  constiluenda!   rei- 

puhlicu;  retiueret.   Vcriim  hoc  elapso,  mrsns  aliud 

qiiinqiicnniuni,   post  doccnninin,  nc  eo  nniio,   niiiid 

iti*rnin  decrotuni  est ;   it:i   ut  coiiiintiaiis  decenniis, 

|»er  lotnm  viiaiii  iinperii  snminnni  obiinuerit.   Cujus 

cxeniplum  qnod:immodo  secnti  siicccssores,  etsi  non 

ad  roriuni  lenipns,  scd  per  oinne  sUx  spatium  im- 

pcrinin  dohiiuni  sibi  habcrent,  singnlis  tamen  de- 

cenniis  festuni  pro   renovatione  ejns  ngebant.  Ila',c 

ferc  Dio  itn  reiert  lib.  liii,  et  ex  co  rocentioros. 

id  primo  gestum  Aiigusto  sepiiinuin,  Agrippa  ler- 

liuni  consulibns.     Seqnenles  igilur  Angnsii  singulis 

dcccnniis  cclebrarunt  has  TPcoPT/vpstg,  ob  id  ^eraiTu- 

^3«;  (liclas  Xiphilino,  qnibus  vota  diis  solvebantur, 

iiiitio  ciijusque  decennii  solemniter  poslmodum  sus- 

cipi  consiieta ;   miliiibns  donaiivnm,  ct  niinonsR  po- 

pulo  circenscs  exhibebanlur.     Iino  singulis  etinm 

iHsiris,  sive  quinqucnniis,  res  hasc  dein  repoti  ccnptat 

Ficbniii  crgo  vola  quinqiicnnalia  primo  anno  initos 

digiiit:)ti$ :  sed  solveb:uilur  exacto  lusiro  ;  tnm  dc- 

cennalin  nuncupabnntur,  lustro  altero  demuni  coin- 

pleiit  solvenda.  Vota  vieennalia  snscipiebantur  anno 

quintodecimo  imperii  :   festuin  vero  ipsum  agebaiur 

viresinio,  quo  iniinera  etiain  imperntori  niilti  solc- 

bant;  dc  quibus  vule  Syramachnni,  lib.  x,  b^pist.  26. 

Hei  prnHiTca  carceribns  eximebanlur,   Deo  |;rati.'e 

agelianinr,  pccnnisc  dislribuebantur   per  civitatcs, 

ec     Ijctitia    publica    innltis  inodis  ficbnt  testilior. 

Hrc  cx  numinis  plenius  doccni  Adolpiius  Occo, 


A  Eri/.ytis  ei  Chnlnoins,  flnnantqne,  aiit  repetunt  .ilii; 
111  Cirolus  Durrosuins  iii>soiiation<^  de  Niiinismatibns 
scvi  inferiori^,  pa^.  i9.  Magna  itidein  ciim  ciira  ar- 
gumcntnin  idein  traciarnnt  llenricus  Norisins  Dissor- 
tatione  de  Votis  decennnlibiis,  et  Antonins  Pagins 
disscrtntioiieHypatica,  sen  de  Consulatibus  Cacsareis. 
Ad  XI 1.  kntendas  decembres.  Videndus  est  de  hoc 
loco  Antonius  Pagius,  jaiii  dicti  operis  paginn  90,  92 
et93,  ubi  tradii,  non  ideo  celebrata  a  Dioclctiano 
hoc  die  vicennalia,  qnod  is  esset  imperii  ejns  nnialis : 
sed  quia  lunc  Maxiinianns  Herculiiis  C:csnr  esset 
nuncupatus.  Idquc  ractuin  aliqiioties,  utique  post 
Coiistaiitini  Magni  temporn,  ut  cnusa  quapiam  inter- 
venieiile,  non  ipsius  lnpcraloris  priini ,  sed  parlici- 
pis  ejiis  die  iiniati,  hoc  est,  quo  particops  imperiuni 
auspicatus  ruernt,  festuin  liujns  generis  celebraretur. 
Quodcumque  se  premi.  Logo,  Quo  utcumqueseprenii. 
Animam  ...  nec  lamen  lolam.  Id  est,  vitnm,  aut 
vitales  spiritiis.  Sic  veliis  Iliblioruin  Interpres  ii  Sam. 

g  I,  v.  9 :  Quoniam  tenent  me  angusliof,  et  adhuc  tota 
anima  mea  in  me  esl.  Marlyrolo^inm  IJsuardi ,  prid. 
kal.  febr.  :  Jbique  «ptri/tfm,  qui  in  eo  supererat,  in^ 
jecerunt.   Vide  Barthii  adversnria,  pag.  4682. 

IN  CAPUT  XYIIL 

Aiebat  ei  indecens  esse,  Scribe,  Aiebat  et  indecens 
esse,  ut  lioc  incmbruni  sequenti,  et  minus  tutum,  lc- 
pidius  respondent. 

Multorum  sibi  odia  quassissel.  Lactant.  lib.  ii, 
c.  12 :  Per  ejus  divinum  alque  unieum  nomen  hominum 
sibi  misericordiam  qucsrit.  El  lib.  iv,  c.  I :  JUortem 
sibi  perpetunm  cnm  diis  el  cum  bonis  corporatibusquaS' 
sierunt.   Adde  Gronov.  ad  Sen.  Ilcrc.  Fur.  v.  285. 

Nerva  vero  uno  anno  imperante.  Nervam  vero  uno 
anno  imperantem  scribenduni  esse,  ratio  .syntaxeos 
evincil. 

J am  ipseinhiaverat  ,..  Lef^o^  Jam  spe  inhiaverat^ 
cum  inde  sibi  aut  nihil  prmler  nomen,  ant  non  multum 
videbat  accedere.  Nihii,  aut  cxignnm  iiiinis,  videba- 
C  tur  Galerio,  si  dtio  majores  retinerent  siiminam  im- 
perii,  ipse  contentus  noinine  Cxsaris,  tcrtiuin  aut 
quartum  teneret  locnni. 

Jam  fluxisse  annos  quindecim,  L:\ciiknt.  I.  iii,  c.  17, 
ex  mente  adversnriornin  :  Nullum  diem,  nullum  deni- 
que  temporis  punctum  efftuere  nobis  sine  voluplale  pa- 
tiamur. 

Annos  quindecim,  in  Jllyricum.  Videliir  respexisse 
▼crha  Livii,  lib.  vii,  c.  5s  :  An  (Bqunm  esse  dediiilins 
suos  itla  feticitale  perfmi  (Gdiiio  Lngd.  Bal.  A.  163^ : 
dedititios  suos  illa  ferlilitate  atque  amasnitate  perfrui ) ; 
se  militando  fessos,  in  pesliicnli  atque  arido  circa  urbem 
soto  luctari? 

Fitios  nnncupari,  Inslil.  I.  i,  c.  8 :  Quos  imperiti  et 
insipientes  lanquam  deos  et  nuncupant,  el  adorant,  Sic 
lib.  IV,  c.  4:  Nuncupare  patrcm,  nuneupare  dominum, 
sensn  iionnihil  diverso.  Nnm  hic  iiuiicnp.ire,  est 
Crei^arem  pronunliaro,  alquc  ndco  in  hxTeditatcni 
et  jus  obtincndi  olim  iiiipcrii  vocare. 
D  Sanctissimus  adolescens.  Id  est,  vitn  inlegerrimae 
et  innocontissim».  Sic  de  Paganis  Lactant.  I.  v, 
C.  10 :  Qui  licet  sanctis  moribus  vivanl,  insumma  fide 
alque  innocentia,  tamen  quia  deos  colunt,  ajustitia  et 
nomine  verce  pietatis  sunt  atieni.  Syminacho  h;ec  vnx 
valde  frequens  est,  Christianos,  ut  opinor,  smulanti. 
Velunoin  qniiito  libroen  quoties  oain  repeUit,  Episi. 
15:  Sanclo  Lampadio,  germano  tuo;  Ep.  20  :  Sanctus 
Auretins ;  Ep.  29 :  Sancti  Ascteniadis  philosophi ;  Kfi. 
59:  Sanctns  Sabius;  Ep.  49:  kx  tuo  sanclisnmo  et 
ttUHtentissimo  ore,    Plnra  noii  congcro. 

Fidetiter  priebuit.  Oinnino  vcia  est  prior  hnjus 
loci  apud  Cuperum  interpretatio.  Sic  in  Bibiiis  La- 
tinis,  II  Paralip.,  xxxi,  v.  18:  Sacerdotibus  per  fami- 
tias  et  Levitis  fideUtcr  cibi  de  tiis,  qua:  sanctificala  fue- 
ranl,  prasbebantnr.  Animinntis  Marc.  lib.  xxviii :  Quod 
ipsi  ad  expediiionales  usus  pra^ere  necessaria  delreC" 
tarunt.  Sic  diccbnnt,  praibere  congrua^  prtebere  iustUy 
annua^  diurna,  et  siniilia.  Lacianlius  Instil.  i.  iv, 


411 


miNNIS  COtfJMDI 


c.  8.  Ul  generanii  no$  Deo  justa  et  dtbiia  opera  pne 
beamui» 

Ul  ab  eo  induatur,  Ve$the  Uixerunl  alii,  ul  Aminia- 
Dus  Ifarcell.  L  iivi :  St  ttm  anutt^  imperator  optitue^ 
habes  ftatrem ;  $i  retnpubiicatti^  quare  quem  ve$t'ius, 

Dajam  adoU$centeni.  Opinor  sie  dicliiH»,  qiiod  oci- 
gineiii  d(icere(  e  Duharuiu  popuia,  uon  i:im  Uto, 
proxime  qui  sUus  .id  mstre  Caspium  ruil^  noio  per 
scripiores  reruiu  Mexandri,  quam  Ii]uropxo,  el  qui- 
dem  Germaniqo.  Vide  qiue  de  eo  coU^erHHi  Chi- 
verius  lii  Germ.  Ani.  Freiuskemius  ad  Curi.  Diaus- 
queitis  ad  Sil.  llalicum. 

IN  CAPUT  XIX. 

KaL  maii$.  AnuoiavilBaiuzius,  Zozimum  et  Faf«los 
idaliiinos  dicere  lioc  (actuni  kulendis  apiiibiia,  aiio» 
cUam  longius  recedere ;  cuin  Lacianlio  lamen  kil. 
maias  ieneiKlas  esse«  Anlonius  l^agius  etiaiu  mouuIii- 
bigendum  pulat.  Vidieeumdem,  pag.  259  disseriatio- 
nis  memoraia;,  el  ioeis  aiiquot  aliis. 

Et  pricrei  miliimn,  feixisiimo  legeHdum »  prituore» 
mtii/usi,  qiK>modo  Livius»  Taciius,  alicque  rrequen- 
tissime.  Primore$  Judworum  dixit  etiaro  Laoiantius « 
lib.  IV,  c.  16;  Hegcsippus  dcExcid.  Jer.  1.  ii,  c.  15  : 
Etutm  quibu$dam  (ifjlklh  itiititim  primoribu$, 

litquil  setifx*  Eniendavi,  in  qua  ienex^  CBnclone 
scilicet :  recipit,  quod  sug^eril  vir  quidam  dociissi-* 
mus,  cum  sequeiiti  alloquitur,  apie  bic  coiivetiiro 
non  potesL 

A(/fi^iitltir  mUUei.  Proprte,  ut  ab  aliis  est  ftiiiiola' 
tum ;  unde  aihcinioiiei  iu  iiunMfils  sacpe. 

(}mnes  in  tribunati.  Distiiigue ,  Ob$tupefiunt  omne$. 
In  tribunali  Constantinus  ad$tabat  $u$niH,  Non  entui 
soii  obsiupuere,  qui  slabant  in  tribuiiali ,  sed  et  Cic* 
teri.  Sueum  babes  apud  Piautuffli  Cisteil.  Acl.  ii, 
sc.  5,  V.  78  : 

Quid  nunc  sopina  sqsoid  in  coeltiin  suspicis? 
Ita  quidem  duo  veiiisti  codices,  (este  Par.-co  ii\  Aua- 


A  nosier  infra,  c.  50  Hxc  iia  vere  interprelaUim  arbi- 
tror  Baluzium. 

m  CAPUTXXL 

Se  addicant.  Div.  tnstit. ,  I.  ii,  c.  1  :  Totos  $e  libi- 
dinibus  addicunt,  Lib.  vi,  c.  ^  et  25  :  Qtua  $e  cor- 
pori  addixeraiit  in  quo  habet  mor$  poteUntein.  De  ins- 
tiiuio,  seu  cousueiudine  liac  Persnrum  legntiir  Drls- 
soiiiiis. 

Sic  agebat,  Clatn  $ic  agebat^  niit  artibm  sibi  conmetts, 
aut  aliqiiid  simile  nisi  adjcceris,  nihil  erit,  quod  pra:- 
cedenli  ajfcrte  respondent. 

Bgregii  ac  per[ectissiiiii  viri.  Non  Decnriones  niodo, 
qui  quideiu  egregii  ac  perfectisnnti \\ri  noii  eraiit  dic(>, 
sed  et  his  poiiores,  quales  fuere  Duumviri,  ct  defeu- 
sores  civitatum.  item  sacerdoles,  ciiriales,  et  si  quis 
ex  his,  aut  prxter  hos,  codicillis  ab  imperatoribiis 
datis,  hoiiores  el  ornameuta  egregioruin  ei  perfectisst- 
morum  erant  consecuii,  eoruoidem  dignitaluiii  nulta 
^  ratioue  liabita,  aiqiie  sic  \U  amissls ,  sulrj[iciebantur 
'^  ab  eo  loruientis.  Plura  de  tiu  ca)lerisque  lilu(is  Pau- 
cirollus  ad  Notii.  iuiperii. 

Defixi  in  $tabulo.  Siabuliiin  hic  non  equorum,  sed 
equuleorum,  ejusque  (^eneris  caiastnrum»  accipe,  c( 
Ubi  boiniiics  ad  palos  Axi  ct  propc  suspciisi  s(aban(< 
Sic  $tabuium  ferriterium  habes  apiid  Plaudiin ,  Pers., 
Ac(.  111,  sc.  3,  v.  15  ex  emendaiione  Gronovii. 

(Juid/ttsorium.  LusoriuiM,  id  est,  amphi(Uea(riiin  , 
si  S'iiiuasiuiQ  ad  Spartianum  sequimur.  Ex  hoc  loco 
tamen  colligcre  possis ,  destiuatuin  peciiliariter  of>lec- 
ia(ioni  iinperatoris  iii  spcctauda  confectione  feinruin, 
nut  lauiciiis  quoD  per  eao  fiebant ,  xdidcium  iatelligi 
hocvocabulo.Scholiastes  Juvehalisadsat.  iv,  v.  liiO: 
In  lu$orio  C(B$ari$  juvent$  i$teur$og  scepeutvenator  oc- 
cidil,  SaLviiiiiusquoque  Lusoriuw,  utab  aoiphitheairo 
diver$uui,  reccnset  verbisa  Dufresnio  adiliictis ,  apud 
quem  vide  plura.  Imo  et  Seneca,  Epist.  80 :  Cogito  tiif- 
cum  quant  multi  corpora  exerceant^  quam  ingenia  pauci ; 
quantu$  ad  $pectaculum  non  fidele  et  lusorium  fiat  cun- 


leci.  quomodo  et  bis  edidit  Griitefos.  Utiliir  ei  Cato  q  ^ursm;  quaiUasit  circa  artesbonas  solitudo 


de  R.  R.,  c.  157,  siib  Onein.  Sic  in  decreto  arbiiro 
Guium  regcnddnim  inter  Geiiiiates  et  VeUurios,  qiiod 
legitur  iii  Colleciioue  Gruteiiana,  p.  2()i  :  IbCi.  terki- 
Mus.  stat.  inde.  flovio.  stjso.  voAsoiii.  m.  FLOV.  Lfe- 

MUIUII.  INDE.  FLOVIO.  LEMUHI.  SUSUH.  UsQCE.  AD  RlVUlf. 
COMBERANE.  INDR.  RIVO.  COUfiERANEA.  SUSUM.  U^QU^.  Al). 

convallem.  cErnKauN.  Maiioteadein  vox  iii  coinpri- 
siLiSf  malotio^  stiipf^Hdo^  suncipio,  snstineo  ^  e(  6i  (((^ 
siiiili>ui)ilia.  Piura  L^u^aiige  iii  Glossario. 

Stuihn  i^attiirliis^  fontinuo  protector.  Gradus  hi  sunt 
niilUJje  ljo;ki>raL:ij.  de  quibusdocti  abuiidc  egerunt. 
Cumprirms  v<dc  Viiresiuui  ad  Ain.  MarcelL,  lib.  xiv, 
C|iij  ijuci.-l,  scuiariiirLiiii  scholas,  iiiler  Pal.iiiiia^,  alias 
fuis:^e  sa^itlariorun),  alias  clibauarioruui  :  proteciofe$ 
aulein  laius  prlnci^MS  protexisse,  et  alioS  iu  couiliatu 
man^isse,  atios  cutii  comiiibiis  et  ningisdls  niilitum 
mis^os  inoroviiRias.  tonstantius  Chiorus,  divi  Ciaudiij 
oplimi  prindpis,   tiepos  ex  fratre,  protector  pritnttm^ 


Bubebat  ursos,  Non  dissimilia  de  Valentmiauo  Mar- 
cellinus,  lib.  xxix  :  Cumduas  haberet  ur$a$^  $csva$^ 
hominum  ombe:ilrice$,  hlicamaureain^  et  Itinocentiam^ 
cura  aaebiit  enixa,  ut  earum  cavea$  prope  cubicuiuin 
$uum  iocarctt  custodesque  adderef  fidos^  visuros  soHi- 
cite ,  ne  quo  casu  ferarum  rumperetur  luctificus  cator, 
Iiuiocentiam  denique,  post  9nulia$  qua$  eju:$  viderat  la- 
niutu  cadaveruin  $epuituia$^  ul  bene  meritam  iu  sylvas 
abire  dimisit  innoxium, 

Et  exiiii.  Locus  esl  difiicLris,  elquem  abaUis  resli- 
tutuin  videre  malim,  ac  iubens  :  tentabo  lamen  el 
ipse.  Puto  coinpeiidiiim  scriptiouis  cro«,quod  cmieros 
aebuit  nolarc,  luutaium  Tuisse  \\\  Chiisiianos ;  exiiti 
vero  avTi  ToO  exiiinm,  fuisse  scripluui,  ut  proximo  ca- 
pite  beneficiL,  pro  beneficiuin,  et  imperii^  pro  itnperiuinf 
apud  Aur.  Victoreui  de  Cu3saribus,  c.  35,  ui  bene 
coujcctavit  Schottus ,  subsidente  vidflicet  nounuu- 
quam  librarii  manu.  His  observalis,  scribo :  DigniLa-- 


enin  tribunus,  poum  \ir(Bse$  batmatiarum  fuit,  uti  do-      ^i,,,  ^on  hahentibu$  pmna  igni$  fuit;  aut,  si  omniuo  vi- 
ceut  publicuu  a  \atebio  Excerpta.  l»  deiur  necessaria  mcmio  Chrisiianoruiu,  qiiia  dc   Ids 

maxime  agitur  :  Ciiristianis  digniiutem  non  hab^ntibus 
pwita  igni$  fuit ;  exiiium  primoribus  ( Roinauis  piita  ; 
nani  de  muuicipioruui  decurionibus  priu.s  cstactumj 
permi$erat  adversus  cwteros  datis  iegibus ,  ut  post  lof' 
menta  ientis  ignibus  urerentur.  Cyprianus ,  l^pist.  82» 
non  plane  dissimilem  suppliciorum  recenset  seriem, 
quani  illic  reciius  leges. 

Cuiu  per  muitum  diem,  Ita  jam  typis  Abox  fueral  dc- 
scriptum,  doclissiini  viri,  ul  opinor ,  conj^ectura,  qui 
illic  non  gravalus  est  praBcsse  buic  labori ,  ui  opus- 
culum  isdid  recie  ederetur.  Firmarunt  posiea  liilero! 
amplissimi  Cuperi.  Iii  Parisicnsi  (ui(,  Quod  postrtmo 
accedebai.  Tunc  per,.»  Pro  tti  flumine  ae  niare,  itcni 
rccle  forsan  est  reposiluiu,  tit  ftumitta  ac  mare;  sic 
enim  scripsissb  Laciaiitiuin  facilc  credaui.  Nec  lamcn 
piane  novum  est  jactabantur  in  ftumine,  Naro  iii  pas- 
sioue  Saviui  episcopi  et  martyris  babes,  cap.  x,  om- 
uiajussit  comminuiet  projici  m  flutnine  :  quomcKlo  ei 


1NCAP13T  XX. 
Quqd  voittti  et  fecU.  Effedt  ab  aiieiare  scriptiim 
pulo.  Sie  liistit.  div.  1.  vi,  c.  14 :  Mos  videbimus,  an 
efficiani  quod  veiint.  Inscriptio  (eiiiporum  eorumdeui 
apud  Ad.  Occvnem,  pag.  11,  num.  3,  in  editioiief 
Commdiui  : 

IMP.  XAXIMIAN.  HERCUL.  C;C:8.  aug. 
CONSTANTIO  IN  OCCID.  Ci€S.   EFFECTO. 
ET.  IMP.  REIP.  LONGE.  LATEQUC.    AUCTO. 
ET.  CUM.  DIOCLETIASO.  PRINCIPE.  IN>1CT. 
ETIAM.  UNO.  TEMPORE.  COLLEGA.  EFPECTO. 

Dondnum  e$$e  ferebat.  Illud  eMa  suspicor  a  lihrario 
adjecium.  Velleius  Patcrculus,  1. 1,  c.  11 :  Qui  $e  Phi- 
Vtppum  regiceque  $ttrpi$  ferebat,  Tacitus,  Aiinal.  i,  c. 
%  consutem  u  feren$. 

Cwsare  ftiia  stio. C;iiidid|ano,  exconcubina  nato.sed 
quem  adoptaverat  etis^iQ  Yaieria  conjux,  uti  iiarrabit 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBCS  PEBSECDT.  CAP.  XXIV. 


iU 


LtcUntiud  neo  nrn,  nlofiicndain  ittfr».  Af ora  pro  m'jri 
Naso  quoqfle  tocisntAitui)i,el  antecum  Varre  ulen]ue 
dixeruiit,  ul  ab  aliis  csl  observalinu.  Non  repugirabo 
igiuir,  a  quis  reiinendjim  conleudat  ediiionis  priiuu: 
leelioneiu. 

!N  CAPUT  XXrL 

iVtt//a  pwna  penes  eum  levk,  Asseniior  cL  Baluzio , 
cx  eoi|uod  in  nianuscripto  fuil,  pcenis,  facienli  penes, 
Sed  cum  rot  pcena,  lcsie  Ipso,  legalur  iiiTeiius,  exis- 
limo  baec  iia  esse  concinnanda :  t^ulla  pencs  ewn  lem 
pctna. 

EmendabanUir  lancea,  Arbilror  speciem  rusiigalio- 
nis  hoc  gentis  su))plicii  fuisse,  nuo<l  ei  Cup>TO  iiostro 
es(  Tisum  :  ianc<*am  vero  loco  fustis,  ut  minus  igco* 
miniosam,  adliib  lani  esse.  Apuleius,  Lb-  x.  c.  f  : 
Lanceam  longi&sinio  liastlU  consj^cuam ,  quani  scitkei 
non  disciplina  tunc  quidem  cama^  sed  vropler  lerrcn' 

dos  miseros  viatores composueral .  Emendare  Irgi- 

bus  resHomana^  emendare  urbesjudkii» ,  babcsapud 
Heraiiuhi  et  Quinlilianuin. 

Beneficii  loco.  Voce  loco  inserta  opus  Don  esse , 
scribendumqiie  benepcium ,  dixi  ad  capul  prxcedeiis. 
Dio,  lib.  LVin,  p.  m.  654:  Kae  t^v  ^wviv  Ttfxw/stav  Tt<Tt, 
^zoiTov&avaTov  sxttp^^Sfriac^  iTzoui.  £t  slc  alii. 

Bonain  morteiu,  Id  esi,  (acilem,  et  crucialus  careu- 
lem.  Plin.»  Lib.  ii,  ep.  uU.  :  Quousque  miserum  cru- 
cialisfquid  invideti»  oonainmorlemt  cui  mtatn  dare  non 
potesiisf.  Ijbiaddd  q^iae  habentCruierusetBucbaerus. 
P.  Syrus  ; 

Bona  roors  esl  homhn,  vitae  quse  tofHt  marla. 

IN  CAPUT.XXUL 

Censitoribus  ubiquediffusis.  Quae  de  ralioiie  census 
provincialis,  sive  censitionis,  dcque  cjus  ab  urbano 
censu  disci^iminey  comroenialus  suin,  aSerre  iion  si- 
nitf^linaiio.  Augusiuni  ei,iam  sic  descripsisse  pro- 
vinci.is  nemini  igiioiuiii.  Feceruni  et  poslea  Vespa- 
sianiis,  Constanliniis  ^losiius,  Accadiufi,  lusliniunus 
el  afii ,  uii  leges  diserte  Tioconl. 

Fora  omnia.  Sic  cinendavi ,  doclissimo  Cupero  ap- 
probanie.  In  Parisiensifiiit,  fora^om/ita. 

ipst  eontra  $e  torqMebwntur.  \A  est,  tormentis  iiiic 
adisebanlur,  ut  sc  ii,)sos  acciisareut  quasi,  et  conyii^i- 
ccrent.  Amat  LaciahliuS  intes  argutias.  S:c  InsL 
Div.,  \.  1,  c.  18  :  5e  ipio  mirior  aut  deformior;  c.  22  : 
Sedeuni  alios  falleret.seipsumtamen  non  fefelht ;  \.  ii, 
c.  l :  In  gratiam  tecnm  ipsos  reducere^  ne  te  tantopere 
despieiani ;  ibid.  ipti  etge  tibi  renuntianl,  Magis  eliam 
biic  fociuiH  ista,  L  iii,  c.  27  :  Tam  incerti  fuerunt, 
sibique  uBpe  contraricB  disserentes  ;  1.  v,  c.  2 :  Ipse 
odmsus  segraviscensor^  et  accusator  acerrimus  ;  L  vi. 
c.  6  :  El  gradus  per  quos  ascenderunt  amputant^  ne 
quis  illos  conlra  tafsos  possit  imitari ;  L  vii,  c.  %  : 
Sibi contraria;  sententm.  Similia  ctiam  alii ;  quos  iuler 
OviJius  arguie  : 

CoMni  te  solers,  UomiBmn  natura,  (bisfi ; 
El  niaiiumdamnisingeiiiosa  luis. 

Nec  noQ  ei  Ciccro  plane  simititer,  et  scque  in  re  ju- 
diciari:i.  Otat.  pio  Uoscio  Coinoedo,  C.  6  :  Qmd  lu^ 
Saturni^  qui  contra  hunc  venis,  existimas  aliler  ?  c.  13: 
Te  te,  inqnam  Famii,  ab  tuis  snbselUis  contra  te  teslem 
SHuitabo  ,  c.  14  :  Conlra  se  nuuquam  testimonium  di* 
eet.  Et  aUlu  sioxilia.  Esique  vocula  ro)i/;7i  in  jiidiciis 
usiiaiissima,  et  fonnulain  sapit.  Jul.  Capilolinus  iu 
Aht.  Pio,  c.  6  :  Contra  procuratores  suos  conquerentes 
Idfenter  audivit.  Ila  vetustiores  etiam  ssepc  ;  ut  cum 
Cieero  aii,  contra  alium  patronum  causam  defendere, 
contra  dispuiare^  et  siuiiiia. 

Quce  veteres  adversus  viclos.  Lcge  cuin  Baluzia  iii 
adiJetidiSt  quce  victoret  adversus  victos. 

Pro  capitibut  pendebantur.  Capitationem  non  rcje- 
cisse  veterc^  Romanos,  apiid  quos  capite  censi  pau< 
periores  fuere,  notum  est.  Conslaiitinus  solam  Ro- 
uianain  plebem  huic  tributo  exemit.yide  Franciscum 
Balduinmnde  Legibus  Conslantiniy  M.  p.  ni.  (54. 


A  Nec  mori  tftUm  gratis.  AUudit  ad  provetbtum  zav 
«iro  vex/joO  fipst,  quod  babes  apiid  Arislolelcni  Itlie- 
lor.,  %.  u,  e.  (x,  ai.  14. 

Aiquin  komo  imphis.  Alii  mallont  ubiqueseparntim 
scribcre,  at  quln,  Vide  Brissoiuuni  in  Parergi&,  aut 
Isofum  ad  Lactantium,  1. 1,  c  4.  Idein  Laciantius, 
I.  IV,  c.  \%  :  Alquin  prophela  utrotque  adventut  e^ 
paueit  verbit  comprehendit.  Sic  codex  Frauc.  Peniae, 
teste  Servatio  Gallaeo.  Uagis  nccessaria  est  correetio* 
1.  V,  c.  ^^  ubi  liufie  legitur  :  Mque  fieri  non  potett^ 
utiptiqui  errant  in  omni  vita,  et  in  religione  fallanlur. 
Ubi  lcgenduitt  foriasse,  nonet  in  religione  fAllantur. 
Nisi  ex  testigiis  libri  Bononiensis,  qui  pro  or^iie  ha* 
bet  alquin^  scribenduin«  At  fieri  non  poiesl^  qjuin  ipsi^ 
qm  errant  in  omni  vila,  et  in  religione  fallantur,  Sen- 
sus  uiique  esi,  nec  religionis  iter  rectum  tenerc 
posse,  quos  per  omnem  viiam  error  ngil.  Porro  cuin 
Sta(Ti»/)Tty.w>  liic  Irndiicaiiir  lyraunus,  vero.vimile  cst, 
non  hominem  impium^  scd   pmm  illum  dictum,  per 

H  ironi  im.  Nolnm  eniin  est,  pio  inisericordibus  ank 
propensis  iila  a^ie  pios  dictos  principes,  ut  In  Ulo 
Claudiani : 

Sis  pius  in  nrimis ;  nam  cum  vlnc^mur  in  omnf 
Muncre,  sola  deos  aequat  dememiar  nobis. 

Quo  de  modo  loqiiendi  videndu.s  Au$!u>tinus  de  Civ. 
Dei,  L  1.  c.  i,  el  ex  recentioribas  S»alij»er.  ad  Au- 
soniiim.  Siuiilis  ironia  apud  Terent.  Atidr.,  5,  ^,  o 
Chreme  pi^tatem  gnaii. 

Addc  hominem  mitericordem.LnQt,,  Div.  Inst.,  L  i, 
c.  ii  :  Tam  barbarotf  tam  immanet  fuitte  h&minet^ 
ut  parriddiwn  tuum  tacrificiuni  v$earent,Oc.^  Lv,  ep. 
i\  :  Hominem  gravetn  et  civem  egregium,  Plunt  vidft 
apudGronov.  ad  Sen.  Cons.  .Marc,  cap.  9l 

lia^  dum  eavit.  Keciius  cavel  ;  sequitur  enim  aai^- 
terfugiat. 

Contra  omne  jut  humanitatit.  Lact.,Div.  Inst.,  L  T, 
c.  19  :  In  iitne  mata  mnnt  est,  qiti  contrajut  humani- 
iaiit^  conira  fat  omne  iacerantur !  c.  2i  :  Nec  alienum 
C  quicquam  concupitcilf  ne  qucm  contrajut  humaniiatit 
imdai  oratio.  De  jure  eodem  agit  pluribus  l.vi,  c.  iU 
ctiO. 

LN  CAPUT  XXIV. 

Judicium  Dei.  Videtur  in  meiiic  habnisse  ntiK^ 
II  Machub.,  ix,  v.  4 :  Coelesti  eumjudiclo  perurcjente  ; 
el  V.  IS  :  Supervenerat  enim  in  eum  justum  Dei  jti- 
dicium, 

Res  eius  dilabi  ac  ftueie.  Ucs^icil  notum  illud  Yir- 
gilii,  ^n.  it  : 

Ex  itto  fluere  et  retre  sublapsa  referrl 
Spes  Dwiaiiii. 

S(epe  in  insidiit.  Deleretur  forsitan  rectius  to  in. 

Det  manus  homineni  protegebat,  Lact.,  1.  ii,  c.  15  : 
Quot  Dei  manus  potens  et  excelsa  protegit. 

tnipso  cardine.  Sic  Iiist.  Div.,  I.  ii,  c.  8  :  Hic  est 
ergocardoreruni ;  hicvertuntur  omuia,  Simililcr,  I.  ni, 
.-^  c.  7,  et  de  Ira  Dei,  c.  6. 

^  Ctim  jam  diu  necnre.  Negare  Baluziiis  curis  scctin- 
dis  recle  ciuendavit.  Ac  rorsan  pricterca  pro  rff«, 
scribcndiim  diutitis. 

Dedit  illi  sigillum.  Sigillum,  prxceplum,  epistola, 
diploma,  lilterse  ipsae  sigillo  inunilx,  ut  Btdla^  di- 
ploma  bulla  soa  insiructum.  GIoss.  Gr.  Lal.  cruv- 
Onfta,  tigillum  ,  eveetio.  Haec  et  plura  Carolus  Dti 
Fresne,  vir  barum  litteraruni  eximie  gnarus.  Nec 
diffiicndum  est,  diplomala  ,  quibus  cursus  dabalur 
publictis.Augusti  temporeeiproximorum  principum, 
ab  imperaiore  ipso,  aut  proconsulum  praisidumve 
aliquo  subnotala  fuisse.  Aliquo  tamen  xvo  losseras 
taiitum  fuisse  cerlas,  cum  sigillo  principis,  non  mnle 
videlur  stntuisse  Biid^Tus ;  in  cujus  seuteiiliam  in- 
clinare  se  fassus  csl  Sclieflerus  nostor,  vir  in  juvnn- 
dis  littcris,  dum  vita  et  vires  erani,  inclefossi  laboris, 
libro  priore  de  Vebiculari  re,  c  18.  p.  264.  synthema 
vocat  llieroiiymus,  epistola  ad  Julianum.  Jam  demisso^ 
iiiquit,  sijnthemate^  equus  publicui^sternebatur,  et  m- 


41S 


JOANNIS  COLUMDI 


416 


bilem  juvenem  punicea  indutum  luniea  ballhent  amhie- 
bat.  £t»v6)3U6(Ta  etinm  a  Potyhio  memoraia  (quaiiqtiaiii 
lisDC  ab  islis  haud  dubie  diversa)  $ecreta$  notat,  per 
quat  mandata  mittentit  vera  ette  cognotcerentury  vo- 
cai  Livius.  Adde  Lips.  ad  Tac.  Annal.  13.  c.  !2,Ca- 
saub.  ad  iEneam  Tacticuiii,  Salmas.  ad  Jul.  Capilol. 
Pertinac,  c.  \ .  Nec  absurde  qiiis  dixerit ,  in  his 
coinpaniisse  notarum  geiius,  qu:c  st^/a  dicuntur  a  Ju- 
stiniano  imperatore,  quibiis  iitebaiitur  oiQ^ioyjBa^ot, 
sive  rax^jBa^e.  Nam  hos,  qui  \\&c  ttgla  illa  intel- 
lexerc  singulares  litteras,  de  qiiibus  Val.  Probiis, 
rcfellit  Nicolaus  llensius,  vir  illustris,in  epistola  ad 
Socerum  meiim,  TovjxaxajBiTiQv,  jam  olim  ab  hoc  me- 
cuin  benigne  communicaia,  quac,  si  res  fiii.sset  meac 
spontis,  jaindudum  donaiaforeipuhlicx  liicl.  Quod  et 
de  aliis  non  paticis  dicuim  velim,  qiix*  nutic  iu  scri- 
uiis  B.  Soceri  delitescunt,  ine  quidcin  prorsus  iio- 
lenie  et  iovito. 

Rcquiem  vit<e  ^  ticut  optabat,  FJ<'gaiitissima  cjiis 
verba  refert  aucior  Puliiiu!  Meirophaiiis  ct  Mexandri 
apud  Photium  :  NOv  6  &avaToc  fioi  t^c  K^vs  iQ^vTtpo^  , 
ftiytOTOv  cvTa^iov  "kuCinni  t/Iv  otjv  riysiiwiKVt  vti  fAOu. 
t6  yap  xaTaX(7i:c(v  iizi  yng  ^o-i^ia ,  Ta  xgt^ww^^v  3a- 
xpua  nsptiuf^ai  SuvafACvov,  xac  or^o^ac  t6v  a^ixov  ^^ovov  , 
ov  MaSejxtav6;  ov  Irr/it  xora  twv  yptTrtxaCiv  TraXaftw/xc- 
vo?  To8ij  iiot  Tijv  fxaxaoiav  diSuo-c  Aio$cv. 

Deo  tuo  reddere.  Deotuo  ut  redderet,  forsan  Concin- 
nius. 

Sancice  religionit  res(t<ti/(S.Stcrecteemendari  puto, 
cum  in  Parisiensi  sit  rettituta.  Sic  iiifra,  c.  48,  hujut 
benevolentio!  notlras  tanctio,  Utilur  aetas  ea  Ireqiientis- 
siine  etiani  hoc  inodo.  Posset  tamen  (si  cui  hroviias 
hapc  non  satis  placent)  legi,  hcecjuit  prima  ^nt  tan' 
ctio^  tanctitat  reHgiont  retiUuta,  Cic. ,  i  de  mt.  deo- 
rum,  c.  4  :  Sanciitat  ett  tcientia  colendorum  deorum ; 
1.  II,  c.  2  :  Deorum  cuUut  ei  relitjionum  tanctitatet, 
itidein  conjiinxit.  Iinnio  Lactaiiiius  ipsc  similiier  ini- 
tio  divinarum  Insl.  :  Per  quem  rebut  humanit  juttitia 
et  tanctitat  rettituta  etl.  Kideiii  tancta  religlOt  homo 
tancium  animat ,  tancias  litteroi  et  siinilia,  satis  cre- 
hra. 

IN  C\PUT  XXV. 

Laureata  imago  ejut.  Miiltiplex  fuit  laureatarum^ 
seu,  ut  postea  dicelMiniur,  tauratarum  usus :  scd  prx- 
cipuiis  in  iniperaloruin  iiiauguraiionihus.Slatiineniin 
atque  aiigiistam  erant  adepti  digiiilatem,  miitebanltir 
in  provincijs  eoriim  slatuas,  in  signum  adeptx  di- 
guiiatis,  et  ut  a  populis  exciperentur.Philosiorgius, 
I.  XII,  c.  10  :  A(  d<  ToO  Kcuvo-avTtvoO  ttxovtf ,  uf  t^o;*  ^v 
roig  uprt  TraptXOoOo-cv  ttf  ^o-cXttov  7roaTTt(v ,  ava7rt|!A- 
Trovra^  npog  tqv  ta»av.  H:ec  fere  et  plura  iii  eumdein 
sensuiii  Ducange  in  doctissiino  glossario ,  qiiibus 
pluscula  addi  possent  ex  aliis,  si  foret  opus.  Vide 
infra  ad  c.  42. 

Turbatw  rationet  ejut.  Rationibus  turbatis  scu  con- 
tuibaiis, opponuntur  iiquidxel  expediUe.  Sic  turbare 
centum^  turbare  peregrinat  deticiat^  apud  Petroiiiuin  ; 
de  quibiis  vide  Gionov.  Observ.  5,  11.  Nisi  inavis 
hasc  ad  turhatas  agrorum  rationet  referre,  de  quibiis 
agraria^  roi  scriptores,  et  ad  eos  Rigallius  ei  Goe- 
sius,  viri  doctissimi. 

Sed  illud  excogitavit.  Lacianlius  de  Opif.  Dei,  c.  5  : 
Quid  enim  excogitabit  ?  quid  faciet  ?  quid  molietur  ? 

IN  CAPUT  XXYI. 

Orbem  terra  devorare.  Interprcs  Esaix  velus,  cap. 
24,  V.  6  :  Propter  hoc  mtUedictio  vorabit  terram.  La- 
ciant.,  VII,  c.  IG  :  Ditptrdent  omnia^  et  comminuent^ 
et  devorabunt.  Alque  sic  ctiani  Gpitonics,  c.  11,  bis 
l04|uilur,  ul  nunc  vetustiores  omittam. 

Detcriberent  ptebem.  Lactant.,  Inst.  I.  i,  c.  22  : 
Deot  per  familiat  detcripnt.  Usitatissimum  vcrbum  de 
censu,  aul  censiiione ;  quomodo  et  apud  Grxcos, 
cmcnfpafii  et  ocKoypifsCit. 

Opportunitatem  nacti.  Naneii^  quod  est  in  edilione 
Parisicnsi,  nolloni  iiiutatum.  Atque  sic  in  Livio  do- 


A  ctiores  scribi  ciiravere,  Sine  arbilrit  Mericum  nan- 
ctut,  I.  XXV,  c.  50.  Coss.l',  nanctut,  Bpo^iuvo;.  U 
veteribus  libris  coinparet  cliain  apiid  alios. 

Nimium  territut.  LMmium,  id  est,  vatde  ayov.  Iiist. 
Div.,  I.  V,  c.  10  :  Si  nimium  pii  fuerinl;  de  Opif.  Dei, 
C.  9  :  Si  atiquid  nimit  propiut  admoveat ;  nbi  legen- 
dum,7ttmto  propiut.  Sic  Liv.  i  :  Nimio  p/iu,  quam  ta- 
litlutum  ettet  accolit.  Ilorat. 

£t  tollens  vacuum  nliuio  plus  gloria  verticem.i 

Nimio  tatiut ,  dixit  Plaulus ,  aliiS(|ue  non  dissimi* 
lia. 

Quwrebal  quatenut.  Quatenut,  illo  ORVo,  sa^pius  nn- 
tal  quomodo.  Lact.  Div.  Instit.  I.  i ,  cap.  21  :  hidit 
JEggpliatacra  tunl,  qualenut  filium  parvulum  tel  per- 
diderily  vet  inveneril;  I.  iv,  c.  27  :  Sciet  quividerit, 
quatenut  abjurati  per  Chritlum  de  corporibut  fu^ant; 
lib.  VII,  c.  G  :  Qualenutf  aut  quamobrem  hominct  pro- 
creaii. 
n  Se  a  periculo  impendente  mnniret.  Laci.  Epilotiu, 
c.  6:  Severittimit  legibut  vita  notira  munilur;  deOpif. 
Dci,  cap.  4  :  Ul  advertut  noceniia  fragititatem  tuam 
muniret;  cap.  \0  :  Ut  ocuti  munitioret  essenl  abinjH- 
ria. 

Severut  interim  vadit.  Orsiiio  haeceleganti»  Firmiani 
nosiri  miniis  respondere  videiur,  Severut  vadii^  et  ad 
murot  accedil.  Arbitror  scribendiim  :  Severut  intcrim 
italiam  invadit.  Nec  oflficit,  paiilo  post  has  voces  re- 
peti,  nimirum  capiie  proxiuio.  Videmus  enim  La- 
ctantium  frefpieniare  consuelas  verboruin  formuUs, 
duntaxat  ubi  hoc  slne  legentium  taedio  fieri  posse  vi- 
debatur. 

Vettemque  et  purpuram.  An  est  cv  d(a  dt>o(v  T  Cre- 
diderim  potius,  et  inieriorem  vestem,  et  exieriorem 
inielligi,  cum  in  utraque  majestaiis  imperatorix  ali- 
qiia  extilerint  iiisigiiia. 

Ab  hoc  capiie  tuot  perteqm. Verbsi  hxc  mutila  quor- 
suin  spectent ,  difllcile  pronuiitiatu  fatentur  eliam 
viri  dociissiini.  Suspicor  leviter  dicere  auciorem 
C  hujus  scripti,  Max.  ualerium  a  Severo  suos  persc- 
quendi  fecisse  initiiim ,  sive  caput  pro  hominc,  sive 
pro  initio  accipias.  Ita  Ovid. : 

Hanc  ego  suspiciens,  et  ab  bac  Capitolia  cemens. 

Curl.,  I.  V,  c.  2  :  Pott  hot  Antigonut^  et  ab  eo  Lgn- 
eettet  Amyntat  fuit.  Florus,  I.  iii,  c.  18  :  Ut  victrix 
Asice  Europoique  a  Corfinio  Roma  peteretur.  Et  sic  alil 
iion  raro. 

IN  CAPUT  XXYII. 

Urbe  munita^  et  rebut  coeptit  inimicis.  Mihi  videtiir 
fiiisse,  urbe  munita,  et  rebut  coeptit  inimica  reddita, 
betlum  diligenter  inttruent^  in  Gatiiam  proficitcitur. 
Rebut  cceptit,  a  Severo  puta,ac  occiso  illo  a  Galerio : 
his  rebus,  id  est,  rnolitioiiibus  inimicam  url)em  red- 
didit.  instruere  certamen  habes  etiam  apud  Lactan- 
tium,  I.  VI,  c.  22. 

Dimistitque  anindt,  Aptius,  ut  puto,  demitiit. 
Q     Promittit  ingentibut  feiix  animug.  Scribendoin  cst 
ciiin  Baluzio  :  Donec  promittit  ingentibut  flexitanimot 
eorum  ;  aut ,  quod  ego  malim ,  donec  protnistit  ingen- 
tibtu  fiexit  anmiit  quopumdnm\  retro  tigna  convertit. 

Sed  Dacium.  Iti  Parisieusi  ediliane  fuil  Dacitcnm^ 
qiiod  non  temere  Yeliin  mutaluni.  Nam  Daciuot^  pro 
Dacis,  liabes  eiiam  apiid  Yopi^cuni  in  Aureliano, 
c.  38  extremo ;  quomodo  eoset  Hunnitcos^  Teotiscoss 
Mauritcott  dixisse  docet  Salmasius. 

IN  CAPUT  XXVIIL 

Maxtmianut  alter.  Herculius,  qui  ut  snpra,  c.  26, 
diciuin,  resumptum  iuiperium  conimutichabebalcutu 
Maxentio  niio. 

Principem  calamilatum.  Sic  princeps  reltgioniim  iit- 
pster,  Div.  Iitsiit.  1. 1,  c.  21  el  ibideiii,  prindpet  in- 
teltigendi  divina  cureJet;  pythagorici^  ttoici,  peri' 
patetici^  principet  onmit  ditciplinee,  I.  ir,  c.  8. 

Quat  respublica  sustineret.  Div.   Inst.  I.  yi  ,  c.  8  : 


417 


NOTiE  IN  IJB.  DE  MOUTIBUS  PERSEClJT.  CAP.  XXXI. 

7: 

Cum  digno  digDa  fuisse  ferar. 


418 


Propter  qna  tanti  sH,  ct  voluplates  onuttere,  el  mala  A  apud  Tibullum,  I.  iv,  eleg 
omma  sustinere ;  c.  18  :  Sustineamus  invieem^  ei  maia 
hnjus  viue  mutuis  adjumenlis  perferamus. 


IN  CAPUT  XXIX. 

Obi  aliquanlutum  moratus  est^  profeclus.  Dislingiic, 
v6i  aliguantulum  moratus  est  profectus...  aut  profe- 
elus  est  ad  hostem  filti  sui...  Iiifra,  substiluto  in  Severi 
locum  puto  scriptum  fuisse,  non  loco ;  quatiqiiam  noa 
immemor,  oxempla  repenri  etiam  alterius. 

Quod  ante  non  fecerai.  t6  ante  accipit  Antonius  Pa- 
giosDi$sertaUnneHypot.,p.  ^5,(leienipore,  quo  Se- 
venim  Augiislum,  vcl  Liciniiim  Cacsarem  reniintiavit. 
Ego  motus  auctoritale  eoruiii,  qusc  allegavii  pro  se 
amplissimus  Cuperus,  Licinium  noii  piito  sic  decla- 
ratiim  Caesarem,  ul  pleiic  adoptains  essct  iii  proxi- 
mam  spem  imperii.  Qiiod  lamcn  ab  Aurelio  Viciore 
Schotii,  c.  40,  et  aiiclore  ignoto  de  Vita  Conslantii 
Chlori,  ejiisque  lilii  Conslanlini  Magni,  dicatur  a  Ga- 


Qua  manifesio  fadnuiteneretur.  Quid  sit  manifesto 
/eitm,  juriscoiisuliidocent.  Vide  Brissonium  ei  allos. 

Hxvrel  manifestarius  homicida.  Lact.,  I.  i,  c.  7  : 
Quasi  subductis  el  consumptis  omuibus  viis,  subsislill 
hwrei,  deficii.  Gloss»  veleres,  lusreo^  oiirrouou,  tveyo- 
uai.  Manifeslarius  fur  occurrit  apud  Piautuin  in  Au- 
lularia  et  Trinummo.  Posteriores  manifestum  dicere 
malebant ;  graeci,  inavroft^pto. 

Vigintiannomm  vota,  Coiilfa  Norisium  docet  Anio- 
nius  Pagius,  Disseruiione  Hypat.,  p.  157,  non  aniici- 
passe  Maximianum  vicennalia  su.i,  sed  legitimo  tem- 
pore  celebrassel:  quippe  qui  bieniiio  Cajsar  aniequam 
gusiiis  fueritnuncnpaius.  Ipsc  videatur. 

Morte  fimvit.  Admodum  conscnianea  his  habeiit 
cum  alii,  tum  Zonaras  praecipue  ;  adeo  ut  ea  quoqiic, 
quibus  factum  putat  ille,  ut  dissenserinl  inler  se  an- 


lcrio  Caesar  factus,  id  lale  esse  auguror,  quale  quod  dc      Uquiores,  vera  esse  pai'eat,  et  ex  liac  lam  luculenia 
*"^*'!"'"^*"?/^^i^^^^^  mullo  evadant  clariora.  Scd  ea 


m»  nomen  ex  parle  muiaverat,  aliquein  scilicel  illi 
gradum  factum  per  faventem  adeo  Galerium,  uoii  ia 
toturo  Cxsarem  declaratum. 

Sic  utto  lempore  sex  fuerunt.  Unde  colligerc  ticct, 
Diocletiamim ,  seu  Dioclem,  iis  non  acceiisendum 
esse;  quam  lamen  Antonius  Pagius  auluinat,  ideo  ab 
Aurclio  Victore  dici  tenuisse  iinperium  viginti  quin- 
qoeanDis,  quia  hoc  qiioque  anno  publicis  interfuc- 
rit  consiliis,  id  quod  cx  lioc  salis  iiqiieat  loco.  Siiie 
eo  certe  sex  fueruiii,  iieiiipe  ut  eos  reccnscl  eiiam 
d.  Baluziiis,  Maximiaiius  llerculius,  Galerius  M  >xi- 
mianus,  Maximious,  Conslantinus,  Licinius.  Hercu- 
lius  tuiic  equidem  bona  fide  non  imperabat :  hunc 
lamen  potius,  quam  Dioclem  numerum  isiiim  implerc 
erediderim. 

Pluttus  maUe  contagionis  ac  sceleris.  IIoc  genus  lo  • 
qnendi  in  sacris  extraneisque  scriptis  freqiiens  csl. 
Sic.  Jos. ,  VII,  dicilur  Isracl  annlhemate  pollutus,  et 
Acban  scelere  contiminatus.  Ineipiabili  scclere  conia-  C 
mifiari  atque  distringi  dixit  Lactanliiis,  I.  v,  c.  I,  et 
£|Nt.  c.  6.  Paiilo  aliter  Salomo.,  Prov.  v,  c.  i2 : 
Iniquitates  sua  capiuiit  impium,  et  funibus  peccatorum 
suorum  constringitur.  Quod  Grxci  |ierelcgaiitcr  na- 
ptmiuat  avdpoc  dr/jBtuovo-c  ,  (Ttipcdg  ^i  T6>v  tauToO 
eucaATtwv  ao^tryfTai.  Addc  Saluidsium  ad  Solin.,  p. 
Wi. 

Cumexercitu  revolat.  Lact.,  Div.  Inst.  I.  u,  c.  12: 
Donec  emissa  corporis  claustro^  ad  sedem  suam  re^ 
tolet. 

Audil  scelera  qua  fecit.  Eleganter  de  obnoxio.  Sic 
1.  V  Div.  InsL,  c.  19:  Audii  qum  illi  Deus  comnmt' 
twr. 

IN  CAPUT  XXX. 

Vocat  fUiam  Faustam,  Cujiis  imaginem  in  numi.c- 
mate  luibes  apud  illuslrissimum  Spanhemium  de  Usu 
et  Pnest.  Num.  p.  639.  Obiit  h:€C  posiea  baliico  sii- 
pra  modum  calefacto.  quod  mariti  jussu  fuctum  crimi-  j) 
iiaii  siint  p^gani.  Sed  hoc  non  immerlto  suspectum 
habet  clarissimus  Cellarius  in  Noiis  ad  Eutrop.  I.  x, 
c.  4,  Nom.  13.  Amata  vero  pliirimum  fausta  illa,  ut 
Tacilus  vocai,  nomina,  non  in  viris  niodo,  sed  et 
fceminb.  Iliiic  Felicitas,  Fausia,Faustina,  Faustilla, 
Fortuna,  Felicissima,  Tyche,  Callityche,  Prorutura, 
et  alia  jam  ante  ab  insijznibiis  virisrecensita. 

Digmorem  virum  pollicetur.  Noii  male  prorsus  hoc 
dehoDonim  dignitate  acceperis.  Sic  Lact.,  iii,  11  : 
At  nikii  virtnie  pulchrius^  nihii  sapientia  dignius  iit- 
^emri  poiest.  Usnardus  in  Marlyrologio  :  Sepuliusque 
est  ad  Ecciesiam,  ubi  fuerat  dignus  minister  constitu- 
tus.  Et  sic  eum  alii,  tum  ecclesiastici  frequentissime. 
lo  nosut)  qiioque  scrmone  vcteres  similiter,  ut  et 
ftex  Birgerus,  qui  i|i  Pnvfatione  Legum  Uplandica- 
nnn,  archiepiscopum  clegaiiier  vocat  Baerdogan 
Verra,  In  hoc  tamen  Lactantii  loco  rectius  fortasso 
liignum  intorpretabimur  hac  condition^  conjugii :  u( 


.  .    _  ,. liuc  af. 

ferre  niniisforet  prolixum  negotium. 

IN  CAPUT  XXXI.   ' 

De  agendis  et  ipu  viceiwalibus.  Non  quod  Galerio 
tiim  adesset  eorum  tcmpus  :  sed  quod  apparatu  sibi 
ad  ea  plurium  aiinorum  opiis  essc  imperaiorcs  puia- 
reiil.  Adi  luiidatuiii  modo  Aul.  Pagium,  diligenler 
hoc  argumenlum  exequentem  .  Diss.  Ilyp.,  p.  188. 
Egregium  hiinc  locuui  esse  ad  osiendendam  impen- 
saruiii  magnitudinem,  quas  occasione  istiusmodi  fa- 
ciebaiit,  docet  idem,  p.  247. 

fltti  jflMirfttrffim.  In  lacunula  hac  arbilror  deesse, 
ut  diis  suis,  nempe  redderet  qua;  promiserat ;  quae 
verba  mox  sequuiitur. 

Securim  alteram  afjlixit.  Securum  alterum  legendum 
puiat  vlr  doctissinius ,  imperaiorcm  nempe  ;  quod 
assequi  mc  noii  fateor,  cuin  hic  non  de  imperatore 
Diocletiano,  sed  de  provinciis  agaiur.  Nec  mihi  du- 
bium,  quiit  Ciceronis  illiid  pro  Cn.  Plancio  respexc- 
rit,  c.  29 :  Quam  enim  ilU  iudices  graviorem  potue- 
runt  reipubUca:  infligere  securim^  quam  cum  illum  e 
civitate  ejecerunt,  qui  prator  finitimo,  consui  domestico 
bello  rempublicam  /i6frarai  ?  Prxterea  licet  usitatius 
inulto  sii  qimd  nuiic  editum  esl,  niallom  tamen  ex 
isiius  xvi  consuetudine  retenlum  fuisset,  quod  est  in 
ediiione  Gallica,  securem,  Sic  enim  eiiain  Pnidenlius 
in  passioiie  inariyris  Prudentii,  v.  528 : 

Adcon*  securem  pnblicam 
MoIIis  relundil  leniias  ? 

Etiam  Ammianusjib.xxx,  p.  in.  i50  :  Papirius  eur- 
sor  ea  iempestaie  dictalor  tecurem  prr  tictoretn  expe^ 
diri;.,.  jussit.  Sed  talla  nostris  adolescentibus  non 
sunt  imiianda ;  licet  eiiam  sitem  legalur  apud  Pru- 
dentium  et  Boeihium ,  cutetn  apud  Corn.  Celsum, 
imo  apud  Maronem  eilam  turrem,  si  Charisium  sequi- 
mur ,  et  alia  apud  alios. 

Exactio  eeiebrata  sit,  Optalus  Milevitanus,  lib.  iii  ; 
Si  quando  injudiciis  pubiicis  aiiqna  ceiebratasit  aciio; 
lib.  V.  Cmhi  videret  a  Filio  Dei  iantas  eeiebrari  virtu- 
tes ,  id  est,  lanla  divina;  potentlx  opera  edi ;  lih.  vii : 
Nuliumjudicium  celebratum  est :  sed  sententiiB  est  ope* 
ratus  effectus, 

Veniamnon  habentibuSf  nullas.  Lege  cum  Baluzio  ad 
umbilicum  voluminis  secundi  :  Venia  non  habentibus 
nuiia  abstinendi  multipUces  cruciatus;  aut  Veniaanon 
habeniibus^  quode|;omalim;  ut  sil  seiiHiis,  non  licuisse 
missis  ad  hoc  magistraiibus  abstiiiere  cruciaius  a  pro* 
Tincialibus ,  licet  non  haberent  qiiod  prseslarenl. 

Nuilas  arem  sine  exaciore.  Veieres  aliquaiidiu  fru- 
menta  habebant  in  areis ,  donec  extrita  et  piirgala 
reconderent  in  horrcis  et  apothecis.  Vide  scriptores 
Rei  Riisiicx.  Etiam  Liv.  I.  xxxiv ,  c.  9  :  iderat  forte 
tempus ,  ut  frumenium  in  areis  haberent. 

Quce  quam  toierabilia  sint.  Enienda  cum  Baluzio : 
Quanquam  intolerabile  sii  eripi  ab  ore  hominum  cibo% 


410 


JOANMIS  COI.tJMBt 


42ft 


labore  qucDsilos ;  u\b\  quod  ^tttfpsfos  xar'  ctpxcufTiifnf  vi-  A  txeunle,  vel  circUer  ^  eo  morbo  is  aflikttt*  est^  usque 


deaiiir  ferri  posse.  Simile,  <jUod  nd  figuraiu  Druiioiiis, 
csi  illiid  Laclanlii,  iib.  v,  c.  9  :  Hoc  vero  inenarrabile 
esi ,  qtiad  fii  adversus  eo% ,  qm  majiefacere  mesciunt ; 
ifaod  ad  seiiteiiiiam  v«ro,  iUod  Livii ,  lib.  «n,  c.  45: 
Uwc  amanquam  sint  ^avia  atque  actrba ,  forluna  ves- 
Ira  vahi*  suadeL, 

O  demmuiswne,  Hie  locns  ^Ucrttni  rievocat  inihi  in 
Hieinorain,  i|iii  nvne  apiid  Lacianiinm  hnud  dirbie 
eornifitss  exstai.  Viddicei  Oiv.  Instii.  lib.  v ,  c.  40  : 
Quid  esse  potest  liac  pietate  demeniius ;  iquam  m&rtuis 
HwHanas  viciimas  inmiolare ,  et  ignem  cruore  haminwn 
lamquam  oleo  pascere  ?  Hic  pieiati  primum  dementia 
male  oppoiiiuir;  dcin  erflciuiit  hx  dnic  voces,  hac  pie- 
iau^  ui  sequeng  meinhrum ,  quam  morluis  humanas, 
eic.  non  babeat  cui  apte  possit  respondere.  Servatios 
Gallxns  tcstatur,  avre  toO  dementius  iii  uno  codice  ve- 
tuslo  legi  inden^emius ;  unde  vermn  iociionem  hane 
essecolligo:  Quid  esse  potest  hac  pietaie  inclementiusf 


ad  anni  sequentis  finem,  ae  initium  anni  514,  qvo  post 
kalendas  martias^  ae  tribuniiiam  poiestalem  vicesimani 
susceptam  ( vide  cdicXi ,  Quod  mfra  babes  c^pUe 
proximo,  liiscripttonem,  npiid  Enseb.  lib.  viii,  c.  17 
ficcl.  iiist.),  MciumiiiClmstianorumgraiiamemkh^et 
j)ost  kal.  ntaias  ejusdem  aHni,  cum  futura  essent  Viceth- 
natia  kal,  martm  anni  512  miseram  efiavit  mimam, 
flicc  et  pUira  Aat.  Pagius  Diss.  Hypai.  p.  459,  ^eiu 
in  hoc  puto  seqiiendum. 

Percu$sit  eum  Deus  insanabUi  plaga,  In  aiiiaio  hn- 
Imit  illud  H  Maccliab. c.  9.  v.  biSed  qui  universa res- 
pieity  Dominus  Deus  Isrnet,  percussit  eum  insanabiti  cl 
invisibili  ptaga,  Sie  de  Herode  Eusebius  et  Nicepbo- 
TUS  :  BtTo^arog  «Otov  xorTaXa6oOo'oe  ^xoo-ti?,  sh  ^«^otn^ 
(TJviiXaffev.  Atque  hoc  pronuntiaruiil  Herodi ,  qui  ah 
eo  de  morbo  consiilcltaniur  :  noevyiv  toO  iroXkov  xat 
dva-ors6o0c  (dfle  particulam  xac  cum  Nicephoro  ci 
aliquot  libris,  t6  iro/.v  Suoro-eg^^ ,  nmlla  impiefas)  ratmrj 


quid  dmentius.quam  mortuis  hnmanas  vietitnas  imtno^  ^  slanparrefTBui  o  Oibg  {  vide  an  fiiorit,  t6v  6f6v )  irapa 
lare ,  et  ignem  truore  hominum  tamquam  oleo  pmeere  ?  ^'  toO  jBaa-iXsoic ;  Ifanc  multiptids  hnpietatis  pemam 
iii  lioc  vclit,  nihil  inclemeiitius ,  adeoqoe  nihll  Deum  a  rege  expoacere.  Docent  lioc  exen^la  pla- 
itinea,  qiii  pium  sc  jaciavit,.indigiiius  (nam  et  cle-  rima,  solemnem  h.mc  e>6e,nut  imnianis  sacriiegii  et 
menlia  pictas  dicin,  uii  prius  esl  ostensum),  quam  impictaiis,  aui  :iIionim  ati-ociitm  scch-rum  poBiiam. 
cnedere  el^xtirerccrudeliterlnnoxioshomines;  nihil  -  Aliquot  egu  nuiic  reslinans  iTcitabo.  Phcreilma,  plus 
inconvcnieiviiiisduci  periioel  pnidenti,  qiinm  credere      qoam  fosmina  in  exigeiidis  ab  hostibus  suppliciis,  viva 


moriMos  pasci  ciuore  hmnano.  Judicent  alii ,  siccme 
scripti?(se  videri  poseit  iLattanttuB. 

Bonis  suis  evorsus.  Gtceronem  imit^ur,  qoi  ei  ipse 
similiier  didi ,  everteire  quempiam  honis ,  ottt  fortunk 
««}«,  ut  ab  atiis  est  Annotaium. 

IN  CAPUT  XXXII. 

Mittit  tngoad  eusn^siBpt  legatos.  Gfaleriut  nempc 
ad  Maximinum.  Vide  Eusebium  lib.  vm,  c.  45,  eiijus 
verba  aitulere  jam  alii  conrpiores. 

Pr<Bwripti9ne  temporis.  Quod  purpurtm  diu  ante 
Liciiiium  «mnpsissei  Maxiimous. 

Victus  coniumacitt.  Miror  Antonium  Psgimn  lixc 


in  vermes  efl^rhuii,  ieste  fierodoio ,  libro  quario  in 
Hne.  Mierecydes  Syrus ,  tinguae  adversum  deos  in- 
contineniissifflte  impurissimxque ,  i|uam  foBde  pcrie- 
Ht ,  seu  pcdiculis ,  seu  serpentibns  e  oorpore  iiis^ 
enaiis,  narr:ibit  ^lianus  Yar.  Hist.  1.  iv,  c.  28 ,  ci 
Plin.  vti,  54.Sulla,  homo  crodeliiatis  noiisslmne, 
phrhrriasi  periit,  mi  tradit  Plutarchvs;  eodenit|uc 
Morbo  Emius ,  servus  prsestigluior ,  dira  fex  alrods 
«ervorum  in  Siciliahelliadversum  domiiios  Romanos. 
Heiodem  magnum,  de  qiio  coepi  diccre ,  T^oOrt  nrpo-j 
fksyfimvi^  xat  ou^oiou  ^nt^m  OTtwXwaf  yfw^kra,  plaiiC 
gemiiia  his  G:ilerii  malis,  e  niedio  ahsiiilere ;  dc  i|ui- 
biis  Ensebius ,  ei  vetusiior  eo  Josephus,  adeundi.  Oc- 
dc  Maximino  Daia ,  sive  Daia ,  accipBre ,  cum  sories  C  cuhiiii  ct  iiepos  ejus  Agrippa  entw^woepwrof ,  qtii  ct 


^«rl>orimi  et  ree  ipsa  docf^ai,  inteHlgendnm  esse  Ga- 
Jertna.  OnonMdo  enim  Galerius,  imperiitor  jmn  ve- 
ieranus^  «onUuoax  diceretMr  in  novitium  Daiam? 
Geuiiimacia  inrerioris  ttli({ne€si  in  «ftpertorcre.  Dein 
Bsmse  meiilis  nihil  fuissei  in  Maximiiio  Daia,  si  vivo 
<^aierio  G^esaram  iiomea  loilerc ,  ei  uiius  omnia  suo 
'OriiiiratiiUirbare  verii»,  quaaiadminisirafeteniassei. 
At  Pagius  iDsiat :  Quul  ergo  itebat  de  Maximino? 
Huncciiie  Galerius  dejecilgradii  omni?  Primum  rcs- 
pondere  posscm ,  non  eum  noniinatum  in  pra^sentia, 
quippe  Galerio  inimicum  jam  ,  penitusquc  Invisum  ; 
postmodiun  ejus  lieri  iia«ntienem,  rni»  ralie  jattiiion 
fiesset  non  habcri.  Oetn  si  uiiraris,  fmeteriinm  a 
4iSaierio  Uainm.,  quatiie  wa^is  nnnkfoor  ego,  a  Daia 
prmeritwn  Gateriuin  ?  an  ideo  iamen  potuii  eum  c 
lasiigto  siio  dejicere?  sed  ut  seKo  inogls  agum ,  opi- 
nor,  Uc  emisKttm  esse  a  dermitnnte  liilras-to  Maxi- 
mini    Daia:  nomeu,    scribeuthfmqMe,  Mamnitmn^ 


Spse  Herodesdicliis,  Act.  xn,  i5:  Ctaudius  Mertm' 
imnus  in  Cappadocia ,  cum  €hristianos  crudeliter  irmc- 
iasset,  solusque,  in  vratorio  suo  vastatus  peste^  nivus 
vermibusebullHsset :  Nemosciaty  inquii,  ne  spegsmdeani 
€hris$iani.  Pestea ,  cognito  errore  ^o ,  ifuod  tormemSis 
ijuosdam  a  pioposito  suo  excidere  fedsset ,  pene  Ctnris- 
tianus  decessit;  iiarralio  cstTcrtulliani,  Ub.  ad  Sca* 
pulam ,  c.  5,  \\b\  phira  videas  licet.  Caput  HamtictH 
Tum  Arriits  letro  correptus  niorbi  genere,  cum  ejtis 
foelorcin  nc  ips;c  quidem  cloaco;  fencnt ,  disraptis 
effusisque  intestinlK,  impuram  anlmam  ernciatus  est. 
Soor.  Schol.  flisi.  Eccl.  1.  i.  llis  aoccasendus  eiiam 
Julianiis,  Parabatae  aviiiiculus,  deqiio  vide  laiidHtos 
Baluzio.  Plures  dabitni,  PluUircbus  in  ViU  Sullae ; 
Helladius  apud  Photium,  p. '870,  edii.  Schotti;  et 
^obottus  ipse  in  noUs  ad  Aiu*.  Yictoris  gtdlam.  Plu- 
jres  iterum  S*m.  fiocbfiiriiis  6  datJii^w,  pari.  ii,  1.  iv, 
c.  18  lUeros.  Has  simUcsqiie  hisiorias  gravi  jucUcio 


Maxemiumy  et  Coustamtintim ,  filios  Augttsioruut.  Sic -.  preseqttiinr  B.  Uieronymusad  Ulud  Zachari»,  cap. 


ntique  omiiia  enini  plauissima,  liquoltilriKe  vei:e  hsoc 
fiaiuziom  tnterpjrelaium  esse  de  Galenko.  Firinaul  jie- 
f|«eiitU  :  Omnes ,  inquit  LaciaMtius,  quatuor  imperH- 
/oreiijiilia^fMUiMrari  .'Licifiittiiisctlicei.,  MuxiiuiAtim» 
Maxeiiiium  et  Gonstanlinum  :  oinnes  iios  quatnor 
^oiiunliasii  in))>erdlore6;  nain  de  ipso  Gaierio  qiii 
loi  annos  jam  iniperaverat ,  nemo.ambigclMi.  Spero 
iiccessuros  mihi  iu  hoc  diligentins  biec  expendeuies , 
teqoc  cumprimis ,  ampiisatme  eidocititfime  Cupere ; 
qitod  si  fiat ,  ialiques  disseiiiire  moleste  noo  (eram. 

FiUos  Augustormm.  Sic  apud  Julium  Ga^olliuun 
in  Vero,  cap.  3  :  NecaHud  «i  ^oHori^cemim  ad  nomen 
adjunemm  est ,  qtMMN  qiuod  Augusti  fiiims  esi  appel- 
iatms. 

iN  cAt»OT  xxxni. 

i«m  4eeimus4tcmtis  amus.  Annus  decmmii  octmns 
iiaterH  Mummani  cmpU  kakiidisnmrHis  emm  SOO :  tfuo 


xiv,  V.  ii  :  Tahescent  earne^  eorum^  elc.  Nos  auieiu 
diceiuus ,  inquii ,  omtkee  persecuiores  qui  afiixeruHt 
Ecclesiam  Dei,  ui  iaceamusde  futuris  cruciaiiimst  eliam 
in  prwsenti  smcnle  ret)episse  quat  (ecerint.  Legamms  ec^ 
cleaiasiicas  Mstorias ;  quid  Vaiertanm^  quia  Decisis^ 
quid  Dioctetiams ,  ^tuiil  Mamvnianus^  qmd  ^€Bmmmn& 
omnium  Maximimts^  ei  nuper  JulioHus^  passi  sint^  et 
tunc  rehus  probahimms  eliamiuxia  UUeram^  etiam  pro- 
phetim  veriialem  esse  completatn^  quod  comiehueriut 
carnes  eomm,  et  oculi  c^rniputrueritU.  Unum  his  nuoc 
addam  illud  B.  Grcg.  Naxiai«eni,  iiiveet.  11  :  ^^m^ 
ftcv  dio  Twv  dctn^wv  (miro  ernue  edtlio  Hervagii  habei 
fuac^y)  ^dbtovp,  awti  f>i]$£(C  oOx  wfeomiCf  Ttaiiruk»- 
T/Jojroyc  a)ikKg  irknjac  nxi  fMeoTeyetc,  otc  rtroiftwoLax  7^«- 
pcatknaias^  xol  Occvorouc  ov  rara  to  et«*66c  x^v«^ 
raCf  mX  rac  tv  outoi;  toi;  dctvocc  i^ctyopsxiott^  xou  ocvo- 
i^Touf  ^  ^CTKfMXziMC,  ruc  rs  d(  i[vccp«roi)y  fraaSc^ctc*  x«i 


431 


miM  IN  LIB.  D'Z  MORTfBlJS  !>ERSECUT.  CAP.  XXXIV. 


AH 


iJlcnt  mnlum,  Eo^Imiis,  I.  viii.  c.  16  ,  aii,  prinium  A 
fHissc  aposiemB.ddn  alcns  m  Imo  fii^tutosuin.  Pltira 
ipse. 

Ififtffd  s^<?ii}ir,  cttraKt.  Lati^iifidiorn  hxc  stint,  nis! 
scripseris,  IF«<Kd  s^eitf ,  frrfmf,  cimirtr.  Corn.  Gel- 
fos,  1.  ^i ,  €.  IS ,  nnm.  5,  ubi  dcparlium  islnmm  ma- 
•Hs  ImJHS  generis:  Si  medkamenta  fhicuntHr^  hk  ffuo- 
ifoe  scatpeUo ,  quidqukl  cormplHm  m  ^t^c ,  mt  nlhjHid 
ittlegri  secum  Irahal,  prcecidi  debet,  illud  quoque  teque 
perpetuum  est ,  actwo  eancro  mbitn  esse  adurendum, 
Adjice  ser|ueniia ,  ubi  de  inolu  ,  maiianteque  ex  eo 
sami^nine.  S.  Pacianus  In  Partrnesl  Prudentes  ittgri 
medicot  non  verentur,  ne  fn  occullis  qnidem  corporum 
pariibus^  etiam  secaturos,  eliam  perustitros,  Memini' 
mns  quosdmn  remota  cttam  et  vereatnda  corpo- 
rum  non  erubescenles ,  iu  ferro ,  et  cttuterio ,  ei  fjram- 
iima  illa  pulverismordacilate,  durasse.  Et  quantnmesl 
illnd  ,  quod  homines  prmtUemnt  ?  Peccator  ihnebit  ? 
peccator  embescei  perpetnmn  vitrnn  prarsenti  nudore 
mercarif  et  oferenti  nmnus  Ihmrno  valnera  mafe  iecta  ^ 
tnbducet  ?  Inleri«s  elinm  codem  simifi  sa*pius  uli-  • 
lur. 

Cicairieem  scindil  vulntit.  Baliizfns  lestaiur  !n  vetc- 
ri  )ibro  fuisse  ,  nd  indnetn  jam  cietitrke ,  Idfitffi  rul- 
m,  ttbi  iHc  scribendum  censet,  scinditur.  Ego  m;\- 
nm  ,  seindtt  «€,  nuomodo  f  irgil.  tcmdit  se  nubes. 

Levi  c^rporism^.  Moin  Ijcne  reponcrte  videlorB.i- 
luzius  :  amplius  vero  requirii  syniaxis ,  ul  scnijas  , 
ntnerato ;  Galerio  nempe  vulnerato  pltts  decttrrit  saii- 
gninis, 

Albf$dt  ipgeM  est ,  pntlesdt ,  ffnomodo  palior  at- 
bftcens  didtnr  lib.  de  Ira  Dei ,  cap.  5. 

Tenuatur.  Ul  Virgil.  : 

Ipsi  auten  BMcie  teDuaRt  anttenta  votentes. 

Cessere  magistri.  Iia  se  emendasse ,  commentarlo 
ad  Apotlieosin  Homeri ,  scribil  ainplii^s.  Cuperus , 
ci  lianc  csse  sf  ntenftam  :  tfpiimos  magisiros  ,  qui 
aderani ,  non  poiuisse  ciirare  Caleiiuiii,  ci  |»rop-./^ 
lerea  ex  aliis  regiouibiis  alios  :illr.iclos  fuisse.  Sicqnc 
eumdem  alilti  sui  tem^ri^  Amspieum  mtrgistruni , 
inrentorU  uomiDC  ,  vcl  crrle  veietii  aruspicis  ,  Ta- 
gem  6ppcll;issc.  Fateur,  et  nie  prinM)  iniuilu  Virgi- 
liaiioslsios  versus  agiiovi^se ,  qui  legunUr  prope 
liiiein  libri  lerlii  CeorgicoruiB. 

Vndique  mcdici  nobues  trahunlur,  Lacl.  Iiist.  vi ,  c. 
I  :  Quot  cupiditat ,  aul  voluplas  jjrwcipites  trahit. 
Ammianus,  1.  xxviii :  Ex  prosjudiciit  vixriit  pluret  a 
disjunctissimis  regionibus  trahunlur. 

Apoilo  et  A$clepius.  Laclantium  etiam  in  editt$  ma- 
luisse  uti  Giaeco  iiominc,  (^uam  laiii^o ,  mOnuit  o 
rcKvu  Groiioviits,  Ubserv.  ad  script.  ecdesk&t.  pag. 
18i.  Quod  et  ipsHin  facere  nonnlbii  videtur  ad  asse- 
rcttduin  hoc  scriptum  aiiclori  suo  ;  qiii^  In  quo  vi- 
deamus  eodem  inodo  voceiii  iiltMu  recurrere  ,  Atclt- 
piusj  non  ^seulapius. 

Maium  recidlt  introrsus.  Lact.  vi  ,  17  :  ^eqite  emm 
capere  videtur  natura ,  ut  aliquid  iu  contrwrium  roci* 
dat.  9 

Odwiuum.  Milii  VMteUnr  ftust^e  lapud  L^cttmttmn  , 
BdorUa  leter^  aiit  odorit  fw$or.  He^esipfms  Jib.  v,  c« 
2  :  OfiiiiM  artus  aBoorum eivium Srooiore  feeubant. 

Qomestus  avermibus.  Baluzi«s  legil.*.  £i  urinm  co- 
mesti  a  vermibus ,  exitiis  nempe.  At  amplissimus 
Cuperos,  comestus  a  vermibus  est  :  et  in.,.  Milii  vi- 
^ewvtt  aJMtttS  baec  juitgt  soquenttbiis ,  si  sorHbamiis 
comeMur;  hoc  enioi  melius  responilet  verbls,  soivi- 
^  etiolHt.  Comett  aeiivom  «sor^avft  f;tiam  Cioero , 
teale  Nonio ,  .npud  qaem  pihira  vfde.  diomedies  ^ram- 
roaiicus  etiam  pas^ivuin,  quod  niiuc  adhibui,  doeet 
Ansse  in  ireqifoiili  nsii.  lu  passioo  mOem ,  mepnH ,  de- 
cdnatur  ed&r,  idirit ,  etftir ;  iiem  mnbodory  et  €omedor, 
Siropiex  efHcr  oecurrit  opnd  PlaBtam ,  Orfftura  ct 
Cotumellam. 

CodB  €t  edkk  ammklia.  Forsan  legeiidam ,  incveta 
eteaHda  mmmUtt.*..  cdlMc  nonpe  vlva ,  sed  seoando 


aperia  ,  qualia  memini  a  medtcis  iuterdum  nppilcnri. 
Scd  pro  hoc  vi»lir?menier  non  fugno. 

Inofotimabiie.  Slc  Locl.  lib.  I ,  c.  16  :  Cnm  homi- 
nwn  vis  incfedibilis  ^  numemt  «fr  iHmsfimMlis.  Sic 
imatimabUes  acervi  ^  tutgus  ineettimabite  barbarorum , 
et  atia  illlos  a^vi  scriptorl4ti»  froqnentissima  ,  quibiis 
interdiim  eettinwre ,  prope  idem  aiipie  numerarc , 
MH  pmfns  de  nnmero  conjectmm  f^cere ;  m  Amm. 
Marcelllno  Kb.  ixti :  Ita  tum  eei*si ,  liic  tx  preedicto 
nmnero  nou  pius^  quam  q/mnque  mittiaf  ftl  (tttimaba- 
mT^.evnderent. 

TabeoeendorHm  vist^emm.  Tabewendm  qua  ratione  , 
•ot  qna  an.ilogia  iTici  possii ,  non  vldCo.  Pro  eo  inal- 
iet  niii|Uis  #r)rson  l^^ttfMonrai,  qum  vox  occmrrlt  in 
Avologetico  Tertulliiini ,  c.»p.  14.  Sed  Laetantin^  di- 
oendi  ariem  <Hn  prolbssus  In  plerisque  mullo  «crlpsit 
ca«i|;atins.  Verios  Igitnr  ta^etceiHinm  restlini  possc 
angurer  ;  quomodo  et  Cyprianu^  de  Bono  patient1;e : 
Aecedit  vulnerum  vntiitat .  et  tfibtscentes  ac  fuentes  ar- 
tus  edux  quoqut  vermium  pasna  cotmimH.  Aiit ,  si  ne- 
qne  lioc  Batls^laeet ,  tabe  ereoorum. 

Pemiciet  feeumla.  Elegafiier  ei  proprie ;  nam 
ferfficipi  •  pemecandis  am  pnriibus,  ant  cor- 
pore  «oio  dktlnr  :  nnde  conjniigitnr  siepe  cum 
pesie,  saimi  anlem  oppoiiitm*.  Sic  Dlv.  Inst.  Hb.  vi 
c.  24  :  Ergo  satiusfst ,  aulefuudere  conscientiam ,  aul 
nos  ipsot  ultro  aperire  animuni ,  et  perniciem  rescissis 
miineribut  effkndere. 

tnflata  distreaerm.  Id  est,  dectcvml,  eontrdetior, 
slve  ^vior  racta.  Glossae  TCtercs,  dimretcere ,  wro- 

AmucM  perpeiem.  LacUimins  Hb.  vn,  c.i]>.  26  : 
Taiic  iNir  septm,  armot  perpetet  intacia  erunt  sy/tfl?. 
Hnbes  etiani  apnd  Snlp.  Sevoriim ,  fftialogo  I  tiem 
MMneiiliinniin  paneg^rrids  aliquottes ,  et  alios. 

iVotf  dolork  urgentis.  Scribendiim  imio :  Nova  vi 
eMarit  wge^iiM ,  am ,  uiyemte  per  intervaila.  Cypria- 
n»s  «d  Demetriaimm  :  tii«c  torquendm [uittem\  tunc 
ad  oonfeHionem  trimiHit  vi  dotorit  at^gendnt.  Aiii. 
Marcell.  l.  xxxTt  :  SentHt  hnmemn  hi  tfuadam  nrgente 
marborum  ,  uttimee  necetsitath  adette  pnoescriptttm. 

Salitqm  pro  tceiere  facere.  Laci.  Iib.v,cap.  15  :  Ut 
pro  fadnfore  tuooatit  faceret ;  lib.  vn  ,  «rp.  \  :  Salit 
et  kuic  parti  faciamus. 

m  c.KvVT  xxtiv. 

i^rmn....  eomttituerant.  Non  qtmd  aocfores  cxsti- 
lisseni ,  a«t  comHtores  primi :  sed  K|uod  ea  prins  fir- 
maverant  et  sanciverani  cuin  cxieris  ;  id  enim  saepe 
M  consiitttcre ,  si  ifna  di*jecMi  buM  ,  reponere ,  ct 
ttmiiore  staln  n^orare.  Uiwle  »l  E«seWits  vcriit , 
omsp  ?Twff  irpfntpdfv  xai  ot  yovcfc  «urwv  -Jow  roerew-ni- 

SibimM  ieget  facerent.  Dno  eapita  snnt  erimlnis  , 
fott  objicii.  Primam ,  i|Qod  ie  te  divina  siias  qnas- 
dMi  ieges  aeqneroMir,  r^tis  et  damnatis  pnblieis. 
Alttmdi  ^  ^ued  liet«rias ,  sive  tXRim  facere ni ,  in  se 
eaidem  innoxios  plane  sanetdsqoe  ,  sed  Ifti^eratori- 
hns  lanNii  fivms  iiivlses ,  ^%m  nfftil  Inagls  sus- 
fiectom,  qtttan  Injessa  ipsorum  fieta  eoUetfio  liomi- 
mmi ,  qtecinn^  ^iQom  ea  liielo  fierei.  Asseniior 
antem  amfliisinNi  Cu^Miia  ,  in  pr^ed^riiibns  agl  de 
fada  «eeessMMie  ab  «nhnieis;  in  sequemlbffs  vero , 
iioc  ^T^Hisrfitoionmt  Deum  abtervare ,  ad  baftrestlis  res- 
piei. 

Qaat  oboervarem.  Ad  reni  #vlnam  spectath.tic 
vnt.  C)rprtanu$  episl.  16  :  Contempta  BonUni  iegeet 
obteroahcmy  tfuam  iklem  taneti  marfyret  ei  confesto^ 
ret  tenendam  mandant.  Arnobins  lib.  i :  SineuHaaii* 
^Mt^cUa-obtervaiiaite  #«rr«rMm.  Viile  lllic  notata 
ai)  fleraMo ,  p.  m.  41  et  4t. 

tfnlri  peripttto  ettbpifati.  ewseM^rs  :  tor/a/JoiJir 
TocouTov  xt^  1Q/XWV  TroooTflr/ptOTO?  Tra^oofoXou^TavTOf , 
tMTrt  iifi  xa  Tfiv  itpx^^^  TncntTCcStreK  iavTovf  nxpLtBn- 
owui ;  ^XffiQrroi  pulv  xn4uv«)  vTTO^ifjWvTff  ,  irXf tirror  ^i 
T«/)ay©jvTKt  ^avtoiwg  ■^oTovf  xtnivtpov.  Hic  oi  ^Tto- 

^kmmvs^  m^^  non  mm  tdijieeti  nlscriniinibns ,  ut 


4i3 


JOANlNIS  COLUAIBl 


421 


vertunt ,  scd  ul  Lacianlius  •  nni  poiius  ipsc  Galci  ius  A  lclligi  doccl  kal.  mariias  anni  scqucniis,  si  modo  lianc 

habet,  »ubjuaati  periculo  ,  id  esl,  penitus  vicli,  dc-      «•»-•«••.--«"-  «.«ci««.„o  -*cc^  i.,i^«.»»«.  ««.«  1.«.  «, 

que  constanli»  gradu  dejecli,  et  lur|»iler  subacli.  Id 

enim  esl  U7ro6o0i>i«y0ac  interdiim ,  quod  eliam  ex  pol- 

luce  liqiiet,  qui  conjungit  \»ittaBsht,  Ta7r«evoiiv,  vtto^oX- 

Xciv,  lib.  IV,  cap.  6.  Eieinplaqiie  sic  ioqucniium 

exhibita  sunt  ab  aliis.  Eodem  modo  uluntur  verbo 

delurbandi  Tetcres;  quos  inter  Ammianus  Marcellinus 

lib.  XXIX  ;  Abcewt  innocuui^  Patiphilo  eximente  phi- 

loiopho  ;  quij  ut  eum  mendacio  injuslo  penerteret^ 

crudetiler  tortus  ,  de  statu  rohusta:  mentis  non  potuil 

deturbari.  Gxteri  Ycxili ,  afnictl  et  sollicilati ,  (ToOf 

Ta/)axd«vTaff  sic  inierprclandos  puio)   in  slatii  suo 

manseruni:  sive,  ut  ipse  ait,  TravToiovc    OavoTouc 

vTTc^epov ;  quod  veriere  simpliciter,  ut  opinor,  licet, 

diversas  mortes,  aut  si  mavis ,  snppUcia  varia  subiere. 

Cum  autem  verosimile  noii  sit ,  Eusebium ,  qui  csle- 

ra  hujus  edicti  tam  apte  expresserit,  in  hoc  uno  pro- 

cul  recessisse ,  legendum ,  pro  deturbati ,  'arbitror, 

indeturbati^  aut  cerie  verba  aliquot  excidisse. 


narraiioncm  praeslamus  esse  integram,  qux  linc  ca- 
pite  exhibetur.  Nam  si  mensc  maio  cognit;i  riiit  Nico- 
rncdi»  inors  horreuda  Galerii,  utiqiie  kaicndx  mar- 
tia;  potuerunt  eo  anno  amplius  iinpeiiderc.  Quod  ut 
annotareniy  factuin  est  pcr  (lubilationcm  viri  ciijusdam 
polilissimi ,  sed  in  lioc,  ut  ipsc  futetiir,  rcstinantis. 
Ac  fieri  potost,  utnecdum  inciiteiu  ejiis  satis  pcrcepc- 
riin. 

IN  CAPUT  XXXVL 

Ad  proisens.  Laclant.  lib.  vii,  c.  6  :  Ef  quwali(c 
nonnisi  ad  prmuns  valent;  cap.  10  :  \itia  otnnia  tem- 
poralia  sunt;  ad  prmsens  commoventur;  cap.  15: 
Quamvis  ad  profsensvirtutem  Dei  hominibus  ostenderet; 
dc  Ira  Dci,  c.  21  :  Non  ad  prcesens  nodwn  quemque 
punit, 

SustoUit  eensum,  Reponendum  pulavi,  sustulit, 
cum  prcccedat,  ut  conciltaret,  Pariim  taineii  iniercsse 
nunc  arbitror,  cunt  idem  sii  verbum  L.ictantio  (ter- 


Conlemplationem  nostrm  clementim.  Cyprianus  ep.  ^  usilatum;  ut  l.ii  .c.bJtaquejmUtphtlotophorumreli; 


54  :  Quod  credimtu  vobis  quoque  paternm  misericordim 
contemplatione  placilurum.  Pacianus  epist.  1 :  Plemo 
episcopum  hominis  contemplatione  despiciat  honestatis 
merito  censetur.  Et  sic  illo  asvo  passiin  loquebaniur. 


LNCAPUTXXXY. 

Et  Maximino  iterum.  Ad  liiinc  locum  concilian- 
dom  cum  scriptoribiis  c;eteris  ,  quoruiii  alii  dicunt , 
Maximianum  Gnlerium  hoc  aniio  soluro  fuisse  consu- 
lem ,  alii  Licinium  habuisse  collegam  ,  nonduro  qui- 
dem  aliud  quidpiam  inveni  aptius,  quain  ea «  qiix  in 
hsec  diligenter  inquirens  Aiitonius  Pagius  iradit.  II- 
lum  igilur  in  hiscc  si  placet  seiiui ,  initioquidem  anni 
Galerius  solus  consul  processisse  dicendus  est; 
paulo  post  autero  Licinium  sibi  adjunxisse  collegam; 
kalendis  maiis  Maximiuuin  adscivisse ;  nempe  quia 
consulatus  imperatorine  majestatis  esse  quaedam  ac- 
cessio  del>eret ;  ct  huiic  adeo  consulaiuro  noii  ordi- 
narium  ,  sed  suffcctum  fuisse ,   quemadmodum  et  Q  ^uclor  elegias  ad  Liviam  : 


giones  sustulerunt;\.Wy  c. 5 :  Reao  ergoaliorumsuslurH 
disciplinas. 

Diverioi  ripas  armati  tcnebant.  Observa  ripasdici 
Propontidis  littora,  i>r;escrtim  ad  auguslias  Bospliori. 
Sic  Plin.  IX,  c.  15  :  ThtMni  dextra  ripa  intrant, 
exeunt  Imva.PUmx  vide  apud  illust.  lleiiisiuiu ,  add. 
not.  in  Ovid.  epist.  6,  v.  54. 

Communi  tutelo.  Baluziiis  ad  li:cc  :  Oanc  vocem  hoh 
reperi  alibi ;  fortassis  est  corrupta.  Omiiino  corriiplain 
essc  et  e^o  ccnseo,  scrilienduinque  proea  titulo.  Nam 
commuiii  inipcratoium  nominc  data  Christiants  liaec 
pax  fuit,  uii  liquei  ex  edicto,  apud  Eiiscbium  iu  fioc 
libri  octavi.  Ovidius : 


Te  satis  est  titulum  mortis  babere  me«. 
Et  alibi  : 

UUIitas  loa  sit :  Ululusdoneturamicse. 


anie  Liciuii.  Imo  el  priorem  coiisuiatum  Maximink 
fuisse  siiffectum ,  gesiumque  post  Consiantiuin  Clilo- 
rum  et  Maximianuin  Galeriiiro  novos  Augustos  ,  ct 
anno506  ordinarios  coiisules.  Uaec,  inqunm,  sivc 
omnia,  sive  ex  parte  recipimus,  nianet  tanieu  iiiud 
novum  et  prope  singulare  in  hoc  loco ,  raUonero  suf- 
fecti  consulatus  ita  baberi ,  ut  ejus  causa  Maximinus 
iterum  consul  dicatur.  Yerum  de  his  alias  forussc 
operosius. 

Carcer...  pro  dotttieiiio.  Lactant.  lib.  vi,  c.  10  :  Sed 
frondeset  herbam  pro  ctUntibus^  speltmcas  et  antra  pro 
domibui  haberent. 

In  manu  traditis.  In  veteri  Bjbliorum  versione  la- 
tlnahocgenusestfrequentissimum.Xjcn.  xxx,  xxxv  : 
Cunctum  autem  gregem  unicolorem  tradidit  in  manu 
filiorum  suorum ;  cap.  xxxix  :  Qui  tradidit  in  manu 
ejus  universos  vtnetos^  qui  in  ctistodia  tenebantur; 
1  Sam.  xxiv  ,  v.  11  :  Qtiod  tradiderit  te  Dominus  in 


Et  UUilumbelli  dux  duce  firaire  tulit. 

Legum  latarum  titulos  habcs  apiid  Corn.  Tociluiii,  Aii- 
nat.  1  ,  c.  8  :  Administrutionis  titulum  apiid  Syiuma' 
cbum,  lib.  x,  cpist.  4,  et  similia  apiid  alios. 

Sacerdotes  maximos.  Parabam  cgo,  qiiinnm  fuisscnt 
illorum  temporuroiut  antccedeiiiium  Asiarcbx  quiffTC' 
9wcvo^/>oc  apx^^sptU  sive  sacerdotes  inaximi,  paulo  fii- 
sius  exponere  :  sed  non  sinuni  lahores  academici  alii, 
qul  me  nunc  tcnent  districtum.  Et  pr9c>Uierunt  iu  liis 
miilta  jam  ante  viri  longe  dociissiini  Seldeiius  ad  Eu- 
tychii  origines,  et  ad  recensionem  Smymensium  do- 
iiarioriim,  alii(|ue  ad  marmora  Arundelliaiia,  sive 
Oxoniensia ;  Dioiiysius  Gothof.  ad  Leg.  8,  D.  tit.  de 
Vacationeet  Excusat.  munerum  ;  Pancirollus  adNo- 
tit.  Imp.  Orient.  c.  105. 

Proviticiis  superponeret^  lloc  verbum  frcquenlis- 
simum  illf  aevo ;  occurrit  etinm  apiid  eleganiissimum 


mmu  mea;  11  Paral.  xxxiv,  10  :  Trddiderunlin  mani-  n  Minuc.  Felicem,  p.  152.  Epicurtis  illenaturam  tainen 
bus  eorum ,  i^tit  prmerant  operarOs.  Noium  vero  est      superponit 


etiam  Ciceronem  dixisse,  veitt  m  senatu ,  et  Yarro- 
nem ,  qtui  in  Cmlio  monte  itur;  qualia  lamen  adoles- 
cenUbus  non  lemere  sunt  imitanda.  Multo  frequcn- 
tiora  haec  fuere  posterioribiis  sasculis;  observaiquc 
pluscula  YorsUus  in  fiereleganli  scripiore  Sulpitio 
Severo.  Unde  uec  LactanUus  rcfugit,  lib.  iii,  c.  5  : 
Qum  in  rerum  natura  cadunt;  1.  iv,  c.  17  :  7)t  terra 
toto  et  corpore  et  ore  projectum ;  de  Opif.  Dei,  cap.  2  : 
iit  ea  sunt  releaata  regione. 

Membra  dej^uerent.  InsUt.  Iib.iii,c.  1  :  Mendacium 
vero  specie  placet  aliena ;  quia  per  se  corruptum  vanes^ 
cit  ac  defluit ,  nin  alitmde  ornetur;  cap.  20  :  Corpus 
relictum  ab  anitna  defluit. 

Nicomedim  mensis  ejtisdem.  Legendum,  Jdque  co- 
gnitum  Nicomedim  medio  tnensis  ejusdem.  Idem  firma- 
Tit  posiea  per  litteras  suas  illust.  Cuperus. 

Kalendis  martiis  impendenUbus.  Recte  Daluzius  iii- 


Speeie  tetttu.  Nihil  frequenlius  his  vocibus  sic  jnn- 
clis  apiid  LactanUum;  nec  altiuei,  opinor,  exscribere. 
De  genere  autem  hoc  crudelitatis ,  cui  clementimspS' 
ciesfalsa  blanditur^  plura  idem,  lib.  v,  c.  11. 
IN  CAPUT  XXXYII. 

Utanimalia  onmia.  Signate  dixit  omnfa.  Priores 
quoqiie  technis  usi  talibus  :  sed  admittebant  tamen 
eiiamaliascirnes;  bic  nonnisi  superstitione  inqiiina- 
tas.  Hujus  rei  conlemplalione  primus  boc  invenisse 
dicitur. 

Apolhecm.  Yeteribus  Apotheca  fuit  cella  vinaria  ma- 
jor,  aul  aliudpenucapacius.  ApoUtecas  frumenii,  viui  a 
olei^  habesn  Paralip.  xxxii.  iJUliir  ei  Arnobius  l.  viw. 
Ex  vetustioribus  plura  collcgcruni  alii. 

Qttibus  eos  adeo  corruperat.  Lego,  quibtis  stMs  adeo 
corruperat.  Ego  roox  non  dubitabam  milites  reponerei 


m 


mi&  IN  LIB.  DE  IIORTIRUS  PERSECUT.  IN  CAP.  XUl. 


m 


ho«ortUorc&  nenipe  iiiteUigenSt  sive  palalinos  quo-  A     In  matrimonio  poaiulai.  Slc  S«^.  Severae  :  Eam- 


que  iibi  in  malrimomo  a  fMtre  fOituUm^  tepiem  anno^ 
rum  terviiio  se  mancipaviL  Ubi  vir  doetus  tii  malrimo^ 
nium  reponil,  fassus  uiaen  alibi  ulia  apod  Siilpilium 
crebra  esse.Vide  quae  iioiavi  supra  ad  e.  55 :  in  tiiomc 
traditis, 

Amieas  eju$.  Ul  amicoi  principum ,  iia  Attgustamm 
amicai  kic  dici  licet  nolare.  Redi  ad  cap.  6.  Eodem 
spectani  iurra  inemoralgs  comita. 

IN  CAPUT  XL. 

Gujus  condlio  sibi  neg.  Recte  emendnre  videtur 
amplissimus  Cuperus,  Ejus  consilio  negatam. 

Prmsidi  Eratineo.  Forsan  Eratino^  ut  sit  Grarcum 
IjsaTecvov,  quod  idein  ac  ipwTfuo^, 

/Von  iiitniii  Augustm  ftroxima.  In  eiempbri  Parl- 
siensi  mendose,  non  nimis.  Proxima  atitem,  ut  apud 
Lactaiitium,!.  i,  c.  uit. :  (Jtfsses  eodem  gradu  proximu$ 
fUit.  Iia  etiam  Apuleio  oppido  proxima  humaniias,  et 


modo  f ocem  eam  tenipore  isto  sscpe  usurpatam  esse 

doclissiml  viri  jam  ostendere.  Corruptos  auieni  dicii 

niliies  sacrifiais  quotidianis ,  propter  epulas  sacras» 

ouibus  sagiuati,  viliores  vereque  militares  cibos  fas- 

bdicbant.  Piane  idem  refert  de  Jitliaiio  Nazianzenus ; 

nec  hiibi  dubium  est ,  quln  desertor  ille ,  sive  trans* 

fogam  dicere  mavis ,  multa  Diocleiiani  et  ^MyxP^'^ 

principum  sit  imiutus ;  idque  constat  ex  inveclivia 

saneti  iHiusPatris,quem  dixi.Porroscribendum  esse 

es^ngeret  (quomodo  jamdudum  typis,  me  curanlOt 

expresdiim  est),  uou  expugnaret^  vidit  etum  iliustrissi* 

mus  Cuperus*  Expungi  autem  iioiuina  ,  seu  debita. 

cum  solvuntur,  et  nomines  ipsos  sic  expungl,  notum 

esl  ex  Tertuliiaao ,  qui  sic  foquitur  frequentissime. 

2lii$qiie  etiani  vetustioribus ;  docuitque  o  iteonj  iii  Ob- 

lervaiioue  ad  scripi.  eccles.  Quomodo  etiam  S.  Cy« 

prianus,  epist.  58  :  Ctim^  ego  vos  pro  me  vicarios 

mttenifi,  ul  expungerelis  necesatates  fralrum  nosirorum 

tmptibus...;  ille  itttercesserit^  ne  quis  posselexpungi  ^smWiSi.  Vide  Soccri   roei  ToO'^axa/9(Tou   nolas   ad 

meea^  qwt  desideraverattt,  possetU  diligenti  examina-'  "  Pbaedri  versum. 


1 


donediscerni :  com»ttinatu$  sit  etiam  fratribus  nostris^ 
fsi  primi  expungi  accesserant. 

m  CAPUT  xxxvm. 

Qmd  dicam  nesdo»  Lactant.  1. 1,  c.  21 : Nam de  tn- 
/iDifthis,  ^t  SaJtumo  immolabantur  prooter  odium  Jo- 
Ht,  quid  dicam  neseio;  lib.  vi,  c.  25  :  Quibus  Iwc  ver* 
^s,  (wl  qua  iniignatione  tantum  nefas  prosequar?  vincit 
offcium  lingucB  sceleris  mafuitudo. 

Exprimere  pro  indignattone.  Lego ,  Exprimi  ea  pro 
indignatione.  (^uperus.  —  Hxc  conjectura,  quas  vera 
ceriaque  esse  vidQiur,  arridere  quidem  poiestsatis: 
sed  obstant  voces,  pro  indignaiione  sua;  nec  enim  satis 
eommode  diceretur :  Cupiaitasproindignatione  sua  non 
fotest  exprimi^  nisi  forsaii  pro  indignatione^  ie|(ainu8 
mdignitaie.  Sed  mihi  videbatur  minore  mutatioiie  le- 
genoum  ( diimmodo  pro  his ,  nieminerimus  scriptuin 
OM,  id  est,  animus) :  Et  tamen  animus  verbis  exprimere  pro 
indignatione  sua  rem  non  polest :  aut,  ojitmits  his  ver-  { 
bis ;  et  loco  lacunuiae ,  reni  fcedissimam  ,  aut  ejus  ge- 
neris  quidpiam.  Ita  egOt  antequam  advenissent  litte- 
rs  optimi  doctissimique  kiijuf  txtspyixo^  nostri.  Nuiic 
arbitrium  lotuin  ipsi  et  lectoribus  defero. 

No&itibus  fcendnis.  Au^eliat  iiidignitaiem  rei,  quod 
nobilesessent.  Naro  servile  prorsus,  et  Whefts  corpo- 
ribus  detestabile  erat,  sic  considerari.  Serviiia  sic 
solebant  a  mangonibus  inspicienda  sisti  licitanlibus. 
Vide  quae  ex  Suetonio  et  Martiali  protulit  doctissimus 
el  celeber  D.  Rappoltus  ad  Uoralium ,  pag.  600  in 
iianc  senlentiam. 

Vtrftnef  imminutas.  EmendatBaluzitis  lib.  extremo, 
fiwtias,  quod  mihi  iion  probatur.  Nam  et  de  spurco 
iUo  Jove  paganorum  Lactantius  1. 1,  c.  10  :  Omitto 
vhrgines,  quas  imminuit;  reperiesque  siinilia  apud  Piau- 
tum,  et  in  jure  Romano.  Quin  etiam  ipse  Cicero,  vio- 
iure  el  inuninuere  jus  et  officium  dixit. 

Snb  tali  principe  imitaifantur.  Siipple,  exemplnnit  et 
auucarum  (Cuperus),aul,/)ofmm  mores^et  suorum  cu- 
bilia  imptme  vtolabant.  Sic  de  Jovc  eodein  Lactanlius, 
lib.  T,  c.  6,  deque  ejus  domesticis  :  Quoniam  mores  ac 
vitia  regis  imitari ,  genus  obsequH  judicatur  ,  abjecerunt 
omnespietatem;neexprobrare  regi  scelusviderenturySi 
pie  viserent. 

LN  CAPUT  XXXIX. 

Quam  nuper  appelUnerai  matrem.  Adopiaverat  enim 
illum  maritus  Vaierix  Maximianus  Galerius,  ut  siipra 
cap.  48,  vidirous.  Jiaque  speraviica,  sibi  apud  hunc 
laiius  fore  praesidiuro,  quaro  apud  Liciniuro,  cui  coro- 
meodata  fuerat  a  Galerio.  Imaginero  hujus  Valerise, 
niodetiani  fillae,  coiiservant  nobis  nuroroi ,  quoruro 
unnm  exhibet  illusirissunus  Spanheinius  in  opere  de 
Pra*stantia  et  usu  numisroatum ;  alium  D.  Patinus, 
inier  imperatorum  Rom.  nuin.  in  sere  med.  et  niin. 
p.  452,  eic.  Iii  ejusdero  hooorem  pars  Pannoniae 
Yaleria  cognomiuata  est,  Ammiaoo  Marc*  teste, 
llb.  XIX. 

pATROi,  \\h 


Negabat  Ula  se  esse  culp»  proxlmam. 

Dum  quas  jussus.  Exciderunt  forte,  justus  a  \ 
bestia  erat^  toqueretur.  CcjPERtis. 

Promoti  mititan  modo.  Ila  pulabaro  h.'ec  jungenda 
esse,  quasi  diceret,  eos  ritu  roilitari  productos  fuisse. 
haud  secus,  ac  solebani  milites  sub  tribuiio,  aui  cen- 
turioiie  ducere  dainnaios.  Nunc  non  adversabor,  si 
quis  malit,  militari  modo  instrucli^  propter  ea  quaa 
sequuntur. 

Bile  mens  essa^tarii.  Prior  conjeclura  Ci.  Baluxii» 
mitites  et  sagittarii^  satis  ipsa  refutat  se,  curo  nibil  al- 
tinuissei  dicere,  inilites  militari  modo  promotos,  aut 
instructos  fuisse  in  aclu  tali ;  boc  enim  per  se  facile 
inielligi  possei.  Alteram,  velites  et  sagittani^  fateor  ma 
aliquandiu  tcnuisso ;  eo  ouod  et  Pacatus  in  panegy- 
rico,  cap.  55,  et  Am.  Narcelliniis  iocis  pluribua 
eoruni  ineminerint,  ui  quorum  eiiam  illo  saeculo  in 
C  bello  noii  exiguus  fuerit  usus.  Pra:  co^teris  hucfacem 
videbalur  ,  quod  historicus  jlle  lib.  xxiv,  p.  m.  2^4 
et  271,  stipatores  Juli^ni  veliies  fuissedicat.  In  prae- 
sens  tamen  placet  niagis,  mililari  modo  instrueti  vt- 
giles  etsagittarii,  aul,  vigiles  et  Cretenses  (aliudve 
hujus  loco)  sagittarii.  CoUigebantur  vigiles  ex  variia 
corporibus  ariiricuiu,  uli  consiat  ex  legibus  Roma- 
nis,  qiias  habcs  .npud  Pancirollum  ad  Notil.  imp. 
Orieiit.  cap.  27,  et  consullos  jnris  alios :  apte  igitur 
dicuntur  proinoii,  aut  instrucli  miliiari  moro,  cum 
ipsimiliiesnonesscnt,  adjunctos  tnmen  sitii  iiaberent 
sagitlartos.  Et  videor  alibi  legisse,  dimidiam  partem 
eoruro,  nui  vigilias  aut  prxtenturas  in  provinciis  age* 
renl,  milites  fuisse  Romanos ;  reliauos  coileclos  ex 
oppidanis,  aut  provincialibus  aliis.  Sed  nuiic  festino 
adalia. 

IN  CAPUT  XLII. 

Senis  Masdnuani.  Quemadmodufn  im^agmes  eorum, 
«.  qui  jaro  capessiverant  imperium,  miuebnntur  m  pro-^ 
^  vincias ,  et  a  magistratitius  papulisque  exdpjebantur 
eum  veneratione,  qiiod  supra  dictum  ad  cap.  25,  pos- 
setque  firroari  pluribus :  ut  cum  dieii  Zozitnus  hb.  ii, 
e.  9,  Romx  Constantini  jm^igiueni  y^ju  tq  aCvT^fifc 
^stx^st(Toof,  pro  more  exhihitaw^  Maxeniio  biJciii  ino- 
visse;  narratque  idem  cap.  12,  eumdem,  cuni  sibi 
constabilitum  putaret  imperluin,  misisse  in  Africam» 
qui  imaginero  ejus  circumferrent ;  quaeque  alia  aflerri 
possent  ex  aliis :  ita  a  non  paucioribus  tradituro,  iroa- 
gines  eorum  e  signis  militaribus  detractas,  et  dejec- 
tas  staiuas  fuisse,  quorum  res  vehementer  displi- 
cuere,  damnataqiie  post  moriem  fuit  memorla.  Hoc 
de  MaximinoTlirace,  ejusqiie  (ilio,  narrai  Herodianiis 
iib.  vm,  c,  5,  et  ex  eo  Jul.  CapitoHnus  in  Maxiiuinis, 
c.  23,  et  in  Gordianis  c.  9.  De  Maximinno  llerculio 
refert  id  Eusebius  lib.  viii,  c.  13  extremo  ,  quasi 
prinio  huic  ea  contigisset  ignominia :  sed  hoc  acci- 
piendum  de  principibus  eoruiii  temporum  putal  Va- 
lesius.  Eodem  igitur  niodolicebit,opinor,  tueri,  quod 

ik 


m 


JOAmifB  GOLUMBI 


m 


MftUr  ditai»  koc  Moctedano  finmo  evenisse,  ui  vi-  A  quldem  9|>lendid)sslnMifn  fn  fa^ian  emieolBse,  nnr- 

'"'""'  ranl  auclores  non  levis  fidei.  b  quibas  ftadtafnus,  si 

piacei,  unum,  Nairaniemim  nempe,  nott;  sanciii.iiis 
et  constanti»  Patrem.  Inyectiva  in  Jul^amim  secunda 
is  iia  loqtiitur :  0**  84  fiVi  fovrov  {DeBst  vox  tovtov  in 
£d.  Gr.  Lnt.  Par,  A.  i650)  7rtcp«>o|6Te/&ov  raX  Tttptfa- 
vl^i/>ov,  itmn  ywc  4v  Ty  oOpav»  tov  (rrotvphv  ntptyj^n- 
ftat » 3cai  t6  irplnepfn-  M  yH;  icttfio^iyityav  rotc  iSeoiC 
mi  fTX^y^y  x«i  ovo/*a,  vOv  sv  oup«v5  JcCTwtai  Trotopw 
ifft^C»  xai  yevfTar  Tpoiraiov  t«  6f5  T^f  xoTa  twv 
Mt^S^  vtxijf,  TpoTraiov  (Ettdem  hahet  koc  heo  Tpo- 
itatou,  pro  Tp^Traiov)  ffavTof  4^D>6Tepov'  irpojr  TaiiTa  rl 
f^<rovT»i  (Eadem  f^(To^<Ti)  tA  toO  a^Mvof  tovtou  to^oi. 
Boc  st  reclamanie  Tenlate  scrif^sisset  Gr^oriits  , 
eopse  propemodom  tem|)ore,  quo  fecta  ferebantor, 
quam  mate  consalofsset  pieiati  chrisftanae !  Mea  igl- 
ttir  oplnio  est,  vMfsse  qtiidem  etiam  Constantinum 
erocis  ngamm  in  somnio  ntmirum  dlvinittis  profecio. 
Sin  vero  vidfsset  etiam  in  eoeto,  vix  ucoisset  lioc  toco 


vtts^  iiaifsiM  eaas  staiuasqtte  a^leri  videret.  N:iiii 
Ju>c  simplioittr Terum  non  esse,  vet  ex  eo  patei,  qnod 
Vacitas  lib.  m  Htst.  c.  43,  Viletlii  iinagines  direpias, 
atc.  85,  ipguai  VitiHimn  fnter  easieras  eontameliaS 
cadeiites  statuas  suas  coniueri  subactum  narret.  Ve^ 
|ii»fn  ni  li«e  potius,  qood  instare  vldetur,  agamos, 
verba  haoc  a  blauis  et  carie  non  arbitror  evaslase 
ill.Tsa.  Nam  et  bis  dicitur  idem,  amborum  imnginea 
ftiisse  deposiias,  nec  caetera  saiis  apta  et  concinna  vi- 
denttir.  Paulo  melius  se  habebuiU,  si  lefferimus,  ima- 
gin^»  epit^  cumqui)  pictus  euet ;  et  pro,  £l  qma,  etenim 
qum  senei  ambo  sinrnl  plerumque  picti  erant,  kc  for* 
tassis  ip  principio  enarn.  pro  eodemque  tempore^ 
eodem  quoque  tempore^  scribendum. 

1»  odium  vUw  dejectus,  Utique  L4ictaBtius  neaii- 
fiia)«  scripsit,  ad  humilem  vilam  dejecius^  eiinotUum 
vU(e  dejectus^  uiio  ^odemqnc  in  toco.  Somaolenti  li  - 
brarii  repetuni  iuterdum  voces,  cum  sequi  debuit 


alia  similis  soni.  Loco  igUujr  posieiHore  ndduciui,  aot  g  tam  opportwio  Nazianzeinii ;  vix  omrsisset  Lnctan- 


deductus^  repone ;  quomodo  et  Cicero  deducere  od^ 
quem  in  fietum  inque  misericordiam  dixit. 

IN  CAPUT  XLIU. 

&nn$  Jttmtupererat.  Maximinum  intelligi  satis  liquet 
ex  seqtientibus.  Veruro  ao  evidens  raiio  sit  Antonii 
pBgll,  flfaxlmtnum  inleriisse  anno  Ghristi  5i3  non»  ut 
atfi  dicunt,  A.  314,  quia  Lactaiitius  nonnisi  narrato 
|>fOclei!ani  exttu,  dfe  morte  Maximini  agit,  quem  Dio- 
detiano  constai  fuisse  supersiilein,  alios  velim  dispi- 
eere.  Adi,  sl  vacat,  opus  laudatuni,  pagina  248. 

Cum  haberet  asmulationenu  Lncianlius  de  Ira  Dci, 
t.  15:  fiisi  accedat  sapientiaj  per  quam  habeant  malo^ 
ram  rejectionem.  Ilieroiiymus  ad  Nepoiianum :  Habeto 
pmdentiamf  iustitiam,  temperantiamt  fortitudinem. 
Sp  irtianus  in  nadr.  cap.  5 :  Tanmm  ciem^ntiai  stu  - 
iinm  habuit. 

El  ipte  legatos,  Suspicor  fuisse,  Ergo  et  ipse  legatos 
ed  urbem  misit  occulte.  Et  ipse^  pula,  non  secus,  ac 
amice  conspiraverant  inier  se  Constaniinus  el  Li- 
tinins. 

IN  CAPUT  XUV. 

De  Mauris  atque  Italis  nuper  extraxerat.  Usilalius, 
mmPMaerat.  ArlHtror  tamen  et  alterum  alicubi  locum 
kabere. 
'  Ad  utrwmque  paratus»  Virgilii  esi : 

Fid^  aniou  atqae  ad  atrumqae  paratas. 
Mb*  11»  vs.  6i.  Aiteruiti: 

. .  i ,  Neque  his  Aiga  nota,  neque  iUis. 
qnod  paulo  post  sequitur,  habes  Mn.  lib.  x,  vs.  755. 
Commonitus  in  quiete  Constaniinus.  Multa  ad  liiuie 
locum  amptissimus  Cuperus ,  qu;e  cum  lectoribus 
^rfObfs  placitura  esse  non  dubitem,  tanto  paudora 
erunt,  quae  a  me  nunc  adjicientur,  Ac  de  veriiaie 
hujus  historiae  cum  nanine  serram  long^  contentionis 
ducere  velim,  probe  memor  eoruBi,  quae  ae  narrat 
Etisebios  ab  ipsoConsiantino  audivisae;  iiem  eorum,  || 

Suoe  pie  dicuutur  ab  his  ,  qui  monent  saiis  probabile 
abeiidum,  Dcuin,  ut  primam  christiaos  religionia 
origlnem  plurimis,  ita  ejusdem  sub  Coiistantino  la> 
tissime  propagandse  pro^ressum,  saltero  hoc  uno,  si 
non  et  pluribus  miracuiis  adjuvisse.  Verumtamen  ia 
talibus,  non  quid  hominibus^  sed  quid  Deo  fuerit  vi« 
stim,  onice  spectandum  arbitror;  adeoque  quid  vere 
Mctum  in  liistoriis  non  dubi»  fidei  narretiir,  iioq 
qoid  humani  judicii  imbeciliitas  cooveoiens  rutunim 
iufsse  arbitrelur.  Br^o  si,  bona  cum  pace  secus  sea- 
tlentium,  Kccbit  miln  in  hoc  aliquid  autumare,  exis- 
ttmo  .ippariliones  duas, .  secuodum  loca,  modum  et 
teinpora  inuUuin  diversas,  misceri  in  uoani.  Cum  Ju- 
fianus  coelesiis  sacrameiiti  desertor  oeCarius,  gregem 
Doniinicum  vafriiiepariteret  crudelitate  summa  vas- 
taret ,  inquc  eum  rabiem  quoque  Judsorum  conci- 
taret,  non  in  vestimentis  modo  hominum,  uti  testan- 
tor  plurimi,  sed  ei  in  coeio  sigoum  crucis,  ei  boe 


tifis ;  aut  certe  elanos  et  mag^s  dftoefde  narrasset. 
Posset  ecfam  dlci,  satts  vismn  Deo,  pium  imperato- 
rem,  et  ad  fovendam  feligfonem  aancum  impigre 
omnia  facieniem,  apparHiOne  gratioea  per  quietero 
monere  atqtie  iiistigare :  Paganis  vero  et  Judxis  ad 
dlsturbandos  tmpios  con^tus  mnjore  opus  fuisse  ter- 
rore.  Sed  veniam  iriihi  dent  atiios  h?cc  rimari  atqiie 
exculere  sotili,  si  non  salls  perite  videor  in  his  ver- 
sari.  Eusebiom  fusius  de  viso  isthoc  difTerenteni  com 
forte  legerein,  videbar  mihf  tempos,  quo  contingerel 
ffbid  (k>nstantiiio,  vfdere  clarioribns  ab  Btisebio  ipso 
verbis  designatuni,  quam  visum  fd  est  interpretibus, 
Viris  me  partibits  mullis  doctioribus.  Aii  Eusebius 
lib.  I  de  Vita  Gonstantinf ,  c.  28  t  *Aii^l  jUimji^ptvag 
Hkio^t  MpaCt  Wn  rfig  '^ptipKg  &7ro7^cvoT5oTQCt  noc  iiiipera- 
tori  monstratum  fuisse.  Nec  multo  aliter  vel  Nice- 
phonis,  vel  Socraies,  Konafasve.  Pugnare  videniur 
Hlis  li:ec  duo,  de  meridie,  sive  circa  meridianas  horas , 
^  ec  inclinante  in  vesperam  die,  cnin  sini  eadem.  Nam 
^  Isidorus  lib.  xt ,  e.  3,  diserte  nit,  id  etiam  teinpos 
meridiem  appetlari,  qnod  post  medium  diem  est;  et 
Censorinus  de  Die  nat.  cap.  ult.  de  meridie  \d  factom 
dici,  quod  facium  est  ante  supremam,  id  est,  utplu- 
rimi  exposuere,  ante  occasuin  solts.  Nam  et  In  XII 
Tabolis  scriptiim  crat,  so(  occasus  suprema  iempestas 
est^.  Plaetoria  tamen  (fex  atii  legunt  praioria)  tenipus 
joasitesse  supreinom,  qoo  praetor  in  comitio  sttpe- 
mam  pronuntlavit  poptilo,  teste  Varrone  de  L.  L. 
lib.  V.  Uinc  dles  in  meridiem  vergere  dicitur  Ammiano 
Mareeltino,  lib.  xvi,  hi  Altocutione  Juliani.  Idem 
lib.  XXXI,  p.  m.  455:  Exorsumque  prmlium,  vergente 
in  meridiem  die,  tenebres  occupavere  noctuma*.  Kx  bis 
patet,  Eusebium  tsililc  non  scrfpsisse  pugnanria :  seil 
meridiem  dlci  apad  veteres  etiam  horas  occasniii  solis 
propius  antecedentes  sed  hsec  eo  tantuin  speciare  ve- 
lim,  ul  quodnam  tiemptis  ab  Eusebio  dcsignetnr,  de- 
clarent:  de  visione  Ipsa  pluribos  in  proesens  agere  nec 
vacat,  nec  forsitan  atiinet. 

Cttm^  repente  populus.  Qu»  notat  ampliss.  Gnpe- 
ras,  fateor  mihi  ▼enisse  in  meniem,  anicqnam  adve- 
nissent  litterse  fpsius  :  nisi  quod  pro  Cumque,  cum^ 
deieta  pariicola  eoctitica,  et  loco  toO  erant,  qnod  vir 
iUe  doctissimus  reponit,  dabat  milii  conjectura  mea 
suggerebat,  aut  edebat.  Quod  posterius  si  cui  proba- 
tum  fuerit,  oro  debita  Jo/rstn  iegendam  elata,  aut  sti- 
blata  voce.  Circenses  autem  solemne  munusiiatalibus 
priiicipiim,sive  eos,  prfncipes  darent  popnlo,  sfve 
senatus  popalusque  honori  dicaret  prindpom.  Jol. 
Capitolinas  in  Antonf iio  Pio,  c.  3  :  Circenses  natali  suo 
dicatos  non  respuil^  atiis  honoribns  refutatis. 

Matms  Dei  supererat  adei.  Bihiicsi  bsec  ph^asls  esse 
viiietor.  Vide  Ps.  xxxvni  (lat.  xxxvii),  t;  Ps.  xxxrx, 
li,  etc. 

Proterretur.  Opinor  ego  voeem  mites  hoc  reponen- 
dam  esae. 

Prind  nominis  tituium.  Ex  amplissimi  Goperf  ad 
hono  tocum  conjeetaris  amploctor  eanH,  qos  statoic 


i^ 


tfOT J:  O^  Ltt.  DE  MORTIBUS  ^ERS&OBT.  M  CA».  IBLTfil. 


m 


Cofi^>ianllno  nOmlnlque  ejiisprimam  Inter  AugasCos  AlM  siiyifltiet'  meirntt  0a(i^&lnM  ^HAtmtf  pkuMtii 


lllos  locom 

to  CAPUT  XLV. 

Fyem«  qum  cuin  rtraiM^  tt^vhnfe,  fetirphis  Yi\6 
qiumtremmo,  «m  ^ubamlito ,  dicimi  ^um  maxime^ 
quod  valel,  tn  pnBsenti,  hoc  tempore^  ul  voluiU  viri 
docUssinii.  Ferri  lanlcii  fkMse  etfeni  hanc  teciionem 
pttio ,  iXUtwztx»g  sciiicel ,  pro  byatie  tam  tmieute 
qnam  cmn  masime* 

IHangionibui  gemimlie.  Id  esi,  ita  ul  quolidie  lan- 
Uim  iLiaeris  coiificereni .  quanlum  alias  b;diio.  Nam 
mansio  simiebolur  utpluriroum,  pro  unius  diei  iiiucret 
viddice^  quin  mutaiiones  veredorum  •  ac  diverstiri;), 
nbi  inaiiereiit,.aii  cerlam  sudiasini  rationem  sic 
erant  disposiia «  ut  singulis  mausionilms  respoude- 
retit  siiigulorum  itinera  dierum;  nisi  quod  cainelorum 
M|iialioiies  interdum  variarr nu  Sed  vidc  plenius  h»c 
eiplicantem  Salma^ium,  £xercit.  Plin.  ad  Soliii., 
pag.  494»  495. 

rtt  amt  pfontMM.  Susi^icor  scripsisse  Lactantium : 
See  Uanen  qukquam  aut  m$  ,  aut  oromUsa  valuerunt. 

Jam  secunda  mantione  tenenle.  Mallet  clariss.  Balu- 
xios  :  Jam  ucundam  mansionem  tenente ,  dittantem, 
Nequaquam  assentior,  alternm  ^nim,  Licinio  tecunda 
mansione  tenente,  sicdictnm  accipio,  m  illod  Livii,  I. 
ixxii,  c.  7  :  Qua  atscis$ce  runa  efanl^  statio  paucorum 
ermatorum  tenebal,  Uuomodo  et  alibi  locutum  esse 
Livi«ai  d«eu'K  d  incn  Grotiovius  ad  Hb.  ixiv,  c.  5.  In 
cderis  paiilo  felicior  conieetora  Tidetur  ediloris  pri- 
m ;  iDt«iN|iie  hoc  iu  rennfrendum  puto  :  Piee  enim 
foiem  uUerius^  Lidiito  jmti  tecundu  mantione  tenenu, 
disumu  milhbus  totidettt;  Mc  itm^  eeilectis  eat  pro«t^ 
aia  quuniis  poiuit  miliHbus,  pergebat  ob9iam  Maxmino* 
Qutmeist  pro  quot;  quon>odo  n#n  illa  tanlum  aeiate 
dicebMi  f^equeiiiissime,  sed  el  sua  Properliiis,  lib.  i, 
Elen.5: 

At  tibi  corarum  millia  quanta  dabit  ? 

IN  CAPUT  XLYI. 

Notmrium  jutdt,  Notarios  tempestate  illa  Augusio- 
mm,  exceptores,  praesidum  acta  quiscribereiit,  fuisse 
dictos ,  «ccurailssimiis  Valesius  docet  ad  Ain«  Mar- 
ceil.  lib.  XIV,  apud  quem  pliira  vide. 

Smmme  Deus,  Fallor,  aii  huc  respicit  Gtmstantinus 
apud  Eu&ebium ,  libro  de  Viia  ipsius  quarto,  c.  19  » 
cum  mUiiilHis ,  aui  nuitdum  susceperaiii  salutarem 
cbrtstiapa:  mlei  docirinam»  sanciu  lege  praecepii,  ut 
Dowinicis  dlebus  lu  campum  purum  procederenl ,  ei 
precalioiiein ,  ^aimii  anlea  didicitient ,  simul  omnes 
tigno  daio  ad  Deum  funderent.  Seiisus  quidem  for- 
niuke  Meciini  mm  loiige  abit :  2i  /aovov  ot^a/uv  0<«v, 
9C  ^uMm  yMoiCofU^^  cri  J3«q6ov  &wRX«(Xovfuda ,  tto^ 
ffoO  Tfcc  vcxac  jQpoMcdRi  et  reliqua. 

i»  UbeUis  plMrtbus.  Libelii  suni.  chartse  bretiores; 
ei  hoc  ^vo  Bouebantur  interdum  pro  episiolis,  ul  ab 
eodem  VaiesiO  observaium  e^t  ad  Am.  Marcell.  iib. 
XVI,  secus  ac  teiiipore  Ciceronis  usurpobant,  nyi- 


exponnm'.  Qmmibdo  W  f9l6Ssae  Hmres ,  SerMs , 
vijvruoc. 

7W  rffcffl.  Temsfirtm  nrttti^hftn  mnm  fti  tHrccibus 
tldentuf  Veterc^Chrhliani,  itoft  tMi  imfitaltOheprava 
Paganomm,  qnamad  tit^moHahi  sanfctfssrimaein  f)eo 
Trtiiitatls;  gitod  tffserte  ait  CypHiiiiii^  de'nt«iifMie 
Dominica,  videorqiie  etlam  apud  Mos  lepsiie.  Ter 
eliam  cantari  audivit  puer  itte,  Cttju^  memiiiii  Nict*- 
phorus  lib.  xiv,  c.  46,  post  dift)S  letrores  lern*  mo- 
tuum ,  congregAiis  ad  suppnt^tiones  Cbrisii»fr{s ,  su* 
bliroU  rapios,  et  pnulo  po^  reddiftrt  mart:»fttiiu  em- 
tui,  sed  eideiii  mrsus  per  mi>rtem  erepttis;  f4*r,  in- 
(fuam,  caniari  audiverai  hrec  verba  ^''Ayioffodffe  , 
ohftoff  hx^p^Sy  ayttt^  «©«vfltTOp,  iWwov  'hpL&^.  Qiiod  ffere 
idcm  canitiir  etiam  hodie  ab  orttiodtnca  ficctesia,  et 
10  lingua  nostra.  Haboit  et  Litina  Ecdesia. 
IN  CAPTJT  XLVfl. 

A  pmtds  meubatmr.  Plane  v«ram  bai*e  lectionem 

B  ease  ceuoeo.  Lacuntius  lib.  vn ,  i^^  15  :  Tunfi  pent- 

grabit  cladis  orbemt  metens  aMv'4,  ^^^^^tn^atit  mtsem 

eamuu  prostemens.  Uieronyiutts  ad  1ielio4onim  :  Ecce 

bis  acutus  qladius ,  ex  ore  procedem  regis ,  obtfia  qum" 

' .  Virg.  .£a.  X : 


Pmima  quaeqoe  metit  ghdto,  latumqoe  per  agmen 
Ardens  limitem  agil  terro. 

Plura  ilhistris  Heinsius  ad  Ovid.  Melamorpb.  lib.  v « 
?s.  104. 

Nemo  nomittii...  rueumr*  Solebaai  in  prasliis  duces» 
sicubi  Begniiw  rero  geri  videreni,  uominaiim  siioa 
compellare,  ut  ostenderent  qUemUbet  eornm  sibi  no- 
tum  esse ,  nec  defore  laudes  et  pra^mia .  prout  cn- 
uisque  virtiis  meritumque  specuretur.  Sed  hic,  omni- 
ims  ianisso  dlviBitus  ierrore  irepidaniibus  ars  iUa 
nihil  profecit. 

Una  twcte  alque  una  die.  Subjice  fugiens;  nam  Miie 
iilo«  aui  simiii  veriio ,  hasc  cuin  sequeutibus  non  co- 

/s  hairebunt^  uIm  dicilur  pervenisse  NioDmediaro  noc(o 

^  aUa,  id  esi  aliera  seu  proxima. 

IN  CAMJt  XLVIH. 

Qu9d  quidem  dminikts.  Heet  sana  ooo  esie  vei  ex  eo 
pOn»^ei  fiotesi)  qood  imn  convetiinni :  Qued  ftndem 
dimmtat  ^pAmatmm  ac  fnpitmm  possit  emettre.  Stsribon- 
dnm  tee  ptHo  :  Qmo  quioqmtd  demum  esbet  diuittilmti» 
m  tfde  ictksti.  \m  Eusebio  mnic  occdnrtt :  ""oiroco,  n 
irtrt  Iffri  Mnnc  md  o^emiAw  frpoTpKroc^  ^ftfv  mi  lemt 
TOcc  VTTO  rir»  iQfAtTS/Bocve^ovffiavoeayovo^tvtv/xcvics&Ku^^ 
v^flhQ.tJbividertlegenduro,«yvc9roti  ionfiKioniTor,  cum 
IndicisseiM  amplissimo  Gopevo,  lassiis^  essero  ain- 
bigere  me,  possetne  ratlone  qimdam  ferri  iii  Laetan- 
lio,  quo  qu^uid  esset  dinfinitm  m  cmlt^  hoe  nobis  essett 
propitium ;  qiiasi  dicerei  :  Siee  eum  /tft,  fti»  rtim  iliitr 
de  natura  nmninis  fuerit  senfiendum^  mumen  utique  ao- 
bis  propitium  emet ,  in  hmic  ntodnm  mtiu  respondit : 
f  Rccte  perspeiisii,  in  verbis,M#fufd«iii  diffinkat..i. 
qIciis  latere.  Et  primo  quidem  Boseblom  non  aliler 


nente  ad  episiolas  ejus  (lib.  ii,  episi.  11)  Paulo  Ma-  D  scHpsisse,  quam  Otc^nrroc,  Gra*cae  lin|[im  persoadet 


niitm. 

Per  priFpositos.  Hos  praefuisse  coboriibus  puiani 
viri  doctissiwi,  perinde  ac  iribuiios;  iribtiiiis  autem 
mferiores  babitos,  qu«>d  ex  Veget.  lib.  u,  c.  12,  col- 
ri|unu  Josepbus  x^PX^^  veriii;  itemque  Apu- 
ieitts ,  mHlerwrum  armatorum  dnces.  Pluia  alii. 

Stofiiil  im^aior  prmlium  diei  Italendurum  Maiarumi 
Forsau  volwt  iii  dUm^  aui  ad  diem.  Quid  si  legeri* 
mus.  statuil  mperator  prmlio  diem  kalendarum  Hma* 
mmi  Puio  iamen  ferri  uicumque  eiiain  posse ,  etn* 
tuere  iUi  diei  prmUum ,  iofvi  rov  cmtiliMre  in  illum 
diem  prmlium* 

Quem  ftoeant  Serenum.  U  esi,  ukiculttmt  quietnmi 
ventis  careoteni.  Gbiudianus  oe  iiapiu  Prus.  lib.  bi» 


Albeiiii». 


Gtottyr6i6ir6tnis 


gcfiiOB ;  deinde  apud  Laccantium  %esiigitt  tais  Eiise« 
bilque  veilNS  iiisiiiens  repoao^  quo  qmcqmd  divimtuti^ 
tn  tede  t^lesti.  Nan  si  r^  di9tm'taB  retihetM*,  «d  niU- 
HNn  vocem  poiesi  refigrri  piacaium  ae  propitium;  eiita 
ioquuniur  imperaiores,  quia  Gbristitnoriim  Dettm  ti 
eibnieorum  deos  intelligani.  Sic  pMio  pust :  Ut  pus- 
sie  rtobis  summmL  diviroUm^  eujm  rdigiona  Hberis  nmli- 
bus  abtequimttr^  tn  omniNs  toliltmt  fmeorem  benAfobm* 
liomque  nrmmmre.  Id  est^  ia«i  Ghristus,  ipiani  GenSi'^ 
bum  nomina.  •  Hsec  iIlQ«  S^  fer«piii«in  nijlcUaiiuiii 
Nfcephorus,  qui  toi  in  ectti^  pMnliit  setfnittir  Eti- 
sebiam,  iu  iii  h«ie  ttm^qimedicni,  fivod  iib.  ta\  t;  41, 
referi,  rarias  db  bo  dimilt;^  b^  if^lHr.lHDt  tetht  sie 
concipil  ;  o,  n  fforfiffr*  OwoT«rau  xoi  ouoovtov  itpiey^ML' 
rof.  Verum  huc  Ihii^fs  fkiillhO,  a^md  Nicepiiorum 
«iioque  legenduA  iit^oc;  ^«de4  ettfw  pltiri«Nt  in 
lociS4omtpl«BS  bmtmi  d«Wt  itiirtmnmi  mm;  md^ 


m 


JOANNIS  €»UJMBI  NOTiE  IN  LIB.  DB  MORTIBUS  PEBSECUT.  IN  CAP.  l.  «i 

ImiuUntabHi  dolore.  Sic  lib.  vu  Div.  lnsru.»cap.  16 
exabU  arbm.  Luxuriat 
qutbus  maniresta  sunt  menda,  correxisse.  veruin  nw     ■••  «••«•*'  .^«vMi..«»« .  ...  m—  similiier  tnexuicM  i«, 
levius  damnum  censendum ,  in  scriptore  fidei  non 
ubiaue  optims.  Redeamus  igilur  ad  Lactantium.  In 


raraM  eot  aui  um  gpleodide  iUum  edidere,  non  con-  A  .  ln$u*UnUimdolore.  Slc  lib.  vii  uw 
S^^m  EBMuKmEosebio,  nec  ea  »llem  In  Hic  intuOenlam  dpmmatione  texabu, 
IS  rnirXJ«t.S^nd.,  corre'xls.e.Yeram  lioc      »,  «««b»»  Ml»A!i.. "  ISiS 


2U0  noient  juniores,  vocem  dimmiaiii ,  ex  consuetu- 
ine  istius  sevl,  pro  Doo,  sive  numine  usurpari.  lloc 
in  Tcriulliani  libris,  prxsertim  illisserius  reperiis, 
quosad  Nationes  inscripsit,  est  freaueniissimum.  Sic 
in  arcu  iriumpbali  GonsUntinus  scripsit,  se  divinita-> 

TIS.  IMSTWCTO.  DE.  TtRAIINO.  OMNIQUB.  EJOS.  FACTIONB. 

jusTis.  RBiiP.  ARms.ULTOii.esse.lnier  alios  plurimos 
etiam  Salvianus  lib.  ii  de  Gubern.  Dei,  sicloquitur : 
Aspectus  divinitatis  jtrofnticB  munus  est  con$ervationi$ 
humanm.  Adjiciamet  illud  modomemoratiTertulliani, 
Apologet.  c.  54,  quia  ad  rem  quoque  ipsam  facil: 
Videte,  ne  et  hoc  irrelisiontatit  eHmumeoneurrat,  adt^ 
mere  libertatem  relt^ionw,  et  interdicere  optionem  di»i- 
nllaUe,  ut  non  liceat  mihi  eolere  quem  velim^  $ed  cogar 


inexcogitabitie,  iUibabUii,  taviotabiUe,  ineluibUu.m- 
comprehensibUit,  erudabUii,  diaipabilii,  ineloqmbtbi: 
et  alia  mulu  reperies,  quorum  quaedam  extant  etiaai 
apud  alios. 

IN  GAPUT  L. 


Ut  eum  vixi$$e  eognoviu  InconeiBnos  senno ;  ti  l  i 
Gandidianum,  vixi$$e  cognovit^  immecuit  u  epu  eoim' 
tatui,  ut  fortHnamCttndidianiipecuUireUtr.  Nam  aliter» 
To  vixi$$e  accipcre  non  possis ,  quam  per  rj^fufffAov, 
de  Gandidiaiio  neci  jam  destinato  :  verum  caetera  nl- 
mium  reclamant.  Rectius  igitur,  ut  eitm,  Lidnium» 
hoc  edixi$$e  cognovit ,  immiecuit  u  eju$ ,  nempe  impe- 
ratoris,  comUatui.  Mox,  Qiii  quia  u  Nicomediee  ota'* 
terat,  si  legeris,  erunt  et  illa  expeditiora. 

Agentem  in  anni$  octo.  Forsan  leaendum  :  Affenlem 
in  CUicia  anni$  octo.  Sic  eerie  solet  Lactaiitius :  «C 


eolere  quod  noim.  Idem  jDdicium  fuit  Joviani  nnpwa-  ^  ^^^  niQuiin  rebu$  pro$peri$  agU ,  tiit|Ni<u9ia 

toris  apud  Socratem,lib.  III  Hist.  Eccl. :  »c  to  i^n«c     ^  jjj^  ,  .  yautin  tenAruagena; de  Opifl- 

tionem  plenius  agitore  aliorum  est;  itaque  plura  de 
ea  afferrc  supersedeo.  ^. ,    .^      />    ^i^. 

Amotie  omfdbu$  omrnno  condttiombtu.  LomMtonei 
bic  vocatx,  £u$ebio.ai/>i9tcc  dicuntur,  ut  egr^ie  ob< 
servatum  Baluzio,  quem  vide. 

Nunc  cavereac  eimptieiter.  Haec  quoquc  corrupta 
esse  facile  agnoscel  auentus  lector,  imo  et  mutilata. 
Kst  autcm  hic  eorum  sensus  (nam  de  verbis  pne- 
stare  noii  ausim,  cum  boc  emditi  omnes  minimepro- 
baturi  siiit,  si  quis  paret  sua  pro  veterum  verbis  ob- 
trudere) :  (^e  $eire  dicationem  tuam  convenU ,  pla* 
cui$$e  nobi$f  ut  amotii  om$ubu$  ommno  conditionibtu^ 
qu(B  $eripti$  priu$  ad  ofidum  tuum  dalit  $uper  CArts- 
tianorum  itoifitn^,  laevae  prorsus,  et  a  clementia  nostra 
aliennc  esse  videbantur,  nunccaverCf  ut  libere  ac  stm- 
pUcUer,  et  reliqua.  Hic  ea  tantum  direrso  stylo,  sive 
Ittterarum  forma  alla,  curavi  edenda,  qu»  adjecu  sunt 
ex  Graecis.  Quod  ut  constet  meliu^ ,  an  opportune  sit  Q  ff<«<  tnater  eorum  in  Orieniemprmeipitata  ei!,  cum^  ra- 


cio'l)ei,  Cap.  1 :  He$  ttuu^  in  quibue  mmcame.  Efit  fi- 
tam  tot  omits,  habes  in  Inscripiione  vctert : 

TIGRINIANO.  CONJOGl.  BBNEMB- 
RENTI.  PROrOTORA.    FECIT.  QOI. 
VIXIT.  MBCOM.  ANNO.  XXV.  BGIT.  AU- 
TBM.  VITAM.  IN.  ANNIS.  LVIIL  IN.  PACB. 

In  Orienlentprmcipitata  e$t.  Ex  epistola  illustrisauiii 
Guperi  ad  viruin  item  suis  suorumque  decoribus  ftil- 
geiidssimum,  Gonstant.  Hugenium,  celsissimo  Aran- 
sionensiiim  priiicipi  a  secreiis.  Cuin  pancis  abhinc 
diebus  fruerer  tuo  fratrisque  colloqiiio,  et  de  variis 
antiquitatibus  nos  confauularemur,  incidit,  otfieri 
ainat,  mentio  libri  Lactantii  de  Mortibus  persecuto- 
rum ,  quem  t.  u  Miscellaneoruin  inseruit  Stephanus 
Baluzius,  vel  hoc  nomine  plurimum  meritus  de  Histo- 
ria  Ecclesiastica.Litem  viromotam  in  Galliis  affirmabal 
dociissiiiius  frater  tuus  ob  hxc  verba  cap.  50,  Sed 


faclum,  pluscula  Gneca  exhibebo^:  "ATcya  ovTft»c  «/d^- 
xccv  ii|xcv  oc^typet^at  dwoXovrov  5v,  cv'  4^pf6fcffwv 
7ravTi>«!>c  Twv  acpc(rc<uv,  octcvi c  Toctf  Trpmpott  iSfiwv 
yphuum  Tocc  irpoc  Ti&vo^  xaOoffcoiq^cv  ajrooraXf  co^c  ircpc 
T«v  x/M^MWft"  ivfcxwro,  xai  oTcva  irow  mcca,  xaj  toc 
«fcrrt/jac  irpaoTvroc  iXXoTpca  t&oc  iJoicf  c,  TawTa  wpou- 
ptB^^  TBBtl  vOv  'iXf v6i/>€i>f  Tf  xai  a7rXav«k  Ixaoroc  tuv  Tiiv 
ovt^  itfwxptm  io-xnwTwv  tou  yvXoTTicv  Tiiv  TWV  f^pw- 
Tcavwv  9jB)39Xfcav,  ovfw  tcvoc  hxiMt^%  toOto  avTO  ira- 
/MwvXarroc.  ^ 

QiMi....Aoitort.  Vel  ^icta,  eUt.  Fuisse  auguror: 
Quod  a  nobi$  factum  esf ,  lU  luque  honori  cuiquam,  ruque 
religunu  detraetumaUqmd,  aut  imnunutum  e$$e  a  nobi$ 
videatnr,  aut  certe  ^us  sententiae  quidpiam.  Graeca 
Eusekiii :  ToOto  $i  x^f  iQfMiv  Tryovfv,^  wKbi^  fin^tfua  Tcfip 
ttuJi  BMivwieL  Tcvc  fif fM ca&o^oc  tc  ^f  iQpiv  Sdxocio. 

Priore  tenipore  aliquid.  AUqui  scribendum.  Euse- 
bius,  Iv  ol  Tcvic  n  irapa  toO  Ta/acou 


tioet  sequeuiia  plane  suadeant,  fluvium  hicsignari,el 
legendum  esse,  tn  Orontem,  Ego  conliniio  am^lits  de- 
liberandum  esse  censebam ;  et  me  legi&se  assevera- 
bam,  Orontetn  appellatum  fuisse  Orientem.  Sed  quit 
numeros  lanium  leiiebam,  accipe  quae  mibi  ad  locom 
istum  domi  annotata  sunt.  Nunquam  certe  dubitavi, 
quln  disertisslmusPatrumLactantius  scripserit  Oroii- 
tem :  verum  Orien$^  in  locum  Oronti$^  per  librarios 
irrepsit  ca  procul  dubio  aetate,  qua  ita  loqoebanuir.; 
nec  tam  male  fecit  vir  doctissimus,  quod  repertam  la 
membranis  vetustis  scripturam  retinuerit.  Unus  eniia 
ideroque  fliivitis  intelllgitur ;  et  Hegesippus  Ub.  m 
cap.  5  Excidii ,  ae  kidorus  lib.  xui,  cap.  il,  Orig: 
testantur,  fluvium  hunc  Orientem  appellatum  fulsse : 
unde  et  Eustathius  Thessalonices  episcopus,  ad  Dlo* 
nysii  Periegesm  Oroniem  inierpretatur  'AvoroXcx^ 
*AXXoc  ^i  t^vn  orc  Kocovcp  Tc6f ^oc  itt  dkpaxitvzoc  ttMe 
'Op^ynov  fOTftivofAaovv,  o  oiQ^btc  ^Pwfcaiocc  tov  *AvktqXc- 


(Jtioiiiocttfs  reddant.  Inter  voces  non  latinas  habuere  «v  xov.  Yeruin  nti  a  veritate  aiieniim ,  Tiberium  impeni- 
^iiaiilodtif  duo  viri  summi,  Yossius  et  Borrichius.  ^  toris  Augusti  successorem  (iiisi  tamen  posierior  all- 

quis  inteTligendus  sii),  hunc  fluvium  Orontem ,  ciytis 
jam  mentio  apud  Polybium  occurrit,  ex  Draconte  ap- 


to^iiaiiloatif 

Legitur  tamen  apud  Sulp.  Severum,  dial.  ui,cap.  4  : 
Diecede  quautoctue  y  ne  me  ob  injurutm  tuam  c€$le$ti$ 
ira  con$umat.  Habet  eliam  Bibliorum  vetus  interpres, 
Gen.  XLV,  9,  Glosss  Labbei :  Quam  oans,  t4v  Ta- 
xforqv  scribe,  gtcaiHoctifs. 

Etiam  vel  Ai,  qui  enurunt.  Distinguo  a  superioribus, 
et  siiis  quaeqoe  locis  Ita  repono  ....  onaRlociics  red- 
dunt. Ettamhit qui vel emerunt^ vel qui dono  crafil(non 
enuil)  conMaill,  ft  ptaavennl,  de  tuutra  benevolentiu 
aUqmd^  Vicarium  poetuient;  quo  et  tpits....  Po$ttUare 
boc  senso ,  est  deftderhuii  fMnm ,  vel  amici  apud  eum^ 
qui  iwriedictioni  preuit^  eamonere  ^  docente  Ulpiano» 
lib.  idePostulando.Yide  Brisson.  de  Yerb.  Signif. 

IN  CAPUT  XLIX. 
S«9ti€iili  oiiiem  Ltctmo.  Necessarium  videiur,  ol 
mox  togamos,  emfUitiai  peUU ;  muuimintiique.... 


pellasse  :  ita  respicit  proculdubio  ille  adOrlentis ' 
cem ;  et  cum  aliis  auctoribuS  excusat  aliouo  modo 
lecUonem  vulgatam  quae  clare  docet,  noo  absqoe  ra- 
Uone  Hegesippum  et  Isidorum  tradere,  Orontem  dlc- 
tum  esse  Ortmtem.  flaec  ibi.  In  liUeris  vero  soperiore 
autumno  ad  me  daiis  haec  adjecii  vir  doctissimas. 
Hoc  de  loco  qtiid  sentiam ,  misi  anie.  ProperUos,  oi 
hoc  addam,  celebrat  Oronieam  myrrbam ;  qoia  illa  ex 
Arabia  Antiochiam,  celeberrimum  Svrlae,  et  ad  Oron- 
lem  fluvium  positum  emporium,  delerebator.  Gaspar 
Hofmanniis  (lib.  in,  cap.  4  Yar.  lect.)  myrrham  noa 
a  fluvioOronte,  sed  a  C^pro,  in  qoa  regnavit  Cynynit, 
Myrrbae  pater ,  dictani  esse  putat ;  Cyprum  prseterea 
foisse  Syriae  quondam  parlem,  tesie  Plin.  u,  88, 
indeque  sc  apud  Ovid.  Met.  x,  rescribere : 


m 


TOntARDl  NOTiE  IN  Lffi.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  INCAP.  I. 


m 


....  Undiqoe  leeU 
Te  eoplaiit  proeeres,  tocoqoe  OrmU  JoveDtat, 

fro  QfieaU;  necqoeinquamnioveridebere,  quod  prima 
IQ  OronUi  syilaba  brevis  sil :  tandemque  exisUmat , 
iroma  boc  ab  Arabibus  semper  fuisse  petitum ;  Orott-' 
kt,  teste  Plin.,  ¥1,26,  populos  Arabicos  esse,  et  inde 
Bvrrbam  essecognominatam.  Non  perdam  tempus  bis 
RTellendis.  S^  Orontes  non  sont  populi  in  Arabia, 
veniiD  Gordisb  proximi  in  Mesopotamin.  Et  quan- 
toaiD  ea  in  regione  Arabes  vixerint,  et  interdum 
irabis  nomen  se  eo  usque  extendat ,  tamen  myrrha 
in  ea  non  giffnitur.  Columells  lib.  x  ,  celebratur 
Acbaica  mynrna ,  quia ,  teste  Dioscoride ,  in  Boeotia 
atiain  proveoil ;  qoas ,  uti  nosti,  Achaiae  nomine  cum 
atljaeentibus  regionibus  venit.  Hxc  amplisslmus  Cu- 
ptfos.  Ne  quid  autem  desideret ,  quod  iii  praesens 
fKit  afTerri ,  stodiosus  lector ,  afferram  llegesippi 
verba  ex  lib.  iii,  cap.  5 ,  ubi  describit  Antiochiam : 
Fknhu  eam  mediiu  mUnecat,  qui  a  iolis  ortu  oriens^ 
wm  bnqe  ab  Vrbe  mari  conditur;  quem  de  originis  iWB 
traetu  Orientem  vetere$  afffellaiere ,  «1  vutgo  puUtur 
locis  ttomen  dediae ,  ciim  inde  acceperit,  Cujus  fluentit 
ipto  impetu  frigidioribui ,  et  iepmfris  atstduo  per  ea 
kea  spiranUbms^  tota  civitas  momentis  prope  omnibus 
refngeratuTt  ui  Orientis  m  partibus  Orientem  abscondat, 
Eadem  legas  apud  Isidorum  lib.  xiii,  cap.  21.  Hls 
Vtif  a  viro  dignitaiis  amplissimae  copiosissimccque 
eraditionis  praeclare  explanatis,  nihil  habeo,  quod  ad- 
dan,  nisi  applaosum.  Eustathii  verba  non  dubie  cor- 
ropu  essecenseo.  Typhonem  dictum  Orientein  narrat 
Sinbo :  Draconis  vero  nomen  ei  datum,  usquam,  nisi 
hic,  iegisse  non  recordor.  Equidem  siippeiit  conjec« 
tm»  4»  'OpovTou  0CUTOV  ^OpUwav  aiT&tvofAao^f.  Sed  cum 
credibile  sit,  hanc  quoque  racile  Cuperum  vidisse» 
teniiD  ut  audacem  nimis  repudiasse :  rectius  forsan 
ab  aliis  opein  certiorem  expectabimus.  De  nomine 
traetus  illius,  cujus  meminit  Hegesippus,  ex  Consian- 
tioo  de  Thematibus  omnia  possunt  nota  esse. 


IN  CAPUT  ULTIMUM. 


A  non^  a  librarto  adjectum,  delendom  < 

*  Reipexit  in  terram.  Noo  modo  in  extraneorun  !it- 
leris,  quod  ostendenMt  satis  viri  docti,  elegans  hoc 
loquendi  genus  est  perusitatum »  sed  etianii  in  sacris. 
Deut.  XXVI,  7  :  Qui  exaudivit  nos^  et  respesit  kumiUta- 
tem  nostramf  et  laborem ,  atque  angustiam;  et  vs.  15  : 
Respicedesanctuariotuo,  et  excelso  cosiorum  habitaculo, 
et  benedicpopulo  tuo  sancto,  Sic  Virgo  Ocoroxoc  in  ad- 
mirando  illo  bymno,  'Ort  iTrtSXi^cv  ^Tri  njv  TaTrctvojo-cv 
T^f  ^wikng  ocuToO ,  ubi  collegii  plura  Pricseus.  Utitur  et 
Eusebius  de  hac  ipsa  pace  Ecclesise  reddita ,  de  qua 
scriptor  liic  agit,  Hist.  Eccles.  lib.  viii,  cap.  16 :  *Qc 
yap  T19V  cic  ^^«C  ^(OieoTr^v  fu/avq  twL  IXca)  ii  OcCa  xae 
oO/>avcoc  x^P.^^  ^dcuwTo.  Nisi  mavis  illic  ab  inspec- 
tione ,  seu  visitatione,  metaphoram  duci,  quam  fece- 
ront  oc  a^fAoorrQ/o8c,  sive  qui  ad  rcs  sociorum  aut  pro- 
vincialium  cof;iioscendas  etconstituendasmissi  erant. 
De  qua  doctissimus  et  celeberrimus  Buchncnis  ad 
Hymnum  natalitium ,  quem  Cbristo  Servalori  cecinit 
Prudentius. 
Vt  fioreuentes  ecclesim  perpetum  quiele.  Duo  dociis- 

n  aimi  viri  legenduni  puiarunt :  Ut  florescentes  eccU- 
itas  perpetua  quiete  custodiat,  Mihi  magis  ex  consuetu* 
dine  lemporum  illorum  scribi  posse  videtur  :  Ut 
fhreseeniis  Ecclesiw  perpetuam  qwetem  custodiat,  Non 
enim  nisi  de  una  illa  et  yera  agit  Ecdesia.  Caetera 
quoque  sic  fuerint  convenientiora  stylo  Lactantii ;  ot 
lib.  VI,  c.  10:  Utquietem  noetis  tutam  sibi  faceret ; 
lib.  7»  cap.  2  :  Piorum  animis  ad  beatam  vitam  revo* 
eatis^  qmetum,  tranquiUum^  paeificum,  aureum  dem- 
que^  ut  poetm  voeant,  saseuium^  Dep  ipso  regnanU, 
florescat,  Amabile  vero  quieiis  nomen  Romaiiis  Ro- 
manorunique  principibus  vehementer  placuit,  ut  ex 
nummis  liquet,  aliique  ostenderunt.  Inter  alios  hoc 
amavit  et  uonstantinus  Magnus  ( ne  de  paganis  di- 
cam ),  qui  in  arcu  triumphali  nummisque,  liberator 
DiiBis,  FUNDATOR  QuiETis  vocaiur,  alibique  pacis,  aut 
QuiETis  PUBLiCiE  dulcissima  cxhibet  nomina.  Faxit 
DEusoPT.  MAx.  iit  omnc  cliristianum  nomen,  pace  et 
solida   ac  diutuma, 


quiete  solida  ac  diutuma,  nominaiimque  ut  cum 
REGEpio,  forti,  felice,  patria  nostra  jam  dictis  aliisqne 
Non  corrumperet  veritatem.  Praeceasit  ne ;  quare  td  G  bonis  propriis  et  perpetuis  aeteraum  efllorescat. 


WICOLAI  TOmARDI  MONITUM  LECTORI. 


'  Exq«oea,  qo»  In  his  notis  ad  cap.  4,  de  Sabbate 
i^agnOf  dequt  BB.Polycarpi  acPionii  passionibus,  fcre 
auiniigratiaacrlpsi,  typis  mandausunt,  opera;  pretium 
toi  proAteri,  probabiles  admodum  mihi  videri  sen- 
leattas  illas  duas,  qox  pluribus  a  me  alias  exponeii- 
tar :  nempe  Sakbato  ipso  magno  JudaicOt  id  est, 
qaod  decimam  quartam  lunam  paschalem  proxime 
praeedit,  Polycarpum  martyrium  fecisse  die  26  mcn- 
lis  Martii  (prout  in  Actis) ,  et  quidem  anno  Christi  D 


l47;Pionium  autem  comprehensum  fuisse  Sa66a(o 
quoque  madfito,  die  22  Martii  anni  251,  et  martyrio 
fuisse  affectum  die  12  septimi  Asianorum  meBsla, 
qui  supradicto  251  anno  in  Sabbatom,  atque  in  5 
diem  Aprilis  incidit. 

lis,  qui  hanc  tuebuntur  senlentiam,  nalla  erit  ha- 
benda  consulatunm  ralio,  iitpnie  Actis  proconsula- 
ribusperperam  adjectorum. 


NOTtE  toinardi  aurelianensis 

IN  LIBRUM 

DE  nORTIBUS  PERSEGUTORUBI. 


IN  CAPUT  PRIMUM. 

Eceeaddelur  his  omnUfus  adversarius ;  et  restituia 
P»  orbem  irmmilUtau,  profligata  nuper  EecUsia  mr- 
tmegMrgtt.   \.  C.  Joan.  Bapt.  Cotelerius  £i^/esta 


tractB  monumentorum.  Parisiis  anno  1681  ediionim, 
pag.  528,  in  notis  legendum  jubet :  Ecce  adtcritur 
his  onmtbus  adversarius ;  aperto,  ut  ait,  sensu  et  sciia 
antilbesi  ex  adteritur  el  exsurgit.  Eximiam  Yiri  erudi- 
tissimi,  mihique  olim  conjunctissimi,  emendationcm 


4» 


NXXAII  WlffARM 


fi» 


tum  boMMntiie  mm  Imer  notM  priB^peothic  ml* 
hibtndMi  dnt\ .  ium  ne  m  peffegrina  leeo^  lateiis, 
LacUifHii  sjHidioeis  msHierei  igma. 

IN  CAPiJT  W. 

EjcliTniii  t£mpQribtt9  Tibirh  ilmtyrhr  f^t  tcriptun^ 
tegi»iti*t  Uamnm  tiQ^h^r  Jenii-ChriHtnA  a  htdmt  cru" 
ciattu  ttt^  ^m  diiitn  deiiimm  kaUndariim  Aprilis^ 
duobui  Ganiuiit  £onhU.libii^^  lits  p^iucis  Ui  verbis  enoi^ 
non  nm^.  l^rmuSf  qiiideiii  esL  cx  libnrii  oscUanlJn^ 
jla  Lii  i^ni  ante^  irrei>sH'il  posi.  11  tc  i^nlui  li-gendnn) 
putn,  an(£  diaii  dncimuju^  vii  ip^  Lnci;tiiUiis  liabe^ 
alio  ih  loco*  Sf  ilic<^l  lusi"Uilii»tinai»  lilj.  iv,  c»^.  iQ^ 
tiUi  dc  Juiii^K*  snt  *  Exhide  Teitarcktin^  Imbnfrutit  us^ 
qm  ad  WtTodem,  (fui  (un  mb  mperiQ  Tiberii  CcBsaris^ 
tniiix  fimti  qttiiito  dfcimo^  id  eit^  dHobns  itemims  coit- 
sutibui,  itnie  dicni  dedmtim  tLdiindarum  Apriiium  Ju' 
d(Bi  Christum  cruci  afixerunt, 

Cl^rissiinus  Slepfianns  Baluzius,  hiijiis  lanti  \\\q^ 
sanri  diligenlissimus  edilor,  Parisiis  anno  1679,  ia 
DOlis  a4  ftuperius  c^p.  ^  negat  conirarielatein  esse 
^llam  inter  duas  isiaf  l0(|uendi  forniulas,  post  et  ante 
ditm  dficimum^  IVeius  auctoriiaie  Pauli  J.  C.  D.  do 
^crl).  Signific.  L.  Anniculus  cxxxii.  Videejus  verba. 

At  clariss.  yenr.  NQrislu;^  ingeQiis  Cenotapliior; 
rum  Pisanorum  operis  yeiici.  anno  1681  editi  «^ 
Bog.  549»  h:mc  aeiitcnibm  confutai ;  aliiue  cx  ipsq 
Pandectarum  antogrnpho,  Floreiitia^  asservaio«  ger- 
manam  ve^borum  Pstuli  icclioneui  prpfert  his  verbis ; 
inte  diem  decimum  kitUndarum  post  diem  decimuii) 
katendainm;  neque  utro  emm  sermone  undecim  dies  d- 
gmficattiur*  DeiAde  iiit : 

f  E%  bac  autem  germana  leetione  lextus,  Rlcciolii 
opiniorefellitur....  Eienlm  illa  verboruin  Paiili  recl- 
tatio  optimum  sensuiu  baljat,  et  verlssima  est,  quain- 
vis  noi»  iisdem  jnrisconsulti  verbis  expressa.  Idem 
enim,  lib.  cxxxiv,  D.  De  Verbor.  ugnificat^  ail :  An- 
nicutus  non  slditim  ui  notusest,  sed  trecenteumo  sexa- 
§e$imu  quinlQ  die  dicitur^  incipiente  plane^  non  exacto 


A  tnum  kalend,  el  pott  dim  dicimm  Hcflend,  dieo!  ande- 
cimaai  aigntflesri,  seddeclsMii^Boa^nidefnejusdem 
mensis,  sed  tuni  decimam  diem  ante,  id  est,  pnrce- 
dentem  kaiendas,  tum  decimam  post.nempe  posterto4 
rem  kalendis.  Hinc' Cains  jurisconsnltus  eodem  D., 
Fib.  L.  ccxxxiii,ait :  Post  Halendas  Jannarias  dfe  ierifa 
pro  snlute  principis  vota  suscipiuntur ;  nempe  5  nenas 
Jaiiuarias.  Hinc  af»parei,  alium  plane  mensem  sigiii- 
ficari  hisce  ioquendi  pSrasibus  :  Ante  decimum  ka^ 
tend.  Apritis,  ac  posi  decimum  kal.  ApriHs  :  priori 
enim  modo  dipendi  d^^signatur  dies^Martii;  attera 
vero  (i)  dies  posterinr  decimo  kal.  Aprilis. 

€  Quare  Laciantii  verborum  forniula  neminem  ve- 
teriim  Laiinorum  auciorem  habet,  ac  doclissimis  re^ 
centioribiis  improbatur.  Scio,  astronomos  diem  a 
meridie  pro^cedentis  ad  merfdiem  inseqiienlis  dtcl 
niiinerare.  liinc  dies  i25  Martii  post  meridiem  ipsis 
dictlur  post  diem  decin^um  kaL  Aprilis.  Lactantius  nti 
designarei  lempus  diel,  r^na  passus  est  Dominus»  vi- 
|.  delicet  post  meridiem  diei  z3  Martl^,  scrtpsit  juxta 
"  moduin  loqu^ndi  astvonomoiHini,  Haec  tainen  non 
quidein  eriiditissimo  Baiiizio  opposita,  sed  propostia, 
ac  ejusdein  ccnsurie  supposita  velrm,.  i 

Hacteniis  clarissimus  Norisins,  eujns  loeum  fere 
integrnm  ideo  exhibui,  tam  ob  ipsiifs  praesiantim, 
qiiam  quia  Cenolaphia  Pisana  omnium  noh  sniit  in 
manibus. 

Norisii  antem  sententi«  omnlno  aecedo,  ita  ut 
isiis  verbis  post  diem  decimuni  katendarum  ApriHe^ 
Lntelligaiur  decimus  dies  menns  ApriHs,  computMis 
ipsis  kalendis. 

Fru$tra  autem  exciisando,  vei  interpretando  Lae- 
laiUio  celeberrimus  aucior  astronomos  in  auxiliiim 
vocat;  quid  eiiiin  Lactar^tio  cum  astronbntid  in  re  mt-^ 
tiime  astronomicn,  nt  ad  Istas  subtiKu^tes  cdnfiigi.i- 
tur,  de  quibus  ncutiquam  cogitnverit  Lactanlins? 

Deinde  si  locum  haberet  iste  loquendi  mddus  as- 
tronomorum,  si*quereiur  ex  eo,  quod  dies  defmttw 
kalendaruin  Aprilium  jiixta  astronomos  exacln^  sit 


;h.r«."'.i^r:sr: jjif«s'S  «^  ==^^^^^^ 


ul  inquit  lib.  cxxxii,  aniiicu/us  amittitur ;  qtiod  pro 
bai  argumealo  a  vulgata  loqiiendi  consuetudine  duclo, 
qiia  diconles,  anie  aiem  decimum  kalendarumt  ipsmn 
^'eni  lermM,  nempeprimassequenteskal.  comptita- 
mn<:,  n(ui  auteiii  diein  undecimum,  qui  knlendas  se- 
quitnr,  nempedJeinseciiQdummensitfl)  Qunre^,  inqnil 
juriscoiisnlliis,  etiam  anniculum  amitli,  qui  ipso  die 
trecentesuDO  sexagesimo  qiiinto  ituipienle  plane^  iion 
exacio,  aiiiiititur;  neque  iiccesseestamitii  die  prinio 
anni  itisequentis.  Itaqiie  constnt  niiciore  celcherrrmo 
jvniiconsulto,  ea  vnlgata  dicendi  rormnla,  Ante  diem 
dedinum  kaleHdurunh  noQ  siguiricari  undeciin  dies, 
sed  tantiiin  decem,  ipsis  kalendis  compnialis.  i 

Tandem,  insequenli  pagina,  post  relatnm  uiriusque 
loci  Lactantnper  clarissimum  Balnzium  conciliatio- 
nem,  UiemNorisiussubdii:  c  Verum  doctissiraiinter- 
pretes  seciis  Pauli  t«^xtum  inlelligunl.  Anlonius  Aiigus- 
linus,  lib.  IV  Emendat.ad  Inudatnm  legem  Pauliait :  Anie 
diem  tertium  nonas,  ettertio  nonas,  et  die  tertio  post  ka» 
lendas  idem  esse  deprehendiiur,  llaec  Cujacii  verba  in 
ndversariis  «lim  notavi  :  Post  diem  decimum  kalend. 
significatur  dies  decima  post  katendas,  ut  ipsce  katendce 
computentur.  Ergo  posi  diem  decimimi  kiUend,  Januu- 
rii,  id  est  iv  idus  Januarii.  Recie  nolat  P.  Manutius 
in  epist.  ti  lib.  ni  Faniiliaium  Tullii,  ante  diem  ter^ 
tium  nonas,  veleres  Latinos  dixisse,  id  est,  tertio  die 
anle  nonas;  n^^m  cum  diciiur  terfio  nonas;  concisa 
locutio  est;  stOMnltfUigitiir  eniflidfe  smte,  «iqnidem 
pneposirio  laciu  kaleudas  iu  qiiarto  casu  regit.Quare 
post  decimum  diem  knlend.  Apritis,  idem   csl,  ac  de- 

cimo  die  post    kalendas  Aprilis Nef|Aie  Poulus 

memornt.'e  doctissimi  Baluzii   opinioni   suffragatur. 
Nain  scribif,  neutra  Joquendi  formuia  anu  ditm  dech^ 

(i)  Diemtmdecinmm,  qm  kalendas  sequitur,  nempe diem 
9tcundum  nmm  Pace  eriidlilssiimi  Norisli  dixerim,  scri- 
bendum  videri  :  Diem  Oecimum ,  qm  kalendas  proteedit, 
uempe  dtem  decunum  ante  ftnm  menmt.  ^ 


perit,  Lacianliuin  dixisse,  Christum'  eo  die  post  roe- 
ridiem  cruci  fuisse  aflixum  :  siquidem,  ip<o  aiictiirfs 
fiap.  2  bi^us  libri,  post  decimum  diem  kalendarum  Apn- 
tis  cruciatusest,'(\\\o  vocabul6slgnificalur,(rnfctff))RNi9. 

At  vero  LH<;tanlius  non  scribiV  sigillatim  dc  diei 
parte,sed  sohimmodo nniversim. de  ipso  die,  in  quo 
Chrlslus  crucetn  subiit  :  unde  nihil  quid  iiiam  expe- 
^tius  est,  quam  dieere  to  pou  in  isto  leeo  «sse  ii  • 
Jt^rarii  errore ,  ac  pro  eo  reponendum  ante,  Idque  ep 
magis,  qiiod  Instilul.  lib.  iv,  cap  10,  ubi  Ante  deci^- 
mum  diem  recie  legiiur,  ibidera  in  nonmillis  editi<v- 
nrihus,  qiHiles  sunt  Liigdunensis  anni  154&,  in-t^i,  e% 
Aiilucrpiensis  anni  1655,  iu-8*,  legere  ^it :  Am/c  dien^ 
seplimam,  pro  Ante  diem  decimum ;  uli  est  univcrstra 
in  compluribiis  aniiquis  codicibns  et  castigstis  edt^ 
tionibns. 

Queinadmoduui  itaque  in  inMituiionum  loco  posi- 
tuni   et   vocabuliim  septimam^   pro    decimHm :    iU 
D  plane  in   hoc  de  Mortibus  Perseeutorumy  pro  voca- 
bulo  aii(c,  male  scriptuin  est,  post, 

Joaniies  Columhus,  qiii  iiolis  Aboae  in  Finlandia 
anno  168^  ^tifr  hiinc  eumdem  librum  illustravii, 
in  htine  locum  liabet  inseqeentia  :  vide  ejns  verba, 
col.565. 

Hactenus  Jo^mnes  Coliimbus,  cujus  sententia  ex 
iis,  qu;e  supra  a  Norisio  atque  a  roe  allata  sunt,  8a> 
tis  superqiie  copfuiaiur. 

Pne?erea  vir  erudltus  non  Bdvertii,  hi  akevo  Marri 
'IX,  12,  exemplo  qiiod  quidem  est  Manh.,  xvii,  I, 
neuiiquam  posse  sextumdiem  inchoatum  intelligi,  sed 
exacium.hi  loco  eniin  parallelo  aptid  Luc,  ix,  28, 
niiincraiittir  waec  ii^ipai  oxtm  [ere  dies  octo.  In  Mnt- 
tbico  itaque  et  Mareo  sex  dies  censeHdi  sunt  integri^ 

(1)  Dies  posterior  decunp  kal.  Apriiit.  Scrihe :  Diet  de- 
cinms  posterior  kaL  ApriRtf  nempe  dles  dedmus  roeosis 
Aprilit. 


Wl 


NOTiE  m  UB.  DE  HORTUWS  PIRtttCUT.  INCAP.  11. 


at  iBMoaent  9$iftimu$  pfop&ui  aoeecUi  ad  ^/i.  qnot  A  «t  Paulan)^  A  ipsa  CbrMo  MiomptuM, 


sunt  in  Luca. 

Dixi  gupra»  cnp.  t^  liiiifo,  coinplurea  easefn  ver* 
bis  Lacinnlii  enrores.  Conrecto  iia(|ue  eo,  qui  libnuril 
erai,  nuAC  in  i|)^uqi  Lad^oUum  verUndus  sivlus. 

Ail ,  Exiremi4  imppribu$  Tiberii  Cwtarii  Ckrisltm 
cruciutumjuisse,  duohus  Cemims  consuUbus,  Exlrein* 
ilta  Tibeni  leinpora  In  altero  InstUutiouum  loco,  sive 
lib.  iVy  cnp.  10,  assignat  anno  Tiberii  quintodeci* 
tno.  Id  quidem  convenienter  consulaiui  duorum  Ce« 
minorum.  At  obserTa  ,  lcctor,  quam  inimaniter  inda. 
hallncinelur. 

Tibcrius  annum  imperii  quintum  decimuni  iniil 
anno28aerx  vulgaris,die  19  meiisis  Augusti.  IIoc 
jpso  Tiberii  anno  Jonnnes  Baptisti,  nU  apyd  Lncam, 
cap.  111,  If  i^  3,  legimus,  poenitentiam  pnedicare  in-> 
roeplt.  Er:)t  is,  juxta  Lactantium,Tiberii  anniis  quin- 
lusdecinius  iniens,  siqnidem,  juxta  eumdem,  passus 
est  Christus  quinio  decimo  Tiberii  anno,  qui  in  cursa 
fuit  iisque  ad  19  dlein  Angusti  anni  29  a^rae  vulgaris. 


Et  pir  iinMi  S5  usque  nd  prineifiium  Ner§mMi  km 
perii,  psr  omne$  proriHcias  el  eifilatee  Ecclesim  (mkhn 
menta  miseruni,  k  cotwiulatn  duorum  GciniuoriMB» 
sive  ab  ann»  serse  vulgaris  Cbristt  ^,  qno,  rx  LaeAin^ 
lii  bypoibeti,  supra  confuipia  .ipostoU  posi  renltf-. 
costen,  Acl.  ii«  1,  cnm  Marc.  xvi,  20,  prxdicaveruac 
ubique  Evangelium»  anni  quidem  sum  25  comploiL 
usquo  ad  13  diem  Oclobffis  aaai  Clurisii  54,  quo  NofO: 
successil  Claudio  :  al  ab  aniio  aene  Cbristi  53,  ^uoi 
revera  passiis  esl  Cliristu««  non  sunt»  aisi  21. 

Cumquejam  Nero  imperaret^  Petrui  Romamaivemi^ 
In  indiculo  deposiiionis  marivrum,  edilo  per  i£^-* 
diimi  Bucherium  Antuerpiae  1634,  in  Canment.  Pe 
Docirina  temporum,  legiiur  :  Ociaw  lutlendns  JVor/rk 
(sive  die  22  Februarii)*  Natale  Pelri  de  Cathedra,  Id 
conti^erit  juxis^  Laclaotii  ra|ioa«8,  amu)  Cbri&li  55«. 
cnm  priinns  Neronis  annus  in  cursu  ess^L  a  i3  dJO 
Oclobris  antecedentis. 

Qnod   si    deinde    eruditiss.    viroium    GodefriMli 


BiptfzaiusitaqueChrislusdic6Januarii,consulibus  ^  HeBsebemi,  iniiio  prtmt  tomi  Sanaorum memis  Apei 


duobus  Geminis,  anno  xr:v  vnlgaris  29,  eipassusdie 
23  mensis  M:irlii  insequentis,  nonnisi  per  auos  men* 
ses  ac  dimidiuro  ea  omnia  pcregeril ,  qiia:  ab  ipsius 
B:iplismo  nd  niorlem  usquc  rereriintur.  Quod  quidem 
porteniosum  est  dictu,  quamvis  ab  aliis  muliis  Ve- 
teram  inconsullepronuniiatum  fueril,  acFasils  Ida« 
tianis  infarlum. 

Quid  eiiini  i.-^Ddcm  (iet  de  quatuor  omnhio  pascba- 
libns,  quibus,  ipso  faienle  viro  elarissimo  Harduino, 
in  indice  .4n/irr%e/}ct  lu/,  Parisiis  anno  1689  editi, 
Servatoris  niinisteriuin  apud  evangelfstas  disilngui<- 
lur?  Quis  Philolaiis^vel  Ptoloraaius;  quis  Coperni- 
ciis,  vel  Tyclio,  iii  illo  29  aeraR  vuljgaris  aniio  reperiet 
chamcieres  diei  passionis  Chrisii  congruenles,  fe- 
riam,  inquam,  sextum  cuiu  die  paschatis  concurren- 
lem? 

Ei  tamen  ille  ipse  e^l  Lnctantiiis,  ^ui  cum  aliissi- 
mllibus  auctoribns,  id  esi,  chronoloei:^c  al(|ue  ev.m- 


gelic^  historiiB  aeque  incuriosis,  oblruditur  ab  iis,  q  cap«  ull, 


/fi,  editi  Aniucrpiae  1675,  el  Danielis  Papebroclui^ 
in  Propylceo  ad  Acta  Sanctorum  Maii^  edito  ibideai 
1685,  senteiitia  adinittatur,quam  eamdcm  V.  C.  AnU 
Pagius  in  Critica  Baroniana^  Parisiis  16!)8,  edUa^ 
amplcctilur,  Petrum  terlio  kalendas  Julias ,  coss» 
Nervo  Siliano  et  Vestino  Attico,  id  est,  anno  Ch.  63, 
Neronii  12,  die29  Junii,  mariyrium  feeisse  Ronne^ 
non  vixerii  Petrus  a  constiUiia  Rooue  ratbedra  an>- 
pliiis  oiiara  annos  10,  el  raense&  4  cum  diebus  %, 

Ex  FI.  Josepho,  aique  eiiam  ex  numusmatis,  proot 
in  Iractalu  De  Numismatis  /lerodiadum  osieosurus 
sum,  constare  debet,  annuoi  Ch«  43,  Claudii  ioip.  3» . 
ac  Senioris  Agrippge  7  postremumiiue  extUisso, 
quando  Peirus  Hierosolymis  divina  ^e  e  vincuii». 
ereptus  esl,  ac  deinde  Agrippa  ab  angelo  percussus» 
Acu  xu,  3t  23,  obiit  &esare»  Paleslioae»  iibi  muuus 
edebat  in  bouorem  Cbudii  Cxsaris,  (esto  quodani 
pro  ejiis  saluie  instiiuto.  Josepb.  Aoiiii.  lib.  xix« 


qui  negattt  Christuin  aene  vulgaris  anno  33 ;  cl  qiu- 
dem  mensis  Nisau  die  14«  sivc  Aprllis  dic  5,  cruci 
fulsse  afBxum. 

y^um  absii,  ut  inde  quidquam  delractutn  velim 
Lactsmtii  aliorumque  ccclesiasiicorum  scriploruni 
aactoritaii.  Id  unnm  coniendo,  eis,  quanto  iitagis  ob 
vetustatem  prsedicaniur,  lanto  minus  in  rebus  chro- 
DOlogicis  bahendum  esse  fidei;  ciim  eniin  unum 
Christum  scirent  et  docerent,  eiimque  criicifixum,  re- 
mm  gestarum  ordinem  non  ita  accuratc  servabanL 

Tir  Clarissimus  Joannes  Harduinus  in  Auiirrhe" 
Hcd  »uo »  p.  67,  qiixstionem  hanc  definil  insequeu- 
libus  verbis  :  Denique  passum  esse  Dominum  Jesum 
mmo  cercevulgaris  29,  ex  eo  inteirigbnus,  tertio  paschate 
posi  susceptum  prcedicandi  munus,  ut  velusiissimi  e 
Patribus  unonimt  consensione  prodidere^  duobus  GenU' 
nis  consulibue. 

Deinde  in  Addendis,  qi|X  sunl  ad  calcem  libri,  sub 


Si  ilaque,  ut  supra,  convonit  Natale  Petri  de  Ca-' 
thedr$  diei  22  Februarii  cujuscumque  aoni,  ac  Petrus 
anno  Ch.  65,  \n  crucem  actus  ruerii,  neoesse  ptan^ 
esl,  ipsum  bieQuio  ad  minimum»   priusquain  ab 
Agrippa  auno  Ch.  45,  in  vincula  roittereiur,  Aomam  - 
semel  venisse,  idque  ineuute  priuio  Claudti  imp. 
anno,  ac  labenie  meiise  post  Cal^ulam  anm>  Cb.  41 , « 
Janu:irii  die  2i  necatum,  atque  inde  in  Jud;eam  ro-  . 
diisse,  ut  25  annis  ante  suura  obilura  sedeitt  Hooaa) 
consiiiueret. 

Sin  Ista  Pelri  excursio  parum  probetttr«.  quod  vi- 
deatnr  non  cobaerere  cum   serie  rerum  in  Aciif ' 
usque  ad  cap.  xii  relatarum,  lura  priraus  ^us  in  Ur- 
bem  adventus  non  rueril  quam  maxirae  ciio,  nisi 
anno  Cb.  44,  sid)  Ctaudio  imp*  die  quidem  22  Fo- 
bruarii,  ul  su|>ra,  ex  Indiculo  depo^ionis  ttartgrum^  . 
unde  ad  annum  Cb^  65»  et  diem  29  Junii,  qito,  ex.. 
scBteniia  Hen^cbenii,  l^apebrochii,  et  Pagii  aupra  ] 


dit :  Nam  et  Judworumprceterea  riluSt  et  astronomi-      lata^  Petrus  Rom»  sxviente  Nerone  peremplus  eM* 
ag  labutceineum  annum,  ut  alias  dicmus,  conseniiuni.  ^  nequeunl  aoni  numerari  ollra  21,  cuiu  meusibus  ip 
Tum  advcrsus  vii  um  clarissimum  Joannem  Vail-     et  dicbus  8. 


iantium  eadem  p.  67.  insurgens,  ail  :  Horum  an  tu 
quidquam  e$  subodoraius?  aut  tibi  aliquis  ante  nos  tn- 
dicavit? 

Iloc  usque  clarissimus  Harduinus,  a  quo  stabi- 
lienda".  huic  senlentia)  nescio  eijuidem  quid  proferri 
possit.  Neque  enim  Judaicorum  ritwim  plane  sura 
rudis,  neque  porro  astronomicis  ex  tabulis  ulla  un* 
quam  m»cbina  eruentur  f^ria  sexta  ac  pascjuuis  (Ues^ 
in  qailitfg  conlunptrm  anno  xrx,  vulgaris  29  passus 
sit  Cbristus. 

Aesumptis  in  locum  Judce  proditoris  Matthia  et 
Paulo-  pfe  ex  his  veibis  inferas,  PauUra  una  cnra 
Malthia  fuisse  Judae  ab  aposlolis  sutrectum.  Taniuin 
incuriosius  paulo  sicribens  Lactanlius  inuuere  voluit, 
loco  Jud»  allos  duos  aposiolatus  niunere  fuisse 
fonctos,  Mattbiain  scilicet  sorte  Icctura,  Act.  i,  26, 


£i  certe  quouiara  in  Chronioo  pascbali,  Parisijs 
denuo  per  Y.  C.  Carol.  Ducangium  nuper  edito,  qtto4 
Atexandrinum  anlea  perperam  appellabalur,  nihii  do 
Petri  et  Pauli  obitu  in  anno  Cb.  d6,  neque  deinceps 
scribiiur,  intelligere  est,  ejus  auctorera  anno  alicui 
superiori  hunc  evenium  assignasse.  Quis  vero  ilU» 
sii  annus,  elici  non  polest,  propler  lacuoara ,  qua^ , 
20  oinnino  annos  io  iioc  Chronico  ifiira  annos  Cb« 
45  ei  66  occupal. 

Non  raoror  in  Fastis  Idatianis,  ad  calcera  Cbronici 
ejiisdem  paschalis  teriium  edilis  Petrum  ct  Paiilum 
passos  dici  Nerone  Hl,  ct  Messala  coss.,  idesi,  amio 
Ch.  58.  Quia  enim  sanus  id  rerat?  etiamsi  non  esset 
ad  maiiuin  Taciii  locus,  quem  infra  referam,  ex  quo 
evincitur,  Neronem  noii  saeviisse,  nisi  annoCb.  64. <j 

Nec  tamen  abiit  impune.  Respexit  enim  Deu$  vexu- 


NlGOLAl  TWNAKDl 


U% 


Ucnm  popuUni.....  Mt  ne  sepnUurm  qmdm  loeut  in  A  pore  id  eonii|[erit,  ac  praeierca  videatur  respnblica 
Oerm  iammaUe  bmla  appareret.  Nero  continuo  post     primo,  ac  dcinde  ficclesia  roale  habita,  nihll  plaoie 


fcioensam  Romam  iu  Christianoa  snviit.  Id  expresse 
Tadtos  lib.  xv  Annal.  cap.  58,  44. 
De  boc  incendio  Suetonius  quoque,  in  Nerone  cap 


S8,  et  Dio,  paff.  708,  quod,teste  ibidem  Tactto,  cap. 
35,  conligit  G.  Lecanio  Basso,  M.  Licinio  Crasso 
i!oss.,  id  est,  anno  Ch.  64.  BJus  principiom  14  kalend. 
Sextiles,  sive  19  die  Julii,  flnis,  sexto  demum  die, 
aive  Julii  24  vel  25  et  Tacito,  ibid.  cap.  44,  ulu 
addit :  Ergo  aboUndo  mmori  Nero  tubdidit  reos,  et 
^fWftlisftmM  pcems  affecii ,  quo$  per  flagiiia  inmos 
usUgus  Christianos  appeHabat. 

uemus  itaque  Neroni  reliquos  septem  vel  octo  Ju- 
Ki  dles  capiendo  consilio,  ut  incens»  llrbis  invidiam 
in  Ghrisiianos  derivaret  :  conseqoens  erit,  persecu- 
Ueiiem  ccepisse  Ineunte  clrciter  mense  Au|[usto  anni 
€ii.  64.  Annus  autem  Gh.  68,  ei  dies  9  Juiiii  insignes 
SQBt  Neronis  iiece.  IntervaJlum  divin»  vindictse, 
anni  5,  menses  10,  ac  dies  circiter  9. 

Ex  his  atque  ex  supradictis,  beati  Apostoll  mart]|r- 
rio  fuerint  affecll  exeunte  undecimo  mense  a  conci- 
taia  persecudone.  Ab  inttio  enim  mensis  Au^usti 
anni  Ch.  64,  ad  finem  Junii  anni  65,  undecimus 
Bieiisis  fluxit. 

IN  GAPUT  III. 

Post  hune^  interieetis  aliquot  annis.  Ncmpe  50  prae* 
ter  6  menses,  ut  dicetur  Infra. 

Alter  non  minor  lyrannus  ortus  esi.  Domiiianns, 
^kiodecim  Gesanim  poslremus. 

Snbieetorum  tamen  cervieibus  ineubavit  quam  diutiS' 
alifie,  tututque  regnavit^  donee  impias  manus  adtersus 
Pominum  tenderet.  Tlto,  frairi  suo,  successit  Domiiia- 
Bos  anno  Gh.  81,  die  15  Seplembris.  Si  ssvire  coepit 
adversus  Christianos  anno  Ch.  91,  menbe  circiter 
Februario,  ut  quldem  existimo,  tum  voro  impera- 
Toril  ante  persecutionem  annos  12,  cum  mensibus  4 
•cjpliisquam  dimidio 


Chroiiicon  paschale  Initium  Domiliane»  persecu-  G  Olympiadis  annus  primus. 


taciti  locus  iste  confert  ad  figendam  persecutioiieiii 
anno  Ch.  95. 

Henricus  Dodwellus  Anglos,  V.  C.  in  Dlsserta- 
lione  XI  Cynrianica,  Oxonii  anno  1684  ediia,  col  De 
Pauciiate  Marlynim  Lemma  affixit  indignlssimam 
homine  utcumque  chrisiiano,  nedum  auclore  litie- 
raio,  contcndit  ex  Brutil  verbis  apud  Eusebium, 
Hist.  lib.  iii,  cap.  18,  nonnisi  Ch.  anno  95,  Ecclesiam 
fuisse  a  Domiiiano  vexaiam,  ^uia  videlicet  ejus  prin- 
cipatus  anno  15,  Flavla  Domitilla ,  Flavii  Clemeotis 
tum  consulis  cx  sorore  neptis,  ob  confessionem 
Ghristi  in  iiisulam  Ponliam  relegaia  est. 

Sed  a  VV.  CG.  Anton.  Pagio  in  Grilica  Baroniana 
passim,et  Theodorico  Ruinartio,  monacho  Benedl- 
Ctino  in  pncfatione  ad  acta  Marlyrum  sincera  et  se- 
lecin ,  Parisiis  anno  1689  edita  non  modo  tota  illa 
Dodwelli  disserialio  egregie  confutau  est :  scd  etiaoi 
l^  huic  arpumento,  pro  asserenda  persecutionis  Domi- 
lianc»  brcviiale  adduclo,  responsum  est,  nihil  inde 
confici,  iiisi  persecuiionem  istam  aiino  Cli.95  maxiroe 
efferbuisse. 

Et  cerle  in  Ghronico  pascbali  ad  14  Domiiiani  an- 
num  habenlur  hsec  verba  :  Urtoptl  o  BpoOToc  (lege 
B/»ouTeoc )  TToXXouc  X/9c9TMeyouc  xecra  to  co  Itoc  Aofic- 
TcocvoO  lujiaprvpvwiou.  Memorice  prodit  Brutius ,  mul- 
tos  Christianos  14  anno  Domiliani  inariyniim  fe- 
eisse. 

Ut  autem  ex  Isio  Bnitli  loco  aliquld  eliclatur,  cui 
Inniii  possimus,  secerneiida  sunt  certa  ab  Inceriis,  ac 
statuendum  : 

Primo,  Domitlanl  annum  12  itiilsse  aono  Ch.  92 
die  15  Septembris,  cum  decurreret  217  Olympiadis 
annus  4. 

Deinde,  Olympiadem  218  incoepisse  In  Solstitio  aes- 
tivo  aiini  Gh.  95. 

Tertio,  Domitiani  annum  15  ducium  fuisse  a  dte 
15  Septembris  anni  Gh.  95,  cum  decurrerei  218 


tlonis  anncctit  ann.  Ch.  92,  lion  auiem  95,  ut  ceiiset 
V.  G.  Ant.  Pagius  in  Dissertalione  Hypatica ,  Lug* 
dvni  anno  1680,  edita,  p.  110,  et  iii  Grilica  Baro- 
iilana  ad  annum  Gh.  90,num.  5,  p.  86,  qui  pneterea 
in  Griiica  ibidem  ait,  hujos  Chronici  auctorem  in  pu- 
tandis  Olympiadibus  Eusebianam  rationem  sequi, 
sive  uno  anno  eas  antevertere,  licet  revera  duobus  . 
annls  ab  auctore  Ghronici  anievcrlantur.  Earum  enim 
inillnm  ducit  ab  anno  Periodi  Julians  5956,  cum  In- 
ccaperint  dunlaxat  anno  5938. 

Horum  nihil  quidquam,  sicut  nec  alia  complura, 
▼Idlt  ille,  cojiis  chronologica  opera  usus  est  cfariss. 
Ducangius  iii  apponendls  chronico  paschali  tempo- 
nim  characterismis. 

Iii  supradicta  istius  Chronici  edillone  lanta  qui- 
dem  est  perlurbatio,  nata  ex  ignorantia  dicam,  an 
l«*cuna,  ut  annus  concitatjB  per  Domilianum  perse- 
Cutionis  fluctiians  p.  250,  Inter  annos  Gb.  95,  ei  94 
relinquatur ;  nequc  porro  Olvmpiadis  218  primus  ati- 
m»,  qui  ibi  Domliiani  est  15,  uiloomnino  charactere  " 
notetur. 

Jam  vero  inquirendum,  quo  primom  tempore  Do- 
mitlanus  Ecclesiam  vexaverit. 

Ant.  Pag.  V.  G.  in  Disserutione  Hypatlca,  p.  110, 
et  In  Gritica  Baroniana,jp.  85,  num.  4,  id  ponil  sub 
filiem  anni  Ch.  95,  cx  Tacili  loco,  qui  in  (ine  Vits 
Agricola^  felicem  prxdicat  Agricolam ,  quod  Conlega 
Priscoque  co$s.  aniio  scilicet  Gh.  95,  decimo  kah 
Sepiemb.  sivc  25  die  Augusti,  exeesserit^  aUjue  adeo 
evaserit  posiremum  itlud  tempust  9«o  Domtrlaniii  non 
jam  per  intervaiUt  ae  spiramenta  tmporum^  sed  eon- 
iffnio,  et  veiut  uno  icfu,  rempublicam  exhausit.  Unde 
iiiferi  Pdgius,  perseculionem  sub  finem  auni  Ch.  95 
incQBpisse. 

At,  ineo  quidem  judicio ,  inde  tantummodo  sequi- 
tur,  Domitianum  non  ssvilsse,  nisl  post  obitum 
Agricol».  Cum  autem  incertum  sit,  quo  postea  tem- 


Denique  eidem  annum  14  fuisse  iiicceplum  anno 
Ch.  94,  cum  ejusdem  218  Olympiadis  annos  aUer 
esset  in  cursu. 

Unde  consequens  est,  biennio  errare  Chronici  jiai* 
chalis  auctorem,  qui  Domitianl  15  annum  aliigal 
primo  218  olympiadis  aniio,  et  Indictioni  5.  Nam 
juxta  hujus  auctoris  methodum  et  liypotheses,  olym- 
pias218et  annus  15  Domiliani  ortum  habuissenl 
anno  Ch.  91. 

Non  moror,  consulaius  In  posicrioribus  Domitiaoi 
aiinis  ab  auctore  Chronici  pasclialis  perperani  fuisse 
aflfixos.  Id  enim  ad  rem  pr.-esenteni  non  atliiiel.  As- 
sumo  duntaxat  quod  ibi  refertur  ex  Brulii  historia» 
muttos  Christianos  anno  14  Domitiani  martyrium  fe^ 
dsse.  Cum  eiilin  iiiter  eruditos  coiivenlat,  Domitla* 
num  non  vexasse  Ecclesiam ,  nisl  postquam  defunctm 
Agricota  die  25  AugusU  anni  Ch.  95  (ex  Tacito  supra 
laudato)  continuo  et  velut  tmo  ictu  rmpubUeam  ex- 
hausU^  mihi  videor  medio  luiissimus  iturus,  si  dixero» 
Domitianeam  persecutionem  inccepisse  mense  Fe- 
bruario  insequentls  aiini  94,  atqueadeo  eodem  aiino, 
die  6  Maii  mensis,  Joannem  apostolum  in  dolium 
ferventis  olei  plenum  fuisse  iminissum ,  ac  deinde  in 
Palhmon  insulam  relegatum :  guod  cum  Hieronyino 
convenit,  qul  in  Catalogo  scriptorum  ecclesiastico- 
rum  ait,  id  contigisse  quarU>dectmo  (Domiliaiii)  aniio, 
seeundam  post  Neronm  perseaiUonem  movente  Domi^ 
tiano. 

Sic  itaque  a  Neronlana  persecutlone ,  qux»  ot  su- 
pra  osiendi,  sub  inilium  mensis  Augosii  anuo  Gh.  64 
coeplt,  fuerint  ad  Domitianeam  aoni  50»  pra^er  6 
menses,  quoi  sunt  neinpe  ab  initlo  Augusti  anui  Gh. 
64,  ad  finem  Januarii  aiini  94. 

Postquam  vero  ad  persequmium  justum  poputuM 
insUnetu  deemonum  incttatus  esl,  tunc  traditus  in  manus 
inimicorum  luit  peenas.  Domitlanus  mense  Fcbruario 
anni  Ch.  94,  ut  proxime  dictumi  sxvire  ccspit«  Pre* 


441 


NOTi£  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECIJT.  IN  CAP.  IV. 


442 


empias  est  anno  Cb.  96,  14  kalend.  Octobris,  sive 
4ie  18  Sejpterobris ,  ui  in  confesso  apud  omnes.  Di- 
ytos  vindicttt  intemllom ,  aani  2  et  men&es  7  cum 
dinidio  circiier. 

IN  CAPUT  IV. 

ExtiiU  ettim  po5l  annos  pbirimos  execrabile  animal 
Dedus^  qni  vexarel  Eeelesiam.  Quis  emm  iuslUiam,  nisi 
nm/iu,  perseauatur?  Et  quasi  hujus  reigralia  proveclus 
euei  ad  Ulua  prineipaie  fasligium^  furere  protinus  con- 
tra  Demn  eofjnif  ut  proUnus  caderet.  Sacviisse  Decium 
staiim  ac  imperavit,  docel  quo(|ue  Chronicon  pas- 
c^e  bis  verbis  :  Initio  imperit  Decii ,  persecutione 
coniraChrislianos  condtata,  «>a6cocyoci  Flavianus  (Ifgo 
tatfiavoc,  Fabianus),  Romanorum  episcopus  marty- 
rium  fecit.  Jam  inquirenduni  quo  id  tempore  couti* 
gerit. 

Decins  successit  Philippo,  qui  anno  Ch.  249,  15 
kal.  Jolias,  sive  18  die  junii,  ifimiliano  ei  Aquilino 
coss.  etiamtum  imperabai,  ex  Cod.  Justinianeo,  1.  viii, 
tit.  S6.  De  Revocandis  donationibus,  1. 1,  Decii  autem 
Augusti  nomen  iisdem  coss.  15kal.  Novemb.,  sive  19 
die  Oclobris,  ibid.  iuscribiiur  lib.  iv,  til.  16.  De  Hae- 
reditariis  actionibus ,  I.  n.  Decius  iiaque  imperium 
adeptus  est  intra  dies  17  Junii,  et  19  Octob. 

Quod  si  dcmus,  ipsum  imperare  coepisse  sub  flnem 
Jonii,  vel  sub  inilium  Julii,  ut  infra  dicetur,  tnm  a 
Domiiiaoea  persecutione,  quam  Febniario  anni  Ch.  94 
assignavi,  erunt  ad  Decianam ,  prxter  quinque  cir- 
eiter  menses,  anni  156  quos  Lacianiius  plurimos  jure 
merito  appetlat,  ^uod  insequentes  persecuiiones  sibi 
invicem  fere  conttguae  fuerint. 

Quod  aatem  Lactantius  ait ,  Decium  proiinus  ceci- 
disse  poslquam  vexavil  Ecciesiain ,  non  omnino  idem 
tempus  aequat,  quod  foit  a  concitata  per  Domitiantim 
Dersecutione  usque  ad  eiusdem  necem,  nempe  a  mcnse 
Febrnario  amii  Ch.  94  ad  annum  CU.  96,  et  diem 
18  Septembris.  Intervallum  est  eiiim  annorum  2  ad 
neiisiom  7  com  dimidio  circiter;  quod  aliquanio 
miniis  esse  in  Decio,  ita  ostendiiur. 

Deciiis  ex  aniedictis  imperavit  anno  Ch.  249,  inira 
dieoi  17  Junii,  et  19  Ociobris.  Imperare  desiit  auno 
Ch.  i51,  quo  C06.  m  processit,  coUcga  iilio  suo,  De- 
cio  Etmseo.  Anno  enim  insequenli,  sive  252,  Trebo- 
iiLiniis  Gallus,  amborum  successor,  Fastis  jam  tum 
Augustus  nomen  dedil,  collqsa  Vibio  Volusiano»  lilio 
aoo,  jam  tum  Cwsare. 

Qt»nam  vero  anni  lempestate  Decii  obicrint,  col- 
ligere  est  ex  Trebellio  Pollione  in  Valeriano,  ubi  liaec 
Imiiitiir  :  Duohus  Deciis  coss.  anno  Ch.  251 ,  6  kat, 
Mwmb.  die ,  sive  27  Ociob.  cum  ob  imperatorias  lit- 
leras  in  asde  Caslorum  {^Romte)  senalus  habereturt  tre- 
turque  per  sententias  smgulorum ,  cui  deberet  censura 
deferriy  nam  id  Decii  posuerant  in  senatus  amplissimi 
palestate....  absente  Vateriano^  nam  ille  in  prodnctu 
SM0  eum  Dedo  agebat,  omnes  una  voce  dixerunt,  tn- 
terrufto  more  dicendm  sententice  :  Vaieriani  vita  cen- 
^a  est.....  Quee  cum  essent  scepius  dicta^  addiderunt, 
omrES ;  atque  ita  diseessum  est.  Boc  senatuuonsultum 
ubi  Dedus  aecepity  omnes  aulicos  convocavit^  ipsum 
edam  ValerianMm  prmcepit  rogari.  Huc  usque  Trebel- 
Bus  Pollio. 

Unde  liquet,  delata  senalui  per  Decios  absentes  eli- 
geodi  eeusoris  potestaie»  Valerianum ,  et  ipsum  ab' 
aeuiem^  censorem  fuisse  electum  BonuB,  die  27  Oclo- 
hns. 

D^bat  Valerianus  in  limite  Moesiae  cum  Dedis, 
qoi  ifiiante  finem  istius  anni  occisi  sunt.  Demus 
weasem  circiter  unum ,  tum  renunliando  in  Moesiam 
iftli  senatosconsolto,  tom  deinde  commiitendo  prselio, 
io  qoo  nterque  Decios  cecidit  :  Decii  sub  flnem  No- 
yeinbris  occisi  foerinl. 

Id  coniisit  Abrotti,  sive  Abyrti,^  vel  Abritti,  ut 
tcsianCur  Victor,  De  Coesaribus,  Dexippus  apud  Syn- 
cellQm  ,  pag.  576  Regiae  editionis  anni  1652,  ct 
Ghronicon  paschale  annu  Ch.  25l,praeter  Jornandem 
iilHri  De  Rebus  Geiicis,  cap.  18,  apud  qucm  babetur: 


A  Veniemque  Adabritto  (sive  abrupto)  Mmsim  civitatem, 
drcumeptus  a  Gothis  et  ipse  extinguitur ;  ubi  legeii- 
dum  esse  AbruUOy  nouvit  V.  C.  Ant.  Pagius  Criticai 
Baronianae,  pag.  51,  ad  hunc  251  Ch.  annum  :  sed 
melius  legeris  ad  Abrittum.  Lege  quoque  Abrutti  apud 
Victorem  De  Csesaribus,  loco  ^rMit. 

Victor  De  Caesaribus  aii  simpliciter,  Decium  impe- 
rasse  exacti  regni bienmo;\\clM  alter,  menses  triginta. 
At  nequeunt  triginta  illi  fii€n<es  in  imperio  Decii  re- 
periri,  nisi  admitumus ,  Philippum  statim  obiisse 
postquam  die  17  Junii  auni  Cb.  249 ,  nomen  eius  in 
Lege,  de  qua  supra,  inscriptum  est;  Decium  vero 
sub  finem  aiini  251  in  praUio  adversus  Carpos  in- 
leriisse.  lu  enim  deiibatus  fuerit  tricesimus  mensis. 

Inlerea  ex  his  constal,  Decios  imperasse  plos  qoam 
doos  annos;  nerope  ab  illo  tempons  spatio,  qood  esl 
intra  diem  17  Jonii  et  19  Octouris  anni  249 ,  osqoe 
ad  finem  Novembris  anni251,  atque  adeo  ansos  doos 
cum  mensibus  cireiier  quinque. 
B  Et  quidem  terlium  imperii  annum  Decios  attigisse» 
docent  varix  inscripiioues ,  in  quibus  Decio  Seniori 
assignatur  tribunitia  potesias  iii,  quarum  aliera  Fet- 
triae  apud  Gruterum  cclxxxui,  6 ;  altera  Vintiis  in 
provincia  Gatlia;,  ubi  etiamnum  exui;  ac  refertor  a 
V.  C.  Ant.  Pagio,  Disseri.  Hypat.,  part.  i,eap«  7, 
pag.  64,  et  in  Criiica  Baroniana  correciior  ad  annum 
Ch.  251,  pag.  52. 

Chronici  paschalis  auctor  Decii  imperion  intra 
onius  anni  spatium  perperam  definit,  ac  perseeutio* 
nem  cum  anno  251  conneciit.  Recte  auiuem,  quan- 
tum  ad  utritisque  Decii  consulatum,  sed  adversus  ip- 
sos,  (|oi  ibi  producuntury  mariyrii  Piooii  charac- 
teres. 

Vcrba  ipsa,  in  quibiis  duo  menda  cubare  suspi- 
cabar,  non  abs  re  forsan  erit  referre,  ac  eorum  ca^ 
tigalionem  proponere.  Ea  sunt : 

KcU  iy  Suu/avij  xnc  ^Affioc  IIcovioc....  M  Upwkov  Kuv- 
TcXXiecvoO  ocvOuTroTOU  rnc  'AffioLS ,  irpo  ^  sl^&v  MapriwVy 
C  0  ioTC  xoTa  ^Ao^tecvouc ,  pivl  Ixto)  ,  cS*  o^aSSaTOv  &j>f 
dcxoTYi. —  Et  Smyrnm  Asim  PiWiu...  sub  Proclo  Qntfi- 
tilianb  proconsuie  Asim,  4  idus  Martias^  quod  est  se- 
cundum  Adanos^  mense  sexlo^  die  \tt  sabbaU  horm 
dedma.  Veneral  mihi  in  menlem ,  pro  $*  c^^mv  Uap* 
Tio>v,  4  idus  Marlias,  et  pivc  Ixt»,  mense  sexto^  le- 
gendum  esse,  ^  ci$wv  'lou^ojv,  4  tdus  Julias,  et  /invl 
ccutm,  mense  ipso^  sive,  eodem. 

Quantum  ad  primam  castigationem,  post  3'  ccduv, 
4  idusy  loco  Ma/9TCfli>v,  Martias,  reponebam  'lou^cwv, 
JuliaSf  (|uia  in  toio  Decii  imperio  iiullum  sabbatom, 
Quod  sit  mensis  dies  12,  connectitur  cum  aliauo  die 
4  idiis  Martias  :  sed  solummodo  4  idus  Julias^  et 
12  dies  mensis  in  anno  Ch.  251  conveniunt  sabbato; 
quod  ita  ostcndiiur. 

Decius,  ut  dictum  supra,  imperavit  ad  summum 

posi  diem  17  Junii  anni  249,  osque  ad  finem  Novcm- 

bris  anni  251.  Hls  annis,  et  259  intermedio,  sabba- 

tum  cum  aliquo  die  4  idus  cujusvis  mensis  se  liabuit 

^  ut  in  diagrammaie  insequenti ,  in  quo  praeterea  indi- 

^  calur,  quoto  mensis  die  sit  4  idus. 

Anno  Ch.  249,  Uttera  domiuicali  G. 

4idus  Februarias,  dies  10  ipeiisis. 

4  idus  Maias,  dies  12.  Id  quidein  corrigendo  Chro- 
nico  Puschali  apprime  conveniret,  quooiam  faciUs  est 
mutatio  toO  iitac«i>v,  Mmas,  in  UafniMv^  Martias :  at 
Decius  in  isto  Maio;  meuse  ooiidum  imperabat,  ut 
ostensum  supra. 

4  idus  Novembris,  dies  10. 

Anno  250,  lit.  dom.  F. 

4  idus  Augusii,  dies  10  mensis. 

4  idusOctobris,  dies  12,  sed  'onTu^pit^t  OetobreSf 
nimium  diflert  a  Ma/»Ttuv,  Martias. 

Anno  251,  iit.  doin.  E. 

4  idus  Julias,  dies  12  eiusdem  mensls  Jiilii.  Sont 
enim  idus  die  15  Julii.  iJnde  conjecerani  1ouXc6>v, 
Jutias,  in  Chronico  Paschaii  legendum,  pro  BlapTiuu» 
Martias^  ut  4  idus  et  sabbatum  coucurrereiu  cum 


445 


NICOLAI  TCHNARDI 


44» 


duodecimo  die  mensU;  tdeoque  Pionii  pasiionem  ^  •tiecaium  fuiiteeonQdos  atUeett  id  indagiH,  alio- 


enno  Cb.  951  eoiitenlre 

|laetenii8(fet>Hmft  castigetfone. 

Qoantom  ad  alterani,  in  (pia  cc^&,  Ipie,  reYMsHam 
pro  ?xT6>,  ifxfo,  semus  esset,  diem  rdui  Includi  rii 
eodem  iflo  mense,  e^us  fbi  signiflcatur  e^^se  (Hm 
duodecimum. 

Tidellcet  «{iianivie  apad  Ramanos  dlnumeratio 
retrograda  ex  anle  nonas  vel  idus  }nstHniHur,  sicat 
ex  ante  kaleiidas;  9d  tainen  sii  cum  Mc  dhcrfmiite, 
quod  dies  numerati  ex  ame  kalendas  sini  in  inense, 
qiir  designatas  kalendas  aniectfdit,  adeoque  alio. 
qiiam  ipsae  ksrienihe:  secos  ac  di^,  qni  ex  anie 
nonas  vel  ^dus  putantur;  sunt  eniin  iKi  eodem  fn 
mense,  ac  neiiae  et  idus,  et  quibus  retroagiintiir. 

Avctor  iiaque  Chronici  Paschalis  in  Pkmii  marty- 
fio,  aiipradicii»  verlHS  (iwti  aO-rtt»  i^,  iii«itsef>io  iUe  li, 
kinueret,  4  Um  iuUai  es$i  ip$ius  utfasii  Julii  ditm 
4i  $ecumdwn  Asiano$:  quonUm  Asiani  ordine  reoto 


romqae  inde  excftare  sameHttem. 

In  duobns  llHs  CbristiiSS  et  950  annli,  pii«cta 
in  diem  7  Aprllis  incitfit,  adeoque  prima  qnadri- 
gesim%  Dominica  in  24  diem  Kbbrmirit.  Iffne 
sabbaluro,  quod  prinfam  iilam  qoadragesimas  Domi- 
nicam  praecedit,  poluil  magnum  appellari  ab  A^ianis 
proconsularibus,  quibus,  iit  pote  Qaartodecimnnis, 
plorima  erant,  v.x  rebui  ad  Paselifl  «peciantibiis,  cum 
Judrels  commimia. 

Judaeis  porro  sail>batum,  qnod  ptscftati  hnminet, 
dicitur  magiium:  Cwn  aotemlemiius  iReoiid^  qu:idra- 
gesinitt  pendeat  a  pasciiate  insequenli ,  deqne  pas- 
ehate  Ghristianos  admooeat ,  Ideo  Smyrnenses  sab- 
bato  qnod  est  ante  primam  quadragesim»  Domini* 
cam,  appelbitionem  eamdem  dederint,  quae  a  ladeans 
sabl>aio  quod  esl  ante  Pascha,  irtboitiir. 

Ad  rem  prxsentern  nibil  auinet^  Smyrnenses  una 
rnm  Quartodecimanis  pascha  deeima  quarta  ipsa 
liina,  id  est,  iis  Christi  466  ct  950  annrs,  die9ApH- 


;i  prima  die  nicnsis  dies  mensiuui  potanl,  non  autem  »    ""  ^   ,      A^i^u^a^s.  «^..c  •«  i^^^^  <^#jofj...«. 

rcirogrado  a  nonis,  vel  idibus  insequcmibus,  uti  *  "*»  ^f  «f  '  «elebrasse  secos.  ac  c^^ 

•«•  a^^^^  »,  _    ,r   ., \.'^      QirartodeciiiKini»  enim  idem  erat  ac  caetens  Chns 


laciuiu  Honiani,  apud  quos  (luando  diniunerulio 
procedU  ex  aiite  iLatendas,  lum  designaius  dies  noQ 
eodera  est  in  incnsa,  ac  kuleuda. 

Fmslra  ergo  deinoeps  juxu  illas  correctionee 
quaarcre;tur  io  Gbronklo  Pas^ball,  aiqiie  iii  Aciii 
tMinii  pas6ioni&  Piouii,  lea^ui  aliquis  ttu/iifi  iit  Hor* 
Ito,  ut  ab  aliis  aniea  faclura  esi. 

TanMn  bI  verum  fakiar,  audaeior  mibi  videtur 
nttUlio  vcicabuiiiikcpTioiaf,  iUrim^  io  ^iwyim  Julia$; 
raaxone  ciun  addiicar  at  credana,  Pionium  anno 
Cliriiii  250  paaiuin  iuisie»  ul  siguatua  in  Aciis  pai^- 
8lMU»ejos  docel  Decii  copsulaluft  ik  io  qNO  ooJlcgam 
habuit  Gratum. 

Ifaqoe  exisiimaverim,  fuisse  revetB  ab  aiictore 
Chronici  Ihischalis  scriptum,  9r|»o  ^  i^Sv  Mocpru&v, 
id  est,  qnu  4  tdtu  Martia$ :  sed  meitsem  Martium  ibi 
YntelKgeiMlnm  esee  Xanthtcum,  qui*in  Afiianorom 


tiams,  quadragesim»  iiiliiam. 

Notavi  siipra,  voc»bulum  in^taret  qood  est  in  Aetis 
paisioois  Pionii  posi  ciim  $abbatum  magnum,  signi- 
ncare  ade$$et,  Enimvero  reddttom  esi  ex  htfTrapti-M 
male  accepto,  quod  erat  post  o-aCSderoD  ftr/aDiovy 
quasi  demminenie  sabbato  magno  diceretur,  qiiam« 
vls  ibi  sabbatum,  quedjfm  adventrat^  indicetor. 

S^epe  quidem  laiiois  auctoribus  tnKoiii  appellalor 
inud  tempos,  quod  inedlum  csl  iitier  prfgterHum  et 
fuiurum:  atquoniaiii  signlflcatus  esc  ambiguus,  pnva 
csi  siinilis  interprelalio,  qo»  apud  varins  auclores 
leetoribns  ntiniis  erudiirsnonnUMqQam  ansa  f^itrerani 
niale  intelligendariHn. 

Varia  laiina  Afta  i^ssionis  Pioil9i  ex  edltit  ac 
maiiiiscriptis  codieibus  rctnrn  vir  darissimus  Theo- 
dor.  Ruiiiartius,  de  quo  supra ,  inter  Acia  l^fartyruin 
sincera  In  selecta,  pag.  159,  ubi  omisso  die  1!?  qoi 


proconsularitnn  aono  soiiri  sextos  esi,  duda  dlmi-  q  est  in  Chroniee  Pascb;ili ,  4  tdne  Marthi$^  vet  Mflrfn, 

.  ^  .._  -  .    «..^    .1.  ^^. —  I.:.-  :_ii.  jt-      cuin  meiise  lexfo  plerumqiie  jtmgitiir,  prapterquam  in 

ono  Botlandfiio,  in  quo  legitur  :  Ante  i  idu%  Martfet^ 
more  Romauorum,  A$m  autem  more^  teptimi  mend$ 
undecimo,  die  iabbali,  hora  $epHma. 

Nesciiur  qiiideiN,  undc  In  isto  codtce  fioflandino 
hora  »epiima  legalnr  pro  decima  ;  neque  divinare  es^ 
quoiiiodo  risdeni  hi  Aclis  lurinis,  et  fn  grdccls  Veno^ 
logiis  dicatur  Pionius  die  undechno  paistrs.  Ki  sus« 
piciT)  mihi  inest,  $epiimi  meiisis  positotn  fuiissedediia 
opera  pro  $exti  mciisls.  qiiod  nempe  mertsiuin  dino- 
meralio  ibi  diicta  sit  ab  Hyperberetseo,  qui  variii 
TOniilms  et  auctorriius  caput  cst  anni  citiH^,  Ha  ut 
Xanthicus  hunc  in  modum  ex  $eoito  flat  feptfmtii;licct 
contra  allas  sll  primvt,  qiiaudo  cnm  Aprili  comroil- 
titttr,  sicitt  apod  Giironici  Pascbalis  arocCorem  its  in 
locis,  in  qoibus  ipse  auctor  loqtdttir. 

Non  moror,  in  locis  supra  laudatis  menses  citra 
nllarn  aliam  desi^iaiionem  appellari  hist^  ordinem, 
quera  singuli  in  anno  obiment.  JTantmcifi  ptita  dtci^ 


nieratione  a  raense  &io.  Ut  auiem  Dius  iniil  die 
24  Septembris:  ita  Xamhicus  die  SiFebruarir. 

Pranerea  com  S.  Po^vcarpui,  Sniyrn»  episcopns, 
pnsstis  sit  d}e»eeundo  men$i$  Xanlhici,  anle  diem  7  kai. 
Mariioi^  magno  $abbaio^  hora  oeiava,  ut  ex  Ecclesiae 
Smyrhensis  epistob  de  Martyrio  S»  Polgcarpi  ati 
l^erfo  edita,  et  ex  Graoeorttm  nfienoiogiis  diselmos, 
^tque  aliundc  in  Actis  passtonls  Pionii  insequenCtar 
tegarfliir:  Vieetima  tertia  m$n$i$  Februarii  die^  euni 
otmalfkm  magnum  itittaret^  fd  eit,  adesset,  ffafalii 
teiHcet  beati  mariyri$  Poiyearpi,  urgente   DeeH  per$e* 

cndone,  Pioniu$  pretbyter,  et  Sabina comprehen^ 

tiDH  ;  qii»  in  ejusdem  Pionit  Aciis  a  viro  clarissimo 
Theod.  Ruinariio  editis,  pag.  i^  iia  habentm*:  Se^ 
cundo  iiaque  die  $exli  men$i$,  qui  diet  e$t  quarto  idut 
Martiat,  di&  tabbati  majore,  Natale  Potucarpi  cete^ 
brantety  eie.  Ex  istis  diel  ^  ei  sabbaii  cliaracteribas 
necesse  est,  Pioninm  Cfmiprebensum  fuisse  aimo 
Ghristi  ^. 


Vi  velt>  passnt  esi  inseqneniis  Manti,  shre  Kan*  J)  tor  primut,  et  sic  refiqai.  Sed  abs  re  Ibrsan  iion  erit 


thici,  dielS  qui  iit  feriam  lertiam  e^amno  iiicidic, 
nerao  non  agnoscet  voealmkim  9R€€flrrtu,  tabb^H^  luin 
in  Actis  Pionii,  him  in  Gln-onico  Pascliali  perperam 
addituin  fuisse  a  sciolo  aliquo,  qui  eum  meraoria 
leneret,  Pioninm  missiim  fuisie  in  carcerem  die 
sabbmi,  el  quidem  imi^',  aemariym  ruisse  aireetam 
die  H  mensis  Martii,  siveXanihici>  praecipili  calarao 
sabbati  characterera,  qui  diei  25  i^ebruarii  eonve* 
niel>at,anixeritdiei  \t  nieiisisl^Mithftct,  nuKodierom, 
In  quibus  compreiieiisus  ei  passos  esiPionios,  liabilo 
disi:rimine;  qiiamvit  eodein  in  anno  die23  Febraa* 
rii  et  tt  M^trlii  nequeant  in  sabbuliim  incidere. 

Uiidenam  autem  iMud  sabha^ra,  quod  erat  die 
25  Febrir.irii  Juliaui,  annoGhiisii  i6Gquando  Poly- 
carpus  MMinyrie  affectiis  est,  et  anno  250,  quando 
PUmius  oorapreheuius,  ftppcllctur  magmm^  nescio 
«I  quisquam  hactenui  sit  asseculus ;  neque  vcro  me 


ex  Ft.  JOdepbo,  ^pod  quem  iudaici  loeiises  lunares 
nommibus  mensfam  Syro-Macedonicoruni  appelian- 
tur,  simile  exeraplura  referre ,  iii  quo  menduin  co- 
bat.  ^  ^ 

lllad  est  lib.  t  de  Beflo,  cap.  «5  in  gneds .  vcF 
m,  fn  lathiis  cxemplarfbus,  pag.  Gr.  Lal.  86S.  K 
ubi  Vespasianus  legitur  Gadara  inlras^  TCTa/m)  ^yff- 
Tjftou  fAijvdc,  id  est,  die  quaria  Dyttri  mennt ;  pricedit 
autem  Ufttrut  Xaiitlricum.  At  paulo  aiiie;  nempe' 
pag.  SS7,  F,  dtcuntur  Sicarti  fetto  Azymorum,  quoil 
medio  inense  Xanthico  cclebrabatnr,  invasfssc  oppi- 
dulum^  Engaddi.  t.cge  itaqiie  levi  mui.^^iioiio,  JcuTcpoy, 
pro  SuoTpov .  quod  erit,  rerKp-nj  ^furipov  ftijvo?,  die 
quarla  lEcu^i  ntenm;  adeoijuc  die  qnarta  mensis 
Artendtii ,  qni  Xanthicum  nroxlme  scqnitnr,  Vespa- 
sianus  Gadara  intraverit,  direpto  per  Sicarios  ante 
novemdeciin  dies  Engaddi.  Artemisias  simpficiter 


w 


NOTiB  IN  LIB.  DE  m>aTW|)$  PSKSSGUT.  IN  CAP.  XH. 


M0 


ymqae  i  Hnrrmi.  mi»  Si»  weHalnr  ^tnfH  fw»  A  ^oyplura  nnmlsmaift,  inter  qn»  nnum,  est  maffnl 
ieauidt^  men$U.  modiiji  in  Gaza  Regia  aereum  JpTH'  Ver!  lfcximiii| 


Porro  iisdcm  bi  \^l\s  latinis  pAsaioni^  FiQnli  De 
cios  dicilur  consul  (uisse  diversiiDQcle  coII^Ka  Yhetd 
Crato^  vel  Vtrio  (lirato^  vel  Vi/io  Trafo  :  oatfe  yeruia 
iii>ii>en  illius  Grafi  elici  aequK. 

Hic  ubiier,  daia  occ^sione^  juriscoBsultos,  Tetolio| 
quosvj&  codicis  lusiiiuaiieL  leclores,  acci^raliori 
chroiiologi»  niinns  addicLos,  monitos  velim ,  peccar^ 
aimi  wchrouismo  usqjue  ad  Diocleiiani  tcuipora  iii^ 
xrjn  ClirisLi  numeris,  qui  legibus  iilis  apposiii  suni^ 
iu  quibus  coss.  not;inuir«  v.  g.  supra  hudaiis  legi- 
bus,  quac  coss.  i£miliaiu)  et  A(|uIlino  laia;  suut; 
aiinus  eaim  ;crx  Christi  250  subjicilur  pro  ^^9. 

£rror  auiem  primo  commiisus  i^sL  ^b  illusiri  Fas« 
lonim  parenle ,  Onuphrio  Pahvinio ,  deindc  ^b  ejus( 
exscripiore.  Pauvinius  enim.  ralus  ServaLoris  naii- 
viiaiein  uuo  anno  esse  auieverleuda^n,  wiatcm  ei  ceran^ 
CJirisii  indiscriuiiuatim  acceplas  suis  Fasiis  intrusU  ;| 
iii  quo  iiuilalorem  habiiiji  illuui,  qui  Cliris^i  annos^  H 
cousulaiibus  in  codice  designatis  adjiciendos  si;s-  n 
cepii. 

Panvioii  errorem  uuo  prxlerca  anno  cmineniiss« 
Baronius  in  suis  nunquam  saiis  pnudicandis  Anna« 
libus  auxii,  uti  a  chronologis  passim  animadversum, 
Sed  ,  quod  uiaxime  stupeiidum,  iu  illa  tanla  chrono- 
lo^Le  liice,  ad  eumdem  lapidein  offendit  vir  clarissi- 
tnus  Carol.  Coinlius,  nuperus  Aniialium  Francorun^ 
scriptor.  Nonc  c;  diverticuio  iu  viam. 

In  Ducaiigiaua  CbrQuici  Pascha|is  editioue.  pa^,, 
iiO  eodem  fato  eodemque  errore,  ac  aunus  Doinb 
liaii;e  perseculionis,  4e  qua  supra,  onuus  quoque 
Decianae  persecutionis  nudus  ac  vagus  iutcr  auuoa^ 
CU.  253  et  2.ji  dttplici  errore  relinquitur. 

Primo  quidcm,  quo4  Decii  imperiuiu  nullis  omniag^ 
cJiaracteribus  iusigniatiLr.  Deiude  vero^  quod  coii* 
nexo  ihi  Ch.  253  auno  cum  postreuio  Fhilippi  imp.^ 
necesse  sit,  l)>!ciaa.iiu  persecuiionem  ad  sumiuum^ 
coepisse  anno  Ch.  254 ,  cuiu  sii  ionge  ceriissiiniim 
Decium  aule  aiiuuui  252  obiisse,  siquiden)  iilo  252  Q 
anno,  ut  uotavi  su^tra,  successor  ejiis  Treboniaiius 
Gallus  cos.  u  processit ,  jam  Uw^  Augiutus, ,  coilega 
Vibio  Yolusiauo,  filio  suo,  jam  tum  Casare, 

Ui  consignaodis  similibus  eveutibus  passiin  hallu-* 
cinatum  liiisse  claris^i.  Uucaugiuiu ,  minimc  miror^ 
cni  scilicel  u^  difiusissima  iuerat  varihriim  recondi- 
tisstmaruipque  reruui  leclio,  ita  perexiguus  ac  pro- 
peoiodum  uullus  ehronologise  usiis. 

Na»  profecltn  ^^rsum  Carpo$,  qui  tum  Oaciam 
Mcewfuque  occupaperant,  Carpos  in  hoc  Laciiuilii 
loco,  Francos  in  Cbrouico  Paschali,  Geias,  sive  Go- 
Ibos^  apiid  4ornaudein,  et  Scythas  apud  Zozbuuiu , 
e<»sdeai  esse  osteudjt  vir  clarissiuuis  Ducangius  iiv 
Noiis  p.  547  ad  supradiciiim  Chrouici  Pascbalis  lo- 
cum. 

IN  CAP13T  V. 

NoH  multo  pott  ValerianiJts,  Post  7  aunos ;  nnm  auno 


iiup.  bi  hunc  modum  : 

AT.  K.  I.  OTHPOC.  MAHIMmOC. 

(Cap,  radiato.\ 

AMIKOr  lAET^BPAC  ET.  CIH. 

{ApoUo  sedfin^^  dextra  Iffram;  Serajffis  stans^  capite 
modiutOy  dexlra  sptca^^  iinistra  tanceam,) 

lofra,  inter  utramque  fl^^urani  gM»us. 

,  In  imo  ;  AM^cHNOiy  sijiaHciqn. 

id  Mt :  IMperaimr.  C(Bsar.  Julim.  fRRVR.  MAIB^ 
MINUS.AMISl  llBm^  AiVno  268.  AMISENO- 
RUM  MILESIORUM.  '        ^^  ' 

Cx  hoc  num)9Hiate  iiHelliges,  Sernpidem  cultum^ 
(ujftse  AiAiaefiis,  U  Aj^uf^H  Vili^iis* 

Ex  noiandis kilVa  dealtera  Amiaenorumisna,  eiw 
smnest  In obsequhMnllaximini,  auno  Per» Jal.  49^ 
U.  C.  99(^,  €h.  ^,  post  oMluiu  amborum  Gordia^ 
noriim. 

Occasione  IKleranim  numeralium  in  eo  inicripi»^ 
rom ,  paacis  dicam ,  duas  fersae  ad  summttm  Aiiii- 
senis  aeras. 

Prima  stimpta  ruerit  ab  anno  Per.  iul.  4667,  U.G. 
707,  anle  Ch.  47^  qnando  Jul.  Gassar  AmiseiMKi  ^Ltu- 
Qipin  T^fisi^r6,  lihertate  remMieratus  esl^  lesie  Dione» 
Kb.  XLii ,  pa^.  2in,  quod  Pti:irni>€es,  MilliindMfefs  iiimc 
parricida,  virlliiaiein  Ipsia^ademlBset,  ut  dooet  Wn^ 
lius,  Bell.  AlexftfKlT.  0»p.  41  ei  7#,  cam  AppfciHSi 
llb.  n  Be(l.  Civil. ,  f>ag'.  4S4;  ei  Dfone  Nb.  xan,  pag. 
2M,  apud  queni,  ro^c  t^  ifi6Avvttt;  <v  mixi^  aimm 
dbrcxtccvs ,  piift^miii  M  omnes  lnAsrfiSff,  legciidiua  «s 
duobiis  aliis  aoetorlbiis  deirsrcfu,  sjPiatfiu/ ;  qood  apu4 
Af>piau»m ,  rofitar  ^oni^oeT».  Hoo  vero  mendum  4o« 
mlror  mansisse  hacieiius  iHobservalum. 

stain  primani  Amisi  aeram  exhibet  Hadrian!  num- 


mus,simodo  gcnjuluus  est» 
Canon.  Isagogic.  lib.  uj^,  pag. 
Dum.  xc»  laiudamjr  i 


ui^  a  Jds.  Scaligero, 
^^1.  Cdit.  Amsield., 


ATT.  KAIC.  AIA.  AAPIAHOC.  CXB.  R.  U.  m.  T. 
AMltSOT  SAXTOIPAG  BIXOCG.  Plir  (iNO/S»  ruif). 

Id  est  :  IMPerator.  C^Sar.  jELius.  HADRIA- 
NUS.  AUGuslus.  Pater.  Patrice.  COnsul.  III.  AMISl 

libkrjE,  anno  m. 

.  Ibi  Scaiiger  Tn.  r.  Con$ul  m.  non  modn  niale  m- 
terpretaiur  /erfttrm,  quod  est  !«• :  si^d  ciinm  rrrai, 
cum  dicii,  eos  183  aunos  desinere  :uino  periQiJi  Ju- 
tiaiise  48^,  quo  tertiuiu  Hadriani  couMrlaiuui  ilflj^ar; 
Hadrianus  enim  suum  iii  ac  poslrcninm  consuIaMjrn 
iuiyii  aimo  per.  Jul.  4852,  U.  C.  872,  Cb.  tf  9;  nndc 
utrovis  modo,'  citra  omne  fundameiuum ,  repeieinji 
es.sel  aera  nb  anuo  per.  J|ul*  4650  vcl  16»^  1,  id  tsl, 
aule  Ch.  64  vel  63. 


Ch.  257,  iinperii  sui  5,  episcopos  et  presbyiero^-^  aute  Ch. 

exilio  niulciavit^  ut  liquet  ox  viia »  aciis,  el  epistolis  ^     At  \ehemens  iiiiW  suspicro  inesl ,  m  ih  j^imimo 


Cypriaiiio  loisc^uenli  autem  258,  iinpcrii  sui  6,  circu 
a^&iatem  ss^viit/  ui  dpcet  laudaius  Cyprianiis  epist. 
ad  Successum  :  luidi^  boc  loco  Laciautius  ait,  Vale- 
rianum  muUum,  quamvis  brevi  tempore^  justi  sangui' 
nis  fudisUt  id  est,  iutra  ifiiiifs  auui  spalium ;  nam 
capius  e^  %  Persis  .'^nno  insequen^ti  259^ 

IN  CAPUT  VI. 

Aureiianus  inter  imti(k^  sui  furcris  extinctus  es/. 
ofmciiavit  iiaque  perse^uiioueju  solumuiodo  sub  fi- 
nem  anui  174  vcl  initiq  iuiscquentiS).  iuteremptu§  esi( 
eoioi  Harlio  anni  275 

»iH  CAPUT  XI. 

Muitque  aruspicetn  ad  Apollinem  Milesium.  Coluisse 
llilesios  AppIIiuein ,  docent,  pru^ter  Sirabonem ,  lib. 
XIV,  pag.  634,  el  Pausauiam  in  Atlicis,  pag.  15, 


legi  dehere,  PST.  163,  sicuti  alius  ejusdem  Hadiianif 
argeiileus  nuinmus  iii  Gat»  Kegia  ftrxfert : 

'    4YT.  ^JO.  TPA  WIANOC,  C£&  XfL  T. 

{Cap.  Laureaio.) 

AMicor  EAsreEPAc  etotg  pir. 

{Pallas  stans,  dextra  Victoriolam^  sinistra  clypco 
innim,) 

Cusus  esi,  ut  ex  iusenuenti  9i<ra  vidcbimns,  aiino 
pcr.  Jul.  4854,  U.  Csfe.  Ch.  132,  Hadriani  iuip. 
f.H.  Hadriauus  enlm,  demortuo  Trnjaiio,  aiiiio  Ch. 
117,  die  10  lueusis  Augusii  imperiuin  adeptus  est. 

Ailera  a:ra,qua*  liiteris  uumeralibus  cSH,  268, 
iii  supradicti  Maximini  nmnismate  si^uatur,  ducenda 
est  ab  ipso  initio  aiuii  per.  JuU  4b83,  U.  C.  725,, 


447 


MCOLAI  TOINARDl 


M 


anie  Gli.  IM ,  quando  Amiscni ,  necito  vel  expulso  A 
Stratone  tyranno » llbertatem  sibi  armls  quaesiverunt. 
Quod  autem  apud  Sirabonem  lib.  xn,  pag.  547,  li- 
bertas  eis  reddtta  dicitur  a  Ckesare  Augusto  post  Ao- 
tlacam  pugnam ,  inteHigendum  est,  confirmata.  ^ 

Illa  eadem  aera  visitur  in  aereo  medii  moduli  no- 
mismate  Diadumeniani ,  quod  in  Musaeo  eruditiss. 
atque  bumaniss.  viri  Fr.  uronii  asservatur. 

M.  OnXA.  illT.  MAAOnnillATfOC  CAICAP. 

[Cap,  nudo.) 

AMIXOr  XAKreKPAC  KTO.  CM04 

{AquUa  expanm  alis,) 

!d  est :  Mareui.  OPELiu$  ANToninu$.  DIADUME- 
IfiANVS.  CjESAR.  AMISl  LIBERjE  AiVno  249. 

Gusus  est  ante  mensem  Junium  anni  Gb.  218, 
siquidem  Macrinus  imp.  eo  anno,  una  cum  fllio  Dia- 
dumeno,  iniiio  Junii ,  interemptus  est. 

Hic  vero  monendus  est  lector,  i£lii  Gaesaris  nu- 
■lisroa,  quod  vir  clarissimns  Ant.  Pagius  sibi  a  me  e  B 
Gaxa  Regia  transmissum  laudat  in  Addendis  CriUcm 
Baroniante,  TMg.  305,  cumlilterisPZR,  165,  non  per« 
linere  ad  iElium  Gxsarem,  neque  esse  in  Gaxa 
Rogia.  Id  quidem  ita  memini  me  scribere  viro  cla- 
rissimo  uti  ab  ipso  exbibitum  est :  sed  prius  iu 
quoque  ab  amico  per  litieras ,  dolo  non  malo  de- 
eepius,  aceeperam. 

K8t  autem  hoc  numisma  Sabinae,  Hadriani  uxoris 
qaod  habetur  pag.  507  Tliesauri  Palatini  per  L.  Be- 
gerum  Heidelbergae  anno  1685  editi.  Inde  ruit  tertia 
Aroisenorum  aera,  quam  Ant.  Pagiusibid.  inAdden- 
Sig  falso  Isii  numismati  superstruxii. 

Neqne  pra!terroittendum  est,  ab  Holstenio  (j^uoque 
ki  notis  ad  Slepbanum  de  Urbibus,  voce  A/u^oc, 
male  referri  Garacallae  nummuro  Amisi  cusum,  In 
quo  ait,  esse  litleras  GNE,  255,  quae  neutri  aerae  con« 
veniuQt.  Sunl  enim  ia  eo  GME,  x45,  prout  leguntur 
in  aereo  maxiroi  moduli  nummoGaxae  regi»,  in  bunc 
modttm  :  p 

AT.  K.  M.  AYP.  ▲IITQNINOC.  rXPM.  ^ 

(Coptte  radiato.) 

AMICOr  RAKreKPAC. 

(Vicloria  in  bigis,  dextra  cofonm^  sm  palmam.) 
In  imo :  xr.  cmk. 
Id   esl  :  IMperalor»  Ctnar.  Marcu$.  AVReliue, 
ANTONINVS.  GERMamcus.   AMISI    LIBERJS 
ANno  245. 

Garacalla  Germamci  appellationem  non  usurpavil, 
niai  decurrente  sibi  tribuniiia  poiestate  xvi,  uli  ve- 
dere  est  in  nummis  apud  Occonem  pag.  377,  et  Me- 
diobarbum  pag.  9.93.  Tribunilia  autem  potestas  tra- 
dita  cat  Garacallae  anno  Ch.  198,  atque  iia  anno  Gh. 
213  tribuniiiam  potestatem  xvi  inivit ,  cujus  duntaxal 
in  decursu  Gennanicum  se  inscripsit. 

Gusus  est  itaquc  iste  nummus  anno  U.  G.  967,  Gb. 
214,  noii  autem  U.  G.  961,  Gh.  208,  ut  censel  cla- 
riss.  Pagius  eadem  pag.  305,  in  Addendi$^  ubi  in  er- 
rorem  ab  Holstenio  inductus,  litteras  GNE,  255,  a  ^ 
priori  Amisi  aera,  sive  ab  anno  U.  G.  707,  repetit.      -^ 

IN  GAPUT  XIU. 

Le§itime  eoctm:  Id  est,  ambustus,  ul  cap.  21  : 
Dmde  incen$m  face$  et  exttnctte  admowbantur  $inqttti$ 
membri$.  Quod  po$fremo  acddebal^  eum  per  mtutum 
dkm  decocta  omnt  cute^  vi$  igm$  ad  intima  penC" 
tra$$et, 

IN  GAPUT  XV. 

Furebat  ergo  imperator  jam  non  in  dome$tico$  taji" 
liim,  $ed  in  omne$;et  primam  omnium  filiam  VaU" 
riam^  conjugemque  Pri$cam  iaerifido  ooUm  coegit, 
Eranl  itaque  cbristianae.  Et  fulsse  quidem  christia- 
nas,  nec  scmper  ita  male  habitas,  discas  ex  hoc  Eu* 
sebii  loco,  reddilo  ad  verbum  {Uisi.  Eccle$.  I.  viii, 
cap.  1 ,  itatim  initio)  : 

«flti  tSv  ki  Yrao^iv  «/jxwtwv  ;  oi  Tofc  o^xctoif ,  tit  npov^  • 


trov  M  r&  9ci6>  icappri^taZoyuhotc  ^u  ri  xat  ^  ot»v- 
c;^M^uv,  yafaTatc ,  xai  Traco'! ,  xol  QJxJTaic,  /xovovouyi 
xal  cyxauyao^Oai  M  zn  itapprivia  ti8c  irtoTC&>c  iittrps- 
YrovTCC,  ou^  JSo;^a>C ,  xal  ftoXXov  twv  ffvv6c/}a9rruovT*iy 
^o^cxTOuc  loyouvTO  *  oloc  ixccvoc  2v  Afii>/>60co^,  iravrwt 
oOtoic  cuvovoraToc  tc  xai  TrtoroTaro^  *  xai  iravTejv  Ivcxa 
^ULftpomtas  irapa  touc  ^v  etp^oai  xai  Vjftitiwiatc  hrtpio-- 
TaTOC,  0  TC  ovv  ouTu  ittpt^oiirog  Topymtoc.  Quid  opu$ 
e$l  de  ii$  dicere,  qui  in  imperatorum  erant  domibu$,  et 
m  (jui  ommbu$  imperabant  ?  aui  i«ls  coram  drca  rrm 
fUvtnam  et  $ermone^  et  vivenai  ratione  libere  u  gerere 
einebant^  uxoribu$^  et  iiberi$  ae  famuli$^  tantum  nom  et 
gloriari  $uper  libera  profe$$ione  fidei  permittentee^  guo$ 
extmte,  et  prm  caeteris  eorum  con$ervi$  accepto$  habe^ 
bant :  quali$  ille  erat  Dorotheu$^  omnium  erga  ip$o$ 
benevolenti$$imu$  et  fidi$umu$ ;  et  propterea  prw  iVs, 
^ttt  tit  mogtitralt^  et  prer/eclifrtierani,  honormi$s»- 
mu$,  et  cum  ip$o  eelebratu$  Gorgoniu$.  Liceal  bujusce 
lextus  duas  alias  subjicere  versiones  a  clariss.  viris 
editas,  Joannis  Ghrislophorsomi  alteram,  atque  al- 
teram  Henrici  Valesii :  ex  quibus  cum  superiori  illa 
collaiis  intelliget  lector,  quanta  sit,  quamque  vesana 
nonnullorum  interpretum  libido,  qui  in  reddendia 
anctoribus  omnia  susdeque  vertunl,  atque  innumera 
Tocabula  iiirarciunl,  futilia  illa  pleraque  et  inutilia  ; 
etiam  citra  omnem  characieriim  distinclionem.  Talia 
fere  sunt,  qtiae  in  istis  duabus  versionibuscuravi  un- 
cinis  iiicludi. 

Illam,  qtiae  Joan.  Ghristopborsoni  esl,  priino  loco, 
nlpote  antiquiorem,  exbibeo.  Est  autem  nujusmodi ; 
Quid  de  hi$  altinet  dicere  qui  ($unt)  in  imperatorum 
T^latio  (magnam  dignitatem  adepti );  dentque  (iptis) 
tmperaloribttt ,  ^t  dome$tici$  ^iKts)  firo  $ermone  divino 
propagando^  el  (<pia)  vitce  rattone  (degenda  ip$i  vcIhi) 
in$pectante$,  coptam  fecerunt  Ubere  (et  mgenue)  dieendi ; 
atque  ($ui$  ip$orum)  uxoribu$,  liberi$  et  $ervi$,  qnasi 
{palam)  de  (mira)  fidei  libertate  gloriandi  (fxuhandi" 
que)  pote$tatem  permi$erunt?  Quo$  certe  chariores 
habuerunt,  et  magi$  ejumie  dilecto$,  quam  {reUqttemt 
$ervorum  turbam).  Vt  Dorotheum  iUum^  qui  prteter 
ecBterot  erga  iUo$  et  benevolentiam  $ummam  o$tendit^  et 
fidem  non  minorem,  ac  propterea  pras  o/iii,  ^hi  magis-' 
tratu$  et  pr<Bfectura$  in  imperio  gerebant^  ampUuimMm 
honori$  graaum  adeptu$  e$t.  Vt  Gorgonium^  qm  not$ 
di$$imiU  fama  (tt  celebritate)  enituit. 

Hactenus  Ghristopborsonus,  quem  videsTd  OtU» 
accepisse  tanquam  adjectivutn ;  reddit  enim,  kivino^ 
et  jungit  illud  cum  \6y(a^  $ermone.  Al  male;  siquidem 
substantive  sumendum  esl,  el  inlerpreiandum,  fui- 
men,  vel  rei  divina :  unde  reddidil  valesius  per,  ea 
qum  reUgioni$  $u<b  erant.  Hujus  integra  versio  sic  se 
nabet :  Qmd  opu$  e$t  dicere  de  tti,  qui  in  imperatorum 
palatii$  (versabantur),  quid  de  imperatoribu$  {ipiiaT) 
Qui  dome$tici$  (ittiieomm)  que  uxoribu$f  Uberis  ae 
$ervi$^  ea  qute  reUgioni$  {$um  eroni),  tam  verbis  qmam 
facti$  Ubere  ex$equendi  coram  {$emaip$i$)  potestatem 
dederunt;  ip$i$  ob  {hanc)  fidei  {sua)  Uberiatem  glorktri^ 
{ac  se  ostentare)  quodammodo  permittentes^  eosque  prm 
cwterie  (omnibus)  mim$tri$  prwcipuo  (quodam)  amare 
complectebantur.  Cuiusmodi  fuit  Dorotheue  tUe^  qui 
summam  erga  ip$oibenevolentiam  ac  fidem  deeiarami^ 
eamque  ob  cautam  pra  (cttnclii)  ma^tilrolthii  promii- 
ciarum  rectoribu$  magnum  honorem  promermt.  Htde 
adjungendu$  e$t  celeberrimu$  iUe  Gorgoniu$. 

Hactenus  Valesius.  In  ejusdem  notis  baec  legan- 
lur  :  ra^Taic*  Otec  verba  ae  imperatorum  conjugikue 
inteilextt  Chri$U}phor$onu$t  quibu$  $cUicet  imperatoree 
permi$erint  Chri^tianam  fidem  Ubere  jwofiteri.  Sed  qnm 
eequtmtur,  $en$um  hunc  aperU  refutant. 

At  cl.  viro  non  qu»  sequunlur,  sed  quae  prseedunt, 
eranl  advertenda.  Deprehendissel  enim  vocabnlo 
o/xctoer,  quod  superion  loco  occurril,  quodque  red- 
didi  per,  $ui$^  tanquam  generico,  comprebendi  ires 
personarnm  species,  quae  in  imperatorum  palaiiU 
versabanlur;  nempe  yafACTac,  TratSac,  et  oixrrac» 
ttxores,  lifreroi,  et  famulos^  utique  imperatorum  CHn* 
nes :  Dorotbeum  autem  ei  Gorgoiiium  Donnisl  ^ 


«4d 


NOTiE  IN  UB.  DE  MORTIBUfl^  PERS&CDT.  IN  CAP.  XVm. 


m 


teriiam  speeiem,  site  classeoi,  imraediale  praeceden*  A     Allerum  yero  iter,  in  qno  notandum  ro  per  Ripam^ 


perlinere»  quac  est  t«v  tTv^^QtpQmtvwcwt,  eorum 
fm  simul  miniiirani,  quos  una  voce  eontervorum  ex- 
pressi.  Doroiheus  quippe  erat  eorum  ex  numero, 
iniibus  credit»  eraut  imperii  praereciurae  :  unde  ibi« 
de»n  ex  Actia  martyrum  Indis  et  Domnae  cap.  23. 
iiokit  Yalesios,  fntMe  i7/iiin  eivUi  di^tate  inmgnem^ 
ut  fUi  pnrpostiiu  voearetnr  ab  llalis, 

IN  CAPUT  XVII. 

Sie  etuate  transacta^  per  dreuilum  ripm  Stri§(B.  Re- 
pone  UlrioBy  id  est,  Danubianai;  ab  hter,  Danubius. 
Facilis  enim  fuit  corruptio  ex  Istricw  in  Slricas^  ac 
deinde  Sirigm^  dempta  ex  iisu  per  librarios  prima 
litcera.  Sic  Strix  ex  Histrix.  Unde  Siriculus  apud 
Arnobium  pro  Histricuius.  Strionem^  pro  Histrionem. 
bidorus  et  gloss»  veteres :  Strio^  mimarius^  sceni' 
an,  Ibec  exempla  cum  roultis  aHis  submiiiistrat 
Maffnus  Salmasius  ad  Sparliani  cap.  i7,  in  Hadriano. 

Henr.  Dodwellus  in  dissertatione  De  Ripa  Striga^  j. 
Lactantii  operibus  Oxonii  anno  1684  editis  subjecta,  '' 
ddiciasfacityCum  dicit,  cSlrfgaminhocLaciantii  loco 
esse  vocem  Agrimensariamt  seu  Gromatieam,  a  casira- 
roetalione  primum»  inde  ad  coloniarum  agros,  qui  pro 
casiroram  norma  mensurari  atque  distribui  soIet)ant 
tndactam  atqoe  usurpaiain,  >  Quod  postquam  vir  per- 
emditus  multo  conatu  adsiruxit»  demuro  ita  concludit : 

c  Proindc  Roma  Ravennam  usqne  lectica  pluri- 
mnni  vehebatur  noster  imperator  {Diocletianus),  Iiide 
ad  Danubinm  fortasse  lectica,  reliquum  deiiide  iter 
in  Daviy  ei  secundo  Danubii  flumine,  per  Pontuin 
EoLinnm  usque  adNicoroediam.» 

At  vero  qnis  sanus  admittat,  x|[rum  cprpore  atque 
animo  imperatorem  per  Danubii  Caiarracias ,  et 
Ponti  Euxini  brevia  procellasque,  longani  ac  pericu- 
losissimam  navigationem  suscepisse.  Itaque  satins  di- 
ceretur  Diocletianus  lectica  fuisse  delatus  ad  Draviim 
vel  Savum,  eo  loci  ubi  primum  navigioruin  suiit  pa- 
tientes;  atque  inde  secuiido  flumine,  uti  ei  Danubio^ 
iii  iilas  appulisae  partes,  (|uffi  Hadrianopoli  sunt  ma-  G 
gis  vicinae,  unde  recto  itinere,  iectica  iterum,  Nico- 
mediam  versus  iter  insiituisset. 

Ai  isti,  quanqnam  verisimiliori  senieiitiae,  obstat 
aeqoeac  DodweUian»L.acuntii  textus,  in  quo  Impera- 
tor  conflciendo  supradicto  itineri  neutiquam  legitur 
ucmadis  Hummibus  usus  :  unde  aliunde  petenda  in« 
lerpretatio,  nempe  ab  ilinerario  Anionim  dicto,  in 
ipio  videre  est,  duo  fuisse  itinera  a  Viminacio,  quod 
ifl  Mcesia  sitnni,  Nicomediam  usgue. 

Diocletiaiius  itaque  Ravenna  Yiminacium  venerit, 
nrbem  sibi  pridem  caram,  ut  varix  leges  ibi  ab  eo 
biffi  docent ;  ubi  duplex  habuerit  iter,  quorum  unum 
carperet. 

Alteruin  quidem  erat  brevissimum.';  nani  in  eo,  per 
Mumdpium  et  Hadrianopolim^  non  recensenlur  nisi 
viginii  mansiones  usqiie  Ostudiuim ,  quo  duo  itinera 
in  se  recnrrunt.  Sedjlluda  Diocletiano  vitatum  fuisse 
eiisiimo,  ac  dextrorsus  relictnm,  quod  esset  maxime 
arduum,  et  per  hoc  compeiidiuin  plurimi  monles ,  ^ 
qnos  inter  prsecipue  llsemus,  esseiit  supeiaiidi.  ^ 

Describitur  pag.  50  hinerarii  Antonini,  anno  1600 
Colon.  editi ;  atque  operx  pretium  duxi  oculisillud 
sobjicere,  citra  locorum  omnium  recensionem ,  vel 
iolervallorum  de8ignationem,quod  neutrumad  rem 
prxsentem  spectet. 

yiUNACIOIf. 

Maniclpiuro.  M.  P.  xviii. 

Idimum.  M.  P.  xvn.  etc. 
Burdiipa. 

I  Hadrianopolim.  M.P.  xxini. 

OsTUDizuM.  M.  P.  xviii.  elc. 
Bvxanlium  (Omslantinopolis), 
Chalcedoniam. 

TrajectusinBitkyniam,  M.  P.  iiii. 

Pantichiun.  M.  P.  xv. 

Ubyssam,  M.  P.  xxiiii. 

Nicomediam.  M.  P.  xxii. 


ab  eodem  Fiimitacii  termino  ad  eumdem  Ostudixi  tef* 
minum,  babetur  pac.  49  atijue  iia  inscribitur. 
Yiminacto  Nico- 


Leg.  xiT  Gemina, 
Leg.  Mac. 
Leg.  I.  ItaL 


XI  C/. 


Item  per  Ripam  a 
mediam  xij. 
Cuppas. 
Novas. 
Ratiariam 
OEscon. 
Novas. 

Trans  Muriscam. 
Candidianam. 
Teglicium. 
Dorostoron  Leg, 
Sucidavam. 
Axiopolim. 

Trosmin.  Leg.  i  JoviUf  Scythia. 
Arrubium. 
Diniguttiam. 

Noviodunum.  Leg.  u  Hercuiea. 
Istrum. 
Tomos. 
Sadaine 
Tarpodizon. 

OSTUDIZDM. 

Byzantium. 
Pantichium. 
Libyssam. 

NlGOMEDlAM. 


M. 
M. 

M. 
M. 
M. 
M. 

M. 
M. 
M. 
M. 
M. 

M. 
M. 
M. 


P.  Lxxn. 

P.  XXIIU. 
P,  XXIIH. 
P.   XVIH. 

P.  xn. 

P.  XVII, 

P.  xin 

P.   XH. 
P.  XH. 
P.  XVHI. 
P.   XH. 

P.  IX. 
P.  IX. 
P.    XX. 


Bic. 


M.  P.  XXXVI. 


P.   XVIII. 
P.  XXXII. 


P.    XV. 
P.    XXIIH. 


M.  P. 


XXH. 

Nota,  iii  aliera  ista  recensione  omitti  ab  auctore 
Chalcedoiiiam,  cuin  trajectu  in  Bithyniam,  licet  sint 
in  jprima. 

Erat  qiiidem  proxiiiiedescriptum  iterlongissimnm» 
quippe  Liii  inaiisioiies  habeiis,  uti  numeranti  in  ipso 
Itinerario  paiebii,  sed  expeditissimum  imperaiorl 
male  habeiiii,  quod  per  plana  fieret,  legendo  Hipam 
Istricam^  id  est,  Ftexus  Danubii  inferiorts. 

Iii  latinis  eiiim  Ptolemaei  exemj>laribus ,  ea  parte 
ubi  grseca  desiderantur,  pag.  57  Gr.  Lat.  Edit.  fier- 
tianae,  anni  1618,  legitur :  Ftesao  juxta  Asaum  eim.  id 
est  Axiopolitn,  et  hinc  usque  ad  ostia  vocatur  Ister.  Ad- 
de  ejusdem  Itinerarii  pag.  55.  Iter  quod  est  a  Tauru- 
no  in  Gallias  ad  Leg,  xxx  usque  dici  fieri  per  Ripam 
Pannonim^  non  per  Ripam  simpliciter,  quia  Istro  ista 
denoininatio  xar*  i^Qx^y  P^S*  ^^  convcnit. 

Postremuro  hoc  iter  elegerit  DJQckii^ntis,  noiimcj* 
do  lanquam  coromodius  altero,  quod  erat  perconi- 
pendium;  sed  eiiaro  quod  per  illuil,  si  per  vatetu- 
diiiem  licuisset,  imperatoris  pnrte^i  esset  ndimptc- 
turiis ;  lostrando  scilicet  idenLalem  varias  legiones 
in  limitibus  iniperii  supra  relalis  callDcaias,  cum  iiul- 
lae^essent  alio  in  itiiiere  :  ac  pra^cipnc  i  jQviam^  in* 
Trosmin,  sive  Trosmis,  et  h  Hcfcukam  ,  Homdnm  : 
quae  ambae  de  Diocletiani  Maxinuaniquc  senions  co- 
gnominibus  nuncupalae  sunt,  alquc  ad  llouorU  usquc 
tempora  persiiterunl,  Claiidiaiio  tcsie  iii  Bdlo  Gii- 
donis,  his  versibus  : 

Herculeam  suus  Alcides,  Joviamque  coborlem 
Rex  dicit  Superuoi. 

Jam,  npinor,  intelligis,  lector,  quid  sit  apud  Lac* 
tantium  eircuitus  Ripa  illius  Istrica:,  per  quem  Dio» 
cleiianus,  Ravenna  Nicomediam  venit,  nenipe  pedestri 
itenere  per  varios  fiexus  Danubii  inferioris ,  usqne  ad 
ejus  properoodum  ostia,  ac  deinde  Ostudizum. 

Palmariamhancobservationem  accepi  ab  illnstrisa. 
abbate,  in  quo,  praeter  stupendam  eruditionem,  ea 
est  modestia,  ut  nomen  suum  celari  velit. 

IN  CAPUT  XVIII. 
Caput  Integrum  hic  exhibeo,  versiculis  non  modo, 
sed  eliam  nominuro  Diocletiani  et  Gal.  Maxirotani  ad- 
jeciione  distinctum.  In  eo  pricierea,  ad  roajus  discri- 
men ,  verba  amboruiii  charactere  itaUco  expressa  sunt. 
Optandum  autem  essei ,  ut  quorumvis  aiictorum,  ae 
praecipuc  veteriim,  qui  deinceps  edentur  libri,  appo- 
sitis  similiter  versicults  distinguerentur.  Id  ueret 
citandl3  eorum  {ocis  maximo  lectoris  commodo. 


151 


NKOLAI  fOlffAROI 


Cap.  xvm.  i.  Wcc  ittiiltf»  p&^i  di^bas  C«»r  aih-e-  A 
hii,  non  iiipiri  gmnlareinr,  scd  uictim  ct>geret?m- 
pcrio  ce<JeYe.  i.  Jam  conflixcral  miper  Maxiinianr) 
seue,  eiiinque  lerrueMtinjectoarmormn  ciYiliihii  me- 
tii.  5.  Aggt-cssus  esl  ergo  Dioclelianum,  pri^urVk  Tirol^ 
liier  ct  amice^  jnm  pwein  e$se  dieens,  jam  mhtiii  vdi- 
dum,  el  adimnisttandce  reipublico!  inhabilem  :  debere 
illum  requleetere  po$t  laibores,  4.  ^imttt  dt  ticernptum 
Nervce  proferebai ,  qui  imperium  Trajarh  tradidinei. 

5.  Im  vero  aieliat ,  et  indecens  ette^  si,  poit  tan- 
lam  iuiflimii  (asligii  claritatem,  in  humftii  'vitee  tene^ 
tras  decWsset;  et  minus  tutum,  quod  in  mM  hngo  hn'' 
perio  muUorum  sibi  odia  quffsisset,  6,Nervam  vtro  uno 
anno  imp^anfem^  cum  pondus  et  cnYmh  ittntarum  re- 
rum  vet  tttale  vel  insolentia  ferre  non  qvh^,  ohjeeisse 
gubernaeutum  reipublicm,  atque  ad  privatam  vitam  re- 
disse,  in  qua  consemural.  7.  Vertim  «t  ndmenimpera' 
torit  cuperet  adiffitcif  impedimento  nihil  este ,  quominus 
omnes  Attgnsti  nnncuparentur. 


3i.  Attflet«Aie%iHKli» : 

DioCl.  /Von,  1nq4»k,  m  htnnineemki  dat,  ^iHt 
tnteta  telpnMir^  commitil  fo§9k. 

53.  Mnx.  Probavi  eos,  inqufl. 

54.  1>i^L.  Tu  viderit,  ^i  tegkim  imperH  tateep^ 
tttms  ^i.  Eg^  mrff  laboraei  et  protndi^  aumnadmodum, 
mt  impetante,  retpubiira  viaret  im^Umk.  Si  tfukL 
acciderit  adversi,  mea  cutpa  naik  «Wf . 

Sequuniur  jam  lutlx  in  lioc  caput. 

Patri,  Cjus  erat  rilliis  ^doptivifs.  Erat  quoque 
geitcr.  Diocletinnl  enim  (ttiam,  Galeriam  YateriMn, 
dtixcrat  Gal.  Maximianus. 

Sene.  Forle  tegendum,  terU. 

Siftml  et  exe*Hplnm  Nerve  proferebat  ^  qai  impe^ 
rinm  TrajAno  IraditteL  Id  ver»  esl  toiige  ialsissi' 
mtini  ;  neqne  enlm  Trajantks  o  Nerva  adoptatiH 
imperavit.nisieodemoriuo,  qnamvis  pest  v.  cl.  Hen- 
ricum  Dodwellnm  iii  Appendhe  nd  Wssertationet 
Cgprianicas,  n.  xl,  idem  Beniiat  itlnslris.  D.  Guiliet* 


8.  At  ftle,  tint  ortiem  toiunk  jam  spe  tnfiiaverat,  n  mus  Loydins,  S.  Asapbi  ni  €»mbria  «pi$cot>iis,  tit 


cum  inde  sibi  aul  nihil  pneier  nomen,  aut  liaud  miil- 
tum  vldctmi  accedere,  respondil,  debere  ipsius  dhpo- 
titionem  in  perpetuum  conservari  :  ut  duo  tint  in  re- 
publica  majores,  gni  summam  rerum  teneant;  itetn  duo 
minoret,  ipii  ant  adjumento.  9  tnter  duos  fatiie  posse 
concordium  tervari  :  inter  quator  paret  nulio  modo. 
10.  Si  ipse  cedere  noluisset,  se  tibi  coneulturum ,  ne 
amplins  minor  et  extremut  esset.  11.  Jam  fluxiste  aU- 
nos  quindetimf  cum  in  Itlgrlcum  vet  ad  rfpam  Danuvii 
Tetegattts,  cum  genlibuM  harbarit  luctaret,  cum  alii  irttra 
laxtoreset  quietidret  tertat  deOcate  imperarent. 

12.  Ilis  auditis  senex  languidus,  qui  jam  Maximianl 
scnis  ttltera^  acccperai^  scribeiiiis  qua*cum(|ue  locti- 
tus  fuis^et,  et  didicerat  augeri  ab  eo  exeratum ,  la^ 
Cryinabandu^. 

13.  Diocl.  Ftfft  inquit,  st  hoe  piacet.  Supererai  ut 
coiiimuni  consftio  Goesares  legerentnr. 

14.  Mai.  Quid  oput  ett  eonsHio ,  cum  tit  necette 
ittit  dnobiit  placere  quicquid  not  fecerimut  ? 

15.  DioCl.  Ita  plane,  Nam  ittarum  filidt  rtuneapari  Q 


necette  ett, 

16.Erat,autem  Maximiano  (fiftUj()Maxentius,hujus 
fpsius  Maximiani  gener,  lioino  perhicfosae  ac  mal® 
tnentis,  adeosuperbusctcontumax,tit  neque  patrem» 
ncqnc  sorenim  soUtus  fl^t  sdorare ,  el  tdcirco 
lUnque  iii\  ii^us  ruii.  17.  Coiistantio  quoqtie  fllius  erat 

Consuntiiias*  saiicilssiiiius  adoiescens,  ei  itlo  rastigio      j[DonrHtiinii!im),  deditopti 
di^hi&simus^  qui  tUMgni  et  decort^  habitu  Corporis,  d     m&  genuH  (Ti^ajamim). 


docet  ab  ipso  iirudilissime  ac  s^leriissime  scrrptiis 
Nervae  et  Triijani  Canon,  quem  curios^  apud  fwe 
serto,  iDterea  dum  prodcal  in  opere  chronotogieo » 
qiiod  a  lanto  viro  oiniies  litteraii  in  dies  eipec^ 
Uni. 

Observandum  est  auicm,  id  non  a  Lactantio  f tin^ 
quam  auctore,  scd  apiid  Lactanlinm  a  Maximiano 
referri  in  rem  soam.  lloc  quippe  exempto  volebai 
abuii  apnd  DiocletiaHiim,  nmi  inodo  liiBtori»  riideifi« 
sed  eliam  lum  fn  angiisiiis  posiittm,  ut  etim  ad  abdi- 
candum  imperium  inducerel.  Sed  eniro  DioctetiMiua 
in  illo  rerum  statu  Gat.  Maximiano  fidem  doii  aii4e- 
bat  dt^irahere  ;  atqiie  idcirco  inferitis  /v.  ^)  sive 
ignoratione  rei,  bomo  IHiieratUs,  sive  polius  ob  Ma- 
ximiani  ferociam,  scnex  meticulosnsralsiuiiemexefH- 
pli  minime  redargutt. 

Quomodo  vero  Nerva  imperium  inierit^  ac  posl 
ado|>tatiiin  a  ae  Trajanum ,  vtvendi  fecerit  finero^ 
paucis  liic  expedire  non  omnino  abs  re  fnerit. 

Domitiaiioli  lial.Octobris,  tive  18  'die  Septem^itf 


tnterempio,  anno  Cb.  06,  imperaril  Nerva ;  qa:i 
eadem  oiim  die,  anno  scilicet  56  Ch.  natus  erat  Tra- 
janus,  ut  apnd  Plinhim,  lib.  x  ,  eplst.  28,  aique  in 
veieri  apnd  Bnclierium  et  Lamt)ecittm  k^letHhirio: 
Uiide  in  ejiis  Panegyr.  cap.  92.  ille  dies  dicilur  iri- 
ptici  gaudio  teetnt,  qui  prhwiptm  M^imlrtf  peenmmm 
*  "  opvimm*i(Nervtim),m€/JorM#}pri- 


Indusiriu  milHari,  el  probls  moribns,  etcomiiaie  sin 
giilarj,  a  rniUiibus  amaretur,  a  privatis  et  optaretul^. 
.18.  Eraimie  luiic  pr.csens ,  jainpridem  a  Diocletiaiiol 
fiirtus  tnbuiius  onliiiis  prinii. 

II*  Quidfraa  fiei? 

!£0.  Mai.  liie,  inquit ,  dignut  non  eti.  Qui  enim  ihe 
prit^m»  comtempiitf  quid  faciet,  cum  imperium  acct'^ 
perH  f 

2  i .  Diocl.  Hic  vero  et  amabitit  ett^  el  ifa  imperaturutf 
ut  patre  mo  methr  ai  Hementior  judicetur. 

22.  Max.  Ita  fiet^  ut  ego  non  poteim  facere  qufBve- 
Um.  Kaa  igiiur  oportet  nueuupartf  qui  smt  in  mea  po 
4Utme,  qui  timeantf  qui  nikii  /iacNml,  mt  meo  jutou, 

S3.  DiOG.  Quot  ergo  faeiemut  7 

24.  Max.  Smmm,  inquit 

25.  DiocL.  mumnieeaimortm^  temwkiUmm^  ehrioium^ 
eui  no»  pro  die,  et  die$  pro  necu  f 

26.  IIae«  Difniit,  inqoit^  ^iiMitammt/ili^iif  /ideiitBr 
prabuit ;  et  tMm  nmi  ad  Mtuamimtmn^  la  «6ao  tiida» 
tur. 

27.  DiocL.  Etto.  Atterum  quem  dabit  f 

t8.  Mit.  Bunct  inqnit,  osiendens  Daian,  adoles- 
ceniem  qoemdam  senibarbaram,  quen  recens  jusae* 
m  MaximiHuro  vocari  de  suo  nomine. 

29.  Jam  et  ipsi  Diodetiauus   iiomen  ex   fratra 
iNuiaaverat ,  omlDis  causa,  quia  Maximiamis  fidem 
Mmma  religione  praeatabat. 
t  3M.  DiocL.  QKif  en  hic  quem  mM  offonf 

51.  M4I.  IfiM»  iaVHi>  afm» 


Deinde  paulo  posi  Trajanum  absenu^m  anno  97» 
Ociobri  exemile  adoptatnm,  Nerta  moritnr;  nenipc 
amio  98«  die  27  J.iiiuarii.  Neqtie  enlm  ei  Diotie, 
pag.  771,  8)  imperavit  aroptiil6,^m  aniiuin  Uduri, 
luenses  quatuor,  et  dies  novein. 

Cerie  Nervain  post  Trajani  adoptionem  non  ftiisse 
Aiu  8Upersiiiem>  intelligimus  ex  Pllmo,  Panegjr. 
eap.  10,  nbi  de  Nerva  ait :  Quem  dii  eeeto  vindicuwe* 
runtj  ne  quid  pott  ittud  dipimiiit  et  immoriate  faeium 
mortate  faceret ;  deberi  quippe  maximo  open  harte 
H  veneralionem ,  ut  noviseimum  eeset^  auctoremque  ejut 
^  STATiM  eonsecrandum  ,  ni  quandoque  inter  poeteroa 
aumreretury  an  ittud  Deut  feeittet.  tiacleniAi  Piinius 
lumor. 

Porro  qnoiiiam  tempos,  qood  Nerva  posi  adopia- 
Inm  Trajaiium  exegii,  ab  Aur.  Victore  tribua  nien- 
sibus  in  fclpitoine  defiiiitur,  inde  lYajani  adoptio  av^ 
exiiuin  inensis  Octobris  anni  97  conveHicnier  nssi- 

guatur;et  qnidem  5  kal.  Novembris,  id  esl,  28  tlie 
^'lobris.  Erai  eniin  dies  5  kal.  cujusvis  inenai»  si- 
iiiilihus  iniperatorum  actioiiibus  sacra,  ul  docet  v.  c. 
Anion.  PngiuA  iii  Dissertatione  Hypalka,  et  tn  Criilca 
BaronianaF. 

Abdicatum  auiem  fblsse  imperlmn  a  Nenra,  si 
revera  abdicatuin  luisset ,  quis  scire  potuit  meliiis, 
quam  Plinius  Jtinior?  Al  iu  ejus  ^stolfs,  atque  in 
ipso  Trajani  t^aHegyrico,  noii  modo  alimn  est  ea  de 
re  silefttiaffl ;  sed  eiiaro  conlrarium  plane  ei  iia  \ 
ritur. 


455 


NOTiE  IN  L1B.  DE  MORTIBDS  KRSECUT.  IN  GAP.  XYllL 


454 


Id  fero  »cripsU  Aure^.SiciOTTihtodeC-e^Tibu^^A^omUiooimmm  C<e$are»  teger entur.  ConWnusi  sunt 


fn  quo  de  Nerva  ista  sunt  verba  :  Vhi  prozpexit,  m$i 
«  iuperioribus  robuUioribusque  corpore  animogue  gefi 
noH  posse  (imperiuui)  mense  sexio  sie  deeimo  semet 
Micaml. 

Quo  Ipco  autem  ponenda  sii  istius  scriptoris 
auctorilas  de  abdicUo  per  Ncrvam  imperio,  ipse 
prodlt ,  cum  de  eodem  imperium  Ineunie  scribit  : 
Quid  enim  Nerva  Cretensi  prudentius,  magisque  mo- 
aeratum  ?  qui  cum  extrema  mtaie  apud  Sequanos , 
quo  tyrauni  defecit  metu ,  imperium  arbitrio  tegionum 
cepisset^  vAo.  De  quibus  Jos.  Scaliger  num.  2113. 
Euscb.  recte  ait :  Omnia  falsa,  et  portentosa. 

Viciori  de  CoBsafibus  crrori;}  ansa  esse  potuit,  vel 
iste  Laciantii  locus,  iibi  Gal.  Maximianus  noc  exem- 
plum  obtrudlt  Ulocleiiauo;  vel  alius  itidem  maje 
aecepluB  ex  Plinio  eodem,  qui  Panegyr.  cap.  8,  de 
Trajani  adoptione  loquens,  aii  de  Nerva  :  Inde  quaii 
deposito  imperio ,  qua  securitate ,  qua  gloiia  Uelus^ 
{natn  quantulum  rejert,  deponaSf  an  pOrtiar^s  tmpe 


nufti,  nid  quod  difficHius  hoc  est ) ,  non  seeus  ac  pra-  ^  est ;  alter  vero,  Gaterlus 


psius  Diocletiani  verba^  non  auiem  ( a  vo&ibulo  Su- 
pererat),  hitemtedid  Labtantii,  oiprimii  froritc  vidcrl 
jrosieiit.  Svpererat  enitti  positum  esl ,  pro  superesset; 
qtiemadmodiim  erat^  juVo  e^et,  apnd  Clcer.  in  orat. 
pro  lege  Manilia  :  Quod  si  ftoma:  €/l  Pompeius 
privattti  esset  hoc  tempore^  tameti  ad  tmttum  bellum 
mxt  deligendus  atque  tnlttendus.  Alla  quoque  occur- 
runt  exempla. 

Communi  congilio  amnium,  Cnjus  nempe  Maximia- 
mi8  Hercuiriis  Augustas,  ct  Constauiius  Cacsar  di  be- 
bani  e^e  participes. 

Ulis  dnobus.  Maximiano  Herculio «  et  tlonstantio. 

Itaplane.  Ham.  Iternm  Nam.ptoAtttcw, 

Piuncupari.  CoDSdrcS. 

Eroi,  Ab  uum  kMim  v.  16  mI  fiiww  v.  Ift  uua 
est  sola  parenthesis,  complectens  Laetantii  verlia. 

Post  Maximiano,  ftdditum  /Wim,  tit  est  v.  17  piist 
Oonsiantio... 

Primvs  MaxirtiiaMfS,  de  quo  IIH  dermo,  Rcrculius 


senti  tibi  inmxus^  tuis  humeris  se  vatrianujue  sustentans, 
iua  juveuta,  tuo  robore  invalult  7  Ex  quibus  Isti  auc- 
tbri  iiitdltgendum  erat,  apud  Priiiium  quidem  ora- 
lorfe  loqneiitem  deponere  ac  partiri  imperium  fere 
idem  esse :  attamen  Nervam  non  deposuiue  illud  , 
sed  solummodo  esu  pantuim. 

Iiiio  Eutropii  de  Oiocletiano  ipso  loquentis  vcrba 
sunt :  Sotus  omninm  post  conditum  Romanum  im- 
perium  ex  tanlo  fastigio  ad  privatum  vitce  statum  d- 
viUtatemque  remeavit.  Quod  partim  falsum^  id  eiiim 
ei  ruil  cum  fraire  suo ,  Maxiroiano  Rerculio ,  com- 
snune  :  ambobus  nutem  vi,  non  ex  libera  volun- 
tate,  ut  discimus  ex  boc  Lactantii  libro,  cap.  18,  lU 
etiO. 

lUe  vero  uiehat.  Dioctetianus. 

Ei,  Ita  reposui,  loco  articuTi  »',  prxmonstrante 
Joanne  Columbo  ,  nlsi  inalis  ei  idem  esse,  ac  sibi. 

liervam  vero  uno  anno  imperanlem,  Ita  legendum, 
pro  Nerva  vero  uno  anno  imperante.  Porro  Nerva  (J 
aiino  uiio  et  sesqulmem  se  circiter  Imperaverat,  cuui 
adoptavit  Trajanum ;  quod  temporis  iiitervallum  est 
a  medio  Septembri  anni  Cb.  90  ad  2$  diem  Octobris 
anni  97. 

Ad  privatam  vitam  rcdisse ,  in  qua  eonsenuerat.  Ex 
antedictis  paiet,  Nervam  post  Trajani  adopiionem 
ues  menscs  vixiss^,  atque  imperasse. 

Nomen  imperatoris.  Quo  signiflcatu  de  solls  Au- 
gtisiis  dfcebatur.  Ita  bujus  Ilbri  cdp.  9  :  Postea  enim 
^tom  nomen  imperatoris  accepit,  Tum  cap.  25  :  Con- 
9tantinum  vero  non  iiiiperatorem,  ^cut  erat  factus, 
sed  Ccesarem.  Sic  cap.  27  :  Olim  quidem  ilte,  ut  ^homen 
iniperaioris  acceperal.  Deinde  cap.  29 :  Constantinum 
iniperatorem.  t^ro^terea  cap.  50,  anusso  imperaioris 
koHore.  Denique  cap.  32 :  Suncupato  Licinio  impera- 
tore;  et  ibidem  in  (Ine  :  Universos  quatuoft  impera« 
tores  ;u6el  nominari. 

Omnes.  Alii  duo,  qui  Caesares»  nempe  Constautios 
et  ipse  Gal.  Maximiaons. 

At  iUe.  Maximiaiius. 

Spe.  Male  in  auiograpbo  ipse^  ut  bene  advertit  Joan- 
nes  Cdumbus. 

Aut  haud  mutlum.  Addidi  haud  ante  muttum  ^ 
lanquam  necessarium ;  non  autem  non,  quoniam  haui 
potius  absorptum  fiiisse  vtdelur  in  praicedente  voca- 
bulo  aut. 

Se  sibi  consutturum^  ne  amptius  minor  et  extremus 
esset.  Gal.  Maxiiniaiius  minor  erat  Augustis  (Dio- 
detiano  et  Maximiano  Herculio)  ut  pote  tantum  Cx- 
sar ;  aique  erai  ex/r^mui  Cofsarum,  nuia  Constantlo 
inferior.  Idveroianipridemrerebatmoiestissiine;  iiam 
P^Sjtto  tfarseo^  Persarum  rege  truci  imtiu  ac  voce  ter' 
tmtiexctamabat :  Quousque  Ccesar  f 

Quindedm^  cumin  I tlyricum. Pnsi  quindecim  addidi 
^Mi,  erutuiii  videlicei  ex  dm,  posirema  pnecedeii- 
tif  vocaUiU  syUaba. 

FmIi  ioqtii^  « Im  fitocif •  Sui^ertu^  ui  cQmnmni 


Quid  ergo  fiet  f  Dioclettani  vefba  sunt,  qulbus  con- 
tin«nler  mipiiHKur  ^osdem  postfema^  qooeV.  15, 
babeutur. 

ilte.  Constantinus^  quem  ibi  tuncv.  18,  prcesentem 
Maximianus  coiitempiim  osiendebat. 

induatuf.  Parp«iraffl,  qua  Cassares  ilisigiAeftHm- 
tur. 

Jusserat  Maximinum  toeeri  d$  suo  nomine.  baluzlos 
y.  e.  in  noiis  agnoseft,  hie  et  fere  semper  alibi  legi 
in  veteri  eodlee  Mas^mianum.  Unde  suspiclo  mini 
inesi,  Dazam  a  Gal.  Maximiano,  de  pleno  ipsius  no- 
n>ine,  vocaium  fuls^e  Maximimtnm,  non  Maximinum. 
Etenim  in  duabns  Thennarmn  Diocfetlanl  Inscrfp- 
tionibus,  apud  Gruteruni  pag.  185,  2  et  7,  post  Con* 
lunthim  et  Naxtmianum  Augg.  ac  Severam  Caes.' 
recemetor  Maxiuiianus  Csi.  qui  alius  esse  nequii  a 
Daza.  Adde  apud  Graecos  scriptores  eutndeni  pro- 
miseae  appeHart  Maximittnum. 

Exi^timaverim  itaque,  quettiam  jam  4uo  erant 
Maximiani ,  Uerculius  et  Galerius  ,  apud  vulguiii 
obtinuisse«  ut  discriminis  ergo  Daza^  neii  MaxmkU" 
nus,  sed  ifaa:iiiiiniis  dicerelur»  sicut  in  gnecis  lali- 
nisque  nummis  uiscribitur. 

Porro  Gal.  Maximianus  censendus  est,  eodain  Dia- 
zam  tempore  adopiasse ,  quo  eum  jussit  vocari  de 
8U0  iioiiiine  :  siquiJem^  cap.  39,  Daza  legitur  Vale- 
riam  ,  Gal.  Maximiani  conjugero ,  appellaase  ma- 
trem  ,  atqoe  Ibidem  GaT.  Maximianus  dicitur  Dazas 
pmer. 
Jum  ei  ipeL  Gal.  Maaimiano  ilrmefilaHo. 
iMQcieUanus  nomen  ess  fredrt  u^tumerm ,  mnmk 
eausa ,  quia  Maximianus  fidem  summa  rdigiotte  prm- 
stahea.  Ita  repoiui,  pro  eo  quodl  scrtplMi  erat  :  Mx 
purumulaverat^  komims  mum,  eic.  An  enim  qma- 
piaiti  dicciid<i«  est  alicujuf  noipen  ex  furte  mutarei 
aui  aiiqttod  •alegnim  iitt  a^poit»  qaale  esi  iMa^ 
Muximimu  impaaiui»  Gaierio  per  DiocieiianumT 
Posset  utcumque  dici  Galerii  nomen  a  Diocletiaiio 
•DfuiMe  ex  parte  muimum^  ai  Oaleritia  adoptivorum 
nominum  terminatioae  appeilatus  eiBet  Huierimms  » 
ut  Octavimius  ex  OetaviOy  Valerianus  e%  Y»lerlOf 
eisimiba  pleraque  :  at  tmposilo  Mmrimhm  Momlfle , 
nullum  in  Galerii  appeliationibus  mutati  nominia 
teHigium «  sed  plaiie  udditi, 

Crit  fortasse  qai.  oljiiciat,  immaiatabi  Mwe  l»«- 
lerio  nomeo,  qnod  pTo  Amenturiu  aplieMatus  sit 
Masdmianue  :  aed  id  param  felrciter.  Neqoe  eniin 
Armentarii  appcllatio  nomen  esi,  sed  «ognonten' 
joco  irapositum ;  qualia  Caii§ula,  Cmaeal6t8  ,  et  Ta- 
rantis,,  quae  ore  vulgt  soliifiiiilodn  Mvrpata  ,  m  mo« 
nimeulis  publicis»  edietispata,  lapidiboa,  ac  mi-» 
mismatis,  iBseripta  kaild  reperiaa.  Aceeditnon^os 
siisse  Galerium  »  ex  quo  if asnmiaiias  appttbtos  est 
iiriHtfnfartttm  quoqne  appellaH,  «i  viitfere  est,  apo4 
uiruinque  Victorem,  ei  aiibi. 
Qoivia  JL>atiiie  mcumqi  scioM  iotdii0Ol  f  ti  mm^ 


45S 


NiCOUI  TOINARU 


m 


iuaveral a  LacUollo  hic  usorpari ,  pro  muluatiu  fue-  A  fidum  sibi  riitaruni,  si  imperalorisMaiimiani  Hercu 

rat.  Priscianus  enim  lih.  viii,  De  verbo  :  Mutta  «t-      '"  ' — ' '     ^***  "^'-     '    *^*"'  ^''- 

mUiler  ancipUi  terminatione  in  una  eadem  signilicatioHe 
proiulerunt  antiqui^  ut  partio  et  partior «  meto  et  me- 
tor,  modero  et  moderor,  mutuo  et  mutuor.  Hacteiius 
Priscianus,  cujus  unius  aucloritas  plurium  instar 
esse  possit.  Lactantius  hoc  ipso  libro  cap.  16,  habet : 
Bic  eit  verus  triumphus ,  cum  dominatores  dominaiH 
tur ;  victi  enim  tua  virtute  ac  subjugati  sunt, 

Islius  quidem  usus  exeropla  in  verbo  Mutuo  mihi 
in  praeseniia  non  occurrunt ,  prseter  illud  quod  est 
Mallhaei,  v,  42  :  Yoienti  a  U  mutuare  (docvsiffaord«c)  n# 
averiaris  ;  et  aliud  apud  Nonium  inter  auctores  lin- 
guae  latinae  cap.  17 ,  num.  48 ,  pag.  751. 

Mutuet.  mutuum  sumat.  CaeciL  Asoto: 


Ad  amieum  curret  mutuaUHn,  mutuet  mea  causa ; 

ubi  legenduin»  curratf  et  causa  mea. 

His  duobus  exemplls  adde ,  sl  voles ,  Piiniun^ 
lib.  II ,  cap.  9  dicentem  :  Sotis  fulffifre  reliqua  sidemm 
regi ,  siquuiem  in  tolo  mutuata  ab  eo  luce  futgere, 

Ut  vero  correciionis  isihis  ratio  inielligaiur  , 
scieiidum  est ,  Maximianui^  Hercuiium  fuisse  a  Dio- 
cletiano  fratrem  appellatum ',  imperii  nerope  con- 
sortio. 

Ita  hujus  libri  cap.  8,  staiim  initio,  ubi  de  Dio- 
detiaiio  sermo  est,  legitur:  Quid  frater  eius  MasU- 
mianus^  qui  est  dictus  Uercutiusl  ItA  in  Therma- 
rum  Diocletiani  inscriptione  apiid  Gruter.  clxxvui  , 
7  ,  post  relau  Diocleiiani  et  Maximiani  ( Herculii ) 
Consiantii  etMaximiani  (Galerii)  Severi  etMaii- 
mini  (  Dazae )  nomina,  legere  est : 

ThBRIIAS.  FEUCES.  DiOCLETI^U  AuG.  FRATRIS.  801. 
NOMINB.  CONSECRAV.  eiC,  Ubi  pOSl  VOCabulum  FELICES, 

vel  quadmtarii,  vel  exscriptoris  incuria  omissum  esi, 
Maxiiiianus  Aug.  id  est,  Herculii  nomen,  uii  est  in 
consiroili  alia  inscriptione  ,  quo!  ibid.  num.  8  luutila 
exhibetur. 

Eam  in  iis,  qusad  praesens  institutum  pertinent , 
pariim  supplere  conabor  iu  hunc  modum. 


*  Lege,  D.  D. 

SENIORES.  AUG6. 
*  0  N.    N.      CONSTANTIUS 

ET   IIAXIM. 

es.  tenior. 

THERMAS  FELIC. 
mAXIMIANUS.  AUG. 

.....  suae. 

Btatis. 

ocletiani. 

prAESENTIA.   MAIE. 

fiERI.     JUSSIT.    ET     Dt 

NOMINI.      CONSECRAVIT. 

Ibi  vides  ro  maximianus.  aug.  quod  desideratur  in 
prima  inscriptione»  in  isu  addi  post  thbhmas  fblicbs, 
qaia  nempe  eas  Bercutiui  Diocletiano ,  ffafrt  iko  , 
coosecraverat. 

Praeierea  hiiyus  ipsluslibri  cap.itO,  Augastos  fuisse 
invicem  fratres ,  Caesares  aulem  fuisse  ab  Augustis 
/iiios  appellatos  ,  discimus  his  verbis  :  Sed  eum  (Li- 
cinittm  )  Ccesarem  faeere  nolwt^  ne  filium  nominaretf 
ut  postea  in  ConstantH  loeum  nuncuparet  augustum 
atque  fratrem. 

ICamdem  Diodetiani  et  Maxlmiani  Herculii  frater-  ^ 
niutem  praeferi  inscriptio  in  foro  Tyri  posita  ,  quae 
in  Thalmude  Hierosol.  codice  Havodah  Zarah,  cap. 
4,  fol.  59,  verso,  col.  «,  v.  17,  refertur  in  hunc 
modum  : 

E^o  Dioctetianus  imperator  qui  esdificavi  hoe  forum 
T§n  fartunm  Berculii  fratris  mei  octoginta  diebus. 

Haec  ex  Bombergii  editione  Veneta,  quae  longe  ele* 
ganUor  ei  correctior  Cracoviensi  illa  anni  Judaici  367 
sive  Ch.  1706. 

Significat  iuque  Lacuntius,  Dlocletianum ,  cui 
Maxiroianus  Herculias  frater  erat ,  nomen  Maximi- 
niani  Herculil,  fratris  sui ,  mutiiasse ,  slve  mutua- 
tum  esse ,  ut  illud  Galerio  ArmenUrio  daret. 

Dati  nominis  ratio  subditur ,  nempe  omms  eausa^ 
qtiia  Maximittnus  Herculius  fidem  swnma  religione 
prwstabat.  Captaverat  videlicet  Dlocletianus  omen  ex 
nonine,  ratua  Galerium «  quem  Caesarem  creabat 


lii  frairis  sui ,  sibi  ttdi ,  nomen  gereret.  Apud  Vic- 
torem  quoque  de  Caesaribus,  Maximianus  Herculiua 
legilur  fuisse  erga  Diocletianum  /idiis  amidtia. 

IN  CAPUT  XX. 

Maximianus ,  poi(^icam  umbus  expulsis ,  qnod  vo« 
luit  effecit,  sejam  totius  orbis  dominum  esse  ferebat. 
Censendus  est  turo  voluisse  Romani  imperii  tituluni 
ininiuiare  ,  ut  non  romanum  imperium  sed  DAacotf 
cognominarelur. 

Ac  substituto  Cttsare  filio  suo ,  aui  tune  erat  novennis. 
Natus  est  iuque  anno  Cb.  296,  post  Maium  men- 
sero ,  vel  297 ,  ante  eumdem  mensem.  Senes  enim 
expulsi  sunt  kalend.  Maiis  anni  Ch.  505 ,  qnt  nempe 
con^ulaium  ix  Dioclctiani  proxime  excepit.. 

Candidianus.  Noinen  est  filii  Galerii  Maximianl, 
quem  ex  concubioa  genitum  Yaleria  ejusd.  Maxi- 
miani  uxor  ,  ob  steriliutem  adoptaverat.  Quonlam 
vero  in  Illyrico  ,  vel  ad  ripam  Danubii,  paier  ejus 
fi  per  15  annos  bellum  gessit ,  non  omnino  ineple 
dixeris,  Candidiaiiam ,  sive  urbem,  sive  mansionem, 
quae  ex  itinerario  Anlunini  pag.  63,supra  relato,  siu 
est  inter  Transmariscain  et  Teglicium,  appellatio- 
iiem  hanc  accepisse  ,  qnod  in  ea  vel  natus  esset , 
vel  educatus  Candidianus. 

liN  CAPUT  XXIY. 

Suscepto  imperio^  Constantinus  Augustus  nikU  egii 
priuSf  quam  Chrislianos  cuUui  ac  Deo  suo  reddere.  Sia« 
tiin  itaque  Augustum  egit ,  miiiquam  antea  Cwtar^ 
ac  secuiidum  in  imperio  lociim  obtinuit ,  ut  cap. 
25 »  in  flne.  Eusebius  quoque  de  YiU  Consuniiiit 
lib.  i,  cap  i%,  ait ,  Cons/anfitttfiii  stathn  post  Constan^ 
tii  mortem  dictum  fuisse  Augustum :  nisi  malis  dicerc» 
ConsUntinuro  a  Laciantio  Augastum  per  prolepsim 
appellari;  neque  enim  hunc  titulum  sibl  vindicavii, 
si  quia  fides  auctori  Panegyrici  ConsUntini  et  Maxi- 
mini ,  nisi  posiquam  illum  accepit  a  Maximiaiio 
r%  Herculio ,  qui  resumpu  purpura ,  in  Gallias  venil 
^  anno  507,  ut  filiam  FausUm  nuptui  daret  Constain- 
tino. 

At  undenam  tot  varia  numismaia,  aurea,  ar|entea, 
serea ,  in  quibus  Constantinus  legitur  Cjb8ar7  An  id 
Consuntlni  moderationi  tribuendum  ,  cum  nonnulla 
signaU  sint  in  provinciis  ,  quae  penes  ipsum  erani  T 
An  vero  maximam  partem  cusa  fuerint  in  Gal.  Max;- 
roiani  potius ,  qiiam  in  CoiisUntini  obsequium ,  iis 
in  partibus ,  quae  Gal.  Maximiano  erant  obnoxiae , 
ut  tot  numismatis  per  imperium  sparsis  nuncupailo 
Augusti  Constantino  detrabereiiir? 

Sic  autumandi  ratio ,  Gat.  Maximianus  Gonstanli- 
num  imperatorem ,  slcut  erat  factus,  sed  Caesarem 
cuin  Maximino ,  cap.  25,  in  fine  ,  appellari  jusseriu 
In  ipsum  etiam  elicias  ex  cap.  26 ,  iii  quo  ideai  Maxi- 
mianus  legitur  Cmsores  facere  non  potuisse  :  nempe 
Maxentium  ,  duobus  aliis  Maximino  el  Consianiiaa 
adjunctuin. 

IN  CAPCT  XXY. 


Ut  euin  de  secundo  loco  rejiceret  in  quartum.  Cons* 
tanlinus ,  c.  24,  per  pairero  Consuntiuro  inorll  proxi* 
mum  coinmendatus  militibus,  factus  (uerat  Augusius; 
adeoque  Gat.  Maximiano  par  ,  atqne  in  iinperio 
Roroano  secundus.  Severus  autero  ei  Maxiininas  a 
Gal.  Maximiaiio  (cap.  18,  v.  24  et  28  — 5ij  facli 
fuerunt  Caisares,  antequam  ConsUntinus  digniuiein 
ullain  obiineret.  Rursus  ,  Severo  jam  nuncupaio 
Augusio,  et  Maximino  terlium  locum  adepto,  alpote 
faclo  pridem  Caesare  ,  necesse  erat ,  Consuntinuin 
ambobus  de  suo  loco  concedere,  st  fuisset  dunlaxal 
Caesar  appelUtus ;  atque  iu  de  secundo  ioco  aibi  posi 
moriem  patris  sui  a  mllitibus  dato,  ul  snpra  noutttm 
sub  finem,  cap.  24  rejectusfuisset  in  quartum. 
IN  CAPUT  XXYI. 

Maxentium  Ronus  factum  imperatorem.  Cave  iM^ 
llgas  boc  imp^nfortiftigalftcaltt  Aufustum^  uli  <^ 


457 


NOT>E  IN  UCTANTnJlf. 


45S 


de  ^eap.  52  in  fine)  ij^e  Maientius  facius  cst.  Hic  4  ligula .  ^frfrwt  fih  roO   odfTXf^ ,  nf^99w   ii  rov 

ffiiiiii  nVtnA  Aet  .».o»*««  1^«.««-^^  .  :-f — ^«:.«    «^ /3«XTt<rrov,  fnmor  quidem  tiirpiiHdine,  melior  autem  eo 

quod  optimum  e$t ,  id  est ,  bonestaie. 

Porro  iti  isiis  Fl.  Josephi  locis,  et  lib.  xiv ,  cap. 
17 ,  484,  ubi  Sameas  vir  justusroO  Mfnhtat  xpcirreDv, 
terreri  melior,  id  est  terroribus  tuperior  |ir.rdic;itur, 
ro  xpcto^o^uv  idem  est  ac  eontemptor,  Apiid  Apiileium 
enim  lib.  vii  Metamorph.  verba  sunt  Tlepolemi  phra- 
sim  Graecam  Latiiie  usurpantis  :  Avete^  fortissimo 
Deo  Marti  elienles ,  mihique  jam  fidi  commiHiones ;  et 
virum  magnanimw  vivacitatis  volentem  volentes  accipite^ 
libentius  vulnera  corpore  excipientem,  quam  aurum 
manu  suscipienlem^  ipsaque  morte,  quam    formidant 

n/ti.  MELIORBII. 

Ut  veru  apud  Tacit.  Annal.  lib.  xiii ,  cap.  46,  Pop- 
paea  legltur  imparem  cupidini  se,  et  forma  Neroni» 
captam  smutans ;  ei  in  Vlctoris  Gpilome,  Jiilianum 
Apostatam  cuptdo  gloriai  ftagrantior  pervicerat  :  if.i 
contra  N.  Porcius  Cato  dicitur  Tii.  Livio ,  lib.  xxxiz, 
AH  ^  invicti  a  cupiditatibus  animi ;  iuWnnus  idem  Apo- 
^  stata  Victori  de  Ga>s.,  cibi  omnis  ,  libidinis  aique  om^ 


nihil  aliud  est  prxter  Caesarem ;  infra  enim ,  coaipii- 
lato  Maxentio,  legiliir  :  Et  oderat  Maximianus  homi- 
nem ,  et  iret  Casaret  facere  non  poterat. 

Et  bit  Auguttum  nominat,  Id  est,  ilerum ,  sive  de- 
nuo. 

IN  GAPCT  XXVIL 
Adjnncto  Masamano.  Id  est ,  Maximlno.  A  Lac- 
lamiii  enim   Daza  itidiscriminatim   MaMmianus  el 
Maj^minut  fnit  appellaius.  Vide  iiotam  ad  cap.  28 , 

V.  *o. 

Sum  minorit  fiiim  nuptHs.  Faust». 

lile,  Gal.  Maximianus. 

FeHx  ammit  quorum.  Lege,  flem  animit  eorum, 
IN  CAPUT  XXIX. 

Ses  fuerunl.  In  numerum  non  intrat  Diocles,  sed 
Maximianus  Herculius,  cui  in  Gampania  moranti 
Maxeiitius  filius  purpuram  miserat ,  ac  bis ,  id  est 
denuo,  Augiistum  nomiiiaverat ,  ita  ut  coromune  pa- 
ter  ac  filius  Imperium  babereiit. 

ContttmHnum  imperatorem  generum  tuum.  Faustam 
eoini,  Maximiam  Herculii  filiam ,  duxerai. 

Generi  fUium.  Gonslaiiiii  Chlori ,  cui  Flavia  Maxi- 
miana  Tbeodora ,  ejusd.  Herculii  privigna ,  nupse- 
rat.  Ideo  Gonstantius ,  ducta  privigna ,  babetur  vi- 
u^ici  geuer.      ^ 

IN  GAPUT  XXX. 

Pilio  suo.  Iia  in  inscriptioneConsiantiensi,  qu» 
apnd  Gruierum  pag.  clxvi  ,  7 ,  Gonstantius  dicilur 
Maximiani  Herculii  filius,  etiam  duntaxat  privignae 
cjus  mariius,  uii  proxiine  noiatum. 

IN  GAPUT  XXXU. 

Maximinut  iratut ,  nec  Casaremu^  nee  tertio 
toeo  nominari  volebat.  Inde  inielliges ,  Maximi- 
nuro  jMriore  sc  loco  posnisse,  quam  Gonstantinum. 
Si  eniro  Constantinum  Ati^tfslt  loco  liabuisset, 
Qi  facius  fuerat,  tum  ipse  iion  fuisset  nisi  quarto 

loco    nominandus.    Sed     hoc  non     repugiiat   iis.  c  GapiioIiniis,cap.  SdeL.^eroinm^^^^^^^ 
q.«e  notivi  supra  ad  cap.  24.  ^  pa^^Hlio  adopiivi,  ait :  Nec  aliud  /,  anlequan 


nfnm  cnpidinum  victor ;  imp.  Gratlanus  in  Vicloris 
Epilome  :  Ftnt  ac  libidinis  victor,  Deniqiie  apud  Gi- 
cer.  de  Finibus  le^itur  :  El  qui  suum  judicium  reti- 
nent ,  ne  voluptate  vtcti  faciant  id ,  quod  sentiunt  non 
este  faciendum. 

E\  his  liquet»  vocabula  ista,  victut  eontumaeia^ 
non  dici  hoc  loco  de  contumacia  aliena ,  aique  adeo 
hactenus  fuisse  haDucinatos ,  qui  ca  Gal.  Maximiano 
adscripsere ,  cum  de  Maximino  dicantur. 

Toltit  Cmtarum  nomen.  Trium ,  id  est ,  sui  Ipsius « 
tum  Constantini ,  et  Maxentii. 

Maxentium  et  Conttantinum  fiiiot  Augustorum. 
Maxentius  ct  Constanlinus  natura  eraot  filii  Augnsto- 
rum ,  nempe  Maxlmiani  HercutH  et  Constantii :  sed 
dignitatis  fuit  ea  appellaiio ,  qua  Maximinus  ambos 
insignivit.  Suspicandi  vero  lociis  est ,  eos  iippella- 
tione  ista ,  duntaxat  honorifica ,  in  classem  reJigere 
voluisse;  nullaenim  vel  esigua  erat  in  imperio  po- 
tcsia  >  eorum ,  qui  FUii  Augustorum  dicebautur.  Unde 


MitUt  ergo  ad  eum  sape  tegatos.  Id  est ,  Gal.  Maxi- 
mianus  ad  Maxiniinum. 

Orat  tibi  pareat .  ditpotitionem  suam  servet.  Illam 
nempe ,  qua  imperium  Licinio  dederat ,  substituto 
in  Severi  loco. 

Cedat  tetati,  et  honorem  deferat  eanit.  Maximino 
enim  proveciior  erai  aeiate  Licinius  factus  Auguslus, 
guem  Gal.  Maximianus  habebat,  veterit  contubemU 
flflrictim,  et  a  prinm  mititia  familiarem, 

Dotetbettia.  Gal.  Maximianus.  Ita  quoque  Inilio 
cap.  25  ,  mala  bestia. 

Victut  con/ttmacta.  Omninoadscribo  scntenti.nB  v.  c. 
Ant.  Pagii,  qui  in  Gritica  Baroniana  ad  an.  Ch.'o07, 
ait,  haec  verba  intelligi  debere  de  Maximino;  idqiie 
osiendii  ex  Eusebio,  apud  quem ,  lib.  viii,  cap.  i3 , 
post  Licinium  a  Gal.  Maximiano  nuncupatuni  Augut-' 
liim,legitur  Mojaminut  teipsum  reitumiasse  Augus- 
tum. 

U«c  vocabula,  vielut  contumacia. 


eant ,  ac ,  impar  contumadm ,  non  quidem  alienm,  sed 
su».  Sensus  esi,  Maiiniinum  vi  contum.ici;c  suae 
abreptumnon  paruisse  Maximiano  aequa  postulanti; 
quero  loquendi  usum  aliquoi  exemplis  liceat  iltus- 
tntre,  petitis  prscipue  ex  Fl.  Josepho.  Est  enim  hic 
aoeior  mibi  aliquanlbper  familiaris. 

Piato  in  Hipparcho  ,  statim  initio ,  fikoxspiiiCf  cu» 
pidos  lucri ,  appellat  ikxwc  roO  xi^ouc,  ad  verbuin  , 
jwikwe»,  id  est  victos.  lucro.  Apud  Herodianum  ha- 
oeiur,  vrrMv  607«^  xed  ipCrtoCf  minor  ira  et  amore. 

Antiquit.  lib.  xxii.  c.p.  3,  pag.  40l,deOnia  Pon- 
tifice  legilur,  xiW3f*«Twv  amm^  pecuniis  ndnor,  id  est, 
avarus  :  quod  viiiuin  Fl.  Josepha  ibideni  est  fi^xp^' 
lULxia^  cupiditas  pccuniaruin,  Deinde  lib.  xvii,  cap. 
iO,  pag.  600 .  dc  llerode ,  6^c  iih  ndtrwif  xpsuTtftayt 
ot  ToO  ^ixacov ,  tra  quidem  mtnor^  melior  autem  jure. 
l»^uiqu€  lib  xviii,  cap.  II ,  pag.  $43,  de  Cato  Ca« 
l*ATROI„   V|I, 


.  nui  iinpe- 
raret ,  honorificentim  ad  nomen  adjunctum  est ,  ^tiam 
^ttod  Angusti  filius  eu  appellaiut. 

Addo ,  me  praeterea  suspicari  numisma  Goiistan- 
tinl  M.  quod  Medtob.  pag.  459  exhibet,  si  modo  ge-t 
nuiuuin  est,  cum  epigraphe,  Gonstantinus  fil.  augg., 
id  est,  FiLios  AUGOSTORUM,  uempe  CoiisUntii  ei  Maxi- 
roiani  Herculii ,  Tuisse  dediia  opera  et  jussu  Maximini 
alicubi  ejus  in  partibus  percussum ,  nt  numismatum 
ope  sanciio  illa  viilgaretiir,  qua  Maximiniis  Constan- 
tinum  nonnisi  filium  augusti  haberi  volebat. 

In  Campio  Martio  proxime  celebralo  Augustum  se  ab 
exercitu  nuncupatum.  Gimpiis  Martius  non  est  hic  no- 
men  loci,  qualis  erat  Koiiiae,  scd  potiti.s,  ut  ita  di- 
cam,  Gomitiorum  hiililarium|  in  quibus  lustrabatur 
exercitus.  An  vero  statis  tempoiihus,  vel  quoties- 
cuiii<][ue  juberet  imperator,  ceiebraretur  Camput 
Martius ,  non  liquet. 
.  ,  l^  Verisimile  esl  Maximinuin ,  qui  Syrix  et  iO^ypio , 
idem  signifi- ^' cap.  XXXVI  praeerat,  baruin  provincianim  Legiones 


in  castra  coegisse,  ul  »b  ipsis  militibus  tun!(iinm  auc- 
toribus  nuiicui  aius  ilugttslus,  securiiaietii  sihi,  prop- 
ter  appel«ationem,quain  anipuerai ;  procuraret. 

Ne(|ue  vero  soluminodo  apud  lioinanos,  sed  ctiam 
eorum  iniitatione  apud  Fraiicos  Campus  Martius  ce- 
lebrabatur.  Audi  Gregor.  Turon.  lib.  11 ,  caps27,  de 
Glodoveo  Rege  dicentero  :  TrottMcio  vero  anno,  jutsit 
omnem  cum  armorum  apffaratu  advenire  phaiangem^  os- 
lenstcrom  tii  Cainpo  Martio  itfomm  nitoretn :  unde  fir- 
matur  quod  supra  dixi,  Campi  ilarltt  oelebraiionem 
e^se  militarium  -copiarum  recenstonem.  Ula  autem 
Clodovei  facia  fiierii  ineuute  vere,  quo  exercitus  ad 
bella  educi  solent. 

Universos  quatuor  Imperatores  jubet  numerari.  Adde 
vir^ulain  post  ro  quatuor,  ei  lege  nominari ,  pro  nicme- 
rari ,  hoc  modo  :  universot  qnatuor^  imperdioret  jubet 
nominari ;  nerope  Licinium^  Maximinuni  1  Gonstanti* 

<5 


«Sf 


NICOLM  TOINARDI 


460 


num  ac  Maxenlium.  Hic  aulcm  per  imperatores  sl-  A  Christi  159  rclroagal :  qu»  duo  ex  Indictlonum  nu- 

gnificanior  Augusti ,  ul  ad  cap.  18 ,  v.  7,  noialum.  meris  In  hoc  Chronlco  accuraie  apposiiis  palam  flunl; 

,„  ^4M,«' vvvifi  s"^"^  ^^  ^**'"*»  '^"^  perpeluus,  in  flffcndlsOlympia- 

iw  CAPUl  A\Aiu.  ^jij)us  ejusdcm  auctoris  biennii  pr6chronismus,  uli  a 

me  supra  notalum,  pn^.  i5f . 

Sl  quis  vero  a  mequaerat,  undenamergo  apud  Ca- 
piiolinum  in  L.  Vero  dicatur  L.  \erusimperas$e  cum 
fratre  (M.  Aurelio)  annis  undecim ,  responsum  acci- 

fuet,  vocabuhim  nndecim  ibfuatum  fuisse  ex  duabus 
itleri$  numeralibus  xi  quac  fuerint  transposiLe  ex 
aliis  duabus  ix ,  quibus  novem  sigulficatur,  ila  ul  ex 
Tw  XI  To  undecim  plene  dcinde  scriptum  universa  Ca- 
pitolini  exemptaria,  qux  iu  nostra^  manus  liactenus 
pcrveuerunt,  inundaverit. 

Pnrro  mirum  nemlni  esse  debet ,  apud  Victorem 

Epitomatorem,  Casslodbrum  atqiie  Eutropiuin  simili- 

lier  legt  undecim.  11  enhn  omnet,  corrtipio  Bcroel  Ibiile, 

idem  virusbatiserunt. 

AdwI  jGcdreouiii  OiciHor  ost  ejusdcm  erroris  cor- 


HepercusM  meduUis,  maltm  recidit  intr(frsu$.  Quls 
nnauam  aiit  audivit,  aul  \e^ii  ^repercutimeduUgs? 
Addita  itaque  virgula  post  malum,  scribe :  Repcrcussum 
inedelis  tnalum ,  recidit  introrsus.  Posiium  est  enim 
medelis^  pro  medicinis.  Ita  supra  :  lnci}nt  vulnus  non 
sentire  medidnam.  Qanc  emend.itionem ,  Lector,  si 
probas,  acceptam  refer  Viro  insignip  qui  se  ejus 
aucioreui  a  me  laudari  vetuit. 

IN  CAPUT  XXXVII. 

Sine  modOy  eum  miHtes.  Lcge,  sateltile$.  Ita  in 
flne^  eap.  38.  ^fi  satelTrCibus  et  protecicAfms  chietus: 

IN  CAPUt  XXXIX. 


simulatione,  ut  Maximinus  inio/enlta  exempti  a  consi* 
Uo  suo  avertcfeLur.  Similiuin  eiHiQ  Duptiarum  veius 
exemplum  ante  annos  H^  suppetebat  in  Lucilla  Au- 

f;uata,  M.  Anionim  Pbilosopbi,  id  est,  M.  Aureliiii- 
ia,  L.  Veri  irop.  vidua,  teste  Capitolino  m  M.  Anto- 
nino  philosopho  cap.  20  his  verbis :  Proficiicen$  ad 
bellum  Germanicum,  fiUam  «uam,  non  decurso  btcliis 
tempore,  arandasvo  Eamti$  Romani  filio^  Claudio  P<m' 
peianodeaii^  genere  Antiochen$i^  nec  satis  nobiii,  quem 
postea  biSf^cmisui^m  fecilt  cum  filia  ejn$  e$$et  Auguiaa, 
et  Augustoi  fiiia,    ^ 

Id.  coiiugii«  iuqtiam,  ante  aonos  U2«  siquidem 
tot  esse  a  luciu  Lncillx  ad  luctum  Valeria^/ita  osten- 
diiur. 

.  Gal.  Maximianus  ipso  cos.  viii  obiit,  mensc  maio» 
cap.  21 ,  adeoque  Valeria  anuo  Gb.  $11 ,  lacia  est 

L.  Verus  vivendi  flnem  fecit  media  hgeme ,  ut  te^-  ^ 
latur  GaLeims  iib.  de  PrpcognU.  cap.  10.  Uycuis  illa 
fuit,  qu£  flnem  aoni  Cli.  i&d  el  iuiiium  170  occupa« 
vii. 

lii  prsseotia  non  dissero,  an  ante  finem  anni  169, 
an  post  inittum  insequoijtis  L.  Verus  ol»ierit :  quaiu- 
quam exiUinM>»  id  ^ligissesub  finein  aniii  lOOuiro- 
Vis  enim  modo  cou^uens  es( »  h^  ad  mensem 
ipuiumsupradicliaoni  Cb.  511,  quoobiitMaxiiuianus, 
aniiuro  14%  decurrerc^ 

.  L.  Verum  obiisse  sub  finem.anni  169  vel  ad  sum* 
roumviiam  produxisse  iis<|Uie  i»d  iniiiuin  aimi  inse- 
quentis,  aguoscere  cst  ex  initio  ei  iiqe  Qjus  iroperii. 

M.  Aurelius  et  L.  Verus  ambo,  novo  exeroplo.  iro- 
perium  adepli  sunt  postdemortuum  Antoniuuoi  Pitiin» 
cuii  anno  Cb.  161  e  vivis  excessit;  et  quiqeia,  juxta 
tertuHiauum  Apologet.  <;ap.  25  et  Diooem  pag.  814, 
die  17  martii. 

^uo  daio,  cuin  L.  Veriis  decimum  luiperii  aiiiMun 


Marcns  ArUemnu$  imperawit  anno$iif,cum  Veroqwdem 
(fiiale  Seveto)  genero  mio,  nimot  10  €(  menas  9.  Loco 
enim  stn  c,  xai  fiirioLi  d^,  ve)  legeiidum  esl  shnpliciter, 
hn  6',  imno$  9,  vcl  i6  pou  Ib}  rcponcidum  est,  pro  £, 
id  est,  8  pro  10,  quoniam  mutatum  fuerit  to  q,  iii  £» 
prono  lapsu  tum  ex  tfgnrx  fimiliwdine ,  lum  ex  ea- 
dem  utriusquelittera!  apiid  nonnullos  pronuiitiaiione. 
tliide  L.  Verus  ,  oui  iiiedlo  martio  aiinl  Chrisli  161 
iinperare  coepit,  obicrit  Juxla  Cedrenum  aimo  169 
anlequam,  inedii  dec6mbris  iiiterveulu,  10  mensem 
aniii  delibasset. 

Maneat  iiaque,  L.  Verum  nonnisi  9  annos  impe- 
rasse ,  et  viveodi  flnero  feciase  auiio  Cbiiiii  169  ex- 
euiite,  vcl  iTOineuote:  uffde  ad  511,  quoMaximiuui 
ValeriflB  nupiias  posi  Qal.  Maximiani  obiluiu  ambivii, 
aunu«  142  riiit  in  decursa* 

Addam  quoniam  id  quoquecoiifcrtadiiistiuieiulaui 
L.  Veri  clurouologiam ,  corrigeiiduiu  esse  pr«terea 
Capiioliiium  cap.  i  in  L.  Vero,  ubilegiiiir  :  VixU  «n- 
nt<  quadraginta^  duobue  mnu$,  id  t»t  t  Uf^mtM,  seio ; 
quodoptimc  coavenii  cuni  aiiiioiiativitaii^  L*  Viu*l  ia 
prxtura  putris  siii,  I8lLAlfiulasjanuarias,  apud  Ca- 
I  itol.,  cap.  1.  Sed  -de  1m)C  atias. 

Nequc  vero  possum  prxtermittere  assereiNi»  cor- 
reotiooi  liiter^4iit  xi  in  tx  egnegiiim  exciupluiii , 
qiiod  vir  clarissimus  Joannes  Uanduiftui  iu  Nuuunii 
aiitlquis  illus^^^Us,  Lute^»  aiuio  1684  ediils,  pag. 
316.  voce  MAI^,  i^oftri  ex  Piinio«  apud  quew  IU>. 
xviii,  secu  69,  periuuiatis  annoruro  nimierts,  jubei 
legi,  Urbi$  an.  dxvi,  pro  dxiv. 

PermuUa  iion  wodo  siiuiliuro  ti*anspositiottum«  ecd 
eiiam  liiteraruro  luuiierajiucn  jnale  aicoeptarum ,  ac 
dciiide  ipsoruin  nmtieroruro  plene  acriptoruro  exem- 
pla  ex  GriBcis  Latiiiisaue  aHctoriiMis  ogiigessi,  qiue 
aliquando  loco  liaiid  alieBo  suro  exliibiturus. 

Inier  illa  rouiro  esi,  si  qii<'d  aJyUid  iiwigfte,  Jtpnd  FL 
Joscpbum,  Antiqiiit.  lib.  xvn,  cip.  10,  pag.  Gr. 


non  atiigerli,  obii&»e  ipsuro  iiecesseest  aiaft  17  ddcm  n  iosepnum,  Antiqini.  iib.  xvn,  ciip.  io,  pag.  Ur.  L. 
^iensis  marUi  aniii  Cb.  178.  Seois  eaim  dwimuiii      WO,  E.  v.  9,  uIh  lierodis  iiams  dioiifr  IfiericAaftfiie 


Impcrii  annum  attigissei. 

Non  atligissc  auteiii  uisi  nanroo  annum ,  duobiis 
potissirouro  ai*guroeatis  cooflcitur ,  qiiae  breviier  ex- 
jiediaro. 

Priroom  suppeditani  numisniata,  laro  Graeca,  quam 
Lntioa,  quoruiii  ffulM  aufnino  uUca  l.  e,.  id  «st,  an* 
nuiM  B  vel  ultr^  ta,  p.  9  ^i^liibeui. 
.  A|lterum  balietur  in  Chroiiico  Pascbali,  ubi  ad  pri- 
^m  ccxxxva  Oiyrop.  aimuu,  ludict.  vi.  Gonss. 
Aproiiiano  ^  P^ulo,  legiiur  Lucius  Aurelius  Coinroo- 
dus  roortuus  esse,  tifine  m  0 ,  cum  imperamet  an- 
no$  9. 

Neque  vcro  ideo  rcjiciendum  esi  auctorb  istius 
Chronici  testiuioaiuro,  quod  bieniiio  citius,  quain  par 
est,  aniio  nerope  Cbristi  168,  L.  Veri  obitum  consi- 
gnet;  slbkeniro  ipsi  in  boc  anacfaronisroo  coiislai, 
quippe  quiiniiiuni  imperii  cyusdeinL,  VeriJaaimuM 


processisse  JBerodiujii  us^  v^tiim  oxcm  ,  per  Uadim 
ocio;  cum  in  loco  paraiielo,  iib.  i  de  BeUocip.  21» 
p.  774,  V.  5,  a  6ne,  logatur  id  Isfitttro  <nmiiMc  ^mm' 
(Ttouc,  per  stadia  ducfiutu. 

Ilujus  ■Irioeqiie  lnci  eofieili:iiio  in  devia  abduxii 
ires  aiictores  alias  sagacissknos ,  WiHieHniim  Lan- 
gium  iib.  II 4/^  Annis  Cliriflt,  cap.  18.  pag.  390  edit. 
Lugd.  Baiav.  1^49;  Jac.  U8<»erium,  Amiil.  parie  pos- 
leriore,  aiuio  per.  JmI.  4714,  png.  536  rdtt.  Loiidin. 
1654;  61  Cbrisl.  N^iMiuro,  ilisi^ri»  Jdurtiea^  pag.  7t 
edit.  Francqiiera.';  quonim  conrut.iiidis  senieiiliis 
limgiorem  operam  olim  impendi.  Iti  pr.rseHita  un- 
Utmuiodo  dicam ,  male  in  AntiqtiiUitibus  legl  oxrw  « 
quod  ex  %,  numeri  oclonarii  indice,  pletie  scripluin  ; 
fiuiB  To  )}  ex  a ,  dvconarii  numeri  noUi  pcrperam  ef- 
ficta,  vel  lecta,  eKnralnm  essel.  Observandum  enim, 
k  iibris  AmiqiNtafittin  iiumerus  ctmpendiose  per  Itl^ 


Ipns  nnmerales  fere  universim  ^xprimi,  secus  ac  in 
libris  de  Bcllo,  uhi  numcri  ipsi  inlcgri  scribunlur.  ' 

Accedii  in  illa  Hero(iian-.e  jtonipne  riinehris  recen- 
sioiie,  in  lihm  de  Bello  ,  e^iiKjeiuniiieraui  ri  imile 
li'gi  pro  0-,  neuipo  p.ig.  744,  «.  6.  aiiiie,  in  v^csliulo 
Il/ooq^s,  id  esi,  Prtecedebat,  loco  Upofryt ,  id  esi,  Prof- 
terea.  Sic  eniin  lociis  se  bahet. 

upo^t  ^i  V  XoiTni  Suvafxt^ ;  Prcecedebal  auif^i  reU" 
quHi  exercHus.  Quod  estplanc  contra  seriein  tiarrnlio* 
iiis,  ut  legeuli  patehit ,  et  conlra  id ,  (|uod  liuic  loco 
respondel  iti  Antiquitalibui ,  pag.  600,  E.  v.  6,  bis 
verbis : 

TovTwv  5i  xoTOTrtv  « Jd  Traf  o  oTpaTof ,  Post  eos  autem 
universuM  e^ser^itus, 

IN  CAPOT  XLIV. 

Jam  mola  iuter  fos  fuera^t  arma  dvHia.  El  quamvis 
u  Maxentius  Honuv  conliaerel.  Id  aiiiio  Cliristi  312. 

Senatu^  Couslantino,  virtutis  gratia ,  primi  nomini$ 
titulum  decrenil,  qttem  sibi  ^aximlnus  vindicabat.  Titu- 
lus  631  Maximi,  qiii  in  fine  bifju3  cap.  et  qui  deinceps 
iii  Consifiiitini  uumismalis  ohservatur.  Euin  Coiistaii' 
(invis  annp  pra*cedenti  iu  Galliis  acceperal,  uli  opti* 
meadverlit  iltuslrissinius  Mediobarbus ,  pr;estaniis- 
limi  Operis  sui  pag.  462,  ax  nuiuismatis,  iii  (|uibus , 

IMP.  CONSTANTINUS  UkX.  P.  F.  AUC.  811.  B.  «R. 
VOTIS  T.  MVLT.  X.  VICTOR.  AVG.  P.  TR. 

Ppsirem»  ires  lilter»  p.  tr.  signiricant  vercussa 
Tteotm,  supple  moneia. 

Porro  Maximi  tiiiilum,  quem  sibi  Maxinunu^  ex  Lar 
Ctanlio  tindicabat,  fulsseaheo  usurpalum,  numismata 
Tcl  io^^ripliones  iioudum  indicaruni.  Unde  sentieba^ 
Tir  eruditus,  noc  loco  per  primi  nominis  itdi/um,  iu- 
telligi  debere  primi  imperator^s  nomen,  quod  sibi  prfB- 
scriptione  temjforis  Maxiinidus  vindii^bat ,  qupniam 
iacius  eratCaesar(cap.  18)  mqlio  ante  ConstaiitiiiMm. 

IN  CAPBT  XLVL 

Sicut  Ule  mcius  est  Ronu^.  Maxcniius ,  ut  cap.  44. 
IN  CAPUT  XLYIII. 

Quod  quidem  divinitas  in  sede  ccelesii.  Lege :  Quo 
quicqvdd  est  dimnitatis  et  rei  ccelestiSj  ex  Eiiscbio,  lib. 
X,  cap.  5,  el  Niceplioro,  lib.  vn,  cap.  41,  ubi  Ggionrrof 
legendum,  pro  BsioTng  in  Eusebio,  et  pro  dctOTOTou  io 
Nicephoro. 

Super  Christianorum  nomine  videbantur ,  nunc  ca- 
vere  ac  simpliciter  unusquisque.  Siippienda  ^t  corri- 
«enda  ex  Eusebii  Gra;cis,  lib.  x,  cap.  5 :  Super  Chris- 
Uanorum  nomine  conlinebanlur ,  et  quce  prorsus  Ikva^ 
et  ti  nosira  clenientia  atientB  esse  videbantur ,  etje  toUan' 
/tr ;  et  nune  libere  ac  simpliciter  unusquisque, 

IN  CAPUT  L. 

Imprknis  Valerium.  Omnino  is  esl,  de  qno  Sextus 
¥ieior  Efitomes  nuro.  55  babet :  Valens  impeM&r 
creatur;  et  nuin  56:  Valens  a  Licinio  morle  multatur; 
cujus  est  apod  Occonem,  pag.  480  numisma  : 

ATt.  K.  noT.  OTAAEP.  otaaesc.  et.  ceb.  l.  a. 

Idesi :  IMPerator.  CMsar.  PUBUus.  VALERius. 
VAf.E^S.  Plus.  AUGusti{s.  Anno  1. 

Hu^ic  niiinipqin  n<>n  bene  ad  Valepiem  sub  Gallie- 
00  Tyranniim  retulit  iUustrissiinus  Comes  Mediobar- 
Suspag.  587.  Nam  Valeiis  i^ie,  cujus  Pollio  num. 
XYUi  meniiuil ,  Valefis  Tbessalonicus  appellabalur, 
utdocet  qos  AipmianMS  l|arce)linus  lib.  xxi,cap. 
16 ,  npa^uteni  geiuinato  nomihe  Valerius  Valens. 
At  pptius  ^d  ejum  pertin^i  a|ius  f  pfid  (Jtccoiiem  nqm- 
mus  ^,pag.  .^iS,  in  hunc  n^pdum  : 

ATT^  KAI-  r.  lOYA^  OYAAIMC.  fiEp.  fi.  A. 

Idesti  IMPerator.  CyEsar.Caius.  JZJlius.  VALens. 
AllCnstus.  AniiO  I. 

Unde  ihidem  istum  Valentem  male  ccnset  Occo 
fsdsse  a  Licinio  morte  muktatum ;  si(]ilidem  erat  tem- 
pore  Gallieni. 

Porro  Valerius  Vatens  in  primo  nuinmo  inscriptiis 
Mluit  ease  Valciis,  qu^m  Lidinlus  ,  postquam  iiiior 


NOTifi  m  LACtANTIUM. 


^  se  et  Constantinum  bellum  exarsit ,  CtBsarem  creaTit , 
non  autem  Augustum.  Valens  enim  isic  Catsar,  pace 
postmodum  iiiter  ambos  iraperaiores  facta  ,  in  ordi- 
nem  solummodo  redaoCiis  est  •  noi|  vero  interfecius , 
in  lestantur  Sirimuidi  AnoDj^nms  in  Valesiana  Am- 
miani  editione  ,  pag.  659,  et  Petrus  de  lcffationibus 
in  Excefptis  tomo  i  Hist.  Bisanl.  pag.  27.  Nequeau- 
^iendus  Zozinius,  osor  Coiistaniiiii  infensissimiis , 
cum  iradii ,  uec  afBrmat  tanien  (ul  vox  GruBca  olfzcce, 
id  est ,  arbitror^  qiia  ulitiir,  satis  indicat)  Constanti- 
no  Tolente  et  jubente,  Valentem  isium  Cassarem 
fuisse  occisum. 

Alter  Valens  Augustus  eodem  fere  lempore  inler- 
empUis  esi ,  quo  p^riit  )f  aiLini'iiiu# ;  et  iis  absump^ 
tis^  imperiijura  penes  Constantinum  et  Licinum  deve^ 
«ere,  uti  scribit  Sexlus  Vict^r.  Ad  Constaniinura 
autein  et  Licinium  imperii  jura  deveuere  anno  Cbrisii 
M3.  Tunc  ilaqiieValens,  seu  Vaierius  Valens,  per- 
sit ,  cujus  meiniiiii  Victor  i  nam  tiii|»r}mii  necatus 

l^  est  a  Licinio ,  ut  scribit  Laciantius. 

'^  Nec  Valerius  iste  Valeria  Augusta  est,  ut  in  notis 
Oxonieasibus  correctum ;  posfrrvti^  eniin,  non  vero 
imprimit  Valeriaa  Licinio  interfecta  est,  uti  diser- 
Ijs  verbis  habetur  cap.  41. 

Hoc ,  praeter  complura  alia ,  docuerat  ine  olim 
illusirissiinus  et  eruditi^imus  abt^as  Liidovicus  Du 
Four  deLonpiieriie,  quod  ab  eo  accep^um  vir  claris- 
simus  Anlonius  Pagius  nuper  inseruit  in  Crillca  sua 
Baronkma ,  ad  annum  Christi  506  num.  xv,  pag.  iO 
profes&us ,  uti  iiigenuum  honiinepi  decet ,  a  quo  id 
didicerat. 

INCAPUTLI. 
Ita  Hlis  pudicitia  et  condiiio  exitio  fuit.  Miror  Lac- 
ianlium  non  dixisse,  fmsse  Valerio!  exitio  sacrificia^ 
mtibus ,  cogente  Diocletiano  patre  suo ,  po//ttla  fiieral , 
Chrtstiana  coin  essel ,  ut  id  cap.  15  disserui. 
IN  CAPUT  Lll. 
Ubi  sunt  mpdo  magnifica  ilta  et  ciara  per  gentes  Jo* 
morum  et  Uercutiarum  oognomimtt  quw  prinmm  a  Dio» 

C  ciete  ac  Maximiano  iiuolenter  assumpta ,  ac  postmo- 
4um  ad  tueceuores  eorum  translata ,  viguerunt  i  Nem^ 
fki  dtlevit  ea  Dominus  et  erasit  de  terra.  Itoc  oratorie 
et  contra  Uisioriae  fidem  scriphit  Lactaiuius ,  iiisi 
dixeris ,  corontdem  libro  de  Mortibus  Persecutorwn 
-foisse  ab  eo  inipoeitam  in  intermedio  qiiodam  terapo- 
ve  posi  debelhitos  uniirersos  persecoiores  nominis 
-Dei ,  antequam  cusaesseiit  insequeNtia  nuQiismata, 
4n  qnibus  Licinli  arabo  Jovii  inscribuntur. 

P/imura  cum  typo  exhibetur  in  familiis  Byzanti- 
■is  viri  clarissimi  Caroli  Ducangii  Luletift  aniio 
4W^  editis ,  pag.  iS,  in  bunc  raodum  : 

D.li.  h.H.  lOVn.  LlGllfll.  INVICT.  AVO.  ET  CAK8. 

Cap.  gemmata.  Protomm  Licinii  Augusti  et  Licinii  Cob» 
saris,  manibus  Victoriam  utriqtte  Utuream  porrigen" 
tem  tenentium. 

Alia  duosontapud  Mediob.  pag.  455,  relata  his 
verbls  : 

D.D.    N.N.    lOVII.  LICUIII.  INVIOtl.  AV«.  KT  C46S, 

l^  CapUa  cum  Bustis^  id  est,  cum  eftigie  umbilico  tenus, 
-^  Lieiniorum  Patris  et  FHii ,  Laureata ,  M  respicientia , 
dextris  Viotoriam  sustinonl^  quee  expaniti$  brachiis, 
singuUs  manibus  singuiam  tenet  lauream, 

Hoc  nuinisma  videtur  idein  esse,  ac  superius  il- 
lud  DucangiDnom. 

Sequitur  postreoium  a4i«d  ibid.  apud  Mediohar- 
iNim  : 

D.D.   N.N.    lOVI.  LlCfrni.  INVICT.  AVG.  ET  OAES. 

i]apita  Liciniorum  laureata ,  dextris  suslinetit  Fortunoi 
tgpum ,  Figuram  sciUdet  calatro  oaptit  ornaiam,  dextrd, 
temonem  sinistra  comucopio!. 

Accedit  LegioHcs,  Alas  eq4iitum,  et  cMiortes,  Jovlo- 
rutn  Herculiorumque  nonnnfbus  semper-  iMsignlfas 
permansisse  ,  eiiam  «tdh  ipso  Constantino,  cC  usquo 
ad  imperaiorem  Valentiniaiium  llt,  ut  passiin  viderc 
estin  Notitia  Dignitalum  imperii. 

Yale  ,  lecior.  Voiis  tuis  foriuna  respondeat;  mea 
SttlHveta. 


465 


PRiEFATIO. 


464 


GISBERTI  GUPERI  NOTiE. 


l 


Ani6  annos  aliquot,  toO  \t.awaipixw  Joannis  Colum-  A 
bi,  virt  erudili  rogalu,  iiounulta  iit  charlam  lumul- 
tuaria  opera  conjeci,  qiia  iiiservire  arbilmbar  poRse 
uni  aui  alieri  aurei  hujus  opusculi  loco  illustraiido. 
Ediia  illa  suni  Aboae,  qu:u  urbs  Finnorum  capui  est : 
sed  quemadmodum  facile  credo,  ea  d«)Ctis  non  plane 
robaia  fuisse,  ita  me  non  alia  tuiic  teinporis  pu- 
_  lici  juris  facere  voluisse,  veHin  iideiii  persuasum 
liabeant.  Columbus  mc  cerliorem  fecerat,  inulta  sibi 
iii  Lactantium  aiinolaia  esse;  iiolui  propierca  fal- 
ccm  in  ipsius  ine^^cin  iininiltere  :  sed  ut  morem 
nmico,  prseclarissiini  Schefferi  geiiero,  et  doctriiiae 
perelegantis  viro,  gerereui,  noiulas  ini^i,  qux  edite 
111  uliimo  Septentrione  sunt.  Quid  longiori  vita  vir 
dignior  prsesiiterit,  palam  est;  cutnque  animadver- 
lain,  baud  patica  relicta  esse,  qux  increntur  illusirari 
pluribus,  et  cum  ipsi  mibi  noiiiiulla  mcorum,  neque 
cnini  boc  diffileii  pudet,  minus  placeant,  coepi  dili- 
gentius  clcganti^siinum  opusculuiii  cxcutcre,  et  notas 
ineas,  quas  cum  sui;;  edidit  Coluinbus,  ubi  coiniiioile 
id  (ieri  poiuit,  hisce  novis  inserere,  ut  oinnes  ea  via 
8ub  unum  quasi  conspectum  cadere  queant,  et  ut  qul 
8ententiam  meam  cognoscere  desiderant;  non  tenean-  B 
tur  singulis  momeniis  consulere  viri  prxstaiitis  curas. 
Maix  liiiic  mihi  sunt  aimotatioiies  longe  auciiores  : 
easque  ut  luce  dotiem  publica,  facit  Patrum  diser^ 
tissiinus ;  faciuut  res  pneclare,  qtias  ille  nos  docet ; 
et  facit  denique  operis  argumcotum,  quod  bodie  re- 
iiasci  miramur,  et  slupeinus,  qtiodque  caput  est  om- 
itium  coufabulatioiiuin,  salteui  apud  eos,  qui  vetcra 
teinpora,  viilnera  Ecclesiae  inflicia  ^  et  Persecutorum 
tragicos  exitus  secuui  animo  revolvunt ,  quosque  lan- 
git  ac  cruciat  Ecclesia  Dei  tam  miseris,  tam  horre»- 
dis,  etapud  posteros  forie  lidem  non  iuventoris  mo- 
dis  vexata.  Quod  si  aliqiiid  digniim  Lactantio,  viris- 
que  doctis  acceptum  praestiterbn,  erit  certe  quod 
laeter  serium  in  inoduin ;  secus  si  accidit,  siqiie  mo« 
rosi  iiigcnii  homiiies,  quibus  nihil,  nisi  qiiod  ab  ipsis 
proficisciiur,  placet,  nuilta  iiivenire  se  posse  putaiit, 
quae  ipsis  displiceani,  per  ine  id  fiat  licel ;  quippe  (]ui 
non  litibus  el  commissionibus,  sed  ver;£  erudiiioni  ct 
huinaiiilati,  idque  anbni ,  cui  lusus  aliquaiido  dari 
debei,  relaxandi  causa»  vacuum  a  negoiiis  publicis 
tenipus  iuipendam.  G 

\alere  te  juberem,  lecior,  nisi  manum  iniiceret 
Coiistantinus  Magiius,  dccus  ei  ornaineututn  libelti, 
quem  a  Lactauiio  composituin  notis  illustro.  Nam 
cum  is  saepe  ad  partes  vocandus  sit,  cum  multa  de 
eodem  obfata  occasione  moueam,  non  abs  re  me  fa- 
cturum  arbitratus  fui,  si  in  Illustrissiiiii  Principis  na- 
talem  iniiuirerem  locuin.  Video  erudilionis  pr^eskin- 
tis  viros  inter  sese  immaiie  c|uantum  dissentire, 
aliosqiie  in  Thracia,  alios  in  Bntaiiniis,  alios  alibi 
'existimare  natum  esse  magnum  ilhim  Imperatorem, 
qui  in  nummis  non  absque  ratione  vocatur  bxupera- 

TOR  OMNIOII  GBNTmH,  PRINCBI*S  PROVIDBNTISSIMUS ,  UBI- 

QUE  vicTOR ,  et  FUNDATOR  PACis !  cuiquc  iu  iisdeiu 

tribuitUrSiECOLIFELICITAS,  BEATA  TRANQUILLITAS,  lieC 

non  SECURITAS  REiP.  Hunc  igiiur  principeiii  Baronius, 
Poaiponius  Lxtus,  archiepiscopus  Armachanus,  in 
Britannicaruin  Eccleslaruui  Antiqiiitatibu>,  aiqtie  nu- 
per  e^l.  Siillciigfleet  iu  Originibiis  Briiannicis  ccn* 
suerunt  natum  esse  in  Britannia;  aliiquo  tielonam» 
matrem  ipsius,  filiam  faciunt  regis  cujusdiim  Britan-r 


niae,  quod  eerte  purum  putum  figmenlum  est.  Cxie- 
rum  praecipuiis  prioris  opinionis  fundiis  est  Panegy- 
ricus,  qiiein  Couslantino  Eumenius  dixit :  0  fortuna* 
m,  ait,  et  nunc  omnibui  lerris  bealior  Britannia^  qum 
Conslanlinum  Cmsarem  prima  vidisti !  Illique  adden- 
diis  omiiino  est  Panegyricus  ab  liicerio  auctore  dic- 
tus  Maximiano  et  Consiantino,  in  qiio  hnec  verba  le- 
giinlur :  Liberamt  ille  Britannias  servitute ,  tu  nobiU$ 
illic  oriundo  fecisii.  Verum,  pace  tantoriim  virorum 
quodfiat,  alia  cgo  oninia  sentio;  arbitrorque,  Con- 
stantinum  Magniim  natum  esse  In  Illyrico  late  saiiip- 
to,  vel  in  Dacia  MeJiterranea,  et  quidem  In  urbe 
N:eso.  Constantiiius  certu  Porpliyrogeneta  illud  iios 
absqtie  ambagibus  docet  lib.  ii  Themat.  9 :  Pra^fec^ 
tura  Dacice  MediterranecB  sub  Consiliario :  urbes  quin» 
que,  Pantaliat  GermanuSf  Naco^Cf  «7  mrpig  roO  fisya)^ 
KuvffToevTivou  :  Nassus,  patria  Magni  Constantini.  Sic- 
pliaiius,vel  EpiloinntorejiisHermolausBarbarus,  idem 
in  V.  Nat(70f  teslatur :  NocZa-^,  ttoXic  Bjoeexqc.  xrto-^ 
xai  TraT/aif  KwvcTOVTtvou  toO  Pao-f^twc :  ifrbs  Thractm^ 
opus  et  patria  Constantini  imperateris;  putoque  idc^in 
tradere  Julium  Firmicum  lib.  i  Mathcseos,  atque 
apud  eum  legi  debere  cum  Valesio  ad  Amm.  Marcel- 
linum  cx  mss.  Naisum,  non  autein  Tarsum ;  id  quod 
edili  libii  servant :  >lpfitf  Nmsum  geniius  ConstoMti- 
nuSf  a  primo  cetalis  gradu  gubernacula  ImperH  reli- 
nens,  Sed  firinissimum  arguineiitum  nobis  praetiet 
aiicior  Exrerptoruin  de  Constaiitio  Cidoro,  et  Coii  - 
slantino  Magno;  ciijus  h:ec  sunt  verb:i :  ^/c  t^iltir 
Constantinns  natus  Helena  matre  vilisnma  in  oppido 
/^mio.  Nihil  ceric  cliirius  dici  potest;  transiremque 
ad  alia,  iiisi  conjecturam ,  (|ua!  iiiihi  comiitodc  in 
meiitem  venii,  cujusque  eiiam  mentionem  feci  ad 
cap.  26  supponere  e  repiib.  litioraria  judicarem ;  non 
qiiod  illani  aliis  obirudere  veliin,  vcl  ipse  eiiani 
eara  plane  amplectar :  sed  ut  diligentiores  habeanl, 
in  quo  sese  exercere  possint.  Helenam  ab  aliis  coiick- 
binam  Conslantii  vocari  notum  est :  verum  neroo, 
quod  equidem  sciam,  inventus  cst,  qui  eam  dixeril 
fui>se  vilissimam  fteminam,  pneter  auctorem  Exeer- 
piorum,  qiii  laineii  fortc  non  ita  scripsit,  cum  non 
sit  verosimile,  Christianum  iia  loculunim  de  piissiuia 
et  venerabili,  quemaduiodum  in  nummis  vocalur, 
Augusu.  Quid  igitiir?  liiubanter  et  dubius  plane 
dicoy  scriptum  forte  fuisse,  vitissimo  in  oppido.  N.im 
videtur  hoc  oppidum  noii  valde  illustre,  vel  magniiin 
fuisse;  eiccrtemoxin  iisdem  Excerptis  sequiiur, 
Coiistantinum  illud  nnrifice  orfiass«;Stephaniisejus(- 
dein  istud  xTto^fi»  facit;  et  inde  magnifice  ornaium 
cum  fuerit,  mirum  non  esi,  vocari  Amin.  Mnrcel.  xxi, 
iO,  copiosum  oppidum,  Miror  autem,  eruditorum  uon- 
nullos  hanc  urbem  eamdein  esse  existiinare  cum 
Nasto  et  Nesto  (quarum  illam  Stephamis  facit  urbem 
Thraciae,  alioque  modo  scribi  Ncvtov  addit ;  hanc  vero 
urbem  et  fluviam  Illyrix)  eosdemque  memoria  maii- 
dare,  Nesii  urbis  lllyrix  ei  fliivii  ncminem  e  veieri  - 
bus  meininisse ;  at  Nestuin ,  Thraciae  fluvium  longe 
ccleberriroum,  memorare  Melam,  Pliiiiiinr,  Solinutn. 
Nam  ego  qiiidemarbilror,Pliniuinviu,l6,nou  alium, 

2uam  lllyrrae  Nessiiin  memorare,  quaiido  iiotai,  tn 
Mropa  inter  Aeheloum  tanlum  NektumqneamnesleMea 
esse  ;  et  Sijlax  Caryaiideiisis ,  vel  qui  ejiis  sub  iio- 
mine  editus  est  Ge(»graphus,4n  IllyriHmemorat  xoXirov 
NcffTaiov,  et  urbein,  vel  fluvjumy  neque  enim  adjiciuqr 


w 


PRyfcFATIO. 


m 


vnaro  ez  iis,  Ncttov.  Quin  Imo  Apollonius  Rliodiiis  iv,  A 
4315,  Nettmm  eiiam  eidem  regioni  adscrihit ;  et  no- 
Hnda  sunt  $choli:i8l;i>  verlia  :  Touc  Ncaroeiouc  2xu>ag 
^co'iv  c^yoc  'l^v/»cxov*0C7roTOUTOi)V7rcpiir)iouc'EoTcv  c^c  tov 
mkittfi  lifiipac  [nag.  Kat  'EpoTOod^c  ^  T.  yccayjoa^u- 
/icvAiv  ^71.  McTa  'l»v/»iovc  NcoTaToc,  xot  ovc  vqw 
«a^f ,  ♦a/9ca>v  aTtocxoc-  Id  est :  NesUBos  Scylax  dicit 
me  gentem  lUyrm  :ab  hi$  in  tinum  unius  aiei  e$l  na^ 
tigetio ;  et  Eratoithenes  in  terlio  Geoqraph,  libro  mt : 
Post  JtlyrioB  Nestan^  prope  qnos  insuta  est  Pharus^ 
Phariorum  cotoma,  Fuit  igitur  in  Illyria  urbs  et 
flovius  Nestus;  fuit  Ncssus,  vel  Neslus  fluvius 
Tforaclx,  et  denique  Naisus  urhs  patria  Constanlini» 
quam  et  Thracias  urbem  facii  Stephaniis,  laie  scilicet 
regionis  hujns  nomine  suinptoinisicum  Valesioqnis 
rescribere  velit  Aoxcac,  et  intelligere  Daciam  medi- 
terrancam,  de  quo  iu  Nolis  saii^  mulia  dooeo.  In  op« 
pido  Iji^iiur  Naiso  nntus  Constaniinus,  a  rerum  gesta- 
nim  gloria  postea  Masniis  diciiis ;  videlurqiie  vile  et 
parvuni  fuisse,  quia  Constaniinus  illud  miriHce  orna-  ^ 
vit,  ut  scilicet  natalem  locum  illusiriorem  redderet.  '^ 
VHissimum  inde  diciiur  auctori  Excerplorum,  si  ta- 
men  conjectura  mea  vera  est,  i|uam  vel  eo  nomine 
premere  diuiiiis  nolui,  ut  ab  Augusia  llelena  vilitas 
aufera'tur^  qudin  etiam  non  ineinini  ab  ullo  velerum 
illi  ohjectam  fiiisse ;  iiisi  quod  Culropiiis  narret  Con- 
siaiilinum  Constintii  flliuni  hiisse  ex  obicuriori  mairi" 
momo,  quod  certe  respcctu  secundarinn  nnpiiarum, 
(|uas  Consiantiiis  celebravil  cnin  V:ileri:i  Diocletiani 
imp.  fllia,  dici  ab  eo  poiuit.  Sed  ut  pergam,  nnllo 
pRBlerea  modoteinporiim  railo  |icrmlilil,  ui  in  Bri- 
laiinia  Constantinus  nasci  potiierit.  Natiis  enim  esi 
annoChristi  27i,  coss.  Aureliano  et  Basso,  din  nnte- 
quam  paler  Caesarea  dignilate  fnitornatus,  qiiod  fac- 
lum  est  anno  Christi  291.  Neque  enim  insulam  illam 
iugressns  est,  antequam  Caesar  foret,  et  antea  sine 
dubio  ui  pliirimum  In  lllvrico  egit;  ut  enim  auctor 
Excerptoruin  loquiliir ,  Con$tantius  D,  Clandii  optimi 
Principis  nepos  ex  fratre,  Proteclor  primum,  exin  Trir 
bnnus^  postea  Prce$e$  Da/nui/farum,uliiinnmquc  dif^ni-  G 
tateni  accepit  a  Caro,  qui  rcgnare  coepit  anno  282. 
vel  ccrte  eam  suh  eo  gessit,  uti  pntet  ex  Vopisco  in 
Caiino.  Nec  quicquam  illustresviros  Juvat  Cnmeniiis: 
^oque  arbilror,  alium  longe  verbornm ,  qure  adfe- 
nniiur»  seiisuin  rsse:nempe,  Con$tantinum  primam 
Britanniam  vidi$se  Coisarem,  non  qula  ibi  natns,  sed 
qiiia,  patre  mortuo,  ab  exercitu  Ca;sar  cst  factus ;  id 
qnnd  veruni  esse  pniet  satis  snperqueex  iis,'qii9e  in 
iiotis  observavi.  Nec  eiiaro  quicquam  alter  pauegy- 
risui  evincit,  qui  dicit,  Consianiinnm  Britannia$  iio- 
bile$  illic  orinndo  (eci$$e.  Nam  ortrt  qiiideni  diciin- 
tur,  qui  nascuntur,  et  in  vitam  introeunt  homines» 
iisdemque  ortue  tribuitur :  sed  esedem  voces  singulart 
elegantiaeiiamusurpantur  de  iis,  qui  Reges,  Impera- 
tores,  vel  Cxsares  fiuni.  Sic  Cains  et  Lucius  ab  Au- 
giisto  adopiati,  et  principes  juventntis  designali, 
Oriente$  jitvene$  dicuniur  Palerculo,  ii,  99  eiexortum 
pnncipi$  Ve$pa$iam  dixit  Plinius  xxxiii,  3>  de  initio 
ioiperii  ipsius  loquens ;  et  de  eodem»  ut  miiliis  vide- 1. 
lur,  verlia  facit  Curtius  x,  9 :  Proinde  jure  meritoque  ^ 
pofHlu$  R.  $atutem  $e  principi  $uo  debere  profitetur^ 
ent  nocti$,  quam  pene  $upremam  habuimu$,  novum  si- 
du$  inluxit.  Huju$  hercute,  non  $oli$  ortus,  tucem 
caligantem  reddidit  mundo.  Neque  aliter  panegyrists 
loqui  solent.  Cap.  1  Paneg.  Maximiano  et  Consian- 
tino  dicti  :  Saerati$$inn  principe$,  Masdmiane,  veli$ 
notii,  $emper  Augu$te,  el  Con$tamine  oriens  tmpero- 
tor;  cap.  8  :  Htc  esl,  qui  in  ip$o  ortu  iVtttntnii  ciUy 
Gullia$  priorum  temporum  injurii$  efferalas  reip.  ad 
obseqmum  reddidit;  id  est,  siniul  ac  factns  fuit  impe^ 
raior,  inltio  imperii.  Cumenius  cap.  10  panegyrici 
dicti  Coiisiantino:i9no6t(em  crei/o  aliquamBarbarorum 
mmum  repentino  impetu^  et  improvi$o  tatrocinio  ortus 
Tn  AcsnciA  tenta$$e;  idemqne  in  alio  P.ineg.c:ip.  2, 
diein,  qiio  Constantinns  Caesar  cst  dicius,  appellat 
rftwinim  ORTUM  mi»e$tati$  «ncr.  Adeo  ut  quando  Con- 
•Ualinus  dicitur  Bfilannias  nobiiesfecisse  tlltf  ormn* 


dOf  nibil  certe  aliud  evinci  inde  possit,  quara  illuni 
ibi  purpuram  sumpsisse,  et  Caesarem,  vel  Imperaio- 
rem  faciiim  esse,  quae  etiam  sententia  est  Jusii  Lip- 
sii  in  Admiraiidis,  el  Joh.  Livineii ;  cslqiie  loqnendi 
raiio  desuinpia  a  sole,  vel  sideribus,  qnibus  Impera- 
tores  solebant  comparari.  Britannicus  ah  Ociavi»  so- 
rore  vocatur  apud  Senecam  $idu$  orHi :  Antoninus 
Philosopbus  se  senem  vocnt  $olem  occidentem ,  Com- 
modum  vero  orientem  avars^ovTa;  et  Geta  atque  Ca- 
racalla  in  rarissimo  Cphesiorum  iiummo  apud  Spo- 
nium  et  Morellium  vocantur  neoi  hlioi. 

Quid  mihi  porro  dc  Actis  Pilati  videatur  palain 
feci  ad  cap.  36.  Incidi  postea  in  Opera  posihuma 
Cpiscopl  Cisierciensis ;  et  animadverti ,  virum  II- 
lusirem  pag.  51  noiare:  c  AcU  Pilati  plena  impie- 
latis  adversns  Christuni  conlicu  ex  mandaio  Maxi* 
mini  Tyranni,  publice  tam  in  agris,  qunm  in  civiiati- 
bus  proposita ,  ei  n  ludimngistris  addiscenda  piieris 
tradiiaesse;  his  Romnnos  usos  esse  snh  Diocletiano 
et  Maxiniino,  ad  Cliristianos  a  martyrio  revocandos, 
ut  testantur  vcrba  Maximini  in  passione  SS.  Tarnchi» 
Probi ,  et  Andronici  :  lniqui$$ime  ,  tion  $ci$  quem  in-' 
voea$^  Chri$tum  honiinem  quemdam  factum ,  $ub  custo^ 
dia  PontH  Pitati  po$itum^  cuju$  acta  repo$ita  (aliter 
legitur  in  editis)  $unt,  >  Quod  si  illnstris  anlislcs  per 
Maximinum  inlclligit  Galerium  Maximinum,  qno  im- 
peranic  Acta  h:ec  conflcta  fnisse  Cnsebius  tesiaiur». 
certe  illis  sub  Diocletiano  ct  Maximino  (vcl  Maximiano 
potius)  nii  non  potuere  Romani ;  quippe  qui  purpura 
sese  exuernnt,  antequam  lixc  Actn  pnblicata  feunl. 
Deiiide  Maximinus  iinp.  verba  in  passionc  laudata 
non  protulil,  id  i|nod  videtur  censere  episcOpus ;  sed 
Numerinnus  mnximns  praeses,  qui  in  jus  niartyres 
traxit  Diocletiano  et  Mnximlano  Herculio  ( cx  qiiibus 
ut  hoc  obiter  mom-am  interpies  Theodori  Metochitai 
male  tres  impp.  facit,  Diucleiianum,  Maximianum,  et 
Ilerculium,  cum  ipse  scripserit,  AioxXstcovoc  xai  MaSi- 
uiovoc  0  *EjoxuXioc)  Iterum  Coss.  uli  Acta  tostanlur, 
iicet  iion  inveniam,  eos  slmnl  secundnm  consulnium 
gessisse.  Pr;i!lerea  Cusebius  hxc  spurcissima  Acta, 
ut  monui,  Galrrio  Maxiniino  iribuit;  utide  ct  lib.  i, 
cap.  9,  x^fc  xai  Ttpiinv  illa  invenla  fuisse  scrihii.  Vir 
docius,  qui  dissertaiiouem  de  lcgione  fulminatrice 
publicavit  miper,  scribit  Dioclelinnnm  et  Maximinum 
Iwc  Acta  cudisse,  cnm  tamen  Dioclelianus,  jam  im- 
perio  deposito ,  Sulonae  ageret;  arbiiraiurque,  Aeia 
Pilaii  laudala  Jiislino  Martyri .  Tertulliano,  et  aliiSy 
esse  eliam  supposititia  :  cui  lanien  opinioni  adversa- 
tur  Epibcopus  Cisterciensis ;  quani  lilem  aliis  relin- 
quo  examinandam. 

Eodem  capite  56  per  iMmnitim  $acerdotem  apud 
Prudeutium,  non  pontiflcem  Romanorum  Maximum» 
sed  Cybeles  sacerdotem  inielligi  debere  doceo.  £c 
procui  dubio  is  primus  erai  sacerdoium  Cybeles,  el 
reliquonim  caput,  quomodo  ct  Apuleius  lib.  i. 
Isidis  sacerdotem  maxinium  celebrat  :  Ac  cum  ad  ip^ 
$um  jam  temptum  pervenimu$^  $acerdo$  maximusy  quique 
divina$  effigiee  progerebant,.,  disponunt  rite  simulacra. 

Notatu  iiisuper  dignum  esi,  Lactantium  cap.  4  nar- 
rnre,  Yaleriano  direptam  vel  dereptam ,  uti  scriben- 
dnm  judico,  culim  et  InfecUm  rubrocolore,  in  lemplo 
harbarorum  deorum  ^ad  memoriam  clarissiini  irinih- 
phi  posilam,  et  legatis  Romanorum  scnipcr  fnisse 
ostentui.  Nani  auctor  Chronici  Alexandrini  similia  de 
Carino  tradit :  etim  nempe  victum  Carra$  proiug\$$e^ 
et  a  Persie  captum^  mox  interfectum  e$se^  pellemque 
detractam  eo$  feci$$e  $accum^  et  a/xupvtaavTs; ,  vel  un- 
auente$  $erva$$e  tig  iStav  Sogov,  gtorioB  causa.  llnde  lia!C 
hausia  sint,  ignoro  plane :  Naro  nemo  aliorum  auclo- 
rum  tale  qnid  de  Carino  memori:e  mandavit ;  quippe 
qni  vicius  et  occisus  fuit  in  praelio,  quod  cniii  Dio- 
cletiano  habuit  apud  Nargum  in  Moesia.  Adeo  ut 
Chronici  illius  auctor  valde  caute  legendus  sii;  uti 
eo  ipso  loco  Carum  facit  avunculum  Cnrini,  qul  ta- 
men  iUius,  nec  non  Numeriani,  fnit  paler.  Kapmc  ^ 
jSao-iXfvg  diTriwv  tro^is/JUQo-ac  xara  Utpv&^t  xara  tov  6sco\> 
avTov  Koepov  :  Carinus  in  Persae  profectus  cum  Caro 


M 


PRifirATIO. 


m 


avunetU0  mo.  Neifae  tnnlum  ex  patre  avancaidin  ft* 
eil :  Ternm  eiiam  scribll,  Carinum  patri  in  Persns 
proficiscenti  comiiem  fuisse;  cura  contra  Garinus 
Gallias  rexelii,  ei  Niimeriantts  expMiiionem  cum 
patre  iit  Oriendem  ^tisceperit ,  tesie  Yopisco.  Quod 
si  vox  eeOroO  abasei;  vet  addita  foret  ab  igtiariB  li- 
braritSi  Oeiou  iApoxf^  reddi  posset,  Dtoi  Cari ;  quoniodo 
18  noti  Nfodo  kk  iiummls,  verum  etkin  a  N^eslaitfl 
in  Cynegerf^  (|uodBor(^ay  Gariniim  ot  Mam^rit-' 
num,  appelhimr ; 

Mox  vestros  ^eliore  lyra  nieroorare  Iriumptios 
Acciiigar,  pivi  fortissima  pigoora  cktd. 

Ad  cap.  i6  notavi,  liumatif  aK^d  CnsitiiMMium 
V.  Clar.  p\\t,  ciiin  serM)it  Cimstanilum  beillo  Persas 
vicisse.  Idem  lamen  eliam  tr^dit  auctor  Clironici 
laudati  p.ig.  64%  ;  ncp<r«e,  ail,  y.ttrit  xprro^  ii&^^trct^ 
vTp  EwveravTtvou  xcd  Mft^iaCvou  l'o6to« ;  Pers^  fkMximo 
bello  a  Constanlio  ei  Mitxtmino  Jotjo  CdssaribUi  devicU 
sunl,  Haecgei^ia  isse  diciintu^  iMaiUmtaiio  Hercnlio  v 
et  Maximiano  Jdvio  ('tk^^are  li  coss.,  mtl  aniius  13.  C. 
cst  1050  ei  Chrisii  297,  qiiocerie  GaiefTius  M^ximiat- 
niis  Narseiim  f  uperavlt :  iied  ConsiantiiH  in  Britan» 
niis  bellabat.  Ikinde  Maximiiiu^  loviiis  est  Galerim 
Maximiaiius  Jovius,  Cum  C.  V»teri\i8  Maximiims  itlo 
tempore  noiidum  Cgesar  foerii  factus. 

Puiabam  (Vi(L  ndt.  ad  eap,  W),  Aurelinm  Yicto- 
rem  corrigendom  esse ,  inter|»osita  partrcula  et :  sed 
vulgata  efiam  scriplura  dedarat,  Lieinium  simal  fac- 
tnm  essie  CceHreni  Augmtum ;  cuin  alias  pHmo  C<fi- 
sareadignilas,  inde  Aiigu&ci  nomen  dareiur  Prifici- 
pibiis. 

Disserui  {Vid,  not,  ad  cep.  59)  de  combusiioiWi 
cadavernih,  putavique  in  bims  inscriplionibufe  hdec 
verba,  corpus  iNTEGRtit  cONDirtiM ,  denotare  corpiis 
lilud  non  cirematuin ,  verrtm  binni  mamlatum  eSSc. 
NondUm  coniecturam  lllam  damno  :  sed  videant  ta- 
men  eruditi,  num  polius  signidcare  illi ,  qui  monN. 
menti  ista  posueruni ,  velint ,  corpora  non  mntilata, 
verum  integraliomata  esse.  Nam  illud  ut  lieret ,  ma- 
gna  Geniiles  teneb»t  reli^o ;  magnuiirque  ipsis  sola- 
tium  erat,  si  llorentibns  et  inlegris  fnembris^  ut^imum 
valere  rebus  bumanis  dicerent.  Statius  n  Sviv.  1, 
456  ; 

Gratum  est,  fata  tamen,  quod  non  mors  lenta  jacenlis 
Exedii  imerile  decus,  manesque  sqtMvii 
-Integer,  el  nullo  temeratus  corpora  damno, 
Quali^  erat... 

Quo  non  incommode  referl  Gevartius  faotum  Au- 
gusii,  i^ttl  suprenu)  die^fetiu>  ^peculo/ capiHum  sibi 
comi^  ac  maUn  labeniee  corrigi  prcecepit^  Suoionio 
teste.'  Scilicei  ambras  ita  apud  inferos  versari,  ut 
corp<nra  ex  vata  decedebant,  liabebant  persaasum ; 
•uii  vel  Oeiphobus  Apud  Virgilium  vi  /En.  et  Laius 
apud  Slatium  ii.  Tlieb.  ne  alia  exempla  advocem, 
docent.  Itide  est,  quod  tam  graviier  in  Antoiiium 
■  inveliatiir  Gornelitis  Severns  apud  Senecam  Suas.  vri, 
quod  Ciceront  capui  ei  manum  ampulari  jusserirt  : 

Haec  nec  in  Ematbio  miiis  victoria  Perse, 
Nec  te,  dire  Scypbax,  noo  fecit  in  hoste  Pbilippo. 
Inque  triumphaio  ludibna  cuucta  iuguriha 
Abrueranl,  nosuraque  cadeiis  ferusAnuibal  ira 
Membra  tanien  Stygias  tulil  inviobta  Sub  umbras. 

Et  fortebucetiam  respicii  Nero,  cumapudSueton.  : 
iVi/if7  priu$  ac  magisaei/mitibutexigit,  qyamnepotutai 
Cttiquam  eaplth  tui  (Hret,  sed  Ut  quogue  mbdo  tOtds 
cremaretur  :  quaUqn:im  ludrl>rium,  ^t  capui  pilo  in- 
fitum,  uii  fieri  soleb^i,  ante  Oculos  habere  poiuerit. 
Iiitegri  rgitur  infen^  adire  ek<^fal>ai>i  Gentiles,  ut 
sciliici  iiiiegris  etram  •membfis  tn  cumpo  Efyslo  dio- 
reis  ei  epiilis  opcram  daHe  possefil.  •Htnc  pulo  occi- 
soruro  nicinbra  diligcnlcr  fuiss^  aptat^,  ui  scilioet 
taiiquam  iiiiegri  coiiderentur.  Siatrus  iii  Th.  152. 

Yulneraque  a(la  replenl  tacrymis.  Pars  spicnla  dextra 
Nequicquaoi  parcente  trahunt;  pars  uioftiter  aptaut 
Bracbia  trunca  loco,  et  cervicibus  ora  repomiut. 


A  Ynlneni  llldem  obligabai^;  uti  apud  E^ipide.in 
Phcttn.  vs.  1665,  Antigone  Creontem  rogat,  ut  vulncra 
frati^is  Polynicift  occiai  obligare  posset : 

,  Capitd  eodem ,  dte  t^ge  steetiii  nonnufla  ad  Tertiil- 
iianum  ekplicandiim  tAonui ,  suspicatusque  postcA 
$tiin,scribi  bnod  incOmmode  posse,  pro  t^alfoii  seiP.Ctt 
iemulaiiohe  reais  scecttli;  nam  diabolus  in  Novo  Foe- 
d^re,  ^t  ^uidem  iii  Evangelio  Joannis,  "kpx'^'*  '^^ 
xoo-ftou,  el  ih  Cpf^iola  ad  Corinihios  secunda,  o9soc 
ToO  «twvoc  TouTou,  vocaiur :  vel  vulgaiam  Scripturani 
ita  expiical*i  posse,  pontifitiem  maximum  e^se  ad  dia^ 
"boli  imiiaiionein  regcm  s;fect^. 

Adjicienduin  t:mdem  es(,  (*reherum,  vir.  anipl. 
pererudite  de  tributoriim  variis  gcneribus  agere  l^ 
dissert.  qu:im  de  Numisroate  Census  composiiil ;  ^t 
valde  illiisirari  Lact.  c.ipui  ieriiuin  ei  vibesimum  per 
verba  ejus,  jiia?  sei|uumur.  Teiienduni  estceric,  alt, 
^  tribuium  soli,  id  csi,  agrorum,  pro  niodo  et  laiituditie 
eorum  iiidiciiim  fuisse,  ui  Ulpianus  deCensibus  dn- 
cet;  vel  pothis  pro  ferncitate.  Siipendiutn  eniin  et 
Iributum  onera  sunt  frucluiim,  lib.  vii  D.  de  Usufr.^ 
lib.  ^eque  D.  de  Inipeiis.  in  res  dotales  factis.  Uiide 
j^liecenas  apud  Diohem  :  ♦6pov  67rtT«5aff  ffe?o"tv  oTr^iwf 
ToTff  £7rtxap7rwcv  Ttva  tw  xcxTaoiv^  ovra  izafti/o^jm.  Net 
*  agris  soluiii,sed  cx^eris  ciiain  facullaiibus,  auro  faclo 
et  infecio,  pecunia^  numcraix,  mancipils,  grogibns 
tributa  imponebonlur  pro  coriim  modo.  Qul  iii  intor 
^divites  ei  iiiopes  diversiis:itaet(ributi  oiius;  tieq<ie 
boc  inopibus  valde  formidaiidum.  At  capitis  tribiiluiifi 
in  omnes  perieqtie  unum,  liberos  modo  (nam  servt»- 
rum  nuUa  capila  :  sed  pecudum  instir  pro  preiiis  siiis 
a  domiiio  cum  cicteris  foriunis  horuni  tribnbim  de- 
pendebalur)  divites  ei  tenlics,  marllos  el  cxlibcs, 
parenies  et  orbos.  Non  dicam  juvencs  ei  senes,  quo^l 
ci  rei  modtis  datus,  uinecante  vigesimum  aunuiii  c.i- 
piie  obligareiur,  ei  senectuii  sua  immuniias  cssct; 
^  nisi  quod  in  Jud;ra  bocetiam  aliqu:<ntulum  aggrava- 
^  tum  IJIpianus  auctor  est  D.  lib.  iii  D.  deCensibus. 
flic  cum  ie  iierum  relinqnere,  lector,  vellem,  eccc 
afieriur  ex  lialia  Henrici  Norisii,  viri  cerle  celebei- 
rimi,  etcui  plurimuin  antiquilatis  studium  debel,  Elpi- 
Siohi  Consularis ,  quam  mihi  ille  dono  miltebat.  Ad 
capui  Lactautii  10  doceo ,  Cxsares  in  Augnstorum 
plane  fuisse  poieslaie ,  nec  propterea  mirum  esse , 
Galerium  Maximiaiium  ad  carpenium  Diocleiiani  con- 
«urrisse.  Haec  mea  ei  aliorum  sentcntia  valde  firnia- 
(ur  a  viro  praeslantissimo ;  quippe  qui  p.  177  laudats 
£pistolae  docet,  Caesarcmn  nohien  nullius  imperii  it;. 
dicium  fuisse.  Anionius  Pagi,  viriiidem  pereruditu-, 
imperium  Cissareum  subinde  commemorai ;  boc  nlii 
explodcbant ,  quos  ita  loquenies  iniroducit  :  Nos 
{ilane,  iiiquiuni,  ignorainus,  quidnam  sii  hocce  impe- 
rium  C.-esareuin  Domiiiani  ac  Commodi ,  ui  ille  luus 
Angit.  Nain  Dio  lib.uu  disserens  de  tiiulis  imperator. 
testatur,  appellationem  Caesaris  mhtl  peculiaris  poun- 
|.  ti<B  significare,  sed  lantum  successionem  stirpis.  Et  ne 
^  a  Domitiano  dlscedanius,  Tacilus  in  fine  lib.  iii  Htb- 
ior.  scribit ,  Doinitianum  posi  necem  Vitellii  a  fre- 
quenii  milite  Cxsarem  consaluLntum.  Eiiniiiolih.  iv 
aii :  Nomen  sedemaue  Ccuaris  Domitianus  accepermi. 
£o  aiitem  iiiulo  nullum  eidem  iroperium  collatum,  pa- 
(etex  iis,  quae  stalim  subjungii:  Prmtnra  Domitiano 
et  CoMulare  innperittin  decemttntur.  Prseiura  tiiillum 
imperium,8ed  jiirisdiciiouis  taniuin  poieslatem  Doini- 
.liano  conferebat.  Caeteruin  uiCse^ar,  idemque  niiiis 
Vespasiani  Aogiisii ,  quidpiam  auctoriutis  ac  poies- 
latis  siipra  privatos  praetores  balierei,  eidem  Coiuu- 
4are  imperiwn  S.  C.  decreium  fuit,  quud  niida  if|.^ 
Ccesaris  api»elI»iio  nullum  ehlem  rmperium  trtliuehai. 
Ilarcus  Aurelius  61ios  adliuc  pueros  Cu'sares  crea  vii, 
nullo  cuin  eisdem  imperio  cuju:»  ob  seuiiem  -nondum 
capaces  erani,  communicato.  Ideui  vero  post  annum 
«onum  imj^ium  procoosulare  Commodo  tradidit, 
«Dte  qiM>d  aine  uUo  imperio  Ca&^ar  tanium  fuerat.  Cie- 


169 


PRi£FATIO. 


470 


oim  Augusii  potesiaiem  atqne  impcrinm  intra  urbem  .  tiani  Fasti  Iradidemnt»  codcjn  anno  eclipsim  ciiaro 
sibi  reservanics,  flliosCxsares  imperio  proconsulart      *^'^'»*^  i/iwAnoni.a    Qn#i  Anm  RorAniA  ai  r.nnenriim  An. 


exira  url)em  iiisigniebant.  Ilaqiie  Commodiis  ac  reli- 
qai  CaBsares,  antc  imieHum  ]in>^onsiiT:irfe,  omnisim- 
perii  exiiertes  ceiiseb:mtur.  tlinc£nm  aiin(il75  Se- 
nalus  nuntiuni  necis  Avidii  Cassii  accepissct ,  inter 
feslivas  acclamaiiones  absenti  N.  Aiirelio  facLas  dixe- 
ruiit :  Conunodo  impermnju$lumro^amus,Commodo 
JribumUam  po(esiatem  rogamus.  Cr.it  igiliirCoiHinodus 
sinc  iiniHTio,  qiiamvisjain  inde  ab  aniio  i66  Cssar 
essei,  desliiiatiis  tameii  ad  iinperinm,  qiiod  uiia  cum 
tribiinilia  poiestate  eodein  dcmiun  aiino  175  nccepit. 
Idcin  Commodus  cuin  Albiiiuin  C;rsuris  notniiie  d#* 
Ddsset,  liic  posiea  inipcralorpro  coiicivue  dixii :  Corh' 
modum  donantem  ne  Qpsariano  ndminc  contempsi.  Nou 
imperium  Ca^sareuni  dixii,  sed  puriiin  puluni  nonien 
Carsarcuin.  Uoriim  aucier  Capiioliiius  cap.  3  ei  3  iu 
Albiiio.  Hxc  apiid  viruui  taiii  prxclarum ,  et  Fasto 
nim  corrcctorem  ct  condiiorcni,  cujiis  amicitiain, 
bumnnitaiem  et  erudiiioiiein  in^xiini  facio,  leguutur; 


solis  advocant'-8.  Srd  cum  Baronio  ea  Cnpsanim  do- 
fiignatio  referenda  est  ad  linlendns  marfias  A.  Chrisii 
SI9i.  Clenlm  ulii  Lactantlus  cap.  53  de  Calerio  scrip- 
sisset :  Jam  dedmus  et  octavus  annus  agabatur ,  qvo 
pcrcussil  eum  Deut  insanabili  plaga^  etc,  adilit  .  Et 
iuvc  facia  sunt  per  annum  perpetem,  cum  tandem  mulit 
domitus  Deum  coaclus  est  con/iteri,  etc,  etjam  deficiens 
Edictum mitil  hujusmodi,  Ilaqiin  ngp^larQ coppHi  |m)s- 
Irema  parle  anni  iiuperii,  sive  TRlft.  POT.  XVIII  ac 
.  loio  aoiio  TRIB.  POT.  XIX  morbo  vciitus  fiiit :  iuilio 
vero  TRIB.  POT.  XX,  iiempe  post  kaleudas  luartias 
A.  Cbristi  311  ediciuui  eiuisit.  Jain  vero  si  edicluin 
promulKa^t  auno  emtt^m  31  i,  antelialiffidas  fHiirtSas, 
sub  exilum  TRIB.  POT.  XX  |)rhnmn  hiit»  A  C.tOl, 
uti  piUati  auviniu^^,  i^fem  anic^^dicil  fkrmtiM!^;Utoiiem 
"pletio  bieiiiiio  .TfiroLaiisci  :  nt^mpf»  |iut»irno^i  p.^trio 
TRIB.  POT.  XVIII  ni;  lursus  niB.  rOT.  XIX  |c  XX 
GuniConsul  Ylll,  auito  &dlieei51L  ^'(Jiciuni  «^mts^riL 
Consuleiidai  iuW.m  SM  tabUtic  nsifanoinir;iv  ^i  iin.u 


aiique  ex  iis,  lector,  perspicercsimHl  poics,  non  mnle  B  eclipsisaiino292toiHi^^iiU  uli  proifuRt  lau^bli^Fa&ih 
lulianum   sese  voc:issc  Apparilorem  fidum;  ei  Cale-      Peuiviiis  aiino  Cbnsii  iOI  poiili  iclipslni  (iift  l^  mqii, 

~"* —  "    •    •  .  V     .     ..  .» born  tcilia  poslmcridiein.  Ai  Idacius  c-un  ediji^imt 

ac  illorum  Caisarmn  Ji:>iiguaUftijein  jierperivm  ro4iMn 
aniio  2*Jl  recilavit,  rum  crcmiii  i>iu>armu  ^mvn  »nsc- 


rium  U.ixiinianum  apud  Lncianiiuui  cap.  *^  caiis.is 
liabui^sc,  qunrc  dctrecinrcl  Ca^saris  nomcn,  cunii|ue 
lllud  in  lilieris  ad  se  dalis  audissel,  exclamarci  truoi 
Vullu  ac  voce  terribili  :  Qnoui^que  Ccesnr?  cl  quare 
tandem  Galerius  Ijlikiiniuus  cap.  3^,  nec  Cwsarem  »e, 
ntclertio  toco  nominarivolibat. 

HxcconinioduuuIi{(t'Sseram,cuin  ccre  milii  litterse 
aiiro  pricstaiitissimo  aCTeruutur;  quasquiaC.^Bsarenui 
dignitntcm  mngis  illustranl,  non  secus  nc  anuum^ 
quo Consiauiiiis  ac  Gnlcriiis  designali  Cmsates  fiie- 
nitil,  ndjicere,  lecior,  bona  tua  cum  veiiia,  visum 
riiil. 

IUus!rissimo  Dortiino ,  rrttditi^imo  (te  cfaris$mo  viro 
ft.  GisBEtiTO  OnrEiio ,  pTirpotentium  ordinnm  Bei^ 
Fcederuti  senatoti  ompfisMrHo, 

Ciun  epistola^  ciMisuIareii  (ibi,  vir  iliuslrissime. 


quenti,  si  Lacianlia  lide^,  coiiiif;erit. 

De  imperio  Ca*>ar4uii  Mih  Augui^iisilacmcG^^.  Qni- 
dam  fuere  puri  \mi  Csnsares  hu\o  ^Ah  iititHTi^>,  i:ii 
Caius  acLncius,  Aiigusli  iitli,  bUM\m  posi  ad»pi)otu^i)i ; 
uii  et  Nero,  antcqinini  A^  V.  S04,  itii|»crio  |iroiiirisu* 
lari  omarelur.  Jta  eLiinn  ci  Coiiunodus  ejysijno  fraler 
Aiinius  Verus,  cuin  oscnl  p-irvuli.  Alquidam  alii  iin^i 
cum  C:psarcn   di^inilale    )tn|iertuin   acrmlobtthl,    I^a 
Conslaiitiiis  nc  Galenu^^t  ciim  primum  Cj-sarei?  fj^cl! 
suni,  procoiisiilnre  iinp-Tium  aocf^^icniiiL  Voi>lscii4i 
cnp.  6,  de  Vita  Cari  \\\k  liLm^'  iu  nuitnn  hab^^iKS^^ ,  ui 
Carino  Casareum  iiiipmum  (tbrotfaret^  cum  ntiniiio  dc 
Tila  Cariui  scribiL,  Cttnviamjn  tiiterei  tmpermn^  f|uo 
u-M.  c|,.Mt„™  cu«ui«rc..««,i,^ir. .*«».. »..».,      "^«"Pe  belluin  in  0.c.diNi[e  «crcrc  poMjral.    Vulc 
niuere  «i^  smn.  Imud  w  volts  mibi  ftill,  ul  lii  ar-  r  jcripta  mihi  p.  m  Lenolaph.  ri.aaoruin.  Cuin  ^em 
diiLs  ac  boc  prttaerUai  armis  €al«ci8  concussa  Eu-      Coiisianiius  a^  GalfinM  uti  ftmin  liellorum  adminis. 


rupx  motu  ,  praepoieiitiuin  ordimmi  Belgii  FtBderaLi 

negotiis  iaipliciius »  oculos  ad  e»mdnn  ikfliHHeres. 

Mainiii  Ku|H*eoium  provincuirum  Relgicanim  sciui' 

tum  ooof)iatiis,  prxsenlia,  ac  qme'  varru  eveiitu  coii- 

Iftii^ere  possufii,  consilio  ac  provideiHia  ciinire  debes, 

BOii  attiem  in  ebipsa  retro  sa;cula  auimuiD  revocare. 

Yenim  ,  qiii  luus  geaius  esl,  uiu  ifi  senatu  maximis 

^  rel)us  eimiiitia  discmis^  acConso  pubiice  liinSy 

dooii  poslea  Mitierv»sacrisoperaris;  quod  uiruiuque 

cum  laude  exeoui  iis  tanium  datuni ,  qu<»s  o^quus 

amavit  imiiter.  Hinc  victoris  gefitiuiii  populi  Fa^tos 

4  nie  emeiMUiteift  iaudas ,  qui  ob  praeclara  «bs  te  edita 

voiumiiia  io  iiueninias  reipnblie»  Fasiises  laudatisflr^ 

■lus.  Laelor  autttu  ^irimum,  quod  aureuwLaclantii 

libruin  novis  supra  iialuKian^ia  noiis  illustraturus  sis; 

pleraqiie  «Mini  miajoMbus  oosiris  ignoraia  ibidem  cx- 

^ouiitur,  ac  cluruttologia  imperii   Diurieiiaui ,   qme 

Scaligerum,  Panvimom  ,  Baronium,  aliosque  laluit,      ^^op\ 

\icolaos  Toinardus  Aurelia-  ^  erudii  . 

Talus  tiiaiii  lu  senlenliam,  qu^i^eumque  alti  uicnt ,  pe- 
dibus  Iransire;  eseniui  Seuiiinr,  ac  apud  m<i  PrVV^ 


Constantius  ac  Ga1ert«s  uti  ftituri  liellorum  adminis* 
iraiores  Ca3>.  dicii  fuerbii,imperUinieliaro  procoiisu- 
lare  uua  cnm  nomine  Caisareo  inieruiU:  Hinc  Yn  pfu- 
rimis  resciipiis  Codicis  Jusiih.  iii  niulis  li^um  Di«iclc- 
tiani  et  Maxli^iiaul ,  Augg,  ei  t^cbsares  noiniuaniiir, 
nempe  ob  impoiiinn  pnvrfntsuTar*^  exlra  urticin  fla 
cum  Valeriano  ci  Gallifiio  Cn^s^ar  Viilirimiuii  *^  :ioi 
rcscriptis  ibidem  pr^^pouiitir,  «ti  ci  Pbilippn^  C  i>ni* 
cuni  AirguSlo  paiPL".  Al  in  einlcni  Cod.o^.  ulnUiv^iniiii 
rratruui  rcACripla  rctilanLiirjiuniiirnu  legilur  :uMiLTi-i 
M.  Aurelius  C:Bsar :  ex  (pio  infero,  hunc,  vivcnic  An- 
tonino  Pio ,  purtiiu  puUifn  Civ&arciu  tuisse.  Viflf^sln 
lib.  n  Cod.  tit.  1,  15  eL  58;  iih.  vulit  ^li.  N^c  ilem 
Commodus  una  citm  pLic  M.  Aiuelio  acL.V"i'o  ie- 
£ilur  lib.ni,  tll  51  JUi,  v,  liU  25.  lib.  vi,  tiL.SG.  lU- 
quc  exisiinio,qnusi]aiti  AiiguiSUjs  imjicrium  proeonsn- 
laresuisC.x*S;irilniS  ii^Kliiii&se;  uliosveroniulani  mimi 
iinpcHO  di^nilaiem  Cj^fcnieain  filils  sive  uatura,  sive 
adoplSonc  COiuuiunica^ie  Al  (tnini:i  h:Ccsingubri  in« 


KCi>!«ime  4eclaratttr.  Kkolaos  Toinardus  Aurelia-  ^  erudiiioiii  exaihin:mda  propout.  c  i  meute,  lU  &ini  pa* 


nensis  dudum  meani  sentimtiam  n>gavit  dc  auuo,  qua, 
juxu  LactaiiUom ,  Consiauitus  ac  CaieriAis  desigiiaii 
Cxs.  ftteriiti,  cimi  Baluzius  id  actoni  piiiet  atiiio  asrae 
Cbristi  Tulgaria  295.  Ai  reacri|isi  Balueiuin  auui  me- 
iKbroaismiim  iHttiHiiere.  ^m  Galeiius  Maximiaiius  m 
iiioio  edicii  pro  ChnaiiaMa  promaigati  A.€.  5il,  quo 
ti  idera  Aogusius  JnraMiii  iitler  crucbius  ^nijectl, 
iaseribiiiir  J  A&B.  POT.  XX  COS.  Vlll.  Ai  si  ille  tri- 
biiDiiiam  poieaiateiii  acecpissci  A.  C.  29i ,  eadem 
Iritwiiilia  ^otesias  mbo  deflMini  M2  kaieudia  tnartiis 
vicies  coepissei  multiplicari.  Pan\iiiius  sciibit,6as 
CsBsares  designaius  fiiase  A.  C.  291»  quod  aiitea  Ida- 


eti.iui,  ui  onin  diCeViuit,  seiiLenliaE  Duisulans.  Vulc, 
vir  dociissime ,  ae  liLLeTari;i^  iu  Bel^io  rei  drcus  ei 
praesidium.  Dabain  Floronii^  10  JtaleudasiliWitbris 

\m. 

lUustrissimse  Xtomioat.  Vesir» 

JiuaiiUimtis  ei  addiclissioius  servus. 

Htec  Vir  illustris  doctrinte  ad  me  misit;  qWB  si  fibi^ 
iector ,  iai^i^n  quantum  mihi  placent ,  jplac^bunt  certe 
piurimum.  Vale. 


471 


GISBERTl  CUPEBI 


471 


NOTiE  IN  LACTANTIUM. 


De  Moriibui  Perseeutorum,  Ex  exemplls  qiinc  Ba- 
Itizio  el  Golumbo  notata  sunt,  salls  paiet  Veteres 
frequeiifer  mortes  dixisse  pluralt  numero.  Neqne  ali- 
ter  ioquitur  Manil.  i,  887: 

Cesserat  ofllcium  lacrymis :  el  funera  deerant 
Mortibus  et  lacrym». 

Sen.  Suns.  extrema :  Juba  el  Petreius  mutuis  vulneri-: 
bus  coneurrerunlf  et  mortes  fmieraverunl ;  quibus  ad- 
dendus  Prudeniius  n  contra  Symm.  675.  Csptenim  id 
quod  Columbus  opiabat,  ut  Joannis  Sarisberiensis 
opusculum.  quod  de  Exitu  tyrannorumy  ipso  in  de 
Nugis  lluriatium  tesie,  inscripsit,  liicera  aspiceret  pti- 
lilicam,  id  certe  et  ego  vellem  summopere.  Arbitror 
enim  eum  Dioclciiani,  Maximiani,  allorumque  tyran* 
norum  et  Btoyiax^  mortes  exitusqnc  memorasse;  et 
ut  yeteres  auciores  lesere  solebat,  potuisse  fortc  con- 
sulere  liunc  ipsum  Laciantii  libellum,  cum  s:rculo 
vix<  ril  xn,  quo  major  longc  mss.  copin  supererat. 
Laiis  inTenlionis  editionisque  bujiis  opusculi  Anglis, 
vel  Gallis  resemta  est,  quia  In  iiiroque  regno  vitam 
egit ;  ei  certe  erudilione  prxslantes  viri  omnem  mo» 
vere  lapidem  deberent,  ui  ea  Joannis  Sarisberiensis 
ciira  in  liicem  prodeat  taiideni.  Balaeo  tesie,  inscribi- 
tur  de  Malo  tyrannorum  exitu.  In  Bibliothecse  Bo- 
dleianoe  manuscripiis  laudatur  ejusdein  Nero;  etarbi- 
trabatur  Graevius  idem  opuscultim  esse,  qu'Hl  a  priino 
et  sxvissimo  lyranno  ac  persccutore,  Nero^  et  ab 
argumenlo,  de  tmtu  tyrannorum  ,  fiierat  inscriptiim : 
qiiein  roorem  libros  inscribendi  vetustum  esse,  ex  Ci- 
cerone  et  Yarrone  constat. 

CAPUT  PRIMUM. 

Addetur  hit  omnibus,  Fallor,  aut  intelllgiiur  diabo- 
lus  qui  praecipuus  fidelium  adversariiis  et  hostis  est. 
queinque  dicit  tandeni  eiiam  vincenduni  esse,  non 
secus  ac  insirumenta  ejus  persecutores  superati 
fuerunt :  cap.  14:  Novies  enim  tormentis  cruciatibu»' 
que  variis  subjectus.  novies  Hdversaridm  gtoriosa  con^ 
fessione  vicistt ;  mox  idem  repeiens.  eiim  Zabulum, 
vel  diabolum  vocat :  Novem  prastiis  Zabutum  cum  sa^ 
tellitibus  suis,  id  est,  pcrsecntoribus ,  debellasti.  Et 
qnaiiqiiam  Maxentiiis  c.  43  dicatur  urius  interesse  de 
odveKsariis  Dei,  tamen  ille  aliique  omiies  eo,  quo  h.'ec 
•criliebat  tempore  Lact.  sublati  fiiere  persecutores ; 
iindo  c;ip.  50 :  Hoc  tnodo  Deus  universos  persecutoret 
nonunis  sui  debeltavit,  ui  eorum  nec  stirps,  nec  radix 
ulta  remaneret.  Et  tatiien  his  omnibus  addelur  adver- 
sarius^  id  est  diabolus ;  id  quod  eliam  indicat  fino 
hujus  libelli :  Ut  omnes  insidias  atque  impelus  diaboti 
a  poputo  suo  arceal,  ut  florescentes  ecctesias  perpetua 
quiete  custodiat;  quod  si  ni,  diabolus  certe  victiis  est, 
6t  additur  reliquis  adversariis  proculcatis.  Atque  ita 
diabolus  dicitur  mari^ribus  certamina  parare.  Passlo 
SS.  Perpeiuae  et  Felic. :  Puellis  auUm  ferocissimam 
vaccam^  ideoque  prater  consuetudinem  comparatam^ 
diabotus  praparavit^  sexui  earum  etiam  de  bestia  asmu» 
iattts,  Graeci  bunc^idversarium  similiter  vocant  oyrc- 
xfc;ifvov,  quoinodo  Chrysosi.  in  cap.  xii  II  ad  Cor. 
Epistolae,  cilans  III  Reg.  iv,  oOx  ^Scerav  h  ^fdpaic 
ovToO,  explicat,  tovtiotcv  avTixfi^avoc ;  et  ita  d  ovTcxtc- 
ftcvoc  in  Cpist.  ad  Thessal.  est  Dei  adversarius,  vel 
Aniichristus,  qui  semper  et  perpeiuo  Deum  oppugnat. 

Restituta  per  orbem  tranquittitate,  Ita  eleganler 
lo«|ucbantur ,  quia  bella  tempesiatibus,  uii  noiissi* 
inuiii,  et  procellis  comparabanlur.  lude  iii  niiuimo 
Aniouini  apiid  Tristaii.  i.  i,  p.  576:  Tranqdillitas. 
AuG.,  ut  indicareiit,  Antoninum  prudentia  sua  et  vir- 
ute  pacem  et  tranquillitatem  dedi^  impcrio  Ro« 


A  mano.  In  aliis  numismatis  occurrit  Serema  Tranq.  et 
ita  mox  Lacianiio  pax  jocunda  el  serena  diciiur. 

Templum  Dei,  quod  ab  impiis  fuerat  eversum.  Hic 
affi  de  templo  Nicomediae.  quod  a  Diocleiiano  ct 
Maximiaiio  cvcrsum  fiiii,  u(i  patet  ex  cap.  13,  pntat 
doctissimiis  Baluzitis.  Verum^o  arbitror,  intoHigi  iq 
genere  debere  Christianam  reiigionem,  vel  Clirisiia« 
nos  ante  vexaios  acerba  perseciitione,  niinc  vero  per 
Constantliium  paci  et  quiuti  redditos.  Hinc  mox  iiibil 
de  aedificio  extrueiido  sequitur,  uti  omiiino  necesse 
erat :  verum  de  mentibui'^  quas  pax  jocimda  et  serena 
laeiificat;  hocque  ad  praecedentia  respicere,  patet  ex 
pariicula  enim  satis  superque.  Neqiie  aliter  mihi  in« 
lerpretanduin  esse  videtur,  quod  niox  soquitiir :  Qui 
templim  sanctum  everterant^  rtuna  mnjore  ceciderunt: 
qui  juslos  excarmftcaverant ;  nam  boc  in  genere  ad 
Persecutores  referenduin  est,  qui  cerie  non  jusseranl 
templum  Nicomediae  deleri  omnes.  Quin  et  initio  c«- 
pitis  teniptum  illud,  sive  caetiiiu  fi<l(>lium,  eccleMiant 
^  vocat:  Restitutaper  orbem  tranquilliiate^  profligata  nu^ 
"  per  eeclem  rursum  exurgit ;  qiianquam  nou  igiiorein, 
cap.  12  eamdem  vocem  pro  conventiciilo  poni.  Sole- 
baut  ad  baec  Patros  j[eiitiliuin  deorum  aedes  templa^  . 
et  loca,  in  qiiibus  Clirisiiani  conveniebant,  eccleHat, 
vel  conventicula,  etc.  vocare ;  id  quod  facit  ipse  Lac- 
tantius,  cap.  5,  15,  35,  36,  patetque  ex  Aurelinnl 
imperatoris  epistola  apitd  Vopiscuin,  et  dociierant 
satis  eruditionis  praestantis  viri.  Atque  ut  fideles  in 
novo  Foedere  dicuniur  vooc  e<ou :  ita  et  Patres  Latini 
eo>dem  vocarunt  temptum  Dei  sanetum,  fidele^  stabile^ 
cmleste;  uti  facit  ipse  Lacuntius  cap.  2  et  15  iiecnon 
4V  liistitut.  95:  tonqunentet  profanos  hominet  tacris 
intereue^  egerunt  Principet  tuot  in  furorem,  ut  expugna" 
rent  Dei  templum :  ubi  nequaquaiii  respicere  Lactaih- 
tluiiiarbiirorad  templum  Christianorum  apudNicome- 
diam,  verum  ad  fidelet,  quos  per  totiim  Romanum 
inipcrlum  conati  sunt  expugnare ;  et  vox  baec  non  de 
everso  conventiculo,  licet  milites  manus  operi  adroo- 
verint:  sed  de  Chrislianis  persecutione  afllictis  com- 
C  mode  potesr  usurpari.  Sic  llb.  v  lusiitut.,  2,  ro  Dei 
additutu  indicare  videtur,  et  ibi  fideles  debcre  intel* 
ligi,  non  secus  ac  cap.  33  infra,  quia  edictum,  quod 
mox  scquitur,  omiies  Christiaiios  respicii. 

Huntano  generi  provideruni ,  lluc  pertiiient  nummi» 
quibiis  inscribitur  Providentia  Adc  et  Sapiehti^ 
Providentissiiii  Principis;  et  per  genut  humanum 
soleiMiie  est  iutclligere  imperium  Romanutn :  uiide 
in  iisdem  uiimmis  Salos  Gbneris  Huicani  occurrit. 

Nunc  placatut.  Puiabaiu  ro  Deus  poni  debero 
posl  ptacatus;  et  Lactaiitiuiii  jacentes  et  afftictot  aerro- 
rtm  posiiisse,  pro  raiserisetafQiciisservis:  sed  nunc 
non  displicet  Coluuibi  predbtu;  quod  et  eruditts 
Anglis  iii  mentem  venit. 

Dequoexitu.  Verba  qua^  excidenint,  ita  forte 
siipplenda  siint :  De  quo  exitu  impiorum  tettificari  pia^ 
cuit^  ut  omnet,  qui  procul  moti  fnencitl,  vet  qtu  poal 
nos  futuri  stmt,  scirent  qualentis  virltUem  et  Majesta* 
tem  tuam  in  perdendit  delenditqtie  nominis  ttd  houiibus 
^  Deut  tummtu  ostenderet ;  mox,  post  oiicloret ,  puto 
*^  excidisse  tantorum  tcelerum,  vel  pers€cicitotits.  AiigU 
aliter  piulo  suppleut,  alqoe  etiam  Columbus;  qui»rum 
conjccturas  si  quis  meae  praeferat,  baud  id  feraia 
gravate. 

CAPUT  n. 

Crueiatut  est,  Id  est,  cruci  afSxus,  uti  ex  Laciam* 
lii  Instiiut.  docet  Columbns;  neqtie  aliter  locnius  est 
Hegesippus  lib.  xviii  :  Capt>6aiiltir  tnfiumert;  quim^ 
genli  ferme  ad  diem  crttciabantt^r» 

DuobutGemiuis.  Quan|  diverM  lUii  ^M^i^^  nouutt 


m 


NOTiE  IN  LACTANTIUM. 


474 


esc  vide  Scaligeriiin,  PcUviiim,  Bucherium,Onuph-  A  nnilia  ex  Rutilio  e(  Seneci  observat  Livineius.  Ne- 

que  Aliier  ioqountnr  de  tyrannis  el  iraT>iis  principi* 
bus  Liv.  XXXIV,  xxxix:  Cic.lib.  lei  iii  OrHc;  Lucia- 
nus  pag.  i0l5,  1016,  200  et  206;  Ed.  Boiird.  Dion. 
Cassius  lib.  lxxvii  extremo;  Ariiob.  v,  p.  ii^;  Asie- 
rius  Homil.  I :  quibus  addi  poteRt  Riitersh.  iv.  9 
Lect.  S»c.,  et  in  passione  Seraphiae  Helpidius  rabi" 
dissimus  canis  vocatur.  Scilicet  inierdum  non  saiis 
hAbebant  generale  nomen,  ut  bettiiB^  animnhs  ndhi- 
bere:  sed  quod  eorum  maxime  foedis  hoininibus 
conveniebat,  vel  convenire  puiabnnt,  projiciebant. 
Ita  Lycophron  p.  20  Helenam  propter  impudeniiam 
vocnt  xuva ;  p.  470,  Clytemiiestram  $/9«xacvavdi^de9a ; 
hominesque  moribiis  sxvis  et  asperis  praediios  ofust 
dpaxovraCf  et  scorpiones  dicios  cnsc,  obS'Tvavil  Meiirs. 
ad  Lycoplir.  p.  i25.  Sic  Asterius  p.  72  adultcram 
nominnre  niilliis  diibitnt  acnrida  xai  txtSvov ;  et  npud 
Liviiim  xxxix,  ii,  Hi<pala,  miilier  non  saiis  pudica, 
exceira  voottir.  Sic  Jnlinnus,  Cp.  23,  Consianiinum 
j.  appellat  7ro>uxf^ov  v^pm;  iinde  satis  perspici  po- 
''  tesi,quo  odio  Apostata  ille  Cbristianos  fuerit  perse- 
cutus. 

Adventum ...  nefas,  Haec  sic  suppleri  posse  exi« 
stimo :  quod  nefus  est  credere.  Sicut  duos  prophetas  ot« 
vos  esse  translatos ,  et  in  ultimo  swculo  inilium  Christi 
sanctum  ac  sempitemum,  cum  descendere  cosperit,  prce» 
cessuros  pronuntiant,  eodem  modo  eliam  Neronem  ven" 
turum  putanty  qui  futurus  prascursor  diaboli,  El  recte 
primo  dicit  Laciantiiis,  nefas  esse  credere  Neronem 
redituruin,  et  Antichristi  pnrcessuruui  adventuin; 
eosque  paulo  ante  quosdam  deliros  nominat.  llinc 
paiel  auctorem  nostrum,  id  qiiod  moncre  oblitus  non 
est  Baliizius,  noii  acccdere  eonim  opitiioni,  (|iii  cen- 
sebant  Neroiiem  noii  esse  mortuum ,  sed  adhuc  vi- 
vere,  et  venturum  aule  llnem  s;cculi,  ipsuinque  vel 
fore  Antichrisium,  vel  leinporibus  iisdein  per  Occi- 
deniem  sseviturnm,  quibus  iile  per  Orienlem ;  quam 
in  rem  plura  videri  possuiit  apud  Casaiib.  ad  Sueton. 
Commodianus  Instriict.  41  canit,  Nenmem  de 


riQm,  Langium,  Chrislmannum,  Th.  Lydiat  et  alios 

ProctUa  nubis.  Pliisdicit,  nuam  in  sacra  Scriptura ; 
ibi  enim  tnntum  vc^ii;  mentio,  et  ablatio  ipsa  ex- 
primitur  ocHlTQtf^  glg  rov  ovpovov  :  quae  loqiiendi  ra- 
tio  procellam  excludit  plane,  docelque  placide  h 
Christom  D.  N.  in  ccelum  sublatum  esse. 

Pelrus  Romam  advenit.  Tradit  hoc  etiam  Lactan- 
tiiis  IV  Institui.  2i  :  Miracula  autem  respiciunt  pro- 
ciil  dubio  fatHilam,  qun"  fertur  de  Simone  inago,  quae- 
qiic  iinrraiur  Amobio  et  aliis. 

Ac  stabile.  M  csi «  firmum ,  diiraturiim.  Sic  in 
nnminis  occurrit,  tellus  ,  vel  terra  stabilita,  npiid 
Erizzuinp.586.quosigni(icaliir  procul  dubio,  iinpera- 
lorespacem  duraiurnm  et  (irmam  dedisse  orbi  ter- 
rarum. 

Aeuitu  idolorum.  Hoc  Lactantius  ut  Christianiis 
loquitur ;  nam  Etlmici  dicebant  cullum  deorum.  In- 
scriptio  apud  Gruternm': 

DIOCLBTIAN.  CAE8. 

AUG.  nALBRIO.   W  ORI 

ENTE.   A1M)PT.    SUPER 

STITIONR.   CHRIST. 

VBIQ.  DELETA.   ET.  CUL 

TU.   DEOR.  PROPAGATO. 

.  Dtque  ex  innumeris  (am  Gra  cis,  qtiam  Latinis  aiic- 
toribus,  nocnon  ex  manyrologlis  et  Actis  marlyrum 
paiet,  Geniiles  stntuas  deos  repraesentantes  ipsis  deo- 
mm  nominibus  designabnnt. 

Ad  religionem  novam.  Ethocest,  quod  objicieba- 
tmr  eontinui)  Christiaiiis,  uti  patet  satis  superqiie  ex 
Amob.  lib.  i  p.ig.  31,  lil).  ii  uiig.  92.  95  ct  94,  aliis- 
que.  Inde  Asclepindcs  gentilis  apiid  Pnident.  Hyin. 
10  lapi  Stco.  vs.  580  primo  celebrat  sacra  vetusta^ 
ti  inAe  novellum  dogma  Christianis  objicit;  et  Baro- 
nium  seciitiis  Trist.  tom.  i,  pag.  698,  per  pueros  et 
puellas  novorum  honunum  apud  Capitol.  in  M.  Ant 
piiilosopho,  intelligit  pueros  Chrislianorum :  qiian- 
quam  ego  existimem 
veriom  tradere. 

Primus  omnium,  Hoc  uno  ore  narrant  omnes ;  et 
qnaiiqtiam  a  Claudio  Christiani  vldeanlur  mnle  lia- 
hiti,  non  secus  ae  Jndaei,  quorum  nomine  primis  Ec- 
clesix  n:)scentis  lemporibiis  etiam  illi  veniebant 
(quam  in  rem  extat  locus  elegans  apud  Sulp.  Sever. 
n,99)  non  i:iineii  motiis  ille  inter  persecuiiones  nnme- 
ratiis  est.  Clandium  J uda^os  Roina  jussi<se  excedere, 
tmdii  B.  Lucas  in  Apostol.  Actis;  ac  de  eadem  re 
ita  liquitur  Siieton.  c.  24  :  Judasos  impitlsore  Chresto 
assidue  tumuUuantes  Roma  expulit.  Per  Citrestum  pro« 
cul  dubio  Christum  D.  N.  intelligit,  eumi^ue  ita  voca« 
bnnt,  quia  Chrestus  ernt  iiomen  Romanis  usitatum, 
uti  ex  iiiscriptionibus,  et  Cic  ii  ad  Fam.,  8,  patet; 
et  piito  geiitiles  errore  nominis  Doininiim  iiosfrnm 
ita  nominasse,  non  autein  per  contumell-im,  id  qiiod 
tamen  eriiditi  exi^timant.  Neqne  enim  inibi  ulla  con- 
iunielia  e<se  videtnr,  aliqueni  Chrestum,  id  est,  bo- 
num,  suavem,  l)enignum  nomiunre ;  quanqiiam  erra- 


^ ^„  41  canit,  Pleronem  ue  in- 

Casaubonum  et  Salmasium  ^  ferno  reversurum ;  ejiisqiie  versus  supponendi  sunt, 
^  quia  libellus  tlle  rarus  est  admodum,  el  quia  adven- 
tus  Heliae  etiam  facit  meutionem : 

Dixit  Esaias :  Hic  horoo  qui  commovet  orbem 

£t  reges  lolidem,  subqiio  fiet  terra  deserta  : 

Audite,  quoniam  propheta  de  illo  |iraB(lisit : 

Nihil  ego  oomposite  oixi,  sed  neglegendo 

Tum  scilicet  miindus  ftiiitur,  cum  ille  parebit ; 

In  ires  imperanles  i|^ise  diviserit  orbem, 

Cuin  fuerit  autem  Nero  de  inrerno  levaius, 

Ueiias  veniel  prius  signare  dilectos. 

Res  qiias  Africae  regio  et  Arctoa  uatio  tola 

In  septem  annls  tremebil  undique  terra 

Sed  medium  tempus  Helias,  inedium  Ncro  teoebil» 

TuncBahylon  meretrix  incinofacta  favilla 

Inde  ad  Jeriisalem  pergei  victorque  Latinus 

Tunc  dicet :  Ego  sum  Christus  quem  semper  oratis. 


Per  Proplietas  autem  vivos  translatos  duos^  intelli- 

geiidi  suni  Eiioclius  et  Eltas,  uti  patct  cx  Jo.  Damas- 

ceno,  IV,  27,  de  Orthod.  Fide;quanquaiunllisoliu5 

▼erint  satis  siiperque  gentiles,  quando'  illud  putave-  j)  Eliae  reventuri  meminerint ,  quod  etiam  facit  iiti  ex 

—  o.. '. . I — ii^ _      laudaiis  versibus   patel,    Commodianus.  Pra^terea 

respicere  Lac.tantius  udetur  ad  regnum  Christi  mil- 
lenarium  ,  de  qno  videri  etiam  poiest  I.  vii ,  c.  1  ex- 
tremo,  ct  cap.  14,  alibiqiie  Iiistit.  Divinnrum;  illi]U6 
addi  potest  Commodianus.  Ui  aulem  hoc  loco  descen^ 
dere  dicit  Christum  advenicntem  :  ita  etiaro  de  ejus 
nntivilate  non  aliter  loquitur,  iv  Inst.,  iO  :  Ut  esset 
necesse ,  appropinquante  scBculi  termino ,  Dei  fHium 
descendere  in  terram.  Grabci  id  vocaiit  xaTa^oivcev, 
ct  Jupiter  Kara^aTv^c*  vel  Descensor  occurril  in  iinm- 
mis,  eoque  noinine  ad  adulationem  proni  Atlientenses 
hoiioraruni  Denietrium  Poliorcetem,  taiiqiiam  in  eiiin 
mutntus  Jupiter  iii  terram  descendissct.  Non  saiis 
caute,  tncn  ex  sententia,  Tri8t:inus,  tom.  ii,  p.'57i, 
cxplicii,m  terram  fulmen  jaculantem  Jovem.  Nam 
qunnivi^  Jupiier  fulnien  jaculnns,  et  cnin  pliiil,  wc- 
TK^atvscv,  ci  Jescendere  possit  dici,  ipsiiniqnc  adco 
fulmen ,  vel  (Txrntxog ,  LycopUroni ,  p.  07,  vocetur 


niiii  Salvaloris  nostri^nomen  esse.  Impellere  nutem 
Christus  Jiidseos  non  potuil,  quippe  qui  iiuperante 
Til)crio  coelo  reddiius  est ;  sed  hoc  ita  mihi  videiur 
esse  interpretandum,  nonnullos  Judaeorum  noslrum 
Christum  dixissc  es<e  Messinm,  alios  conira  id  ne* 
gasse ;  atque  inde  tiimullus  inter  ipsos  tarn  privatim, 
qnam  publice  ortos  esse.  Sed  tainen  Clnudius  nihit 
aliod  recit,  quam  ut  omnes  Roina  cxpelleret ;  illoque 
terniHire  absque  dubio  eiiam  Christi.uiis  endem  sors 
obiigii:  et  quta  solum  tantum,  rorlunis  religioueque 
salvis,  mutare  cogebantur,  Claudius  inter  persecu* 
tores  numeraius  non  est. 

Toiii  malw  beuias,  Ita  Neronem,  Diocletiaiium,  et 
alios  persecutores  nominat  optimo  raerito  Lactnn- 
tius  uti  monuit  Baluzius.  Videantur  cnpitn  4,  9,  i6, 
^*),  32  et  59,  iii  qnibtis.  modo  execrabile  animat^ 
inod')  nefarium,  inodo  mala  bestia  occitrruiit.  L:ititius 
Pacalus  Naximum  vocat  belluam  furenlem;  ubi  st« 


i1$ 


C19BERTt  CWERI 


4-6 


mr  riihnliie  hosliiiifi  doWios  iuo6tnl«^re;  qaamvis  loca 
ftilmific  Uict:i  cofn«criit:i  facrhit  eiUfni  io\i,  tesu 
Magni  Erymol.  autliu-c  in  v.  ^Xu^ca,  uec  nmi 
PiiHnce  lib.  ix,  cap.  5,  pMu  nmcii,  Demeiriiiiii  iia 
dicliim  fiiissc;  qifh  adiihtores  ifiMim  J^em  ess« 
persiiasum  %e^  li^tbere  votebani  tidieH.  Sic  ti  Jfipi* 
ter  d«Br0nderfediciiur«tiaai^do  plnit.  Virf.  ii  Ocorf . 

m. 

Tum  i)aier  dmnlpoiens  foecwndis  inibHbus  acther 
Gon]uiiis  id  gfenilltnn  late  de^cendfU 

et  fortc  li:rc  mylbologia  repra^seniaiur  \n  niimmo 
Anloniiii  Pii  npnd  Se^tiiniim ,  p.  197^  in  ^iio  Jnpiier 
hi  aere  siisptMisus,  eiaintnm  lencns  fulnicn  nna  mnnu, 
illcra  ex  cornucopia!  effuiulit  vel  rorein,  vel  pluViam. 

GAf  UT  lU. 

Donte  mphs  nxthut.  iMteTpres  Tnlgmnft  Esoiae, 
tiv,  26  :  Ht  htvc  -esl  mnnui  exfinta  super  \thher$ai 
gentes ;  Laciatif .  cnp.  seq. :  impM  inmmM  vn  ITewn  tn- 
\enttmt;  irihiiiine  atiifd  ilhi*  loqnendi  r^nHHKM  sigtit- 
ficnnl ,  quaiii  aliqueni  oppiignare.  Aiio  sensu  in  IrrS. 
:ipud  Grhi.  i.  ucccxxx.  Pfocop.  dicliHc  inmi»i  \mare 
eontrtiDhtm,  qni  innocentem  tRi/it/tl,  addiio  dA6- 
Tum  ele^^atarnrti  mannm  ectypo ;  iwim  illa  se  hmiK 
ceniehi  lestaiar  ohiisse ,  dcHinque  nt  crAddtem  tic- 
cusai ,  qnod  lam  ciio  huntints  sit  erepia  rd>!is. 

Interfectus  domi.  Etirnn  mmoria,  Pamm  aheu , 
qitin  disiingaam  :  Interfedus,  bomi  ttiam  ,  id  e^St , 
itom.T^  cx  Senaius  decrelo  ,  oil  (^-.itef  et  set)q.  el 
Suetonto.  De  more  aatenl^  dimmandi  memoriam  ali^ 
cnjus  Hde  Lips.  ad  tt  Anh.  Taciti ;  et  Rad.  Forner. 
It,  c.  17  «t  18  Rer.  Qnotidiannmm.  Eoqtte  perlihet 
Immmos  lalinm  impp.  etiam  abolitos  t^t  fiisos  l^iisse, 
ifti  facthm,  Diotie  teste,  mbi^tno  O^hgnla;  vd  nihrl 
"eos  viilhisse,  qiiemadmodnm  ddcet  Arrianns  tfe  Ne* 
tone  agems  it,  5, in  Gpiciettim.  At  qntinto  me!ftis 
tjum  hbni^  principibns  liabere  iya^ijv  fMfirjv  ,  q'iam 
1^s  iribifft  ThcmlstiUs  Orat.  nmia  1  ^inoil  si  disttttclto 
ha^c  admiitenda  iion  Mi ,  per  to  dmti  proctildtlbtt) 
InteltexH  Lactantitts ,  Domhianmn  in  pal.ttio  sno  (KS 
cisuni,  idqiie  a  suis,  fni^se;  uti  paret  ex  Snei»  C. 
i7,  ei  hoc  mihi  nunc  pr:i*ferenduin  esse  videlur. 

In  ttatum  )prhrinnm.  ,Lactiniiufti  %entire  hoc  sub 
Nerva  factiun  esse ,  noii  .lutem  vivente  adhuc  Domi- 
tiano ,  saiis  puto  patere  ex  verbis ,  qux  pi  sccedunt, 
retcism  igitur  actistyraHm;  quod  ceite  non  nisi  post 
mortem  Domiiitni  eventre  potnit.  Non  tamcn  tlle  diil 
Ecclesiam  perseetitns^st;  i^ninet  meliori  nicmi  red- 
diius,  a  perseqttiBiidis  Chrisiianls  dcHtitii ,  el  exules 
revocavil,  Uli  hand  ob^cure  cx  Teiltrllrjin^»  paiei : 
Tentuverat  et  Domitianus,  portto  yeronh  de  crudeVtta- 
te;  sedquia  ethomo,  faeile  OBptum  repressit,  restitutis 
etiam,  quos  reUgaverai;  qualia  etiam  iradil  llegesip- 
pu8  «pad  £«sel>.  ni,  iO  «isioriae  Ecde». 

CAPVT  IV. 

^  Exeerabile  ammal  Decm.  &i  Marf yrolefiis  babenda 
ftdes,  proximi  lamen  ejiis  Chrisiiani  fuenmt,  iit  Tro* 
fonia  ve4  Tryf»/iom'a,  vel  Tryph(ena,  filii  ipj»iusC:p.Hari8 
uxiHT,  cujus  cdebralur  memoria  in  Martyr.  German. 
finper  ediioa.d.  xv  kal.  nov.  iisdemque  sacris  imbuia 
fiiit  fiiia  r^saris  cjusdem  6't/n//a,  testc  Adoue  in 
Mariyr.  p.  459, 474  et  178.  Sed  eum  diligenti  caulela 
€i«6raod4  iibri  legendi  suiit. 

fxtlkrf  4nim  post  eum  execrabile  animal  Decius. 
Nttllus  lcre  l<»ciis  «q»e  notabilis  in  hoc  toio  libello 
eftl;  nam  inde  discimus,  Ckrisiiaiios  temporibns  Ner- 
vs,  Tmjani,  AuioAiiiorum,  etc.,  prqniulgaiis  eipro- 
fKMitis  iinpi|).  odictis,  atqtie  adeo  ipsorum  jussu  pcr- 
aecuHOnem  passoa  non  CBse  ;  unde  et  cap.  prcced. 
Lacianihis  «os  nominat  bwosprincipes;  quod  certe 
iiott  feeisaet,  ai  res  ehrisHana  tantnm  ab  iis  damuum 
ftccepisset,  quantum  martyrolii|;ia  pr«  se  feruiit.  Et 
observatione  imprimis  etiam  ^igunm  esl,  Prudent. 
Jib.  II  conlra  Simm.  v.  669,  Neroniaii.ii  perseculioui 
«ubjuDgere  Decianam,  omissis  iiou  modo  (Hsrtccuiioni- 


A  btis,  ipiaB  Anloninla  aKlBiiiie  bonia  pHnelpibnt  tri* 
b«uniur,  vemm  etiam  illi»  qiift  Oomitiaaus  in  pi«t 
gr.isiuitus. 

IlUns  iDslinctu  pftmus  Nero,  ikiatre  perempta, 
Sangutneni  aposiollcaftiblbltac  the  strage  piornro 
PoHoit,  et  propHom  f^mis  mihi  saevus  inussiu 
Post  hunc  «t  DciilMl«ftnlli  biochatas  apertii 
iaslinan  pavHTiAiiett  mbx  :  et  alUs  arsH 
Multoruui  sioHUsv 

Catisas  proctildubio  suas  hhbull  Prudentius  cttr  Do- 
mitiaai  soevitiain  silentio  involvcreqtiam  enarr^rc, 
inalncrit.  Scilicet  persectiiio  ilh  hon  diu  dnmvii,  et 
consiiitim  itle  uiutavll  ih  meliris.  Anno  enim  impciii 
qnartodeciiiioincoepit  sa^vire  in  Christiatios ;  Cmnqnb 
aiino  quintodeclmo  occisus  sit.  permuliosutfqiie  .iii- 
nos  id  facerenon  potuitiid  quod  clariiis  patebUiiidc, 
quoil,  lesie  Tertulliano,  faciie  eceptum  repressit,  resii- 
tutis  etiam ,  quos  relegnteral»  Nec  omiit^ndnm,  eum- 
dcni  Tertullianiim  uti  verbo  tentare :  Tentaverai  bo* 
B  mitianus;  et  Lactantiam  cap.  pricced.  f>cribere,  Do- 
mitianuni  subjeeemum  eervieibus  incubasse  quam  diu' 
tissime,  et  tutum  regnasse  donee  impias  manus  adver' 
sus  Dominum  /endenef;ot  traditum  csse  in  manos  ioi- 
micorum  suorum ,  cum  ad  jttSlHm  populiim  prrse- 
quendnm  iiicitaitts  eai%  Nam  iiae  lo^eiidi  formae  sa- 
iis  indicani  superqne  Domitianum  ultiuio  imperio 
suo  persccntionem  movisse  :  quin  et  vox  tentare^ 
eam  enioilire  qModamniodo,  et  incoeptam  esae  signi- 
ficare  videtur.  Frxlerea  ^rudeniius  decruciaiiliuset 
c«£dibits^  quibus  in  Cliristianos  sxvicriinl  Nero  ct 
Decius,  ioquilur.  At  Domitianus  eos  tantutn  hcci  de- 
dil,  qui  se  oriundos  juda  et  cognatos  Christi  cssc  di- 
cebant ;  reliquos  anlem  relegavit,  uli  hatid  obscnre 
ex  Euseb.  III,  ^,  patei :  hinc  eti^mt  ii  Tcrinlli.hno  di- 
citur  restituisse  eos^  quos  reiegaverat ;  et  Ner\a  rcdii-e 
in  patriam  eos  permisit,  qiii  adcxojc  crani  c^c).Y2>afxsvo(, 
vel  cxpulsi. Heiir.  Dodwellus,  Disscrt.  xi,  in  Cypiia- 
niim  multus  est  in  adbtruenda  martyrnm  paniil.ite; 
p  rejicitque,  Laciantium  secutus,  persecutiones,  qno: 
^  Adriano  et  Anloninis  iribuuntur.  Ejus  seutetitiaiii  re* 
fellere  ctmaiur.  Jo.  .Mabillonius  in  Iline^e  Italico,  opc 
Prudenlii  llymn.  xi  TripcSTc^.,  ubi  tiiMiimeros  cineres 
marlyrum  celebrat ;  el  duurniii  inscriplionum,  quarum 

£^^1^  Aiexandrum  queimlain  sub  Anionino,  altera 
[arcum  adolescentem,  ducein  mililia:  .^iib  lUdri.ino, 
mariyrio  afiecios  esse  tcsiantur.  Vcrum  licei  grniHn.ic 
h;c  iiiscriptioiies  fi»reiit  (id  (piod  aliis  forte  seciis  vide- 
bitur)  non  taroen  biiii  mariyres  iiuincruin  cotum 
valde  augcre  poterunl ;  nec  indicio  erunt,  It.idri  tiium 
et  AntoniiiumtoiChristianos  Uoinae  ncci  dedlssv,  qoot 
in  Marlyrologiis  memoranlur.  Deiiide  non  disptitaiur^ 

.  num  aliqui  Chrisliani  snb  iis  paissi  Rom;r,  vel  in  pro- 
Viiiciis  sint  (potuerunt  enim  id  facere  pneJecU,  v^l 
prae^ides  immiiior«*s,  et  snperstitioni  gentili  ui:>grs 
devoii},sed  uum  talia  jussenut  boni  ilfi  principcs;  Td 
qiiod  c^rte  ego  difricuUer  credere  p(»&suni.  Deiiic|iie 
Prudeiitius  post  giavissimas  Dioclcliani  aliortinique 
peraccutiones  scripsit,  per  (|UOS  cerie  Roma;  plnrcs 

g  mariyrio  aGTecti  sunt;  etdonaudum  aliqiiid  poctis,  ubi 
rem  cx;iger.ire  coiiantnr. 

Nam  proftctus  adversus  Carpos.  Cum  his  bcllAvlt 
Pbilippus,  qui  ante  Deciuin  iniperavit,  et«  si  nuiniKis 
Odes,  eosilem  vicil;  aereus  enim  ipsiiis  vuliu,  tesie  il- 
lusiri  Spanbcmio,  signatns  inscribitur  Victorlc  Caa- 
piCiB.  Scd  vel  non  liene  domili  fiieruni,  vel  rel)ci]a- 
runi,  qiiia  Decius  conira  eos  profectus  est;  iiit|iie  c;iiis 
nummoapiid  Trisi.t.ii«  p.  578,  Ifgitnr  ViCTORiACAft- 
piCA  VoTis  X.  Et  ex  uuncnpalis  votis  fieceiiii:ilibus 
paiet  Iiaud  ohscure,  primo  iiiipcrii  sui  anno  prospere 
Deciura  adversus  Carpos  pugnasse:  videturque  per 
totum  biennium  cuin  Garpls,  aliisque  l>arb.iris,  befU 
gessisse.  JLi  quidem  Zo^tunus  i,  i,  testalur,  cutn  i.n- 
perio  admotura  liosies  coegisse  recederc  ad  ripani 
Tanais,  eosque  ex  Maesia  et  Dacia^  quas  occut»ave- 
raiil,  expnlissc ;  unde  ia  ^us  nummis  cerniittr  pro» 
cul  dublo  DachGapta,  et  Da^ia  Feux.  Neeue  laaieo 
iia  Garpi  quieveruut ;  nam  ab  iis  caesus  luit,  lesie 


*77 


NOT/E  IN  LACTANTIUM. 


478 


LiclanUo.  el  lonmo,  qui  longiori  narraiioiie  iiiiiur.  A  »tiper  corpus  armis.ad  terram  defluxU:  unde  el  Virgi- 
Aurdianu»  ali  iisdem  dcvicUs  Carpum  dicitis  esi,      ihis  per  xhdeMre  mftJoreWi  agillf«f«i  t^ossii  Y,d«il 


narmnte  Vopisco.  Hinc  Dioclelianus  pnslea  aiiliqtiis 
exeitoi  eoi  iedibus  translulU  in  Pamiortmm,  tesio  Ain. 
Marc.  XXVIII.  i;  Hieron.  iii  Cliron.  p.  178;  Enlro- 
pio  i\,  15;  Aur.  Vlclorc  59,  aliisque.  El  a1)  iis  pro- 
ciildiibio  Carporwn  vicus  in  MoBsia  noinen  accepit, 
cujus  meminil  Aiomianiis  xxvii,  5,  nbi  Valezins  nni;i], 
Carpos  a  Galerio  vicios  fiiis.se,  el  dediiione  racla, 
omiies  in  Rotnttnnm  sc^^im  iranslalos  esse  Tusco  et 
AntiulliMO  coss.  Atqiic  a  deviclis  Carpis  Galerius  $is 
lUpicw^  «iyioTo^  dictusesl  apud  Eiiseb.  viii,  17,  His- 
lor.  KcclTfel  h:ic  occasionc  eruditis  inusiraiidas  pro- 
poiio  urbes  Carpiai^  qu*s  memorat  Menander  Rlietor, 
lib.  i  cap.   15  de  Gen.  Deinon^tralivo  :  Tov  Ss  arjtxy 

7Um,  ^  JCBtTK  T«f    TTO^lff    TOtff    XaT«    TOV  TTOTa/AOV  vTreo 

*PtofMtt«v  xKto«i^««rac  ras  yje>ovfx£v«c  Kaprta;,  wj  fz^ 
5ttce«ivow  oi  ^p^oLooi  3t«zou/)78t\.  NevesaarH  au- 
tem  .    Ht   fiuoi   atliuei   ad  urbe$  juxta  fliunen   con- 


Camillae  tribiiere ,  qimm  lurmas  ipsms  ,  qnam  camt 
defluxisse.  AIH,  et  qtiidem  bonontiores ,  nbbonimi- 
bus  iii  eqnos  Subleva1)antiir ;  Liv.  vi,  24  :  Cum  Cn- 
miUut  subjeclus  a  circftmttantibus  in  eqnum  ,  tt  rtff^tiiH 
snbsidiit  oppotitis :  Hmc  est ,  f w^nti ,  mlites ,  pugnn , 
(fUam  popdscilit.  H;ibeb;inlqtte  irra/^w,  -i  stemeiidis, 
vel  in^ternenrfiseqtfis  kai  dicios,  qui  dloinhiOR  in  eos 
fexabant.  Spart.  Caracal.  nr:  Deniiiue  ctsm  eum  stra- 
tor  ejas  levaret,  pugione  tatns  ejms  eonfodU ;  Amintan. 
Warc  !.  I.  xxxvm  iCum  enmelatasnon  tuseiparet  equta^ 
anteriores  pedes  prcster  morem  erigens  in  tvblime^  rfipx- 
tram  stratoris  mHitis  jnssil  abscindi,  Ubi  observa , 
fnililcs  td  miiiisterinm  exbibuisse  imperaioribiis ,  4o- 
qiiiiureniin  de  Valentitiiano.  lu  xXii,l;  de  Jniiauo  : 
Lapso  milite, qui  se insessurum  eqno  d^ira  %rmnnerexit. 
In  Ins.  apud  Grut.  7,  c.  1.  occufrU  Matermus.  Peu- 

LETUS.  Mm..  LeC.   VII*  P«.    P.    F.  StHATOR.     a   io    2. 

cccLXXxix  Sitius.  II0SPE6.  Hastatus.  Lp:G.  x.  Gemi- 


iitasa  Roiiinms.  qucB  Carphe  dicuntur.  ne  tmjicientes  ^  ccclxxxix   &iliijs.  iWSPEfi.  iiastatiih.  i>^.  ;^.  u^-i 
barbari  infeslurenU  iiii  verlil  Gra^ca  Natalis  C<iiiies.  »  nae.  bTRATOR.  Ljus.  velpiaisidis  T.  Cl.  Cai  didi  Ncv 


barbari  infesUirent^  nii 
Ewmineni  autem  ^ilii,  qu^  h;e  utbes  fiieriiil,  nmiKnie 
ille  Carpias^  vei  Curpic(B  dicta;  siiil,  qnas  Roinanl 
conlra  Cjrporum  exitursiones  in  ripa  Daniibii  ex-^ 
HruxerHiii;  qiiod  iii  verum»  necessc  esi,  iniilinm  sibi 
ali  his  barbaris  iniiio  ^netuisse  Ronianos.  Piolem;eus 
oppidoin  Kapne»  Danubio  im{ionil. 

Ne  sepnUnra  quidem.  Et  hoc  inler  poenas  Decio  in- 
flictasrereriLacianiiu».  Geutiles  maxiine  cadavernin, 
vel  reliqtiiarHA)  sopnUuram  exoptasse  conslat,quia 
persuasuiH  habebaiit,  insepultorum  animasnon  qnics- 
ccrc.  nec  a  siiperis,  vel  inferisdiis  reripi.  Cbrisiiani 
elism  qu.inqaara  Augtislinus  dictt  nibil  inlcresse, 
hnmiqMi»,  an  ahbi  puire^cnt,  sejniUnnv.  adinodinn 
gitid.oM  fueiimt,  Ulamquc  gcotries  jiidicess:ipc  m:»r- 
tyribtis  inviderfint ,  uli  ex  eoruin  hislorits  paiel  salis 
iuperque ;  atleo  «t  mirnm  ntm  sic  Lactantium  hoc 
notare,  pnBcipue  in  im4>eraiore ,  cui  mausoleum  c.t- 
teroquin  erectum  fuisset  forte. 

CAPUT  V. 

Ittnd  verum  tsse  dieebat.  Verba  h^c  optime  sese 
liabeni,  nec  iftiieqtiam,  «i  pntaiiat  vir  erudHos  .  snb- 
audilnr.  Rnmaiii  scilicet  in  parietHnis,  aort  tabuiis 
pingcre  80lel)anl  im^erartoirs  calcantes  hoslium  et  re- 
gnro  deviclonmi  c«»rvices  et  torga.  NiifnnM  certe  fn«- 
ris  ilKus  iiidobiuiif  lestes  s«mt;  el  imitp.  ita  ptctos 
ftiisse,  docel  looosel^fmGregoriiNwianEeiti  Invco- 
tiyal  in  JiiUaiittm.  DiCrt  igfUor  Persarum  rex  flctilias 
%t  imaginatias  esse  ffctofas  Rornationim ,  in  quiinis 
BDpi-ralor  cakalWl  regum ,  e*  forte  i^sius  Saporis 
ccrTices  :  verum  illnd  venim  esse,  qnod  iUe  calcai-oi 
Valcriani  lcrp.  Ut  autera  ctare  hic  locus  poBsil  per- 
tipi ,  fvdtandom  esi ,  ▼otenini  sellas  caniisse  stape- 
dihus,  vei  insirumentis.  quibus  hodiein  aBcendendts 
equis  ulimur»  etquibusequiiesaliquo  modo  insistunt. 
Inde  vel  saltai  eijubs  ascendebanl,  vel  afiorum  opcra 
hi  cos  levabaniur,  el  subjidebanlur.  Virgil.  xii  iEn., 
287: 

lufnenant  alil  currts,  aut  corpora  saUu 
Sufajichint  in  eq^os,  et  sUictis  ensibus  adsunt. 

Ei  Vegetii  etiam  ietate ,  quemadmodum  paiet  ex 
1. 1,  c.  18  :  Tyrones  condiscebant  non  sotum  a  dextris, 
sed  etiam  a  sinisiris  partibus  et  insilire ,  et  desiUre : 
quo  ceDie  nihil  periinent  desultores  Livii  aliorumque, 
Jiec  pores  eani  Festi,  quos  advocat  Siewecbius.  Hiiit 
qui  de  equis  descendedanl ,  dicebaniur  equis  detabi, 
desilire,  deftuere,  uii  ex  Juslin.  L  i  c.  10.  Virgil.  xi 
&n.  v8.  ^l,  el  Furio  apud  Macrpb.  vi  Sat.  14,  pa- 
tet.  Et  Graeci  eodem  sensu  oTroTnoiSav  dixerunl,  id  est, 
desHire,  uti  ex  Themistii.Orai.  6  '^iatoJ.  ^Et  qiiidem 
desilire^  ni  puto,  esl  uno  aallu  sese  equo  liberare; 
definere  autem ,  leirte  et  trans  corpus ,  iit  sic  loquar, 
equi  descendere  :  uiide  Furius  ita  locutus  est  de  vul- 
Benito ;  idemque  facit  Liv.  lib.  ii  :  Nec  quicquam  eijui' 
tis  vnUiere  reiardato,  moribundus  Homanus,  labentibus 


cio,  AW  eodeni  feeirtw  hicc  \^x  ecc«rrat  fn  ins.  n^ 
Sptnium,  pag.  255  Miscell. 

DlOllEDES  AP 

Strator  / 

Faustae.  Uediae. 

Nam  vir  erndilns  expHcat  stratorem  AppitB ,  qni  viani 
sieriicbal  eam ,  pav'iineiitutn«|iic  ,  ubi  deftj-eret ,  rcs- 
iituebat.  Quod  si  Faustam  Hcdiam  h\  cquimi  liic  t)io- 
demes  levavit,  illnstre  dociiincniuUi  habcrefnns,  biu- 
lieres  eiiam  siio?  Stralorfes  liabutsse  :  sed  ,  Vii  verum 
fatear ,  Appice  via;  gtrator  magis  plnc^i ,  qfrt  tixoH^ 
foi  te  sunc  momoriam  coiiservnvit ;  rt  it«  strata  Vlrgll, 
et  straturam  viarvm  dixit  Snciomiis.  Gnvcis  ^ioinp 
qni  eqnum  ascondcniibus  idctn  onicium  pWrsi.nl)at, 
diciltir  icva^okgvi;  isqtteSoidae  cxpYmUur  6  iTrtTo»  Itt- 
irov  ovaywv;  id(|tie  etcmplo  cx  nesdo  quo  aiictorb 
Suinpio  ftrinal  idem  :    o  ^i  fiacrtlBvc  t6v  ANABOAEA 

€  itpo^Mkicafivitogn  xatTaprlwc  «va^of  M  ^ov  tTtTrov, 
^Ttice  TTtstv:  Hex  Slratorhn  vocans^  cderiier  conscenso 
equo,  potum  peftif.  Ne<(tie  alitet  bienl>iSesiP.uiarcbu8 
lii  Crasso :  Simut  Crasso  admolus  e^t  equus  atiratis 
[rcenis-mlol  «va6o>«tc  auTov  a/>d^/x£vot  TrajogSt^acav; 
el  stratores  eum  snblevantet  imposnerunt :  unde  siiniil 
j)atei,  plurcs  simtil  id  officiuin  uni  oidemqtic  liontini 
jpra^slitisse  noimunqtiam.  Pers^  qunque  slapedas 
ignorasse,  el  siratoros  servos  Iiabiiisse,  patet  ex 
flistoria  Tiribazi  anud  Xeiiopb.  lib.  iv,  nec  non  ex 
ejiisdeni  nipparcbico  pag.  USb,  undfe  videor  colligerc, 
sirat«ircs  Graxis  illo  tempore  adbuc  iiic«igiiil'>s,  ot 
niorem  a  Persis  deducluin  fbisse;  naifi  «crhiil,  ju- 
niores  equites  addiscere  debere  4n ,  eqiios  irtsilhe : 
xtaie  autem  prove«'tioribiis  tiaud  pariim  proruiunim 
Tov  TTtpmyLov  zpono-j  ava^dt^eo^at  Ott'  oX^yfXcov.  S<yr  ibaS- 
que  iis  u>os  non  fuissc,  ex  llippocraie  docuit  Magius 
in  Miscellaneis.  Sapor  igiiur  ut  equum  consceiideie 
j)ossel,  strnloribus  usus  non  est,   sed  Valeriano,  qiii 

-V  eiiain   ipsi  slratori^  Vicem    non   pn^slabiit,  verum 

^  siapiOD:  qiiia  dorsoeius  imponebaij)edes,  uU  oplime 
ohserval  ifiusiris  Safmasius^dtrisior.  Aitgnslam.  Ct 
hoc  noi:irc  oblilus  iion  cst  aticlor  Passionis,S.'Poi)iji 
iipud  Baliiziiim  :  Valeriunus  scilicel  hnp.  in  cnp^ni- 
tatem  ductus  a  Sapore  tege  Persamtit^  non  gtudio, 
sed  ludihrio  omnibus  diebus  vitce  suo!  merita  pro  fuctis 
percepit^  ita  ul  quotiescumque  tex  Sapor  equum  conscen- 
dere  vettet,  non  manibus  (ecce  munus  stiaioris)  ejus, 
sedincurvato  dorso^  et  in  cervice  ^us  (qui  sc.  siapcdie 
loto  erat)  pede  posito^  equo  membra  tocaret ;  simiiia- 
que  iradil  llugo  Florensis  in  CTironipo  :  Ad  extremum 
nutem  ipse  Vmerianus  Dei  prwsiflio  destituius ,  a  rege 
\Periarum  Sapore  captus,  'igiiomtniosa  apud  cum  st  r- 
vilute  consSnuU,  et  donec  l?lxi/,    hunc  tnfamis  officn 

'  poenam  simper  tulit,  ut  acclinis  humi  reaem  ascensurtiui^ 
nofl  manu,  sed  dorso  attoUeret.  Cuni  igitur  stapcdmii 
usus  anliquis  fucrit  igiioius,  cerie  Alexandri  M;igni 
nummus,   quem  eilbei    Lauienbcrgius  in  Grdecia 


479 


GISBERTi  GUPERI 


m 


Anliqua,  vel  supposiiitias,  vel  male  depictus  est, 
qiiia  ille  pedes  insirumeinis  istis  liabel  imposilos; 
et  siiiiilis  plane  nummiis  cerniiiir  apud  Lazium 
lib.  I  Gr.m» :  sed  siapedes  ex  lateribns  equi  non 
dependeiit. 

Et  recte  quoqiie  propieren  Sponiiis  t.  ii,  p.  586, 
rejicii  sellnm,  vel  ephippium,  qiiod  Julio  C;esnri 
atiribuimt  Helvetii.  In  oriffinem  tamen  horuminsini- 
meiiiorum  inquirendum  4  st ;  et  Carolns  qiiidem  Pa- 
giiis  pag.  553  ea  valde  recentia  facil.  Scaliger  quo- 
qiie  novitiam  reni  esse  tradit;  et  enm  ob  cniisam 
niixiroum  Constautini  imperaloris  iiummum  argeu- 
toiim  recenlem  esso  judicat.  Alii  coitlra,  iiiter<|iie 
cos  M  >gius,  anliquum,  licct  non  antiquissimuiu  ino- 
rcm  esse  contendiini,  adducuiitque  Inscriptionem 
veierem,  cujus  hic  finis  est : 

CASD.  DESILIRNS. 
PES.   HABSIT.   STAPIAE.   TRACTflS  INTERII. 
IN.  EEIf.   TUAM.   MATORE.   PROPERA.  VALE. 

Sed  primo  niliil  de  aelaie  litijus  moniimeiiti  consial ; 
dcinde  varii  suiil,qu£  illiid  vel  uliiini  %vi,  vel  sup* 
posititiuin  esse  stiadent :  unde  etiam  ianus  Grutcriis 
illud  spuriis  inHcripiionibus  inscruit.  N^ari  tnmcn 
noii  potest,  quin  iiistrumenti  bujus  menlio  sit  apiid 
Eiisthatiuui,  qiii  floruil  Manuelis  Comneni  tempo« 
ribtis.  circa  annuiii  Chrisii  mcl,  iiem  ^nh  Alexio 
Coinneno^  et  Andronico,  nd  Odyss. ;  *Ava€de>\f tv  xol  to 
t^  iTrxrov  oTayccv,  tftmtov  iroutv.  oOiv  xat  «vaSoXiuf  oii 
/iovov  t6  atSij^tov  &>  roxts  iro^as  tvTiOevTiff  t^ytTTTroi 
ytvovTai  Ttvic,  a>Xa  xai  avdp6>7roc  of  dg  toiowtov  t/jyov 
xaOvTToupyit ;  id  esl,  'AvaeoXXtiv  ttgmficttl  in  equum 
imrtf  et  equo  ul  imideat  equet  facere :  inde  ova- 
60X1UC  non  modo  ferrum  nolal^  cui  pede$  inferenlei 
eqnos  nonnulU  ascendunt,  sed  etiam  hominem^  qui 
eidem  rei  insenii.  Anie  Eustntbium  Siiidas,  qiii  vixll 
temporiiiiis  Alexii(>)mneni  prioriscircaannuniCliris* 
ti  1080  idein  insiriimentuin  meinornt  :A vaSoXiuc  xai  ^ 
Trapa  *P&>fAaiotc  Xiyof«v«  oxoXa.  Idque  addiirto'  toslimo- 
nio  ex  auctoreanonyniolirmareconnlur  :6di  MaTcriac 
ynpKaag^  lirnw  X<^pk  eiya^okitac  itrtSatviv.  Snlmasius 
in  EpiNt.  de  Cnice,  et  Reinesius  III  Var.  2  recle  res- 
cribuni  Maoraavi^raraf ;  illeque  por  avaSoXia  non  scd- 
lam,  veruin  stratorem  iiitelligii,  qiii  d«tmino  equiim  as- 
cendenti  manum  commodnbnt.  Polybii  fortassi»  hoc 
fragmentum  esse,  pulnt  vir  illustris ;  ex  eo.iiie  pwv 
hnnc  desump>isse  Suidain,  exisiimm  Reiiiesiiis  :  sed 
recie  Lipsius  noua,  ejus  auctorem  esse  Appinniim , 
quippe  qiii  lib.  de  bellis  Piinicis  p.  107  ed.iiliim»,  ita 
de  Masiiiissn  loqiiiiur  :  Corpore  auoqne  magno  et  ro^ 
busio  ifyHpuc  iroXu  fiiii ;  uiq^e  ad  mortem  prMis  iii- 
terfuit^  tTrTTow  di  ^tapic  ova&oXiwf  iTriSatvt,  et  eqnum 
sme  stratoreippssimt*  reddituritne  epMppiis)  ascendit, 
Adeo  ul  Suidap.  quidem  aetatescahe  fuerint  nonnullis 
in  Unu  :  sed  illaB  in  verbis  Inudntis  ne  lu.iqunin  qu»- 
rend.-e  suni.  cum  anli(|iiiorilMis  tomporibus  plniie  fue- 
rintincogiiit».  Leo  imp.cognomeiilo  phiiosopbus,  qui 
imperium  adiii  niortuo  paire  Basilio  Macedone,  aiino 
886,  lib.  I  Tact.  c.  6,  hi-c  insiniinenla etinm  inemo- 
rat  :  dg  Ji  rig  (riykag  5uo  <ntakag  frthpag,  ad  sellas 
duns  rerreas  scalas  ;  nno  ante  eiiin  Mauritiu'',  qiiem 
^"^'»8«  voluut  aniio  49i  iisdem  verbi»  uiitur  iib.  icap. 
2  Tacticoriim.  Qiiin  et  D.  Hieronymi  aeiate,  qui  flo- 
ruit  aiino  408  videutur  h;c  scal.-e  in  usu  fuisse ;  iia 
enim  iii  Epistolis,  leste  Magio  loquitur  ;  Si  memoria 
non  tabat,  u  eum  qunsdam  accepit  litleras  jumenlum 
conscemurum,  jnm  pedem  habuisse  in  bistapia  ;  iuio 
Vo^siiis  ide  Vit.  serm.  7,  Ireliis  iiiscriptione  aniiqiia 
antea  me  laiidata,  forlas^e  paulo  antiquiorem  earuin 
usum  fuisse  censet :  sed  leve  hoc  argumeiitum  csse, 
ex  118,  qiiae  monui,  constat.  Atque  ex  his  consiabii  uU- 
que  Hugonem,  1  de  Mil.  Equestric.  5,  roale  exisiimare 
nullam  hiijus  instruinenti  mentioiiem  extare,  qiiam 
apiid  Eiistathium  lloineri  iulerpreiein.Notandum  au- 
tem  diligenter  Eiist.ithium  dicere,  ^UMrfam  id  ferrum 
usurpnsse;  et  illiisirem  Salmasium  exisiimare  Leonii 
impcraiow  (empore  6()ultes  istis  sc^  ferrels  noa 


A  hnboisse  impositos  pedes,  dum  equitarenl :  sed  eat 
tantum  usum  prapstitisse  ad  scandendum  in  eqiium.pocl 
subdiiclns,  et  sub  selinm  fuisse  recondiias  ;  qiiod  si 
verum,  Jam  Leonis  a^taie  absqiie  ilHs  scalis  equita- 
bant,  et  incoguiius  adhiic  siapeidanim  nostrarum  usus 
qiins  tamen  flieronymi  bistapia^  ipsiusquel^onisifita 
ferrecB  scalcs  fnain  uua  suffecisset  ascendenti)  viden- 
tur  agnoscere.  Nam  6t  in  bistapia  proculdubio  niime- 
rum  diialem  denoiai,  non  secus  ac  in  aliis  composi* 
tionibiis  :  sic  apiid  Prudent.  Hym.  ii  bifeslus  dies  est 
sacer  diiobiis  apostolis  Patilo  et  Petro  :  bipaOum  apud 
Yarr.  i,  i4  de  R.  R.  6ictnmm.  ubi  duo  canunt;  bilaruSf 
biblex;  et  biseUiumj  quod  illustravit  Ghimenlelius , 
quodque  eliam  occiirrit  in  colloquio  scoiastico  cum 
Glossis  edilo  k  Vulcnnio  :  Aoti  &»dt  G^vouc»  difoov;, 
doOpov,  ^tidpov.  Daie  huic  sedes^  seilas,  scamnum^  dM«/- 
tiuin;  et  iii  notisTyronis  p.i64  :  SeUa^sellarius^  geUi» 
stemium,  biseUium^  subseUium^  bidinium^  tridinhsm  ; 
ubi  lege  biclinium^  tricUnium.  Quidquid  sii,  oeru  hu- 

H  jus  moris  origo  difliculter  poiest  ex  tenebris  in  lucem 

^  protrahi.  Cnsaubonus  in  Ath.  vi,  16,  anliquissimos 
nabinorum  stop(*i/um  mentionem  facerese  scribit  alibi 
docere ;  et  si  nummiis  k  Tristano  ?ulgatus  genuinus, 
adscribendusque  estChosroiPersar.regi,  aJustinian% 
quiille  fiiii:equalis,  lemporc,  etaPersis  fortnsse  nios 
hic  rcprMcndus  est.  Nam  insidet  equo  Chosroes  iii« 
star  S  dis  (  ciijus  se  ei  Lun;c  fratres  dicehnnt  Per8a« 
rum  reges)  radiis  oriiatus,  pedesque  ejus  stapedilius^ 
quemadmodum  ex  eclypo  patet,  insistunt.Gum  nnteia 
oiniies  homines  stratores  non  habebant,  C.  Grac- 
chiis,  libern  Uopub.  ut  consuleret  plebis  commodis, 
coiiciliaretqiic  Itnlorum  sibi  animos,  viasstravit  mnltas, 
coliimnas  lapidcas  ad  iudicandn  millinria  staiuii  : 
"AXXouc  ^i  XtOovf  iXarrov  aTriyovrac  oXXiiXwv  ixaTcpo«6iy 
rng  o5oO  dtidv2«iv,  oif  ttn  pMUt^  xoU  ttrirowff  ixotwtv 
iirt^aivitv  in  axnHsv  ava6oXi6>v  /iq  $io/xivocc«  ^Uos  iapi^ 
des  paulum  a  se  invicem  divisos  ab  utroque  vice  latere 
conslituit,  ut  qui  equos  haberent^  facile  eos  ascenderg 
possent  absque  opera  stratorum^  teste  Plut.  in   ejus 

C  Vitn  ;  et  qiiia  lunc  temporis  scal.cnou  fuerini  in  usu, 
certe  nulla  causa  est  cur  Lipsius  (luctuet,  et  ad  iu- 
striimentum  scansile  vcrbn  illa  trabi  posse  existiinet. 
Idem  auteiii  qiiod  Graccbus  fecit,  diu  ante  etiain  ine- 
mornt  nlicuhl  Xeiiophon. 

imposilo  pede  super  dorsum  ejus.  Yariant  ^iicto- 
res  illius  et  posteriorum  temporum  in  descrihi^nda 
calamiintt*,  qii»  Ynlerianum  exercuit,  uii  videre  licet 
atiud  Bnrthium  ad  Glniidiinum  et  ad  Siatiuiii,  I.  u 
Theb.,  V.  7i3,  sed  ipsi  Snporem  cervicem  cnlcasse 
praeter  VictorisEpitouieu.  Passionem  S.  Saviui,  lesiis 
oinni  exceptioiie  major  est  Lactantius  nosier.  Vir 
eruditus  lam  ex  Vetcri  Testainentu,  quaiu  profanis 
auctoribus ,  illustrat,  morem  calc:indi  devicicirum 
cervices ;  aque  ex  Guryppo  imperatores  romauos  ita 
picios  fuisse  docet : 

Insum  aulem  in  media  victorera  pioxerat  aula 
£ffer«  Vandaligi  calcaotem  coUa  tyraoni. 

|.  Inde  conalur  evincere,  liaBC  verba  :  Nam  quawdim 
^  vixit  rex  ejusdem  provincice ,  ineurvato  eo,  pedem  cer* 
vicibus  imponens  solilus  erat  eauum  conscendere,  as- 
siita  Euiropio  aliunde  esse,  quia  in  meli(»ribus  codi- 
cibus  non  inveuiuiitur,  at(|ue  ctiam  a  Gra^  intcr- 
prete  omissa  sunt ;  et  postquam  attulisset  vnrias  de 
Valeriaiii  calamitate  senteniias,  etiam  Eusebiiiiu  ai4 
partes  vocai,  aique  ex  ejuslib.  vii,  c.  8,  Hi^t.  eccles. 
vel  potius  ex  Dionysio,  quem  iile  sequilur,  duceC 
Yalerinuum  ita  in  imperio  consenuisse,  ut  ipse  9kU 
fectus  aetate  tradiderit  id  regimdum  filiis ;  ndditque 
Eusebium  rem  Roinauo  nomiiie  indignam,  reveren- 
tia  suorum  principum  •  vel  negUgeiitia,  vel  alia  dle 
causa,  transire,  eoque  genere  neminem  nescire  eum 
Fiepius  cum  loto  grege  suo  labi.  Certe  Valerianiis 
diios  ttlios  habuit  GnUieniim  et  Yalerinuum,  cumqne 
Augustum,  hunc  Cxsarem  fccit,  antequam  iu  Sa|X>- 
ris  venit  potesiatcm  :  sed  tamen  apud  ncmineai 
aliom  auctQrem  reperio,  Valeriaaum  iia  in  imperi» 


481 


NOTi€  IN  LACtANTIUM. 


482 


consemiisse,  nt  aetate  «ffectas  id  tradiderit  filiis.  N.iin 
primo  ille  in  imperio  non  consonuit,  sed  aiinos  70 
nams  imperator  ractus  est ;  et  cuni  aeutem  rerret 
opiime,  moltisque  virtutibus  praeditus  digniis  esset 
hnperio,  non  certe  dici  poiest  propter  aeiatem  impe- 
riiiin  filiis  tradidisse,  Gallienuni  licet  iniiio  princi- 
patos  Angustum ,  ei  alterum  filioram  Yalerianum 
uesarem  abtem,  forte  ad  belluni  Persicum  profecius, 
creaveriL  Decepius  proculdubio  Baribius  est  a  Chri- 
stophorsono  Eusebii  interprete,  quem  recte  noiat 
Yalesios  Terba  laudata  iiiiellexisse  de  Yaleriano, 
com  ad  Macrianum,  cujus  proxiine  mentio  priecessit, 
siiit  referenda  ;  unde  hodie  ila  ille  locus  Terliiur : 
MamanuM  vero  imperandi  cufndilate  flagrant,  tametsi 
imperio  indignut^  cum  regium  imperiitm  induere  non 
poM€f«  ip$e  corpore  delnlis,  duoi  filios  pateriia  in  se 
Irantlaturoi  crimina  imperio  prcefecit.  Et  quadraiit 
hxc  optime  com  iis  quae  narrnt  in  ipsius  Vila  Tre- 
bcllius  Pfillio.  N.iin  quamvis  ille  nuii  iiiemurel  im- 
jerH  cupidilatem,  tamen  ex  conhilio,  quod  cum  Ba- 
lisia  habuil  (de  quo  iidem  videatur  in  Callieiiis),  et 
qoia  siatiin  manus  ipsi  dedil,  puiosaiis  patere,  hanc 
sccnam  ipsos  cnmmuui  coiisilio  e^isse  et  iia  Macria- 
Bum  posse  dici  imperium  concupivisse.  Reliqua 
oplime  etiam  conveniuni ;  iiain  Macrianus  dixii :  Sed 
non  hocin  me  CBtatit  ett :  tenex  jnw,  ad  exempium  equi" 
terenonpottum  ;lavandumett  mihi  frequeniius^  eden* 
ium  deiieatius :  divitia  me  jamdudum  ab  utu  militim 
retraxerunt.  Cum  aniem  Balisia  iiitelligerei  euiii  de 
fitiis  cogitare,  dixit ;  Prudentice  te  ipsiui  rempubU- 
cam  tradere  :  daret  liberot  Macrianum  ei  Quieium  for- 
titsimot  juoenet ;  aique  ila  f;ic(U8  est  cuin  diiobus 
filiis,  cunetis  miltlibiis  ▼oleuiibtis,  imperalor.  Sed 
qnia  Valeriani  Cicsaris  mentionem  tain  illustrcm  fa* 
cil  Laeiantius,  f;icere  non  possuni,  quin  £|  iiouien 
Vidoris  eiainiiieiii.  Liciniut  Valerianut,  cognomento 
Colobiut,  imperavit  annot  quindecim^  parentibut  oriut 
splendiditsimit  ttolidut  tamen  et  muUum  inert^  neque 
ad  tsum  aliquem  pnblici  oflicii,  consilio,  seu  geslis  ac^ 
eommodatus.  Hie  fHium  suum  Gallienum  Augustum  fe- 
cit^  Gallienique  fiiium  Cornelium  Valerianum  Cwsarem, 
QiioU  de  ingenio  Vnletiani  dicil  iile,  saiis  refelliliir 
a  Trisiano  iniiio,  iom.  iii ,  qiiein  arbiirior  veris- 
sima  monere ;  deinde  Valerinnus  noii  regnavii  per 
annos  quindecim,  sed  ad  sumuium  per  annos  sex. 
Facius  eiiim  imperaior  scpiuagenarius,  leste  Treb. 
Pollione,  et  quidem  anno  Clirisii  253  Captusqtie  a 
Persis  /uit  an.  259,  Fulv.  iEtniliano  et  Pomponio 
Baaso  coss.;  notantqiie  viri  erudiii,  cuin  crudelissima 
■lorie  olHisse,  a  cervicibus  cuic  ad  imos  pcdes  de- 
tracia  Saix>ris  Jiissu  anno  aeiatis  77  quae  certe  iot 
hniierii  aniios  exduduni,  licet  Chronicoii.  Alexandr. 
eidem  etiam  qunluordecim  annos  iribuat.  Erroris 
feiis  fone  peleiidus  est  ex  iis  auctoribus,  qui  scripse- 
ruct,  Valerianum  et  Gallienuin  toiidem  annos  iinpe- 
rasse ;  quod  cum  de  Gallieno  vcruin  sit  ((tuippe  qui 
ciraipatre  sex,  soliis  noveni  anmis  imperiuin  tenuii) 
alii  id  etiam  de  Valeriuuo  iniorprelati  snnt.  Treb. 
Pollio  iia  loquiiur  in  Gallicnis  :  De  annis  uutem 
Gailiem  et  VaieriatU  ad  imperium  pertinentibns  adeo 
tncerta  traduntur^  ut  cum  45  aiifios,  eosdem  impe^ 
rasse  eanttet,  id  est^  GalUenum  usque  ad  quintumde- 
emum  perveniste^  Valerianus  vero  sexto  sit  capius^  aiii 
9aiiiif«,  alii  dec^  etiam  GalUenum  imperasse^  in  Ut- 
teras  mittant.  Neqiie  aliam  poiuisse  nientem  esse  au- 
ctoris  Epitomes,  patet  ex  iis,  quae  inux  narrat :  Re» 
gnavit  annot  quindecm  (iiimiruni  Gallieiius)  cum  pa- 
tre  teptem  tolus  octo  :  iinde  Gallienus  in  Episiola 
Bionysti  apud  Eiiseb.,  Tii,  23,  vocaiiir  itakaioc  «fia 
^aaextc  x«i  Woc.  Quod  auiem  addli,  G:illieni  liiiuin 
Corneliiim  Valerianum  Ca*s:iroiii  a  Valeriano  csse 
factutii,  id  alii  uieliort  jure  ad  Valerianuni  Vnleriani 
filium  referuni.  qui  nlia,  quam  Gallieuus  roaire,  vel 
Manniana  GeiiiiUA,  a  patre  nb^enie  Caesar  esi  a()i.el- 
latus,  ieste  Trebellio  Pollioiie  ;  cuin  coiitru  P,  Ud' 
nittf  CorneUut Saloninut Vaierianut  Gillieiii  filius  natu 
piaior  •  patre  ait  lactua  Gxsar.  Hic  patre  vivo  nior- 


A  luus  ei  consecralus  fuit :  alter  vero  cum  fraire  Gal- 
lieiio  occisiis  est;  adco  nt  inircr  Balerum  Cadusio- 
rum,  et  Ariabasdem  Armeiiioriim  reges  in  epistolis 
id  Saporem  missis  apud  Trebellium  Pollionem,  ii.e- 
minisse  iantiim  filii  Valeriani  et  nepotis  :  Valerianut 
et  fiUum  imperatorem  (G:>llienum)  habpt^  et  nepoiem. 
Sed  haec  aliis  relinqiio  excuiicnda ;  uec  le  poeniteai, 
lecior,  consulerc  illustfisslnium  Spaiihemiuiii  dis- 
aerUiiione  vn  et  Joannem  Vaillant,  virum  doctissi- 
mum  in  Numi>matis  iin|)eraioruin  pra^sianiiorum  ; 
neciion  noiani  Reinesii  ad  ins.  xli,  classis  iii. 

Imposito  pede  super  dorsum  ejus.  Alhenceus^  Ub.  vi , 
pag,  256,  niemoriae  niandat.  Cari:e  noniiuliasraeiiiiii.i8 
acciias  ab  Ariabaxi  ei  M(Miiori&  uxorilms  ,  KXtftaxi^ot^ 
esse  dicias,  qiiia  pro  ^calis  iia  se  illis  oflerelKint , 
woTt  iitl  Tocc  vel>TO(C  aOrwv  n^  ava^affcv  ytyvcTdoei,  yjxI 
xir»  xocTa6aarev  ^Trc  toT;  toJv  afta^oav  6xou/ACvaec«  ut  per 
earum  tergum  in  currum  quo  vehebantury  conscendtrent^ 
et  ex  eo  ita  descenderent ;  observalf|ue  Casaubonus, 

^  Eusiiichium  iiotare  post  adducia  Alheiiaei  verba,  pag. 

'^  1669,  siia  oiiate  id  etiam  factiim  cssi;,  et  cuin  eques 
non  facile  possei  equnin  asccndere,  aliquem  sese  in- 
clinas>e,  et  cervicem  ejus  loco  scalx,  vel  stapedis 
fuis>e  :  qui  locus  nos  insuper  docel,  ipsitis  aeiale  il- 
loruin  instrumeniorum usum  non  fuisse  piomiscuum. 
C^ierum  noiaiida  esi  Persaruiii  Orienialinmque  g^n- 
tiuui  ferilas ;  qiiippe  qui  lanluni  iiii|)eraioroni  lain 
foedo  adeccrunt  ludibrio.  Et  liuc  referenda  crudeliias 
Adonibesec,  qui  septuaginta  regulis  digiios  pedum  et 
maiiunm  amputavit,eosquesub  niensa  sua  colligercmi- 
cis  coegit,  lesle  Judicuni  libro.  Huc  perlinel  arrug.uitia 
Seso^iris,  qui  currui  suojnnxii  reges  subartos,  cum 
iempluui,  velnibem  itigrederetiir,  uii  apiid  Diod.Sic. 
lcgimus ;  cl  tleniqite  Tainurlanis  non  miuiis  i^sevum 
faciuui,  qui  Turcorutii  itnp.  Rajazeiliem  ferrex  ca- 
▼eui  iiicliisuin  ludibrit  causa  ciicumitilii ,  queiiique 
etiam  currui  adjunxil,  si  (ides  babeuda  Maiilia:o  Pal- 
nierio  inChroiiico  ms.  quod  mihi  ulenduro  dedit 
Heiir.  Co'pezius.7em6fr/ait/s,  aii,  incredibiUt  potentias 

Q  imp,  morluf,  Fuerat  apud  Tartaros  natui  humtU  loco^ 
et  tantas  wes  adeptus ,  tif  supra  duodecies  centena  hc^ 
mfnum  miUia  haberet  in  castris,  Qua  multitudine^  at- 
tritis  beUo  Tiiicris  {\U\  el  Turcos  alibi  voiai)  eortim 
imperatorem  catenis  vinctum  aureis  currui ,  qiio  vehe- 
batur^  anasi  triumphans  adjunxerat, 

Quod  eum  (ilium,  Gallienum,  qui  Christianos  per- 
secutus  non  esi ,  unde  a  Dionysio  Alexandrino  aptid 
Euseb.  vn  23  Hist.  Eccl.  vocalur  o  hfitiynpoc  mi 
^t>oefwTfpoc  ,  religiosissimus  Deique  amantissimus  iro- 
perator. 

Direpta  est  ei  cutit.  Morluo  scilicet ;  id  quod  eiiam 
tradii  Petrus  Palricius  in  Excerplis  Legalionum ,  no- 
tanie  Valesioad  Eusebium,  cap.  SiOrai.  Conslanlini. 
Adeo  ui  maie  Cedrenus  narret,  vivum  Valerianum 
exc<n-iaiuni  fiiisse  :  vtto  laftitpov  ix^pctc  iriksxmifftv ; 
et  frustra  Bariliius  ad  lib.  ii  Tliebaido-  Staiii,  vs. 
715,  haiic  hisloriain  in  diibium  vocel.  Valeriaiio  vivo 
cutem  fuisse  detraclaui  iradii  eiiam  Agathias,  lib.  iv. 
Naiii  posiqnam  narrasset,  Nachoragatii  a  Chostoe  ea 

O  pcBiia  ruisso  affectutii,  ei  fabulis  adscripsissel  Marsyx 
nistoriain ,  adjicit,  Saporem ,  qni  mttlto  anie  Chos- 
rocn  tempore  regnavit,  hiijns  supplicii  auciorem  : 
eum  valde  injusium,  prxcipitein  ad  irani  ei  crudeli- 
tatem;  et  multas  historias  tesiarl,  Valeriano  haiic 
poeuam  ab  ipso  irrog  tam  fuisse. 

Singularit  Dei,  Id  esi,  uniiis,  el  qui  solus  Deus  csi. 
Lib.  V  c.  5  Insi.  euni  vocat  tngularem  rerum  condi- 
torem;  eicap.  \A  libri  ejusdein  tia  loi|uitur  :  Quijut* 
titiam  veram  defend^ire^  Deoque  tingulari  tervire  cn^pit- 
tent. 

Coniinenlit  univerta.h^  de  mundo  loquiiurCicero, 
II  de  Nat.  dcor.  ;  Mundut  omnia  comptexu  ttto  coercet 
et  coniinei, 

CAPDT   VII. 

Tres  pariicipet  regni  feeit.  Non  simul,  vcl  eodem 
tempore.  Nnin  Maxiinianus  Ilercnliu»  assumpius  esl 


m 


GISBEBTI  GUPEBI 


m 


in  cnnsoriiiim  imperli,  et  Angustns  fa<  tns  an.  S85  a  A  "num  recensel,  cujus  In  nnliqua  p.irle  cornilur  llv 

DlOClelianO;  illique  ambO  an.  i95COtlStaulilim  ClllO-        «i"i*vre    Nnn    Tjra   \n  AllAra  vArn  Pnivrini  1nvo««., 


rum  et  Galerium  M;)ximianumCaesaresrecenini.  Put^ 
enim  ei*rnre  Eairopiiim,  ciim,  oap.  13  Hb.  xnr  Bercu^ 
lium  Ca»snrem,  et  c.«p.  44  eumdein  ex  C:psare  Aui- 
eustum  creatAm  e^se  nai^rai,  Hcet  emn  sequaiitur 
Orosiim,  vn,  95,  et  P.  Diacouus ,  lib.  x  Histor.  Mis- 
ceDae.  ^rrat  etiam  anctor  Epilomes  Temporum  npnd 
Scnll^.,  p  2T7 ,  et  noii  saiis  cnutc  scribil,  HercuUiira 
fsi^tum  esse  pouTikew  xotv&>vov  ineonie  lertio  anno 
imperii  IKoeietiani,  cum  illiid  factuni  sit  kal.  aprili* 
bus,  aiK  ^5,  et  Diucleiianus  iinperium  adierit  12 
k:)l.  dec.  284.  uti  docei  Bnluzius  in  Chronologin. 

in^Cthnum,  Id  est,  (ributoriim  ,  iiti  dbcet  idem  , 
pliiribus(|ue  exemplis  lirniai  Diicnnge  in  Glossario. 
fnfra  e.  9t  ,  IndhlhneB  aupi  et  argenti;  viiidnturque 
initio  exira  ordinem  imperat^e  fuisse.  Taiigii  bana 
rem  Victor ,  c.  5D  de  Cjftsaribus  :  Hbic  denique  parti 
Itaiim  inveetum  tributorum  ingens  malum.  Nam  cum 
vmnis  eadem  funcHone ,  morataque  (Al.  moderataque) 
ageret^qao  exercitus  atque  imperator,  qui  semper,  aut 
maxima  parte  aderant,  ali  po^sent  pensionibus  inductn 
iex  novH,  A^terius,  Homil.  inAvar.,p.t28,  iTrcrKyftard 
illip(»llnt. 

•  Mnlii  prcBsides.  Nolabilis  Talde  locus ,  quipp.;  qul 
inservil  miil^um  ad  cognosceiidiiin  inilium  divisionis 
iinius  provincix  iii  plure^,  quse  singul;e  suos  praesi^ 
dcs  bnbebant;  ei  digna  brec  verbn  sunl,  qiiai  alius, 
<^ii  pliis  oiii  est,  diligenicr  illiisiret,  quippe  quie 
proculdiibio  lucem  inagnam  accendent  tam  ecclesias- 
(icis,  qiinm  profauis  nuctoribus. 

Cimes  actus  rari.  Id  es(,  rnro  hi  judices  litibiis  pH- 
vatoriim  diriiiiendis  opernm  dabnni':  sedde  crimini- 
biis  atrocibiis  cagnosceb:mt,  dainnnbaiit(|ue  ad  mor- 
teni  homines,  vel  proscribebant.  Cap.  il  cattsas  leves 
atque  eitiles  dixit. 

Hie  moneta,  Pro  apdiflcio,  in  quo  moneta,  vel  nu- 
niini  signnbnntur,  vox  hxc  sumilur.  Amm.  Marc. 
ixii,  121  :  Quod  arani  in  moneta^  qua\f%  tegebat^  ever- 
tiiset.  Sidon.  iii  camiine  de  Narbone  : 

Salve,Narbo.  potens  salubritate, 
Porlis,  porticibus,  ^ro,  tbeatro, 
Deliibns,  capiloliis,  nwnetis  , 
Thermis,  arcubus,  horreis,  macellls. 

Alii  monetatn  dlcebant,  utidocet  du  Cange.  Diocle- 
lianum  autem  loulta  prasclkrn  exiruxisse  opera,  ez 
liQC  ioeo,  ei  ^x  ihermis  ejus  Bonu-e  £oisiat ,  qiue 
absoUue  Diocletianw  vocaia*ir  s<'holiast;e  Juveoalis, 
eujus  verba  taudal  Ferrariiis  i  El.  6  :  Jutta  ag^erem 
fffimus  posuitcastra  Sejanus,  id  est,  super  Dioflettanas^ 
quw  dicta  uunt  castra  prtBtoria;  nam  ultra  bas  iher* 
IDUS  fuere  illa  eastra.  Sic  Vopiscus  in  Carino,  c.  19 
labtaLur,  ttomx  Diocktianum  scennm  ,  quns  eonAa- 
grav^ai,  magojQcenlierem  reddidjsse. 

Armormn  fakrica,  In  quibus  vcl  omuis  ,  vel  hujus 
slve  illius  generis  arna  fabrkabauuir.  Sic  In  Notftia 
iuiperii  m:iglsier  oUiciornm  in  Qccidenie  praeesse  fa- 


brici*  octo  iii  Gallus  diciiur  :  Argeutoratensi  armorum      matas,  vcl  inanimaus,  si  modo  ejuodein  originte, 
omiuni;  MatincoBemsagiitariie ;  Augustodunensi  lori-  U  ,i„,i|j,^  fo^eiit,  iion  aliler de^ignare  solebani.  MoU  i 


cmm ;  Suessionensi  balistariee,  et  scutari0i  et  cUbanarim, 

CAPUT  vni. 

Quid  frater  ejus  Max^ndanus,  Niminim  HercQlius, 
qui  a  Diocle(ianof:iciuserat  consors  imperii  eiAu- 
gusius.  {9um  Cifsaream  dignitateiA  gesserit,  ma^na 
imer  erudiios  lis  egt.  IDatropius  ix.  15,  P.  Diaconiis  in 
Hisior.  Niec. ,  Hiigo  Floriac.  iu  Chron.,  aliiqiie, 
Tristan.,  i.  iii,  p.  349,  ei  Anton.  Pagi,  p.  157,  me- 
rooria^mnndantetcoiitendiint,  Herculium  Cxsarem 
i^ctum  esse,  antequam  Augusiiis  creaius  esi.  Sed 
Victor  narrni,  Diocletinnum ,  ubi  comperit  Bngaudas, 
populatis  agris^  plerasqne  urbium  tentare,  Ma^mia^ 
num  STATiu  imperatorem  jussisse,  Ai  Bagiudas  ab  eo 
Ca;sare  superaios  esse,  erudiii  scribuii( ;  deiiide  Cie» 
«aris  diguitas  iu  nuilis  ipsius  nummis,  quos  coUegit 
Mezzaburbu,  apparei.  Fr^uiciscus  quidem  Aiigeloni 


xiuiA^us.  NoB.  Ci£S.  in  allera  vero  Principi  Jovsihtut. 
Sed  forte  illead  Gnleriuni  refereiMlusesi,  cuju9  nuiniiii 
lalibus  inscripttonibu^  oriiantur.  Sed  et  €<esorem  euiu 
vocat  Mnmertinus,  eip.  6  Panegyr.  queni  Trcveris 
dixit  I  Vidimus  te,  Cmsar ,  isdfim  die  pto  RejfnibL  H 
vota  susdpen';  et  iiiox  :  Vidimur  le,  Ca;tar,  el  in 
darisslmo  pacit  habitu.  Vetfum  orailo  dicia  esl  Maxt- 
minno  Herculio  Augusto  :  nnde  et  euin,  cap.  4,  fra- 
trem  Diocletiani  vocat ;  et  rap.  9  eos  ^rliuiikiii  fraires 
esse  dicit.  Sic  c^ip.  1  :  Revera  enim  te,  sucrutiwve 
tmp.,  mmto  quivis  te,  tuumque  fratrem  R.  imperu  4ii^ 
rit  conditores,  qiis  certe  nequaquam  Caesari  con?^ 
niuni;  et  eum  cap.  'i  et  cnp.  5  iiarret  varias  llercu- 
lli  victoriTis,  et  qtiidem  de  Burguni|iombus,  Alaman- 
nis,  Chaibonibus  et  Enilis,  non  potuii  nisi  impera- 
iori  et  Augu^to  bic  pnnegyricus  dici,  qtiia  gentes  ills 
superat;e  siini  anno    z87,  Dioclctitno  Aug.  lu  et 
Maximiauo  Aug.  coss.,  et  quia  Maximianus,*  es  sen- 
ientia  erudttorum,  facins  esi  Angu^tus  anno  d86,ciun 
Cae^ar  an.  285  forei  creatus.  Uude  appnrei  to  Obsw 
auctori  paqegyrici  non  esse  secuiidi  fasiigii ,  sed, 
more  ^nliquo,  primi  vocabuliim. 

Fraier  eius  Maximianu»,  Opiime  notat  et  verissime 
Baluzius,  Maximianum  fratrem  dici  Dioclctiani,  non 
qiiia  iistJem  pnreniibus,  vei  eodein  patre,  eademfe 
matre  geniii  erant :  sed  quia  eraiit  imperii  consories, 
vel  anibo  Augusti.  Atquo  ut  illt  dicebnniur  fratres^  ita 
respectu  Cxsarum  dicebantur  patres^  eteoutra  bttllo- 
fum  fUii  qiiemadinodum  patet  ex  eap.  20,  quo  prae- 
clarum  hujus  moris  ve8ii|[ium  cooiinetur.  Qoin  ct 
Diocletiaiius  atque  Maxiininianus  respeciu  eorum, 
qtios  ex  Caesaribus  fecerani  Augustos,  polrei  vocao- 
iur;  uti  paiet  ex  ins.  7,  pag.  178  ,  apnd  Grui. 

DD.  NN.  DI0CLETIANU8   ET 

MAXIIIINIANUS.     INVICTI.    SE.NIORES 

AUGUSTI.    PATRES.    IMPERATORUII 

ET  C^SARUH.  CONSTANTlUS.  ET  MAXI 

MINIANUS.  INVICTl.  AUGG.    ET  SEVERUS.  ET 

MAXIUINUS.   NUBILISS.    CiESARES.  THERMAS 

FEI.ICES.  DIOCLETIANl.    AUG.  FRATRIS 

NOMINE.  CON-ECRAVji  CiEPTIS.  iEDIFI 

CIIS.    PRO.    TANTI    OPERIS  MAGNITU 

DINP.  OMNI.  CULTU.  PERFECtAS. 

ROMANIS.  SUtS.   DEDICAVERUNT. 

Qua  In  inscript.observanduinpr^terea,  Diocletianum 
et  Maxini.  Heidilium  posi  depfisiium  imperiuni  etiam 
Angustos,  ei  denlque  Diocleiianun  ab  linp.  eiC»sa* 
ribiis,  qtiorum  paulo  nMte  dLcittir  pater,  appellari  fra- 
irem,  Atque  ut  liaec  loqiiendi  rorma  iUustretur  post 
Baluzium  pluribus,  noiandumesi ,  peges  sese  invieeiki 
frairei appellasse.  Sa|H>r  apud  A.  Marc.  xvii,  5,Con- 
Btantiniim  C»sarem  nominai  fratrem  tuum ;  ideinque 
alios  fecisse,  tnm  ex  sacris,  qwim  profiattis  auctoribus 
probat  Valesiiis.  Et  iam  Romaui  quam  Graeoi  res  ani- 
•  vel 

sunl 
sacerdotes,  fratres  Aritales  dicti :  et  in  iiis.  occarnint 
fratres  fabriles^  qui  scilioet  es  uno  corpiire  Cabroruiu 
Aiiiu.  Caribaginienses  et  Pbilippus  fiuni  Ma«edoiiilMi< 
iii  foedere  apud  Polyb.  vu,  i,  sese  v<icani  ftXouc,  w 
oixsiouc,  xoci  adtX^c  noiuinque  esiifiduos  ei  ^Aavus 
a  Aoinniiis  eo  bonore  dignatos  esse  ex  panefyricis 
ei  iiiscripiionibus  :  id  uMod  et  ciTitaies  »lias  fectsse, 
ex  Arisiide  et  Dione  Prusieo  noisM,  Harduimis  pag. 
]iB7,quomodonpud  Polybium  etLim  Cftp.  35,  E<w^. 
Legat.  Kbo<lii  teslantnr,  aesecuin  Soleiij^ilius  oriun- 
dos  Argis  esse«  et  inde  iSskfucfni  iiiler  eos  esse  c^rf- 

?svrlav ;  et  Cartbago  niqiie  Uiicii  TerlulUsno  lib.  de 
allio,  sorores  vocantur,  qoia  ainbae  s  Pboenicibns 
condit:e  ferebantur.  Res  iiiaiiiiiuiias  eo4em  consan- 
giiinitiitis  nomine  descriplas  esse,  docet  liela  i,  5  : 
Montes  tunt  alti^  qui  continenter  ei  quBti  de  imdustria  m 
ordinem  expositi^  ob  numeruoi  sepUm  ob  ftmt/tlndifff* 


m 


NOTi£  IN  LACTANTIUM. 


4S6 


fffl/fi!^  voraii(tfr.Siccum  vclcrcscrcdidciint  Euplira-  A  Obquce  Constantins,  et  Galermty  ac  Maxtmiam$  Ca* 
\m  cl  Tigrim  epdem  fonte  nasci,  ul  vi;l  palel.  cx  Lu-      $ares  assumunturjn  regnum 


can.  II,  Si>6,  iiKle  (rntres^  vd  quod  plus  esi,  gemini 
m\\  !»uQt  Blaiuert.  iu  Genethl.,  c  6:  Vobls  Rhenus^ 
tt  hter^  ii  iVi/iii,  et  cum  gemino  Tigris  Euphrate,  Li- 
Yiaeius  gmHtnum  Eupbratem  iiiier|)retauir,qui  in  Me- 
sop^ti^inia  se  xyni  Tigride  coiyungit,  cacleroquin 
ieor>iiQ  Oueii^  :  yerixm  geminus  dlcimr,  quia  iisdeiii 
foutibu^  uritiir  ;  uiide  Eiiincuiiis  etiain,  c.  il,  Orat. 
quain  pra  Sj^halis  resUur.  iiabuit,  eos  gemina  Persi- 
ifis  finmiiia  app^llai.  QM^inqiiain  si  quis  hic  nialil  daot 
jlJiNM  imelligere,  quomodo  Virgii.  geminos  serpentes^ 
Eiuii.  ^eniiiiiim  cardiftem  mtin(^i, etaliadiverunt,  nui- 
Ims  rrpugnaturus  siui.  Apud  Sleplianum  pr.vtere^ 
£uphrate«  et  Araios  uhlfoi  dicuniur.quia  ex  codein 
Armeiiifl&  nionie  oriiuiiur;  ei  auctur  M.  biymol. 
iisl^oL  oxponil  o^cfc ;  eoque  sensu  vox  hxc  usurpa- 
Mir  iSUau.  n,  V^r.  xyiii  et  xu,  i.  Luci.inus  pra^lerea 
lib.deCatuin.asscntaiionera  tacit  a^tlfnv  calumnio;; 
PetroD.  pjiupertaiem  soronm  honas  mtntis;  Mariialis 
iodices  S0rores ;  aliimie  plures  iia  loquunlur. 

iiui  est  dicius,  um  iia  distiuguo  :  qui  est  diclus 
H^culiusf  non  dissimiiis  ah  eo  ;  nec  enim,,^  translala 
iiilerrogationis  nota.  Maxiinianns  autem  freiiuenler 
in  Paneg;.  e\  japidilNis  vetustis  vocalur  Herculius;  iii- 
que  iiuiumisejus  ceruitur  llercules,  et  Virtun  Ucrcu- 
Il«, utividere  licetapudTrisian.  Spauhemiuui  eialios. 

Effoderentur  assidue  lumina  Senatus.  Virgiliuiu 
luum  exprebsii : 

Postquam  altos  leiigit  fhictus,  et  ad  aBquora  veoil, 
Luaiiuis  efiosfiU  fluidum  iavit  iude  cruorem. 

Quanquam  liie  pi^prie  ,  ille  meiaphorice  loquatur; 
piaue  ut  Vetleitts,  ii,  5^ :  Collisa  ititer  se  duo  Reip, 
tapita^  effossumque  alierum  Romani  imperii  lumeH^  i. 
e.  Pom|ieius  :  ubi  iainen  Scioppiiis  mallei  effusum. 
l)t  auieoi  Laetaniius  pr»cipuo>  Seuatores  voc^tt  /tf- 
iRtfui  Seuatttf :  rta  eiiaui  Pr«d.  Hyumo  i  Tccpi  XTCf. 

fpsa  cl  senatus  lumiiia, 

QuondamLuperei  ttFlamines, 

Aposioloruiu  et  martjnuB 

Exosculanuir  luiiiifia. 

Cieero  ii  Caiil.,  Lumtna  civitatis,  et  Yelt.  ii,  99,  Tibe- 
rmmalterum  Reip.  lumen  appeliant.  Latiiio  Pacaio, 
e.  16  Paneg.  bini  Theodosii  vocantur  $pe$  oeulique 
RdpHht.f  et  Cflp.  46  pra*cipui  senatores,  unatus  /ii* 
flitiia;  et  AgiHiieiniion  Eunpidi,  Hec.  8il,  fAcycoTov 
'£»«91  ffoiiog:  Amphiaraus  Adraaio  apud  Pind.,  01.  vi, 
p.  47.  0T/9aTe&c  o<}/6ecXfAoc  iiMts-  QvAn  ei  a4  res  alias 
iia^e  ioqueiidi  ftiniiM  irunsiaia  esi.  Aiheme  ei  Sparta 
iostino  lib.  v  suiii  duo  Qreecm  ocuH ;  ei  Plutarehus 
in  Poiil.  narrat.,  Atlienas  a  Lacedatmonife  deleios 
fion  esse,  He  Gr.i'Cia  Her et  crepo^^^fAoc  :  quo  periinet 
niilonem  Juda:um  alied^  stcnbcre,  Athenas  id  in 
Grschi  es&e,  quod  pirpiHa  iii  oculo,  et  in  anlfna  rd- 
4io.  Ciceroni ,  lib.  ni  d)S  Nat.  Deor.  Gorinthus  et  Gar- 
tfcago  tfiio  ocnft  4r<B  rrtariiimm,  Pindaro,  ii  Oiyinp. 
Agrigentum  itxdiag  6^oeXfi6c,  etdeiiique  villaCaiiillo 
Canii.  27  dicitur  peninsutarum  insularumiiue  oceltus. 


Plarseus,  rex  Persarum.  Dihcleiianus  ante  Persas 
vel  vicerat,  vel  illi  pitcem  ciiin  ipso  fec^ranl;  nam 
Miimert.  iii  Panegyr.  quem  Maximiano  Hcrciilio  ante 
fp>ius  quinqiieniiaiia  dixii,  c.  7  it.i  loqniiur  :  Credo 
ilidemy  oplimam  illam  fertilemqne  Syriam  velnt  am- 
plexu  suo  tegebat  Euphrates^  antequam  DiocUtiano 
sponte  se  dederent  regna  Persaram;  rursus,  c.  10  ; 
Hoc  eodem  modo  rex  iile  Peisarum,  nunqtmm  se  ante 
dignatus  hominem  confiteri,  (ratri  suo  snppdcat,  totuni' 
qui^  si  ingredi  ilte  dignetur,  regnum  suitm  pandit ;  cl 
luNum  flerculiuni  ad  ^iiphratciu  bcMa  gessisse,  haud 
oubie  colliffiiur  cx  cap.  i.  Unde  et  cap.  ^  Geneili]. : 
PriBtereo  francos  ad  petendam  pacem  cum  rege  ve- 
nientes,  Parthumque  vobis  munerum  miraculis  blan^ 
dientem  :  de  quibus  iiiuiieribus  etianl  in  alio  Peaegy- 
rico  loquilur,  cap.  10. 

Avi  sui  Sapohs.Si  nlios  sequimur.  Sapor  fuii  nta- 

vus  Narsei.  Scilicet  Sapuri  successil  niitis  llormisda- 

B  tes  ;  huuc  exigui  teiiiporis  regeui  excepit  Vararaues, 

3ui  cuin^tribus  ;innis  legnasset,  rcliqiiit  filiuin  ejus- 
^  eiii  noiiiiuis,  annorum  sepieni  et  deceni  rcgeui  : 
illum  secuius  esi  Vararaiies  tertius.  cognoniine  Se- 
gansaa,  quia  pater  Vararanes  genieni  cam  devicerat, 
Uti  videre  licei  apiid  Agjthiaiii,  lili.  iv.  Tcriii  Vara- 
ranis  lHium  Enidui  Narsen  faciunt,  cl  ex  eorum 
sententia  proinde  Sapor  ejiis  aiaviis  ruii.  Scd  lainen 
non  narrat  Agaihias,  Narseii  Vararauc  teriio  fuisse 
geniiuin,  qiiainvis  eiini  cxcepchi ;  et  si  vera  Lacian- 
tiiis  scribil,  Saporque  Narsei  aviis  fuif,  poiuii  esse 
gcnitus  Hormisdate,  Ipsique  propter  infantiam  avun- 
culus,  postcaque  filii  ipsius  prxlaii  suiit.  Narses  au* 
lein  nosier  regnasse  ab  Ag  •ihla  dicitur  aiinos  sepicm 
n.eiises  quinque  quod  ccrte  veruin  esse  nullu  iiiodo 
piitest,  sijamreKnum  Probi  tenipure  obiinuii.  Vo- 
piscus,  c.  16  Viiae  ipsiiis  iu  loquitur  :  Fertur  etiam 
epistola  if/itw,  repudtatis  donis,  quos  rex  Parthorum 
miserut,  ad  Narsenm  talis  esse.  Casanboniis  iiotat, 
r%  huiic  Narseum  fuisse  Annenia;  regulum,  jussum  a 
^  rege  Persarum,  vel  Parthorum  haec  ad  Kum.  Prin- 
cipein  deferre  munera,  el  inQniionem  dc  lioc  facere 
Aur.  Victorem  in  Diocletiano.  Vicloii  cerie  nulltis 
;)liiisNarseuSin  Dioclet.  inemoraiur,  quanihicnostcr, 
qiii  Persaruin  rex,  et  a  Gaierio  Maximiiiiano  vlctu>  fui  t : 
uiide  satis  palei  superque,  male  viruin  ductissimuin  et 
ieinpora,  etpcraouas  coufundere.  etinale  exisiimare, 
Narseum  Vopisci  iaudari  Yictori  in  Diocletiano.  Pro- 
pierea  illiiui  facii  AniieniaBreguluni,ciimuiinen  mihl 
eiiam  rex  Persarum  videatur  esse :  &^^  confuudi  cum  , 
Vararane,  qui  Probi  icmpore  regnabai,si  vera  inonct ' 
Agalhias.  Nain  si  Narseus  dona  aiiuli^  ad  imperatoreni 
Roin.  et  iu  legati  inunus  obiit,  non  esi  verisimile ,  Pro- 
biim  ad  ipsuin  pneseiitem  cpisiolam  daturuni,  nec 
poss^l  dici  accepts^e /i7/^rfl<,  nec  tertius  esse  et  pacem 
fecisse ; qiiib  omnia  ngi  Persaruin,  vel  Parihortim coii- 
vcniunt.  Forte  Casaubonus  ante  oculos  habuii,  cum 
haec  scriberel,  Narseum,  ^ueui  Sapor,  Narsetis  nostri 
nepos,iiiisit  ad  tJonslaniium  anuo  557,  nii  legimus 


Ai  wnumpendo»   moru.    He«e  vidit,  queinad-  ]>  a|.u.l  Aii.ni.  Marcel..  xvii.S.  qgi  lanie.i  ii ou dicil.  euin 


ttodum  ez  versioue  patet,  doctissimus  fiurnetus, 
scribi  debere  mares;  iH  lioc  etiam  tradit  VJctof^ 
Qsuppt  Herculius  libidine  tanta  aaehatur^  tU  ne  ab  ob' 
mdHm  e&rporihus  qntdem  animi  iabem  comprimeret. 

FeUeitatem  imperii.  Quae.  in  variis  impp.  nummig 
occurrii;  ui  temporum  felicitas^  ei  perpetua  Felic.  sos- 
cnti  in  iiummisCommodi,Geia;,  Caracailasei  aliorum  : 
imo  in  uno  |)ereleganier  felieia  temporum.  Fclicem 
i^ttur  Ha  sret  beatum^  uti  pr.x'cedii,  fore  puiabai.  Ei 
Mc  beatitudo  publica,  occurrit  infra,  c.  48,  beattssimi 
Ccuares  apud  Naxar.,  cap.  1,  et  ult.  Paneg.  beatissima 
vicioria^  32.  beatitudo  urhis,  35,  et  beatissimum  scecu- 
ium  apiid  Tac,  c.  3  Agric.  Quibusex  locis  patei,  alio 
semuxhbeatus  veieribussumi,  quam  hodle  lieri  solei. 

IN  CAPUT  IX. 

Alter  verQ  Maximianus.  Niniirum  Galeriiis  ;  ex  qui- 
btts  nomiiiibus  male  duos  Csesares  facit  Joruand^s ; 


Arjneuiye  regulum  fiijs^e.  Eulropitis  pia;ierea  Nar- 
seum.  velNarseien,  vel  Narsen  noslruni  facitavum  Or^ 
mi$die  et  Saporis ;  nuod  eliamexaminaudum  est.  Aga- 
thias  narral  po.sl  Narseum  rcguasse  fliiura  ipsius  llor- 
misdalein  (qui  avi  forte  noinen  ge^sit)  per  iotideui 
anuos  ei  menses,  illuniqire  cxcepisse  Saporem, 
fllium  poslhumum,  qui  imperavit  oer  annos  lxx,  et 
posi  morieni  ipsius  imperium  ad  Iralrein  ipsius  Ar- 
taxer\em  e&se  deiatum ;  quae  cerie  ego  vi\  capere 
possuin.  Nam  si  uxorem  graviduin  IfQrmi^daies  reli- 
quit,  isque  regnare  debebai,  quem  rcgiiia  esset  pari- 
iura,  uli  Agitliias  meinoria:  mandal^  clarum  uti<|ue 
est,  ncc  plures  Hormisdali  fliios,  nec  Sipori  fralrem 
fuisse.  Uiide  el  Persae  cum  ex  Magis  imeilexisseni, 
reginain  filiam  et  successorem  daliiram,  ciiarin  iilero 
ejus  iniposiiei  uut,  ei  inrantem  necdum  natuin  regem 
crearunt,  qui  fuii  Sapor  nepos  Jiosiri  Nar^ei.  Eiral 
ccrie  ChevrdSQs  lib.  iv»  c.  3,  cum  Sapori,  qui  Yal«-^ 


is? 


CtSBERTI  riJ^ERt 


m 


riaimm  vicil,  et  indignU  adeo  liabuil  modis,  lam  A 
felix  omcn  fiiliirae  poieuliae  uondum  nalo  accidisse 
scribil.  Nam  illud  nequaquaro  buic  Sapori  iribui  po- 
tesi :  verum  ad  allerum,  qui  vixil  (empore  Juliani, 
referendum  est,  uit  vel  Agalhiani  inspicionti  paiebit. 
Narraiio  b£C,  ut  dixi,  fraliem  plane  excludil ;  et 
eonciliari  h.i^c  non  possunt,  nisi  dicamus,  Arlaxerxem 
concubiiia  Hormisdaii  geniiuin,  et  plus(|u:nn  septua- 
geiiarium  regno  admotum  esse.  Sed  mirum  cst,  Sa- 
pori  fratrem  successisse,  cum  duo$  filios  regis,  id  est, 
Saporis  nostri ,  iitemoret  Anini.  Marceil.  xxv,  I. 
Quod  si  ponamus,  illos  diem  suuin  obiisse.  nec  Sa- 

?orem  postcros  reliquisse,  ita  Ariaxcrxes  frater  ejus, 
icet  ex  coiiciibina  geiiitu<,  succedere  poiuii,  quia 
(ilii  ex  concubinis    ^eniti  a   regno  eraiil   remoti , 

auamdiu  justi  et  legitiiiii  liberi  supcresseiil,  uti  ex 
erodoio  iiutavil  Brissonius.  Claris  cerlc  verbis  tes- 
taiur  Agathias,  post  Sjporeni  pcr  qiialuor  aiinos  fra- 
trcm  ipsiiis  Artaxerxeni  regnasse,  et  huiic  exceplum 
fuisse  a  fllio  ilittem  Sapore  diclo.  Atque  hinc  etiam  ^ 

Satere  arbitror,  Hormhdam,  qui  ad  Constanliuum  " 
[agnum  fiigit,  non  potuisse  esse  Saj*oris  longa'.vi  fra- 
Ireiii ;  id  quod  tameii  pterique  Eruditi,  et  Uenr.  quo- 
quc  Vatesius  ad  Amm.  xvi.  18.  iradii,  qui  cuin  Rega- 
lem  «licit  fuisse,  ut  Zoziinus  et  Suidas  Regis  filium  : 
sed  neino  eum  tlorniisdate,  Narsei  filio,  pi  ogenituni 
siriliit.  Scilicel Narses  qiiaiuor  filios  liabiiit.  Adamr- 
se/i,  Hormisdam,  nnongmum  et  Hormisdatem.  Ada- 
iiarscs  ob  crudeliialem  et  safviim  dicluin  fqnod  tainen 
aliud  est  ab  eo,  qiiod  llormisdas  projecil)  regno  ex- 
cidii;  Hormisdas  prupter  jaciatam  M;irsyu:  historiam, 
roortuo  patre  Narsete,  et  pulso  Adaiiarse,  in  vincula 
conjectus  est,  quibus  arle  uxoris  liberatus  ad  Cous- 
Uiitiiiuin  M  ignum  aufugil :  llorinisdati  iradilar  reg- 
iium/qui  alterum  frairem  nnoiiymum  excccayii,  iiii 
viderc  apud  Zouaram  licet.  Viileiitur  tauien  Yeteres 
censuisse,  llorinisdam  fratrem  fuissc  Saporis,  nepo- 
tem  Narsei,  uti  ve)  ex  verbis  Eulropii  paiet.  Nec 
cerie  omnia  in  tanla  liistoria;  CJitigine  liquidu  saiis 
elticiilari  possunt.  Hestant  duo  illuUranda,  cum  quo  C 
iiimiiHim  belluin  iiitestinuiii  gesserit  Narseus,  et  iium 
a  Galerio  captus  sit.  l)e  priori  re  tta  toquitur  Ma- 
meri.  c.  17  Genethl. :  Ipsos  Persas,  ipsumque  regem, 
ascitis  Saccis,  et  Russis,  et  Gellis  (vel  Geihis)  petit 
fraier  Ormies;  nec  respicit  vel  pro  majeslale  quan 
regem,  vel  pro  ptetate  quasi  [ratrem,  Liviimns  scrib.t 
Ormisda^  et  Euiropium  iM»lat  Narseum  lacere  avuni 
Saporis  et  Orinisda:.  Sed  si  teinpora  iiispicimus,  pa- 
tebit  facile,  Euiropii  Horiiiisdaiii  locuni  hic  habere 
noii  posse.  Diclus  est  Panegyricus,  uti  ex  iiiiiio  eius 
patet,  aiite  celebrata  quinquennalia  Herculii,  qu£  in- 
cideruiit  in  aniiuui  ^  vel  sequenieui.  Nani  si  Nar- 
ses  per  seplem  tautuiu  aiiuos  ei  aliquot  menses  reg- 
iiavii,  ut  Agaihias  memorat,  si  obtit  auiio  30i,  uli 
Eruditi  ceuseiit,  sequitiir  necessario,  euiii  incoepisse 
reguare  aiiiio  i95,  aiite  queiu  Panegyncus  ille  pro- 
nuiitiatus  esl ;  ei  deinde  hoc  belluiii  intestiuuin  Nar- 
setis  avum,  vel  patrem  exercuisse.  Alieruin,Narseum 
niiniruiii  cuin  uxore,  litieris,  sororibusque  a  Galerio  j% 
captuiii  fuisse,  notant  Erudtti ;  auctoresque  sententi;e 
suie  faciuni  Eusebium  inChronicis,  el  Eulropium.  Sed 
Eusebius  scribit,  Galeriuin,  superato  Piarseo^  et  icxo- 
ri^iM,  ac  liberis,  sororibusque  ejus  captiSy  a  Diocletiano 
ingenti  ^iionore  susceplutn  esse;  et  Eutropius,  Galerium, 
pulso  Narseo^  castra  ejus  diripuissCy  uxures^  soceros^ 
liberos  cepisu:mdc  certe  eviiici  iiullo  modo  potest, 
Narsea  in  potestatem  Galerii  veiiisse.  Narrat  id  lameii 
Victor  Aurelius,  quein  iniror  viris  docii<(  pra:leritum 
esse :  Denique  ibidem  Narseum  reyem  in  ditionem  sube 
gitf  simal  Uberosy  conjugesqucy  et  aulam  r^(/iam.ldem(|ue 
iraditetiani  Chevr;eu>iib.iv,c.  ?.  Hist.  Muudi.  Veruui 
nierque  erravit;  et  ex  aliis  omnibiis  historicis,  necnon 
Lactintio  iiosiro,  ciare  p  'tet,  regeni  fuga  elapsuiii  esse. 
Fugatoque  Narseo,  Primo  laiiien  victos  fuil  Gile- 
rius,  uti  ex  Yiciore,  Kufo,  necnua  Hieroiiyino  coiistat, 

Juorum  hic  ita  loquitur  Galerius  Maximtanus  vicius  a 
1an$o  anu  carpwtwn  Dio^Mftni  purpuratHS  ^ucurrit; 


eamqiie  ad  historiam  respicit  Amm.  Marcell.  iv,  K\, 
ubi  Galcrius  etiam  non  Ccesar,  verum  ptirpuraftis  vo' 
catur;  quia    scilicet  illi    qui  creabantur  Cssarcs, 
purpiira  inducbautur,  uti  vel  patet  ex  c.  19  Lnctantii, 
et  Amm  Marceli.  lib.  xv  unde  Julianus  apud  cuni- 
dem  XX,  5,  miliies  alloqueusCnesar,  sese  piirpifraittiii 
noiuiiiat.  Sed  si  aiidimus  P.  Diac.  x  Hist.  Misc.  pri- 
muni  prasliumGalcrius  secunduiii  habuit;  indc  iiiter 
Callinicuui  et  Carras  congressus,  pulsus  est,  postea- 
que  felicileriii  Armenia  minore  piignavit,  Narseum- 
qiie  vicit :  si   vero  Hiigon.   Floriacensem,  Galerius, 
cum  diiobus  jain  pra;liis  adversus  Narseum  conflixis- 
8ct,  tertio  congressu  victus,  aiuissis  copiis,  ad  Oio- 
cleiianuin  refugii,  postea  meliori  fortunausas.  Cxie- 
rum  iiolatu  valde  dignum  est,  Diocletianum  um  ar- 
roganiem  et   tani  iinmanem  ftiisse,  ut  Cassarem  vel 
passus  sit,  vel  jusserit  ante  carpentum  purpuratum, 
id  est,  potestatis  sux  insignibus  oriiaiikm  currere.  Si- 
milia  c\empla  hlstorix  conservant.  Eiitropitis  vii,  S, 
narrat,  multos  regcs  ex  regnis  suis  venisse^  ut  Augusto 
obsequerentur ;  et  habitu  Romano^  togalos  sciticeiy  ad 
vehiculuniy  vel  equum  ipsius  cueurrisse  :  sed  hoc  vo- 
luniatis  erat,  alieniin  poena  habebatur.  Galba  apud 
Siict.  c.  6.  ad  essedumCaii  imperalorisperxxpassuum 
miUia  cucurrit ,  qui   tanicn  erat  nobili  et  veteri  pro- 
s  ipia  oriundus.  El  hiijiis  arrogantiae  exeinplum  cliain 
pncbet  Epictetus  episcopus,  in  Lik>elloPrecuin.  queni 
Fausiinus  et  Marcclliiius  iinp<Tatoribus  Valcntiniaiio, 
Theodosio  et  Arcadio  obiiilerunt.  Deniqne  cum  pro 
fidei  integritate  penistii  (Rufliiiaiitis)  hnnc  Epictetus^ 
atrox  ille  et  dirus  de  Centumcellis  episcopus^  mte  r/ie- 
dam  suam  currere  coegit ;  et  cum  diu  currit^  sic  in  vm, 
rnpiis  vitalibus,  sangiiinem  fundens  expiravit.  Nec  cui- 
qiiaui  miruin  videri  debet,  Galeriuni  paruisse  Dioc'e- 
tiaiio ;  iiain  Ca*sares  iii  Augiistorum  piane  erant  po- 
testate.  lli  illis  aiuiimas,  notarios,  vehiculatioiiem 
praibebant,  oiflciaque  domus  Cxsarum  ex  eorum  uu* 
tii  peudebant,  uti  ex  variis  Ainmiaiii  Marcell.  iocis 
pitct,  apiid  qiiem  propterea  Julian.  Gaes.  sese  vocat 
ipse  apparilorem  fidum. 

Cum  prceda  ingenti.  Eleganter  de  liac«  atqiie  alio- 
rum  imperatoruin  et  Caesiinim  victoriis  loquitur  Eu- 
nieiiius  in  Oratione,  quam  pro  restauraniis  scholis 
habuit,  cap.  21  :  <  Ibi  fortissimoruin   imperatorum 
putcherrime  res  ge^tas  per  diversa  regionum  argu- 
iiicnta  recolanlur;  dum  calcntibus  semperque  ve- 
nieiilibus  victoriarum    mintiis ,    revisuntur  genuita 
Persidos  fluiniiia,  et  Libyas  arva  siiiciitia,  «i  connexa 
Rheni  cornua,  el  Nili  ora  niultiflda;  duiiique  ^ibi  ad 
h^c  singula  iniuentiiim  auiinus  afliiigil,  aut  sub  tua, 
Diocletianc  Aiiguste,  clemcntia,iEgypuini  furorepo- 
sito  quiesceiitem,  aut  te,  Maximiaiie  iiivicte,  perculsa 
Maurorum  aginina  fuimiiiantcm ,  aiii  siib  dextra  tua, 
Domiiie  Consuiiiti,  B.aaviam  Brilaiiniainque  squali- 
duiu  caput  sylvis  el  fluctibus  exerentcin  ,  aut  te, 
Maxiniiaiie  Cu;sar,  Persicos  arciis  ptiaretrasqiie  caU 
caiiieiii .  I  Pricda  autem  ingenti  potitum  fuisse  Gale- 
riuin,  iiiii  eiiiiii  oiiuies  testaniiir ;  el  notaiiduui  iui- 
priinis,  auctoreiu  Svva^wy^c  icrzopiw»  a  Scaligero  edi- 
tum,  p.  595,  narrare,  eum  revcr»uiii   riiis^c  |3ala:v?i« 
ircTrXiQpu/ACva  sxwroc  XiG&rv  Tcfiioav  xal  piapyaptrCyif,  Diu- 
cleiiaaum  tuiic  priuiuin  vesie  et  calccis  AiOoi^  tTcfuotc 
xai  xP^ifT^  xixoo^fiiQfisvocc  usuni  esse,  el  euiiidcm  jus- 
sisse,  ut  spreto  saluiaiidi  veteri    more,  adoraretur. 
Sed  Eusebius  initium  hiijus  nioris  refert  ad  anniim 
295  vicium  vero  Narseteui  ad  aiiiiuiu  505.  Quin  ct 
ante  Dioclelianum  Carinus  gemmoM  in  caUeii  habmt^ 
qemtttuta  fibuia  usus  est,  et  balleo  siep^  gemmuto^  teste 
Vopiscoc.  17.  liiio  ante  Carinum  Aureliaiius9^umi'< 
et  aurala  omni  veste^  quod  adhuc  fere  incoqmtum  Ro* 
manis  moribus  videbatur^  usus  esl,  queiuadniodum  in 
Victoris  Epiloine  legimus ;  adeo  ui  hu^us  morU  aoc- 
tor  iioii  fueril  Diocletianus,  qiii  lainca  geminas  au- 
gere  et  Oiimibus  vcsiibus  add  ere   potuil.  Trislanus 
t.  III,  p.  3i5,  ex  Eulropio  nolat,  f)iiiclclianifin  libia- 
rum  teguineiUa  cx  schco  et   purpura  liabuisse,  u 
chaussant  mimo  de  ba^  de  i9i>  et  ae  pourpre^  ce  dil 


m 


miJE  IiN  LIB.  I)E  MOKTmUS  ri:nSECUT.  CAP.  IX. 


490 


Eutrope;    iJ  qiiod   (amcii  npiu)  cum  ailluic  qvxxro.A  Calerio  factus  mpcrator;   csiqiic  Dacia  Atircliaiij 


Manubih  ingenlibus.  Prailciea  Pcrsaj  c(»inpulsi 
suni  Roinnnis  ccdcrc  Bfcsopoininia  cl  Transiigiilanis 
regionibusquinque,  lesle  RuroFcsui;  (|uas,inortuo  Ju- 
liaiio,  Jovianus  illis  rcddcro  coaclus  cs<',  utiapud  Ain- 
uiinnnin  xxv,  7,  uhi  ctiain  M:ixiui.  Galcrii  incntio  Gt, 
legimns.  Notatu  insupcrdiguuin  est  ciiimlcm  xxiii,5, 
iiarrare  Juliano  ndvcrsus  l^crsas  Imiiai^iii  ohlaium 
fuissc  lconeminortuum,  iion  sccus  ac  anlc  Maximiano 
iiostro  oblali  erant  leo  cl  apcr ;  ubi  qiiid  portciidc- 
rinl  bncc  omina,  dispuiat,  Juli  ttio  scilii  ct  inorlciii, 
Calorio  viclori;im. 

Diocleliano  limorew.  Qui  procul  dubio  noluit  rcgio- 
nes  iiovas  adjicerc  Romaiio  impeiio,  ne  insolcuiior 
lierci  Galerius.  Viclor :  Adeo  victor,  ut  ni  Valcriui, 
cujH$  nutn  onmia  gerebantur,  incertuni  qua  cauga,  ab* 
nnisset^  Romani  fasces  in  provinciam  novam  ferrentur, 
Causaro,  quam  sc  nescirc  falciur  Vicior,  rxLaciniilio 
nostro  disccre  licei.  Sod  tnnicn  iniruin  csi  Victorcin 


uli  recic  docct  R;Huzius ;  ct  puto  banc  anlc  oculos 
balMiisso  aiiclorciii  Expos.  lotius  iiiundi  a  Guibo- 
fredo  cdituiii,  cap.  6,  ubi  sciibil ,  Dacas  habitassc  nb 
ea  parte  Danubii ,  ubi  Vannonia  el  T/iracia  sunt.  Epi- 
lonie  Vicloris,  quam  P.  Diaconus  scqiiilur,  narrai 
Armcniariuin  ortum  Dacia  liipensi ,  ibi([tie  sepultum  , 
locumque  ab  eo  llomutianum  ex  vocabnto  Itomulce  ma- 
tris  appellatum  esse.  Siipciioris  s.TCiiii  criidili  Oaciain 
Trnnsdaiiuviauam  diviserunt  in  Medilerraneam ,  Hi^ 
pensemet  Alpesirem ;  quaj  disiiiiciio,  si  vera  ,  scqiii- 
lur  Arincntaiium  iialum  csse  aiiic(|uain  iiiaier  cjus 
iii  Daciam  Novain ,  vcl  Cisdanuviaiiain  migrarel. 
Sed  ncinincin  cv  Vctcribus  adbiic  invciii,  qui />«- 
ciaAlpesiris  mentioiicinracial.  Hipensiset  Mcditerranea 
incmorantur  :  vcrum  ilia;  fucruiii  ab  l;ac  partc  Da- 
nuvii,  ciquidem  in  Mccsia  cl  Dardsmia  ,  qiia  de  rc 
pluribus  ago  ad  c.  35.  lla)  sunl  du.*»  Daci:c,  qiias 
rcccnsci  Rufiis  Fcslus  in  Breviario  :  Trajanus  Dacos 


talia  Iradere,  ciim  cx  iis,  qusc  ad  lioc  ipr^iiin  cai>iit  «>  sub  rege  Decebalo  fici/,  et  Daciam  trans  Unnubium  in 

notavi,  palcnt  Narscn  Mcsopotjmia,  ct  quinqucgcn-      •"''*  ff-^^^^^i"*  ..^^.,.\.^-«».  r^^:»    ^..^  ;..  -; ...i..  .•- 

tiuin  Irans  Ti^ridcm  coiisliliiiarum  dilioiic  cessisso. 
Quae  ul  concilicntur,  stnliiciiiluin  rst  Roinanus  nibil 
rccepissc,  nisi  qiiod  Trajnnus  iu  potc.>l:ilciii  rpdcp:i*- 
rat.  illius  siib  impcrio  limes  Orieniulis  suner  ripasTi- 
gridis  est  institutus;  cl  sub  Diocleiiaiio  ilesopotamia 
est  restituta^  et  super  ripam  Tigridis  limes  est  reforma' 
lus  ila,  ut  quinque  gentium  irans  constiiutarum  ditio- 
nem  Homani  assequerentur :  qu<e  conditio  fwdcris  in 
lempus  Divalis  Conslnntii  rcservala  duravit^  icstc  Rufo 
Fcsto.  Nam  Transtigritancc  regiones  iia  vocanliir  rcs- 
|icclu  Pcrsarum,  nou  rcspcciii  Roinanoriiin,quemad- 
modum  dociiil  Yalcsius  ad  lib.  xxv  Aminiini  5lar- 
ccltbii. 

Ex  Marte  se  procreaium  dici.  Voluii  scilicci  imitari 
Dioclciianum  ct  Maximianum,  qui  non  lanlnin  dice- 
lianiur  Jovins  el  Herculius^  sed  qiii  etiam  Jovem  et 
Uerculcm  patres  suos  faciebant.  Iliiic  Mamert.,  c.  1 
Paneg.,  Uerculem  appellat  principcm  gcncris  Maxi 


solo  Darbariw  provinciam  fecit ,  quw  in  circuitu  Iwbuit 
decics  ceiitena  millia  passuum.  Sed  CalUcno  iuiperato- 
rc  amissa  est ,  ct  per  Aurelianum  trausiatis  exinde  Ro- 
manis  diuv  Daciw  in  rcgionibus  Mwsiw  ac  Dardaniw 
factw  sunt.  Una  baruin  baci;iriiin  vocaia  cst  Uipentis, 
qiiia  D;iniivio  proxima ;  allcra  vero  Mediterranea , 
qiiia  indu  rcmola  ct  iuicrior  cral.  Daclam  Kovum 
auiein  l>iro  proximain  fiiissc  patci  cx  Entiopio,  lib. 
11 «  c.  9  :  Abductosque  Uomanos  ex  urbibus  ct  agris 
Daciw  in  media  Massia  coUocavit ;  et  est  in  parte  aex- 
tera ,  Danubio  in  mare  fluentc  ,  cam  ante  fueritJn  Iw- 
va.  P.  Diaconiis,  lib.  x  llist.  Misc.  boc  scquiiur,  ad- 
dilquc  :  In  Mwsia  media  coliocavit ,  appeliavitque 
eam  Dactam  ,  quw  nuiic  dtuis  Mwsias  dividit ;  quas 
vcrba  iiiaic  Kutropio  tribuil  vir  iliiisiris.  liausia  iia^c 
aiitcin  siiiil  (X  Vopiscu,  c.  39  Aurclinni ,  iibi  illustris 
Saliiiasiiis  Daciam  Hipensem  et  Mediterraneam  rcctc 
inlcrprelalur.  Ncc  obsiarc  dcbci  Auiclianuin  a  Vo- 
|iisco,  Eulro|iiu,  ix,  9,  Jorn.iudc ,  aliisquc,  dici  or- 


miaiii;  et  mox  ita  loquiiur  :  Quem  similitudo  ipsaC  tumesse  Dacia  liipensi;  qiiia  iiidc  vi(lciursc(|ui,  jain 
'**'**  '  '  '  '       autc  ipsiiis  impcriuni  Daciam,   rjiisvc   parieni,  /fi- 

pensem  fui>sc  appcllatain.'  Nani  anarbronisniiiin 
cuiiiiniiluiit  aiictorcs  illi ;  ci  qiu:,  nasccnic  Aurclia- 
110,  Mwsia  diccbalur,  poslca  appellata  c»t  Dacia 
Itipenm;  inde<|uc  factuin  csi  vckToin  qiiciudam 
auclureiii  iradidissc  cuin  Mwsia  csse  genitum  ;  qiiod 
miror  nun  iiilclicxi^sc  Vopisciini,  ciiiii  idciii  dic:inl, 
qui  narr.ini,  Aurciianum  naiuin  cssc  iii  Dacia  Hi- 
pensi,  ci  alii,  qui  traduiii,  cunidcm  gcniium  cssc  in 
Mwiia. 

Exuto  socero.  Noianda  cst  loquciidi  raiio  clcg:tns 
admodiim.  Nani  ca;uer<;  aliqiiis,  vcrbi  causa,  «occ- 
rum  diciiur,  qui  soccri  aiiimuin  abjicit ,  .scscquc  ui 
suceruin  adversu^  gciicriiin  non  gcni.  lla  c.xuere  lio- 
minem  dixcrunl  Slalius  cl  Quiiiliiianiis,  id  csl ,  ab 
buinana  nalura  quasi  dcscisccrc,  fcruni  ct  barba- 
rum  iicri  :  exuere  fwnivtam ,  Sciieca,  cp.  9.5;  extiere 
principemf  et  induere  rabidum  tyronnum  ,  llaynio  viii. 


stirpis  tuw^  ac  vis  tacita  naturw  ad  lionorandum  natif- 
tem  Romw  diem  lam  Uberaidin  facit.  IJciu  Genctb., 
c.  2  :  Siquidem  vos  diis  esse  gcnitos ,  el  numiiiibus 
qwdem  vestris^  $ed  multo  mngix  virluiibns^  approbatis; 
c.  3  :  Deinde  prwcipue  vcftri  pnrcntes,  qui  vobis  ct 
nomina  (Jovii  et  HercuUi)  et  impma  tribuerunt,  perpc- 
tuis  maxtmorum  operim  actionibus  occupantur;  cl  inox 
Jupiter  vocaliir  Diocletiani  auctor  deus,  ct  ipsc  ciiin 
llcrculp,  parentes  dii  aiici.  iiiccrtiis  Pan.  Ilcrc.  ct 
Const.  dicti,  c.  8,  noii  alilcr  dc  illo  lo<|uilur  :  llic  est 
qui  nomen  quod  accepit  a  Deo  principe  generis  sui 
dedit  vobis;  qui  se  progeniem  csse  Ilerculis,  non  adu- 
tationibus  fabulosis^  scd  wquatis  virtutibus  coinproba' 
tit.  Scd  niiror  lianc  Diocletiani  cl  Maximiani  arro- 
gaiiliain  noii  carperc  L:iciantium,  cum  caindcm  in 
Galerio  reprebendai. 

Roniulam  matrem.  lUi  etiam  Galcrii  Maxiiniani  ma- 
trcin  appcibit  auctor  Epiioincs  Aiirelii  Victuris.  ad- 


ditquc,  cuiii  insolenter  ufirmare  ausum  fuissc  matrem^  d  2  llislur.   Eccles.  ;    exuere  patrem^   Val.  Maxiiniis 


more  Oiijmpiadis,  Alcx.  Magni  creairicis,  compressam 
dracone  semet  concepisse;  qiiud  liccl  multiiin  a  Lac- 
lantii  narralione  abe.it,  a:i|uc  laiiicn  bominis  arro- 
^ntJam  arguit.  Nomcn  autcm  boc  ciiam  aliis  miiliC' 
rlbus  dalum  esi ;  et  Petronia  Romula  occurrit  iji 
InMS.  apud  Reines.  Noiinuuqiiam  ea  vox  cst  adjcciiva, 
occurruniqiie/tomtt/a^eiijapud  llorat.,  liomuiascep' 
ira  apiid  Prndent.,ei  Romuia  vox  apud  Graminai.  vet. 
in  Cataleciis  Pitbo&i.  In  principio  auiein  capitis  inu- 
lier  hasc  dicitur  fuisse  Transdanuviana,  cl  coiifugisse 
Ui  Daciamnovam.  Et  priino  obscrvanda  orlliognipitia 
iii  voce  Transdanuviana^  cum  fluviiis  illc  caHcroi{Uin 
fere  Danubiut  scrib^iiur.  Sed  simililer  plane  in  nuin- 
moTrajani  apud  Trisi.  i,  p.  393,  Danvvits  occurrit, 
non  secusac  in  inscriptiune  3,  ccccxlviii,  apud  Grii- 
teriiiii.  Deindc  nonnulla  de  Dacin  Nova  moncnda 
sunt.  Momoralur  cliam  illa  ancluri  Rxcorpt.  Valcsii : 
£jkiniu$  itaque  ,  cx    No\  a   Dacia  vilioris  originis  ,  a 

Patrol.  VII. 


ixSvvat  Tov  avOjowTTov.  Ucsycbius  in  Vilis  Pbilos.;  ct 
inilucre  proditorcm  et  Iwstem^  Taciiiis,  vi  Aiiiial.  8cd 
ita  boc  loro  iion  putcst  cxponi  ioi|iieiidi  ca  ratio , 
qiiia  Galcrius  non  fuit  soccr,  verum  gcner  Di  »clc- 
liani.  Qiiarc  exuto  socero  iiibil  aliud  cst  quain  Dio- 
cletiano  ab  inipcrio  rcinoiu,  vel  poslquam  Dioclc- 
tianus ,  purpura  cxula  ,  se  iuipcrio  abdicavit,  cl  Ga- 
lerius  impcrator,  vei  Augusius  faciiis  cst,  (unc  dc- 
nium  furcre  cocpii.  Noiiim  csi ,  purpuram  ,  vcl  |>a- 
ludameiituin  purpurcum  fuissc  iiisigiie  lani  Gi siirex 
quain  Aususia:  dignitaiis  :  iiinc  qui  creabanliir  Ca;- 
sarcs,  vcl  Aiigusti,  dicobanlur  siniplidicr  f/idui; 
qui  vcro  impcrium  dcponcbaiii,  vcl  deponcrccogc- 
banlur,  exui.  Laclantiiis,  cap.  \S  :  El  eum  misi  ad 
Maximianum ,  ut  ab  eo  induatur ;  el  cap.  ^9  :  Exutus 
ilte  prwcipitem  sc  de  tribunaii  dedit.  El  ita  op:iiiic  co- 
bxivininl  sc(|iiciitia,  iii  i|uibus  hiuclcliaiiuiii ,  iilpolc 
privaiuin  ,  Dioclcin  nuininai ;  qu:i!i|iic   iia  KTibcnda 

16 


m 


GISBERTI  CUPERI 


m 


jiidko  3  EHocUi  ( iUt  0tiim  anU  impemm  fiocabatur )  A 

€umffmpuyiuam 

CAPUT  X. 

GumaginiinpavUhuiOrientii.  In  notitia  dignila- 
lani  IpsD  initio  legittir  :  Notitia  in  partibus  Orientis ; 
ubi  omties  Orientalis  linperii  provineiae  Hesigiiantur, 
oiijus  imperii  Oriim  pors  fuit.  Ut  autem  Laciantius  , 
iti  etiam  locutue  M  Treb.  Polllo  in  Gallienis  ex 
omendatione  Salroasii :  €um  OdenatuM  in  OrienHs 
partibuMcepisset  imperium;  et  alibi :  Ergo  Uacrianus^ 
un^ue  eottulu  exercitikus^Orientis  partes  peiui;  nam 
his  in  locis  Orientalis  iniperii  pars ,  Oriens  dicta  , 
inteUigi  debet,  quia  eum ,  vel  ilKiis  Orientis  partem  , 
in  petestalem  redegii  Odenatus ,  ipsoque  mortuo  le- 
nuii  Zenobia.  Et  proculdHbio  ea  loqucndi  raiio  inUe 
exoria ,  quia  primo  Orientale  imperiam  erat  pars 
imperii  Romani :  deinde  qHiaquotCxsarcs,  vel  im- 
peralores  erant ,  in  toi  paries  illnd  erat  divisum ;  et 
ieftie,qttia  Oriens  etiam  pars  totlns  corporis  erat.  ^ 
iiilhi  c.  59  :  VenerM  post  ohHum  Maximiani  ad  eum  " 
Yahna  cum  se  putaret  in  pofiibus  ejus  iuiius  moratu- 
ram ;  idest ,  in  parte  Imperii  Rom.  quam  regcbat. 
Uoeaulem  eapite  Bithyniam,  ei  eap.  9,  Anneniam  ab 
Ovienie  distinguit  :  unde  dignum  est  ut  inquiratur 
qua  provincic  eo  iiomine  venerint.  Viri  eruditi  ob- 
sdirum  jttdieant  quffi  Asias  pars  ita  Tocetur,  putant- 
fMie  illam  versns  PaHhiam ,  Assyriam  e|  Armeniam 
Miiiorem  si4MB  fciisse.  Ego  exisiimo  ,  si  non  omnes , 
atsaltero  plerasque  regiones ,  eo  nomine  fuisse  com« 
prekensas,  qu»  In  Notitia  imperil  recenseniur ;  nt 
Sttut  Patemina^  Phosniee,  SynVi,  CiHcia.  CypruSy 
lr«He,  isauria^  Paiteslina  Satularis,  Pakestina  se- 
ounda,  Pksemee  Libam  ^  Euphratensis  ^  SyriaSalu" 
taris  ,  Oerkoena ,  Mesopotamia ,  Sitieia  secunda.  Am- 
mien.  Marcell.,  xv,8,  describiiOrientales  provtncias, 
incipitque  a  Cilicia  et  Isauria  :  inde  narrat  has  re- 
giones  ubofbe  Eoo  monte  Amano  separari  et  Orien- 
lis  limUem  in  longum  porienium  el  rectum  ab  Euphra- 
lis  /lumitds  ripis  adusque  supercilia  Niti  fwrrigi ,  lceva  Q 
Saraeenis  conterminantem  gentibus ;  limitique  Orientis 
inclttdn  Commagenam ,  Euphratensem  ,  Syriam  , 
Phcinieiam ,  Palsstinam ,  Arabiam  ct  Cyprum  :  adeo 
ttl  in  eo  nomine  ipsi  iion  veniat  Cilicia ,  Isauria  ct 
llesepoiamia.  Meminii  eiium  Orientis  Basilius,  lib.  i 
de  Yita  Tbeehi»  :  Hokig  ^i  ctM  Avxaov^c,  r^g  yiiv  ecjac 
01&  nokxf  oacixi^fra ;  Urbs  ea  (Iconium)  est  Lycaoniw^  ab 
Orienie  non  procul  disians ,  Asinm  tamen  versus  niagis 
aocedems ,  et  in  ipso  Pisidarum  Phrygumque  reaionis 
aditu  sita :  ubi  per  Asiam  inlelligenda  est  Asia  Minor 
ad  Hellespontum  siia,  cui  lconium  propior  erat , 
quam  Orienti  ultra  Amnnum  moniem  remoto.  8ed 
eum  DioeleliAnHS  cap.  9  dieatur  in  Orienie  substitisse, 
videndum  est  ubi  sestaiem  cgerit.  Aurel.  Yictor  scri- 
bil  ^omtim  Aiexandriam  profectum  es$e,  provincia 
eredita  Maximiano  Cessari ;  ibiqtie  tiiiic  teinporis 
AebiUeum ,  qui  purpnram  suiiipserat ,  vicit ,  ul  Idem 
Vieior,  Butropiiiset  Sttidas  in  verb.  Atox^iTtotvo^  iiie- 
mori»  mandanl.  Laclaniius,  c.  36,  iradit  Maxiini-  |. 
num  ab  Orienie  cursus  disposutsse,  moxqiie  eum  ^ 
feetiim  esse ,  gualis  in  Syria  et  Mgypto  fuit ,  unde 
nimlrum  veneriit;  adeo  ut  per  Ortentem ,  in  qiio  sub- 
sliiil  DioclotiaiiNS ,  videatur  debere  inielligi  i£gyp- 
IttS,  cnins  ad  Auvinm  Niliim  Orieiitis  limes  sese  ex- 
tendil,  lesie  Amm.  Marceltino.  Yalesius,  ad  ejusdem 
xiv,  7,  niirator  ^gyplum  inter  iirovincins  Orieniis 
reeenscri ,  eum  ex  Notilia  et  innumcris  aiicioribus 
coHStet  iEgypiiHn  ab  Orieniis  nrovinciis  scjiinctam 
esse  :  sed  mirari  tandem  sedesiisscaddit,  posiquam 
didicit  ^yptum  el  Mesopot.imiam  oliin  sub  dispo* 
sitione  comitis  Orientis  ruisse ;  idque  doccre  veterem 
Iiiserlpiionem ,  qtne  sic  habel:  u.  maecio.  meiiuio. 

FVnm.    BALHVRIO.   CAECILIANO.   PLAODO.   C.    V.   COMITI. 

ORHBNTis.  iecvpTi.  ET.  MESOPOTAMI.C.  Ccrtc  Mgyo' 
lum  ab  OrJenre  separant  Vopiscus  iii  Probo,  cap.  9; 
Libclliis  Precum  a  Faustino  obhtus  Valentiniano  , 
eic.,  p.  iO;  Haymo  viii,  t  Histor.  Ecclcs.;  et  proinde 


nondum  video  illam  Orientis  nomine  fuissc  com- 

1>rehensam ;  quod  si  verum  roret,  certe  in  inscriptioae 
audata  etiam  ab  eo  iion  disilngiietur.  Aliud  igi- 
tur  ProvbicicB  orientalesj  aliud  Oriens  el  Prodnci» 
Orientis  ;  duplici  sensu  possunt  usurpari,  nempe 
vel  pro  provinciis  in  genere  vcrsus  Orlum  remolis , 
vel  pro  provinciis,  quae  Oriente  proprie  dicto  comprc- 
bendebantur.  Ammianus  recensore  se  dicit  orienteUs 
provinciaSf  quo  certe  noniine  Mesopotamia  et  i£gyp- 
tus  fiierunt  comprehensae,  iicet  iilx  distinctx  siut 
ab  Oriente,  vel  Orientis  stricte  sumpti  provinciis; 

3uod  diiigenter  notandum  est.  Quia  autcm  Lactantius 
iserte  scribit  Diocletianum  substitisse  in  Orienlet 
ei  aucupaium  esse  rerum  exitus^  potuit  primo  Anlio- 
chiae  (quse  Orienlis  caout  erat )  substitisse,  et  poslea 
ifigyptum  peliisse;  vel  poiius  tempora  distJDguenJa 
sunt,  quia  utrumque  befio  adversus  Persas  accidere 
potoit,  sed  non  eodem  anno.  Nam  conlra  Persas 
betlatum  est  antds  294,  295,  296  et  297,  et  Aclulieus 
vlctus  est ,  uii  eruditi  censeni,  aniio  295,  adeo  ut 
aiino  uliimo,  qiio  victiis  est  viclor  anle  Marses, 
Diocleiianus  io  Oriente,  et  quidem  Antiocbix,  videa- 
tur  substiiisse. 

Scrutatorrerumfuturarum,  Sic  DiodetianusAurerio 
Yictort  vocatur  imnttneuiium  scrutator ;  cumque  prop- 
lerea  viclimarum  exta  consuleret,  ct  ita  gcniilium 
diligenter  deos  coleret,  hinc  pnto  Zoztmum  ii|  10, 
narrare  eum  noluisse  resumere  piirpuram ,  quia  pro- 
spiciebat  perturbationero  reruiii :  oliDc  xat  t^ Triol  to  hm 
asl  Tc/9oo^sifisvo;,  ut  erat  vir  religionis  observantissimut; 
Id  est,  diligens  deorum  ctiltorct  consultor.  Atquei(9 
Ammianus  Marcell.,  xxu,  1,  narnt,  Julianum  exta 
riniatnm  esse  assidue,  avesque  suspicientem  prcucin 
festinasse  accidentium  finem, 

Sacra  turbaia  sunt.  Id  est,  St^^criricia  rite  fieri  noQ 
poiueruni;  malum  omen  illis  obleolumesl.  Yirgil.ui 
ifin.  407: 

Ne  q«a  inler  sanetos  igaes  ia  lionore  deomni 
Uostilis  iacies  occurrat,  et  oniaa  lurl>ei. 

Maglster  itte  aruspicum  Tagis.  Cerie  ita  ap^ellat 
primnm  aruspicuin,  quia  Tages  arlem  eara  dicitiir 
invenisse,  tcstc  Cicerone  etaliis;  at(|ue  adeo  ortupi- 
cinam  seripsisse,  si  lides  hnbenda  Fiilgcittio,  in  Expos. 
Serin.  Autiqui:  quoinodo  sui  teiiiporis  medicos, 
cap.  55,  CAtronemet  Melampum^  ^iitiquis  uominibus 
designat.  Nec  insoliium  csi  collogioruni  sacrorum  prx- 
sides  magistros  vocarc.  In  inscript.  Qccurrlt  Ma^tsr 
collegii  fratrum  Arvalium ,  ordinis  sacerdolum  dei 
Solis  invicti  Mithrce,  et  Satiorum.  Quin  ei  ipse  Ma- 
gister  aruspicum  in  lapide  apud  Uemcs.,  v. T5|  me- 
moratur : 

L.   FONTBIVS  PLAVUKVS 
HAAVSPBX.  AV66.  CC. 
PONTIFEX.  DICTATOR 
ALBAR.   MAG.  PVBLIGVS 
HARVSPIGVII.   ORDLM 
BARVSPIGVIf.  EX.  B  D. 

Nepcio  an  Grxci  hanc  vocem  nonnunquam  per 
Ai^a^xK^of  expresserint.  Certe  apiid  Euseb.,  lib.  vu, 
c.  10  Uisi.  Eccles.,  celebraiur  o  ^iieLTeeO^  Ttsd  ruv 
«tt'  AiyuTTTou  fAoywv  ajoxtffuvoywyoc,  qut  Valeriauum 
ad  persequendos  Giirisuaiios  iiicii^vii,  el  per  queiN 
neqna(|uam  Macrlanum,  quipo^tea  iot^riaro  arnpuit, 
iiitelligi  cum  Yalesio  possc  existin^o,  Naoi  13  ^tur 
fuisse  KoOoXtxof ,  id  est  Aafioita/ii  imferaiori»  oi  ccurocr, 
vcl  tpsts,  nempe  Yaleriano  e(  arcaisyni^ogo,  egr«« 
giam  gratiam  retuli^se :  saliem  nioi  alia  {iriecosseriul, 
uii  hxc  continuo  ordinu  non  narranlur;  id  qnod 
otiam  Valcsti  sententix  non  favet.  Sed  lulius  est 
intelligere  cum  pra^stanlissimo  FraQcesco  Spanberaio 
Jadicuui,  quia  archisynagogorum  el  Hiagislrorun 
noinen  illis  propriuni  erat. 

Profani  hominet.  Ghrisliani,  quo«  propierea  saccis 
suis  arcebant  Gentiles,  iiuosque  aiheoe^  imm/ot  ei 
irreligiosos  vocabanl,  qiiia  deorum  cultum  oamua- 


m 


miM  IN  LIB.  DE  M0RTIBU3  PeaSECUT.  CAP.  XI. 


494 


bant»    uli  cx    Luciaai 
consial. 

MiUta  eo^ad  nefanda  sacrificia  prwcepU,  Recte 
notat  Baluzins  Euscbium  viu,  i,  idcin  mcmorioc 
mandare,  qui  etiam  malorum,  qn.x  lioc  cdiclum 
secuia  sunt,  originem  clcganter  dcscribit,  quxque 
adjicere  placet,  ut  unusquisque  inde  exemplum  ca- 
piai.  Senmi  ac  moderaU  in  nos  ccepil  animadvertere 
(Deus),  orsa  primum  persecutioueab  iis  qui  miUtabant. 
Cum  vero  sensu  omni  destituti  de  placando  Deo  ne 
copiaremiu  quidem^  quin  votius^  instar  impiorum  quo- 
rumdam,  res  humanas  nulia  solUcitudine  ac  providen-' 
tia  gubernari  ratiy  alia  quotidie  crimina  uUis  adjiceie- 
mut;  cuiu  paslores,  spreta  rcUgionis  regula,  muluis 
inter  se  contentiouihus  decertarcnt ,  nihil  aliud  quam 
jurgia^  minas,  cemulationes  ^  odia  ac  mutuas  inimicitias 
augere  studentes^  principatum  quasi  tyrannidem  quam- 
dam  contentxsskme  sibi  vindicantes ;  tunc  demum,  juxta 
dictum  Jeremias,  obscuravil  Dominus  in  ira  sna  filiam 
Sioa,  ete.  Et  mililes  christinnos  miruia  motos  fuisse, 
si  sacrilicarc  nollcut,  docet  idem,  c.  4,  ubi  notandum 


vzp%-:oT.t66cfi'/ii^^i  quicumque  is  fuerit,  militcs  primo 
persecntuni  esse.  llic  proculdubio  id  jussu  Diocletiani 
fecit,  siLnctantiumsequimur;si  vero  Cu!3ebium,Ma- 
ximiani  Galerii:nam  1.  vni,  p.  317,  tradii  Gulerium 
diu  anie  reliquos  imperaturcs,  Chrislianos,  qui  in 
rxerciiu  erant,  el  qui  in  paiatio  versabantur,  pcrsc- 
cutum,  illumque  miserandx  persccuiionis  auclorem 
fuisse.  Ad  sacriOcia  aulem  coacti  suru  Chrisliani, 
quia  uuUum  evidenlibus  signum  erat  deos  colendi : 
uude  et  pietas  in  nuramis  cernilur  cum  inslrumenlis 
sacriiicio  adhiberi  solilis,  uli  doceo  nd  ilonicri  apo- 
ibcosiQ  pag.  288,  quod  quia  facere  recusnbani  Cliri< 
itiaui,  athei  audiebant.Arnob.Jib.  vi,  exlrcnio:  Quo- 
watH  salist  ut  res  tulit  quam  inaniter  fiant  simulacra, 
mansiratum  esl;  de  sacrificiis  deinceps,  de  ccedibus, 
atque  immolationibus  hoUiarum,  de  mero^  thure,  deque 
alas  omnibus^  quai  in  parte  ista  confiunt,  poseit  ordo 
auam  paucis^  el  sine  uUis  circumlocutionibus  dicere. 


Pseudomante  et   ArnoVio  A  ^tCybcle  (feafHon/mmvocatur  Mcecenaii  apud  Dlo- 

medem,  lib.  ui,  p.  514 : 

Ades,  ioquit,  o  Qybele ,  fera  montium  dea. 

Galerii  igitiir  mater  deos  montium,  vel  deos  montes 
coluit;  quod  uliimum  si  quis  amplecii  mavult,  me 
cerle  haud  fiet  inviio.  Erat  enim  illa  Dacia  orionda, 
et  forte  Dacis  pareniibus  genita,  ibique  educata; 
undo  nihil  mirum  essedebet  si  eorumsupersiiiionem 
secuta  esl.  Nam  constai  Getas,  sive  Dacos,  montem 
quemdam  instar  numinis  coluisse.  Strabo,  lib.  viii : 
napK  ^e  Totf  rsracc  ^  itpivg  wvof*«?eTO  6to^.  Kai  t6  oooc 
V7r«>«t^  espov,  x«i  Tr/soo^e^opsvovffcv  ovt6>(>.  Apud 
(ietas  sacerdos  dicitur  deus,  et  mons  saeer  existimatur^ 
atqne  ita  appetlatur ;  et  Statiunt  conjuraium  verticem 
celcbrnre  censeut  eruditi,  quia  Daei  l>clla  gesturi  in 
eo  inonte  convcnlcbant,  ct  jurejurando  sese  obstrin- 

Jiebani :  qunmquam  Strabonis  mons  ideo  lantum  sacer 
inbcri  potuerit,  qiiia  tn  eo  sacerdos  habiiabat,  qui 
|.  9s6c,  exemplo  a  Zamolxi  sumpio ,  vocabatur,  ec 
^  qnia  ootrp&hg  illud  ;^wp£ov  reliquis,  rege  et  famulis 
exceptis,  csset  «^aTov,  uti  apud  enmdem  legimus  ; 
qux  res  excludit  Dacos  sacrnmento  se  obstnngentes; 
forleqiic  vox  ^e/aov  verti  dcbei  lempium,  quomodo 
Max.  Tyrius,  diss.  38,  scribii  Libyae  incolis  Atlantenfi 
montem  habiium  fuisse  «8/j6v,  TLal  6c6v,  xai  o/jxov,  xal 
ayoXixa;  id  est,  templum ,  deum,  jusjurandum  et  si" 
mulacrum.  Quic(]uid  sit,  vel  dH  montes^  vel  dii  mon- 
tium  sunt  inteltigendi  apud  Laciantium.  Dum  autem 
hnnc  superstiiiouem  ad  animum  revoco,  faccre  non 
possum  qiiin  prinio  doleain  huinannm  genus  qnod 
digesias  qiiideni,  sed  tamen  riides  ct  iiiformes  moles 
iiistar  nuniinum  venerari  poluil,  quodque  eumdem 
honorem  cxhibuit  informibus  l.^ipidibus  ei  dealbatis 
stipiiibus,  columnisque,  quac  niiUam  hominis  prae  se 
ligitram  ferebant.  Propter  argunienti  similitudinem, 
quu^  ea  dc  rc  notavi,  licet  longtusciila,  nec  omnia 
nova  sint,  hac  occasione  adjicinm,  ut  foeda  et  vesana 
supersiitio  omnium  clarissiine  oculis  pnteat.  Lapides 


lahacenim  cotuuestis  parte  invidias  nobis  tumultuO'  C  igil»r,  vcl  saxa  a  genlilibus  honorc  divino  ciiltos,  id 


sissimas  concitare^  appellare  no^  atueos  ,  et  qnod  mi' 
ttiate  attribuamtu  diis,  posnas  eliam  capitis  belluarum 
crudilitQtibus  irrogare, 

CAPDT  XI. 

Deornm  montium  cultrix,  Qiiid  bncdelocoscntiam, 
paiebii  ex  iis  qua^  ad  Coiunibum  t6v  |A«xa/9tTiQv  misi, 
qune  ex  viri  erudili  nolis  coinmode  liuciransferrinon 
potuenint.  Persiiasus  aulein  nunc  sum  leciioncm 
fianc  recie  sese  babere,  ct  Galcrii  maircin  montes  ut 
deos  coluisse ;  vel  ceric  prnccipuc  adorasse  deos  ^ 
quos  in  montibns.  tanquam  scdibus  suis,  versari 
pntabant:  quales  Monteses  deos  iu  apographo  Cotn- 
uiodiaiii  dici  nolavii  eti^ni  Rigaliius ;  quamvis  pro".- 
fenti 

Montes  et  Deos  dicitis , 


est,  unctos,  coronatos,  et  adoratos  fuisse,  ex  Arno- 
bii  iib.  II  constal  :  Picturatas  vetemosis  in  arboribus 
tmias  si  quando  conspexeram^  lubricatum  lapidem^ 
et  ex  oiivi  unguine  sordidatum,  tanquam  inessei  vis 
prcesenSf  adulAar^  a/fabar,  et  beneficia  poscebam  nihil 
sentiente  de  trunco;  ubi  videri  possuni  inierpretes* 
Lucianus  iii  Pseudomante  notai  Ruiitinnum,  si  quando 
XtOov  a).yj>.c^pgvov  {  io-Ts^avM^xcvov  conspexissci ,  conti- 
nuo  in  genua  cecidisse,  adorasse,  vota  fecisse,  et 
prospera  ab  illo  poslulasse.  Ei  poto  vere  nolare  cru- 
ditione  prse^antcs  viros,  superslitiosos  homines  imi- 
iatos  essc  Jacobum  lapidcm  unguento  perfundentem 
in  Beihcl,  Gen.  xxvni,  qui  tamen,  teste  Augustino, 
inoreidololatrirc  lapidem  non  perfudit  oloo,  velut  fa- 
ciens  illuin  deum,  nequc  adoravit  iilum  lapidem, 
iicmic  illi  sacrificavil.  Cerle  Palxstin»  linitimi  Arahes 
lapidcin  pro  deo  coluerunl.  Max.  TyrUis,  Dlss.  38  : 
^Apu^toi  o-sSovo-i  fAiv,  ovrtva  51  oxm  olJa'  t6  ^i  aya^^ua  S 


iUudque  vel  posiium est  pro  Monlenses,  ouomodo  in  tx  zlhovHBos  Jv TgT/Joywvo?.  Apud  cosdem  sanguine, quem 
ius. J?,  p.  xuGruleriNEMOftGsts  Diana  eil/Vemorm/*;  *^  cx       "     '       '  ~*"~  "^'  ^  »i:-.-i  -  ^^j  ■--- 


vel  ila  cx  inore  loquendi  illius  sxculi  scribitur.  Sic 
dii  moutium  occurrunl  apud  vulguiuin  interpr.  \\{ 
X^eg.  xx,25:  Servi  vero  regis  Syri(e  dixerunt  ei:  Dii 
MoafTUJM  sunl  dii  eorum,  ideo  superaverunt  nos :  sed 
9ieUus  est  utpuguemus  in  campestribus.  Inlerpretes  lxx 
«uigttlareai  oumerum  serv^nt :  656;  6/>i&>v  6:6^  'icr- 
pwn^  tai  Qv  Bsi^  xoc^Sajv.  Syri  voluiii  signilicare 
daas,  vei  deum,  queiu  Israelita:  adorabant,  iu  mon- 
libiu  habUaro,  et  dominari ;  queiuadmodum  canit 
Of  idius : 

Dti  sumus  agrestes,  et  qni  domtnamur  in  aHis 
HoQtibtts,  imperium  est  in  sua  tecia  Jovi. 

Neque  taatuoi(/ita^r^6i  vocari  montium  dii  possunt, 
sed  etiam  ilU  qui  iu  monlibus  colebaniur,  ei  alii 
f|ui  ia  uis  vers^i  putabantur,  ut  Dlana,  quos  \i\  mon- 
iitiiis  leras agitabat,  montivaga propterea  dicta.  Quiu 


majoribus  digitis,  vel  pollicibus  foediis  percuiien- 
tium  eliciebant  acuto  siiice,  ungebaniur  septem  la- 
pides  in  medio  posili,  invocabantarque  Bacchus  et 
Urauia,  teste  Herod.  iit,  8.  Deum  auiem,  quem  la- 
pidis  forma  colebant,  Bacchus,  ui  reor,  fuil  alio  no- 
tnine  ^vjfrUprn  diclus.  Neque  enim  audiendus  Suidas, 
qui  illud  luutal  in  6ejc  ,  id  est,  6e6c  "kp-ng-,  uti  obser- 
valuin  illustri  Bochnrto  :  sed  lainen  iile  recte  simu- 
lacrutn  ejus  de^cribit  :  Simulacrum  autem  est  lapis 
niger  quadratus,  aTyTrwTo^,  nullam  figuram  habens  , 
aitus  quatuorj  iatus  pedes  duos ,  aurex  basi  impositas. 
Sic  Teriulliano  in  Apol.  Arabiae  deus  diciiur  esse  Dy- 
sares;  ei  apud  llesychium  legimus  Aovcapjjv  t6v 
Atovucrov,  NaSaTatot  :  quin  ei  Stcphanus  scribii, 
AoxKTKpn  scoptt/um,  el  /opyyiiv  xt^rjkorcczriv  essc  Arabiae, 
nomeuque  habere  a7r6  toO  Aoi>a-«/>oy,  qui  deus  ab 
Arabibus  colebatur.  Clarissimus  Vossius,  vi,  51) 
Idol.  Gentiuniy  putat,  lapidem  TiT/»a76)Vov  Max,  Tyri^ 


493 


GISBERTI  CUPERI 


ioe 


landalum  riiissc  loci  cxccliii  vcrticcm,  vcl  caciiincn,  A  "ullos  alios  cssc  qii.tm  IriKinta  lajiiilcs ,  rornn  i]ii.v 


quod  pro  nuiuinc  Arabcscolucruiil;  qniu  Slciilianus 
«ixoTS^ovxai  xopvyrlv  vocal,  cl  niox  aildil  cniiidcin,  vi:l 
Ueruiolauin,  ciarc  narrarc  Avaocjoiov  cssc  iHcluin 
jiigum,  sive  allissiiniiin  Arabiic  locuin,  proqtic  nii- 
mine  habilnm  ab  Arabibiis  parilcr  ac  Dacbarenis  : 
in  quibus  noUiidis  humani  aliquid  paiiiur  vir  dociis- 
simus.  Nam  Sleplianus  lanluin  narral,  cacumcn,  vcl 
scopulum  Aouexapq,  nomen  haberc  a  deo  Dysare , 
cjusque  simulacriim,  non  monlem ,  verum  lapidein 
quadraluni  fuissc,  ex  Suida  cdocli  siiinus.  Gl  dc  hoc 
Arabum  nnminc\idciur  cxplicandus  esse  Porph)rrius, 
]ib.  II  dc  Absiiii.  :  AouaartoiSe  w 'A/)aSt«ff  xar  ixos 
exooTov  tQuov  TratSa  ov  \mo  ]3oi/!*ov  sOomxv)»  w  XP^^«' 
fi>g  loovoi).  Dnmatii  quoque^  ArnbiiB  popuii,  puerum 
quolanms  sacripcabant,  quem  $ub  ara  scpeliebant ,  qua 
simulaeri  loco  utebantur;  iiain  cuin  Arabuni  Dcus  lapis 
fiicril  quadratus,  teslibus  M.  Tyrio  ct  Suida,  cuiii  ca 
forma  pluriinae  ar.x  sint,  cuinque  ara  illa  loco  siinu 


drangul.-iri,  qui  Pliaiis  in  Acliaia  circn  Mmulacrinn 
Mcrcnrii  stabaiit,  quibusquc  singiilis  noniiiia  (lcorutii 
erant  imposita,  tcslePaiisanta,  lib.  vii.  Scd  quoiiiiuus 
el  hanc  explicationcm  aiiiplcctipossiin,  facit  prtfpntiin 
tcmplum,  in  quo  divi  lapides  fueruiit  posiii.  feiiipliiin 
qiiidcm  Pausanix  auctoritaic  his  lapidibits  irilmit 
Tristanus  :  verum  apud  ciim  nihil  lale  repcriu, 
quippc  qui  (anluin  narrat,  Pharis  a(|unin  cssc  Ifer- 
curio  saciain,  fonti  nomen  Ilama,  incol.is  piscibus 
parcere,  quia  cos  sacros  dco  esse  existimant,  ct  propc 
ipsiiin  iliius  signiim  lapidcs  fere  triginta  positos  c>sc 
qiiadrangula  forma.  Uuid  igiiur?  Puto  hos  lapidcs  in 
Oriciiic  et  Syria  qii;crendos  csse;  el,  sive  scribas 
divos  lapides^  sive  cuin  illustri  Salmasio  vrvoi,  iiucU 
ligi  deberc  Ba^tulos,  qiios  non  inodo  ^,aiJ;u^ouf  >t6ovf 
vocariint  Grxci  ,  verum  dc  quibiis  eiiam  niulta 
mira  narrnbant,  uli  vidcre  licct  apud  Pbotium  in  D;i- 
inascio,   quibiisquc   in  Oricnic,  lleliogabali  pniria, 


Jacri  fueril  Arabibus,  nihil  cerle  causo!  vidco  cur  ^  alicubi,  et  fortc  llicrapoll  proprium  templum  fuit 


iiou  ita  Porphyrius  explicari  possit.  Ilacc  aiitcin  su 
persiitio  videtur  etiam  ad  Saraceiios  transiisset 
licet  lapis,  quem  adorahant,  habtieril  lineamcnta  ca- 
pilis,  si  qiii^  accuratius  illuin  insplccrct,  teste  Eu- 
thymio  Zygabeno  iu  Panoplia  a  Sylbui^io  edita.  Quin 
imo  et  hCHlie  Mahunicdani  iii  parvo  templo,  quod 
ab  Adaino  fabulaniur  essc  condiium,  postqiiam  piil- 
stis  fuit  paradiso,  ct  in  quo  Abrahainiis,  Ismael  et 
Maliomet  preces  suas,  si  cos  scquimiir,  fcccrunl,  co- 
lunt  el  oscolaniur  lapidcm  Al-hajar  Al-Aswad^  quem 
vocant  Brachtan^  eumqneex  paradiso  Gnbricleiii  ad 
Abrahauium  nugjnlur  portassc,  initio  nivc  et  lactc 
candidiorem ,  aiqtic  ad  instar  solis  liicidinn  fuissc  : 
sed  nigrum  fictuin  proptcr  peccata  hominum,  uii 
docet  Clievracus  in  Historia  inuiidi.  Et  dc  hoc  Inpidc 
iiescio  an  loqiiatur  Antoniuiis  manyr  in  Itiner.  :  In 
parte  ipsins  montis  habent  Sarraceui  idotum  suum  po- 
mtum  marmoreumt  quod  est  candidum  sicut  nix ;  ibi 
permanet  sacerdos  indutus  dalmatica  et  pallio  linco 


cxstriiciuui.  Et  cxcidisse,  vel  subintelligi  (td  quod 
Obrechliis  arbilraliir)  t6  simutacrum^  sive  signmn^ 
satis  patci  ex  rclativo  id^  quod  CTlcroquin  ad  nulliitu 

tra;ccdcns  pofcst  cominodc  rcfcrri ;  adeo  ut  ita 
.ampridii  verba  distingucndn  iiic.i  cx  opinioiic  sint : 
Lapides ,  qui  divi  dicuntur  cx  proprio  templo^  Diana 
Laodicca  (signutn)  ex  ndxjto  suo,  in  quo  Orestes  id 
posuerat,  nfferre  voluit,  Sc<l  ul  pi^rgani,  obscrvnndum 
diligcntcr,  vcrbi^  disertis  notarc  Dioncm  ChrYsosio- 
niiitn,  orat.  \%  iniiltns  bnrbarorum  paupertate,  vel 
qiiia  artcm  sculptoriam  ignornbanl,  montes  deos 
cvisliinassc,  xat  SevSpa  apya,  xat  u^ixoxtg  )iOouf ,  sivc 
iuformes  lapides;  el  scribcrc  Paiisaiiiam  in  Achaicis, 
solcmne  fiiissc  anliqiiitus  Graxis  upyots  >tdocc>  rudt- 
bus  iapidibus^  uvti  oya^ijiaTwv  exhibere  Tt/xaf  0«wv ;  ct 
iii  Corinthiicis  cuindem  noiarc,  nntc  xdem  Di.inac 
Avxftia^  jarerc  ).tOov  xa)ou//svov  tspov,  snpcr  quo  novcra 
TrORZcnorum  viri  Oresiem  a  nintris  ca*dc  purganmt. 
Pliiiius  prosterca  ii,  58,  mcinoriac  mandat  in  gymna- 


Quandoauiem  venit  tempus  festivitaiis  corum  ,  percur-  C  sio  Abydi  lapideiii  suo  lciiiporc  ciillum  fuissc,  modi 


retite  luna ,  antequam  sacerdos  ingrediutur  ad  diem 
festum  illornm^  incipil  marmor  illud  mutare  colorem ; 
et  dum  adorani  idoium^  fit  marmor  iUnd  nigrum  sicut 
pix;  completoque  tempore  festivttalis  ^  revertitur  in 
pristinum  cotorem^  unde  et  vaide  admirati  mumus  ;  prout 
flla  verha  ab  aliis  landantur.  Atquc  ut  Arabcs,  vcl 
Jsmaelit.-e,  patriarch.i8  malc  iinitati  sunt  :  ita  PIkt- 
nices lapides  consecrarunt,  quos  Bwtuiia,\t\  Bwtulos^ 
teste  Damascio  apud  Photiiim,  vocaruiit ;  idcinqiic 
nomen  Grxci  dcderunt  lapidi,  quem  ftliea  loco  Jovis 
llngitur  Saturno  dcdissc  dcvorandum,  qticmadinodum 
ex  liesycbio,  Prisciano  ct  aliis,  docuerimt  Scldc- 
iius ,  Vosstus ,  llochartiis ,  Salmasius  ei  Reinesius  : 

3uam  ad  historiam  rcspicicns  Lycophron  in  Cnssan- 
ra,  p.  70,  Jovcm  appellai  5m7xov  fxcytaTov,  lapidem 
maximum;  ut  eniin  nouit  Tri^lzcs,  Aioxov  5i  tov  Awc 
"kiytt  $ta  Tov  )t6ov  tov  ovTt  Atoc  Otto  Pia^  GTra/^yavojOlvTa 
xat  tJTro  Kpovou    xoTaTroScvTa.   Prxtcrca  divilapides 


ciiin  quidcin,  sed  qiicm  in  mcdio  tcrrartim  casunim 
(c  solc  neinpe)  Anaxagoms  pr«Tdixcrat  :  arniin  coli 
Cnssandria',  qiia»  Pniidaca  vocata  ost ;  et  Aiia\agoram 
alio  tcmporc  iteruiii  pradixissc  saxiini  c  solc  ca- 
sunmi;  idque  f.ictum  cssc  inierdiu  in  Thraciji  parlc 
ad  i£gos  fliiinen,  ct  lapldcm  isiuin  ostciisnm  ftdsse 
vchis  magnitudinc,  colore  adiislo.  Guiu  talia  igilur 
ferantur  de  Anaxngora,  iiiliil  utiquc  inirum  cst 
Ainm.  Marccll.  ^2, 10.  scrihere  illum  prscdixissc  /«- 
pides  e  cceio  lapsuros;  mirorquc  IMinii  verha  non  oc- 
currissc  doctissinio  commcnlatori,  qui  scribit,  cimi 
Amiiiiano  faccre  Philostralum  el  Tzclzein,  scd  ca-seros 
omiicsnarrarc,  Anaxagoiain  pixdixissc  unumlapideiu 
lanluin  cnsnrum.  Nambisid  prxdixit,ct  utraniquchis- 
toriain,  vel  fabulam  conjnngcre  poiucruiil  illi,  qui  scri- 
bunt  tapides  casuros  prxdixissc  pliilnsotthum ;  vel 
si  scmel  id  factum  cssc  habueruni  persuasum,  po- 
tneruntplurali  numero  pro  singulari,  more  loquendi 


occurrunt  apiid  Lamprid.in  llcliogab.,  c.  8  :  Lapides^  j^  vulgalissiino,  nsi  essc  :  oiioinodo  eliam  Anim.,  cap. 

'-''  ''*""'  ''* "    '"  ' — '"  "' —  '-•''•-—      8  libri  cjusdem,  iiarrat  Anaxngoram    Jbgis-Poiamis 

pr.Tdixisse  Inpides  cx  cceio  casnros;  qut  tainen  tau- 

turn  uniis  fiiil.  Offcrt  iiisupcr  se  niater  deum ,  qunni 

sacrum  lapidem  scribit  fiiissc  Liv.  xxix,  1 1 ,  quamquecx 

innudita^pcromniavasiiiatis  pcira,cm  nonieuAgdus, 

in  llnibus  Phrygiaj,cuin  lapidibus  a  Pyrrlia  cl  Dcuca- 

lioncin  orbcm  morlnlibusvacuum  jactaiisinforniatam 

csse,  atqiie  animatam  divinilus,    memorix  roandat 

Arnob.,  lib.  quinto.  Monsigitur,  cui  ortuin  suuni  il<w- 

tana,  vd  opstog  Btdg,  sivc  Khea,  del>eat,  Agdns  fuil 

vocaliis;  quod  vocabulum  restituendum  essc  Isidoro 

ceiiset  Reiiies.  iii  Yar.   Lcct.,    17,   apud  quem  in 

Glossis  scribitur  A^fldir,  vel,  uti  Yulcauius  edtdii,a6ii- 

dir  lapis.  Uecte  qnidcin  vir  eruditissiinus  reprehendit 

Darlliium,  qtii  in  Gi  nnaiiia  bunc   lapidem  qn.i^rit : 

sed  male  Agdir,  Agadir,  vel ,  sl    liicorruptus  Ariio- 

bius,  Agdum  lapidem  essc,  iteinque  dcam  cullam  in 

siuiulacro  lapidis  grandis  nigri  e  Phrygia  Roroam 


qui  divi  dicuntur ,  cx  proprio  templo  Dinnm  Laodicece 
ex  adyto  imo,  im  quo  Orestes  id  posuerni^  nfferre  voluit. 
Salmasiiis  arbitratur  divos  tnpidcs  fitissc  in  adyto 
Dianae  Laodiccn:e ;  ct  Casnubonus  notat  tnpides  divos 
appcllari  famo^iissimum  illtid  simniacruin  ab  Orcsic 
ct  Iphigenia  e  Taurica  nblaluin.  nubcnius  ii,  Elcct. 
31,  divos  fratrcs,  id  est,  Castores  iiitelligil,  quorum 
templum  Domitianiis  instnuravit :  sed  simitl  faletur 
animuin  sibi  pendere,  ampliusque  esse  deliberan- 
diim ;  et  post  to  tempto  liiiit  sensum,  inierseriiqtic 
To  simulacrum  post  Laodicca:.  Cerle  hi  lapides  non 
potucrniit  esse  in  adylo  Dianx,  ncquc  quicqiiam 
commime  habentcum  dcx.  istiiis  slaiiia,  nec  ad  Cas- 
torcs  queunt  iillo  modo  refcrri ;  qiiia  diserte  propriuin 
temptnin  divis  lapidihus  tribuitur,  ct  quia  Lnmpri- 
dius  agit  dc  novis  diis,  qu(»s  Romam  ex  alii  nrbibiis 
(rnnsferrc  voluit  Helioffabalus.  Hoc  animadvcrlcns 
fristaims,  I.  II,  p.  oz4,  arbitratur  divos  tapides 


4D7 


KOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PEBSECUT.  CAP.  XI. 


498 


tr.iiiNVccto,  ArhitrAlnr.  Nam  Agditi  iion  ruit  lapis,  vc-  A 
nini  pctr:i,  vi-I  luitiis  iitaiutiiip  vasiit:ais  :  dcinde 
Abdir^  Abadir  ^  Ahmldir  c»si  l:i|»is  ^aiTuXof,  tili  noin- 
(um  est  eriuliiisex  Prisciano,  qni  ita  lo<|uitiir  lil;.  i : 
Abdir  getms  taiiidis ;  lib.  5  :  Abadir  deus  est  :  didtnr 
el  hoc  mmine  lapis  itte,  quem  Salurnus  dicitur  devo- 
ratse  proJove^  quem  GrtBci  BaiTuXov  vocani:  lib.  vi : 
Abdir  qnoque  et  Abaddir  6  SaiTv^o^,  hujus  Abnddiridis. 
Lipisauicni,qui  Deum  niatcros>6ext.«iiiin.ibainr,  linea- 
meni.n  fnciei  mnliebris  vidotur  linlmissi^ ;  «]itnR  etiani 
Snracenorum  lapidi  tribuit  Zygnl>cnus.  Prudent., 
Ilym.  10.  V.  i55  : 

Lapis  nigelhis  evehendus  cssedo, 
MulielN-is  oris  clausus  argenlo  sedct : 

nisi  hic  sensns  sit  poetos ,  cnpsnm  nrgenienm,  cni  la- 
pis  ille  emt  inclusns,  retnlis<e  raeiem  ninliebrcin ; 
ii:i  ntclansus  rtierit  argenlo  uiutiebris  oris;  <;ii04l  rogo 
cnidiiiores  cxniniiient.  L^pis  etinji  riiii  dens  Alaga- 
balus,  ciiniqne  ll(Todi.iniis,  lili.  v,  facil  >i6ov  /xcyc^rrov  n 
xotr&idffv  ittpifspri  ).iQ70vTa  «V  oJvTTjTa  ;  additr|ue  x«- 
vou8ii  esse  illi  (syii*jM^  el  fxcXacvav  xp^^*  osiendi  in 
lapide  eiuincntias '  noiinulhs,  et  r<irni.is  vel  TvTrouf, 
solis  iinnginciu  esse  linmann  arte  noii  rabrerainani, 
ac  tandem  e  coeto  cecidisse.  Dens  hic  cernittir  iii 
iHimnio  Hellogabnli,  insigiiisque  lapis  cst  aquila  et 
tribus  stellis  apiid  illusirem  S})atilieininm  ad  Juliani 
Cie^res.  lu  nnmmis  pneterea  Seleiicensiiim  Pieriae 
Syrix,  qiii  in  limiorcm  Tnijani  pcrcussi  siint,  reprae- 
sentalur  moiis,  ciijus  cacumen  furanien  babet,  vel 
lapis  in  mediolemplo  positus,  cum  ins.  zetckAcioc: 
uiide  non  iminerito  exislimaiit  eruditionc  pr:vsian- 
lcs  viri,  Jovein  Cnsiuni  exbiberi,  vel  nunitem  hunc 
creditiim  esse  Jovem  Casiiini,  quippe  (|ui  lereix  am- 
bitn  in  mblime^  testcAin.  Marcell.  xxii,  il,  porrigi- 
/vr,  qiialis  plaiie  in  nnmmo  exbibetur.  In  Pbilippi  pa- 
iris  nuinismaie  cemiinr  quoque  tempiiiiii,  ci  in  ejus 
meilio  rupes,  vel  mons,  cuui  ins.  kai  Tiis  aktemiaos 
nEPTAiAZ;  quae  haud  vanniii  indiciuin  est  rupem 
illara,  vel  montem  r^ccnliari  lionore  cnlium  ,  ct  C 
Diaiia*  sacrum  fuisse.  Iii  alio  Caracallu:  iapis  rotun- 
diis  et  in  acuinen  desiitciis  teiuplum  inedium  occn- 
|»at,  cum  iiis.  koin.  AEIHQN  ;  qtiod  llarduinns  posi- 
tuin  putat  pro  Ain«<>v,  rcfertque  nd  Diiim,  urliem  De- 
cap«)litanae  regiouis  in  Syria,  ciijus  IMinius  ei  Steph. 
nieminemnt,  Trisinniis  vero  et  llolstcuius  ad  Diam 
Arabi;e  nrbeni  ;  representariqne  putaiit  Venereni, 
quain  ea  fonna  cultam  fulsse  ex  Cleniente  Alexan- 
drino,  Maxiroo  Tyrio,  Aniobio,  Diono  Clirysostomo , 
ei  Pausania  docent.  Sed  Venerem  non  nominant 
Clemcns,  Maximns  Tyrius,  Arnobius,  Dion ;  ei  cele* 
br.ttit  lantum  >t6ov,  liOov  TST/^oyuvov,  vel  informein 
Upidem ;  poluerutitqne  respiccre  ad  lapidem  qnadra- 
tiini  ab  Arabibns  cultnin,  de  (|U(»  nnie  memini  me 
ngere.  Vidit  id  forle  ctiaui  Tristanus;  ntquc  evincc- 
ret  lapideni  huiic  esse  Venerem  Uramani,  addit 
Pausaninm  ,  lib.  i ,  narrare  Athcnis  tcnipluro  csse 
Veueri  Uranioi  dedicatum,  qnnm  ferebaiit  Parcamm 
veiu&tissimnm,  datis  lequet  it  y  avait  une  pierre  faile  en  -^ 
forme  de  Herme,  on  Ifome .  ddnt  Cinscription  fmir-  ^ 
qnait  que  c^^tnit  reffigie  de  Vinus  Uranie.  Gneca  iia 
Sfse  habcnt :  Ov^viac  ayoikitju,  TfTpcrye^vov  xaxa  Tovra 
rod  Tocc  'E/>f£a€;  :  qiiibiis  ui  verbis  ego  nullum  lapi- 
dein  aruiiiiiintumiiivenio,  sed  Veiieris  staluaro  qua- 
dratam  ad  iiistar  Hcrmaruni ,  id  est,  eam  eaput  ha- 
buisse,  el  reliqiram  corpus  luisse  quadratum  absque 
brachiis,  etc.,  qiiomodo  Herni»  fieri  solebant.  Uuc 
omnino  perlinpt  Veniis  Paphia,  cnjus  simulacram, 
teste  Tacito  tn  Historiis,  non  effigie  humana ,  ud  con^ 
tinuus  orbi$  tmiore  initio,  tenuem  in  ambitum  mettB 
modo  exurgens,  et  ratio  in  obscuro ;  cujnsqite  statuam 
malti  alii  rei  assimilari  posf  e,  quam  'mpauiBt  Xcux^ , 
scribit  Max.  Tyrius,  diss.  58,  qualis  et  illa  cernitiir 
in  nommo  Dmsi  apiid  Patiniim,  Trajani  apud  Trista- 
num,  et  aliis  aptid  Jac.  Gutheriuro  iii,  5,  de  Jure 
PiintiL,  qui  male  h.'ec  numismata  ad  DianaroPaphiam 
refert.  Eodem  loco  vir  eruditus  Lnmpridii  paulo  ante 


landaia  verba  emendat  :  Ex  proprio  lemplo  Dianof 
Lgcew^  illam  Laodicea  ex  adglo  suo,  in  quod  Orestet 
posuerat^  auferre  voluil;  ct  inlcliigii  lapideni  qui, 
teste  Pausania.  ante  xdem  Dian:e  Lycaix  jacebat , 
et  sacer  vocal>aiur  ;  addiique  Laodicenses  Dianae 
simulacnim  Brauroiic  avectinn  imiietrasse  a  Seleuco, 
illudqne  signum  dcne  csse,  quod  oliin  e  Taurica  Ores- 
les  et  Ipbigenia  siistulerant.  Sed  prinio  aliud  siuit 
divi^  vel  vivi  lapides ;  aliud  lapis  Trarzene  jnccns  ante 
temitlum  Dian»  Lycje:n  :  illi  siinm  sibi  teinpluin  lia- 
iHiertini ;  bic  vero  nc  in  templo  quidciu,  sed  ante 
a*dein  alteriiis  numinis  posiius  fuit.  Deiiidc  P.iusa- 
iiias  non  docet  statuam  Diaiue ,  qusc  ex  Brnurone  in 
Pers^iam  asportata,  cia  Seleuco  Laodiccnsibus  Syrias 
data  fuil,  esse  Diaiiam  Taiiricam ;  quiii  imo  variis  ar- 
giimeniis  lib.  iii  id  rerellit,  docetque  Diaii;tt  Or- 
ibiae  simutacrnm,  quod  in  Lymiixo,  Laconicjc  ngro, 
colobatur,  potiits  iliud  esse  quoil  ab  Orcsic  et  Ipbi- 
genia  barbiriseratnblaluin.  Nequectiam  inilii  placet 
qu04l  nddit  Guiherin^ ,  siinnlacruin  prisci  operis 
Praxitelis  fuisse  illins  qui  inarinorc  fclix  et  clarus 
habebaiiir.  Nain  cuin  Piaxitclcs  leiiiixne  Cti.  Pom- 
peii  Magni  vixeril,  niiqiic  Diaoa!  Taurica  simula- 
cruni  facere  noii  potuit;  el  Pausanias  iti  Aiticis  scri- 
bit,  Braurone  esse  Dian^  Braurunia:  sacellutn ,  et 
simulacrum,  Praxitelis  opus  :  sed  adjicit :  xal  to 
up^aiw  goovov  80TI  h  hpaxtpam,  "ApxtynSf  eoc  ^touo-i, 
ii  xaMpoch  :  uiide  paiet  aliod  aniiquiiis  lungc  signuni 
ibi  fiiissc  Dianai  Tauric:e ;  qna:  cnin  noii  disiiiigueret 
vir  doclus,  iii  errorcni  lapsus  est.  Sed  ui  pergani, 
Seldenus,  ex  Suida  et  Hesycbio,  observnt  Apollonis 
*A7vcc&»c  statuam  csse,  lapidcm  basi  circui;iri,  in  co- 
nuin  dcsiiientem  :  vernm  illi,  non  secus  ac  Harpo- 
cratio,  Sdiol.  Aristophanis,  Stephanns,  Auctor  M. 
Elyin.  et  Euslacbins,  p.  166,  uno  ore  Iradnnt :  Avricca 
araiii  esse  aiitc  fores  Iv  axQfAOTc  xcovoc,  vel  xiova  ec; 
o5'j  Xnyovra,  ov  corao^c  Trpo  twv  Ou/scjv,  vcl  xcavoecSq 
xtova  sacrum  Apollini^  vet  Baccho^  vet  ambobus ;  st- 
iiiulquc  cx  .iis  patct  Apollinein  'A^cotiqv  et  'Ayvcea 
dictuin  essc,  id  est,  E^^cov,  vel  viaruin  prx*sidem  : 
sed  iiondum  disccre  ex  iis  auctoribiis  polui  Apolli- 
iiein  tali  foriiia  cultuni  fuisse;  quin  poiius  conirnriuni 
planc  tradit  Mncrob.  i,  Snl.  9  :  Ettnim  sicut  Nigidiuk 
quoque  refert,  upud  Gracos  Apotlo  cotiiur,  qui  Gupaco; 
vocatur ;  ejusqne  aras  ante  lores  suas  cetebrant^  ipsum 
exilus  ei  inlroitus  demonstrantes  potentem,  Idem  Apollo 
apud  illos  et  'AyycoTv;  nuncupatur^  quasi  viis  pneposi' 
lu$  urbanis.  llu  enim  vias,  qwe  intra  pomceria  sunt , 
oyucac  appetlant ;  nskm  diserte  ApoUo  ab  ara  distin- 
guitur.  Pausanias  praeterea,  lib.  i ,  Megnris  scribil 
esse  lapidem ,  7ra/Ds;^6fAsvov  TrupaiiiB^s  ^X^l^  ^^  ^' 
yahiSt  lUumquc  uoiiiiuatum  fuissc  Apoltincm  iLapivov ; 
et  in  Corinthiacis  memorat  Jovis  MccXcyiou  ct  ui^tnus 
Uarpitac  simulacra  nulla  artc  f:icta,  illius  Tcyjpayii^i , 
bujus  vero  coluinnx%  vel  xcovc  ecxao-ficva.  Sic  auclor 
Plioronidis  apud  Cl.  Alexaiidrinuni  iunonis  Argiv» 
statuam,  xcova»  vel  columiiani  iion  aliain  ob  cansani 
uominat,  notanie  Scaligero  ad  Euscbium.  Baccbus, 
eodero  Clemente  teste,  columnx  etiam  forma  cultus; 
quod  Dickinsonus,  cap.  1U,  Dclph.  Pbxni.  ad  co- 
lumnam  refcrt,  qua'^  in  vcleri  foederc  Mosi,  ex  qiio 
Baccbum  recerunt,  et  Isncliiis  prxluxil;  nec  iinine- 
rilo  ideui  Cltmcns  tradit  oiiin  columnas  pro  simii- 
lacris  cultas  esse  :  itpbt  y  ouv  axpt^atBHvat  xai  T&Jv 
icyaliiaxw  oyiattg  xcovac  c<rravT6ff  oc  TraXacoc.  eb-sSov 
TOvTovc  fi^v  aftop^JiurTa  toO  Oeou.  El  huc  etiam  referri 

Jiosset  discuSf  quero  pto  sulc  Poeonas  coluisse  iii 
larpocrate  doceo  ;  buc  Peiiates  Lavinii,  quoruro  for- 
mam  ct  figuram  scribit  Timaeus  apud  Dionys.  Hal. 
lib.  l,  esse  xqpuxca  i^npa  xal  x«^^^«  ^^^  xepauov 
T/»€acx6v,  caduceos  ferreos  el  mreos^  et  testam  ficlilem 
Irojanam  :  nisi  quis  t6  xeoap}v  malit  vertere  tucer" 
nam  cum  Baudelotio  de  Dairual.,  tom.  i,  p.  199,  et 
huc  tandem  pertinet  Saxonum  idolum  Irminsut,  de 

?[uo  peculiari  libro  egit  Meibomlus.  Hic  autero  In- 
oriniuro  lapidum  saxorumve  cultus  diu  duravit , 
ipsaquc  plebs  christipna  in  pagis  eo  infecta  ftiit. 


49  J. 


GISBBRTf  CI1PERI 


m 


Ivo  Carnolensls,  pnrl.  ii,  cap.  58,  referl  capui  con-  A  simo.  le^endiini)  et  $oio  t(aticaio  li§M  jnformi  repra- 


dlii  Nanneiensis,  qno  fHndUns  effodi  jnbentur  lapidet 
tjuot  in  ruinom  locis  el  syhestribus  venerantnr ;  el 
cap.  57,  capul  concilii  Agalliensis,  qno  siatuilur 
perscmtandnm  esse,  si  aliquis  vota  ad  arbores^  vel  ad 
fontes,  vel  ad  lapidcs  quosdam  quasi  ad  attaria  fadal. 
Alque  ex  his  saiis  superqne  palere  arbiiror  Groscos, 
Syros,  aliosque  populos,  lapidcs  Informes  ul  dooj 
coluisse.  Nunc  dispiciendum  esi,  num  eo  eiiam  ves»- 
nlae  progressus  sii  Romuli  populus,  et  gcns  logala. 
Malrein  dcum  ei  Klagabalum  eo3  culuisse,  ut  el  hipi- 
desunxisse,  nofum  est:sed  id  ago,  mexaminem  num 
aliqnod  numen  palrium  ea  formn  f  cnerall  slut.  Cerce 
Tristan.  1. 1,  p.  427,  iiotai  Jovem  dictum  esseiTrdtx^eov, 
non  soluni  quia  in  summis  montibus  colebatur  ,  sed 
qula  mons ,  vel  rupes  exislimabalor  iupiier  ipsc,  qui 
rcvera  ernl  Jupiter  cognominatus  Lapis ,  Ciceroni 
memoratus,  ejusque  vesiiglis  alii  antiqoarii  celebres 
insisiunl.  Sed  nihil  liuc  perlinet  RomanttS  vetustissi- 


sentalur,  Per  slipiiem  crncis  iiilelligit  lignuin  cnici^ 
rectuin ,  quod  o/D9tov  (OXov  vocai  Justinus ;  inaleque 
hinc  arbitraiur  Lipsius  criicem  ntiquando  solo  arrec- 
tario  ligno  consiitisse «  qtiia  sensus  est  non  debere 
Geiites  mirari  Ciirisiianis  crucctn  iii  pretio  esse,  cuiu 
ipsi  sub  forma  siipiiis,  vel  staticuli ,  aique  adeo  rccti 
pali ,  qui  partcm  crucis  facii,  Aihcnis  quidem  colanl 
Palladem,  iii  iEgjrpio  auiem  Cererem  sive  Isidein. 
Unle  eodem  capiie  dixeral  TerluU. :  Crucis  quaiiiast 
signuns  est  de  ligno  :  etiam  de  materia  colitis  penes  vom 
eum  effigie.  Quanquam  sicut  vestrum  ftvmuna  figura  est^ 
ita  et  nostrum  sna  propria :  viderint  nunc  iineamenia , 
dum  unasit  quaiitas;  viderit  forma^  dum  ipsnm  sit  Dd 
corpus.  His  doctissimns  Gotnnfredus  terbis  componi 
po9se  aesium  inquirentium  cxistinMii,  uirum  Teriul- 
liani  iempore  crud  superaddiia  sit  imago  eruciflxi ; 
additqiie  eum  inter  naiinuuin  ei  Cbrisiiauorum  crii- 
ces  aperie  hocdiscrimen  ponere.  illas  nimirum  fuisse 


mus  ritns,  uii  Apuleio  Tocalur ,  jurandi  per  Jovem  l«-  -  cum  effigie  humana ,  has  sua  propria  flgura,  iioii  hii- 
pirf^m ;  veUawciisifmtiiM  ju«;ttr<md!im,  m  illudappel- "  mana  enigie,  non  lineamentls  humanis»  sed  dbnj- 
lat  Gellius  i ,  21.  Nam  quemadmodum  docuerunt  ex      y^m^fihag,  simnlacio  nudas:  qu.ne  cericquid  sibi  ve- 


Feslo  cl  Polybio,  Turnebus  et  Sanciius,  locutio  esi 
ellipiica ;  cl  qui  rilu  lllo  jurabant ,  lapidem  silicem 
lenebanl,  h.cc  rerba  dicenles  :  Si  sciensfaiio,  tum 
me  Diespiter,  salva  nrbe  arceque^  bonis  ejiciat,  ut  ego 
hunc  tapidem ;  unde  palel  JoVcm  lapidis  forma  a  Ro- 
manis  cultum  non  fuissc.  Habuerunl  lnmen  illi  lapi- 
dibiis  infbrmibiis  honorem  ;  uli  manali  iapidi,  ye\  pe- 
trw  qua:  erat ,  Feslo  docentc ,  extrn  portam  Capenam 
juxtn  cedem  Martis,  quam  cnm  propter  nimiam  siccila" 
tem  in  urbem  prolrttherent,  ins^qnebatnr  statim  pinvia^ 
ettmqne,  quod  aquas  nwnaret^  manalem  iapidem  dixere. 
El  nt  lanis  qni ,  Auaxagora  praedicente ,  e  sole  decl- 
dil,  culins  ftiit  :  ita  in  agro  Crustumino,  teste  Lt- 
vio  XLi,  9,  hpis,  qiil  In  lircum  Mariis  cecidit ,  sacer 
habiius  est ;  si  inodo  de  eodcm,  ef  non  de  alio  loqui- 
lur  rd^m  c:ip.  15  :  In  Crmtumino  avem  snngnatem 
{quam  vocant)  sacrum  Inpidem  rostro  cecidinse.  Ut  au- 


iint,  vix  capio.  Nam  ethnicoa  deorum  suorum  aliquein 
cruci  anixum  coluisse,  vel  cruci  honorera  (excipieni 
aiii  forte  ifigyptios^  quorum  in  Hieroglyph*  notis 
figura  instar  crucis  apparet)  habuiise,  w>b  puto  apiul 
Palrum  vei  alium  quemquaio  reperiri ;  nec  eeris  illa 
esi  mens  Tertulliani ;  ▼erum  is  iia  argu'tieniaiur  : 
Chrisiianorum  crucem  signum  de  ligno  esse;  genilles 
eiiam  colefe  quod  di  materia^  sive  cx  ligiio  (actuiii 
est :  atque  ita  aroborum  eamdem  esse  qualiiateni ; 
gentilium  quidem  ligna  repraeseiHare  figuras  lmm:i- 
iias,  id  esl,  statuas  esse  :  cruceoi  vero  liabere  etiani 
figuram ,  non  humanam  ,  veriim  snam  ei  propri:iiii ; 
qito  pertiuet  scribere  Mintnium  Felicem  in  Ocuvio  : 
Cruces  etiam  ntc  eoiimuSf  nt€  opttimus.  Vos  piane  ijui 
ligneos  deos  eonsecratis ,  eruees  /iaiteaa,  ut  deirum  rt'<- 
trorum  partes,  forsitnn  adoratis.  lude  addii  TertullM  - 
niis  nullim  Mliouem  habeudam  ease  liiieaineiiloruiii. 


teni  ad  alimt  mcmbruui  me  couveriam,  rrotandum  Q  ^^'.^^?^*i^^  pr^sferendas  essu  cruci,enin  aiutex  I  guo; 


gonlilcs  ctiam  siiplies  imdos  ul  deos  coluisse ;  quo 
pprlinenl  imi(P ,  dc  quibns  ad  apotbeosin  Himerl 
cgi.  Siinulacriim  ciiam  Diiun^'  Fpliesitc  cum  primum 
cx  copIo  decidit,  vel  ab  Am^zouibus  c<msecraiuui  e<l, 
fuit  truncus  aeirtus  nlniciis,  uti  notat  ad  Euseblum 
Scaliger  :  quod  sl  verom  ( nlia  enim  sentit  Petiluri, 
cap.  50  politissiml  libri  de  Amaxonlbns ),  non  snii^ 
cauie  Pctrus  Faber  i.  scm.  3,  slmulacrum  Diana*  ab 
Amazonibus  venairicis  antiqua  et  soliia  n^ura  fuisse 
consecratuin  scribli;  ei  xque  male  osteudere  cona* 
tur  Diauam  Ephesiam  nou  fuisse  multis  mammis  ct 
vernbus  exsimctani  :  quod  lainen  adeo  cbirum  esr, 
nt  ne  quidem  probationc  indigeat.  Sed,  ui  ad  rem  rc- 
deam,  audiendus  cst  Arnob.  lib.  vi,  adv.  Gentes  : 
Ridetis  temporibus  priscis  Persas  fluvium  coiuiise^ 
memorialia  ut  ihdicant  scripta  ,  informem  Arabas  lapi- 
dem,  acinacem  Scytiiite  naliones,  ramum  pro  Cinxia 
Tttespios,  lianum  lcarios  (alii  legunl  Caryos,  et  Ca- 


subjicitque,  si  demtis  esse  hic  dtffrreniium,  nihii  i;i- 
men  a  cruci^  arrecto  stipitc  differre  Paliadem  Aliicain, 
qux  neseio  an  itla  fiierii,  qiMm  e  bgfio  Autochthoii;ts 
posuisse  refert  Eu^ebiiis  loco  kiudaio.  Freqticiis  iiii- 
tem  Ira^c  snpersiiiio  in  agris,  iu  quibiis  Termiiiits 
forma  lapidis  vel  stipitis  cfiloliatur.  Prius  ues  Uoeoi 
Prudent.,  ii  cmitra  Sym.,  iiK)5  : 

Ulimur  et  mrh  redilu,  el  ratlone  colendt 
Exercere  manos  noa  posniiei ;  et  la^is  itlio 
Si  sietit  autlqutts,  quoui  cingere  sueverai  error 
Fasciolis,  vel  galliofle  pulniomii  rogare, 
Frangiiur  el  nuUis  violalur  Termious  exlis. 
Alterum  vero  simul  Ovid.,  ii  Past. : 

Termine  sive  lapis,  sives  es  defossus  in  agro 
Stipes,  ab  aniiquis  tu  quoque  Nuraeu  habes. 

Tibullus  1,  1,  vocai  stipitem  desertum  (  quem  alil 
emendani,  alii  explicani,  uti  viderelicet  apud  Scal. 
ad  Varr.  i  do  He  Hust»,  Barth.  iv,  Adv.  t ,  Voss.   if 


ryam  ,  vet  Caryntydem  Dianam  a  Laconibus  cnftam  -.7,  91 ,  Harm.  Evan.  Giplian.  in  Ind.  Lucrei.,  Jac. 
inteliigunt)  pro  Dianaindolatum,  Pessinnniios  mtictm  '^  Loemein  it  Misc.  18,*  et  poets  commentatores  )    ci 


pro  deum  matre,  pro  Marte  Ramanos  liauam,  Varro 
nis  ut  indicant  ifusce;  atque  ut  Aethlius  memorot,  anit 
usum  disciptinnmque  fictorum ,  pluteum  Samios  pra 
Junone;  et  abstinetis  a  risu ,  cum  pro  diis  immortalibns 
iigiliiolis  hominum  ^  et  formis  supplicatis  humanis? 
Onx  verba  cidrhsime  anilem  bauc  snpersiitioiiem 
nobis  ob  oculos  ponunt.  Sic  ClemenS  Alex.  Cinxias 
vel  Jmionls  simulacrnm,  ff/Jiptov  fcaexo|i/xfwv;  Diana»,- 
5^5>ov  oOx  ct/syao-fzevov ;  Junuiii<$,  d-oviJa,  Uli  erudiliS 
observaturn,  appetlat;  neque  aliter  Vel  Jittiohem  Sa- 
miam ,  Vel  Minervam  Liudiam  describlt  Callimachu$ 
apud  Kuscb.  iii.  8  Pr«p.,  quemadmodUiH  crtldltedo- 
cet  Vossius  aa  Catullom.  Dd  hnjuscemodl  Stafui9 
elCffantcr  loqultur  Tertull.  i,  iS,  ad  Nat.  :  Si  de  hoi 
differentia  intercedit^  quando  distin^uunturacrucisstipit^ 
Pallds  Attica ,  el  Ceres  Pharia ,  qucB  sine  forma ,  rutii 
ptil&  ( iia  enim  cum  Stephano  le  Moyue,  viro  doctjs- 


d$asciatum  stipkem^  Prudetil.,  io  Uym.Romani  mariy- 
ris.  Ejusmodi  sitipitem  appeltabani  deiubrnm.  Fesius : 
Deitttrmm  dicebant  fnsiem  deiibratum,  hoe  esi  dieoni^ 
eatum^  qum  vinerttlfanlur  pro  deo.  DociibSinius  V<>s- 
siiis  puiai  posireina  verba  esse  Pauii,  qui  ubiqtie 
hoeagit,  ne  Oeniliim  reiigiuni  favere  videatur;  ei  li« 
cei  ab  en  dpftfiione  nequnquaitt  sim  altenust  tamen  Ti* 
deer  iiomratlos  sorupylos  inevere  posse.  Nain  ciHii 
ddubrum  iion  usdrpeiiir  iiiti  de  re  sacra,  vei  leeo  re- 
ligioso,  nihtl  dixisset  resius,  nisi  ultiiiias  adjeeissei 
▼oces ;  et  omnis  fustis  docorticatas ,  oaints  ati^ies 
quocuinqite  in  looo,  i|iiacumqqe  ^  causa  deftxus  de/»- 
^mtii  esset.  Massurius  Sabinua  apnd  Sefvium  ii  An.^ 
it5  ,  delubrum  iuterpreialur  effigkmt  a  deHbnstioue 
corticis ,  quia  antiqui  felicium  arborum  ramo$  conice 
liitrncto  in  efigiem  deorum  farmc^akt.  Ipso  Scrvioa  ad 
lib.iv,  simulacrtim<^/«^nfmdici  notai  •  liliro,  hocesi 


5ai 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIDUS  PfiRSeCUT.  CAP.  XUI. 


m 


nso  Ikno,  iaclum,  quod  grsce  g^ov  diciUir;  et  A^Afita,  nisi  qu»  postprima  illa  tcmpora «  de  4|iitbus 
.  *  .-  ,       ..   .         ._   .     —  *»„.-      ioquiiur    Ovidius,   iniroducia  sunt.   Neque  lamen 

puio  uiiimos  quin^ue  februarii  dies  Termmo  sacros 
fuisse;  nam  illudH  verum  foret,  qiki(ique,  imo  sn% 
dies  Tennino  dicali  rorenl.  Quiii  et  Dionysiun  flali- 
carnasseus  «laium  diem,  vel  q/Mpov  tccxtqv,  lil).  ii, 
pag.  153,  tcrniioalibus  tribuit;  ei  Macrob.  i  Sat., 
15,  Rouianos  scribit  non  confecto  februario^  $ed 
posl  vicesimum  el  lertium  diem  eju$  inlercala$$e ,  ter* 
nnnalibu$  scilicet  jam  peracti$ ,  d^nde  reliquo$  (ifruM' 
rii  die$ ,  qui  erant  qmnque ,  po$i  iuUrcaiaUonem  $ub- 
junxi$se.  Ei  ficlione  quadaiii ,  diea  terminaliimi  dies 
anni  uliimus  babcbaiur.  Varro,  lib.  t,  L.  L. :  T^rmt- 
natia ,  quod  i$  die$  anni  exiremus  con$litutu$,  ihiodeci' 
mu$  enim  mensi$  februarim ;  et  cum  itueroalatur^  m- 
feriores  quinque  die$  duodecimo  demmiur  men$e  :  ita 
ui  lii  quinque  dies  una  cum  diebus  interoalarilms 
lebruario  iion  fuenut  annumeraii. 

Profectu$,  Oplime  existimat  Columbus  scriben- 
dum  esse  pr(Bfectu$ ;  neqiic  enim  imperator  una  ad 
B  Ecclesiam  iviti  uti  paiet  ei  seq.,  tpit  vero  inepeeui^ ; 
et  f^cefectum  prmtorii  intelligendum  esse  ceuatai  ei 
ducibus  et  iribunis  qui  ipsum  comltabaBtur,  neenon 
inde ,  quod  miliies  praeioriaiii  tempium  dirneraiH* 

Ade  struHia.  Vellegenduaittififiic<«|  velut  strumin' 
tumproitMrumMtumf  uii  docetUu  CangeinGlegstrioi 
itaeiiam  siruere  pro  iustru^e  posueraiM.SedeiKnierf 
aciem  diiit  Virgiiius  alicuba,  si  liene  luearitoi. 

Fanum  iUud  edili$$imum.  luitio  CbriattMii  privfrtie 
iu  »dibu8  ad  colendttiii  D.  N.  J.  C.  eonveoiebairt,  mi 
satis  Miperque  ex  Movo  Tesiduiento  paiet,  ki  quo  ei 
Paulus,  I  ad  Cer.  e.  uli.  celebrat  EeeleBiam,  x«l  otKdy 
'AxuXoc  xai  UpKmiklas^  Scd  postca  non  probijbetitibat 
impc^aturtbus  vel  magistraiibus  etlmieis^  propler 
muliiindineHi  qu»  qiioiidie  Cbristo  nomeu  tkibaii 
in  siiigiilis  urbiW  exiruxerunt  domoft  lanas  et  grtn  • 
des,  ttii  ex  I<^b.,  iib.  viii ,  c.  i  Hister.  fi^tw. 
constflt ,  tiec  non  ex  boc  Lactantii  loco ,  in  qnd  ee- 
clesia  vocatur  editi$$itnum ,  uimirum  adificium.  Qnod 
Q  auieiH  paulo  aule  dixit  ttm^M  ac  ttmgnas  domt»  ee* 
clesiam  ab  omni  parte  cinsn$$e ,  ita  videtiir  biterpra^ 
taiidum ,  ecelesiam  undique  cineiam  iiiiase  a  domH 
biis  privatomm ,  ita  ut  illa  conspici  noii  poaaet  tb 
ambtilanttbas  per  plateas  :  quod  proculdobie  faenm 
ad  evitandam  gentilium  iuvidiam  ;  quomodo  el  ho« 
die  antiquiora  inonastena  undique  cingi  domlbss  ▼!• 
demus ,  ita  ut  eomffl  amplitudo  consptci  nequ^t; 

CAPUT  xm. 

7oniieiiff<  subjeeti  etsenu  Clt  enim  ei  jure  Rnmam 
oonstat ,  omnes  promiseue  torqiteri  noli  poierant ; 
unde  et  cap.  21,  Teiuti  rcm  insoliiam  nolat,  Beck^ 
riones  et  primoret  eimtatum  eipre§io$  et  perfMistinm 
viros  tortos  Tuisse. 

Omnis  actio  ealerei.  Non  improbo ;  qnia  iudieia  ea^ 
lere ,  calere  in  agendo ,  et  crimen  taitre  dixit  01- 
cero  :  sed  lamen  valde  arridet  valeret ,  ut  juriscon- 
sulfi  loquunlur. 
H  Libertatem  deniqus  ac  vecem  non  kubergnt*  Id  ast , 
^  de  iiijuria ,  aduUeriis ,  et  caeieris  contumeiiis  agern 
non  possent ,  neque  epud  iudiceiu  queri.  Nec  puto 
Lacianlium  respicere  servoriim  libertalem  i  uti  aciu- 
iralur  Baluzius.  fiusebium  nunc  qiiidem  a  Ruffino 
recte  inierpretatum  esse  arbitror ;  nain  fA  iv  otKsrim/e 
prociildubio  snnt  iervi ;  et  qui  ol  cv  ^wrtkrjnU  oixtTwcctf 
alibi  fiusebio  dlcuniur,  milli  eeru  alii  aunt  qmm 
imperatorum  ministri,  qui  in  familia  »  in  palaiid 
crant ,  quique  serviuiii ,  quamvis  aervi  non  sint  pro«> 
prie  ita  dictl, 

.  Victoria$  Gothomm  et  SatnwMmm*  Quos  soilicei 
vicerant :  unde  in  nummis  Dioclet.  ft  Maximiani 
oceurrit  ViOToaia  SimiiATlJbA:  et  Gothot  ab  tNvicMft 
fiusse  patet  et  Mameiiini  Cenethlioco.  VoU  igitdf 
Cliristianus  llie  signtlicare  imperatores  ex  Cbriati*^ 
nrs  pedsumdsiis  litolum  sibi  debcre  adseiiicf re  ^  iH 
a  Giilhis  Gothiei  4  et  a  Sarmaltt  doviClls  ^ormaih:! 
diceboBtur.  Et  quonquan  fiusebius  vtdeaiur  laudarri 


noonolii  apud  Ascouium  tandem  piaiie  cum  Festo 
(Servii  eniin  loca  etiani  de  slatuis  possunl  exponi)  fa- 
ciunt.  SicfK  otiam  qui  delabra  ligna  deUbrata ,  id  e$t 
decorUeaia^  pro  $imulacri$  deorum  more  veierum  poeka 
esistiment :  $ed  male ;  ubi  quod  dicit ,  more  veterum^ 
Festus  videtur  cxprimere  per  venerabantur.  Hinc  in 
Glossis  Z>Wii6rui}i  explicatur,  xaOidpufiff,  ^ooevov,  avaOu- 
figt,  et  alibi  goavov,  delubrum.  Ad  baiic  superstilioiiem 
etiam  pertiiiet  ha$ta  pro  Marte  Romauis  cuUa ,  tesli- 
bns  Arnobio  et  Plularcho;  ei  nescio  an  iiide  sit  ex- 
plicandus  Serviiis  ad  11  i£n.,  525 :  Quo$  tamen  pena- 
tea  atii  ApoUinem  etNeptunum  tolunt ;  alii  A$tata$  e$$e, 
ei  in  rۤia  00^10$  tradunt.  Nam  vel  legenduni  Ha$ta- 
to$^  quouiodo  Penaie$  describil  Dion.  Halicarnasseus, 
vel  ua$ta$^  et  po$ita$;  et  intelligeiidje  suut  Ha$tm 
Maxli$^  quas  in  regia  coHocains  esse  testatur  Jul.  Ob- 
seqnens.  Et  baec  (|uidem  saiis  erunt  ad  foedaui  Ulua- 
irandam  superstilionem ,  et  nonnulla  nuctorum  ioca 
illastranda ;  speroque  aequum  lectorem  lioc,  quale- 
coraque  esi,  boni  consuliurum. 

Deorum  cultrix.  Iia  Slatius,  v  Sylv.  1, 193,  Priscil- 
lanri  vocat  propriam  cullricem  Ccesarie ;  ei  in  iuscr. 
apud  Gruterum  Cultore$  Herculie^  Jovif ,  Larum,  alio- 
rainque  deorum  occurrunt ,  qui  significanl  sese  illos 
deos  praDcipua  religione  veiierari.  Deos  autem  in 
sammis  montibus  cultos ,  ei  Jovem  inde  'AxpoTov  dic- 
tom  esse,  eumdemqne  in  Smyrnxoroni  nununo  occur- 
rere,  docui  ad  Apoiheosin ;  et  rein  libi  gralissiniain 
fore,  leclor.  spero,  si  coinmuniceni  tecuro  inscriptio- 
nem  elegantem  admodum,  Smyrna  nuper  ad  me  cum 
aliis  prxclari$  missam,  qm  ejusdeii)  Jovis  memorLaiii 
conset^vat : 

EK.  TOI.  EIZAXeENTOZ 
T4AT0Z.  Sni.  TOM.  Mk  TON 
AIC4>A.I0N.  £01.  orAOior 
TPAIANOr  TOT  ANetOATOT 
EN  TA1Z  ZTPATRriAIZ 
TAIS.  VAPKON.  lOTNION 
TlOr.  KAI.  nATPOS. 

Ad  Apoltinem  Milesium.  Hujus  oraculf  videtur  tUnc 
teinporis  fama  magna  fuisse.  SicLicinius  conlra  Con- 
atontimnn  btllainrus  eonsulmt,  teete  Boiomeno,  lib.  1, 
cap.  7 ,  Tdv  Ac9vfMitov  *Airi»«>vo^  Mileti  oracnlum ; 
qaod  auctor  Uistor.  TripariitA  iia  vertit  c  Dleemt 
eum  tune  exptrtum  divinaiionem  Mileli  Geminique 
ApolJinie.  Cxierum  lunc  atque  ex  A.  liarcellinoi 
qui  XIV,  6,  narrat  Serenianum  fnmiliarem  $uum  ai 
tempium  fatidicum  misisse,  aliisque  aucloribus  patet 
oracula  ex  teinpestate  nondum  pfane  coniicuisse;  vel 
fraodessacerdotum  omnium  adbucoeulis  non  patuisse. 

CAPUT  Xlf. 

Die$  aptus  et  felix.  Qui  scilicet  non  foret  nefastus  ^ 
ater,  vel  infelix  rebus  agendis.  Notissimum  est  Gen- 
lilesdiebus  nefastis,  ominosis,  sive  ifigyptiacis ,  ui- 
hil  egisse :  sed  illos,  si  quid  aggredi  velleni,  elegisse 
dies  commodos  atque  felices;  quam  in  rem  iionnullaf 
^que  baud  vuigaria ,  si  id  agerelur ,  ip  medium  af* 
ferre  possem. 

Ad  septimum  kal.  Martias,  Iton  nioner^m  rem  vu)« 
gatissimam ,  scribenduin  niiniruin  esse  diductis  lilt^ 
ris,  a.  d.,  id  esl,  anie  diem ,  nisi  viderem  et  idem  vi- 
iium  superesse  cap.  17  ot  44.  Quam  varlse  autem  de 
initio  Diocletianeae  persecutionis  sententice  sint,  vide 
dpQd  Vllsermn  in  notia  ad  convertiloh^m  8.  Afrae. 
Ut  quavi  ferMlMiM<  £i  suora  termino  fiebaiii  men^lS 
febroario ,  qoi  habebalui*  ulttmus  anni  antiqtiis  tem^ 
porlbua.  Ovid.  i  Past.^  47  i 

S^  tameu  antlqui  ne  U^sCtus  brdlnfs  Qtt^&; 
Primus,  m  est,  Janl  mensis  et  aute  fiiit. 
Qui  seqiiliar  JaUusm  veieris  fMt  uUimus  aUtd  : 
Tu  quoque  sacrdrum,  Termine^  fiuM  eras. 

Ctquidcm  OviJius  videtur  significare.  posl  (ermina^ 
li^ ,  iel  sacra  Termino  peracia  ,  nulluin  amplius  eo 
anno  dieui  deo  aliciii  fcsiunl  ngilaium  fuisse.  In  ka- 
iciidariis  certe,  posi  terminalla  nuila  memoraniur 


m 


GisnERTi  ajpi-ni 


m 


lioininem  linnc,  cj»o  If^mon  nrI)ilror  nioliora  sonlire  A  inilii ,  bona  h^oloris  veiiia,  cHl  Januarius  eptscopus 


Liiclanliiim,  qui  scribil  itlnd  non  rede  fitclum  esse, 

LegHime  coc(M5.GailoniiH  cl  Sagiiiarius  in  ile  Cru- 
ciatibus  marlyruin  niliil  inonenl  de  legitime  coclis, 
Ego  nunc  pulo  cuin  leiiio  igne,  qutili  carncs  assari 
solebanl,  primo  focuiin  ,  iiule  exusiuin  fnissc:  quo- 
modo  in  Clirisiianos  s:«vii.ssc  Galerium  palei  cx  cnp. 
21 ,  ubi  inler  alia  lcjjilur,  per  multum  diem  decocta 
omni  cnte;  neciion  ex  Euseb.  "8,  6  ,  ffiii  significnnler 
dicil  Pelruin  (pieindani  imtar  carniwn,  quce  nd  cibos 
parantnr,  igne  assatutn  ,  vel ,  iili  Iiacianliiis  loquilur, 
coclum  fuisse,  El  iln  cerle ,  legitime ,  coniinodi;  cx- 
plicari  cum  ColninlK)  polesl  :  qunnif|unni  iiec  iis  re- 
pugnaverim,  qui  expoiiunt,  scctindttm  leges  quns 
Augiisii  lulcrant;  (\i\omodo  legitimum  o/eii/M  Pelro- 
nio  esi ,  quo  luclalores  ex  le^-e  el  inore  pnlnsire 
perfuiidebinlur,  iiti  docuil  Gronovius,  vir  d;>ciissi- 
intis,  ad  Slaiiuin. 

CAPUT  XIV. 

Occultis  ministris,  Forlc  posilum  esl  pro  per  occnl- 
tos  minislros;  vel  inlelliijcinri  sunl  niinisiri  et  domes- 
lici  Diocletiaiii ,  quibus  iusciis  cl  non  animadverlen- 
tibus,  palatium  incendi  fecil. 

Duos  imperntores,  Alqui  unus  tantiim  imperalor, 
alier  Ca^sar  erat  :  quod  notandum  diligenter,  qiiia 
ejusmodi  loquendi  ratio  apud  alios  etinm  occiiri  il , 
eljipiia  siiniliter  Eu^ebitis  eos  appellnt  p«^i)ia?. 
Recie  ca^leroquin  hec  distinj^uit Lnctanlius, cap.  18, 
iibi  Diocleiianus  Galeriuin  Maximiniannm,  qui  C:esar 
ernl ,  alloquitiir  :  V^^riim  si  nomen  imperatorit cttperet 
adipisci ,  impedimcnto  nihil  esse ,  qnin  otnnes  Augusti 
uuncuftarentur, 

Omnes  suos,  M  cst,  aulicos,  qui  ipsi  serfiebanl  : 
cap.  15,  domesticos  vocni.  Observaiidiini  auiem 
multos  iii  pnlalio  fuisse ,  qui  Cbristo  noinen  dedo- 
ranl ;  enin(|ue  graiinm  fecisso  Doininum  n(»slrum  erii- 
delissinioruin  persecutoriim  aiilicis,  atque  adeo 
proximis.   Iia    D.    Pauliis   E|)ist(dn  ad  Philippcnses 


Sibariensis,  vel,  nt  nlii  ex  inss.  scribnnt,  Salarien- 
sis ,  iii  illo  meniorntus.  Meiidozn  tesiatnr  in  codice 
Keclesias  Toletan:»  legi  Jnnuaritts  de  Fiblaria^  el 
Fibularia;  leciionemque  eain  non  lemere  improban- 
dainscribii,  ctiin  Pliniiis  testelur  Cnlagtirriin  fa- 
bttlariam  a  veieribiis  niinciipatnm  esse.  Ego  igitur 
judico  scribi  dcbere  Fibulurlensis ;  qiiin  Luiipran* 
dis  iiuin.  226  ndversnriorufn  id  iiomen  diserle  ser- 
ynl :  Insaticibtts  sallus  Fihitlariettsis  est  fabtdaria,  quam 
Mnurt  vocftnt  Xergal ,  sedes  rpiscopalis.  Sic  in  conci- 
lio  lHibtrUauo  xiv  loco  conjirinai  Januarius  episco- 
pii%  Fibulnriensis  :  sic  in  quibusdam  codicibus.  Et 
inde  conslat  vel  alio  ordine  Episcoporum  nomiiia  iii 
nonnuHis  codicibiis  positn  fuisse,  vel  niimenim  xiv 
muiaiidum  esse  in  xvii ,  qiio  loco  in  editis  Januarii 
illiiis  nonien  reeensetiir.  Lnudat  etinm  hunc  locniii 
Gonznlez  in  notis  :id  illiid  ctmeiliuni :  sed  non  ani« 
madvertit  eiim  ad  Januariiiin  ,  qui  memoratur,  per- 
l^  tiiiere ;  innleqiie  inde  evincere  connttir,  idlra  episco- 
"  pos  relatos,  etiain  Fibutariensem  iiilerftiissc  et  sub  - 
seripsisse  cimcilio. 

Ctim  omnibus  suis,  Niniiriim  domesiieis,  liberis, 
8ervis;quia  mox  se(|uilur,  nec  mintts  in  coelermn  po- 
pultttn, 

Flcni  carceres  eratit,  Nolnndum  impriniis,  Eusc- 
biuin,  lib.  viii,  eap.  G,  scribere,  iuilio  pcraeculionis 
imnumeros  cbristinnos  neci  datos  esse,  sed  niox 
edictuni  fuisse  pro|)osilum,  ul  omnes  ecclesinruiii 
antistites  vincti  carceribus  includcrcnlur,  quia  alii  iii 
Mdilena,  alii  iii  Syria  iiiiperiuin  aiTipiebant ,  el  car- 
ceres  episcopis,  presbyieris,  diaconis  ,  lecioribus  al- 

?|ue  exorcistis  fuisse  rcpletos :  postea  aliiid  edietum 
uisse  proposiliim ,  ut  qiii  sacrificasset  liber  abircl, 
qui  vcro  id  reciisnsset  fncere  toriiientis  gravibus  aT- 
(iccretur.  Valesius,  ex  Libanio,  notavit  euin,  «rui  in 
Syria  imperium  arripuii,  Eugenium  dicliim  esse :  sed 
ingens  bistori  e  dainiiiim  est,  igiiorare  nos  (juid  lii 
^  Melileiia,  vel  Armenia  raiiiore  gestum  sit ;  et  utiiiani 


extremn  memorat,  tov?  «ytou;,  tovc  ^^  J^»  kccitizdo?  C  |,uic  rei  siiccurrissei,  qui  omnia  probe  scire  potuil, 

Ne  cui  temere,  id  est,  ne  judices  forte  darent  sen  - 
tentias  sccimdiini  Christianos,  quod  legibus  erat  vc- 
tiium,  uii  patet  cx  Ciip.  15. 

A  majorum  prasceptis,.,  Id  est  Diocletiani  et  Her- 
culii,  qui  eraiit  Augusti,  ciim  ipse  taiitum  ct  Galerius 
forcnt  C:esares :  TMv  xpstTTovwv  posses  dicere  cuni 
Eusebio,  lib.  ix,  cap.  1.  Va  certe  Constanlius  Chris- 
liniiis  valde  favit;  et  in  Galliis,  Briiannia  vicinisqiic 
•locis  iion  videbalur  conira  legem  eliristianum  qiiein- 
iliiam  esse,  uti  lestaiur  Cassiod.  lib.  i,  cap.  7  Hisi. 
Tripart.  Libelliis  Doiiaiistarum  apiid  Oplntum  Milcv. 
Const;inlino  oblatiis :  Tuut  pafer  iii/^r  cwteros  impe - 
ratores  persecutionem  non  exercuit^  el  ab  hoc  facinore 
immunis  est  Galtia.  Nain  Consinniio  Gallia  et  Dri- 
taniiia  obveiierani.  In  Gnllii  is  fortiier  circa  Lingt  - 
nas  pugnnvit,  mullosqiie  Alaniannos  ocoidil,  lesie 
Sacrificio  potlui  coegit.  Qiiid  mihi  lioc  de  loco  vi-  n  f!\[^^'^p}^^^l^  uu6GeiGalliaml{ommislegibusred- 

deator  dOCeO  ad  Cap.  i .  ''"''"^  '*"*'""'  Vnn.«on    nan    4»  r.it....  .  «h.  r^rl^  1.»- 


oixtoes-;  et  noinlu  dii^nissiina  suiit  Eiiscbii  verba  .  lib 
viii,  cap.  i  Hisl.  fclccle'!.  :  Argumento  csse  possit  im- 
peratorum  benigniias  erga  nostros ,  quibus  reqendas 
eliam  provincias  cmnmittebantj  ointti  sacrificatidi  metu 
eos  liberantes  ob  singulitrem ,  qua  in  religionem  nos- 
Iram  affecii  erant ,  benevotentiam,  Quid  apus  est  di- 
cere  de  iis ,  qui  in  imperntorum  pataliis  versabantur  ? 
Quid  de  itnpcratortbns  ipsis ,  qui  domeslicis  suis  ,  eo- 
rumque  uxoribus ,  tiberis ,  ac  servis,  ea  qtue  retigionis 
suee  eraitt ,  tam  verbis  quam  factis  libere  exsequendi 
eoram  semetipsis  polestatem  dederunt ,  ipsis  ob  hanc 
fidei  suic  libertalem  gtoriari  ,  ac  )5e  ostentnre  quodnm- 
modo  permiltetttes.  Aique  iin  idein  vii,  10,  sciibil  , 
Valerianuin  suiumopt>re  inilio  couiplexum  Christia- 
iK>s,  totnmiiue  ejus  d(unuin  pleiiam  fuis^e  Oio^s^wv  , 
ita  ut  ixrlTncriat,  dsov  viderelur  csse. 

CAPUT  XV. 


Per  quos  patatitim,  Id  est ,  qui  maxinia  anctoritale 
erant  aimd  imperatorem ;  ciijus  rei  historia  Augiisia 
satis  multa  exempla  pncbet,  atque  ita,  quondam, 
non  capiendiim  esl  de  loiigo  lemporis  inlcrvallo,  scd 
brevi,  qiio  scilieet  edicium  prjtccd^d^at. 

Presbyteri  ac  tninistri.  Id  est  presbyteri  et  diaconi. 
Isidonis  apud  Graiiaiiiim  :  Hi  ( le? lUi* )  Grwce  dia- 
coni,  latine  ministri  dicuntur,  Canon  18  coiicilii  llli- 
beritani  agit  de  sacerdotibus  et  ntinistris ,  si  moechave' 
rint,  Caiion  ^deepiscopis  et  ministris,  utseab  uxoribus 
abstineani  :  ipiani  in  rein  plura  videri  possimt  apud 
Gasp.  Zieglcrum ,  lib.  de  Diaconis  el  Diacoiiissis  Ec- 
cles.  «veteris,  et  apiid  du  Cange  in  Glossvio.  Sul- 
picius  Severus  ii,  45,  gcneraliter  hac  voce  iiiitar : 
Equidem  hoc  exemptum  non  taatus  prwterierim ,  /«- 
gendumque  Ministris  ecctesiarum  libenter  ingesserim, 
Sed  quia  concilii  llliberiiani  roeniio,  illustrandus 


didisse  &\c\{nT  Vopisco,  cap.  ISCnrini :  ubi  certe  hii- 
mani  aliquid  patitur  Cnsaubonus,  qiiando  notat,  Cuii- 
stantium  nostrum  bello  Persas  vicisse. 

CAPUT  XVL 

Zabulum.  Quero  adversaiium  mox,  et  cap.  1  vocal, 
uti  ibi  docui.  Solebant  autero  niartyres  qui  foriiter 
tormentis  resistebant  dici  diabolum  vincere,  quia  ille 
dux  et  imperator  eorum  est,  qui  Christi  Ecclesimi 
persequuntur :  quo  perlinenl  visiones  iiarratx*  in  fias- 
sionibus  SS.  Perpet.  et  Felic,  quarum  Perpetua,  cum 
induere  nollel  habitum  sacraiaruro  Cereri,  dicilur 
caput  jam  jEgyptii,  id  esl  diaboli,  calcaue. 

Noncandidos  equos,  aut  itntnanes  etepliantas...  Sci- 
licetet  olim,  eltunc  candidiequi  Iriuniphantium  cur- 
ribus  jungebanlur.  Ovid.,  i  Artis : 

QuaUoor  io  niveis  aureus  ibis  eqois. 


50^ 


NOTiE  IN  LIB.  DR  MORTIBUS  PEUSECUT.  CAP.  XVIII. 


m 


IJimIc  iis  quadrigas  nheas  iribuil  Claml.  v,  H7  Cclli  A  ilHiii-iim  nil  nipfYclioii  Leo<Iicn?c,  cl  llcnr.  Nori&iiim 

iii  (lis^erl.   (le   V^olis  Dccetinalilnis.  Solcbanl   nuieiil 
iiiiperutorcs,  siinulac  imperiiiin  inib.im.  consulalum 


Gelici 

Qai  caf >tos  rcgcs  niveis  egere  quadrlgis. 

el  Pbuliis  Asin.  ii,  2,  15,  qmdrigat  alha%.  Exem- 
plniu  a  C.ninillo,  cui  lamcn  id  r.iclum  iuvidi.nm  con- 
flavji,  qiiia  Jovem  solomqiK^  imiHri  velle  viilebaiur, 
lesiilius  Livio,  aiicloiede  Vir.  ill.  Plularclio.  lU  aliis. 
Nec  aiulio  Frcinsbcmium  v.  rl.,  qui  ad  Florum  el 
Curiinm  commeuialur,  illiid  Camlllo  iiividiam  noii 
eoiiflassc,  quta  iiiicr  solemnia  Iriumphi  fuere  equi 
albi.  Nam  poslea  illiid  quidem  rartum  est:sod  cxcm- 
plum  primum  a  Camillo,  rcsque  insolila  ipsi  invidiam 
pejicril.  Neqiie  acccdo  cliam  Pluuirclio  narranii, 
nullum  scqucniium  impcr.ilorum  ila  iritimpbissc , 
ciim  ex  bisloria  Uomana  conlrarium  racili  opera 
evinci  po>sil. 

Non  candidos  equoi,  Qiiorum  cxempliim,  iii  mo- 
mil,  a  Camillo;  de   «tuo  ila  loquilur  Liv.  v,  ^5  :  Bla- 


sumere  :  uiidc  forte  to  cons.  in  Aureliani  nummo 
roiKu/tftii  notat,  quamquam  aliier  illum  explicem  iu 
gemma  Aiiguslxa :  imtue  eodem  sol  potest  vocari 
DOM.  iMP.  ROM.,  quia  Aurcliaiius  solem  magiia  reve- 
reniia,  leste  Yopisco,  prosequcbaiur.  Aique  bo^c 
eNplicaiio  eo  magis  amplectcnda  videlur,  quia  to 
CONS.  in  tiiimmis  intcnlum  Consulem  detiolat.  Sir- 
iiiondiis  ad  cp.  12  lib.  ii  Sidouii  b:cc  commcntatur: 
Anlica  faeies  Valentiniani  vnlium  exhibet,  cum  soliia 
inscriplione :  d.  n.  pla.  valentinianu<  p.  f.  aug.  «/- 
lera  Maximum  Senatorio  habilu  in  selta  sedentem^  ct 
volumen  ejus  in  dcxlra^  in  lceva  scipionem  cum  aquila^ 
nomine  hinc  adscri pio :  petvlo^ws,  maximus.  o.  c. 
CONS.  qiiem  nummuin  pluribiis  illu^trat  Wiltbemius 
libro  lautlalo.  Vox  aiiicm  b:cc  fere  iisurpaii  solei, 
qiiaiido  cum  pomp.*iei  diesolcmui  In  publicum  veiiic- 


xime  conspectusipse  est^  cnrru  equis  albisjnncto  urbem  n  l*-iiit  iinperalnrcs :  ila  cap.  19,  ubi   narrat   Diucletia 
iugressus;  parnmqneid  non  citilemodo,  sed  hnnmnum      "»•"  «l  Ilefciilium   iuipcri 


eiiatn  visnm,  Jovis  soliafine  equis  (Sclierrenis  v.  cl. 
lib.  I,  cap.  48,  de  Re  Vcbic.  rescribit  Jovi  solique 
equis)  aufuiparari  diclalorem^  in  religionem  etinm  tra- 
kebant ;  triumphnsque  ob  eam  unam  maxime  rcm  cla- 
rior,  quam  gratior  (uit;  el  cap.  28  :  Camillus  multo 
meliore  laude^  quam  cum  triumphantem  per  urbem 
vexerant  equi,  insignis  justitia  fideque,  Jovi  albatas  hos- 
tias  immolaias  Varro  (ne  aliorum  tcslimonia  .ndvo- 
ccm)  auclor  est  apiid  Gell.  x,  15,  e;usdeiiiqiie  cur- 
rum  .ipud  Persas  ab  albentibiis  equis  tracium  fuisse, 
Curlius  III,  5,  tradil.  Ei  ejus  coloiis  cquos  soli  etiam 
sacnri  solere  docet  iios  elegans  lociis  apud  Eratos- 
Ibencui  (quem,  ul  hoc  obiter  moiieain,  diligciiter 
sxpe  sequitur  scboliastes  Germaniei)  cap.  13  Catas- 
leri.Siiiorum  :  Hic  est  Erichthonius,  Vulcani  et  Terriv 
filius.  Hunc,  ut  munt,  Ju\nter^  cum  vidisset  primum 
inler  homines  equos  currui  junxisse^  udmiratus  est^  oTe 
1  ToO  rikio^j  avTt|!u<iov  troiiQCuxo   Stypii^v,  uTto^euSoc^ 


pcriutii  de|K)suisse,  el  novos 
.Aiigiistos  aiqiie  C:rsares  creasse :  Ctim  hatc  essent  cow 
stilutu,  ttroceditur  Cttl,  Hoiis,  Diocletiamis  auleiu  no- 
niiiii  Nicomedi.e,  ct  octaviiui  cousulalum  Romae  iniit 
Ilerculiiis;  biincqiie  ad  aii.  504  obscrvat  Raluziiis 
per  xstatem  fuisse  iii  Cauipauia.  Ei  quidcin  Nolo! 
iiiil,  uii  videor  anirmare  tiossc  ex  passioiie  S.  Feli- 
cis  :  post  dies  autem  dnodecim  jussit  eum  prwfectus 
prwiorii  post  imperatores  navigare ;  et  mox  :  Jejunus 
untem  venit  Nolam.  Naiii  licel  celebrciitur  imperato- 
res^  pnerertusquc  eiiin  ad  aiiibos  mittere  volucrit,  la- 
mcii  Herciilio  soli  oblaliH  liiit  Fclix,  quia  Diocletia- 
iius  Nic«<iiicdi.e  ngebai :  rcclcquc  i^assionis  aiictor, 
procuidubio  vctuslus,  cdiclum,  qiio  Clii istiaiii  pcrse- 
qui  jubentiir,  scribit  promuigatiim  fuisse  Diocletiauo 
octies  et  Maximiaiio  sc|>iics,  coss.  id  cst,  an.  o05,  nou 
auteiii  50-i,  iiti  iii  ora  libri  iiotalur,  quo  ultimo  gladii 
supplicium  Fclix  obiil.  Scd  dirnculias  iugciis  oritur, 
qiiod  Felix  diciiiir    csse   dccollaliis  a.   d.  18  kal. 


v^^rouc  Xfvxov? ;  quod  currus  Solis  simulacrum  invenis-  C  fcbr.,  quia  an.  504  illo  iiiciisc  llerculius  adliuc  Roino! 
set^jnngens  equos  albos;  et  boc  ad  quadrigas  rcrerl 
Sclioiiastes  laiidatiis,  hic  primus  currus  honiines  equis 
jnnciis  docuit  similes  qtmdrigas  solis  facere  :  qualia 
cii.iin  lly}(iniis  iradit  iii  Poet.  Aslronomico. 

Terriculan  tgrunnlcas  potestatis...  W  esl,  terrores : 
iu  cap.  47  eii.im  locutus  cst ;  et  Lucirnis  apud  Lact. 
i  Iiist.  31,  si  ndes  bal>enda  Rartbio  ad  Stat.  v,  68  : 


Tcrriculas,  Lanilas,  Fauiii  quas  Pompiliique 
Insliiuerc  Nunue... 

qnas  ille  iiilcrpreiaiur  idola,qu:e  icrrorcm  irjicie- 
fciiit  piieris.  vH  aliis.  Vcriim  iii  editis  c  ircuiiilertur 
TerricoLis  Latnias;  et  llliisiris  Iliiciius  iii  Dem. 
Kv.ing.  rescribit  Turricolas,  quia  Lamim  turres  et 
peciines  Solis  dixit  provcrbialiter  Tertiillianus. 

tJngula^..,  Erant  iiistrumenla  ferrea,  (|u:e  ungiie^ 
axiuiu  refercbaiil,  iiiide  ct  id  iiomcn  acceperuui;  qui- 
bus  lauiabautiir  liomines  ut  pliirimum  iu  eculeo 
exicuti :  de  quibus  pneter  Gallonium,  Magiiim.  alios- 
qoe,  cgit  Ferrariiis  i.  cap.  6  Electoruiii.  Clare  Pru-  D 
tleutius,  Ilyni.  5  mpi  2«^.,  v.  557  : 

Ilie  angularum  duplices 
Sulcos  percrrat  osculis. 

Dnitlices  dicit,  qnia  una  uiiguladuo  sulci  una  vice  du- 
ceb:uitur. 

CAPUT  XVII. 

Nonus  Consulalus.,.  Zozimus  ii,  7,  liunc  scribit 
incidisse  in  aunum  ccntesimum  primuin,  pottquaiii 
Sevcrus  liidos  sseculares  celcbraverai :  lempus  vero 
quibus  illi  debebant  celebrari ,  iii  consulatum  Coii- 
siaiitiui  et  Licinii  tertium;  iisquc  liidis  iie;;lectis, 
infelix  fuisse  Romaiiuni  imperiuiii.  Qui  locus  diligeii- 
ter  propicr  temporis  iiotam  observaudus  est. 

Procederet  consnl.  Vox  propria,  uli  docuit  Balu- 
xiiis :  iiidc  iiiiiummo  apudSpauliemiuiii,diss.  8,frmx 
PR'»CKSsus  cos.vi.  AUG.  vcl  ACG.  cos.  vi;cuiaddc  Wil- 


erat,  ibique  Aprili  ingressuscst  aiinuiii  im|)erii  vigc- 
simuiu,  notantc  Raluzio:qui  iiodiis  qiiomodo  solvi 
pos.sit,  vlx  vidco;  tiisi  pon.imus  inilio  anni  505 
llerculium  adbuc  ni  Campa:iia  luesisse.  el  tuiic  neci 
datuin  fuisse  Feliccm  :  quod  veltni  alii,  quibus  plus 
olii  est,  diligcnliiis  exaiiiiiicol. 

Per  ciratitum  ripaistritjce.  Ileiiisiiis,  virainplissimiis 
et  doclis.^imus,  ine  iiioiiuit  olim  scribi  debcre,  ripa: 
Histri(e,  vel  Hntriciv;  q uoniodo  «/rilu/ws  pro /ii«/n"- 
culus,  Spania  pro  Hispnnia^  ct  alia  apud  Salm.isiuni 
aJ  Terlulliani  Pallium  iiiveiiiunlur :  qux  eniciidatio 
si  vera,  iioii  recta.  Diocletianus  Nicomediam  petiit 
via ,  verum  circumivit  litlus  illius  regiouis,  vel  His- 
irio}.  Vcl  ititelligciida  crit  ripa  Daiiubii,  qui  Hister 
eli:im  vocatiir,  uti  nolissiiiium  cst.  (^erte  circuliu 
iisiis  csi;  et  iu  eliam  Viciorde  Carino  loquiiur,  qui 
iii  Galliis  crat :  lllyricum  propere  Italia:  circuitu  petit. 

CAPUT  XVIIl. 

Conpixerat  nuper  Maximiano  sene.  Vcl  Graecos  se- 
auiiur,  vel  excidit  particula  cum ;  vcl  scribi  debet 
Maximiano  «fttt,  quoiuodo  certare  aliqui  dixerunt, 
Virgil:  Ecl.  5: 

Montibus  io  nostris  solus  tlbl  certel  Amyntas. 

Apud  Catullum  legimus,  noli  pugnare  duobus;  et  apud 
Ani.  Marcell.  xv,  4,  congredi  barbaris :  quamquaui 
pos.sit  siibaudiri  particiila  cum. 

Jnm  fluxisse  annos  quindecim...  Videtur  excidisse 
quibus^  ut  scripserit  Lactantius,  Jam  fluxisse  annos 
quindecim  quibus  in  Ulyricum,  etc.  C-eterum  niliil 
mulandum  est  cum  Raluzio;  nain  Illyricum  slricte 
sumplum  noii  fuit  ad  rip:im  Damibii,  verum  ad  mare 
Adriaticum,  quod  ct  inde  lllyricum  dicitur:  deiude 
noii  inodo  lllyricuin»  sed  toiiis  iilc  tractus  usque  ad 
Ponlum  Galcrio  commissus  fiiit.  Aur.  Yictor;  lllyrici 
ora  usque  ad  Ponti  fretum  Ctderio  commisM;  atque 


507 


GISBERTi  CUPERI 


Carpos  et  Daslarnas  ad  DanubUm  liabUautes  po$t  de- 
bellatum  Nanea  vicit,  Scio  qiiidcm  lllyricain  snsc 
longe  laleque  extendisse  liis.  ci  niailnie  seqncnlibus 
temporibus;  docctque  id.ilinslrissimus  antisies  PC' 
Irus  de  Marea  fn  disscrt.  de  Constantinopolilano  Pa- 
triarchatu,  atque  iia  nalnziiun  cmendaiionem  suam 
defendcre  possc :  sed  qtiid  opus  pr.ftcr  nccesbitatem 
arniuid  mutare? 

Erat  autem  Maximlano  filiHS  Mnxentius,  llercutio 
igitur  natus  fnil  Maxentius.  Sed  Trist.,  l.  iii,  p.  57ti, 
ex  Juliarii  orat.  i,  png.  9,  notat  Eutroplam  iiUerro- 
galnm  si  Maxeniiiis  ipsius  Hlius  essci,  re>poiidlsse 
iiltm  sibi  nalum  esse  ex  quodam  Syro :  quod  si  Terum, 
Maxenlius  non  filius,  sed  privignus  llerculii,  vcl  Hcr- 
culio  suppositus  fuit.  SeU  nihil  cgo  quidem  taleapud 
Julianum  reperio ;  i^quc  tantum  momoral  nonnultos 
Orienlalium  narrasse  scse  aviain  Constantii.  Cons- 
lantliii  Magni  fllil,  avo  materno,  id  cst  Hercuflo,  con- 
jugem  dedisse ;  qnia  scilicet  Euiropia  erat  Syra,  et 


\  lissima  utor ,  coquc  elogio  ronjuges  lcstanlur  mor- 
liiain,  vcl  morluum,  continenler,  SAnctc  et  pudice 
vixisse.  Ncque  cnim  erudito  viro  asscntior,  qui  in 
iiiscript.  Gratianopolitauis  arbitr.ttur  Yalcriuin  quem- 
dam  Yaleriauiim  uxorem  suain  coiisecrassc,  eamqne 
propterca  saiictam  vocare.  Nam  nihil  aliud  hoc  epi- 
llieton  signiflcat,  qnain  mulierem  enm  casle  vixisse; 
quomodo  Catullus  Junonem  nominat  sanctam  con/n^ 
gem  Jovis. 

Qui  enim  me  privatns  contjmpsil,  Atqui  jam  dieniialc 
aucius,  tribunus  ordinis  primi,  et  slinnl  flliusCcsa- 
riserat;  qualcfu  certe  no^  hodie  privafum  non  vocn- 
remus.  Locus  hnnc  in  rcm  est  cleganiissimns  apml 
Horat.  lib.  iii,  Od.  8,  qiiem  tiros  cfuditissinins  non 
snlis  inlellexisse  arbitror : 

Negligens  ne  qua  populos  laboret* 
Pdrce  privalus  nimium  cavere,  et 
Doua  pra^seniis  rape  lelus  horae,  et 
Linque  severa. 


exeaFausiamsnsluIeralHerculius,ConslantiniMagni  .„  , ,  .    ., 

uxorem :  qua  de  ro  pluribus  again  ad  cap.  39.  ^  Marlias  kalendat  cclebrai  poeta,  quia  iji  prope  owl 

Solitus  sit  adorare.  Scilicct  Diocletianus  adorarl 


sese  primus  voluit,  ciim  ante  imperaiores  salntaren 
lur.  Eutropius  ix.  !6:  Imperio  liomano  primusregiai 
consneludinis  fornwm  magis  quam  Romanoi  libertatis  in  • 
vexit,  adorarique  se  jussit,  cum  anle  eum  cuncti  satula- 
renlur.  Hicron  in  Cliron. :  Primns  bioctetianus  adorari 
se  ut  deum ,  et  gemmas  vestibtis  cakeamenti^que  inseri 
jussitf  cum  dnte  eum  omnes  imperutores  more  judicum 
salutarenlur ;  et  chlamydem  purpuream  a  privaio  Imbitu 
ptus  haberent :  (\iisi\h\  ctiam  apitd  Jornandcm,  et  alios 
legas.  Dioclctiaiii  mores  proculdubio  sccuii  sunl  Hcr- 
culiusetGalerius;  nec  vidcuir  culpaiidus  csse  Maxcn- 
tius,  quod  divinum  houorem  imperatoribus  rcddere 
noluerit,  non  minus  scilicct  ac  Macedones,  qui  ita 
etiam  adulnri  Alci^andro  Magno  noluerunt:  adeo  ut 
non  videam,  quare  superbum  et  contumacm  illum  hoc 
respectu  vocet  Lactamius;  nisi  lorte  Oios  adorandi  !i 
Diocletiano  incoepliis  in  consuctudincni  abierit,  et 


8US  fuerat  ab  arbore,  uti  patet  ox  ii,  15,  hortatarqiit 
Ma!cenaiem,  ut  anniversario  illo  die  sede  propter  sos- 
pitem  amicum  exhilaret,  mitUitque  curas  civiles  super 
urbe ;  idqne  eo  magis,  quia  Daci  et  Cantabri  victi, 
Medi  et  Parthi  inter  se  infestis  armis  concurreham« 
ot  Scyth»  parabant  domuilioirem.  H»o  cuin  ita  lese 
habeant,  adjicit :  parce  privMus  mtwmm  ee»er$:  ideitf 
ne  niinis  saluti  urbta  atque  ad«o  imperii  intenins  sii) 
vei  ne  nimium,  ut  aiibi  l0f|uilur,  $9llieitus  urbi  ftmMi, 
cuin,  non  sis  imperator,  etpcnes  qucm  ait  smiima  re- 
rum«  aed  privatus,  Sciiicet  poat(|uain  Roirtano  res  ad 
unum  delata  ost,  oinnoa  alii,  licei  maximis  digniuii' 
bus  honoribiisque  ornati ,  reapeclu  priiicipit  prim^ 
dicebantur.  Uoc  est  quod  Claudius  apad  Tac.  ii 
A.,  31,  ideniitem  iniernigat,  «n  ipse  imptrii  emppst 
an  SUitts  priwttus  e$sH  ?  )d  est,  nura  iioiidvm  esset 
factus  iinperatur  7  Stc  privma  speciaeula  apod  Suetoti. 
Ner.  21,  optime  interpretantur  Torretiliua  et  Gasi«iy« 


Constantino  aliisque  eiiam  usitatus  fueril.  C  fl"*  ***  *'"^»  llcei  mag iairatoa  fortnl,  auam  irapen- 
'    -■         -^      .]§.      lore,  edebamur;  eodeinquefenauTac.C.  S^fAgrico- 


Utrique  invisus.  Idcin  iradiiur  in  Kpiiome  Victoris 
Is  Blaximianus  carus  nulli  unquam  fuit ,  ne  fatri  aut 
socero  quidem  Gnlerio  :  ubi  legendum  eSse  Maxenlius 
constat  ex  Paiilo  Diacono  ;  iioiaviiquc  Yalesius  ad  Ex- 
cenita,  qua»  cum  A.  Marccll.  cdita  simt. 

Constantinus...  Niiil  mirum  huic  favcrc  DiOcIctia- 
num,  qiiippe  quein  paler  Constantius  Nicoiii^diam  ad 
eum  UMser2i{7tatBejBn(T6yLSv<nf,erudiendum,  lcstet*raxa- 
gora  apud  Phottum ;  vcl  iii  iti  aula  iiiipcratoris,et  sub 
oculis  qiiasi  ejos,  qiieiii  dtUgentissimum  et  sotertissi- 
mumvrincipem  vocai  Eutropiiis,  addisccrel  qii*  Ipsi 
quandoque  ad  iiiiperanduiii  lutura  essciit  iieeessaria. 
Alii  eum  obsidem  iiarrant  fiiisse;  et  ccrie  talis  eliain 
haberi  potiiit.  Exccrpla  Yalesii :  Hic  igitur  Consianti- 
nus  natus  Helena  matre  vilissima  in  opptdo  /Vaua,  atque 
eductus,  quod  oppidum  poslea  maaixifrce  ornavit^  til' 
teris  mmus  instructus ,  obses  apud  Diocletianum  et  Ga- 
lerium,  sub  iisdem  fortitei'  in  Asia  mHitavit.  Quod  pro- 
culdubio  faciuin  luit,  oum  Galeriiis  adversus  Narseii  -^ 
bellarel,  et  Dioclctianus  iEgyptuin  rebellantem  re-  ^ 
cupcraret.  Nam  comitem  eum  Diocletiano  hacsisse 
legimus  in  Politia  sanctorum  pairum  Metropliania 
el  Alexandri  apnd  Pholium,  p.  !406:  Se  mitetn  ti- 
disse  (narrat)  Constantinum  ht  roig  ifi€ttg  ri>oOvt«  in 
Palosstina,  cum  Diecletiane  JBgypto  bellum  iuferenii 
adesset'  quod  bellum  moverat  seditio:  id  quod  etiara 
Iradii  Paulus  Diaconus  lib.  x,  nec  non  Euseb.  lib.  i. 
cap.  19  de  Yila  Consiantini;  qui  ct  euni  a  sese  ibl 
visum  fuisse  memori;B  mandat. 

Sanclissimus  adolescens.  Id  esl,  integra  et  proboe 
vitu»,  qul  servabat  justitiam,  el  inoribus  bonis  praidi* 
tus  erat.  AputVcll.  ii,  58,  eo  sensu  Pompeius  vocatuf 
sanctissimus  et  ptcestamissimus  vir ;  et  c;ip.  !£9.  inno- 
centia  cxmius,  sanctitate  prcecipuus.  Pliirima  in  ine- 
diuin  lam  ex  auctoribus,  quam  inscriplionibus  alTcrrl 
possent  exempla  :  scd  illud  esset  otio  sao  abuti.  Ii^ 
uis  auleinsai^pc  occurrunt,  Sanctissimus  maritus,sanc» 


Inm  privatum  appellai,  lieet  cum  imperio  Briiannits 
obtineret.  Libera  Kep.  is  privatus  diceiNitur,  qut  non 
erat  cuni  impeho,  vel  illud  depoauerat,  licet  alios 
hoiiorcs  obtinercl ,  uti  ex  SiielOMio,  Caesare,  Cicerone 
et  aliis  coiislat ;  cuinqoe  Cssares  vel  intperaiores  soli 
imperium  obtinereitl,  reltqui  ntandeta  signa  ferrentt 
uti  elcgantet'  canii  Sutius,  atque  adeo  maslstratas 
jurisdictionem  u  Principe  acciperenl,  recte  illi  privati 
dicti  sunt.  Parce  igttur,  Maecenas,  cuni  ad  te  oura  im- 
perii  iion  periineat,  sed  ad  Augustum,  tanta  sempar 
cura  piovidcre,  ne  auid  deirimciitl  populus  Roiuaiius 
negligens  accipiat.  Segligentem  populum  interprctor, 
saluiis  su;c  iiegligeiiteiu,  otio,  iudis  et  desidio)  dedi* 
lum.  Notum  est  Tucitum  initio  AnDaliuin  uolarei 
Augustunif  ubi  mililem  donis,  populum  annona^  cunctos 
duicedine  otii  pellcxit^  munia  sencuue,  magistratuumt 
legum,  in  se  traxisse^  nullo  adversante;  ct  Juveiialem 
Sat.  10  canere : 

....    JamprfdemexquoaalEra^aiuiUt 
Yeudimus,  efihgit  oiiras,  natn  qui  dabat  ollm 
Imperiuni,  fasces,  legioues,  onmia,  uuiic  se 
CoiUinet,  atque  duas  laDtom  res  taatus  optal, 
panem  et  circenses* 

Notandum  insuper  priwtiwn  ialcrdiiiB  mrlllt  opponi « 
et  tunc  signiflcare  paganos,  vel  qui  miliiiae  noifien  non 
dederant.  Ipse  Lactanlius  hoc  md  docuit  paulo  ante : 
probis  moribus^  et  comitate  singulari^  a  mUititus  ama- 
retur^  a  priijatis  H  optareiur.  Hac  occaslone  facere 
non  possnm,  quin  Ciceronem  simul  iltnsirem.  llli,qui 
de  Jure  pontilicio  scripserunl,  quicrunt.  num  Ponti- 
fex  Max.  velerisRomx  privatus  sii ;  inuitusque  est  in 
hac  re  explicanda  Mureius  ad  4  CatiL.  in  qua  Ciccro 
ita  loquitur :  A;i  vero  vir  amptissimus  f*.  Scipio,  Pon" 
tifex  MaX.tTi.  Gracchum  mediocrUer  labefactantemsta- 
lum  Reip.  PRtVATUS  interfeatf  Ego,  ut  uuaestioneia 
MurctOf  Gutherio  et  Bosio  retinquam ,  arbitror  eum 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MOnilBUS  PERSECUT.  CAP.  XIX. 


n\o 


fruslra  fludnare,  et  Cicproni  nunquam  veiiissc  in 
mcntem  diccre  hoc  loco  Ponl.  M.  csse  privatum  :  sed 
P.  Scipionem ,  atii  poslca  faclus  cst  P.  mniinius,  so« 
dilionem  Gracchi  compescuissc,  cum  adhuc  essel  pri- 
Talus.  Sic  clare  eum,  el  absque  ambagibus,  privatum 
fecil,  \  de  Offic. :  Nec  plusAfrlcamis  singutaris,  el  vir, 
tt  imperntor  in  excidendn  Numantia  reip,  projfuitf  quam 
eodem  tempore  P.  Nasica  privatus.  cum  Tib,  Grac- 
chum  interemit,  Et  licet  Appianus,  i  Bcl.  Giv.,  scribat 
Romanis  ducem  fuisse  Scipionem  pont.  maxiumm, 
tsti  KpSnog  «yTOtff  o  fiiytvTog  tfLf/itpg-ji  ^syooffvo;' 
e^p;^f  TQ('  o^oO  Ko/9yi)Xto;  £xt7ria>v  o  NaTixKS-,  et  Crac* 
cbanus  cessisse  tanio  viro,  vel  xar  uJ^iMdvi  ov^pi  a^i<7T<^« 
mihi  tamen  conlrarium  plnne  verum  vidciur,  ei  mnjor 
est  Velleii  nuciorilas,  qui  ii,  5,  scribii :  P.  Scipionem 
Nasicam  privatnm  et  togatHm  bxc  fecisse,  atque  ob  eas 
mrltttes  primum  omnium  pont,  maximum  nbsentem  esse 
[actum,  Compescuil  igiiur  Scipio  scdilioueu)  ^nrivatus^ 
et  proptcr  laiu  ogrcgium  facinus  pouliricalum  maxi' 
mnm  meruit;  ct  quia  eam  dignitatem  paulo  post 
adepius  est,  auctorcs,  tempora  non  satis  riie  distiu- 
guenies,  cum  scripserunl  Gracchum  occitlisse,  cum 
pontjfex  maximus  foret.  P.  Licinius  Crassus  dives 
pont.  max.  bello  conira  Ari^lonicum  geslo  poriit* 
Epiiome  f/ivii  59:  P,  Licinius  Crastut  coi.,  cum  id^.m 
ponl*  max,  estet  {quod  nunquam  antea  factum  erat)^ 
extra  Ilaliam  profectus,  prfflio  victus,  et  interempius 
est,  El  quidem  coss.  Appio  Ciaudio  et  M.  Perpennn, 
teste  Julio  Ol)sequeRte,  cap.  87,  id  esl  A.  U.  C. 
Dcxxiii,  cum  anno  priore  Crnssus  fuissci  consul , 
eodemque  in  bellum  esset  profectus,  qno  ipso  auno 
eom  aiii  etiam  periisse  voiunt.  Nuilo  igilur  modo  po- 
tuit  Scipio  sediiione  Gracchaua ,  quai  repressa  est 
auno  6i0  vel  621,  ponliiicaium  maximuiu  gererc: 
sedocciso  Licinio  Crasso,  primum  is  hoiiore  ipsiobla- 
tus  esl,  et  quidem  absenli,  quippe  qui,  ut  invidtcdsub^ 
traheretur^  perspeciemlegationiiin  Atiam  abtegatuserat^ 
qiiemadinodom   leslaiur  auclor  de  Yiris  lliustrii)iis. 

Fideliter  prcebuit,  Nimirum  slipendia,  annonam  ini- 
litarem,  quam  prcebendam  vocaut  auclores  varii.  Du- 
biiavi,  faieor,  num  legi  possii  prcefitit :  scd  priorem 
explicatioiicm  me  hnud  inviio  ainplcclilur  Colum* 
bus  ;  quamquam  ioca,  quu!  kiudat,  sibi  adjuuciam 
babeaut  rem  qu:c  prdebebaiur,  qualia  el  apud  Te- 
renl. ,  Cicerou.,  Ilorat«  aliosque  occurruni.  Sed  ul 
preebtre  hoc  ioco  absolule  ponilur,  ila  cl  pr<Bbitores 
in  codicc  Tlieodos.  dicunlur  provinciales,  qui  anga- 
rias  et  veliicula  prnebebaut  ad  cursum  publicum  in 
certis  proviuciis,  cxplicMiite  Jac.  Goihofredo. 

JnduatuF^  Nirairum  purpuram,  qu;c  signum  erat 
Imperaiori^  el  C^sareae  dignitatis.  Ita  c.  20  et  2S 
cootrario  sensu  absoluio  exuere  dixil,  pro  imperium 
depooere. 

Nomen  ex  parle  fnulaverat*,.  Locus  bic  obscurus, 
et,  li  quid  video,  corrupius  est ;  itn  tamen,  ut  ie- 
▼issima  mutnlione  in  iiitegrum  reslitui  possit.  Dicit 
igilur  Lactaulius  Galerium  Maximianuiu  affinis  siii 
Dais  vel  Daz:e  nomen  inuiasse,  quia  et  ipsius  nomen 
tnte  raulaverat  biocletianus  :  unde  scribo,  qnem  re- 
cens  jusserat  Maximinum  vocari  de  suo  nomine,  Nam 
et  ipfi  Dioclelianus  nomen  ex  parte  mulaverat  ominit 
causa^  quia  Maxinianns  fidem  summa  religione  prae- 
tlabat,  Scilicct  Galcrius  Maximiauus  anle  diclus  fuit 
Ga/eniisel  cognominalus  Armeu/artuj,  quia,  orlus  pa- 
rentibiis  agrariis,  pastor  armentorum  fuerat.  Indc 
hoc  illt  coguomeu  iribuitur  ab  Aur.  Viciorc  in  C;u- 
sar. :  ttisdt  eattsisJulium  Contlantium,  Caleriuni^Maxi^i 
minnum^cui  cognomen  Armentario  erat.  Ccesares  crea* 
Bil;et  In  EpitouKS  :  Constantium  et  Galerium  Maxi- 
mianum,  cognomento  Armeniarium,  Ccesares  creavit. 
Nam  quimvis  diserte  non  tradat  Galcriura  ante 
adeplam  Caesaris  potestaiem  Armentarium  fuisse 
appeJlatum,  tamen  illud  afnrmarc  uon  dubito  ;  quia 
verosimile  nou  est  aliqoein  aiisurum  fuisse  eum 
ila  cognominare,  postquain  ad  id  houoris  fasiigium 
eratelalus  :  licet  non  diffiiear^  mox  in  eadcm  Cpi- 
loQie  eum,  jam  C.esarem,  stc  appellari.  Ex^parl^ 


B 


A  igitur,  id  est,  cognomen  Armcntarii  iniiiavii  Diorli*- 
linnus,  illumque,  reiciiio  tialerii  uouiiui^  v(>c.ivtt 
Muximianum;  idque  ominii  causa,  quia  spcraliat  ciiuk 
tam  lidum  sibi  futurum,  ac  eral  Maxiinianus,  cujd^ 
nomeu  alleri  dabat,  llerculius,  dc  ctijiis  (idelitaie  iin 
loquilur  Victor  :  Maximianum  staiim  fidum  amicitiu^ 
auanquam  semiagrestem  ,  mititia  tamen  atque  ingem^ 
bonum^  imperaiorem  jubet.  h\  Epiiouie  tauien,  carui 
nti//f,  ne  patri  aut  socero  quidem  Gaterio^  fuisse  dici- 
iur.  Sod  cum  llerculius  non  fueril  filius  Diocleliaiiii 
nec  Galcriiim  liabuerit  socerum,  iegendum  uiiquis 
cst :  Is  Maxentiut  carut  nulii  unquam  fuit ;  uti  supra 
memiui  me  moiiere,  docuilqiie  nou  uiodo  Valesius, 
verum  cliam  Baluziiis. 

Hominit  causa.  Corriiple ,  ut  jam  inuuimus,  pro 
omtm'icau<a. Idcm  auiem  viliumctiamcstnpudScliul» 
Jiiven.  ad  Sat.  ii,  v.  i4i.  Sterilet  mulieret  februnn- 
tibut  Lnpercit  tese  offerebanl,  et  ferula  verberabantur. 
Hoc  homine,  qui,  ctc,  ubi  scribe  :  verberabanlur,  hoc 
oniine ;  qui.  Uoliqua  absque  mss*  ope  non  vidonlur 
saiiari  posse. 

Meus  est  afinis.  Laxo  sen^u  bitc  vox  sumitur  pro 
sororis  filio.  Occurrii  eadein  iu  nummo,  qiiem  vulga- 
vit  du  Caiige  in  Fnmil.  Byzant.  iHr.  maxbntius.  mvOk 
consTANTio.  ADFiNi  :  erat  autcm  Maxeniiug  fralcrex 
matre  riavius  Maxbuiuua!  Theodonc ,  uxoris  Coih 
staoiini. 

CAPUT  XIX. 

Kalendis  Maiis,  Rcctc  noiat  Baluzius  bunc  verum 
diem  esse,  quo  Diocleiianus  el  llerculius  imperium 
deposueruiii.  F^irmai  id  aliquo  modo  Eusebius ;  nain 
cum  iiarrassel  Dionysium  dccoKaium  fuisse  a.  d. 
9  kal.  April.,  addit,  Iv  tovt&>,  idest,  ^er,  vel  circa  idem 
temput,  mutalioiiem  raciaui  essie  imperalorum.  Ei- 
rat  igilur  Idatius  in  Fasiis,  qui  illud  accidisse  scri- 
bit  kalendisAprilibus:  et  potiiii  iion  saiis  bene  intcl- 
lexisse  Eusebium,  illudque  sv  tout(^,  ad  kal,  Apriles^ 
utpote  proximas,  reliiiisse  :  sed  ex  Lactaniio  paiet 
C  dc  longiori  leiupore  boc  iululligendum  esse.  Zozi- 
muin  idciu  iiarrarc  nolavii  Culumbus,  quod  tamcn 
niillibi  apud  eum  extat ;  et  puto  viruui  cl.  non  ce* 
pissc  Daluzii  niciileni,  quippe  qui  .scribil,  mendiim 
quidem  csse  apiid  Zuziiuuui  ci  iu  Fastis  Idatiaiiis, 
ubi  ista  coutigisse  diciiniur  Dioclcliano  ix  ct  Maxi- 
iniano  viii  coss.  die  kal.  aprilis.  Scd  puto  vlium  prac- 
clarum  iniiucre  Zozimum  narrare  id  accidisso  Dio- 
clei.  IX  et  Maxiiiiiano  viii  coss.  Idatiiim  vero  cosdein 
consules  et  kal.  aprilcs  uieiuor.ne.  Prx^Lerea  MaxU 
mianum  octavo  suo  consulatu  sese  imperio  exuisse 
testaiur  etiam  auctor  panegyrici  ipsi  et  Constaniiiio 
dicli,  c.  8,  oui  etiam  inox  iios  docol  Dioclelianum 
tunc  valeiudiue  et  aniiis  laborasse,  Maxiiuianum  vero 
iutegris  solidisque  fuisse  viribus. 

Priores  militum.,,  Sic  prior  civitaiis  \n  passione  S. 
Mammarii  apud  Mabill.  iv,  Aniial.,  p.  U4,  priores 
tcrinii  in  cod.  Tbeodus.  el  prior  loci,  prior  sclioloi,  ct 
similia  apud  du  Cange  in  Glossario  occurruut. 
|.  Coiumna  cum  Jovis  signo.  Solcbanl  veteres  in  loris 
"  publicis,  cl  celebrilale  aliqua  soieinuibus,  coluinnas 
erigeru,  illisiiuc  vel  deoruui,  vcl  iuipcraioruin  siaiuas 
impoiicre.  Muilis  id  cxemplis  liruiari,  si  id  agereiii, 
posset  :  sed  moncbo  taiitum  Cunsiaiitinopoli  co- 
lumn^je,  qu;o  bodieque  ibi  extal ,  tuisse  impositaiii 
Marciaui  imperaioris  statuam,  addita  hac  luscrip- 
tione,  lcsie  Sponio : 

PRINCIPIS  DANG  STATUAM  tlAnCUNI 
CERNE  TORUMQUE 
TEREIOS    VOVIT  QUOD  TATlANUS  OPUS. 

Vir  erudilus  arbilFatur  cor  Marciaiii  vasi,  qiiod  co- 
lumiias  iuiponitur  ,  quadralo  iudilum ,  el  cadavcr 
forte  sub  columua  fuisse  posilum  ;  scd  videaui  crii- 
diii,  niim  poiius  scribi  deboat  Forumque.  Ilic  aiitcin 
forle  Jovis  slatua  fuit  collocala,  quia  Diocleliaiius 
Jove  geuilus  volebai  videri ;  Jovius  propterca  dicius, 
uti  notissimuin.  Trisianus,  l.  iii,  p.  5ii,  videlur  in* 


511 


GlSBEftTI  CUPERI 


m 


niierc  Dioclelhniim  piirpiiram  (]eposuis<;c  iii  leinpln  A  deret  potesiaiis,  losle  A.  Murcell.  1.  xt,  C.  4,  ubi  cliain 


iovis.  Ccrlc  scriltit  cuiii  cl  M;uiiiiiaiiuiii  usos  esse 
bis  vcrbis,  cum  purpuram  deponereiil :  Hecipe,  Ju- 
piter,  quod  optasti,  Ce  que  Dioclitian  fit  d  Nicomidie, 
et  Maximian  a  Milan,  dan$  le  temple  de  Jupiter^  mans 
touB  deux  de  ees  termes :  liecipe^  etc.  Sed  :iuclor  pa- 
iieg.,  c.  12,  unde  hxc  peiiin  suiil,  ne  templi  quidem 
meminit  ;  et  deinde  de  Mnxiiniano  solo  bK|uitur, 
nulla  mciitione  Diocletiani  facia.  Euinenius  tamen, 
c.  15  panegyrici  Coiistantiiio  dicti,  baiid  obscurc 
innuit  llercuriuai  iii  Jovis,  et  qiiidcm  Capitolini, 
leiDplo  deposuisse  iinpcrium.  Nam  postqnam  laudas- 
sct  Diocletiauuni,  qiiod  imperiuin  resumerc  nollet, 
addil :  Huncergo  ilium^  qui  abillo  fuerat  frater  odsci- 
IMS,  puduit  imitari  :  iiuic  illum  in  Capitolini  Jovis 
templo  jurusse  pwnituit :  non  mirum,  quod  etiam  qenero 
pejeravit,  id  est  :  llcrculiiis  noii  iiiiilatiis  cst  Dioclc- 
tianuin,  et  ipsnm  poenituit  sc  jnrasse  iii  leinplo  Jovis 
Diocletiano  sesc  ipsius  exeinplo  b  uin  nde  imperiuni 
deponere.  Gesia  autem  biec  suiit  :ib  llcrciilio  Medio- 
lani,  ne  cjuis  forle  Uoiiiam  intelligal,  propicr  Jovis 
Capiiolini  mentioncm.  Nam,  exempio  Roni:e,  eiiam 
capitolia  in  aliis  nrbibus  rueriint:  qtiod  de  Captia  les- 
taiur  Siietonins  in  Tib.,  c.  40 ;  de  Tolosa,  passioS. 
SalurniniapudCbitfloiium,  ctAdo  ininariyr.,  p.  195; 
de  Ravenna,  idcm,  p.  118;  dc  AagusionudOj  Eumeu. 
in  ornt.  de  Uestit.  Scliolis  ;  dc  Coriniho^  Pniisanias  : 
quain  iii  rem  videri  etiam  potesl  Velscrus,  1.  iv  Uer. 
Aiig.  et  in  commeutario,  ad  conver^ionem  S.  Afrac. 
Coliiinna  atitein  grascis  cxrikn  dicilur ;  quai  vox  fre- 
quenler  etiain  statuam  notai,idquod  sxpe  viri  crudiii 
noii  observant :  in  Antbol.,  I.  iv,  c.  8,  lit.  sk  ftxovoec, 
etc. ,  occurril  cpigramina  Posidippi  stV  oniW  'A^sgov- 
$f>0Ti  ToO  Moexc^ovo»,  quod  iiialc  vcriilur  in  eolumnam 
Alexandri:  id  qiiod  inirnnduin  cerlc,  qiiin  poelu  co- 
lebratslatiiam  Alexandii  a  Lysippo  rnctain.  Sic  an)- 
XiQv  'Aixa(ov($c(,  quam  celcbrat  IMato  iti  Axiocbo,  iion 
puto  reddendam  csse  ro/fi)itrmm,  wswu  stntuam  Ama- 
zonis ;  quod  vilium  ctiani  interprctcs  Pliilarcbi  coin- 


iiotandum  C:csnreni  Jiilianum  lesiari  se  nunquam 
dindema  habuisse :  iindc  certe  inirtim  est  eum  in 
iiuminis  ndhuc  C:esarem  dindeinntum  cerni,  nisi  ille 
signatus  riierit  co  ipso  tempore  quo  dictiis  riiit  Au- 
giislus,  qiiin,  lesle  eodein,  lib.  xxi,  quinquenHoiia 
jnm  Augustus  edidit :  vcl  luiiius  lioc  adscribi  debeat 
monetariis.  Cniieroqiiin  Consiaiiliiis  Cliloriis,  Con* 
staniiiiiis,  M.  Licinius  Junior,  Crispiis,  Const:tnlimis 
Juiiior,  Coiisiaiitius  et  Decentius  Caesarcs,  in  nunimis 
apud  Du  Cnoge  occurruiit  vel  rndiati,  vel  Inureati, 
vel  niidi  cnidtn ;  nisi  quod  constapitinus  jun.  rob. 
CAEs.  etiain  diadeniaie,  sed  gcminis  non  ornato,  cin- 
gntiir  in  nuinmo  uno.  Diadenia  auiem  prinius  Ro- 
nianoruiu  iiii|ieratoruin  sumpsisse  diciiur  Caius  C»- 
sar,  vcl.  Ctiligiili  ab  Aur.  Yictore  :  Primus,  diade- 
mnte  capiti  imposito^  Dominum  se  jussit  appellari :  sed 
inajor  Sueiotiio  babenda  (ides ,  qiii  scribil  eum  iion 
niultiiiii  abfuisse  quin  diadcnia  sunierct,  specieinqiie 

P  principalus  iii  regni  formaiii  coiivericret,  cap.  ^. 

°  Qiiin  ct  oblilus  sui  Victor  in  H)i>iiome,  Aureliaiio 
hoc  iribuit :  Iste  primns  apud  Hotmnos  diadema  cn- 
piti  innexuit ;  cumqiie  Cedrenus  aliiqiie  inoris  hujus 
Constaniiiium  Magitum  faciant  auctoreui ,  vel  dicen- 
duin  est  cum  Valesio,  ad  lib.  xxi,  Amni.  c.  1,  Aure- 
lianum  iion  perpetuo  ustim  eo  fuisse,  verum  in  festis 
duntaxatacsolemnioribus  diebus ;  Constantinuin  vcro 
primtiiii  perpeiuum  diadeina  gesiasse,  idque  exinde 
iiiler  insignia  Aiigusii  iinpcrii  fuisse  babitum,  nec 
C:esaribti8  conccssuin :  vel  Aurelianum  diadenia  iii- 
nexuisse  capiti  absque  gemmis,  Gonstantinum  vero 
illi  gemmas  addidisse ,  quomodo  certe  in  numniis 
ornatus  occurril.  Aurelianiis  noii  cohspicilur  diade- 
mate  cinctus ;  nisi  quod  Trist.  t.  iii,  p.  21 1,  niimmuro 
laudet,  cujiis  iii  iina  area  coiispicitur  VabaUathut, 
iu  altcra  Aurelianus,  it\  ornati;  putalque  ille  num- 
inuin  buuc  percussum  esse  in  Oriente  a  Vaballaiho, 
ut  indicaret  be  intperitiin  <Vtireliaiio  siibmittore,  illud- 
que  signilicure  diadema^  quo  Uomani  noiidum  capila 


iniitiiiit  in  viia  Tbcsci :    iSam  is  Hippoiglen  vocat  C  suoruui  iinperatorum   hoc   tenipore  cingebant.    In 


eam^  quam  Theseus  Itubuit^  non  Auiiopen.  Quidam 
vero  ainnt  hanc  cum  Tlieseo  pugnantem  occubuisse 
jacuto  a  Molpndia  Irunslixam  :  ymI  t^  ^vnknv  irupa  t6 
TJj»  yrii  ohjintia^  eipov  ini  tolvvq  xsco^«i ;  eique  sta* 
tuam  eam^  qua:  est  juxta  telluris  Otympias  wdem,  po- 
sitam  esse :  mate  vulgo  columnam  impositam  esse, 

Huic  pnrpuram  Dioctetianus  tnjecit  suam,  Niminim 
Maxiiniiio  Daz;e,  sive  D.iiui.  Vcriim  hic  interrogare 
rriiditos  libet,  num  inlcr  purpuram  imperatoris  ct 
purpnram  C:vsaris  aliqiiam  difrcrenlinm  ruissc  exis- 
4iinenl.  Certe  contrarium ,  suadei  bic  locus ,  quia 
Diocleiianus  Augustiis  purpura  sua  iiiduil  Csesarem 
Maximuium ;  et  inde  iterum  res  qiixsitu  digna  est, 
quo  inslgni  imperatores  a  Cspsaribus  fucrint  distincti. 
Nam  tam  Cxsares  quam  imperatores  etinm  diadc- 
mata  gestasse  ex  nnminis  patet,  docucruntque  illus- 
trcs  viri  Spaiibemius  dissert.  8,  et  du  Cangc,  nu- 
mero  16  dissertaiionis  de  inferioris  aevi  Numismaiis; 
ut  inlerduin  Cxsnrea  dignilas  dnrelur 


itn  tnineii ,  ut  inlerduin  Cxsnrea  dignilas  dnrelur  -^  fiantmt  vero  omnes  gemmato  usi 
X^pis  ToO  Sto(d))paTo;,  uii  ex  Cbrysoatoino  iiolat  illc:  ^  inaximus  hoc  nos  clarius  docui 


qiioniodo  Dcnn*irius  rex  Syrias  Myrmein  Samiiim 
hnbiiit  xoev6>v6v  e^ai  toO  dcaSq/iAaToc,  tcste  Atlicnaio,  lib. 
XIII,  et  qiiomodo  Philosiratus,  lib.  vn  extremo,  sv 
Euivupo^  a)^ri^uxtt  et  iy  ^iu^-niiuri  opponil :  ubi  Jii- 
banum  scribit  in  habitu  Casaris  vixisse  annos  quin- 
qtie,  post  Constantium  vero  cum  diademate  duos  et  di- 
midium,  Uiide  clarissime  pntct  illo  temporc  diadema 
solis  Aiigustis  ruisse  rcservalum ;  qunin  |uam  extcnl 
nummi  iu  quibtis  Julijuus  diadcmatus  ccrniiur  cuin 
iiis.  D.  N.  JuLiANUS  NOB.  CAE8.,  qiius  cx  aiierius  par- 
tis  liiscriptionis  vot.  y.  mult.  ultimo  Cxsare;c  digni- 
latis  aiiiio  percussos  fuisse  constat;  coitcroquin  iii 
plerisque  Caesar  Julianus  absque  diadematc  vel  corona 
laurea  cernitur.  Unde  et  Juliantis  cuin  vivo  Coastantio 
a  militibus  Aiigustus  crearetur,  diadcmate,  vel  lorijue, 
quia  illud  non  aderal  ad  mniiiis,  coronatus  fuit;  uti 
coronatus  specicm  soltem  obscuram  superioris  prasten- 


nummo ,   quem  similem   plane   piiblicavit  Patiniis, 
Aurclianus  corona  Inurea  cingitur,  el  VabalUlhus 
diademate.  Sed  anie  Aurelianuin  Antonius  Caracalla 
diademate  usus  esl,  si  inodo  numniis  Gra^ris  Hdes 
haberidebet;  Tristanus  enim  t.  ii,  pag.  il5,  edidit 
unuin  in  quo  inde  cernitur  trireniis,    ct  avtqnei* 
MiANHc  cEriiPAc,  infra  TAPcot  MHTPon.  hinc  vcro 
Caracallo  ex  cjiis  scnteutia  diadeinate  cinctus  ct 
ATT.  K.  M.  ATP.  ETHPOC.  ANTQNElNOG  :  nisi  dicamus 
hoc  Tarsenses  pro  inorc  Orientalium  regum  fecisse, 
nec  dindemaie  Caracallam  usum  esse  unquani.   Imo 
ante  Caracallam  Heliogabalus  dladeiiia,  et  quideni 
gemmatuiii  usurpavil,  uti  notat  illiistris  Salmasius, 
p,  370  Exerc.  Plin. :  Diadema,  ait,  regium  faseia  rrat 
candida  et  lata:  tales  erant  sacerdotum  infuuB  •,.  Dia* 
dema  Romanorum  imperatorum  tale  /iitf,  quod  primut 
Heliogabalus  gemmalum    usurpavit  :   diademate  post 
Julium  Cwsarem  uti  tentaverat  Caligula ;  post  Diocie' 
'       '  sunt,  Yelim  ccrte  vir 
icuissct.   Ilerodiaiiiis  qni- 


dem  Heliogabali  capul  lib.  v  scribit  exoruasse  <mf«- 
vov  "ktBdv  itohtrskSiv  Ypoiu  JtijvOco-fAivov,  et  coronam  pre- 
tiosorum  lapidum  coioribus  fiorentem ;  et  alibi  eiimdeui 
habiiisse  imposilum  di  uZoq  Oiaprjg  <rre^>}v  xf^ff« 
xai  XtOotc  TrocxtXnv  Tt|jitotc,  coroncun  ad  tiarce  formam 
auro  lapHlitque  prettosis  insigneni,  Sed  non  luit  boc 
propric  diadema:  deindc  gcssit  illud  Ileliogabalos, 
non  ut  imperator,  veriim  tit  saccrdos  dei  sui ,  uti  vcl 
Ilerodianum  inspicienti  pntcbit.  Scd  ut  diademate 
relicto  ad  purpiiram  revertar,  arhilror  prinium  coii- 
stare  Diocletiani  tompore  iiihil  ad  nliquein  Augttftum 
vel  C:esare.ii  decI:iraiiJuni  opus  fuissc,  quam  purpu- 
rne  injectionem ;  et  si  diadeina  etiaui  iUi  rei  inser- 
viissel,  illud  Lactantium  silentio  non  prxtcritunim : 
deinde  pitrptiram  insigne  tanii  fastigii  fuis^e.  Ind« 
Constantino,  quem  milites,  mortuo  piatre,  Augustuui 
leccrant,  Galerius  purpuram  mittit^  ut  ultro  adsdvisse 


513 


NOT^  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XIX. 


5U 


Utuu  in  socielatem  vidcrctnr^  cap.  25  iiifrn ;  cl  Ma^cn- 
liiis  palri  sno,  poit  dcposituin  iiuperium  in  Campania 
moranti^  purpuram  miltit,  et  bis  Augustum  nominatf 
cap.  i6.  lliiic  qui  scse  iinperio  CYuebaiii  piirpnraiii 
tradohant  viclori :  ibid.  Dedit  se  ipse^  vestemque  el 
purpurani  (id  cst,  purpurcam  vcsiem,  piirtiureum  pa- 
ludamenlum)  eidem  a  quo  acceperai  reddidit ;  rursiis : 
Non  invito  poputo,  qui  erat  concitatus^  hlaxentium  pur- 
puram  induerunl :  irimiriiin  mililcs,  qnalia  cliam  vi- 
deri  possuul  cap.  i8,  29.  52,  47  cl  50.  Scd  nota 
hxc  sunl;  ct  de  liac  piirpiira  vidcri  iionniiKa  pos- 
sonl  apud.  Bad.  Fornerium,  v,  30  Rcr.  Quolidia- 
iiarum. 

In  patriamque  dimivitur.  Id  csl,  Dioclcam,  propc 
Salonas  Dalmaiiin  op|iiduin,  ubi  prycclaro  olio  con- 
senuil,  uti  iioial  vir  doclissimus.  Dioclcam  ccrle  pa- 
Iriani  Tuissc  Dioclcliani  tradil  Aiir.  Yicior,  cumque 
scculus  Pauliis  Diaconii!^,  lib.  xi.  Veruin  eum  Snlonas 
conccssisse  scribunt  Eutropius,  lib.  x,  ei  Zonaras : 
adeo  ut  m  palriam  possil  cxponi,  in  Dalmaiiam,  vcl 
Salonas,  uti  minc  enuidcm  mihi  videlur.  Aur.  Vfclor 
cerle  Dioclctiano,  llcrculio,  Galcrio  ct  Gonslanlio 
lllyricum  scribil  fuissc  palriam.  Gonstanlinus  Por- 
j^yr.,  l.iiTbcm.,  9,  Dioclelianum  oriundum  facil  «tto 
Ttvoc  x«P«>^  SoXwvaf ;  et  vel  Salonam  vocat  x^^p^^ » 
quia  a  Sclavis  lunc  lcmpnris  eral  vastata  etdeleia,  vcl 
designal  agrum  SaIon:c  vicinum  ;  vel  x«/>tov  signili- 
cat  urbem,  ei  ita  Sahmis  ipsis  natus  essct.  Zoiiaras 
cniin  ila  loquilur  :  Atoz).iQTtavoc  ^v  Sa^wvt  i:oht  rflc 
Aa).tA«Ttac  ^myzVf  vrt^  iv  outw  xat  TzaTpig,  ipiic  niini- 
ruiii  urbs  cral  ipsi  patria.  Dioclea  auiein,  vcl  Diocla^ 
versiis  Epirum  sita,  ei  longc  a  Salona  reinoia ;  ncc 
puto  plures  co  norainc  urbes  fuisse.  Salonaiii  con- 
cessissc  Diocletianuin  non  mmlo  palel.  clarissime  cx 
responso  quod  Herculin  cl  Galcrio  ad  rcsiimciuliim 
imperium  eum  in  hortaniibus  dedil :  Utinam  Salom 
possetis  visere  olera  nosiris  manibm  institutn !  profeclo 
nunqttam  istud  tentandum  judicaretis;  vcruin  cliam 
ex  palalio  Diocletiani,  «luod  pnipc  Snbmas  fiiil,  quod- 
que  hodie  Spalato  dicilur,  uii  ciare  doccl  Sponiiis  o 
pLoaLapvzng ,  ncc  non  Gcorgius  Wlielcr,  cqucs  Aiiglus, 
qui  diligeiitissimc  iilud  descripscrnnl.  Quiit  ct  iii 
nocpalatio,  vcl  liac  villa  mortuus  esl  Dioclelianus. 
Uieronymtis  in  Gbron. :  Diocletianus haud  procut  a  Sa- 
tonis  in  villa  sui  Spalato  (nliis  Aspatato)  moritur,  el 
solus  omnium  privatns  intcr  dcos  refertur,  Qii:e  verba, 
81  ab  Ilieronymo  omtiia  profccta  .suin,  ccrie  anlc 
plus  qnam  quadringentos  annos  palatiiim  boc  Spnla- 
fnm,  vel  Aspalatum  dictiim  fuil.  Scd  mibi  laliniia- 
lera  Hicronymiani  tcmporis  coiisidcranli  vidcbalur 
nonnunquam  voccm  cam  or.i*,  ul  loquuntur,  libri 
adscripiam  csse,  et  inde  inter  ipsa  aiicloris  vcrba 
lucum  siiiim  repcris^c ;  atqiie  id  a  vero  alieiium  co 
ininus  videtur,  quia  Eulropiiis,  a  quo  Hieroiiymiim 
hasc  hausisse  non  absqiie  ratione  suspicatiir  Scaliger, 
scribit :  Diocletianum  privatum  in  villa^  quce  haud  pro- 
cul  Satonis  est,  prceclaro  otio  consenuisse,  Occurrit 
tamcn  et  eadem  vox  in  Notiiia  itnpcrii.  Procurator 
Vynwcii  Jovensis  Datmatice  Aspalato :  adco  ut  iis  re- 
pugnare  iiolim,  qui  vocem  banc  quadringciitis  atmis 
Ycliisiiorcm  faciunt;  nisi  eain  quis  censeat  biccliam 
adjectam  cxplicationis  causa  fiiissc.  Ilabuit  igitur 
Diocletianus  propeSalonas  villam  vel  palalium  siium ; 
ibi  mortuus,  ibiqiie  forle  eliani  sepultus  est.  Amm. 
Ilarcell.  xvi,  8,  sepulcliri  ejus  mcminit  '  Velamen 
purpureum  a  Diocletiam  seputchro  furaius  quibutdam 
eonsciis  occutlabal,  Eriiditissimus  Valesiiis  crcdit 
fbmices  el  cameras  subterrancas  elegnnti  opcre 
structas,  Aspalathi  Gonstantino  Porpbyrogenctsc  de- 
scripias,  sepulchrum  ipsmn  Diocletiani  csse;  qiiain- 
quam  tutius  mibi  videatur  cs.se  censerc  istas  paln- 
lii  toiiiis  esse  rcliqitias,  qiiod  vastissimum  fuisse  ex 
Sponio  constal.  Neqiie  modo  Dioclctianus  ibi  se- 
poltus,  vcriim  eli:im  inler  deos  rclaius  fiiit ;  et  arbi- 
Iralur  Valesiiis  vcbuneii  purpurciim  in  ejiis  sc- 
pulcbro  positum  consccralionis  ccriissimum  indicium 
es$c.    Scio  Eutropium  aique  Hicronymum  narrarc 


A  nulli  post  natos  iDminc^  priloniuatn  Dioclciiano 
coiitigissc,  uf,  cum  privaius  obirct,  inter  deos  tantcn  rc- 
ferretur :  sed  uon  vidco,  quale  iiidicium  purpureum 
paludamcntum  ejus  boitoris  pr:ebcrc  potiiit,  ciim  po- 
tius  id  vcl  lectulo  ferali,  vel  scpulcltro  fiicrit  iin[)osi- 
lum,  ad  indicandiim  eiiin  imperatorcm  fuissc.  Dciiidc 
mirum  mibi  admodiim  videtiir  ncmincm  praeter  laii- 
dalo>  auclores  dc  Dioclctinni  coiisecratione  loqui ; 
ncc  cam  vel  in  nummis,  vel  marnioribiis  occnrrcre, 
cum  cxteroquiii  vivi  imperatores  pietatem  suam  Itis 
monumenlis  iit  defunctos  testari  soliti  sint.  Quid 
rcvcra  dicam  bac  dc  re,  vix  babeo,  cum  milii  vcro- 
simile  non  vidcatur  Goristantinum  vel  Licinium  bunc 
honorem  Diocletiano  babuisse;  quippc  qui  pulabant 
cum  Maxentio  ac  Maximino  favissc  ,  uli  palet  ex 
Vicloris  Epitome,  ct  quorum  Gonslanlinus  ctiaiii 
passus  cst  ipsiiis  picluras  una  citiit  Maximiani  piciu- 
ris  dctrabi,  tesle  Lactaiitio,  c.  4i.  Galerius  tantcii 
Maximiiius  apud  Euscb.  ix,  10  liist.  Eccl.,  Dioclelin- 
nuin  et  Maximiaimm  vocat  GetoTccTov;,  qiiod  noii  in- 

B  commodc  veriitur  per  Divos :  quamquam  ita  potucrit 
appcHari  a  Gbrisiianorum  itidcin  pcrsecutore,  bono- 
ris  causa,  licct  consecratiis  non  fiicrit;  qui  bonor 
lamcti  Maximiano  llerculio,  si  inodo  is  intclligilur, 
ct  non  jtoiius  Galcrius  Maximianus,  a  M:ixcntio  lia- 
bitus  fuit.  Ut  autem  nd  palrinm  Dioclcii^mi  rcver- 
lar,  arbiiror  eum  iiaium  esscSalonis,  vcl  |>ropc  Sa- 
louas,  sivo  in  agro  urbis  illius  suburbano,  quia  di- 
citiir  in  patriam  suam  a  Lactnntio  rcvertissc,  et  qiiia 
constat  eum  prope  Salonis,  dcposiio  impcrio,  priva- 
lum  vixisse.  Scd  lameii  Victor  Diocleam  mcmoral, 
iirbem  Epiro  proximam  :  Dioclctianus  Dalmata,  Anu- 
lini  senatoris  libertinus,  matre  pariter  atque  oppido 
ttomine  Dioclca,  quorum  vocabulis,  donec  imperium 
sumeret,  Dioctes  appellatus,  Nullis  amb:)gibus  ulitur 
Vicior,  clarcquc  dicit  Dioclciianum  vel  Dioclem  a 
malre  ct  oppido,  in  quo  naiuscrni,  noinen  suuin 
tnixissc.  Quid  lani  velcri  aiiclorilati  opponim  ncscio 
fcre;  nisi  dicamus  cognaliouc  nominis    deccptum 

Q  Viclorem,  vel  verba  luxau  et  b>co  suo  inon  cssc. 
Saiie  hunc  scrupulum  do  nihilo  non  csse  alii  mccum , 
ut  arbitror,  scniicnt,  qtii  Pauli  Diaconi,  qui  ubique 
Viciorcm  scqiiiiur,  vcrba  inspicicnt:  Blatre,  oppido 
paritcr  atque  nonnne  Dioclea^  quorum  vocabutis,  donec 
imperiam  sumerety  Diocles  esl  anpellatus.  Longc  hinc 
alius  cxoritur  scnsus ;  ct  Paulum  si  scquimur,  Dio- 
clctiauus  noii  crit  natiis  in  iirbe  Dioclea :  verum 
ntaier  ibi  edila  in  dias  luminis  oras  idem  nomen 
gcssit,  et  nl)  ea,  iit  et  oppido,  unde  fuil  oriunda, 
liliiis  Dioclcs  fiiil  nppellatus ;  poluilquc  eum  matcr 
pro|»c  Sabmas,  vel  in  ipsa  ea  urbo  parcre,  liccl 
oriunda  forct  Dioclea. 

Scd  quoniam  iiova  editio  Lactantii  adhuc  sudat  siib 
prxlo,  facerc  non  possuni  quin  iis  qiiae  dc  urbc 
Dioclea  nolavi  nonmilla  addam»  .si  forte  iiide  Dio- 
cleliani  historia  mngis  illustrari  possil.Observo  igitur, 
cx  urbe  illa  oriundam  Diocleiiani  malrcm,  aliosque 
iii  ea  nntum  esse  ipsum  Dioclelianum  narrarc.  Scd 
intercedit  Gonstantinus  imperator;  isquc,  cap  29,  dc 

'^  adminislrando  impcrio  ,  scribii  wxo-Tpov  Atox>ttav , 
quod  suo  tempore  7:a/>a  t&)v  Atox>)2Ttccy6>v  babiiab:iiur, 
a  Diocletiano  exstructum  essc ;  etcap.  35,  regionem 
AtoK^isov  itomen  habcrc  a  castro  ibi  a  Diocletiano  ex- 
striicio,  qiiod  babitatoribus  vaciiuiii  lunc  eliam  Dio- 
clca  vocabaiiir.  Quin  et  cap.  31  necnon  35  iest:itur 
Diocleiiaitum  Romanos  muitos  Roma  exitos  in  Dat- 
inatia  collocasse ;  et  proculdubiotunc  ctiam  Diocleam 
exslruxit,  vel  potius  eocoloniam  traduxit,  locumqiie, 
ex  quo  mater  erat  oriunda,  ornavitnc  ampliorem  red- 
didii.  UteuimGonstaniinuscap.  30  scribii  SaIon:iin 
castrum  esse  spyov  AtoxXirrcovoO  jSao-t^eca^,  cum  taincii 
urbeni  eam  constet  lonp;c  vctusilorciii  esse,  atquc 
adeo  eamdem  a  Diocletiano  nonnisi  ornari,  augeri 
vel  miiniri  potuisse :  ita  etiam  Diocleam  ab  eodeni 
principe  ornalam  et  aiictam  fuisse  cxiMimo,  qiiod  |>cr 
condere Laiini,  perxTi(sev  et  o^xoSofutv Grseci  exprlme- 
bant.  Scd  ct  illud  observandum,  eodem  in  libro  h\% 


Sl5 


GiSBEUTl  CUPERI 


m 


incniionem  Aspalaii  fieri.  Nam  cap.  29  imperator  A 
nicmoral  Diocletlaiiuni  toO  *Aff7:a).aToy  wcdT/iov  oTre^ 
7ra)^iov  fxtxpciv  c^/xi}yiucTai  ^xifrtf xtsse ;  habuisse  ve* 
luii  donium  illud^  propriam  aulam  et  palalia  ibi  <edi/i' 
casse^  pleraque  eorum  periisse ;  superm^  siriaxoTirov  toO 
y.oi<T7poMs  et  lemplum  S.  DomWt  quod  fuerat  cubiculum 
iniperatoris ;  subter  esse  rotundos  fornices ,  eosque 
futsse  cuslodias^  in  quas  sanctos  immaniter  a  se  crucia" 
tos  conjiciebat;  caslrum  hocnon  exstructum  esse  ex  la- 
tere^  neque enchorego  (maieria  quaedam  esl),  sed  ex  /a- 
pidibus  quadratis  inter  se  ferro  ac  plumbo  liquefacto 
coagmentatis ;  asse  ibi  columnas  complures  cum  episly- 
liisy  inque  iis  votuisse  DiocUiianum  exstruere  fornices^ 
et  legere  oppidum,  superque  iUos  formces  domos  bina' 
rum  aut  trinarum  concamerationum  (nam  ila  pulo 
Grxca  verba  reddenda  esse),  moenia  autem  urbis  non 
habuisse  mpiTzxrov,  neque  propugnacula,  sed  muros  so- 
lum  ulios  (xat  xn^tyjois  vuTa^wvouc)  in  quibus  foramina 
cranl  ad  eniiltenda.  Capiie  50  ilerum  scribit  Salo- 
uam  et  Aspalathum  a  Diocletiano  exstructa,  el  luc  ejus  n 
piilaiium  fuisse.  Ilorum  ego  ccrle  nonnulla  fabuiis 
nnMUincrniida  essc  cxislimo.  Nam  primo  toiam  ur« 
beni  fornicil)us  legore,  el  iis  domosimponereDiocle- 
liai)um  voliiisse,  vix  cst  verisiniile  :  deindc  (^ucsi  de 
mnriyrum  cruciaiibiis  narraniur  vana  8unl,  cum  ne- 
nu)  Ycierum  nieinoret  Diocletiaiium,  postquam  Salo- 
nasdcposila  purpura  concessil,inCbnslinnossx\iis- 
se;  ettaiidem  diibilo  valdc,  num  Aspalathum  signifi- 
cct  parvum  palatium,  Prsetcrea  observandum  Con- 
stintiiiiim  Porphyrog.  c.  50  Diocleam  facere  propin- 
(inam  oppidis  Dyrracbii  re^ ionis,  nullum  illi  aliud  eo 
nomiiic  memorari,  et  prouidc  imam  tantum  sic  dic- 
lam  urbein  proculdubio  in  co  traclu  fuisse ;  et  landem 
Conslanlium,  Coiistanlini  Magni  ptrem,  cap.  55 
Constantem  perpctuo  appellari;  ibidcmque  narrari, 
€um,  cum  esscl  Tpt^oOvo;,  coutra  Sarmatas  ad  Halyn 
fluviup  jussu  Diocieliani  exerciiiim  duxisse,  atque 
adeo  ipsum,  aniequam  Cxsar  vel  Augustus  fleret, 
in  Asia  mililasse. 

Orientem  calcandumAd  estvaslandum,perdendum,  C 
conculcandum.  Et  ita  loquebaniur  de  genle  vicia, 
cui  propierea  in  nummis  unperaiores  pedum  planias 
imponunl.  Calcare  gentem,  Justinus,  lib.  xii  cxtrenio ; 
colcare  tyrannos^  Corippus;  calcare  mortein ,  JnViixs 
Firmicus  (apud  quciii  duriore  metapbora eiiam  calca- 
re  uudas  sub  remis  lcgitur)  dixerunt.  iluc  respicit 
Ovid.  IV  Trist.  2 : 

Crinibus  en  etiam  l^rtur  Gerroaoia  passis, 
£t  docis  invicti  sob  pede  moesta  sedet. 


Ctl.  11  El.  2.  exPonto: 

Nec  dedignata  est  abjectis  lUyris  armis 
Caesareum  famuto  vertice  ferre  pedem. 

Prudent.,  lib  i  conlra  Syni.,  v.  462,  ci  lib.  ii,  y.  748, 
similiter  loquitur ;  el  quomodo  Maximinus  Qrientem 
pcrdidcrit  et  vastaveril  docet  L  iciaiiiius,  c.  58. 

CAPUT  XX. 

Natura  mitis  essel.  Quod  et  indc  patidt,  si  OrOiSio 
fidcs  balicnd^,  vii,  25,  qnia  Galerio  cessit  iiaUa  ct 
Airica,  coatontiisque  fuitHispania  ci  Callia.  Sed  undu 
baic  liauscrit  ilie  ignoro ,  cuin  Diocleiiauus  sibi  et 
Galerio  rctinueritOrientcm  laie  sumplum,Conslantio 
auiem  dederit  Britaunias,  Hispanias  et  Gallias,  Maxi- 
miano  vero  Herculio  Ulyricum,  ItaUam  et  Africam, 
uU  commentalur  iltustris  AnUsies  P.  de  Marc^  iniiio 
dissertat.  de  Patriarcbatu  Gonstantiu.  Sed  apud  So- 
cratem,  quein  laudat,  nibil  aliud  reperio,quaro  I^o- 
cleUanum  ISicomedia^  tii  ^aiksunt  sive  r^^tatn.  con- 
stiiuisse.  Victor  ita  de  hac  re  loquitur:  Quasi  pariito 
iniperio^  cuncta^  quas  trans  Alpes  GalUtB  sunl^  Couslanr 
tiocommissa;  Africa  ItaUuqu$  Berculio^  lUuricique 
ora  ad  usque  Ponn  fretum  Calerio  :  eattera  Valeriut 
retetitavit ;  qtix  dar^  docent,  Orosium  donniia^e 
p^ne  cum  lisc  acriberet. 

Ne  filium  nominaret.  Ita  Caesares  vocabautur  ab 


D 


AugusUs,  uU  docet  Baluzius  ad  cap.  8.  Incerlus  auc- 
lor  Panegyric,  qui  cstdictus  Maxiiniano  nerculioet 
Constantino,  cap.  5:0  divinum  tuum^  MoMmiane^  /v- 
dicium,  ^ui  htinc  tibi  jure  adoptionis  nepoiem,  majfs* 
tatis  ordine  filium^  etiam  generum  esse  voluisti !  Scilicct 
Herculius  adoptaverat  Consiantium,  patrem  CoDstan- 
lini,  qui  inde  ipsius  iicpos  erat  faclus ;  v\\\  mnjeslalis 
ordine  filius,  quia  Cxsar  ab  co  crcatus,  vcl  quia  ab  co 
tiiiic  tcmporisrenunUatus  fuerat  impcrator  :  quod  iii- 
terdum  factuin  fuisse  ex  Inscriptione  veteri  ad  cap.  8 
doceo.  Maximinus,  apud  Eiiseb.  ix,iOHistori;eEcclc- 
siasticx ,  Diocletianum  ct  Maximianum  vocat  dimK- 
Touf  yovioc»  quia  ab  iis  erat  factus  Caesar. 
CAPUT  XXI. 

Tanquam  familia  utantur,  Id  est  lanquam  servis,  qul 
per  familium  designatur.  Phsed.  Fab.  58. 

y£60pus  doiniiio  solus  cum  essot  familia ; 

id  ost,  ciim  nulUim  alium  serviim  baberet  quam 
iiLSopiim ;  Fab.  46  :  frusta  jactat  familia,  Sed  nota 
bxc  sunt.  Ucgcs  anteni  Persnrnm  oniiics  subditos  ut 
servos  exisUinasse  docet  inultis  exeiiiplis  Brissonius 
Hb.  I  de  Begiio  Persariim. 

ffonores  ademit,  Foile  idco,  ul  torqucri  possent ; 
cum  cxteroquin  Decurioncs  et  bonorati  viri  legibus 
Uomanorum  a  lortura  forcnt  exeinpU,  uti  notat  ad 
bunc  locum  Baluzius.  Indc  Amm.  Marceil.xxvui,  7, 
de  Valentiniaiio  :  Bis  ille  cognitis  efferatus,  ut  erat  vi- 
tiorum  inimiciis  acer  ntagis^  quam  severus ,  uno  proto' 
quio  tii  hujusmodi  eausaSf  quas  arroganter  propoiilo 
majestatis  imminutce  miscebat ,  omiies  quos  juris  prisci 
justitia^   Divorumque    arbitria   quceslionibus  exemere 
cruenUs,  si  postulasset  negotium ,  staluil  tormentis  af* 
fligi,  Verum,  cum  posiea  legaU  nobililatis  decrelo 
missi  orarent  ne  deliciis  suppUcia  sint  graviora ,  neve 
senaior  quisquam  inusitato  el  illicito  more   tormenlis 
exponeretur^  emendaium  est  crudele  prceceptumt  uli 
idem  loquilur ;  torlique  bonoraU  tanlum  sunt  in  cri- 
mine  maicsiatis,  quemadmodum  docct  Valesius,  et 
ante  eum  Fornerius,  iii,  8,  Uer.  Quotid.  Sic  Lanipadio 
ablata  prius  fuit  digniias  pr.-efeciurx ,  aiitequam  lor- 
tus  est,  leste  Atnm.  Marcell.,  lib.  xv  ;  quam  in  rcni 
plura  possunt  videri  apud  Langlaeum,  lib.  xiu ,  c.  1 
Semestrium.  Et  buc  perUnet  aliquo  modo  locus  elc- 
gans  qui  extat  in  Libello  t>recuin   FausUni  :  Sed 
ClemenUnui ,  licet  non  esset  christiauus  ,  tamen  exhi» 
beus  reverentiam  nomini  episcopatus^  in  eo  maxime 
homine,  quem  videbat  rationabiRier  et  fideliter  obUnere, 
respondit  Osio :  Non  audeo,  inquienSj  episcopum  tn  exi* 
lium  mittere^  quandiu  in  episcopi  nomine  persevcrat : 
sed  da  tu  prior  sententiam ,  eum  de  cpiscopatus  honore 
dejiciens^  et  tunc  demum  exequar  in  eum  quau  priva' 
tum^  quod  ex  prcscepto  imperatorum  fieri  desideras. 

Lusorium,  Scilicet  lusus  baliebatiir  cum  ursis  aliis- 
quc  feris  bestiis  piignare ;  eratque  illud  inter  juvenum 
exercitia.  Infra  c.\^ :  Sub  obtentu  exercitii  ac  lusgs 
feris  iUum  objecerat.  Et  furte  lusorium  ixxnc  nomen 
liabet,  quia  bomines  ad  id  excrcilati  cuin  feris  quasi 
ludebant,  et  eas  irrucntcs  saltibus  aliisve  modis  irus- 
Irabantur,  uii  clarissimc  paict  ex  Dlptyoho  Leodiensi, 
et  iis  qux*  ad  iUud  notat  Wilibeniius,  cui  addi  potest 
Buleng.  c.  29,  de  Ven.  Circi. 

Afferri  nominatim  jubebat.  Nouuna  scilicet  sua  ba- 
bebant  hx  ferai,  quomodo  apud  Marcell.  I.  xxix»  una 
ursarum ,  quas  ValenUanus  alebat ,  vocabatur  HLica 
aurea^  altera  Innocentia,  Est  gemma  apud  Leonardum 
AugusUnum,  prxcipuum  Urbis  Antiquarium,  part, 
II,  N.  32,  in  qua  cerniiur  bomo  flageUum  teneos, 
eoque  dcmulccns  ursam  ipsi  assilientem,  cum  bac 
inscripUone  in  circuilii :  ETTTXI  MAPkeaau  ,  et  supra 
dorsum  bestiac,  biphnu,  quorum  lioc  nomen  proprium 
esse  ursae,  altcro  vero  bomo  besiiam  circumduce^ 
bonam  fortunam  videtur  exoptare.  Ei  ita  egtioi  no- 
niina  singulos  sua  in  Circo  babuisse,  ez  Suetouio, 
Dione,  inscripUonibus  vetusUs  tam  a  Gnitero  quam 
Spoiiio  editis  constat. 


517 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBIS  PERSECUT.  CAP.  XXlI. 


Sl8 


Ncu  }iia»e  camedendi^  $ed  absorbcndi.  Scilicel  ursi  A  duclus  binas  parles  aquales  facit.  Iii  lioc  ampbillica- 
lambcre  c4  sorbcrc  saugninein  ,  el  ila  corpus  cousu-  Iro  duplex  diaincler  est  ;  uiius  in  laliiudiucui ,  aUer 
incrc  sulcnl  :  uhdc  ficeoo^o^oi;  OiQpo-^^  eos  rccta  arceu-      »    •      •     ■•  •  - 

sel  Eusebius  vm,  7  Uisi.  Eccl.  Ob&orbere  auiem 
eiiau)  apud  I  laulum  Truc.  %  5,  30.  ocourrit :  (j^ee 
obtorbettl  quicquid  veml  inlra  petiuloi;  el  llil.  3,  S, 
21,  quia  enim  obsorbui.  Nam  mms  calebui,  awbnrebal 


^'urem,  Sed  quia  ursoram  luculio,  icnlnbo  expJi- 

c:ire  uuuro  ct  aiterum  poisiouis   SS.  Pcrpeiuoi  et 

Felicitatis  locuro,  qui  eleganies  admodum,  uec  saiis, 

quod  sciam,  explicaii  suut.  Commodum  imperato- 

rcm  XipUHinus  ex  Dione  narrai  yenalioaibus  ei  con- 

fectionibiis  ferarum  operam  diligcntem  dedisse,  aique 

intcr  coiiera  bis  verbis  uiitur  :  Aa^uTrro  yo^  to  Bw- 

T/50V  ir«v  <ru|ijn3XToe^  Ttai  Btoi^iSTpotg  t>jv  tc  VTifnv  ittpir 

Spo^v  6X®^*'*»  '^*  ^'»P  Tiftvo'v>(7tt»  oDuYiXce,  iv'  s$  o/iyou 

v(cnax<^t^  T6T/&«x«  'f«  ^pitt  fityLSpifriiiwx.  fiov  «wvTt- 

(nTox.  Erai  enim  divitum  ikeairuni  omue  connesis  qui' 

busdatn  diameiris  leciuw  itabeniibua,  circa  quod  inaui' 

bulari  poleral,  ac  tete  bifariam  tecantibut,  quo  fo/ciliut  w.  Coniiiioduscircunur 

uudiqug  ex  angusto  loco  beUua^  divism  in  quai^or  par-  ^  vcro  onuiia  oeuJts  I 

(a  jii4;ic/js  /ra;/cm/t/ttr.  LiicasUoUteoiiis,  virpaueis 

coinparaudusy  ceuset  Xipbiliiuiiu  loqui  de  pouiibus 

amphiiheairi^  quoruin  meniio  in  passione  SS.  Perpe- 

Uue  et  Fclicitaiis,  ad  quatii  bu.'c  notat ;  <  Quod  pauio 

anle  poutit  est  lucutio,  videtur  instituto  Coiujuodi 

lacium,  ul  in  Aiupbiiheairo  pontes  es^nt.  Rcfert 

enim    Xipbiliuus   in  Comraodo  buoc  imperaiioreni 

per  Amidiiiheatri  arenam  pontes  struius«c,  ut  iude 

feras  couliceret.  i   Sed   iustituluai  Coramodi  aibil 

coniuiuQe  ciiai  bis  pontibus  babere  persuasus  sum , 

spcroque  id  ^iios  mecum  existimaturos,  qui  Dionis 

et  Passionis  amiquissimae  verba  couferrc  aique  cxa> 

minare  veliut.  Commodus  euim  ampbitbeatrum  di- 

vi&ii  ffy|43n3XTotf  xtaiSwiuTpoic .  id  esi,  ijiier  sejuuc- 

lis,  ct  in  altum  erectis  tabuiis»  quae  amphitbeatri 

arenam  m  quatuor  xquales  partes  ad  buuc  nioduiu 

secpbant*  Has  namque  macbi^uis  ex  ligno  fuisse  satia 

bidic.ll  To  Tnjyvuue,  qiiia  ea  vok  de  ea  motcria  fere 


in  longitudinem  diicius;  uiide  factum-  ui  uioNs  illa 
dividereliir  in  qnaiiior  partcs  atquales  :  quod  licri 
iii  (igura  proposiu  liquido  apparel.  Rationem  aultni 
reddil  Dio  :  Iv'  £?  o^iyou  7ravTaxo6£v  TffT/sa;^^  Ta  Bripuc 
fAt/AS/9t<7fbiva  f>aov  axovTi^vTai :  quo  faciliut  undique  ex 
anqutio  loco  beiluge  divitm  in  parlet  qualuor  jaculit 
irajicereutur ;  vel ,  ut  verlendum  censeo,  quo  faciUut 
undique  brevi  tempore.  Caeierum  nierito  quaeri  poiest 
qua  i^ndem  raiione  S|>ectaiores  confectioiiem  fera- 
rum  videre  potucriui,  si  peridroniiis  a  suuimo  ad 
imum  ex  tabulis  fuerit  compactus.  Nam  »i  ea  forma 
fuit,  iiullo  modo  spectacub)  homines  frui  poiuere. 
Puio  igitur«  vel  hunc  peridromum  atque  diametros 
non  adco  altos,  et  inferiora  sedilia  vacut  rebcla 
fuisse  ;  vcl  diametros  qiiidem  in  alium  ereclos,  peri- 
droroi  vero  partem  iiiferiorem  visni  pcrviam,  fum- 
que  lantiiin  in  swperiorc  parie  fuisse  factum .  iia  ut 
*  e,  el  besiias  jnculari,  snecialorcs 


haurire  peisseni.  Cum  lioc  Com- 
niodi  iiisliluto  i*oii/e«,  qui  laudautur  in  passione, 
niliil  commuiie  babcnt;  aliuiuquc  eorum  usum  fuisse 
luce  meridiana  clarius  docebo,  ea  tnmen  iege  cC  cot>- 
dilione,  ut  de  eorum  origine,  qux  plauo  ignoraiur, 
niliil  in  medium  allalurus  sim.  PoNTEsJgitur  fuerunt 
tabulaia  allevala  in  modum  pontium,  iia  ut  uiia  pars 
terram  tangeret,  aliera  vero  pedibus  ligneis,  ex  ali^vc 
ijiateria  faciis,  allevarelur,  iii  quibus  damnati  ab  bes- 
tias  suiuebanlur  vel  consiringebaniur,  ul  majore 
impelu  feraj  in  eos  ferrenlur,  et  dilaceraiio  seu  vexa- 
tio,  ut  loquebautur,  ^b  ouiiiibus  posset  conspici. 
Nulla  lum  erai  ampbiibealri  divisio,  sed  in  ipsa  arena 
paicnie,  omniumque  oculis  exposiia ,  Pontes  erant 
exsiructi  ad  buuc  ferme,  utopiuor,  modum.  Firmat 
cerlc  cxplicaiionem  banc  Passionis  auctor :  Et  cuni 
ad  urtum  tubslrictut  estet  in  ponte^  urtm  de  cavea 
prodire  noluH;  id  est,  cum  marlyr  vinctus  in  ponte 
deponeretur,  ut  ursus  in  eum  impelum  facere  ct 


semperet  propne  usurpatur.  iijq/.tiq  S&jpcTwv,  com-  C  sujvire  posset,  quod   paulo  ante,  apro  tubliaare  et 


pdcMia  adium  smit  fores ,  quati  cx  plunbu^  labulis 
coiDpinguntur ;  w/ft«,  pcgnia,  inacbina  ligne;i  iu 
anipbuhealro,  de  ipia  mulla  satis  mouucruut  erudiii. 
Dimnetri  insuper  cingebanlur  crciyti  irtptBpoiu^,  quo 
&igniGcat  Dio  in  orbein  amphitiieairi  p<iriicuui  esse 
teciani  factam,  per  quam  circumire,  et  ex  qua  bes* 
itas  jaculis  coinmodissime  coniicere  poterat  ioiperator. 
Male  ioierpres  tectum  diametris  tribuit,  illudque 
plane  a  mente  auctoris  alienura  esse  se«}ueus  schema 
lialam  faciet. 

A.  Ampbitheairum.  B.  irt/ti^/io^off.  C.  D.  primus 
dianieter.  £.  F.  Alier  diameier,  qui  ambo  se  mvicem 
m  angulos  rectos  secant. 

Firmat  boc  piane  Herodianus,  lib.  i  de  eadem  re 
verba  (aciens  :  r^  Bi  Ko/A/Aodw  iiEPlAPC»ao£  ktka^  xo- 

TCff»tWTO,    «^    /XJ8    O-VOrToSlQV    TO«ff    ^ptOtC    flQLXOpLtVO^ 

3c«voyv£uot,  avo>6«v  5s  xai  ex  ao-^^aXovff  axovTitwv  gvToSia^ 
fAaA>.oy  i  m^ptius  itapixotxo  ^tSiv ,  id  est,  interprete 


tubminitlrare  dixil  :  Itaque  cum  apro  tubminittrareiiu' 
venator  poiiut,  qui  Utum  apro  tubliaaverat,  tuffotsut 
ab  eadem  betiia  pott  diet  mnnerit  obiit;  id  esi,  dum 
in  pQDic,  vei  ccrle  arena  dcponerelur  vinctus,  et  of- 
(trielur  apro  dilaniaiidus.  Alque  hic  pons  in  eadem 
Passioiie  pulpitum  appellalur.  Itaque  in  coiwnitsione 
speclaculi  revocatus,  leopardo  expertut ,  eiiam  tuper 
pulpltum  ab  urso  erat  vexalut  ;sive,  1«  pulpilo  vel 
poiiie  posiius ,  primum  a  ieopardo,  iude  ab  urso  fuit 
vexatus,  id  est,  morsus,  laceraius;  quo  sensu  hssc 
vox  soloi  usurpari.  Nam  Arnobius  atque  Laciantius, 
lib.  Yii  Lisiii.  vexationet  bestiis  iribuunt,  Gracique 
eam  rem  lAxuOftdv  twv  ©rjpiwv  appcUani.  Quin  el  a«- 
cendere  respectu  horum  pulpitorum ,  vel  pontium , 
mariyres  dicuntur,  uti  paiet  ex  eadem  passione  : 
Coiteri  quidem  inmiobilet  et  cum  tilentio  ferrum  recc^ 
perutti,  multo  magit  Saiurut,  qui,  ut  prior  atcenderut, 
prior  reddidil  tpiritum  :  asceoderat  scilicet  iu  pul- 


Aogeio  Poliiiano:  iJbi  cutn  tpectaculi  diu  adfuit,  ^v  }ulum,  yel  poutem.  Ouainquam  iidicias  ire  nfidim 
pUuo  mnphitheairo  exeedificalut  Commodo  peridromut      ^^e  eiiam  spoliarium  hpc  loco  inielligi ;  quod  cum 

i'"crit  insur  caverna;  subierraneai  r  CaMiiift  R*var..« 


fuerat,  per  quem  decurrere  in  orbem  potset,  ne  caminut 
cum  bettiis  pugnaut  periclitaretur,  ted  tuperne  ac  de 
tuio  toco  tela  jadendo,  jaculandi  p^tiut  uienliam^ 
puut  fortitudiuem,  ottenturet;  et  paulo  post  ail  ipsuin 
us  orbem  currentem  superne  jaculis  confodisse  nobi- 
lissima  animalia  :  %tpSiw*  avca6«v  xaTvxovTt^sv.  Peri« 
droinum,  seu  porticum,  etiam  Herodianus  narrat : 
•cdaddil  praEterea  Dio,  xai  lixa  Ttpovaiv  oXXij^a, 
9C  tete  bifariam  tecantibus ;  vel ,  ul  ego  redderem , 
ac  tete  wqualiter  tecantibu$.  Sic  enim  ioeuius  estAris- 
toieles  lib.  vi  Polilic. :  Eav  5ix«  ysvnTat  Styxt^Tijptov, 
4*  judidum  cequaliur  in  duo  dividam.  Ncque  certe 
aiia  sectio  potest  intelligi,  cum  pnvAo  posi  dieat  ani"* 
malia  quadrifariam  fuisse  partita ,  el  diameter  vix 
usorpetur,  nisi  cum  totuii)  in  duas  partes  cBviditur 
xf  usik^,  lU  faciii  giv&ra  paiet  ex  diametro  globi  ter- 
rcdirisi  aliorumquecirculorum,  per  quorum  cenirum 


caverna;  subierraneai  ( Cassius  Severus 
specum,  Plintus  ^cmum  receptacuium  vecanl),  cm»- 
que  Saiurus  ex  eo  per  gradus  pervenerii  in  thea- 
trum,  non  incommode  ai£eiidi<ye  dicitur,  Usc  mea 
bac  de  re  semeniia ;  quam  tamen  mulare  paraius 
sum ,  si  quis  mcliora  doceat. 

CAPUT  XXII. 

Uncea  emendabantur.  Ut  gladii  pflena  honoratior 
quani  securis  :  ita  lancea  emendari  vi^ur  honora- 
tius  fuisse  quam  fustibus  castignri;  arbilrorque  et 
«kdium  ei  laneeam  miiili;e  suain  orlghiem  debere. 
Son  pulo  tamen  apud  Apui.  lib.  x  bujus  moris  men- 
uouem  fieri,  uii  arbiiratur  vir  doclus;  et  pcr  disci- 
phnam  ibi  inlelligo  disciplinam  mililtrem,  ciijus  ex 
prjescrifrto  exercilus  anU^uIans  ita  sareinas  saas  com- 
ponere  debebat.  lii  passione  sanclarum  Perpetu» 


519 


GISnKUTI  CUl»EUI 


5i0 


minc  niagiiiliiilinis   in  visiono  \  dii  puMia  in  usiieral,  uU  rcclc  cx  Lucano  notai  C.i- 

saiiboiius,  sed  suli  impcrnl.oril»us  usiirpari  cocpla; 
ulque  liclorcs  securi  uteban(ur,  ila  iiiiiiics  gl.idio 
cerviccm  damnatis  deniebant,  adeo  ul  liic  uios  ab 
iis  vidcatur  origiiiein  siiani  duxisjic.  Milcs  decoHnndi 
arlifex  niemoratur  Suetoiiio  iii  Calig.,  cnp.  o%ci 
Antoiiinus  Caracalla  intcrrcclorem  Pjipiiiiani  incre- 
pavil,  qnod  euin  srcuri  porcussissci,  iioii  glailio,  lesic 
Dione,  ot  Spariiano,  cujiis  li:rc  siiiil  Yerl);i ;  PapUm- 
nu$  securi^fercuuus  esiyet/a  mililibus  ocmrii ;  i/mo  (ucio 
percusiori  dixit :  Gladio  oportuit  le  cxcfini  meum  jii- 
ium  :  undc  haud  obscuto  patel   niilililitis  glailiinn 
Tuisse  ordinarie  iii  usu,  iUius(|iiepoRn:iiu  honestiorcin 
liabitam,  qiiam  seciiris.  Ei  licel  decollalioncin  bonam 
mortem  vocel  Laclantius,  quia  niollior,  laincii  ct  illa 
potest  cruciatiis  siios  et  dolores  liabere  noiinunqu.iiu ; 
quando  scilicet  tiiiles,  vcl  secior  collorum,  iit  Ciccro 
in  Orat.  pro  Roscio  loijuitur,  plures  iclus  inrert.  Lit. 
Pacaiiis,  cap.  41  :  ^in  vero  vcl  levior  maun$  a/ieim, 
quam  propria,  vel  fosdior  mors  privata,  quam  pnblica, 
"  vel  longior  poena  ferro  incumbere^   et  cor\icre  mUm 
onerare,  et  recipere  iutchiunt  stalim  totum  quam  siip' 
plicium  dividere,  popUtem  fleclcre^  cervicem  cxtendcre 
ad  plagam  fortiiB$e  non  unum,  lliiic  pccuiiiaiii  dabniit 
licioribus  dainnatoruui  proximi,  ut  iciii  luii»,  lcYandi 
criiciatus  gratia, ipsi>c;ipiit  aufeiTcni, quemadmodiiiii 
cx  Ciccronis  Orat.  5  iti  Verrcin  cnnstat.  Aiquc  ci 
co  loco,  non  sccu^  ac  cx  Sucionio  iu  Yila  Calig.,  c. 
30»  dicimus  populum  lcla  non  siimpHissc  in  cariii- 
(icem,  si  plures  ictus  damiialo  iiifligcrcl,  imo  imslcn 
lege  vcl  consueliidinc  sanciliim  liiit,  ui  <  aniifcx  |ivst 
lertium  ictiim  Terire  ampliiis  non  aiidcrci,  si  fides  lia* 
bciida  cst  Iiisioriac  passionis  B.   Caicilia;,  Yalerians 
Tiburlii  ct  alioruni ,  quam   Uosiiis  cdidii ,  cujiisqiic 
pag.  26  baic  vcrlia  b^giinliir  :  Quam  cum  $piculatoT 
tertio  ictu  percusstssety  caput  ejus^mputare  nonpotmt; 
sic  autem  seminecem  eam  cruentus  cimiifex  dereliqnit : 
nam  upud  vetere$  lex  erat  ei  in^po&iin^  ut  $i  tn  tribnt 
percu$$ionibus  non  dccollaretur,  aniplius  percutere  non 
C  audebat. 

Causidid  sublati.jureconsulti  out  relegati  mt  nctati. 
Recte  bos  disiinguil,  quia  illiciusas  in  rorovcl  judi- 
ciis  agebaiit ;  lii  vero  de  jurc  rrspoiidclmnl,  uti  vcl 
cx  Ciceronc  patel,  ct  Hoiomanni  lil>cIlo,  qucin  jiirfs- 
con$ultum  inscripsit. 

Litterw  autem  inter  Mala$  artes  habita:.  Pcr  maia$ 
artes  iniclligo  magicas^  qii:c  iin|>cratoriim  cdiciis 
eranl  velii;c,  quaj  vocantur  arles  malm^  ci  arles  Uat' 
dania:  ^  uii  doceo  ad  ilomeri  A|H>ibeostii,  p.  271: 
Arte$$ecretas  yocAi  A.  Ilarccll.,  xxiii,  6,  artem  Atra- 
ciam  Slaiius,  i  Thcbaidos.  Piiiavcrain  «liin  a  Proclo 
in  laudaiione  B.  Cbrysosiouii  nia*^tani  vocari  artem 
Midm  :  sed  iiunc  ainplcclor  unicc  ciiiod  niihi  ioicr 
conriibulandum  siiggessit  speciaia:  no!>iliUUis  virJoli. 
ab  Haarsholien,  luiic  lemporis  Frisioruiii  lioiniiie  ad 
confessum  praepoteniiuin  gencraliiim  ordinum  delc- 
gatiis  ;  censeoqiic  apud  cum  scribi  dcbere  Artemid» 
nudavitf  vel  fugavit, 

Judice$  militare$,  humanilati$  Utlerarum  rude$,  $ine 


ci  Fclicilalis  scala 

conspicitur  a  Pcrpolu.i  ,  cnju$  in  Intrribus  onvie 
ferramentorum  genu$  erat  inlixum ,  gladii^  lancea;, 
hamiy  iiiac/tofra? :  sed  ba;  lancca:  ideo  mcmorantur 
bic,  nt  piilo,  quia  iis  martyres  nonnunquam  iraiis- 
ligebaniur.  Posiquam  autcm  liacc  vox  ab  llispanis 
de§umpla  cst,  icsle  Gellio ,  xv ,  50,  frequcns 
ejiis  iisus  csse  coepii;  miliicsque  nonnulli,  qui  iia 
arinali  erani,  Lancearii  dicebantur,  uti  patet  ex  No- 
litia  iinperii,ei  inscripi.  5,  p.  ccccxcv,  Grutcg,  in 
qua  prwfcctus  Lanceariorum  videlnr  mcmorari.  Mc- 
minil  ci  eorum  Iil)ellus  prccum  Fauslini :  Et  pri» 
mum  quidem  vexat  per  publicas  potestates  :  ila  ul  (i/t- 
quotics  solum  intenipe$ta  nocte  raptum  per  ianceario$ 
de  urbe  $u$tulerit.  Ei  aiiie  icnlorium  pr.-cfccii  cas- 
troruin  lancea  figebatiir ,  tcsle  Ub^equcnte,  lib. 
cxtremo  de  Prodigiis,  forie ,  ui  itliid  ab  aliis  inter- 
nosci  posset. 

Bonam  mortem.  Occurritcl  liujus  menlioin  P.  Syro : 
sed  in  ediiione  ejus  uliima  male  scribitur 

Bona  mora  esi  homioi,  vilae  quse  exliuguii  mala. 

Nam  vcl  legi  debet  hora^  vcl  tiiori;  et  in  generc  Sy- 
rus  morlem  bonam  vocat,  qu:c  ali(|uc!ii  niiseritin  ci 
infelicem  c  vita  tollii.  Clarissimus  Balnziiis  ctiain 
inler  bonas  morlcs  recciiset  $lrnngulaiionem,  quia  lio- 
niincs  qui  ila  viiain  liniunt  absquc  cruciatihiis  et 
lormentis  moriuntur.  Lactanlius,  c.  50,  appcllai  tn- 
forme  Utum^  exemplo  Virgilii,  et  turpem  atqiie  ignomi- 
nio$am  mortem,  respectu  dedccoris  quod  eiiismodi 
cxitum  sequebalur;  et  a:vi  medii  scriptor  Wiiichin- 
du8  malnm  mortem  libro  tcrtio  :  Tres  duces  geniis 
UngaricBcapti,  duciqueHenricoprwsentati^  malamortef 
utdigni  crant,  mulctati;  suspendio  namquecrepuerunt ; 
nam  sirangulalionem,  ct  talctn  suspensionem ,  uno 
codemqiic  loco  h:ibendas  esse,  unusquisque  facile 
concedel.  Et  jam  olim  Hoinerus  cxtrcina  Odyssea  X : 
fin  x«9afiov  GovaTov  vocavit«  qiiando  quis  suspcnsus 
slrangiilabatur;  nolatque  Eustalbiiis  xo(Oa/)ov  Oovarov 
Gxistimari  tov  Sta  ?i<pou^ ,  f^eapov  vero ,  vcl  dclesta- 
bilem,  tov  oyy ovrj^Aaiov ;  qmiiii  in  rem  idem  omnino 
videri  debei  ail  Od.  A,  p:>g.  4678.  Auic  Eusiathiuin 
camdem  diflereniiam  obscrvavit  llesychius,  ciiindcm 
Homeri  locitm  explicans  :  m>3  /xsv  S^  xaOajo&i  Ouvcctm  ^t 
ayywn^.  GovaTOc  oOx  fbrtxaOa/soff,  a^'  6  Sta  ^ifovg.  oOsv 
ovoc  hocyiio^jat  toic  «jnrfiv.fuvotg ;  Isque  nos  insuper 
docel  sirangulatis  ne  quidem  parenlatum  fuisse. 
Xenophon,  lib.  ii  de  Expcd.  Cyri  exiremo,  ca^dein 
Menonis  Tbessali  narrans,  clare  lesiaiur  honestissi- 
mam  mortem  liabiLnm  Inisse,  capita  pnccidere  :  Sed 
necatis  jam  ducibm  ca!teri$^  et  ip$e  a  rege  morti$  posna 
mulctatus  est,  non  ille  quidem  ut  Clcarchus,  et  duce$ 
cmteri^  auibus  prwcisa  sunt  capita,  odmp  Y.ukii(Trog  Oa» 
voTuv  iooTUt  f tvae ,  quw  mors  csse  videbatur  lionestis  • 
iinm :  sed  ut  homo  sceleratu$ ,  niiito  toto  excruciatu$ 
vivu$,  tandem  expira$$e  diciinr.  Et  Scneca  alicubi 
iestaiur  nullo  genere  homine$  moUiu$  mori,  quam  glu' 
dio  $eeta  cervice.  Ai  conira  siranguhiiionein  mortem 
infamem  et  foenuneam  vocat  Laiinus  Pacaius  cap.  28 


Quoriim  alter  post  amplis$imos  magi$tratu$,  et  purpu- 
ra$  consulares^  et  contractum  intra  unam  domum 
quemdam  honorum  senatum ,  viia  $e$e  abdicare  compul' 
sus  est;  alteri  mambu$  $atellitum  Britannorum  gula 
domi  fracta,  el  inu$ta  fceminece  morti$  infamia,  ut  $cUi' 
cet  mttluisse  vir  ferri  amantis^mu$  videretur  laqueo  per^ 
hre^  quam  gladio ;  alqiie  ex  Tacito  ei  Suetonio  ob- 
servat  clarissimus  Si  befferus ,  mulieres  boc  genere 
supplicii  aflectas  fuisse.  Prxierea  noiandum  obiter 
Tac,  lib.  XVI,  Annal.  extremo,  ubi  narral  leniiiudi- 
nem  exitus  graves  cruciatus  atiulissc  ei  qui  venis 
iiicisis  moriebatur,  non  de  Peironio ,  ui  arbitraiur 
Baluxius,  sed  de  Pwto  Thraswa  loqni. 

Bonam  mortem.  Id  esi,  facilem,  absque  cruciatibus 
ct  tormentis ;  quo  sensu  venarum  scclionem  bonam 
mortem  vocari  cap.  2(5  obscrvai  Baluzius.  Videtur 
eiiaiii  hcneslius  habitum  fuisse  gladio  quain  securi 
percussum  viiaui  liiiire.  Exlrema  rep.  nojiduni  gla- 


asse$$oribu$.  Id  csl,  pricsides,  |>rocoiisiilc5,  diices, 
comites,  aliive  qui  in  provinciis  iniliitaR  pr.necrant, 
dicebani  jiis  provinciallbus,  non  adbibiiis  assessori- 
biis,  vel  jureconsultis,  uti  anlc  licri  ctiatn  ipMsab 
iiiiperatoribus  solebai,  doccnle  Fonicrio,  lib.  iv  Rer. 
Qiiol.,  cap.  10.  Hi  crant  qii:isi  consiliarii  indicuiu  . 
unde  in  liis.  veteri  C.  Calpurniiis  Asclcpi.idcs  diciuir 
a$sedis$e  magistratibu$  pop.  liomani  :  qui  Asclepiades 
ciim  dicaiur  fiiisse  medicu$,  videninr  el  alii,  qnam 
jurcconsuki,  esse  adhibiii ;  nisi  ponamiis  cnm  !*im«l 
juri  operani  dedissc.  Atquc  cxboc  leinpore  panlaiim, 
ut  opinor,  consuetudo  invaliiii,  iii  judices  ordiiiarii 
vel  civilcs  negligerentur,  ct  CAusae  dererrciiiur  ad 
jiidicium  miliure;  quod  Icgibus  latis  prohibuere 
Consianlius,  Arcadius  ,  Honorius  ei  Marcianiis,  iui- 
peratores,  uii  docet  Gothofr.  :nl  loni.  i  Cod.  Thcol.. 
p.  86.  Suidas  in  v  MaStfavo?  iradii  eutti  facluin  iuspe- 
raioremi  confesiim  amicos  omncsy  qui  Alexandro  fa* 


5)1 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTlBtlS  PERSECUT.  CAP.  XXIT. 


m 


> 


m  i 


1-' 


I 


nHiares  fuerant,  quique  frvn^pot  vel  assessores  a  A 
Seiialu  vocnntur,  removisse ;  dumque  in  Orienle  re- 
giiaret,  multa  nefaria  facinora  perpetrasse,  Cbristia- 
nos  persecutnm  esse,  et  tandem  in  gravissimum 
morbiim  incidissev  camcm  instar  cerae  Tiquefaciam» 
(orpos  inceodio  quasi  flagrasse,  ita  ut  ipsa  liumana 
fonni  deleretur.  Unde  ^atet  et  illum  ai$essore$  re- 
fliofisse  :  qood  tamen  ila  accipiendum  est,  ut  eos 
(aoiam  removerit»  qui  Alexandri  erant  amici.  Hausit 
prion  hujus  narrationis  Suidas  ex  iniiio  libri  7  He- 
rodiani ;  atqiie  ex  eo  primum  legi  debet  l7rcXc;^dfvTfc, 
re\  ekcti ;  deinde  respiciunt  Ula  Maximinum,  qiii 
Alexandrum  Severum  excepit :  sed  qu»  de  morte 
illius  se<|auntor  referenda  suiii  ad  C.  Vulerium  Maxi- 
minum  Dazam,de  quosimilia  plane  narrat  Eosebius» 
libro  IX  exiremo,  ei  Lactaiitius,  cap.  49,  vel  ad  Maxi- 
miaDmn  Galeriuin,  dc  quo  agitur  cap.  55. 

CAPUT  xxni. 

CennKMribut  ubtque  dilfuM,..  Itn,  cap.  26  et  cap. 
6 :  Non  tamen  hndem  Cennloribus  fiae$  habebatur.  B 
Qiii  scilicet  in  proviuciis  censum  ngebanl,  Ceneiloret 
Bon  Censoret  dicii  :  uiide  in  Inscript.  Centitor  promn- 
(MT  UitDaniee  eiteriorit,  el  .iliaroni  proviiiciaruin  in 
iisdeiii  lapidibus  CentUoret  occurruiit.  Eraiit  autein 
in  urbibus,  vel  civitalibus,  debebantque  iili,  qui  in 
agris  babiiabant,  cum  liberis  et  servis  eo  veiiire  : 
uode  fiebat,  ut  fora  omnia  urljiuin,  vel  clvitatuin, 
plena  esscni  servoruin  gregibus,  utque  m  civitatibut 
wrbano!  ac  rutticie  plebet  fuerint  adunatcs,  quamadino- 
diun  mox  luquitur  Lactaiilius. 

AnimaUa  omnit  generit  tcribebantur.  Id  esl,  annoia- 
bantur,  in  tabulis  eoruin  referebaiitur;  et  signiftcan- 
ler  atque  propric  loquitur,  iiam  vectigal,  quod  pro 
pecore  pasceiido  dabatur  libera  Republica,  teriptura 
appelbtuui  fuit :  inde  ager  tcripturariut  est  pascuus, 
leste  Fesio ;  ct  publicani  vocantur  tcripturarii,  uti 
Boium  est.  Quod  autem  addidi  olim,  Judseos  pro  ar- 
boribus  vectigai  solvisse,  uti  lioc  loco  jiissu  Galerii 
9iie$  et  arboret  fuere  numeratte,  nuiic  muto,  putoque,  r 
Juven.,  Sat.  5,  v.  15,  in  ^enere  pcrsiringerc  Ronia- 
nomm  avaritiain,  et  religioiiis  veieris  contciupluui, 
qnippe  qui  Camoeiiarum  sylvam  locarent  Judasis. 

Suspendebuntur,,.  Nimiruni  ex  equuleo.  Prudenl. 
Hyniiio  Romani  martyris. 

Incensus  bis  Asclepiades  Juaserat 
Evisceraodum  corpus  equuleo  euiinos 
Pendere 

Idem  alibi : 

Miterum  potatis,  quodretortispendeo 
Extentus  ulnis 

Pnsio  S.  Taraclii :  Ditpoliate  etim,  cingite^  et  tuspen- 
dite.  Rursos  :  Cum  su$pensus  es,  consenti^  et  sacrifica, 
QiKe  kM»  bina  cuin  Laciantio  plane  conveniunt,  non 
secus  ac  alter  Amm.  Marcel!.,  xiv,  9  :  Eusebius  ob- 
jeda  /identha  negans,  $uspmtu$  in  eodem  gradu  con- 
ttmtiies  sl€lil ;  pro  qoo  idem,  xix,  12,  dixii :  Diu  uti- 
qme  adhmen$equuteo,  Cornipta  vox,  Equuleu$^  ut  ar- 
bciror,  est  apud  Adonem  in  Martyrol.,  pag.  58  :  Dein  ]) 
catemaims  et  in  exilium,directu$  es^  tn  quo  rursum  diu- 
tius  fu$iibu$  ceesus ;  sensns  eniin  poslulat,  ut  le|;atur, 
e^umUum,  Uoa  ralione  autein  lorti  et  suspeiisi  sinl 
mariyres  noxiive  in  equuleo,  videre  licet  apud  Ma* 
fium,  Galloniuin,  aliosque. 

F%tn  adeersut  parente$  tu^pendebantur^  fidelissimi 
^iffMe  term  contra  dominos  vexabautur.  Id  est,  liberi 
Mis|»enil€hantor  in  equuleo,  ut  contra  parentes  testi- 
noniatn  diccreiit ;  eos  nimirom  non  recte  buna  sua 
professos  a^se.  eamdeinqiie  ob  causam  servi  per  alia 
et  proculdubio  graviora  lormenta  inierrogabantiir  : 
fiii«id  eleganter  Laciantius  expriinit  per  ro  vexabanlur, 
>ox  eoim  hsec  habet  iisuin  ingcntiscalainitalis ;  ct  ut 
GeHius.  II,  6,  loquiuir,  qui  [ertur  et  rapitur,  et  huc  et 
itlmc  disirafntmr^  is  vexari  proprie  dicitiir ;  cui  addi  po- 
lesi  Asconius  in  ii  Verriuaiu.  Lact:«nt.,  c.  47  :  Nunc 
fopmtator  Italiie  hosiUiler  omnia  vexas$et,  id  esl,  diri- 
puissof ,  vastasset ;  (HN|ue  sensu  frequens  ea  vox  est 
Patrol.  VII, 


Justino,  Floro  atque  aliis  :  quibus  adde  Servium  ad 
Eccl.  6  Virgilii,  ct  itiustrem  Salmasium,  pag.  787,  de 
modo  Usurarum.  Verbuni  hoc  aren»  commissionibas 
etiam  fuisse  accommodatum,  eosque  vexato$  dici  a  bes* 
tiis ,  qoos  vel  cornobus,  vel  ore  laedelmnt,  ita  ut  non 
occiderent,  dociiit  Holstenius  ad  Passionem  SS.  Per* 
petuae  et  Felicilatis ;  et  forte  per  vexationem  apud 
SuctoA.,Tib.,  c.  61,  tormenta  debentinielligi. 

Parvuli$  adjiciebanlur  anni.  Vel  hoc  factum  est,  nl 
possent  torqueri,  qunmodo  Lips.  ad  Tacit.  v  Annal.^ 
9,  noiai,  pueriim  quemdam  a  Triumviris  in  proscrip- 
lionejussum  esse  togam  virilem  sumere,  ul  jiisla 
posset  inierfici ;  vel  potius  ut  tributum  penderef .  Nam 
iegibus  imperaiorumcautum  erai,  ut  qui,  rerbi  causa, 
annos  decem  non  habereni,  quique  plosqiiam  sexa- 
giiita  iiaii  esseni,  tributum  cajpitis  solvere  noii  teiic- 
rentur,uti  patetex  l.iii, D.  deCensibiis,f. ivei  vi  Cod. 
Theod.  eodeni,  ubi  potest  videri  Jacobus  Gntliofredus. 

Pecunice  pro  capilibu$,  Lactaiitiiis  boc  capitc  valdc 
perstringit  (lalerium  Mnximianiim,  qiiod  Censiiorcs 
ipsius jussu  omnia  perquirerentet  exqiiirerent«rcfert- 
que,agros  glebaliin  ab  ipsisdiiiiensos  fuisse,t;tc.,  tan- 
quani  illa  oninin  tunc  priniiiin  inlrodiicerentiir;  quod 
lainen  longe  aliter  sese  lialiet.  Nam  Ulpianus,  qui  lla« 
driani  leinporibus  vixil,  liliro  de  Ceiisibiis  scribit^ 
agros^  arva,  vineas^  olivas.  pratum,  pascua,  sytca$  eof^ 
dua$^  vuium  numerum,  eervos,  eorumque  cetates^  officia 
el  artificia,  lacu$pi$catorio$,  portu$,  salinas,  inqmlinos^ 
fuisse  iii  tnbulas  eensunles  relata,  adeo  iii  nihil  novi 
introduxerit  Galerius,  el  vel  culpandus  sit  ob  nimiam 
acerbitatein,  vel  quia  rein  interinif;sain  repetiverit» 
vel  quia  hoc  tributuin  in  provincins  tntroduxit,  qua» 
antc  illud  non  solverant.  Propterca  insoliiuiu  qoasi 
narrat,  rn  dvitatibus  urbana$  ac  ru$tica$  plebe$  fui$$e 
euiunata$,  In  civitatibiis  censitores,  ul  ante  monui,  ta- 
bulas  censuales  conflciebani,  nnnotabantnrqiie  ibi 
agri,  qui  in  territorio  siti  erant,  ufi  pntct  ex  1. 1 v,  §  2,  D. 
deCens.,  atqiiesimilitereiiani  rusiicorum  fucrcanno- 
tatacapita,qui  interritoriooppidi  aliciijusliabitabant. 
Nequotainenvideoquid  iiovietinsolili  introduxerilGa- 
leriiis,  nisi  Liictantius  narret,cives  ei  rnsticos  conctos 
fuifvse  enpiiis  censum  proiniscne  exsolvere,  ciim  ante 
ab  hnc  pnpstatione  Honorati  et  Decurioiics  foreiit  im- 
miines,  et  in  Orientalibtis  provinciis  ipsa  eiiain  plebs 
urbana,  uii  docet  Valesius  ad  Amm.  Marcell.,  xvi ,  5, 
cui  addi  poiest  Coniarcnus,  cap.  I H  Variarnm  Lec- 
lionuni. 

CAPUT  XXIV. 

Fcri$  ilium  objecerat,  Leonem  fuisse,  recte  ex 
Pmxagora  noiat  Baluzius,  liujusque  rei  ineinoriaro 
in  nuniino  conservari,  cuin  Trist.  senlio,  t.  iii,  p. 
5i8,  qui  idern^  narrari  a  Poiiiponio  Lxto  tradit, 
idque  enin  ab'alio'qiiodam  auctore,  qiiani  Praxa- 
gora,  hausisse  putai,  qui  forte  riiit  Zonaras,  apiid 
qiiem  etiani  eadem  liistori.i  rcperitur.  Consiaii- 
linum  autem  leonem  vicisse  corp$  a  corp$  ,  ita  ut  cum 
comprimeret,  nec  armis  foret  insirucius,  apud  Prnxa- 
goram  non  invenio ;  poluitquo  ita  in  nummis  pingi,  qiiia 
exemplo  Herciilii  leoiiem  vicit«  quem  fabularis  histo- 
riatradit  leonem  vectore  pressi$u,  uti  Slnlius  canit,  vel 
brachioruni  nexibus  nudunielisisse. 

In  ip$o  cardine,  In  ipso  puncto,  qiiia  ipsum  mane- 
bant|>ericula,ctquiapatremadiiucvivuni  visuriiserat. 

Acr^ptis  mandatis,,,  Qna*,  ut  pulo,  ad  Consiantium 
patreni  ferret. 

Piudatus  ei  cursue  publicu$.  ,  Id  est,  equos  iii  iis  nul- 
los  esse,  qiiia  pr;pcedil,  $ubtato$  per  maH$ione$  multa$ 
fui$u  omne$  eauo$  pubUcos.  Flor.,  ii,  45  :  Operis  por^ 
tus  nudatu$,  Cic,  15  ad  Att.  :  Nuda  prcesidiu,  Hac 
de  re  iia  lo(|uiiur  Auctor  Epiiomes  Vicloris  :  Uic  cum 
juvenculus  a  Galerio  in  urbe  Roma  reUgioms  $pecie  te- 
nerefur,  (ugam  arripien^^  atque  ad  fru$trando$  in$e' 
quentee  publica  jumentaquaqua  iler  ageret,  interfieien$, 
ad  Patrem  in  Britanniam  pervenil ;  ubi  male  Conslan* 
linum  Roinae  fuisse  obsldem  scribil.  Errat  ctiam  P. 
Diaconus,  cuni  lib.  10  narrat  Diocletiaiiuin  dolo  peri- 
mere  Gonsuntinum  voluisse,  quia  scilicet  euro  intel- 

17 


^ 


fii§ppftji  iCUPEai 


m 


^^  •  '  CpniiQntiimm  mo,  fion  imperalotm ,  siciu  drfl/  fac- 

tu$.  ^cd  poiSQrem.  Noo  convenjuiii  auclores;  a|iique 
<JicMi4 ,  C0U1  imperaloxem ,  uiorioi)  p^re,  alii  vero 
i^MA)  pjeSArcin  laul^im  a  ioiiiHibus  ^sse  Caclum.  Prio- 
l^ni  ^^i.eiui^in  ^qquUur  LficlanUus ,  fiusebius  lib. 
yiu,  pp.  15.  $oc.raies  lib.  i,  c.  ^.  Sed  Zozimu8ii,6, 
jja4i.t,  QulilQS  iUooslaiiUuo  Kwfrapos  odSiay  lribiiisse;a 


fiiUiruW  "lynuuniltijiit  ty^^  4(^45111-111*^  Uc^truciorww. 
TSi-im  bi^^^  ntmiia  Galuno  cujtyciiiyni ;  mc  cmlihile 

Vrui  f.u^it!  ,^olip^  V*4^  *'^'t*J'i  ^riirtt  urhilmr  iliilo*- 
Im^^nyo.  J  *  i>*  '*^'  **^'^^^^^  Codsianliijiiui  fugis^TiQy 

Vj^:  f//ciy)NfL^  ^'Mrj|wL  Frno  ijgijur  ^urLiir  fkcerp- 
'iQfUtii  Y;?h'i5ivU>'"^'i"'t<A*'!*'  ^«.'>iiH'*Caleiiuiii  Consiaii- 
tliiiim  puiri  remisissi'/^o*j<vUW  ciiMiii»  Imr^  ncMx- 
rW,  quam  ai;  S^KiHt^li^  rt^pnruvii. 
"  U,axaiU  ^4  }faiivt\t^ . .  l*rnriil  diiliio  F-bonci  m  Url- 
bimlsvi'5  i4i(jrlim(r'P«mln;j*^f^U!,  i'l  posi  qunitum  ;h> 
iitlvrjiLu  CLiH  ijrcLO  uiOL  lunio.  ,01  >  ar|)iir:tliir  B^iLuEius. 
$cd  ^if'ii  1^*4*'  miiU^liM  ijiH^t^r  K^refL*^'^^""'*  sf^riUi^- 
mi!',  ()'jU!*1  iiMiimm  .swt^i^/M  /V?i/iM^r(oije  iwi^d)^  posl  $e 
lim!i'{{tin ^Ui>aii ■J"sprA^//m  fi(/  ^jfjirt^m  CDnsitinimnjoe- 
iii^ii' ffouii  uonfiJi^^/i'* ,  ^M^ijn  ^j«//^  prfuj^   (ir^soil^CMWi 


jilxcc^i^  yaiesi^iui  les|;inLur ,  euio  omnium  mHiiwn 
aii^ti^u  flwsurem  esse  creatum ;  ntfque  alia  tradil  Eu- 
)pcnlii$,  ciip.  II  Panegyrici  qucm  ipsi  GojislajuiDo 
i^Ogusii)  dixi-l  :  Q  (ortunata,  ei  nnne  omnibut  beatim 
lerris  Ifrita^n^i^^  quQi  Jllonsiantinum  Cauarem  prim  tn- 
^sii !  Qijx  cerle  iion  pronunU.assel  Euinenius  (qui  vi- 
ilca^ur  .^i|.im  C4P.  prau:eiieiiie)  b'i  rcs  aliier  senc  hsi- 
biii^sel.  Ide^ii  se(|uiiur  ,  licol  posierioruiu  aitaium 
scriplor,  liugo  Floriacensis,  isque  narrji  iii  Clironico, 
Constanliuin  ordinasse  Licinmni  Cmnrem  Hitpanja- 


ViUfiitmit'  imi  ii/rf^J^^<^>JJ  mtan   riciQrum  Cou&lajttiHn^  ^  rum,  ei  fiUumsuum  tonstantinum  Caaarem  aalrntrum; 
vuiran  Eborttd  ttiiiriunm  me.  i:rr-^L  |s  tauiiiii  procu|-  ^  q""d  prius  lainen  a  veriiale  alicinim  esl  planc.  Ei 


\{\\Wm,  tioi'  ui  G  ilJiis»  vcruii  m  IlrU:>nu iis  prurcm  sijiu^ 
^^;Vrum  cl  tjmrii  j^m^xiiunm  iiivenil  CouHtinliiujs,  ui^ 
laiji  iiJi"  orc  k-stijuur  Piniies.  Oeimlft  Cuosian- 
ims  ,  ex  smilci^iii  .iTuUiUiriim  ,  ;inria  CUristi  50$ 
lriJCi."U  iii  Cii.Uuni^iui  cnuliM  rici"^  in*U;iluru*«,  ct 
aiiiio^t)fi  I*.  li^  B  .Kalcuiiiniin  iVng'>3ii  iH*vo  suum 
fiLlIl  Ebujati.  Sijd  Kirl^'**  limi  \iili.W  Eunn'tiiu^,  vci 
Si\i{is  iiuciiir  IVitif^i^yiliii  Cansi{in!tiHidu:n  cap.  7  :  Jam 
(ff^i  ^jnim  ioikiuh^s  miiliimia  ttd  suliaem  HeipubUca! 
ViiCjxk^rUy  £nm  ad  ii^iji^iu  ipnum,  quv  pittQr  in  (irttaa- 
iiimn  ifntsiriti^tnit,  cifissi  jam  vain  [iicienH  repemintu 
itiii^  fidvinnt^  ilhtsU  :  ui  non  titivfQim  atrsit  publico, 
(ni  ^iumu  (jfwiam  utiiioUwkt-  cittricHlo  miierenn.  N:im 
cl  is  b^iur  *4*V"i*'**^  imi\ui,  Cmis!;iuiijiniu  ima  cuin 
iialri3,pMiM;»ilio  «X  Ciillus  i^lus»§c  iJtitLiuiii^iiii,  vel 
cvNiwcousii''\iii^c  piiinyii  Vtjla  |iicit^iii«iu  ;  viilciurqiie 
tiil^ui  riuti ilicuiju^  iuUiit^piMi^cuiiCuiisiaiuiiio,  si  vera 
iiiui/iirent.  i*l;irrai  ^guur  c3>Ui;i*i  hrv.  l*uiu^j;yrisia, 
qu!r  E-W^rWoruui  ^MHLiir  :  m^iI  virinriLim  ilc  PicliS  C 
puiiieu  rclnuim  iitnuc  roi*f'iL,  i|uiii  rx  cndciu  ei  se- 
iineiili  cupiLe  coiisjut.  b;iiMl  muiiniii  Cmistnnliiim 
fMisi  IlluatJvciauni  snporvixi-^sc,  liorcutqMe  illiid  pra.»- 
i-ipue  li:i:c  vediJi  -  i)ti  t^oHh  fiUimtu  Coni^tnniiutti  Pinm 
f lia m  in  f  cc cvi u  sno  [e. ikiiutcdo na st U  /  /  m p erator  t rfliii- 
iiunt  ftif^uTmifi  cifluni*  yifHl  qnt^m  rdinifm^M  iuere'- 
^lriM.  i)u;K  rtliis  CoTiciliimdy  rdiuquo, 

Vfv  mnnHS  tradidU*  Ju  P(4UiJi  SS.  I'airnm  Mclro- 


(^a^sarem  fuisse  Conslanlnnim  ,  rcs  eslc^rllssima,' 
nninmiquc  illud  leslMnlnr,  in  quibiis  iiuii  inodo  C;csnr, 
veruni  ciiain  01.  Augg;  diciliir,  qudinodo  C.csares 
vocalos  fui5se  coiisiar.  Oigiia  sunl  paucgyrici  W.ixi- 
niiaiioHercidiocl  ConsianfiiiocHcii  Verba  c.5:  (Juflni- 
qmm  quid  ego  in  te  ijetutis  tuoi  potiusy  quam  gravitatii 
uonien  usnrpo  ?  cujus  tanta  maturiids  est ,  ul  cum  tibi 
pater  imperium  retiqnissef ,  Ccasaris  tawen  appelldtiQne 
conientus  expectare  malueris,  ui  idemte,  qui  rllum,  iie- 
ctararet  Augusium,  Siquidem  ipsum  imperium  hoc  fm 
putclirins  judxQubds ,  si  id  non  tia^redftnrium  px  succes- 
sione  cremsset,  sed  virtuttbus  tuis  debitima  summith- 
peralore  fuernisses.  Jn  quibnS  vcrtiis  ncsclo  quommfo 
vir  eriidilns  aidnnirluih  inveniic  poinit,  vostmptm 
Faustce  Constantiiium ,  cum  ei  pnter  imperium  rditjwi- 
set^  Ccesaris  tameti  appetldtione  conlentum  /ufss^.N<'n(ic 
eiiini  c,i  uiens  pa!icgyrisi;r,'ncque  hoc  loco'  lomniur  dc 
iis,  quie  posi  Fnnfei.c  nupli:is  accidernnl :  sea  fia'rr.al', 
ConSianlinuni,  cnm  ipsi  .^  paire  CoijsiantiocsVlVeliC- 
lum  impcrimn  ,  nolnisse  .\iigiisii '  iioincn  iiccijgere  : 
sed  CyBsnrea  digoilare  fnisSe  conieniuin;  ut  scificet 
idcm  itlnni  iiicCici  Angnsluin  ,  (|ii1  pairem  'illo  lioi)0- 

faxinii  iniis  ll^rciil«»s. 


i>liimi:^ei  r\lciiaudri  tif^uil  INH^tiuui,  pag.iiOO  lcgimiis, 
tjbnstililiuum  s:if'ii^'C1irihli;iiionun  :i  p:ifre  itiibirluin, 
CnsarciiVahi!iMli^iii  ri.Miniiti;iinui  essc,  i*ta  nuirJbuiujp 
l%ifftlia'.  vMiiN|J^i>Mort'fM.  St"i1  iqioitns  snibii,  se  nes- 
i;ik*i*\  uiiile  isl.i  b:*iiMa  ^mi\  qula  hcilierL  rnivinal,^^ 
vuriliitc !ilieii;i  i^sr,  WnrraiiLijjnlein  Aciat  quc  Cqn- 
^Tnutlns  luoriliMndns  ;iil  fltiuih  vtTli;iti;ibiierii.qnaj  si 
le^era  iia  ii'"^t;i  muiI*  lucrio  iiMli'  liaml  luvciu  cajiief 
irtpiteitntii'\  qiinm  ('iniislauiiiiin  acrtjpi^se,  rifis  d<»CCt 
t^.icinuiiiis.  i^roiilertM  liMilcui  ifaililur,  Cou6L;mliuni 
iniuhidnt  essc  auiM  Lerlio  pi  lijiriutonis  :  qut>d 
nirn  U^i  ^i'  uoii  luvbiM^  ^i  ;iecuJaiam  iiiirnu^  mnnp». 
iuiuein ;  iiain  luuimti  uiM^^inHjLiiuns  iiuidii  iii  ^enni' 
luiliu  ,  vci  '25  Lel>nrarn  dKMit  Luiui  30*1,  iiuic  ad  4(af- 
ETllM  nntit  300  sunl  anui  lvc=i  :  :U  i>ousLaiiLiii&  obut  a. 
6.  8  kaK'ndas  Aiigiii»ti  anui  5(M*,  cj;m  ifiin 'agcrelur 

illinUS  lifT^iCCtlliOUlS  fiU;ll  LIIH. 

Simittf  tftiijitmiii  ri!.ti>ttit4.  Vrl  ^crlbcinluui  esires- 
tiiutto,  vol  <  niii  i4<fJnin|>j'  rchitiutir-;  aduoui  vt^ejC<in- 
st;Uiliuu^  H^'^-iUn!tn-  ru'ltiju)ttt:^  CfittutmiiV  pof^.ij  >l.ici. 
tfa  /iv.</i^M/r'?  if^r^  v.iiiiJin  Aiirf-liamts  et  Carns ; 
%jsfititUir  cirf.ita:^  Vutlm^:  iityiitutor  monftw  Alex. 

ScviTii:^:  ■'!  III    ilin  Antrnii  ninu  OCClirfit  t,EGIO.  I. 

MINI  lu  As  lu  .itiLi.v. 

Laureata  imago  ejus,  Qiuc  inde  nomen  accepU,  jjl 
puto,"qii6d  lanrea  cingebaUir  doron;/.'  Vide  Meurs.  ip 
■j&njss.' Cnc<!b-ba?b*^rd  v  :"^«€/>aTov,  cl  l)u  Cimge  l/i 


risfasligio  orn.iveral;  id  esl,  ^faxini 
qui  ciiaiii  iii  ipsis  lili:i!  FaiistaV  ei  CousUiniini  niipilis 
euiii  creavil  iiiipcraLor.eiii.  Jdclii  4iiilio  ^ailegjr. :  Sa- 
cratissimi  principes  ,   MaxihiitlHe  {velis  nofis)  semper 
Auguste,  ei  Constantine  oriens  imperator  *  inihi  tamen 
certum  e$t  ea  prtecipue  isto  $emione  compiecti\  qna 
$unt  hujus  progrifi  t^s^q;  ^  qua  li^i  ikett^i  additm 
nomen  tmpem\  ei  istarum  .c(eleMium  nupliarum  (esta 
celebrantur,  Coiisiauliiius  ii^^ur  ^clus  4v&u^*>^i>^' 
tiariiin  leinporc;  til  o()scrvand|*ii  abiler,  «uiiain  g»a- 
vilcr  Panenyrisie?  adulelur  fiu^craturibus ,  f^vando 
di(3ii  ,  Coiisianliiiupi  expecuisse,  ui  :iV  Ci^d.C^n ,  qui 
patrein  .Coiislaniiuui  ,creayerai   4i^*&V^UilM «  i^'^''^ 
Augusius  djceretur.  ^^in  bi)c  iju  nicmem  yi^i^irji;  iion 
potnil  ConsLaliiiifo,  (^iija  M^xiju^ianijL^  WrctllijUJ^i  cuw 
la".  j^  Consianlius  morcretnr','  aeposiip  i;nperj.9  privaiusvi- 
ifix'  "  vcbai  iiVCiimpaiiia,'  yii.l,  uii  l^uii^upiH^  A^fral.  ip  1-«- 
-       c.iiiia.  Quod  aiiLcin  i/i  JKpilojnc  Yjcioris,  ^i  apud  i*. 
Diaconum  iiiitio  lib.  ^i  legiiiius  ,  Coi)S|;^jiM!Vii(n  ^^' 
sarem  esse  racluii)  cpde/ii  teiupore,  gpp  w:i  digniias 
collala  fuit inSeverumei j\l;ixiipiniim/^rori;erteesl 
iiianifesVis,jili  riiam  upLimenQt^v\t'Qaiimtt$  acl  cap. 
I?,  elqiiod  AC':'  ^leinjplnii^set^lciXiin^^^W*'^*^*^ 
tiniii  ii.irraiil,  C|:m^LLiniinuu>  ^dinpd^u)  ji^.YOoeui  a  paire 
creaiuin  fiiisse  iias>areju,  -'11)^*11   ine  rcfH^iW  ^'"^* 
Sisd  Ctvsarem  .  i  ^u ji  iprt  Iti Hal iizius  ve|cris  |i^l)eiida- 
rj.i  verba,  viii/ifa/.  Jnn.  Ijfatqlip  iuvicti,  f^er^  ^^^' 
Ind  lchVpus,   qno  jConstii^iU^u^  a  Gtdci;i.o  C^sa/' esl 
liuncopaliis,  licct  iJbstiire  viqe^iur,  q|iod^Cq[^lf|niiitf 
moiluus  sil  nicnse^ulio  ahm^OG,  ^jLatjlinttUO  Con' 
siantinils  more  solcinui  Jiaurcalaiii  iina^.iieip  miscril 
ad  Gaierium,  et  lanten  priiiiuin'  ab  eo  nt.Ca^saragDi* 
jussit.incnse  p.eceinbri^qjii  ejusdein.'  §ed,  j|*diii, 
ni^n  jflispli.cet  jiaicconjeptMra,  i^a^fernqujEi  iilarf^^ 


m 


NOTiG  IN  LIB.  DE  MORHPtlS  p£RS€CUT.  CAP.  XXVI. 


m 


explieaiioai  PeUvii;  vir  epim  ille  cri^iUissimus  afi  ^  pue  e§l,  ipii$e|)ium,  J.  viii,  c.  14,  Uisloriac  ecc|.,  nar- 

" '"''-'   '-  •  "    •-  '^      •    •  rare,  JU^euii^ajiuiiipsiipulassesecljnstiawum  csse. 

e^'  upm^iuf  xflu  Jto^wsf^  ToO  5>3ftov  ><;Mjij;ct<>iv.  y/  worcai 
HffnreU  lflaa(titeturqu£  pfipuLo  Xi^mij^,  Kai^  i|i(le  vi- 
ifeftf  ^(Hirmar^  posse,  clM'is(iam>r\n^i  mMUArnm  i^i«ou- 
^  boc  lcis^iure  Bom»  fui^j^  e»  (p/ie  eos  gc^iuiles 
superasae.  Keque  epim  aHau»  m\^\  U^YWi^c;  quaui- 
curoque  iu  p^rtefli  iJitp  Vftr.^w,  p<;5sum.  ^ur  ('liri- 
suauorum  graii^ra  caplaveri^  uoyys  u^ajicD-iiyr,  UMi 
eihmce  supersiiiioni  er^i  devo.iis^u^,  ei  cbfbiia- 
uos  odio  prosequcUalur* 

tailra quoque  pmtom su^uiem.  E^ dmiiuuia  &ji.sse 
^  piocieiiauo  ei  Hcfculio.  vel  cerie  iUo,  docci  uos 
A^relius  Victor:  tierculmi  libidine  la%ta  aneb(\iu^r,  m 
ye  ajf  Qbsidum  corporibus  quidem  amo^i  labcj^t  ro^. 
pri/fteret ;  Valerio  parum  fiQnesia  in  aniicos  fide^  erai, 
discQrdiofuiti  iane  n^eiu,  dut^i  enuntmtQrib,Hs  poij^e  agf- 
tari  qmiem  consortii  putoL  Uinp  etjtam  qt^asi  tfim^(;iitc^ 
vires  uxbis^  imminuto  ProiUtriqru^i  CQMortiutff  (fique  iu 
QXmis  Vufei  nuu^ero,  quo  (juid^fft^pl^res  voluntii/ipe' 
riuni  postfisse  ;  cujus  loci  ^ijiuc  $eusum  esse  piiio, 
Diocleiianum  r^ro  cum  aliisimpe.raloriJbus  fvis^^  qui.i 
Uiscdrdi^s  ex  congressibus  ipet^ielj^,  ucc  ii^  babe- 
1^1  ftdem ;  consorlium  Dosse  coli  o?nsuisse  per  alios, 
^uo^  sibi  inviccm  miitebanl ;  ei  iipamimiisse  militmA» 
praiioriaooruu»  nmuerum,  quia  liujelial,  ne  iilisaiius 
Uierelur  ad  ipsi  bellujn  iufereiiduiy.  Et  iiola  c^  Eu- 
^opio  esl  Diocietiaui  suspecta  pr^dentia.  Per  iri  armiis  . 
vulgus  (orit  inielligi  po>^en^  cohvri,es  iKbanae.qyaj 
lunc  temporis  ex  viilgo  leciui  yideuiur;  vcl  cum  Cl. 
Baluzio  lc^endum  est  inermis  vulgi,  quia  ci  vulgi 
magiu  jprtuiiitudo  sediiionibui^  causain  praebere  solcl. 
Quod  apiem  hic  impcriaor  fccil.  ads^ribit  Cakiio 
Laciauiius,  nisi  ii!e  posiea  ciiam  imx^iinuerit  pritMo- 
rianorum  numerum.  Nam  licel  narrct,  eum  casira 
prcBLorifi  nistuUsse ,  noii  laiueu  illud  e^  onmi  parle 
vei:mu  esi,,  quia  id  posiea  fecJt  Coi;siaiiiiuusMa|juus, 
lesM;  Zozijuo  u,  |7,  aique  al^  ep  imuiiuutam  valdc 
prsefecloriim  prgelorio  poleslaiem  fuisse,  docel  Valp- 


^xlrcmani  Oral.  )v  Juiiani,  iuleiligit  liidos  iu  hono- 
jem  S9lii  ium^ti  c^lehraK»^.  Cet{Q  io/  i^imc^us  sajpis- 
sime  in  iiummisorcurrir,  cl  iiiuno  Viciorini  absolul^ 
inmm  V^^^^aiHr»  S^d  si  ijiaiiunp  Lw  locttiu  bal^ere 
fm^*  Wm  ^mk^  vldep,  «mo  se^i^  Hi-t^tfilis  ^oU^  di- 
ceremr  ;  d^ude ,  si  iu  bmv^  dieju  liidi  in  hoimreojii 
^iis  (i^)et^^li  r^iciuuiur,  t^af^m^iorum  d\epi  yiU- 
mw  proxiH^  ii  ««que^tur.  quibii|i  Cpnstapliui  lem- 
poribus  ociavum  aGcossissc  graiis  equidem  afrirma- 
lur.  r(aiQ  ultimus  Satiiru^liujHp  dii^  est  a.  d.  i  ka- 
k»^  i^iimrii  :  ^ataUs  InuifiU  vero  incidit  in  8  ka- 
kodarqoi  e^rumdem.  Pum  aui^u)  ep  Nautlis  Qt^sai  la 
Cou&inu^ioi  forte  celoji>raiu«  sii,  sequitiu*,  Solis  luilps 
iQcidisseiu  9kal.  J9U.  Hoc  cerie  dic  io  kaiendario  uo- 
(iitur  munut  em$umm^t,  \\hu\He  ii^dicari  videlur,  uul- 
l^  glqdiaitoruip  muuera  aiuplius  ep  diiuo  fui&se  cc(e- 
braui;  el  cum  Julianus  dicto  loco  scrihat ,  posi  ago- 
ni£{9  Spli^  i9  honorew  celebratum  uefi^$  lui^se  uUum 
97evO/ii>)ir6>v  €|c0tfx«T6>y  exUibcre ,  suspicio  miiii  olHUiai 
^,  Uiflm  bo^  die  Soli  sacratos  fuisse  ex  iusliiuto, 
vel  4yli4ia«  vel  alterius  imperatpri§;  o»m  uiii^u;it 
^l(l^|ia£ugi  dieoi  proxime  illi  seiiuebautur  :  AXXa, 
{|^  TOf?  ija.oyiQiC  ovc»  ^ikeMTodoig  swOvc  ffvv«7rTet  xardi 
TOfxkw  ri  uW;  et  paulo  auie,  nporiis  vgo/xi)viac  ev- 
^S^xa  -^  Tt^ttoTotav  tou  Epovov  lOfU^ov  (ita  leg(*u- 
dum  lqr(e)  ttoioO/xcv  ^UXio)  t6v  irsptf  ovio-TaTOV  oydivoc. 
Sed  IfijfiQ  Yclim  aiii  diligeutius  examiuent;  optimequ^ 
)d  i^t  poterit  digniitaie  et  docirina  illustris  Span- 
oemius,  qui  nobis  JuIiaDuro  emendatiorem  promjsitt 
^  qu^t^  is  erudilione  priadiius  sit ,  docent  satis  su- 
pecque  iu  ejusdem  imperatoris  Caesares  notse. 

CAPUT  XXVI. 

Itmntium^  Romw  factum  imperatorem.  Eutropius 
lib.  l ,  C^p-  9,  scribil ,  Maxenlium  haud  procul  ab 
orto^  in  li^Ua  pubLica  moratum  hiisse.  Fuil  Bomac  tfi7/(| 
puilim  VI  CamPQ  H^riio ;  eratque  domus  ampla ,  iy 
qna  exierarum  Renlium  legatis  Uutia  prsebebantur, 


i 


uti  doceui  NaxdiQUS  et  Douatus.  illa  bie  non  debet  6  ^>us  ad  Auim.  Marcell.  xiv,  9.  Conslautinus  autem  ea 


intelUgi ,  sed  prseiorium,  vel  viil^ ,  quae  pubtica^  u( 
reor,  yjoc;4tur,  quia  ad  imperatores  et  rempublicain 
pertioebat;  quomodo  fumenta  publica  dicuniiir,  nui- 
buscursiis  piiblicus  peragebatur.  Nam  Cpitome  yic- 
toris  uos  docet,  Maxentiiim  fuisse  in  villa  sex  millibus 
fi6  urke  discreta,  ab  itinere  Lubjcano ;  ea^lcjuquje  verl^^ 
reperias  apud  P.  Diuri)niim,  qiii  laiueu  el  vUlam  ap< 
P^llM  t^blicam'  Sic  iu  via  Appia  fuit  alia  via  pMica. 
iuctor  £xc,erptorum  Vaies.  pro  Ma^fentio  filio  evocq- 
<M  UiMP  veiii  U^culius,  qm  pet'  pefjurinm  Severmj^ 
^c^j^m  cuftodia[  tradidii,  e^  cqptivi  i^(;U^  ad  urbeni 
Pfsr^ail ,  «I  in  vUla  pubUca  Appice  vice  Iricesimo  mil- 
tim  mifidiri  (ecU.  Butropi^s  quoque,  y  ,  a,  narrijii, 
CpQStaotinum  )(aguum  Nicomedice  ii^  villa  publicq 
^iifse.  iRterpres  Graecus  reddidit ,  h  NexofuiSixGi 
Xfl^tft>;  QOH  $ecus  ac  scilipei  PIui,archu$  ca^dem^ 
buH^iMCtam  Aiisse  scribit  iv  yo>pfc^  fuxp4^«  id  est,  iu 
cii^  pulflfVui ;  quemadmodum  Mtiui  loquqntur.  NaiM 
Xfiifiiw  fiigwlic^U  noi\  ipodp  agrum.  YW.o?  ctiam  vil-  , 


.  111 ,  vei  doiBum  iu  agro  exlr^  uri>^  (xsiriiciam;  ci  *»  Romanos  fuerant  grassati. 


sustulit ,  quia  miliies  prxtoriani  jussu  Maxentii 
Koihie  certo  iemj)ore  obyios  quosqiic  occiderapt,  et 
in^entem  ■  stragem  edidera.ni,  iradeulibiis  {lusebio 
viil,  f4,  ei  P.  Diacono.l.  xi,ei  quia  apti  erant  loveii- 
^ljs  faciioniVus.Viclor  :  yooi  rseiiarujip  et  plebem) 
tii  tantum  afffictaverat,  utl  prcetoriimis  ccedem  vulgi 
qifpndam  anntierit ;  mox  ;  Quqrum  odio  prceioricE  le- 
^oiies  ac  subsidia  factionibus  aptiorq ,  quam  urbi 
nonite,  subjdtfi  penitus,  sirnut  art^a  atque  usus  incfii- 
menii  miliiaris.  Non  vidcniur  aulem  mulli  praitoria- 
noi  um  militum  superfuisse,  cum  CoustanCinus  eos 
sustulit,  quia  ceciderqnjt  ipagQam  parlein  in  pra^lio, 
quo  victus  Maxenlius  ;  ita  euim  mihi  inlerpreianda 
videntur  esse  verba  panegyrici  aiicioris  incerii,  c.  7  : 
Hostes  territi,  fugntique,  et  anguslHs  Mulvii  pontis  ex- 
chui,  exceptis  latrocinii  illius  primis  auctorlbus,  qui, 
desperata  venia,  locum ,  quem  pugnee  sumpserant, 
texere  corporibus ;  nam  prsctorianos  Intelligo,  qui 
Maxentium  fe6erant  impei*atorem,'  et  qul  ca^dibus  iii 


«uaudo  ConstafiUmis  Porphyr.,n  theijj. D., dicit,  Djq- 
cleiigAum  oriuudun)  esse  cctto  Tcvof  x^f.^^  ^A&ivo^ , 
i^di^repQiea,  eom  in  agro,  vei  viil^  piope  gidoijaji, 
eo ipso  in  ioc^,  ubi  posteaex^truyit  palatium  ;iuip.l.uu}, 
nahun  (uisse;  qua  de  re  videri  possuul,  quai  adcpp. 
19  oioto.  Certe  sic  Maximia;ms  Uerciulips  lj.aud  pjco- 


Tres  Ccesares  facere  tion  poterat.  Obstantc  scilicel 
Diocletiaiii  iege,  uti  optime  exptic^t  fialuzius  cujus 
legis,  vel  dispositiouis  mcntio,  c.  18  :  Qiiod  aUieui 
8e(|uiiur,  salis  visum  est  ifi^el  (eci^se  quod  notuit, 
Coiisiantinum  respicitfqliem.  i.qvitu^  Ca^%rem,9i4l9isit. 

Severutn  arcessit.  Viclor  narrai,  Severyin   casu  a({ 


cui  siirmio  nal^tium  eXJ^truxit  iu  Idcq  ,  ifH^  pateMP      urbem  (rtimiVnn/Romam^fwfise,  e\  jussisse  Galerium, 


^us  es(4Sfitbiink  qpera  mercenariq,  lesl,e  &Piiv9We  \ic- 
loris,ei  P.  ()iia(^no;etCoos^tUiU)$Qppij(Uii;j  Naismu^ 
in  q90  oaUis  a^u^  edlic^.t)is  erat,  r)aagi.duQ4  pr!(ax>i« 
4tu^?(tQQ4iMU  tu  ExcerptU«k9epiysl^ua^t^  lpgi>UM^  •. 
ConifimiiBU$  natMS  Heiena  ttia^e  viltssim^  in  oppido, 
Hmo^  aigue  educiu» ,  quod  oppidum  postea  tnaamjice 
9inamt;  ubi  sj  qQj«  rescrihi  deUerg  itidicaret,  Uelena 
matrf^  ttilissimo  in  oppido  Hiaiso^  vilitaiem  QQricge,i)C- 
ijs  ah  Heleoa  toUer^t. 
Mfimfst^^immf^^^  Qiot^Ui djgAi&Qipj^pi- 


m  arind  in  fiMem  ferrit  propere,  Cfe'He  Scverus  lia- 
liam  obtinuil,  [^otuilque'  ad  lirbem  fnfsse  :  sed  indo 
videlur  arcessiiiis  iu'  Ulyricdm  a  Galerio,  qui  eum 
UWig  Ijortatu^  est  ad  rscipieudlum  yj\ncriyn\. 

A4  recipie^dunj  imperiun^.  liaUie  niuiiri^m,  qupd 
cum  Occidentcc^sseral,  %ver<)  Augusio,  quodquc 
Oiicupaycrat  JJa^euiiug  ^  »R>"ie  praiioriaqo  fadu^ 
iQiperaior.  Al  ^i  3^o>fjiwiim  ^cqujijiiyr,  ^evcrus'  CuiC 
tanium  Ciesarj  non  auicQ)  ^ugm>^us,  qyia  11^  10,  uai^- 


h^i 


GISBERTi  CUPF.Rl 


S3g 


7cvoacvfic.  Sed  rallitur ;  et  quia  per  breve  admoduni  A  Augusius   erat  faetus  ,    Diocletiano  eliamnum  im 


lempus  in  sumnio  Tastigio  fuit  consiitutus,  eum  pro 
culdubio  Caesarem  vocat.  Gapite  enim  pnecedente  di 
serte  Lacuntius  scribit ,  Severum  Augustum  esse 
creatum,  et  nummi  ejus  inscribuntur,  inp.  c.  sbvercs. 
p.  F.  AOG.  Tristanus,  tom.  iii,  p.  457,  noiateum  factum 
fnisse  Augustum  consensu  Consuntii  atque  Galerii  : 
vcrum,  uti  ex  LacUntio  constat,  mortuo  demum  Con- 
st  intio,  Severus  Augustus  est  factus  a  Galerio,  cum 
iiilellexissei  Gonstaniinum*  purpura  indutum  fuisse 
a  miliiibus  in  Brilannia.  Mum  autem,  accepto  boc 
nuniio,  siaiim  Severum  dixerii  Augustum  Galerius, 
aii  vcro  id  prinium  fecerit,  postauani  Maxeniii  cona- 
|us  intellexit,  dubium  est,  siamibus  pro  utraque  sen- 
tontia  viris  eruditis.  Ex  Lactantio  constal  Severuni 
Augustuin  esse  crcatum,  cuui  laureain  iniapo  Gon- 
.stantini  ad  Galeriuni  esset  pcriaia  ;  et  Zosimus  te- 
siatur,  l.ii,  c.  9,  Maxentium  Augiisiuin  esse  factum, 
cniii  Rom»  lalis  GonsUnllni  iinngo  esset  exhibita  : 
aileo  ut  hinc  pateat,  non  niultuin  inter  sese  discre- 
p  ire  viros  eruditos,  et  utnimque  eodeni  fere  tempbre 
potiiisse  acciderc,  licet  iiihil  nccesse  sit  credere,  Ga- 
lerium  scivisse  res,  qiias  Roiiia?  gerebantur,  cum  Se- 
vcrum  renuniiaret  Atigustuin.  Nuinmos  observo  Se- 
veri  Gssaris  caput  repraesenure  laureatum,  Severi 
vero  Augusii  galeatuiii,  ad  indicandiini  forte,  eum 
siuiul  ac  Augustus  factus  est,conlra  Maxcntium  pro- 
fectiim  foisse ;  quo  pertinet  Augusti  Severi  numinos 
iuscribi,  coNCORDU,  vel  fides  militum,  qu»  iii  CsBsa- 
reis  nequ.'i(|uani  apparent. 

Venis  ei  ineisis,  Errat  igitur  Polilia  SS.  Pairuni 
Metrophanis  et  Alexandri,  iii  qn.i  apud  Photium,  p. 
4407,  scribilur,  Severum  morbo  extinelum  e$se ;  et 
forte  huic  Severo  tribuitur,  qtiod  Sevcro  succcssori 
Nigri  convenit.  Si  cxcer|iU  Yalcsii  sequimur,  jugiila- 
tus  fuit,  idque  iion  siatiiii,  sed  postca,  uli  patel  ex 
verbis,  qua;  modo  laudavi ;  qiixquc  etiam  nos  do- 
cent  llerculiuin  deccpisse  Severiim,  et  jtisjuraiidum 
violassc. . 

CAPUT  xxvn. 

Urbe  munita,  et  rebus  cceptis  inimicis,  Locus  non 
iiiodo  difficilis,  verum  etiani,  si  quid  vFdeo,  corru- 
plus.  Forte  legcndtim  esl,  rebus  captis  inimici,  id  esi, 
rebus,  quas  ab  inimico  Scvero  ceperat,  diligenter 
instruens  et  miiiiiens. 

Utensilia  non  haberet.  Id  est,  res  ad  perseciuen- 
dum  necessarias.  Petrus  Damian.  apud  eruditissi- 
muiii  du  Cange  in  Glossario  :  Calcaria^  scutica^  et  si 
quoeaUa  equitandi  sunt  utensilia^  id  est,  instrumenU. 

GAPUT  XXVIll. 

Qiita  fiii/f(«s  erant^  qui  Severum  reliquerant,  Sen- 
sus  |)ostiilai  omniiio,  ut  legatur,  quia  milites  erant 
sui ,  qui  Severum  reliquerant ;  idqiie  veriim  esse  pa- 
tet  ex  cap.  44  et  similiiudo  lilterarum  voeem  eam 
extricarc  potuit. 

Diripuit  ab  hnmeris  purpuram.  Si  latine  loqui  vo-      ..       .    .        .  .  .  ^  „^,^^  ^nnmii^  nm^^a^  ^^ 

luuitis,  dicendum  foret  deripuit,  id  esi  de  corpore  n  /  Ltcfniiim  vetere  eogmtum  mmctUa  Cm- 

'  '^  -  .1  in  fru-      *^'"^  ^^^^  ^  Augustnm.  Parlicula  el  lu  editionitMis, 


perante,  habuerat,  uli  patet  ex  cap.  7  et  8,  ci  ad 
qtiod  regendum  nunc  vocatus  erat  a  filio  NaxenUOi 
cap.  28. 

Aderat  ibi  Diocles.  NoUt  vir  doctos ,  Hercutiuro 
nunc  equidem  bona  flde  non  imperasse ;  hanc  Itroen, 
potius  qiiam  Diocleiem,  namemm  senariuro  fmplere. 
Gerte  Diocles,  vel  Diocletianus,  sez  principibas  an- 
numerari  non  potuit ;  quippe  qui  nanquam  parpinram 
resumpsit :  quod  tameii  ut  laceret,  adboruti  eum 
fiierant  llerculius ,  et  Galerios ,  lestibus  Zoziroo 
et  Eutropio.  At  contra  Herculius  bona  fide  iro- 
perabat :  nam  Maxentius  Aiiguslus  Ipsi  purpuram 
miserat ;  ct  imperator  secundo  factus,  dixit  eiiam 
Consuntinum  imperutorem,  qui  Gaesar  tanluin  erat. 
Fateor  vim  imperii  penes  alios  qiiam  Herculium 
fiiisse:  sed  lamen  illi  hoc  respectu  comparari  Diode- 
liaiius  non  potesl. 
Imperium  Licinio  daret^  substituto  in  Severi  loco. 
P  Ergo  stailin  Licinius  Augustus  facius  est ;  nam,  uti 
^  consut  ex  cap.  25,  Severus  a  Galerio  nuncupaios 
fuii  Augustus.  Auctor  anonymus  de  Vita  GoiisUntini 
scribit,  Galerium  in  lllyrico  Licinium  fecisse  Ca»sa- 
rem  ;  eumque  sequuntur  Trisunus,  t.  iii,  p.  482 

iubi  eiiam  nout  Licinium  imper.iioris  titulum  posi 
vnlerii  inorteni  sumpsisse  prinio,  qiiod  valde  a  vero 
alienuni  est),  Oiselius  ad  Tnb.  xiii,  et  Aiitonius  Pa- 
gius  in  Disscrtat.  Hypatica.  Verum  ei  LacUniio, 
prrRseitiniqtie  ex  cnp.  20  (tibi  disertis  verbis  narrat, 
Gnlerium  Liciuium  veteris  contubernii  amicHm^  ei  a 
prima  militia  familinr^m,  Cmsarem  facere  nolnisUf  ne 
fitium  nominaret^  ut  postea  in  Constantii  locum  mcit- 
cnparet  Augustum  atque  fratrem),  neciion  ex  iis  qunt^ 
noUt  llenr.  Norisiiis  in  Explicit.  Nuinnii  Diocletiani 
et  Licinii,  p.  58,  conlrarium  vMetur  vcrum  esse.  Iti 
iiummo  Umeii  apud  Stradam  ceriiitur  irporofAii  Li- 
cliiii  patris  Inurcaia,  cum  opigr^phe  :  Liciiiios.  nob. 
C£s.  ;  nb  altera  parie,  concordia.  avgo.  dd.  nn.  jbt. 
Et  in  alio  apud  Angelonuni,  cnput  cjusdem  laurea- 
G  luin,  et  D.  N.  VAL.  Lic.  LiciNius.  NOB.  c.  Norisiiis  loco 
laudaio  noLit,  Liciniiini  una  simul  Gaesarem  et  Au- 
gustiim  esse  designaluni  ,  idquc  aperte  satis  ex 
Eusebio  et  ex  numniorum  Inscript.  paiere.  Quod  si 
ver:i  notat  vir  doctissinius  videri  allcui  posset,  nenii- 
nein  Angiisium  esse  illo  tciii|>orc  facium,  quin  atitis 
fuerit  crentiis  Gaesar ;  eosque  qui  Atigusti  creandt 
erant,  dicis  tnntiiin  rausa,  uiio  eodemque  tempore, 
quo  Atigusti  renuntiabantur,  Gassares  osse  dictos.  El 
iia  Licinius,  in  Severi  loaim  substitutus,  factos  erii 
Augusiiis  :  sed  ut  omnia  rite  peragerentttr,  ante  in 
eum  Gaisarea  dignius  fuit  collau.  Idem  de  Maxentlo 
scntiendum  esse  appnrel,  cujus  nuniroi  etiaro  iiiscii- 
buntur  :  m.  val.  maxkntios  nob.  CiSSAR.  Licinianl  m- 
tein  laudati  nunimi  evincunt,  Scaltgerum  iion  saiis 
catite  notnre  Liciiiiuin  in  nuinmis  non  dici  nob.  CiES.. 
Quin  et  Lictnium  simul  Gaesarem  atque  Angastum 
esse  fnctum  firmai,  si  particulaei  interiKNialur»  Vi- 
ctor  Aiirelius  ;  Hoc  acrior  Galerius,  adscUo  in  cottts^ 


filii  detraxit ;  cum  contra  diripere  significcl  in  fru- 
•ta  coiicidere,  uti  doceo  lib.  iv  Observ.,  c.  5.  iu  Ovid., 
c.  7  : 

Velamina  Progne 
Deripilex  humeris. ...... 

Yirgilius :  Tergora  deripiunt  cottis.  Apud  Socrnteroy 
ubl  de  hoc  conatu  Herculii  agitur,  lcgitur,  oTroWaec» 
quod  comroodissime  v^rti  potesl,  perdere, 
GAPUT  XXIX. 

Cum  eo  disputaret,  Id  est,  serroocinaretiir,  disse- 
rcret,  curo  eo  ageret.  Gic.  iii  Fnm.,  8  :  Itaque  me 
arbitror  Synnadis  pro  tribunaU  muUis  verbis  disputa- 
wisu;  Orat.  pro  Gaelio  :  Scitote^  Judices^  eas  cupidi- 
tates  atque  hcsc  siudia  de  quibus  dksputo^  non  faale  in 
eodem  homine  esse  posse ;  ct  saepius  alibi. 

Exclusus  a  tuo,  Qiiod  neinpe,  antequaro  secundo 


fateor,  non  apinret :  absorpta  laroen  forie  foli  ab 
ultima  syllaba  vocis  praecedentis ;  uec  puto  Yictorem 
obiiturum  fuisse  ante  roerooriae  roandare,  Liciuiom 
Gaesarem  esse  factum,  si  censuisset  euro  primo  Cae- 
«arero,  tunc  vero  temporis  Augusium  esse  creaiom  : 
deinde  raiio  ioquendi  exigit,  ut  scribere  debaisset 
Ytctor,  Ucinium  Ctnarem  velere  cognUum  amiciiim 
creat  Augustum^  si  indicare  voluit  ,  Liciuiuro  lutic 
temporisAugustaro  ex  Gaesareesse  factoro. 

Francorumgent,,,,  Doctiss.  Baliixius  nout  Fno- 
corum  limitem  circa  Danabium  fuisse.  Sed  illi  prope 
Rhenum ,  quem  proculdubio  irujecit  GonstaiitiiHis , 
liabiiarunt :  inde  Inte  diiTusi ,  nti  patet  ex  Tabula 
Peutlngeri ,  et  variis  auctoribus ;  deindc  si  ad  Dsqu» 
bium  habiianinl,  non  potuitinira  paucos  dlesfiiies 
eoruro  intrnre  Gonstantiuus  ,  id  quod  uroeii  ipemu 
fecisse  consut  ex  boc  capite.  Et  boc  vel  alio  leii|. 


B» 


NOTifi  IN  LIB.  DE  MORTiDUS  PERS£CUT.  CAP.  XXXII. 


550 


i\ 


poreConstaniinus  Francos  vicil  :  unde  in  ejus  nofiu- 
niocaiuivus  sedel,  aildita  inscript.  GAuniuu  roman. 
elFRAiiciA,  apud  lliuslr.  Spanlieroium. 

CAPUT  XXX, 

Quia  uinel  abiH  mpune,  Similiter  plane  Phaedrus 
Fab.  8 : 

Impune  abire  deinde  quia  jam  non  potest. 

Reque  aliier  Terentius,  Cicero,  Catullus  et  Seneca 
loanuniur. 

vidisse  somnium ...  Proprie  loquitur;  iinde  fre- 
ffoemer  in  Inscrip.  ex  visu.  fiiterpres  vulgaius  lxi 
Gen.  I ,  pott  duos  annos  vidit  Pharao  somnium. 

Eliso  et  fracto  superbisumo  gutture,  IUustraturus 
niortem  Herculii  vir  doctissimus  iiotat,  pessvme  Sui^ 
dwn  seritere,^  Diocletianum  a  senatu  jugulalum  esse^ 
Maximianum  vero  se  suspendisse.  Certe  Diocleiianus 
non  est  jussu  Senatus  jugulatus  :  sed  tamen  Uercu- 
IJus ,  permiss6  moriis  genere,  suspensionem  elegit; 
Dti  clarissime  ex  boc  Lactantii  capite  constat.  Tm- 
dit  idem  etiam  Suidas ;  adeo  ut  cur  carpaiur  non 
fideam  :  errat  taroeii,  quod  M.iximianum  llercu- 
Hum,  qui  suspendio  Titam  finivit ,  vocet  vaugoov 
vel  Generum  Diocletiani ;  quippe  qui  fuit  Gaterius 
Huiroianus.  Lilierum  autem  mortis  arbitilum  mul- 
tfs  olim  permissum  fuisse,  salis  superque  ex  Taciio, 
Soetonio    et  aliis  consiai. 

Morte  /SniHf .  M assiliae  scilicet;  noiatque  rrcte  Zozi- 
moro  Baluzius  ,  ciiiod  Maximinum  ct  Maximi;inum 
Herculium  confundens  ,  bunc  scribat  Tarsi  morbo 
exlinctum  fuisse.  Idem  vitiuni  couimiltit  Socrates  i, 
% ,  nec  non  Cassiod.  i,  4  Histor.  Tripartit»  :  Hinc 
efiu  ( Maxentii )  pater  imperandi  cupidine  voluit  /Uium 
ngno  privare  ,  quod  faeere  nequivit  :  post  hmc  au» 
tem  Tarso  CilieicB  mortuus  est, 

CAPUT  XXXI. 

Qute  promiserat,  redderel.  Lociis  liic  ndmodum  diffl- 
elHs  est :  et  vix  video  quis  f^ensus  illi  insit.  Videiur 
dioere,  Galerium  exactiones  graves  fecisse,  ut  vicen* 
nalia  ,  qaae  promiserat,  splendide  agere  et  celebrare 


Securem  alteram  afftiadt.  Et  hic  inihi  vix  satisfacio. 
^  sensus.est,  ut  exisiimat  Columhu^,  Galeriuin 
mfm$u ,  vel  inflixisse  securem  alteram  provinciis, 
drediderim  facile  Lactantium  novam  exaciionem 
desijgnare  et  ab  ea  alteram,  ciijus  mentio  cap.  23  , 
dislinguere ;  et  sic  in  nomine  vicennalium  niliil  aliod 
ctU,  qnam  quia  vicennalia  jam  nominabantur,  deque 
iU  maltus  sermo  esset,  et  praeparahantur  qitse  ad  ea 
celebranda  erant  neccssaria.  Lacuna  forie  ita  sup- 
pleri  potest  :  cogitabat^  et  ut  is  qui  jamdudum^  etc. 

Offidorum  omnium  mililes,.,.  Eo  lempore  officium 
«ignilieabat  comitaturo,  yel  homines,  qui  vin»  illustri 
parebant :  unde  in  Notitia  Dignit.  officium  viri  iilns^ 
Pritprceftcti  prwtorio  Orienlis^  princeps,  comicularius; 
aiibi ,  offieium  virorum  iUusirium  prtBfectorum  prcetorio 
per  lUgricunu  Pmeterea  lps:e  etiam  dignitates  eo  no- 
mine  veniebant  :  Suelonuis>  Ner.  15:  Prasterito 
guastoris  officio,  id  est  qiiiestore;  Ins.  I,  ccclxi. 
PEKFinfCTO  OFPicio  PR£PECTUR£  PRiETORio ;  iufra  cap. 
48 ,  ad  officium  tuum ,  id  esl,  ad  le  jiidicem.  Uiidc 
omnium  officiorum  mUites  iioii  male  exponi  possuiit , 
omniuin  magislratuum  luilites,  qiius  mox  vocal  mili- 
tesjmdicum. 

Area,  Iti  qua  scilicet  frumcntum  purgabaiur,  ct  dis- 
cemebatur  a  palea.  Videaniur  rei  rusticae  scripiores. 

Spe  fuiurorum,  Niminiin  fructuum,  qui  in  agris 
crescunt ,  et  quibus  sese  alere  poterant. 

Preestabo.  Id  est,  exhibebo,  dabo.  Ita  prcsstare  cer^ 
IM  summam  apud  Sueton.  Dom.  c.  9  ;  Cicero ,  vix 
tideor  quod  promisi  prcestare  posse  :  indc  prcestatio  et 
iegatorvm  prcestatio  in  Jure.  Yidetur  autem  Galerius 
▼esies  omnis  generis,  lapelia  ,  nurum  etiani  atquo 
argentnm  exegisse  ad  ornandam  vicennalium  pom- 
pam.  Inde  eum  inierrogat  Laclantius  :  Unde  hoc  tibi 


A  praesiabo,  vel  dare  potero.  si  tollis  omnes  fructus  ,ex 
quibus  veiiditis  talia  mihi  comparare  debeo  ? 

CAPUT  XXXII. 

Nec  Ccesareni  se,  nec  tertio  loco,.,  Ita  fere  sese  ge- 
rit  Maximinus ,  uti  ante  fecerat  Galerius  ipse ,  quem- 
admodum  patet  ex  cap.  9  et  aliquo  modo  obser- 
vare  possumus  Talionis  legem  ;  id  esi,  iu  eum  a 
Maxlmino  Caesare  vexatum  fuisse,  uti  ipse  vexave- 
rat  Diocletianum  et  Herculiuin.  Galerius  Maxiiiiia- 
nus  Augustoruin  primus  erat ,  Licinius  secundus  ; 
CsDsaresque  habebantur  Constantinus,  Maximinus, 
et  Maxentius :  sed  coaclus  landem  est  Galerius,  uli 
ex  fine  capitis  patet ,  qiiatuor  imperaiores  niime- 
rare,  iia  ut  quinque  simul  forent  Augiisti ,  Galerius, 
Licinius  ,  Constantinus  ,  Maxiininus  ,  et  Maxenlius. 
Sed  quo  loco  Maximini  nomen  fuerit  positum,  iion- 
dum  certo  coiistat  ;  et  ille  nec  (^sar ,  nec  terlio 
loco  Augustus  •  nominari  volebat  :  unde  clarum  uii- 
j.  que  est  euin  censuisse  secundum  locum  sibi  dc« 
^  beri,  nomeiique  suum  postGalerii  nonien  ponenduni 
esse.  Mortiio  certe  Galerio  primus  esse  voluit ,  iiti 
nos  docet  Euseb.  ix  ,  10  Hist.  Eccl.  xai  Trpejrov  soeu- 
Toy  Tocic  xtfiaig  ovayof  suscv  :  primum  locum  in  tituUs 
atque  honoribus  vindtcare  ;  reclequc  notat  Yalesius  , 
Maximinuni  sese  iu  operuni  Inscriptionibus  publico- 
rum  siaiuaniinqiie  priinum  nominasse ,  quia  anic 
Consianlinuni  ct  Licinium  creatiis  erat  Cxsar.  Et 
hiiic  ad  vcraiu  causam  deveniri  forte  posset ,  cur 
Maximini  nomen  in  edicto  apud  Euseb.  viii ,  17, 
non  reperiatur  ;  qiiippe  qtii  noii  terlio  ,  sed  secund» 
post  Galeriuin  loco  nominari  volebai.  Quod  si  la- 
men  edictum  boc  proinulgatum  est  communi  lituto, 
uti  docet  Lactantius;  cap.  56 ,  id  est  prescriplis  iio- 
minibus  Galerii  ,  Consiantini ,  Licinii ,  Maximiiii 
et  Maxcntii  oniissa  forte  a  Cbristiauis  sunt  ulti- 
moruin  nomiiia ,  ^uia  non  liisi  parumper  desiiteruiit 
eos  persequi :  vel  itia  oinisere  Galerius,  Consuiitinus, 
et  Licinius,  quta  iion  satis  firma  cum  iis  erat  aniicitiii; 
C  et  forte ,  quia  Maxeniius  etiain  liteiii  de  loco  move- 
bat ,  quippe  qui  anie  Constantinum ,  Maximiiium  ,  et 
Licinium  ,  a  Prxtorianis  erat  factus  Imperalor.  Po- 
tuit  etiam  edicium  ad  Maxiiniiium  et  Maxenliuni 
mitii ,  ut  illud  praeposito  suo  quisqtic  nomine  piibli- 
caret ;  el  missuni  fuisse  inde  consiat ,  quia  Maxi- 
mianus  in  Oriente,  qiiem  regebat,  promulgare  illud 
noluit,  tesie  Eusebio  ix,  1  ,  qui  potcst  videri. 

Dispositionem  iuam  servet ....  Id  est ,  quod  slatuil, 
quod  decrevit ,  quod  quasi  legem  priescripsit ;  cnp. 
18  :  Debere  ipntu  dispositionem  in  perpetuum  conser" 
vari ;  cap.  34  :  Qwe  pro  Reip,  semper  commodis  at- 
que  utiUtate  disponimus.  Inscr.  vctiis  :  QUiB.  porma. 

IMTERDICTI.  ET  »1SP0SITI0NIS.  SOB.  GL4Dn.  PERICULO. 
CUSTODIENDA.  MAffDATUR. 

ToUit  audacius  cornua,.,  M.ijores  animos  suniit, 
aiidacior  fit,  aique  superbior.  Ovid.  i  Artis,  !230. 

Tunc  veniimt  risus :  tunc  pauper  cornua  sumit. 

D     Idem  IV  Trisl.  9  :  .  , 

Jam  feror  in  pugnas  et  nondum  comua  sumpsi ; 
Nec  mihi  sumendi  causa  sit  ulla  veltm. 

Eodemqiie  sensu  Micyllo  in  Luciani  Gallo  dicuntur 
xs/sorra  elvae. 

FUios  Augusiorum.  Verissiina  puto  monere  Coliiiii- 
bum  ;  et  nullus  alius  victus  contumacia  Maximini  di- 
citur  esse  a  Lactaiitio ,  quain  Galerius  Muximianus. 
Constantiiius  autem  et  Maxentius  revera  (iiii  craiit 
Augiistorum,  unde  ei  ita  appellaiitur  ab  Eutropio,  x, 
3,  Maximinus  autem  Daza ,  novus  hoiiio ;  cui  tameii 
puto  hunc  titulum  eliam  fuisse  datum »  quia  iiequa- 
quam  est  verisimile ,  Galerium  eum ,  quem  ipse  Cae- 
sareinfecerat»  praeieriturum  plane. 

Incampo  Martio  proxime  celebrato,,,  Locus  hic 
suas  difflcultates  habet ;  nec  capio,  qiiid  sit  celebrare 
campum  Mariium,  Aii  significat  habitas  militum  de- 
cur^iones  T  au  vero  armilusirium  ftiisse  lactum  ?  Sed 


GlSBEIttl  CbPERl 


1 


55! 

r»oc  ccrcbrntuiii  iibn  rull  in  cfinipn  Maflio .  vci^um  in  A 
regione  Urhis  xiii ,  utii  a  i*.  Victorc  iliclhorhlnf ,  Vi- 
cus  Armiluslri,  Deifi(l'e  driiiilnstrium  non  speclavit 
ariinciii  cvcrcitum  ,  stnl  [^inluni  r^ricf/irf,  mj;c ,  uli  in 
oli^prvEdioniUiis  (iricoi>,  urmit  vocinaur,  Varro,  {)h  v 
de  L^  Lfti.j  Armifmtiio  ckeuntme  hidehitii  itticUi(/Uii 
ar ma tos ,  W^i* U tcI^  ,  Af  ix  >  m  i  ru i  h  n ou  e ra  {  \\ om a^ ,  V d  ^ 
rtjui  ia  Ol'icrilL%  uti  cx  i'n\^.  50  pnlot;  nnilt,^  (tiMiii^il^, 
filias  urljf^  citciupr<»  Rfiiu.u  cti;iin  aunpo^  ititrlhii  M* 
biiisse*  Nui  i^itur,  uiiliiC'*  oinnei^  ui  Uniim  HiiiJsd 
Ciillecios,  vel  excrciiil ,  vcl  alu^rlu^  rei  jfralM ,  d<crti- 
nm  illuiii  fnlsse  solcmncm;  cl  pniblcri^a  LncUntiiilh 
uiccrc,  Campum  Mfirtt}im  (uis&e  c&irhyaluttL  VA  it*  fi^rc 
ceitbrare  ttnyhtm  lcgilur  in  Kali*!uhti6 »  qnoLt  nifli 
Ovidti  Fiislis  tHtiluTii  e^l  :  Temptttm  ftirtnm  fst  ('Jif^ 
mmti.  CvtebrartJir  a^tjlum ;  ipioif  Oviiljua  ,  HMM>iiTui!- 
h^  eiiiltanes  hei|uiiniir,  ila  c\pi'c&^il ;  ticm  iiicn^  CC' 
ivbrtUur  ftx^ii ;  ^ra  (^m  nelEisiu^  i^Cfinnbii  ugle)iii; 
i(  cctcbrtire  fl,fi//«m  signiflc ^l,  tlimn  lUiun  rolGK*,  (|mu 
Hiniiulu&  ii^j^luuj  apprull;  ielciran'  lucnm  Uijicnil  ^  U 
celcijrarcstatiim  dieiM  ui  iirtjiort^iii  niinuiiSB,  (pknt  lii-  -" 
co  ifli  pr^sidcbiit;  cl  in  celebf^uiJo  ciiiiipd  MarUo 
po tue riiit l  c iitnn  sii cri H e i a  M a r H  0 lil a  ta  Fu (sfee . 

CAPCT  XXXilL 

Percutsit  eum  beus,.,  ii.  Jubi ,  1,  ptrcussit  Jol)  ul- 
cere  pessimo;  Cxod.  ix,  15,  perculiain  te  el  populum 
luumpesle;  el  Jerem.  xxx,  12,  occurril  insanatfilis 
fraclura  el  pessima  plaga ;  moxque  scqnilur  ,  plaga 
enim  inimid  percussi  le^  cnstigatione  crudeli, 

Cancer  invadil^  Gaiignena ,  uti  Cx  incdicis  ilatinis 
Celso  et,SQribonio,  iis(|uc  qua^  in  Lexico  Scriboniau6 
noiat  Uliodius,  paiet.  ^         ... 

Ceasere  rnagistri.».  Pelilum  cst  ex  Yirgifio  ,  scrioi- 
que  debel  : 

Cessiere  marftisiri 
PhjHiride^  Gblron,  Amythaoniusque  Metompas, 

uti  doceo  pag.  4  Apollieoseos  Homeri.  \ 

Dal  Apollo  curam,  Id  cst,  oraculo  suo  pf;]5scribit^  C 
qux  reincdia  del)eanl  adbiberi ;  el  consulio^  sccpe  ab 
xgris  (ieqs  ,  eorninve  oracuta  fuisse,  ut  ipsjs  mcdici- 
iiani  raccrent,  notius  cs(„  quam  ui  jprol^ri  debcal :  tii 
vido  Arisiidem  variis  locis,  et  M.  Anlon.  Pliilos. 
lib.v.  Si?. 

Sedes  tota.,,  Ita  etiam  mhs  sedem  fluenlem,  par- 
lein  corporis,  qua  scdeinu<«',  et  per  quam  (^jiciuniiir 
excrementsl,  nppellAl.  Gra;ci  siiniliier  t^  e^pay  iiixc- 
runi,  uli  paiet  e\  llesycliio  in  v  rayaviSoejGiivat. 

Odoriiatem.,,  Nullus  dainno  lectionein  Baliizii, 
odor  teler  :.scd  minimiim  a  vulgata  rcceditnr  ^cTip- 
tnra,  si  legrinus  ,  odoritas  tetra.  i^ic  pccurrunl  priori- 
tas,  commodiorilaSt  superioritas ,  nolnta  Meursio  cap. 
5i  Avit.  Pliilologici ;  nec  abit  uberitas  in  numnus 
tibvia ,  et  aliiiubi  meiiiini  me  lcgisse  differitas ,  pro 
diiTerentia. 

InakmmbHe,..  Id  esl*  lnniim«rabile. 

Corporis  amiserant  speciem,  ita  plane  Siiidas  :  Aau- 
poxipfiie  ^i  9>»7i2^0fAcv6>  xai  aOra  o-uvey^oyrjao^  ra  ocrra,  -k 
&)aTf  s§KfonwOw«  x«i  tov  x^poatrnp»  Tof  Mpo^ivng 
(lopftie  :  Cum  autein  mcendto  mngne  fagrarit ,  ipsa 
etiam  osta  tosta  sunt ,  ita  ut  liumatias  (ormm  figum  pla- 
rke  deleretur;  nairi  h.icC  v^rbh  dfe  Maj^iirtino  ,  vel  Gale- 
rio  Maximiano ,  non  Miximino  Alexandrf  SeverT sud- 
cessore,  inlelligenda  csse,  doCui  dd  calp'.  2^. 

Annum  perpetetiii',  W  csC,  intcgi^um  ,  loluin ;  coffi^e 
scnsn  vot  hicc  occnVrit  aprtU  Plaiit.  inr  AniplV. ;  Jiil^ 
tin.  V,  7  ;  Iii^.  2,  Ctxtv,  .IdcfVuf  rtorf blrfiscatate  ilx5- 
let  feslfu!^,  iM.if  s'olb:^  )\rt(ims  asos  earsc. 

Novi  doioris  Hr^enlh,,,  Vel  Gr:t?c6s' iirtilattit ,  q\ii 
gcnilivitm  pro  diitivO'  absolnto  ponerc  sOlcni ;  Vel 
aliquid  vitii'  laiet',  fldod  non  ihcoinmodc  lollitCofnnl- 
bus  per ,  novfl  t>i  doloris,  C:cierum  Haynio,  viii,  i 
scribii,  eiiairi  Jffaximinum  (iia  Galeriiim  Maximia- 
iHiiM  vocat)  subito  inffntis  visceril>its  di&teutum  ,  putte' 
(a^tisiju^  postmodiim  vutneribu$vermei  ebnlliissi*,  (ceto- 
remrjUe  intolcrabiiem  cxhalasse;  cc  Ilne  c.ipllis  sc- 


53t 

qu(ViUis ,  ittaxlmiHlim  liit^vn^  vehementt  digfttudtne  ei 
dbtorthUs  inlefHdrthn  vtsc&um  correpttm^  amissts  qttO' 
aue  morbo  lufntnihus ,  et  tunc  magis  fjUiii  adterstlii 
Christumcotnmiserit,Vitfenteni^.vfvendi  finem  fecisse^ 
lata  prius  lege  pro  libertate  Christianorum, 

UPtt  XXllt. 

Atque  utiiitate.*,  Qnre  etiam  in  niimmq  occurrit, 
ciijus  in  una  ai-ca  ccrniiur  inip.  Iiiui*cjitus  ^t  Maxi- 
uikftv^  p.  F.  Am,  in  alte^S  mitlier  stolala ,  singtilis 
manibus  lcnens  singnlos  globos,  et ,  UTiLrrAS  fdbli- 
6A .  apud  Andream  MoiPetliurft  in  peremdito  speGimi-> 
ne  Univer^ae  Rei  Nirtintariae  Anttquic;  et  nolif  est  seii- 
teiilia  Cassii  apnd  Tilc.  xiv  An. ,  44  :  Uabet  nliquilt 
ex  iniquo  ohine  ma^num  e^ntplum ,  qttod  contra  ihi' 
gnios  utHitate  pubHca  repinditur, 

Juxla  le^es  veteres  et  pubtieani  disetptinam,,,  Id  est^ 
juxia  leges  olim  Intns ,  rttusque  usu  receplos ,  Wil 
prnecepia  qm«  Ii6c  lempore  ob^rvantur.  Piin.  x«  82 : 
Si  qHi  auiem  se  conlra  disdplinam  meam  gesserint , 
statim  coereeantur, 

Ad  bonas  mentes  redirent,  h  diouiftur  redire  ad  bo» 
nam  men/em /qui  schietitiis  pravis  relielis,  meliores 
ahipleeCuntur,  et  dc  efrore  in  viam  redeunt :  quales 
Cieeroiil  in  «pist.  ad  Famit.  dieonlur  tedire  ad  $010- 
tdtem,  id  esi,  ad  meliora  eonsilia ;  et  bona  meni  eliatflf 
occnrfit  apud  Petron.  bonm  meAHs  sorar  est  panper^ 
tas  :  qno  Verbo  significat ,  divitibus  raro  sanam  nien' 
tem  inesse ,  qttta  plefOniHiti^  cornintpuhtur  htxu 
aliisque  viilfs. 

Et  per  ditersa  varios  populos  conqrigarent,,.  Eiive- 
bins  vertit ,  xai  cv  ^tafofoic  ^cRforpa  n\-^n  wviyin  ; 
(ftiod  interpretaniiir ,  et  m  Hiversik  seclH  atque  senten- 
tiis  tHverios  cogerent  ceetus:  cntn  cfo  feddere  ifialinf^ 
et  in  diversis  iocis :  piHoque  eiianfi  Lactanitum^/vfrtff; 
nimirnm  loca,  vel  oppida,  sitnililer  di)tiSsld. 

ifii//i  pericuto  subjugati,\6  est,  mnlti  tormentis  el 
popnis,  qnnc  ex  legibus  noslris  tolerare  debebant, 
snbjngati,  Christo  ntintium  r^rtniserum  t-inoHieti^m 
absffne  tofmonlis  iihid  recerunt ;  si  modo  deturbiire 
eo  sensu,  quo  ptirtat  Du  Cange,  itsurpatur.  Lcic:»  etinh 
qnae  affert ,  potius  noiant  disjieere ;  lifr6am  eptteclam 
segregare ,  quam  ditourner,  Prius  expressil  Knsehius 
per  xcv$vv««  wfro6>iQd<vr<c ;  alC^mm  rei^o  per  ra)^a- 
xQ^vTfc,  idesi  deturbati;  vei  qui  metif  lormentfininal 
sc  atf  Gentilos  contuieruiH.  Nalm  rapMtf  iit  notii^i- 
mnm,  significat  tetrere^  censtelrnare ,  percHterCyek 
deturbnre  ,  dejicere.  Crc.  v  Fam.,  7  .  Sed  kae  seito  , 
tttos  veteres  hoitet ,  nervos  amiceis ,  vehementer  tHterie 
percnisot,  atqtie  ex  magna  sp^  detnrbatas  jacere.  Aiifn : 
iSmim  qttemque  scetus  de  sanitate  ae  meftte  deturbat. 

Nec  Chrislfanorunt  Deum  obsenMre.  Aut  falltyr,  in% 
lin*c  respfcinnt  plane  hacreses  Ifoti  sarcolo,  vef  pmt^ce- 
demltms  n.ttas;  de  quibns  post  .ilios  praeclare  ^git 
Frid.  Spanhemius ,  theologns  apud  Batavos  celeb(M-- 
rimus,  inirod.  ^  ChronOl.  ei  Ifirsioriam  sat^fam,  ca- 
jus  niinc  secuiida  pars  magno  ^um  froctu  el'vohipl:is> 
re  ab  entditts  evotviinr.  Nam  inter  aiias  fuer^  niiili»^, 
quii!  Chfrisinm ,  vel  Christianomm  Dewn ,  habcbmt 
IndlbriO;  ei  ncscio  quae  porientareligionum  Ribl  fln- 
gChani ,  ihi  ex*  Mif^nStino ,  Epiphanio,  Pamasceno , 
Timotlieu  pf^slrytero ,  aliisque  paiet.  Edictam  autem 
boc  difttcultaies  snas  habet :  unde  breviter  qiiM  m!Yli 
d^  ttno  ct  attero  loco  videatiir  suppnnan^.  Per  hscc 
vefba  igiltif,  qui  parentum  suorum  reUquerant  uctam^ 
inielligi  debere  pulo  Cbrisiianos ,  qiii  gentilithit  p»- 
renlbin  et  Majommsuoruffi  supersiitionibu^  inmlium 
remis^fani :  inde  attdir  ,^  eoi  se  revocare  voimsee  md 
bonan/ii  merttem ,  sfve  l^^ere,  ut  iterumdeos  eolei^iit, 
et  relictain  seciam  amplectcrentnr ;  adlditqoe  ratio- 
netrt  ,  q^Tfi  sCilicci  l:flita  ovota,  vel  stuttitid,  sivC  de- 
lucntin  eos  idVi^sCral ,  ut  pro  arbiiilo  sibi  qtiisque  trfr- 
ligionem  cl  culiutrt  llngcret ,  et  reliuqurret  instiriiia 
primorum  Christianorum  ,  qui  scilicdt  uno  ore ,  ono- 
que  corde  Detim  colel)artt.  Hinc  adjtcit ,  se  jusslss«  , 
ut  ad  tietefU)n  a  instHuta  confirrent ;  id  est.  ul  relte- 
tis  lam  dlscfepdntlbu^  stjiitentiis,  deos  Gcmillum  o^ 


NOTit:  JN  LIB.  DE  MORTraUS*  PEWSECUT.  CAP.  XXXV. 


^ 


l^imU  Hune  vPiUa  vecnm  horgNfi^  Jo^riifn  deiisuiii'  j(  (^uvdcm.  Sic 

csse;  el  licet  anic.su&iucAiussiiii,  |in>x;  verlK),  tS^^ioff  ^   Tiircfiriim  pa 

illaveierum  mtituim  B^queretiiur  ^  qutB  forsiim  primi 

fay£ni£s  ,eQrt^iik.4tMitiiueraia^  res\i\cere    eihuii   ad 

GciUiliiiin  MipefsUUouejii  :  Uiiieii,  rc  tliligcmiu.s  per- 

pen>a,  MiUlo.KCJitenUajii,  ei  arjnuoT  ciiiu  Baluzio  ; 

pr4'&l«iulis.ermliUouis  viro»  uxari  Chhsiiai^os  ,  qiiod 

(lerecisseui  a  pri^ca  ilia  pareuluui  suuruiu  siiuplici- 

latc,  cl  iu  pluriiiia*^  sccias  cssciit  divisi.  At  quod  se- 

qiiilur,  ul  ad  veiernm  $e  institula  cou[errent,de  geuti- 

liiuii  9U{M2rsMU^u)e  ,capiu ,  ad  (piaiii  Clirisliauos  redu- 

cere  ieni:ivcr;»i  Galecius. 

Itidutgeutiam  miirmu,.,  \u\  pnipiia,  aiquo  in  ipsis 
uuiuiMis  Plivi:i ;  sigiiiijtat  auieiy  cleiuculiaiu  beiicvo- 
leuliauu|ue.in^ieiitiorj^ui ,  sivc  iu  reihiuendis  relio 
t\m  •  ^ive  iuL  lar^eiidi^  cl  caucedeiidis  rebus  ,  (fiiae 
pcieJ>auJuj:.Me«jii:siuseain  ^uiial  iiauiiii  Auiuiuini  M»r- 
ceUiui  lenii^riNs,  quia  i^  libi.xvi  iu  lotpiitur :  De* 
niqfUi  id  eum  usque  ad.  imperii  fineui  ct  vita  uimus  si- 
Miliiir  Qbservasset  ne^per  imiul(ieniias,,quas  appelldnt^ 


liodic  ideur  fafcitlnl*  pirt   IWj(l(*raio(nT)lSS 

.  ,   iriarchdf?  Gr:«(;(^i>uiir  cr  AtWirioriWi\,) 

lcsfe,Bicaulio  irt  Viln  flalMiraclis  IV.  VeicftiiV coii?rie- 
todincin  eiiain  retinore  ^g^piios  Annc  CliilsJiair6s  v 
el  ortliodoxos  pro  iinpeiMiorituis  Ai^rrin:i  hncresl 
iniecus  I  euiii  precMiose^pe^consfntCX  t<i{iii''i>iis <!op- 
licis,  n*'Cnon  ex  ('ynfloCaiccri.  i  ei  liitcfis  Ai*inu- 
neiisis  syiiodi  ad  Conslanliiirn  niis^is";  (fiiod  utinaii^ 
hodie  noiiuulli,  (\u\  se  ChrisiiaiioS  ^iiWf  (^htiUi^  cC 
loci  \oloiit  essc,  obscrvareni ! 

tvpet  n}(v. 


Horrenda  tabe...Qim'.  c^alis  fii^rit  |y:url  <  !c  e^tp^JiS, 
recle(pie  ibi  noiat  Balnxius^  fsini^lein  lirsKVfNMri  i!c  Xu- 
lianQ ,  (pii  avuncukis  AposiaM';  fnlt,  n:^fr;jn^  inimn; 
Ch»yso6ioinuin.  fdein  de  eodi^in  Juliaiui  u^nii^  PM- 
losirains  VII,  <0.  <«*d  vermes  oiuiriU;  (|ufis  t^iniCii  rC' 
ccnsfl  aucior  l^assfojrns  Thcodoriti  prfiiUvirri  ApiTo* 
cbi:v  apiid  Mabi^i.,  leiii.  iv  Annal.,  |).  1'm.  Ci  irrimi 
observandnm .    Maxiilnlt^ni  IfHj^is ,  liC«  i    crn-lfi^Mirjil 


trdmtaritBrei  coneeiLleret  reiiqua^  Scd  iiihii  l:ilc  iuiic^  V  |)riiicipis,  siaiiiani   ien^>ore  Jiriianf  Anuni  Im.t  ;njfnic 


dorcri  pussi^  eusilino,  (|iu;i  Auuniauus  MarccUiuus 
taiiiuni.diciL»,  reliqua  H-ibuioriiui.  si  reiniilercniur  ab 
luiperalorih.us.f  rei/i  illam  indulyeniias  ^  uii  revera 
craitl.  dicl^iui  rnisse.  E^jl  eiiiiii  vox  li:ec  apud  longe 
vjciusiiores  auaorcs  phvia;  ei  iioUii  graiiain  vel  rc- 
uiissioncni ,.  (|uaiu  iinpcnitores  larf(jeb:iuUir.  Sic  in 
uuiunH)  .Caracaliu!  legiliir ,  iNDULGi&NTiiE  FECt'ND.c ; 
api}tJ  Tristan.  tom.  n,  p.  169,  qui.poiei>i  videri  :  in 
aJio  Scveri »  iNDULOEiXTiA  jlug.  in  cirt^a.  Ilinc  Bn- 
iMCuius  iii  Paiii'g.  imperaiores  sxpe  vocai  indutgen- 
tissfnuis.principes;  cL  Ambriisius  Orat.  in  ohiiiim, 
Tjieoiiosii.,  annonarum  exigendatum  retaxaiionem  ab 
eo  piiouiissam,  .^i  inorte  praevento  uon  pneslitam  , 
vociil  indutgentiarum  hoiredilaiem.  ^ 

Cauventicutaiua,.,  Iia  cap.  15  ot  56  et  49,  nbi  vo- 
cantur  ioca  ^  ad  4^  cauvcnire  consueverant.  Cicero , 
Orat.  pro  Doino  ei.pro  Sesiio  utitur  hac  voce,  pro 
coel^i  el  congrcgatione. 


visam  fuisse.  Ainin.  liarcell.  x)(iv,  fO  :  ISii**i  ct  Mff' 
ximiani  statua  i.mnrfs,  quoi  locaia  esi  in  VfstJhi^U  ri^ 
gio!,  amisit  repenle  s\)ha;rama'reaml  foruitffam  jh  fpi*^ 
ciem  poli^  quam  ^estabat;  (puii  vej'  ibi  jjcii  h'  r  niiiii- 
sii ,  yel  repo.siia  fiiil  ab  infeusisSVnVti  (..firiiii  lio<ta 
Juliaho. 

Consumptux  r ji / .  0 i n  h  jni  (  l* ri i  *S erdkw ,  vc*  p mji^  0 a iii 
uibi^iu  in  l):it!ij  nn^iUfiMT.iMen,  nii  rioJat!  ffifii/.ius  !ti| 
rap.  sequens,  VfTtnn  rinH:!  in  \h\en\  Sci^dii:>,  vi  il|,i 
urbs  Thniciir  a<Ucriliciiil:i  csr*  N^ipf^  UMrn;iJ  crr.irit 
auctorcs,  quj  iinliHuin  vcJ  tifttnm  m  Dm'h  fwu  fonge 
a  Serdica^  iJ  i|Uoa  Incii  Kuiropius,  vel  nior^iVunrSc^f- 
dicT  fuis8e,'^c*il>iHii.  iSaiM^  utr  i^uit  dncm^  nacin  uj- 
tra  Daiiubiuin  s*irri  rtiit  prnvhtcia  Itf^muri6riini  d  *fni- 
jano  facia;  pit^ripiain  iih  iJcr^ritff  nOri  jf|i6ier;Vr^  Ai^t^^ 
lianus  proviiiebles  iri  .^lEmrn  haftubii  fip.Jin  irau^ 
tnlit,  rt  regi'iin'iii  hlnni  Ihtdmn  vo^^hVit ,  ci^ijtiV  (s^ts 
Da  N  nbio  vici  l  i  m l i c r I  lu  1 1 r  tti j^i*ii sis «  i  w  uit;i o r  v  ■  ■  i  n  ^V  c- 


JUiaautem  fpistola  judicibus^  elcVel  signilicit  se  y,  diterranea^^in  Ainrn.  5larccU.  i%t,  fO  2*criTn(\  itiiin. 

iri&liAnift  npr  iiKticpftirp.ri.a    Irifra    Aft&iffiialiirnm       iii^  niil:H«*R    JRmi    i^l 


Cbri»Uanis(ier  judiccstcerta  loca  assignaturiim ,  in^ 
ritiibiis  couveuianl>,  vel  .uiand:iMiruiii ,  ui  oh^ervcnt 
quid  in  ii&agajur,  et  ut  provideant,  ifequo)  ciiutra" 
remjiublicani  coniiha  incant.  ba  eoim  le^e  ipsis  lrjr»e 
lijtiertas.d(itur,  uti  palct  exiilli^»  verbis,  itaut  ne  fjuid 
CQmra  diuiptinam  nganl;  id  est,  c(^|iira  prarcepta.  iliH 
peniioriun,  contra  iinperium ,  contra  leges-  Apud 
Eiiseb.  est,^oTC  /xiidev  uirsvavrioy  vHg  inuTTnijmc  aOrou^ 
9r^>arr«iy ,  quod  non  salis.hene  rcd(ii  crcdo,'  iia  ul  ni- 
kit  contrarium  disciptinw  su(b  deinceps  facere  cognntur; 
cum  ea  cundiUone  Jibertas  Christiaiiis  concedatur, 
u^quid.  in  leg^s  etiConsUtiiiiones  pecceul.  Jn  priiiCi- 
pio  eodem  sefisii  dixit,  «tjv  .^ijjxoo-iecv  im&rtifiyr*  T>rv 
rwi  'Pca/xaiQi>v ;  quod  Lactantlo  est,  juxta  teges  veterei 
et  publicam  disciplinam  Romanomm. 

Deum  sumn,,,  Libera  fcpublica,  l\omani  dcos  snoaf 
rogabant  .pro  saiuie  Deipubhoie,  nli  vel  pntet  ex 
bb.  i,-c^  ifi  etfiS.  Velleiiy  aliisque  auctoribiis.  Pri- 
mus  liiit  CQ.  Pompeiu&  Magnus,  pro  cujiis  s;diiW 


initntfs  .^nii  el  lUiiXloccs  IHijrips  iuii^hanthrt*  cl 
ThraeaSy  hin*  rkjtttts  tttediftrftntMs  Dhfii  tfi  Serdtap^^ 
itrde  Thrdcia^  tic^prcU^uiH  ri  Pltihppt>polm^dvfuHf4mt\-* 
ptas  elnohif'^;  t|un'tCti(^  iiitn  iii6l  de  Ma^iii^,  vel 
vicina  regfiOM  ,  expc^ni  po^siiril.  Jilcni,  %%\i':  S,  Jupii- 
tium  Strlbil  riitttiQni^m  itei^epiiniie  AtJttniH  Tribuni ,' 
a^erifis  in  Dadu  ttiHlfferTftttva  iniii(et\t ^  qu;i'  irufein  iH 
Thrncia,  vcJ  Ma^stn.  mi  t*K  iji^t/nentihi^s  j^nu-i,  ifinjc- 
renda  csl.  Wiiri^itoniy  nrhi^m  fiEiipiCAK  dra  jiji  Aia- 
niinno,  lib.  itiiKL  rsiriMun,  Orfeliuiii  si^cirii'  qfit  vim- 
scnl  :  sed  nihil  ralc  ivpnd  rrrm  repcfrUir^  nit  (*k  ijjisiS 
verhls  paieliit.  Ohu*iiiii  vcrtt  trpud  fiuitfitiifOpttlitttiy.m 
egressi  mtdiu  iwiti\  titnus  ftijgeyibttn  pitbiicis ,  per  wi- 
morosa  et  devtti,  lutni  VhitiftiHfpQlitti^t^iVideqiteSefdhfiml 
alii  ad  Macvtiaamn  cutrtbnnt.  ts\\ti\  l^mpui  nlicsL,  ii| 
Scrdicain  Mncciitjiii:!' i^dHerihaTf  ui  conlfafliiru  |^i^l/iJ9 
pl.i nc  affTrnnl ;  i*l  j?i  aJh  (jerirrmfl  iib  f{;tdri;irinpi|R 


Maccdoniam.  :^!ii  ^^ro  Phllippopoliin,  r^lUidi  N 
ccrtc  S<TdiC:i  nh  AuimiiMMi   MaceilohTii-  nM 


universa  Italia  vota  suscepit,  leste  eodem  ii,  48.  Posv- 1)  poluit  :  qinn  inso  .vh  Jlndrinnnpoli  Hiiljpf^ 

quam  ini^rii  vj.sad4inum  fuitdelata,  proejus  eUam 

salute  d^vfi^  rogabant*  nti  docet  idem  lih.  ii  exiromoi 

Seii.  1  Consol,  .id  Polyb.  Plinjius  fine  Panegyrici, 

Aristides,  iom.  i,  paf|.  i^,  ei  Julius  Firmicus,  lih.  i 

liathes.   Cbristiani  idem  imitaM  optinio  ineriio;  eC 

Cbristum  eUam  pro  saUue   iuiperaiorum ,  Jicet  gefi" 

uiesi  fnmnt,  precati^suniy  idquia  ex    pra^cepto  D. 

PauIi,lTirooib.,.ij^!2,qaodconfirma,tur  v.  7,  c.  xxix 

JerfQiiap.  Atque  hoc  eos  ferisse ,  doceni  TheopbUcis* 

ad  Autholienm ,  lib.  vil.   |»ag.  76;  Atheiiag.  Lega- 

lione  pro.ChrisUanisexuneina;   Passio  S.  Cypriani, 

p%%.  \\  ;  Pa^sioS.  Vik*ioris>Massiliensis  a  Coiomesio, 

viro  eru4ito,  cdiia,  TertnJI.,  c.   50  Apologeiici,  et 

deniqu^  Dionysiiis  apnd  ii)nsel).,  lib.  vii  Hifit.  Rccles., 

cap.  I,  nbi  mfrrat,  Callum  i»ccidis8e  tov?  k/sovc  fiv- 

3pflccT(r^c  rrspi  rfi^  tiprrtTtii  auroO  xai  rfii  \rjfteias  TrpedSev- 

ovTct;  trpof  tov  e«6v*  (^ui  ciiaiu  vidcaturcup.  ll   Jihri 


ihfii 
lopoh 


lirnm, 
n  m>a 

..  ..  '*'*  C* 
inde  ad  Serdicjun  nnNlni*n  viirsus  Otciifcfiierii  rcciis* 
sima  via  csi,  cnni  Mact^JtMiia  adMcndieni  sa(i  iurrit. 
Noiant  eiiani  crtnliii  Pfirriani  Choninu*iji  Scidicaiii 
memorare  aiJ  i^iri  tipjiin  [m^^iit^ui,  ei  prorf|^i:  a  Meill- 
terranea  nOkLin  divcrs:iui  :  j^cd  egn  tanU^ti  irivcpio 
apud  eiim,  pai^,  i^  :  Huimfts^  iuperffto  htnf ,  lirufiit~ 
zobam  vasluhie ,  ct  Sardicttm  spolktuc  :  UHia  ^'erta 
cvinci  nequ;ii[n»ni  poicst,'  Kim  ilhuti  uotiii<'i>  tuhif|iii 
fuisse  inifiosiiain ,  cnm  iiOLoTn  iil  ,  qiiani  fntilLnni  iLi* 
neris  gf^iiies  illa!  br*^vr  tcinpori?^  ii^nrio  (tijiifn^  ^ttllLaD 
sintf  qnifipe  i\\Jt:X'  mWt  aln  rei ,  (jiruri  n^rmijs  pncdiS 
intentos  essonl.  JilyrjcoSerdicnin  ad*it  rihll  Stjfrnics  IJ, 
iO  Hisiof.  Ecrlt^.  Scd  ncc  h.cc  n  noMira  Jfivcr&a  ©6^  p^ 
quia  lllyrici  imnicn  luiic  longt*  htcijuc  pai^hm.  IVaqi^ 
Appianu^  lisiiue  ad  Thfaci'>e  niontes  IJIyricnm  ex^en- 
dii,  includilVpu!  illi  Mfiia^ias  cl  nfra^  re^ioi)C&;  jjt^s 
noiilia  impcrii  paiclf  {m'  lllyricuin  octo  irrsusidci 


S35  CISBERTI  COPERI  B36 

fuisse  t  Tbessaliae,  Epiri  Teterls ,  Epiri  nots »  fiaciae  A  tum  Coioniam  ,Orcelm\  Carfmdwnum,  Byxiam,  Sardi- 
Ripensis,  Moesi»  priinae,  Praevalitanae ,  Dardnni«  et      cam,  Teriam,  PhHippopolim^  etaliat, 

'    '    "  '       '       - -^  -    «    -  Nicomedias  men$i$  ^'tMdim...  NuKus  diibilo,  quin 

scribeiidum  sit,  Nicomedim  medio  men$i$  eju$dem,  hm 
inaii;  neaue  enini  cUlus  commode  pouiii  proponi 
Edicluin  Nicomeiliae,  cnm  Serdicae  aeffrotarei  Gale- 
rius,  illudque  ibi  propositum  fuit  ante  hunc  uuniiiim 
acceptuni,  pr.  kal.  niaias. 

CAPUT  XXXVI. 

Preiun^  Chalcedonium, „Q\iod  eiiam  fuil  limes  impe- 
rii  Maxiinini,  uti  patet  ex  cap.  45. ' 

Communi  tutelo,,.  Scribendum  omnino  est  fifiilo, 
uti  olim  miseram  ad  Golumbum.  Nam  communi  im- 
peralorum  noinine  data  haec  liberlas  fuit  Cliristuinis; 
et  inde  8ef|uitiir  Maxiinini  etiain  atqiie  MaxeiiUi  no- 
mina  edicio  fuisse  prasposita,  quae  tamen  hodie  nun 
apparent;  ^ua  de  re  vide  qusc  iioto  ad  cap.  3i.  Posi 
hoc  edicium  Christianis  pacem  datam  esse,  iion  inodo 


Macedoni:c  Saliitaris ;  et  Rufus  Feslus  decem  et  $eptem 
provincia$  iili  adscribit :  adeo  ut  inirumnon  sit,  illius 
temporis  niiciores  urbem  haiic  Illyrico  adscripsigse. 
Imo,  si  consideramiis  pr.^efectum  pnctorio  Illyrici 
praesedisse  duabu$  di(Bce$ibu$  Macedonim  et  DadcBy  ei 
Laciam  complexam  fui$$e  quinque  provincia$,  Daciam 
Mediterraneam^  Daciam  Ripen$em,  M(B$iam  primamf 
Dardaniam  PrcBvaiitanam,  el  partent  Macedomm  Saiu* 
tari$,  apparebit  f;icile,  Serdicametiaminlllyricolate 
sumpio  fuisse.  Coiistat  praeterea  atque  a  viris  doctis 
annoiaiuin  est,  lllyriciiin  dividi  in  Orientale  et  Occi- 
deniale  :  illud  complexum  fuisse  partes  duas ,  Moe- 
siam  et  Thraciam ;  provincias  undecim,  Moesiam  pri- 
mam ,  sive  superiorem ,  Praevalin ,  Dardaniam  ,  Da- 
ciam  Ripensem  ,  Daciam  Mediterraneam ,  Moesiam 
secundain ,  sive  inferiorein ,  Scythiam  ,  Thraciam , 
Hoemimoiitum ;  Rhodopen  et  Europam  ,  illyricum 


vero  Occidontale   comprehendere  partes  quatiior :      ex  Lnciaiiiio ,  verum  etiam  ex  Euseb.  c.  9  de  Mar 
Rhaetiam,  Noricum ,  Pannoniaiii  et  Illyrin ;  proviii- ^  lyribus 


cias  novein  :  Rhaetiain,  Vindeliciam ,  Noricum  Medi- 
terraneum,  Noricum  Ripeiise,  Pannoniam  priinain, 
Pannoniam  secundam,  Saviam,  Valeriain  ;  etin  lliy- 
ride  populos  Japodas,  Libnrnos  et  Delmatas.  Sic  ex- 
cusari  poierit  Zozimiis,  qui  scribit  Licinium  et  Maxi- 
minuin  acie  decertasse  iii  iiiyrii$y  cuiii  lainen  cx  Lac- 
lantio  et  aliisconsiet ,  pugnain  eam  piignatam  fuisse 
prope  Perinthiim,  vel  Heracleam  Thracisc.  Notaiit  prae- 
terea  eniditi,  ex  Cedreno  etCuropalaie  videri,  iino  cx 
his  vetiistiore  Procopio,  lib.  iv  iEdif.,  Serdicam  jwxisk 
Nessuin  Serviae  esse;  et  Sigoniuin,  lib.  v  Occiden- 
taiis  imperii  cis  istrum  in  Dacia  Mediterraiiea  ititer 
duas  Moesias  eam  constituere.  Priores  auctores  con- 
fiulereneqiieo  :  sed  Sigoniiis  non  alia  a  me  sentit, 
quia  urbeni  eam  cis  Danubium  collocat,  et  ita  Da- 
ciam  transdanuvianam  excludit;  et  Dacia  Aureliani 
fuit  inter  ulrasque  Moesias,  et  coinplectebatur  etiam 


Pala»tiiia:,  ubi  Maxiinini  sxvitia  multis  des- 
cribilur,  patet.  Notandum  aiiteni  Maximinuni  vix 
sex  integros  menses  abstinuisse  a  persequcndis  Chri- 
stianis,  et  edicium  in  Oriente,  cui  praeerat,  iion  pro- 
mulgasse  :  sed  diicibus  tantnm  suis  mandasse,  ul  a 
persecutione  Christianorum  absiiiiercnt ;  Pnefectnm- 
que  praetorio  Sabinum  scripsisse  senteniiani  impera- 
toris  ad  provinciarum  pro^sides;  lu-imuni  dciiique 
quod  fecit^  fuisse,  Christianos  a  conveniibus ,  qui 
iv  Toec  Ttoiunmpiots  nebaiit ,  arcere.  TUuli  auleiii  cohi- 
preheiidebaiit  noniina  et  honores.  SueL  iii  Tib.  c.  50 
scribit.  tituii$  Tiberii  adjiciendum  e$$e,  AnauiU  et  lA- 
vice  fiiiu$;  et  apud  eumdem  in  Dom.  c.  ult.  Senatus 
decrevit,  eradendo$  ubique  tUuio$,  et  aboiendam  onmem 
memoriam  ejus. 

Sacerdote$  masantoe,.. Recte  ad  Euseb. viu,  14  notat 
Valesius ,  ante  haec  tempora  apx^epiac  et  sacerdotcs 
proviiiciarum  fuisse ;  idemque  uiultis  docct  Spanlie- 


Dardaniain,  vel  Serviam,  et  forte  thraciae  partem  :  G  n^i^s  in  Dissert.  iiec  omittendus  insignis  locus.qui 


nisi  dicamus,  Dardaniam  Thraciae  etiam  nomine  ve- 
nisse.  Nam  ego  uiiam  lantuin  Serdicam  agnosco  in 
Thracia  positam :  unde  In  lapide  apud  Grut.,  u,  p.  dxl  : 
MATiONE  THRAX.  civiTATB  Serdica  ;  ct  quia  Thraciae 
forte  pars  Dacia:  postea  Mediterraneae  accessit,  vel,  ut 
dixi,  Dardania  etiani  Thraciie  fuit  annumerata,  inde 
in  Thracia  et  Dacia  Mediterraiiea ;  et  quia  Illyricum 
longc  laleque  sese  exteudebat,  inde  iii  Illyrico  dicitiir 
fuisse  sita ;  existimaruntque  eruditi  plures  eo  iio- 
mine  urbes  celebrari ;  quod  tamen  a  raiiono  alienuin 
est  plane.  Sic  late  liiurUi  voce  utitur  Victor,  cuin 
scribit,  Diocleiiano,  Herculio,  ConsUutio  et  Galerio 
Uiyricum  patriam  (ui$$e;  quiaGalerius  iii  Dacia  prope 
Serdicani,  Diocletianiis  in  Daluiatia,  Herculius  prope 
Sirmiuiii,  nati  sunt;  et  quamquam  Constantii  nataiis 
ignoretur  locus,  proculdubio  lanien  in  iisdem  regio- 
nibus  geiiitus  fuit,  quippequi  ex  Helena  etiam  in  urbe 
Naiso  procreavit  Coiistantinum ,  testibus  excerptis 
Valesiaiiis.  Hasc  ita  commeniatus  fueram ,  cum  incidi 


exstatinChronologia  Monachi  Altissiod.  p.  39 :  £niJtl 
eliam  tunCy  tempore  Commodi,  in  Britannia  viyinti  oeto 
Flaminee,  id  e$t  f  pontifice$  paganorum^  necnonetira 
arcMflamine$,  quortun  pote$tati  ewteri  jitdica  morm 
atque  fanatici  eubnuttebantur,  Hos  deniipieexprmcepto 
apostolico  idoioiatruB  eripuerunt ;  et  ubi  erant  pamuutt 
epi$copo$^  ubi  aTchifiam\ne$^  archiepi$copo$  po$uermi» 
Quaiiquam  ignarus  non  sim,  quain  difflculter  fides 
talibus  monachorum  narrationibus  adhilienda  sit, 
vestigia  lameii  ibi  reperiuntur,gentiles  habuissesacer- 
dotes  provinciis  vel  urbibus  iiiipositos.  Per  fanatkot 
autem  intelligo  sacerdutes,  vel  homines  diis  coiisecri* 
tos:  qiiomodo  in  Inscript.  Foitaticue  ab  J$i$  Serapii; 
Fanattcu$  ex  vico  BeiioMB^  et  de  cede  BeUonm^  occur- 
ruiit. 

Per  omne$  deo$  $uo$  (acerent..,  Id  est,  omnibus  diis 
sacriflcareiit.  Mira  locutio ,  (Juie  nescio  an  alibi  sit 
obvia  :  cap.  seq.  dixit  per  $inguio$  die$  $acrificare, 

Jure$vLo.„  Libere,  nemiue  impediente,  ex  suoar< 


in  tabulain  geograpliicaiii  Sansonis,  in  (jiia  vir  harum  ^  bitrio.Cie.iiad  Att.,  2;  Flor. i,  17,  et  iii, i7non  aliter 
rerum  peritus  admoduni  lllyricum  delmeavil.    Aiii-      loquuntur. 


madverti  autem,  eum  Sardicam  collocare  ad  fluviuin 
Gebrum  a  parte  ilaemi  inontis,  quae  versus  Dardaniani 
et  mare  Adriaticuin  est ;  cuin  coutra  in  Tabulis  Plo- 
lom;ei  illa  conspiciatur  ab  ea  parte  montis  ejusdeni , 
qua;  versus  Propontidem  jacei.  fCt  seutentia  lirmari 
Tidctur  |>er  AiiHiiianum  Marcell.  queni  dicentem  au- 
diyimiis,  sumiiiitates  ll.enii  et  Rtiodopes  hinc  vicitias 
csse  Mediterranei$  Daci$  et  Serdicce  :  inde  Thraciae 
de$pecta$$e  et  PMltppopoitm ;  ei  iu  nullaThracix  pars 
Gontineretur  Dacia  Mediierranea.  Quicquid  sit,  una 
tantum  SertUca  fuit.  Et  Ptolomaeiis  diserte,  lib.  iii , 
c.  H,  eain  i£mo  inoute  incliidit;  iiain  primo  scribii, 
in  proviiicia  es.se  (Trparrr/iai  ttpbc  /xiv  raie  Muo^iouc  x«i 
Tov  At//ovTo  opoi  «p^^ofAivotf  flcTTo  SufffAwv,  pr(etura$  jtiXlu 
Mcciiam  utrumque,  etctrca  montem  jEtttuni  incipietttibu$ 
ab  occa$u ;  el  imcr  eas  nuinerat  Sardicam ;  et  mox 
inter  civitaies  Tbracia)  Mediterraneas  recenset  Deui- 


Ex  aitiorie  dignilati$  gradu  $inguio$  quan  Ponti^ 
$uperponeret,„  Sacerdoies  Maxiini  ex  primoribus  ci- 
vitatum  eraiit  lecti,  praeerantque  relicjuis  eiusdeiu 
civitaMs  sacerdotibus  :  at  loti  provinaae  imposilus 
erat  Hotttifex ;  isque  eligebalur  ex  viris  majore  digni- 
tate ,  iiti  eraiit  pr^sides,  quam  qua  primora  erani, 
praeditis  :  id  quod  etiam  clare  docet  £useb.  vm,  14, 
et  IX,  4,  nbi  $acerdpta  maximo$  Upiag^Ponlifice$  vero 
apxtepiac  appellat.  Per  primoree  aulem  cooimodejn- 
telligi  possunt  decurioiies ,  vel  magistratus  muuici- 
pales,  quomodo  primore$  CivUati$  occurmnt  iu  I.  xf i, 
D.  de  Usu  et  Usuf.  Sed  observanduni  pontificem  pro- 
viiici;e  inipositum  eiiam  saepe  vocari  eacerdotetnmom' 
ciVe,  quemadmodum  patet  ex  leg.  46  Cod.  Tlieod. 
dc  DecurionibuH,  qua  imperatores  constituunt,  a  so- 
iii$  advocati$f  eorumque  cott$ortio^  dari  debere  provtnde 
$acerdoUtti;  ubi  videaiur  Gotbu(redu^ » i^Qii  $ecus  k 


tei 


NOTiC  1N  LIB.  DE  MOBTIBUS  PEBSECUT.  CAP.  XXXVI. 


S38 


lon.  Ti  eiosdem  ^Codicis  p.  254.  Et  hue  periineiH 
Anarchw^  de  quibos  consuli  possunt  Selinasius  ad 
Soiiouin «    SpanbeiBius    in    DisserUlionibus ,    Au- 

gsiiiius  ad  Nodesiinuni  de  Excusau,  Goihofredus  de 
lerdicta  Christianis  gentiliumcomniiinione,Groiiu$ 
ad  N.  Test.,  Rubenius  de  Urbihus  Neocoris,  et  deni- 
^ne  Harduinus,  pag.  4i2.  Nuinmorum  lllustrat.,  qui 
omnes  viri  eniditissimi  multis  hac  dc  re  agunt.  lis- 
qne  addendi  sunt  Galatarciw^  qui  Comniuni  GaJala- 
mm  praeerant,  et  ludos  solemnes  curabant.  Exsiat 
eoruro  nientioinIuscript.,apud  meiiiedita.et  Ancyrac 
ioventa. 

r.  klA.  ♦AAOTIANOII 

xorAniKioif.  A1X.Y... 

AATAPXHIf.  TON 
mOTA-lON.  KAI.  AI 
KAIOTATON 
♦AAOYIANOX 

EmrxHi 
TON.  rArxr 

TATOlf.  OA 
TPONA. 

AiirrrKn 

Et  apud  Grulerum  5,  ccccx.  et  i,  ccccxv  :  T.  Fla»iu$ 
CttiM  Antonhu  (ea  enim  iioinina  vir  ille  tulit,  utex 
inlegrioribus  inscriptionibus  alibi  docebo)  dicitiir 
fuisse  Toikaxapxnc  et  li6a(Trof6yxnC'  Scd  quia  Galata- 
ruro  metropolis  Tuit  Ancyra^  noii  ingratam  meLeciori 
rem  (acturuin  spero»  si  aliain,  eamque  ele^aniissimam 
ineditam  Inscriptionem,  qii»  cjus  mentionem  facit, 
supponam. 

KAAnOTPlflOlf 
nPORAON.  EK.  ZTN 
KAHTlKOIf  KAI  mAP 
Xim.  KEIAIAPXOIf 
Blf.  AAKIA.  ARnOinfOZ. 
ir.  rKMINHX  ABMAP 
XON.  ZTPATHTON.  PO 
MB.  EniMEAUeBNTA.  O 
AQN.  HTEMONA.  AHrm 
NOX  A.  AOHNAZ... 
ANTTOATON   FAA... 
AZ.  nPEZBETTBN.  KAI.  ANTIZTP 
THTON.  BBATIKRX  B  MRTPOUO 
AIZ.  THZ  FAAATIAZ  ZBBAZ 
TB.  TEKZATQN  AN 
KTPA.  TON.  EATTBZ.  ZOTH 
PA.  KAI.  ErEPrETHN 

Yerum  ut  pergam,  mulieres  ciiam  provinciarum  Sa- 
cenlotes  fuere  creatae.  luscripi.  8,  pag.  cccxxi. 

PORCLE.   M.  p» 

MATERNiE 

0.  SAGBR.   DBSl 

P.   H.  C.   BT.   POSTBA 

O.  SACBRD.  CiBSAR.   M 

TARRAC.   PERPBTDiE 

L.  RUMISIU8 

MORTANDS 

VXORI. 

Nam  siglas  p.  h.  c.  explicant  docti,  Provincia  Hispa" 
nim  Citerioris.  Et  notatu  digniim  est,  hos  provinciav 
sacerdotes  non  videri  fuisse  omnium,  qui  in  ea  pro- 
vincia  colebaniur,  deonim  sacerdotes  :  sed  unius,  cui 
tota  provincia  sac^a  faciebat ;  et  mnxime  quidem 
Augnstorum  qnemadmodum  docei  Rubenius  :  unde 
ioscfiplio  10,  p.  ccGxxi,  interpretaoda  est : 

€.  SEMPRONIO.  SPBRATO.  FLAMINI.  DIVORON.  AVGG* 
PROVlNCIiB.  BiETIGiE. 

qnae  insuper  videtur  docere,  speratum  fuisse  Flanii- 
nein  omnium  imperatoruin,  qui  inter  Divos  erant  re- 
lacl»  vel  qui  ibi  colebantur;  similiierque  apud  Vicio- 
rem,  per  Africam  decretum  fuisse  sacerdotem  Flavim 

Smti ;  quia  scilicet  Constaniinus  Flamus  vocabatur. 
uc  pcrtinet  Flamen  Augustalis  in  Baitica  perpeluus^ 
Flamen  Promncias  Uispania:  Citerioris,  et  siiiiiles,  qui 
in  iisdein  iapidibus  occurrunt,  quique  nos  ducent. 
provinciis  ioYpositos  Flamines ,  vel  sacerdotes  fuisse. 


A  Fateor  tamen  aliam  esse  eorum  rationem,  qiios  Maxi- 
minus,  teste  Lactantio,  inslituit ,  quippe  qui  reiiquia 
omnibus  praefuerint,  cum  alii  tantum  provincis  Fla- 
mines,  vel  Sacerdotes  possent  esse  appellaii,  quia 
eoinmune  proviiiciae  sacrum  curabant.  Sed  rcsut  Sa- 
eerdos  maximus  explicandus.  Quemadmoduiii  igiturex 
Lactinlio ,  et  iis ,  quae  annolavi ,  patet,  sacerdos 
majnifHts  diclus  est,  qui  reliquisin  civiiatilKissingulis 
sacerdotibus ,  veluti  caput  erat  impositus ;  iiam  per 
veteres  sacerdotes  intelligcndi  sunl ,  qui  ante  conslilu- 
tos  maxiinos  Sacerdotes  in  urbibus,  vel  civiialibtis 
illis  sacra  faciebant.  Imperatores  ponti/iees  mammos 
dictos  esse ,  notius  est,  quam  ut  vel  monere  necesse 
sit :  prxtcr  eos,  ponlilices^  vel  sacerdotes  maxinu  raro 
occumint,  licet  apud  Grascos  Apx^p^^^  frcqiientis- 
siini  sinl,  et  nonnunciuain  eo  vocabulo  designent  pon- 
tilicalum  Maxiniuin  imperatorum  et  aUoruin,  uti  do- 
ciiit  praiclare  illustris  Spaiihemiiis  dissert.  vi.  Apud 
Reines.  Iiis.  58,  Gl.  5,  servat  inemoriam  mulieris  sa- 
cerdotis  maximae  : 


B 


LABERIA.  PELICIA 
SAGBRDOS.  MAXIMA 
MATRIS.  DEUM.  M.  I. 


Sed  arbiiror  eam  ita  vocari,  quia  xiate  reliqiias 
superabat;  vel  qnia  prima  in  Gollegium  erat  adopt»t3. 
Feslus  ccrte  ultimam  rem  Roma;  iii  usu  fiiisse ,  les- 
tatur.  Minorum  pontificum  mammus  didtur ,  qui  fri- 
mus  in  id  coltegium  venit;^  item  minimus ,  qui  novtssi- 
mii5  ;(|uomodo  et  virgo  vestalium  vetustissiina,  maxi' 
ma  fuit  appeUata .  uii  docuit  Lipsius ,  vir  cerie  eru  • 
diiissiinus,  et  qui  pTuriinum  Aiitiqtiititis  studia  iilus- 
travit :  quanqu.im  ejusmodi  pontifex ,  sacerdos  et 
virgo  vestalis ,  reliquos  etiam  absque  dubio  dignilate 
atqiie  aucioritate  antecesserit.  In  Ceplialedio ,  parvo 
Sicili»  apud  Himeram  fluviumoppido,etiain  sacerdo' 
tem  Maximum  fuissedocet  nos  Gicero  Act.  ii  in  Ycr- 
rem  :  Cephaledi  mensis  est  certus,  quo  mense  sacerdo- 
tem  nuunmum  creari  oporleat,  et  ex  seqiientibus  palct 
-  eum  anniium  ex  civibus,  ei  incomitiis  populi  electum 
^  fuisse ;  isque  iu  non  ab  aetate ,  verum  ab  auctoritate, 
dictus  fuit :  quomodo  Fesius  tesiatur,  alios  putare  Pras- 
iorem  maximum  dici ,  qui  maximi  imperii  sit ,  alios 
vero,  qui  seiatis  maximse.  Eidem  Curio  maximus  dici- 
tur,  cujus  auctoritate  curitBj  omnes^iue  curiones  reguu" 
tur;  ejusuue  forte  respectu  alii  dicti  curiones  mtnores, 
qualis  celebratur  in  Inscript.  4,  pag.  305,  apud  Gru- 
teruin.  Au^urem  mammum  etiain  recenset  Joannes 
Andr.  Bosius  in  pererudita  dissertatione  De  Poniific. 
maxiino  Romae  veteriSt  cap.  2,  sed  eum  ,  ut  verum 
falear,  nondum  vidi  a  veteri  quoquam  memorari ; 
certe  apod  Festum  in  Y.  masnmum  prmtoirem^  non 
reperitur.  Atque  ex  iis  quidem  patet,  maxmu  tltu- 
loin  sacerdolibus  datum  fiiisse  nonnuliis  :  sed  il- 
lud  dignum  est  examine,  num  Romani  prxter  poniifi- 
cem  suum  maximumalios  ita  appellaverint,sive  Roinae 
sive  exira  Romam.  Sentit  ia  Gutherius  ,  putatque 
in  inscriptione  veteri  memorari  P,  Vergilium  pontifi" 
eem  maximum  Sabinorum :  damnat  hoc  Bosius,  et  ar- 
D  bitratur ,  Reinesium  secutus ,  hic  scriptum  fuisse 
PONT.  MAi.  hoc  est  ifajon,  vel  mar.  id  est,  Martis, 
Sed  ipse  Rcinesius  postea  senienliara  vidctur  muiasse, 

auia  pag.  445  Inscript.  notat,  hunc  Yergilium  ponti- 
cem  maximum  dici  inter  siios ,  et  in  collegio  ponti- 
ficum  municipaiium ,  uti  inler  niiiiores  pontiflces  , 
Romae  eiiam  maximuin  fuisse  :  queiii  tamen  Bosiiis 
vel  putat  simpliciter  maximum  esse  diclum ,  vel  no- 
mine  scribae  ( iia  eniiu  dici  mineres  pontiflccs  noiat ) 
aiiovc  quopiaiii  adjecto.  Quicquid  sit,  rarissime  certe 
praeler  Romanorum  pontificem  revera  maximuin,  alii 
vontifices  moxtmt  memorantur.  Summum  pontificem 
invenio  apiid  Priident.  Hym.  iO.  ntpl  ixtf.  v.  233. 
ubi  romaiius  mariyr  alloquitur  Asclepiadem  : 

Speclnior  horum  pontifex  summus  sedes, 
qiiein  puio  poiiiificein  provinciu!  fuiise;  eideinque  ce- 
lebratur  summus  sacerdos : 

Summussacerdos  nempe  sub  terram  scrobf 


JSSf 


cnsseHTt  ccpeiu 


510 


AfU  in  fMroAihdnm  consecrandus  niergitur, 
Milra  iafulalur 


QiilIius  vcr<^i.l)it>  poji  i  (in^j^t  iniic  luitinL  dii^plii  Dtalc^ 
;i|hitranLiir  B,uliM)Ui,'riiS,,  Jli.^jn  ;siiiji  p;ift,  G;^$^  ciiis^ 
c|  [VAg  771f}s,  S>i!nir^ii*s  mi  '/a/.imuuij.^v  ,  f,.3(i, 
nec  m}n  eiuJiu^^Jiiius  ^ii  p,^:,'.  JYi.  f^uouii^iiJJJuru. 
rUa  uoriJ  \n  i  vwju  j  p4(?j  w  u  *  1 1  U^  JiUf rVjy^  ^&U ,  &v"J^'r4o^ 
Cy  U* ' lc J^,  >  ei  a|a U'i s  Jei* m m  ^  i*i;«i» i,i v;i\ n  i  po  i u '  ^^ Jo ,i"*>a - 
[<i;ci>tt>»Lur;  Qi  i\^  h\h  b;jqiij>  IVujli^^iiatii^^gcrc  tiis- 
ti(u;ii  i^ii^i^u  iHusiri^  ^<tUtias^j^adJlJ>u  Aj^g^  ,.^ 

,  *S  1 /tff M tft^^  ^if wi ^  i^i; ni j/ji^tjf * ;,  ,  1 1* u I  9m  ^j <'  0 *|<^ > ^ **ss* ,  Jws 
npjurt^s  iiLU^pji^>mi]u||,iLm^  iji  tlviL^tllnj^  cii,jLStiljjLis; 
hiEjilj|»ic  uii^ui  fiUis  jji^ii^^A ,  Ilu^  vtTQ.  «^nmi[ciLuc 
pondfie^f^  ^ppel(an^*  Nnui  pui|iili^i^  tvoiiLfu  tlLguius 
scifjpcr  [i^ibiL^jin  fML\,  (^iiaiu  3ai:<!;r(ipLi;|;jiliL'ittue  ge- 
'tcr;Oc,  litio  VjLTO  s,fV.'Cu|o  csl  ;  i^udu.jjj>u  ;)bsi]iie  r^- 
liU li i\  V v)  1 1  i nn .  ri ,  .M*, , .  i' y /rl ilim n #  ^^ rty qht i jfm  J  i \  i  t . 
!ii|^tj  ^lDfXiLifci,  iJL.tiijnUii  iiOJLjHiiu[U4^i  poniilitt  :ib->»- 
luLtr  iliLjLuj-  LatiJiiji,  i;l  Gr;ms  'Aft/ti^^i^i  i>Jjn^su  vu- 
COf(iyt^o;,  nli  tloj  jI  j(rEVi.|rMr  sJlit>,irU  S]>  «iLiirmJtis 
dis^crl.  G.  Sic  Gela  iii  iinnunis  modo  pontif.  iiiodo 
POMT.  MAXiiius  dicitiir;  ei  iii  Plaiiinrx*  iiutiiiiio  Gara- 
calla  vocatiii*  Anton.  p.  aug.  pont.  tr.  p.  v.  cos. 
Aj|L^<I^cc!<:bri'iM  ^mtlr|ii.trium  ct  iritJilJLuni  JiiIk  Vail^ 
briMi^ig  ;  ai  CJLcnuii  m  onit.,^  Ju^  Ains^.  l^e>fKi\ 
Lc^udti.%  cas.  iliinti^i*  jjyij^fr:*!,  ,t|i|j  cr:Ll  (iotiU(,i*it  lua* 
xiinus^.  Kl  ut  J'^HM'I]itLs  |^;ii'L;ijiUi  fjt/«ij/k-tji  a)>jicllijl 
apyt^f^i^;.  i\-d  LMMbiiiii.ts  j^oii  tiljtt^r  aji|ii!iiril  IMML^irchus 


MQcerd&tton^^tfUiis  itQiuificei  «fc^m  ,  ,a<ai£iji//l  mioru' 

^itwkj//^  j,Y,u  «K  *  '*  i  "'*  *'/^'^  f  P*  '^  '**  '"'i^ .  ^^i^  P  *li*  [*  ^<^^^'* 
fimjtt(iiin,i  [ps^^.  Torj|tiet  iijt:  ma  tuciLs^tjj;^  vit;j  L:ni* 
o*jM^a^lS*^U%jlli*'/^<V^i'*Lii  tL;iniirc  NHiir-Tiii  wiieui  lif^ti^, 
ti.llC^^,|M£j)Liii^iiiUur^'^c ;,iii u^ii^ni:  >.','^ luu  Mii^Jiiuih.^114 
3ti;^j|l|U^  iv,,^(t,  Scd  iiMrii  I  sn\i:.M  i\\ud  iin-iisuji*^  ihmi 
liliU^\f;i^iiq   J^i<my>iiMii    IhiiJiHiiirjis^ciiseiii ,     i^iviiiii^ 


aliiuiivt! 

t't   sii.^jHi  :il 


A  >oy,xoteTik'P»|iM(i^V7ro>iTCM(C  ^^ptoy ;  •^am^  «mpt- 
cuam,  ki  ob  RommuB  dmttoU  alknationem,  ut  vjertil  Por- 
lus,  citin  milii  videatur  Suidasdicerei  (MBnam  banc  fitis*» 
se  alienam  a  dimpUna  liomanontm^  vel  nonu$uatam  m 
rep.  Homana ;  id  qiiodwcerle  veriimeslc  «inde  iiiii»quis- 
ffiie  staiiia  •cogfio^ycere-  poierat  ebs£Slirislian68  e&se« 
Iii  PoiitiaSS.  Punim  Meirophaniset,AI«iaiidn  .npud 
Photium  legimiis  ,  PapUiuitii,'  qiii  intorfuit  concilio 
NiciRno ,  jiissii  Maxiipiani  toD*  fiuroy^piaro^t  deatrun^ 
oculum  erutuni,  et  sinistri  cubitrnervos  inciioe  fuisse; 
kolI  ti^  Wav  iv<uj»oxoin9<rfv  aynajXm  rsed  boe  verien- 
diim  eral,  el  nervos  sinistri  poplitis  incidit^  qniaoTxuW 
lain  flexnm  popliiis,  qv9io.Aa'9Cbii.»..vef  ciibitiitii  si- 
gnificat;  et  iiiusebiiis  po&t  v^rba,(iii(¥lQ(l»udau  diserle 
scribit,  dcxtros  Cbristinnis  oculo8«effossos,  et  touc 
Xaeouf  Tro^acxaTaTwvayxvXwv  cand«nte  ferro  fiiisse  de- 
biiitaios.  Notatu  insuper  iiou  indiifnnm  est,  Cu  eb. 
IX  ,  .5,  ct  post  eum  Haymonein  vii^5,  nnrrare  ,  iibi 
de  imc  Maxiniini  persecutioiie^ag{iJU^.^imii/arr(/rMiii 
pontifices  in  odxa  et  necem  Chriiti^gf^m  concitatot 

B  esse  :  quod  ut  aliqua  justa  ratione.iii<U.r€tur  /ieri .  con^ 
ficta  esse  acta  qucedam  velut  apud  IHiaium  de  Salva» 

b\i\ii\ih"miit  CiiiHrrlhitur*  Urjtlt^  se*lnitiir  flni  h.i  <■  Scia 
fUj^!*o  ^V.  C,  5lt  cUrCMiM^  qtiii  [iiitt  Gtilerii  liiuitrin, 
f|ii.F  Micnlit  in  iii^'^11^1  cjti^cfcru  ^nni ,  vU^^X;  lut^fii^ts^ 
a  pvrsegiiLmni^  .Muuiuiniiti  ;i%LJJMttt.  ^d  carniii  Kc* 
iMniui  linrci  Jltiri  lumiLionein  in  in^tW  pr.fsiill^fifnj:* 
tu  r^;i cl I  i^  f* r m f i t ,  0 L  Ai m I  rr>i t ic i  crt p . ^  fl^^ ,  pi  1  la  t  V  <  I c > *  1 « ^  : 
im<JHe  non  scta  (  nit  iiiajtirnus  (irFScS  )  ijuem  iVr^ytai 
iihminm  ,  ftomincm  rptidetn  fuitse,  (actrim  $ub  cutfo* 
dia  Pontii  Pilati,  et  punitum  ,  cujiit  exsfanl  Acta  pa^ 
sionis.  Gcsta  hocc  siint  piocl.ty,'  et.  Maximiatio  111« 
coss.  siveniino  Christi  ^$,^ei,s>i^fi^ijn  Acia  intel- 
ligidehcnt,  certe  iil.i.  pr;iice.sscruiv^pei;secutioiicin  ; 
ui'|iie  teinpora  conciiret3U)(\sij|^SM&^iliipnduin  puuit, 
Diocletinno  ix,  ^/nxtnuanavaiiy  quia.iu  illis  Actis  Ht 
iiienlio  pr;i:cc|iti  iin|»eraioruiii,quo  oinnes  jnbel>aiiiur 
diis  iiniiiortalihus  sacriflcnrc,  et  qUia  ^^n^cs  cap.  9 


uiii  loii  iji  l»jijui[t:lj(t  ni  Zo/,inLM  vcLMsiiMn^fii ;  q  dicil,  ditt/urMam  el  altam  pacewi^firincfiSes  prxstitisse, 

' '  ...:i    .1.1  qnae  non  crat  Dij^cje^tiapo  rf^ariiiig  ^onfjnle.  Nonum 

illc  coivsulaium^g^s^l,pn.'_^Q^^j^l^idiflUoqiie  Pilati 
Atta  nnte  Maximii^..^r§ipii|>iftyQjO,  (^re  conficia ; 
ciijus  lameii  iiiitio  Actn  bauiu.  sup^iosititia  edita  fuisse 
diserte  trndit  Ciisebiiis.  ^uto  igitinr  in  Actis  Taracbi 
iioii  respici  nd  illa  Act<i  Pilati :  sed  vel  pnesidcm  .Ma- 
xhiiiim.ii^iinece  ip5nv^,S.Scjjii^nxain;ji?igiff^  PjM^ 
sed  C/<rts/i,.^  b|^or^niitt^is,a  .Cbi;Uli^^^n^ii(]^ta 
coiistai,' ciim  cfiici  anixnni  csse;  vei  ad  Actn,  qii;c 
Pilnlus  ad  Tiberium  iiniieratocein  de  passioiic.  rciiiir- 
reclione ,  et  niiraculis.Ciiristi  misit,  et  .id  que  pru- 
vocaiit  Tertnlliaiins,  Cusebius  «iiioue.  Nani  si  nefa- 
rin,  qiiaiab  impiis.et  seelestis  iliisX.bristo  tribuunlur» 
scelera  in  Actis  Hilatiaunc  leeta  fuissent  abCtlinicis, 
procnldubio  ea  Maximns.noii  ceticuisset,  needixisset 
tantum ,  Christuni  homineui  eL.piinitum  fuissc. 

AuricuUe..,  Id  est,eures.:  Poeta,  Auricuia$  atini 
Mida  rex  habet ;  Ariiob.,  tib.  vi,  p.  ^40 :  Nunc  vero , 


iHMMMJMijiiUMi  ^  :i[]iJiJ  i^inu  M:jil;ii  iU<LKMe 
sinniintii^  nmiiti  x^l  u^  (itisM%  {«ciie 
IIA>U  .VMli'iM]iriiiiiii;iM  ^ii^Lii.s  VM\^-vsi  Loi  |JU)  Ij^ImU^'  f>'>^* 
^it;,P«,  ^iviMi,  L^ui!  i  ;i|fr'rj'.^li'  hu(^/nrit,  .srT^bi.t  t,  ^l>, 
hNmiUiui  ii!i}iiiti  liliifiiftii  stHiii  vij|if«t^,  ea  mn^ifn^j^  .fjfri^ 
nnuc  (lil^  DiiiicHi^  i  ia^ifbiCiH  ^sviiiieni :  iiltii)r|uc  citu\ 
^i[jL>  ii^.^^iliir,^  JNnj^unu  Mg^cium  ,  Muicii  liiiiiiq  ,  j^ 
|iattiLjtu  [C€itiu/4ipiiti(j^;i:iif^,,a'|uc  ^-icrn  rhiuiLui  «x- 
sc^J^|jUf^igiULi;it,ii|t}  :LU4'iJ^^il4,!^^K,«K.NMri)u  rcyt-v  ^^* 
qutm^aU}.  iii«3,iJiOvei  Zjyium  ^niclortV;*,  ouLilpc.qMlc)^ 
ail^iLj  iiialu  rjanal,  ct  iioiinnc  Sumw  rlctjcptiis  csse 
l^t'i|i'l:,   .'     :   ,       .  .  ,.    ■  rL  ;:**!   .-j.^i     -.- 

jLAmaidi^  ^L Imut^d H^ ^* « t .  ^ '  i  i ucct  ^ rti)  1  iIl  ctii i^^t %  v ^: s * 
im  ip(t^eh;iJitiir,  .su^ci  il^iu;^ ,  c^ti^^^plis  i^:^  iiM/  ^Ml^Ti^ 
oj \^ t  a  li» Jitt Ji' „ .  1 1  u  I ri^ li  ^  >>  i j mi ai  ji^s L . ,  B L  h ic  j u ,  ;>ipec i^ 
d^a?i  I^uj^ijloTf  iv,,  .Ji)  ,^  Ahl*  srgoyiJiTa;  iuvis  fn 
Cj;rla  *i^(is  csi**?  i:jfi:sinritU  vcsiiijjcuiifi.  Siiln^JiU.  m,. 
^ ccrdtitir««f (f^rit  mvfatH  LnJiUtt;  l*iin^i^  ri|,uiJjbiiii/£4Jt 


^d;^m  [*li,  xv|.  c.  iiU*  t;t  f\p'tlciU'»  nuLisl(iiin*-s  ii^rcv^      quia  cernunt  ora^oculos,^  capita/  buccat^  att^cuioMj^ 
r$^i\c^tiiiitlmn>iini^mt^n  iil*.  xi,  Ait|Uc  ut,4(/jm^^  '^ift  D  nasoi;  notiinique  e^i  illncf  Ciceronis,  aurfcSln  inlfim 


I(j^U;Lriliuitur  siicn>jqiilpu^,  i(a,,(U  idi*ii4  bcjl  tVi^jdqi^^ 
b'brt>  laiuJato, .  E(  hum^is  defmtdcbai  pone  icr^um  pre- 
tio^tl  cktt^nifHa.         ,,,        ^,  j,  ,^^., 

(ipflfetAurihuh  effitiiitibttntuf  f/iw/i,,.  Krcii^itnis  bo(i 
supf^lj^unL  ut  oL,  trujiciu^  imnm ,  jiciJc^  «  M4rc!^ ,  iit 
l}iitc>ri;i  fvccJc£i.  Sc;ijt  ciJ»>kervfivi()uts  di|^iiujii  ,c^u  KnscU^ 
vjji,  li.  ji;;irnirti  iii  rclai^  h^idciguii^  iji||^cf;iit^rciL^ 
pos^tqn^tn  jiidices  toriti^uioritm.  lii^^ii.nguiiMSs^rcta^ 
ceper^^,  ju^^i^,.  uf  ^,ii/i  Clirisii^ii  erueren^^r,  e/, 
Wi*'/t,frHrilfm  ^<eW//»rj?tvri;.q/iMi  et  ificin  inein(^ 
ri«mand^rftH;iijrot«oe.n»  VuA  Kis^,  h^^^cl,,  <ji  SuiaMOK 
M(Mf]Lc^/^rrf^«*^^vMfOQie/i^nim\  et.  WaxiMiinnuni  .ipsius 
gcnerum,  qpi  fnH\Qai^iMs,qiiei|ique,  uM.ex  .sequenii- 
bus  pntet,cuiii  M.ixiininno  licrcnlio  coiiruiidil.  ^iVfox, 
nit,mi(/<i/tt(fi/ie  Chrisiinhoriim.qni  occidcbnutvr,  edicium 
promuigasse^ui  onmibuiChmtianis^quotquot  inveniren' 
fur,  dexteroculus  effoderetur^  non  toium  propteracerbi" 
tatem  doioritf  sed  etiam  prapter  ignominiamf  xac  npoBn- 


moliior.  ttxc  aiileiir  suppliciornni  ^etiern  apiid  Per>as 
iii  nsn  fiiisse  frerjuciiti  dbcei  Briss6fii(rs :  et  nnctor 
M.  tjiyinoIogTci  «xpwTrj^ta^tv  inde  de9/iciC  qiiin  faci- 
norosis  velcrcfs  Ta  ax^a  Ta>v  &)TGav  ^lcindibant. 

CAPUT  xxxvii. 


Ut,  qmtq\difid^,,cpenam^ypcatfji!fesMtf  W^i9^H  "^ 
atque  wipurus  ^<6/re/^  jnr|i  tjionui  ad  cap.  11 .  lUi  cx 
Colunibi  tiotis  patebit,  bxe  nd  iioiothyta  referri  de* 
bere  ;  eaiodemque  ob  ratipnem  aNtinuisse  Cbrisii^ 
tu)S  ab  e(Milts«,(|na^Gaierii.  mater  Romuln  exiiiboiiai. 
Quidide  bis  afiogtiilQruui  teutpnr.e  iktaiutuiii  ^it,quidl- 
que  vPauliAS  ad  Corintbios  scripseril,  snii^  sti|ierqiie 
e$.  Novo  Foe  ierc  consi  n,  Gcotilcs,  cnin  sacrilic^renl 
diis  suis ,  yiciitHas  qnidein  intagras  anle  aras  statiie- 
bml,  easqiie  diis.sacrabnnt :  se^i  taroen  noti  totas  of- 
fcrebaut;  verum  ,pnrs  eiriyn  inserviebat  amicis  exci- 
pieiidis.  Vah  Flaccus,  11  Argon.  v.  547  : 


B4i 


NOTiE  IN  IJB.  DK  «OJrTimJS  PKftSECUT.  CAP.  XXXIX. 


itf 


Sacrts  dom  Tidcftur  exttt 
Prlnfa^^ 

id  esi;  fairhibni,  ^uai  ex  ^hcrificio  stipcrfiler.ini.  fpsc 
dpus;  ctii  sacipiliti  eriki  factiim,  exislSinaljilur  convivas 
piȤcef6;  Unde  e!etanti$sime  ArrStlde^,  ibrii.  i,  ft.  J^; 
Sarapfii  toijat  l«rrtccTop«,  lili  oplifne  explicat  ^^ili^m- 
sfH^  Itt  ift)serv.  ad  Jus  Ait.  (jt  Rohi.  ferani  taiiien  Iroi 
m1r>es  ^arcl;  ^iTi  rfelitjiffiis  fiacHficiortfm  saie  cOttdie- 
bnnC  doniclni  reTataS  ;  nlli ,  ?|m  ens  tnacellariis  ten- 
(tebflhr,  ulf  fto4  doc^t  TKeophi^fisius,  c^p.  23  Chara- 
ctcriirii;alfib(^rife»liore8,qui,adevitand8ssU!tipin!4.vi- 
ctimnrum  pahes  nmlcis  niHlebaiit ,  quemadmocluifl 
ex  tbfeofeinW  H  Plaulo.dpciiernnt  efoditi.  Sed  qwi 
ea^  dfvideS^C  rion  fai<  dicius  KaX^^y.pirns ,  liti  arhi-^ 
iraitir  Casteliarins  lii  pfaefat.  Sjiitngii^aiis  de  Pestls 
Grspcdi-ohl  ,:  terum  id  ip^€  siicriftcftns  p^l*.  cerrnfn 
bOftiifteifl;  CC  sfervum  fQftfe;  f^l.  Colitral  kaW/si- 
T13?  Rierii  (JficfesiOr  pec^rifnp  pobtt^.t» ;  ci  nc6l  expen- 
snruni,  qifa*  in  ^dcrFs  |>ub1icis  fiebnnl,  cufdiifi  habue: 


A  VIII,  f4,  narrati  Hatimihinri  diiisslmttm  qtfent^pa* 
lernts  ei  avitis  b(»nis  spolinsse,  frXoT>T<mc  ^c^odc  xotl 
arrapQxtc  jrpijfidrrwv  roig  ajilf  otuTov  x6).a5tv  iribuisse^ 
Expungere  anlem  vestibus  el  aureh  nummit,  hihrt 
altud  est,  qnam  ntfcjuem  rebus  lllts  privare,  ah  airjfiio 
eas  auferre.  Esi  lanien  niira  locnrto,  et  nesero  ami 
alfbi  obvia.  E^n^era  notn^n,  esi  debittun  solverei 
expunji  pauperes  dicuntur,  qunndo  iis  solvttur^  qiiod 
graniiiuinf  propief  ChHsttim  debei  Eccleswr;  nii-aocci 
clarrss.  Gronoviu»  cap.  8  Obsefvrit.  in  Hhf.  Ecdcs. 
expuhctui  mnmputui,  qu)  in  cataU^o  mititum  dclc- 
tns,  et  sacramento  snlutus  :  expuncim  tatione$  abo- 
liitB  suni  et  delclae.  Hanc  omnia  iilhil  comir/nne  ctihi 
Lacrairtiaiia  phrasi  babenl;  etquuni)inim  atiart  vidcri 
possct;  legi  deb^e  emungerent ,  quomodo  Tereiit. 
Phormlohe  senem  einungere  argento  dixil,  tamcn  piito 
Lactaniimn   scripsisse  expuntferetit ,  qnta*  simililcr 

£18»^  Ibcutmi  cst  Pa|iiniamrs  in  l:  xv,  D.  ^e  Re 
[ilic.  !  Ex  cdusa  Msertionin  notalus,  ac  restitutus. 


ril,  accepcfii(!|ue  falinm  vifiimarum  pclles  e!  reliqiiias  ^  temporls,  quod  in  deserlihne  fuerit;  impendHs  expun^ 
noh  secus  ac  sacerdble^I  obsefvarite  Scdotiasie  Xri-  ^*  giiur. 
stopfianis  ,   U^nien  iriife  rierjila^uarii;  hinerfi  pbtcst 


«im  rellijriias  saiirfTciohirh  divi>isso,  ei  aa  sncHfl- 
calitium  sfftiico^  mislsse.  Por|thyrius.  lib.  n ,  §  8  de 
Absiin.  feSfdtur!.  itio  tenipdrc  nninialium  rionnullai 
partes  sarriflcafa^;  cfletefa  epularum  loco  fuisse  :  m- 


Netclo  tm  a^ekdasi,.  Lcgo,  an  non  agendhs;  quod 
iroifico  dtctt  Lactaniiiis. 

fcAPiJf  xiiviii.     .  _ 

Per  slngulos  artus,,,  Aufoi^to  idcm  obiicit  Antonmi 
ap\id  Suet.  cap  69  :  Conditiones  gutesitas  per  amicoSf 
qui  matres  famitias  et  aduttas  wtate  virgines  denudtwent 
atqtte  perspicerent  :  iibi  (^asnubonus  «notat,  ^crvos 
servasque  nudasab  emptorrhiis  fnissc  inspectas;  qua 
vocc  el  Sencca  lib.  i  Coiitrov.  ulitur. 

In  aqua  necabatur  :  tdnquam  mnjestatis  crimen.  esset» 
Non  quorl  poBiia  l.i^sae  n>ajettatis  esset  submcrsio  : 
scd  qura  crimen  illnd  capitalc  erai,  non  q^iitfein  ex 
lcgc  Julia,  sed  ex  legibiis  poslcrioNim  ihipcralorum» 
Nam  cum  legeJiiMa  pcenai  uHuin  forct  exiliiini,  ^^ 
aquae.  et  ipis  interdictio,  idqiic  eliam  ex  Tacilo  pa- 
tcat,  Panhis  tamcn  jurisc^msultus  su6  tdmpore  scri- 
bii,  humiliores  bestiis  objiei,  vet  viv^s  'exuri ,  honesiion 
I8f,  Analecta  MabillOTiii,  tom.  iv,  pag.  f5t',  (frri  \o^Cres  capite  ptmiri^  et  inde  scquemibiis  lcmportbi|8 


comcdefeht,  Sodcin  cxeiht)ld  de  ahimalibus  sacratis 
giistasse:  Cr^nl  tnmcn  sncrificia,  iii  qiiibus  nefns  erat 
ctlere  fftimol^fa.  IderN  Pbrph^r.  ii.  44  :  Omues  enim 
in  hbe  donsehseHmt  theologi ,  w^  o^re  «tttIov  h  raig 
«roTpoTratoij  Oyo-iatS"  t^v  OriotiivwVjXaQapflrtocs'  ts  v^pTfio"- 
rwv ;  quod  tn  sacrifieiis,  ^ce  dd  maltim  ati(iuod  avrf' 
tenduni  fiint,  ea^m  immotaniur  non  sunt  comed^Hda, 
sed  expiatoriis  ntenditm  sU,  Absifriebanriiutem  ab  ido- 
lothytis  prfmi  Clifisliani;  el  pfaeter  excmpln  ab  aliis' 
allala,  viife  Addherh  fn  Sfnriyr.,  pag.  80,  f4<l;  f  48  ei 


cns  singularis  et  flegnnR  admodum,  et  pag.  f4i;  at 
contfaf  ffs  v^cclinnnrr  Nicolrtit:c,  Vnientlnlanique, 
otf  fc^tanttif  E|iij)hnhrus  et  Aii^uSliiius. 

In  cceterh  ouolfue  mhgiihi  «al  sintilis.  Arbitror  de- 
signarf  Gafmnm  lHnxiriiinhiihi ;  iiid  qnfs  pniei  soribf 
debere  maghtrts  «ff»,  cjiria/  mox  Didctes  Cf  Maximfu- 
hos  fiieifiorarnftir. 

Bihe  fttmei.^agrii,,.  narrc  ctiarn  mcinoi^at  Haymo^ 
Rb.  Tiii,  cnp.  5,  setf  aflias  afTeft  6airsas. 

Rdpiebatitur  ad  sacrificfd  qudtidiana,  (luibtts  eos..i 
rutabam  arfteif,  r6  eos  relerrf  debere  arf  agros  :  sed 
Ihinc  ftlud  df<ritn6.  (]tiia'  sCftuehiia  conirarium  Cvin- 
^^nr  ^laud.'  ^^c  m§)>lf*et  Colnmbi  suos;  ita  ut  auli- 
cb^  imMiig^  LifciahfrrfSj  yel  ^onresticos  iinperaiori^,' 
qiii  ^atffifictoriVm  f^fi(ftJirs  tnm  probe  sntiabanfur,  iit 
anifd'6affff  vef  Vi^intf,  (fui  ipj^ii  (labaiur,  tanqiiam  vi- 
rerh  spcnidi^^hl'.  Pef nnet  et  hic  focu^  ad  idolotltgra  ; 
iflirftfc  ^riiflJs  fisfc  fnVerifinr  apud  A.  Mnrcell.  xxii, 
l^  :  flditidtun(  tamen  i^aiignin&  plurimo  aras  crebritate 


(vixh  Paulns  sob  Al.  Scvero)  ^oetm  capitis  ifs  irrogata 
cst;  qui  crimine  Igesse  majestaiis  lencbahtor. 

CAt^tff  iiiix.  ^ 

Qttam  riiiper  ^ppetlaverat  matrem,,.  Iniellige  Vale- 
riam  Galerii  Maxinftinniv  qui  Maxrminum  b;fzaiii 
adopiaverat,  vidnanK^  Scd  opei^  pfetlitm  erif  ^u-cvi 
quasi  in  labella  exhibcre,  qissis  uxtfrea  Diocletianus^ 
Herculius,  Galcrius,altiqn(§  habueirinl,quiqne  cx  his 
nati  sinl,  ut  ita  lux  darior  variis  Laciatitfl  hicis  af- 
fulgral.  w       , 

piocletianum  rixorem  nonrine  Serer\am  babuisse 
t^Ktantur  Ado  in  Martyr.,:p.  f35,  TTtsiamis  et  aiii. 
Eleutheriam  eam  appcllal  Valesiusi;  Atexawirqm  aUi<: 
sed  vocatam  foisbc  Priscani  docet  l..actanlius  cap.  C5, 
et  priores  omnes  errasse  vidcftlur }  nisi  dicn^us  eam 
bina  vei  plnra  notninn  haiiuisse.  Geiinit  Diocleilanua 
ex  ea  Galeriam  Vateriam, 

G'il"rnim   Maxiniianum  quod  atttnely  ilHi.GWma 


niri^a  ffhfundebat  (iiiffanus);  tauros  aliqiioties  immo-  ^  Valeria  nupsil ;  hunc  cnim  DioclCtiahos  aUoptatutn 


tandd  eenterids,  et  infitimeroi  vdtii  pecoris  greges^ 
avesqUi  catidtdai  terri  qilasitas  et  niari :  adeo  ut  in 
dies  pin'e  i^h^utoi  thHilei  carnis  distentiore  sagina  victi- 
tantes  incuttiits  j  pbiUSque  avidifate  corrupti^  Immeris 
impo^ti  trdnieuntium  pef  ptdteas  ex  publicis  cedibus^ 
ubi  vindicandis  poiius  qwtm  skdandis  conviviis  indut' 
gebant,  dd  stfa  aherioHa  po/ttarentur.  Per  annonanv 
autcm  intenijfcer^  ^ebemtfs,  carndm,  6Xeum ,  vinumV 
framentum,  uil  disciqiu^  ex  cod.  Theod.  dc  ^Erogai. 
^flitaffs  alinbiifrc;  ad  crticrh  vldcialuf  Goitiofiredus,  nt 
6t  SilniaMii^  a'^  ITfstor:  ^\^^.  ^uibtW  a^fdatirf  Zozh 
irtus iV,  9, ei  qtib pntdt lAtt^ntpf^rectomfuisse  cariii 
suinxprxldr^ianis  prxb^^nd^ae. 

Et  effundebunt  passim,..  Hncc  ita  scribenda  csse  ju;- 
dico  :  annoriam.  fCt  effundebitt  passim  sine  detectv^ 
^ne  modd^  d£m  divites  uitiversos.,,  expungeret^  ita  ul 
hx^  omnial  fesptciaut  M^axlminuhi.  £uscl)ius  cerie 


ju8§il,  «repuiliata  pfiorc  uxore,  Qanwdugere,iindcq\ie 
gener  Dioctetiml  dicitur  capile  ^9.  Fuiuslerilis  :  unde 
Condf^/fanNm,' GalCrio  natum  ex  concubittavqueuniii^ 
Cxsarem  facere  voluil,  liii  palei  cx  cap»  20,  adopta- 
vit,  qiiemadmodum  nos  docet  LaCtaiitius  cap.  50. 
Idem  (Licinius)  Candidianum,  quem  Valeiria  ex  fois- 
eubina  genitnm  ob  sterititatem  adoptaverat^  necari  jussit^ 
Morit  proxiiniis  Galerius  cani  cum  ftlio  Catididianu' 
commendavit  Licinio,  aique  in  roanus  tradidiiv^apu 
35.  Sed  Liciniuin  relrquit  cxafcerbatnm,  ut  arbittor^ 
quia  ipsi  nli1)cre  nollel,  ei  sc  cnni  ntairc  creJidit 
&laxrnihio,  ciii  lainen  non  satis  bene  cum  inarild 
convcnerat,  uti  consiat  ex  cap.  5^  Causain  aiiiem 
relicli  Litinii  aibilror  lalere  in  bis  hujus  capiiis  ver- 
bis  :  Veherut  posl  obitum  Maximiani  ad  eum  Vateriaf 
cum  se  putaret  in  partibus  ejus  tutius  moraturamy  eo 
muxithe  quod  habebat  uxoretn,  Licinius  scilicct  eiat 


m 


GISBeRTI  GUPERI 


m 


innuptus,  quippe  qui  posiea  Gonsiantiam ,  Constan- 
tini  sororem,  in  uxorem,  duxit;  et  ferisiinile  admo- 
dum  csi,  Yaleriam  ab  eo  de  coimubio  fuisse  appella- 
tam  illaiuque  eodom,  quo  Maximinum  rejecii  arcii- 
mento  usaiii  esse :  quia  ne[a$  eral  HUus  nominii  ac  loei 
fcminam  $ine  more,  nne  exemplo,  mariium  alterum 
experiri.  Neque  eiiim  video ,  quam  aliam  ob  CJiusam 
tam  signiflcauier  dixisset  Lactantius,  eam  se  credi- 
disse  Maximino,  eo  maxime  quod  habebai  uxorem ;  et 
rem,  uti  sese  habebat,  narrare  ausus  non  est,  quia 
inter  Constantiniim  et  Liciniuin  (irma  erat  amicilia, 
cum  hic  libelLus  editus  fuii.  Cum  igitur  Maximino 
etiam  nubere  nollet,  peltiiur  ad  eo  iii  exilium  cum 
maire,  relegaturque  iii  (fuasdam  desertns  Syriae  soli- 
tudiiics,  nec  precibus  Diocleiiani  teniam  consequi 
poliiit,  cap.  20  et  Ai.  Tandemque  Liciniiis  illius  ma- 
irisque  Prisc»  capit»  Thessalonicae  amputari  jussit, 
cap.  51,  cujus  verba  corrupia  ibi  emendabo.  Noian- 
dum  autem,  Adonem  Viennensem,  p.  105  Martyro! 


A  terum  in  Politla  SS.  Patrum  Metrophanis  ei  Alexan- 
dri  apud  Pliotiiim  Maxentius  voeatur  o^Xfidovc  Mo^e- 
/xcovou.  Adscriliam  toiuni  locum ,  quia  milii  valde 
esse  videtur  iniricatus.  Severo  morbo  extincto^  iAci- 
nitM,  qui  $ororem  Con$tanlii  eonjugem  hab^at,  impera- 
vity  retiquam  Orienli$  partem  Maximianu$  lenuit,  Ha- 
(svTtOf  &  T^^  xora  *P&)|mv  ipxtvaiikft^oxii  m  Maliifita- 
vou*  xoei  yap  6  /xtv  rjv  MoeStfuavoO  Tr^oTCpou,  6  M  Aco- 
x>irri«voO.  Maxentiu$  vero  .Roma  imperabat,  [rairit 
Maximiam  filiu$,  Et  hic  quidem  erat  Masamiani  prio- 
rts,  alier  vero  Diocletiani  fiUu$,  Ego  certe  vix  me  hinc 
extrico,  speroque  alios  inventos  iri,  qui  nodum  soU 
vent ;  neque  enim  lectum  mihi,  Maxeniium  naiuiu 
fuisse  fratre,  vel  sorore  Maximiani,  cum  genitus  Eit 
Herculio  et  Eutropia  Syra.  Suspicabar  nonnunqttam 
locum  corruptum,  et  verba  transposila  esse,  et  quidem 
inilio  legi  debere,  Mo^ifiivoc  C7rf(;^e  dedc^^tSou;  «m  Ua- 
Sifuovov ;  nam  Maximinus  Orieiitem  tenuil,  fuilque 
sorore  Galerii  Maximiani  genitus  :  deinde  Maxenlius 


scribere,  filiam  Diocletiani  imperaioris  a  daemonio  ^.  dicitur  lilius  Maximiani,  nimirum  Hmu/ii ;  aller  vero, 
vexatam,  atque  a  S.  Vito  oralioiie  curatam,  imo  p.  **  vel  Galerius  " 


70,  eamdem  vocari  Artemiam ,  et  a  Cyriaco  libera- 
tam  d^monio,  ac  baptizatam  fuisse ;  inoxque  ipsOra 
addere,  ipso  temporc  Maximinum  interfecisse  soro- 
rem  suam  Ariemiam.  Quibus  si  quid  veri  inest,  Dio- 
cletianus  duas  Alias  habuerit,  necesse  est;  siqne 
illa,  (fiiaBOCcisa  dicitur,  eadein  cum  priore  Artemia, 
ficrikM  debet  Maximianii$f  nimirum  Galeriu$ ;  quippe 
qui  sororem  ejus  Valeriam  habebat  in  mairinioiiio, 
suamque  potest  dici  occidisse,  interficiens  uxoris 
suae  germanam.  Sed  ui  veruin  fatear,  liaud  magna 
fides  ejusmodi  auctoribus  adhibcri  potest. 

Maximianus  Uerculius  uxorem  habuit  Valeriam 
Eutropiam,  quae  ante  ex  homine  Syro  geiiuerat  Tfuo- 
doram,  vel  Flaviam  MaxinUttnam  Theodoram,  qiiae 
nupsit  Coiistantio  Chloro ;  UercuLio  autein  nupta  ge- 
nuit  if  axenitum. 

Gonbtanlius  Chlorus ,  cum  Gaesar  crearetur,  repu- 
diare  coactus  est  Helenam,  vei  concubinain,  vei  con- 

jugem,  ex  qua  natus  ipsi  erat  Con$tantinu$,  postea  a  G  ^">i>  ^  ^^  Caesaribus  creandis 
rerum  gestarnm  gloria  Magnu$  dictus;  ct  in  uxorem  19. 
duxit  Uerculii  privigiiam  Theodoram  ,  quae  ipsi 
peperit  Daimatium  ,  Constantium  ,  AnnitKilianuni, 
Constantiam,  Eutropiam,  et  Anastasiam;  (|uarum 
nna  nupsit  Licinio ,  uti  patet  ex  cap.  45 :  Ul  audivit^ 
Con$tantini  $ororem  iAcinio  e$$e  de$pon$am^  exi^lima- 
vit  affinitatem  illam  duorum  Imperalorum  eontra  $e 
copulari.  Ct  quia  Theodorae  vitricus  erat  Max.  Her- 
culius,  inde  Constantius  Ghlorus,  c.  29,  ejns  gener 
yocatur  :  Ut  Comtantinum  imperatorem  generum  $uum 
(propter  Faustam  uxoreiny  generi  /iiium ,  dolo  malo 
eircumvemret ;  id  est,  Gonsiaiitii  («hlori  filium,  qui 
Theodoram,  privignam  Herculii,  diixerat  in  uxorem, 
quseque,  non  maier,  scd  iioverca  erat  Constantini. 

Gonstantiuus  Magnus  Hercuiii  Maximiani  filiam 
minorem,  Faugtam  nomiiie,  duxil  in  uxorem  :  ita 
cap.  27,  Panegyricus  iuccrti  auctoris,  et  alii ;  idque 
cum  prima  iltius  uxor  Minervina  diem  obiisset.  Quos 


Maximianus,  filius  Diocletiani ,  qiiia  ab 
eo  adoptatus,  et  filiam  ejiis  liabebat  uxorcm.Sedni- 
hil  certi  definio,  aliisque  haec  relinquo  excuiienda. 
Maxentiue^  si  Trisiano  credimus,  uxorem  habuit 
Magnam  Urbicam^  filiam  Galerii  ex  priore  conjiige, 
ex  qiia  Romuliim  vivo  patre  mortuum  consecmuim- 
que,  et  uiium  filium  geiiuit,  qui  cum  malre  dicilur 
vixisse  adhuc  duobus  ante  ciadem  diebiis  :  unde  |)a- 
iiegyrista  narrat  Maxentium  ante  biduum  palaUo  etni- 
grat$e^  et  cum  uxore  et  fiUo  in  privalum  domum  $pome 
conce$$i$$e. 

Severus  fiiium  liabuit  Sevmatttcm,  uti  conslat  ex 
cap.  50,  nomen  uxoris  et  pareniuin  incogiiiluin. 
Tristanus  arbilratur,eum  geniluin  esse  sorore  Maxi- 
niiaiii  Galerii  :  sed  Zozimus  et  Aiirelius  Victor,  quoii 
laiidal,  illiid  lantuin  de  Galerio  Maximino,  Daza  antc 
imperium  dicto,  commemorant.  fclt  si  hoc  fuissetve* 
rum,  non  puto,  Galerium  Maximianum  illud  silentio 
oblilteratnrum,  cum  alloqueretur  Dioclelianum,  et 

ageret,  cap.  48  ei 


C.  Valerius  Maximinus  qiiem  male  Hayino,  Yni,3, 
Severum  Maximinum  vocat ,  natus  fuit  sorore  Galc- 
rii  Maximiani.  Epitome  Vict.  :  Galeriue  MaxinUnuSj 
sorore  Armentarii  progenitu$,  veroque  nomine  ante  im- 
perium  DaXa  (hctu$ :  inde  Galerius  Maximianus  cuni 
cap.  18  appeilat  affinem  sukih,  et  P.  Diacono  diciuir 
/i/tus  $orori$  GalerU ,  cui  tainen  niale  Maximu$  voea- 
tur.  Tristanus  scribit,  Zozimum  eam  facere  sororcm 
Maximiaiii  Herculii :  sed  apud  euin  niliil  lale  inveni|», 

Jiianquam  idem  tradant  Hofinannus  et  Moreri  in 
exicis  suis.  (Jxoris  iiomen  ignoralur  cap.  o9,etipsa 
in  Orontem  praecipitata  est,  c.  50.  Susiuiit  ex  ea 
Maximinus  filium  et  filiani  Licinii  jussu  occisos,  ibi- 
dein.  Sed  tamen,  cap.  47,  fiUo$  illi,  non  fiiium  et  fi- 
liain,  tribuit.  At  ille  haiendi$  mQiie^  id  tst,  una  node, 
atque  una  die^  Nicomediam  alia  nocte  pervenit....  rap- 
ti$quey  fiUi$  et  uxore,  tt  pauci$  ex  palatio  conUtibu$, 


et  qubt  liberos  babuerit ,  notum  satis  est ,  doceTque  ^  peiivii  Orientem.  Quin  et  cap.  50  filius  ejus  maximu$ 
praeclare  iliustris  Du  Cange.  ^  meinoralur  t  lp$iu$  quoque  Maxinuni  fiUum  $uum 


Maxentius  filiusfuit  Maximiani  Hcrculii  atque  Eu- 
tropiae.  Cum  puerum  valde  landai  Mainert.  cap.  14 
Panegvr.  Sed  profecto  matute  itle  elncescet  die$  ,  cum 
vo$  videat  Roma  vietore$,  et  alacrem  $ub  dextera  /f/ittm, 
quem  ad  honeiti$$ima$  artes  omnibus  ingenii  boni$  na- 
tum  [elix  aUquie  prceceptor  expectat ,  cui  nuUo  labore 
eoH$tabit  divinam  immortalenuiue  progeniem  ad  $tudium 
laudis  hortari.  Eiim  tainen  $uppo$ilum  [uisse  UercuUo 
arte  Eutropiw^  tenere  mariU  animum  laborantis  atcsfit- 
do  gratissimi  partus  coepU  a  puero ,  traduni  Epitomes 
Victoris,  et  Excerpt.  Vales.  auctor,  et  P.  diaconus. 
Idem  docet  incerti  panegyrici,  cap.  3  :  lp$e  denique^ 
qui  pater  iUiu$  credebalur,  discissam  ab  humeris  pur- 
puram  detrahere  conatus  :  ecce  creditus ;  ergo  iion  ve- 
riis  pater  :  unde  inox  cap.  4,  Maxcnliuin  Maximiani 
supjpo$itum  vocat;  idemque  Juliaiium  tradere  putabat 
TfistanuSf  quem  tameii  errare  docui  ad  cap.  18.  Cae- 


maximum  agentem  in  anni$  oclo,  et  filiam  septennem, 
quoe  desponsa  erat  Candidiano  exUnmtf  Verum  si  plH' 
res  filios  liabiiisset,  uon  certe  oblitus  fuisset  Liciiiiu!} 
eos  interimere  :  uiide  priore  loco  fiUorum  iiouiine 
^orte  eiiain  fiUa  venit ,  id  quod  factum  fuisse,  cx  juru 
civili  patet ;  ei  allero  Maximus  est  nomen  propriuiu, 
nisi  dicaiiius,  iiatu  ininorem  in  fuga  fuisse  inorluuni. 
Naiii  duos  Maximiuum  filios  habiiisse  videtur  clarc 
docere  Eusebius,  lib.  ix  Hisiori;t2  Ecclcs.  cxtreni<>: 
TovTOif  Mtavi  TrpootTiOivTO  xtti  oi  Mo^ifuvou  TreuScCt  «^ 
iihn  xoti  T^f  l^afTUdimc  TifAiof  Tof  ti  iv  iriva^i  xai  ypaytds 
eotaBitrtbiC  mirovnxo  xocv«jvovc«  Adjecti  sunt  his  omnibu$ 
Maximini  Uberi,  quo$  iUe  jani  imperii  consortes^  ettij 
tulorum  atque  imaginum  participes  [ecerat.  Scio,  Trot- 
Zaq  in  genere  Iiberos.signific^re,  et  coniplecti  |H>sse 
filium  niiamque  Maximini  :  sed  addil  eos  in  labulis 
pictos,   imperiique  consortes  csse   factos ;  qu*»  ut 


645 


NOTi£  IM  LID.  DE  MORTlBUS  PERSECUT.  CAP.  XXXIX. 


m 


I 


pu(o,  iii  ftliam  non  cadunt,  nec  quicquam  ad  lioc  elu-  A 
dendum  (elum  invenio,  nisi  dicamL*8,  Eusebium  plu- 
rali  pro  singulari  numero  usum  esse.  Atque  hxc  de 
iinperalorilms,  eorumque  uxoribus  el  liberis,  ino- 
neiida  habni ;  judicavique,  oon  ingraium  leciori  fu- 
tuniin,  si  et  vultus  illorum,  allorumque  persecuto- 
niin  geuuinos  Lactantiani  opusculi  inilio  exhiberem» 
ut  ila  Hno  quasi  intuitu  unusquisque  sibi  ob  ocujos 
poneret  horrendas  persecutiones,  quibus  illi  Eccle- 
siam,  ei  meritas  pcenas,  quibus  eos  Deus  afQixit. 
Matfuam  Urlrieam  non  addidi,  quia  Eriiditi  dubiiani, 
num  Maxentii  coiijux  fuerit.  Udmum  adjeci,  quia  a 
LacUntio  memoratur ;  et  quia  posiea  Eccieslam  per- 
seciiius  est ,  locum  suuiii  inlcr  Pcrseciitores  liabet. 
Consiantinum  in  niedio  tabella:  depiiigendum  cumvi 
ctiictnni  patre,  matre,  noverca  el  uxore  :  quia  Con- 
stantius  Chlorus  favit  Cbristianis,  et  quia  Constaiiti- 
nos  tyrannorum  victor,  uiia  iiim  Lictnio  pncem  Ec- 
clesix  dcMlit,  quam  tanien  hic  postea,  ut  inonui,  lur- 
baivil. 

inarde$eit.  Id  est,  libidinc  accendiiur :  tWdesdi-  B 
que  iuendo. 

Nondum  luetus  tempore  impleio,  Quod  fuit  decem 
mensium,  posteaqiie  ex  Loge  Gratiani,  Valentiiiiani  et 
Theodosii,  factum  est  niensiuni  12,  uti  notarunt  eru- 
diti;  adeo  ul  h»c  acciderint  aniio  511  exeiinte,  vel 
ineunteSli,  quia  mense  inaio  anni  311  obiit  Gale- 
rius;  et  quia  nuper  scribit,  cain  appellatam  a  Maxi- 
mino  mairein,  ei  tepidos  adhuc  mariii  sui  cineres  esse 
qiieritur  Yaleria,  me  liaud  invi(o,baec  anno  irecente- 
tinio  et  undecimo  ascribentur  :  unde  siniul  patet, 
quamdiu  fere  illa  apud  Licinium  morata  sii. 

iitt//o  f^a/i  AoHdi...  Id  esi,  nigro:  unde  paiilo 
ante»  adtmc  tn  alris  veetibus  erat  mulier ;  qiiamquam 
Lipsius  ad  Tacitum,  et  eiim  secutus  Kirchmannus  ii, 
ISdeFiiner.  existimeni,  sub  imperaioribus  fceminas 
in  luctu  vcstes  albas  induisse.  Verum  illiid  es»e 
patetes  Herodiano  et  Plutarcho:  sed  poiuit  liic 
mos  Diodetiani  tempore  abolitus,  vel  non  omnibus, 
iino  et  certis  tantiim  casibus  observaius  fuisse.  Q 

Tepidis  adhue  eineritnu  mariii,,.  Ergo  Maximianus 
Galerius  rogo  im|>ositus,  illoqiic  tempore  cremaiio 
adhuc  in  usu  apud  Gcntiles  fiiit ;  nisi  quis  ngiiratain 
kN|oendi  formam  esse,  censeat,  veli(que  sigiiificare 
lanlum  Valeriam,  maritum  suum  nuper  mortuum 
esse.  Cremationem  per  Antoninos  sublatam  esse 
cap.  13,  M.  Aut.  philosophi  Capitolinum  tradere, 
probare  olim  conati  sunt  eriidili :  sed  eorum  error 
casiigatus  est ;  el  nihil  certe  locus  ille  nns  aliiid 
docel,  quam  Antoninos,  maxima  pestilentia  exorta, 
de  sepuicris  extruendis  aliquid  cavisse:  quod  tamen 
-qnale  ruerii,  cerunlinler  se  harum  renim  peritis- 
siroi  viri,  Salmasius,  Casaubonus,  Jac.  Golhofredus, 
ci  Obregthus,  quoriim  Gothofredus  mihi  non  plaiie 
aberrasse  a  vero  vhletur.  Sed  si  Capitolini  verba 
banc  opinioiiem  non  refellerent,  certum  utique  est, 
eam  adniitti  non  posse  propler  sequeniia  exenipla ; 
4|norum  non  mininia  suiit  Lonsecratio  cum  rogo ,  in 
iiummis  L.  Septimi  Severi,  Camcall»,  et  CaBSaVis  ^ 
P.  Curiielii  Salonini  Valeriani,  litii  Gallieni  Augusti,  ^ 
ol*Tia,  necnon  Galerius  Maximianui  creinatus.  Ego 
persuasus  sum,  creinationem  lapsu  temporis  aboli- 
Um ;  nec  male  arbiiror  censere  eruditos,  Christianos 
DUignam  hujus  mutationis  causam  fuisse,  qui,  ul 
loquitur  Fehx  Minucius,  nuUum  damnum  sepuUur<B 
time^nt ;  sed  ut  veterem  et  metiorem  consuetudinem 
hutmandi  frequentabant.  Macrobius  vii,  7  Salum. 
Bcribil,  suoseecuh^  id  esi,  imperame  Tlieodosio  Ju 
niore,  urendi  corpora  defunclorum  usum  nuUum  fuisse. 
Ipsam  cremailonem  non  fuisse  veteris  instituti, 
Gentisque  Corneli»  primum  Sullam  dictalorem  crc- 
mnmm  e^se,  Pliniuset  Cicero  traduni.  Quiu  el  Do- 
miiiani  lempore  humationeni  a  nonnullis  usurpatam, 
yei  cadavera  fuisse  conditay  patel  ex  Statii  Sylvis, 
abi  Priscllle  Ainus  describii*  Cutiique  in  dies  magis 
Hiagisque  accresceret  consuetudo  vetus,  illaque  hu- 
fpauior  iptis  eliam  Gentibos  videretur,  liioc  puio 


facuim  esse,  ut  nonnunquam  in  monnmcntis  vetustis 
corpus  integrum  eonditum  esse^  legamus. 

D.   M. 

L.   IVLII.   EPIGONI 

VIXIT.   AN.   XXVI.   N.   V.  D.   Xlf. 

CORPVS.  INTEGRVII.   COflDITVIl. 

M.   IVLIVS.   HANYS 

PATER.    FILIO.   PllSSmO. 

C.    IVLIVS.   HAMVS 

blS.   MANIB. 

L.   IVLIl.   MARCELLI 

REPOTIS.   SVI. 

VIXIT.   AflN.   V. 

DIEBVS.   XXXXI. 

CORPVS.   INTEGRVM 

CONDITVM.   SARCOPHAOO. 

Nec  certe  displicei  doctissimi  celcberrimique  viri 
sentenlia,  qui  putat,  caiactimfras  a  Gentibus  factas, 
inque  iis  cadavera  posita  fuisse:  sed  non  aegre  eum 
lalurinn  spero,  si  apponain,  quid  hac  de  re  seiitiai 
Joannes  Bapt.  Doniiis  in  libro,  qiieiii  De  Restituenda 
salubritate  agri  Romani  inscripsit.  c  Arenariae,  ait 
pag,  52,  Cryptae  antiquis  teinporibus  ad  extrahen- 
dam  areiiam  in  usum  aediliciorum  excavatx,  quod 
hodic  diversa  ratione  faciunt  siiperne  elTossa  terra, 
ut  in  pastinaiionibus  solet,  tani  multx  exstint  non 
in  proxiino  tantum,  ac  sub  vineis  urbi  propinquis, 
sed  etiain  longius,  ei  in  oiiines  fere  partes  ad  niare 
usqne  et  moiiies  Praineslinos ;  alque  ab  alio  cceli 
cardine  in  Etruriam  eiiam  longissime  ( nec  defuii 
quibusdam  abditiora  (|uaedam  ac  peniuis  sepulta  ve- 
leris  aivi  miracula  riniandi  studium ),  ut  loius  hic 
Latii  ac  Tnscix  siiburbanx  tractus,  cujus  infimum 
solum  unius  iiadiric  est  (ophaceum  et  sabulosum, 
pcriitns  suffossus,  ac  prope  pensilis  existimari  p»ssil: 
unde  (It,  ut  vix  unquam  intcrnis  flalibus  qiiatiatur ; 
ita  longi,  et  multiplices,  ac  muUifariam  in(er  se 
impliciti  subterranei  meaius  quoquoversus  pateiil, 
ul  immensi  cujusdam  labyrinthi  speciem  prsbeaiil. 
Hujusmodi  crypla*,  stve  cuniculi,  Arenarim  etiara 
simpliciter  diciae,  leguntur  in  veteribus  SS.  Martyrum 
Actis ;  Catacumbee  etiam,  quod  s.nevientae  lyrannorom 
porseciitione,  innocens  Christi  plebs  suhterranels 
iiisce  locis  interdiu  potissimum  delitesceret,  cubaret, 
cibum  caperet,  sacrosque  convenius  haberet.  Ab  his, 
lanquam  a  genere  specles,  distant  Ccenieteria,  qua: 
Urbi  fere  propinqua  sunt,  ac  militaribus  viis  adsita 
(  muUa  enim  supersunt )  laxioribus,  sed  brevioribus 
spatiis  diffusa,  sacellis,  sepulcliris,  aris,  atque  id 
genus  xdilicaiioiiibus  luculenterornata ;  qualia  ferme 
Donnulla  quoque  fueruiit  apud  Elhtiicos  suhterranea 
monumenta,  (|ua&  et  conditoria  dicebantur,  opere 
lateritio  parietibus  iii  ambitum  suffulta,inqueis  crebri 
loculi  cum  urnis,  atque  ossuariis  ad  unicam  fere 
familiam  spectantibus.  >  Hxc  est  viri  eruditi  admo- 
duin  de  hisce  cryptis  et  caiacumbis  sententia,  (|uani 
examinandam  relinqiio  erudiiis,  qui  Romae  habiianl, 
e(  agnim  ejiis  suburbanum  inspicere  possunt.  Neque 
lamen  arbiiror,  Puiicutos  cuin  his  cryptis,  vel  cuni- 
culis  quicquam  habere  commune.  Nam  ruerunl 
primo  extra  porlain  Esquilinain  ui  uno  loco,  cum 
conira  caiacuinb»  et  crypt;»  illae  arenarise  repe- 
riaiitur  in  ambitu  Roms :  deinde  verisimile  nequa- 
quam  esl,  lantis  sumptibus  excavatam  fuisse  lerramy 
ut  ibi  viliorum  hominum  cadavera  sepelirentur;  ei 
denique  aliud  puteus,  ciijus  diminutivum  puftVit/itf, 
aliud  catacumbw:  ilie  paioi,  h?e  vero  sub  tcrra  sunt; 
et  in  loco,  qui  dicebaiur  puticuli^  plures  puleos 
fuissc,  clare  docent  Varro  et  restus,  et  ipsum  puticu' 
lorum  noinen  non  aliud  videtur  suadere.  Festns 
notat,  puliculos  antiquissimum  genus  seputturm  appeir 
tatos  esse,  quod  ibi  in  puleis  sepelirentur  homines,  et 
illa  verbi  nilitl  inihi  aliiid  innuerc  videninr,  quam 
cadavera  scrobibiis  iinposita  et  lerra  obruta  .nntiqui- 
lus,  scrobesque  illas  puiiculos  :ippella(a9  ruissc; 
indeqne  Varronem  ejus  nominisratioiiem  redditaruni 


»7 


GISBERTl  CUPEftl 


m 


6crib<^re,  quod  Uii  in  puuii  okruebauiur  bomines ;  ni-  A 
iiiiniin  icrrn,  lU  [{Q\\\ii  s()liu.'  Si  J^Uiiiii  GnlliUii  a|XUfl 
Vnrroiiein  se(|uiiniir,  projecta  ibi  fuere  cadavera^  el 
locus  a  pulitcendo  dictiis;'id  quod  eiiain  Feslusddcet 
vcrbis  laiidnlis  niodo  snhjungens :  Qualis  fuerit  /octis, 
quo  nunc  cadavera  pro/ici  $6lenl  extrd  poflam  Exqui' 
lmnm;qu(B  quoi  \b\)int'escerent^  nometi' esse  factum 
Puliculi.  Ct  (am  i^diGaiii/q^iain  Fesli  verba  doccre 
videntur,  cadavern  nc  (|uidem  fuisse*  lerra  obriita, 
sed  lantuin  |)rojecl.i,  siccandn  et  consumenda  per 
aerum.  Gerte  hoc  nrinat  plaiie  Horat.  lib.  i  Sal.  8, 
ubi  hortos  Mx^ceiiatis/  qiil  iu  'Kxi|uibis  et  Puliculis 
fueruiit,  describil : 

Ast  imporiunas  yq(iic^«s  ip  yciC(ice  anindo 

Terret  flxa,  vplajnue  hovi>  cbnj^dere  in  hortis. 

Uuc  prius  auirus^s  c^'eaa'cadavcra  ^llis 

CoDservus  vHi'porlail(fa  locabai  iri  drca, 

Uoc  intjieT^  i  f  ^bi  flabat  coiqmuue  scpulchruA^, 

raritrifaho  Snirrae,  rfomiMUanoque  iiepoli. 

Milte  nedes  tii  ft-onle,  irerenlo*;  ci[)pus^  iii  agrum 

Heic  dabat,  haeredes  monumenluni  n'e  s^qub^ret^ir.     B 

NuQc  lic^t  Exfjuiliis  habitare  salubrikius  atqiie 

^ggere  io  apricu  spatiari,  quoniodo  tristes" 

41^  iiifiDrqacrQ  specuii)aut  ossibus  ag^uiu. 

fijim  i|i^4i.^  ilii^rlinu^  priiHO,  servonuil  ^rj^Qra  ^% 
arCiST  'li*vV  fycijJjHiavnr,  tjjccu^ ;  ijeiuttt%  luliuinj  pli;- 
his  \]n  rliiii^i  fimsf  $ejiuV  h'^;et  4i'ii>qnt\  n^^a  cnda- 
Vi|TUui  iti-^iieria  l|i  coijv^iu  luc  1  jai  uisso  :  q\x.v  «uiiuii 
^{jaijru^  iilW^  c";i(lHiveiM  c"tiJ  U)  l**{Uiii  e&se  prc^jectj, 
(i  (iLili.i,  vi^^*^^'!  i^rraoljr^iliU  cnuiltiistorutiii)(je  i^uig 
it  liE^jii i^,  assEi  fUUjlgt^  iU  t;itiert^^«  im\  Un^^c  coriditi, 
sc*4  iii  aj^ro  reUgUiVcinn  yi  ii^ti"fuie  iiuJ'UciC  il^i  im- 
rimt.  Pci^pUyrJ  ^d  ftf*  v»  llonlii  ikiIhU  in  rffii&m 
tifj^etiSi  qttjn  ejtt  exiru  pofins  Ix^quilinin^  sulita  (iiiiie 
piinptmifit  cor^ora  i}i'l  fanitfnti^  Vt't  prnjfci;  t*l  tUjrii- 
nii^hiitior  :i  (!ru4|Hio  edjui^,  noii  uhkIi  imtirulQs 
\('ic:i\  ^sjfli,  aiqi^e  iUi  sHiU^tiiiaiTi  uKmt  \ihn*'i[rimu 
VfTUtii  ciiaiu  ibr  IVi^^se  ,*i^itlMi  li^tiisi^iiu  piilMicajii. 
A  pfiUh,  Aii,  (o^liiid  siptiltmfiji  a^d/m^ya  pnupfrmn 
tofut  diiiut  i'st  piilicHii ;  liic  cihim  ir^ni  ttsirimu  pH'  Q 
btjcie^  \\iy*^  i^il*jr  ptttku^pi^  jxrUilror  nns  f^o^^c  .'*pin^l- 
i:\fc  tcrobt^s,  toiaaSt  Vtjl  B^^lgico^  idtoav**'-  cuijlen^ 
gwcyfH.  Q^a^  ouiiiia  si  alit''  m?ij>Ucu_^iinij  tgo  eert<: 
cn|)liiii^u  tmpii^  ipdttnr.us  sijui,    ^i  uielMn»  fuoto 

cdM.<!l|lS. 

.^tie^noi^,  4itǤi^ij|i||jf|...  i^etpo  igUur  AuL];u>$L*lf 
tiiortiiu  luiperalorc  uiariio.  ^ilm^i  ad  Ihic  it.siiue  ieui- 
pu>  nii|)SL{;  td  (jmHl  trx  liL^tona  c^taui  pat^^i  s^iii^ 
Sii|ier(|itt;:  nec  t^h^iul,  2^L;hiVia  }l^»s:il]ii:|,  Ni^TOUifl 
u\<«r  uluiiLLt,  i|irini  (juiUctti  (Hlio  jusitriiiiiH|io4csU^ 
ji.HVt-Ql,  lcSle  SmcU  c.  \p  VU.i>  ipsius :  sed  ttlud, 
t^n^i;|c  iul,erv^iuetiie,  cuuLnicmai  uou  tmi^  Vt^rtjui 
p K i^i pt i'i:  ti ivU I uJ 1 1 1 1 1  e r u d  i  l v>  e  )t  lj^L i  1 1  m  re ,  *i' i tr U\  l U-t  - 
ni.trn  ir;i4cre  lAtuifjiH.  :*i|  iMuiJcitiaui  (j:ili.  iZ^  in.iJjP* 
niiori^it  nU"^^'^*-  puuLiii^^-^  in-i\iuKrii,  5f4s:uitdnii  uu|iti'is 
e\  lt*ge  noii  p'»tui»ise  i\iUiv..  FtmHiuioi,  iuL,  tifiivirtt 
rMt  '^qtuT  ct  Flitn}inU  i(*x  i^at.  f^ttm  duii  iptt  i^umflki 
tnnxnn^  thatyiimnin  itaare  tti>n  iivL^i,  quod  ttiiq^i* 
niono^iiimia!  tjiiirin  raf;  et  tih»  1,  ad  iisur*  C-  7-  Sa*  ^ 
tt^r^&iikm  viituitiilh  <:t  cwtibutium  cni  ttpud  ntilityn^:^.  " 
Pro  difthoU  icUicctaitnulntiwie^  ti^qmi  atViuli  poiitificem 
mnxinium  riiriii*  nnbt^r^  tttfti^  c^t.  ionine^  AiMictMs 
B'Jiiiu&  ciip.  ^  dbseri.  de  jjomif.  \iyA\.  vci»m  i?  KMikc 
l>rioi;e  ^oca  rpst.Tibil,  iiifn  cmn  ipii,  eU;*  tiL  il^  st;ili(:i;4 
relartoncin,  lil^i»  t»  ^^^*"  l^aLiiU  nd  t^ritHU!dtiUi.it 
l(^nerctf  deimlo  rrflri^  itvc\iU  cxiJjkiiL,  <((Jli  jiuuiiiia 
I>4ue^iale  inier  etlirticuisi  crau  ^n>^  eili  iinpet^^tli^retnt 
qui  ^iimLiiicatu  rriaiijuu  riniffeV^tlur^  £>'-u  lot  ^iint 
iinpcrat^^ruuf  ciefiiuLt,  qui  (iltirc^  u^orc'^  h.iLiueruutr 
ut  vel  netc-^se  siit  tlu:crei  cos  legt.^ui  ^ijrevisse,  vel 
altter  hxc  loca  iuicrpeiari  dei^t^n^  iu;i)tiine  t:\i\n 
nii>j>iaui  legainr  pifnliftt^i  iniiviutu,  liliera  r.  juihhca, 
sc^niidas  iiupit:ts  rulssti  luierJita^i^.  M^tlleio  i^itur 
viru»  erudiio^  sequi,  qul  per  ptnitifir*yi  tnitxittnitn 
iulelliyunt  l^latuincm  liiiilem,  i^ueiti  tnaxintum,  ueui^je 
rjanituuin,  (^iicmque  uiiivimiu^  fni^i^e,  uH^niorm^ 
luaud^i  GdUuti  x,  1^^  Iturmi  Uoq  aiiaui  ya^pi  fone 


ad  ponlinreiu  Cvbele^  qiiein  summum  dietum  diisse 
ad  ynp.  36 ,  dociii.  Naiii  et  TcThilliainni  lih.  dc  Pris. 
adv.  Ua^ret.  uou  aiiler  loqiiitur:  Quid?  quod  et  mmr 
mum  pontificem  in  unis  nuptiis  statuii,  Qiiicqiiid  sit, 
Aeqiiaquam  verisiniile  esi,  imperatorein  UomaniiiA 
poase  intelligi ;  et  si  vel  Flaminem  Dialem^  vel  aliuirt 
paDtifiiem  TerluliiHDiis  pontifieem  moximum  appeU 
la^vii,  cuin  dicere  delniissAt  summum,  iiti  fecit  Pru- 
dentiiis,  condonaiidum  illud  ipsi  est.  Hunc  auiei^ 
regem  scecuU  vocat.  nou  c^uia  ethuicorum  prince|is  o.t 
imperator  erai :  &cd  quia  caput  quasi  siipersiitionis 
geuti|is,  qi|um  pi»to  \^sceculum  designari;  et  iioMu^ 
pt^pvgnaho,  si  qiiis  inteiligere  velil  pontiftcem,  vd 
Flaiiiiiiem  quemdiin,  qiii  in  Africa  erat  imposiiiM 
Sacerdotibus,  vcl  qui  sacerdos,  sive  poniifex  proviii- 
ciaB  erat. 

CAPUT  XL. 

•    "* 

Ye.stalim  famuim  Virginem.,,  filegADler  fwmda 
dea;  vocatiir,  quse  ilii  coiisecrnta  est ;  ut  Hccata:  Ik* 
de9  aj)ud  ^ai.  Flac.  vi ,  502  : 

Meque  ille  nriagis^rani 
Sentiet,  et  raplu  fanwl^  doluisse  puoendo'. 

Uem  yj ,  643  : 

Famulamque  fere!)anl 
Phasidis  intons6  necquicquam  criiic  parentes. 

Rursus  VII ,  ^6  : 

Mox  famulsB  monstr^ta  se^es,  qua  tampadc  PhQBbes 
Sub  decima  jugJi  raelameiU...  .  ■    -  .- 

Jplnamao  apu.d  (Cusehitif»»  Y  Vtxfm.  |u»eta  vocainr 
Mou(7(uv  Oipuntav yqAiti  ilLi^  ^acraius  (jtu.a^i  est :  iiuo  Uy- 
perhprei ,  vel  doc^o;  'Xiref  ^o/bs«jv  Apoilinis  Ogpojruv  lUr 
cnur  Piudaro  Oiyiupiad.  lu,  qui;i  eum  pnecipiie  co- 
lehai.  Gratioi  suMt  famulce\ enfris  apud  Sciioliast.Sia- 
tii  nd  lib.  11  Theh.  q\iod  iiescio  qi|2tre  mniauim  ea^ 
Borthius;  ideuupie  noineo  tan((eiii  (Idtuin  estanima- 
lihus ,  qiij!  deoriMn  jussa  eioquehaiitur ;  uli  aper  Ca- 
lydouius,  Qvid.  yiii,  Me.t^tn.  :iS7. 

Est  infeslse  famulus  vindexque  Dianac. 

Na^c  alia  niuniite  y.eni9bant  ^imaUa  dliis  pecuiuurUer 
coii^ecrat:! ;  quovin.do  cycni,  mph.xMpa^^  ei  &»xuffrc- 
pof ,  ApoiUttis  Gfjoairovm  appeil#ntur  ifiiiJiuo  u ,  ii; 
VI,  49  et  xu ,  4  Uistor.  Ai\unaiiuiii. 

^ou  minus  Atigusta  pr.Qxiiua.  Id  est,  qu.-e-qRqii^ 
f;i^nili.nris  er^t  Augusta: ,  ac  aliera,  qn;fi  semper  cum 
ea  ageliat.  Neqiu)  enim  puio ,  ro  iiro^nm  respicere 
aj)  gr;idiui)  alijiuem  coDs;inguiuiutis ,  Qiiomodo  (re- 
qiieiiti^sime  usurpatur ;  quia  ypccs  noit  minus  respi- 
ciuiit  (;.iiniUantateni ,  cujus  meutio  praecedii. 
'  A'e  lapidibus  obr^atur...  Judxus  uempe,  cui  popu- 
i^s ,  propter  fal^iii ,  qiiod  dicLurns  erat ,  tesiimo- 
niiuii;  erai  iiiiesius;  et  hiuc  xquiiatem  ac  diiigeu- 
tiani  juJicis  ir<uiice  Jaudat  L^ciantiiis,  qiiia  ciini,qui 
tv.siis  iu  iaui  gravi  <;ausa  esse  debcbal,  defendehat  ai» 
iujuria  populi. 

Qnm  jussus Fortc  haec  ita  suppleri  debent, 

jusuusa  malabestifl,  vel  a  judice  nefaxio,  vci  suniie 
qiiid;  tuox  rorie  etiain  lueliu;»  distinguexetur,  cotfrceii' 
tqi;  innocenies ,  et  duci  jukentur. 

' Coerce.nlur.  Qiiiniruiu  du;e  ilUe  nobiLes  fo&i^im^, 
qi^ai  Jiii^^ciim  refcll^hBUt.  Hi  ita  apu4  Ei^^et).  viu,  3, 
milit^^  legiui.us  pMguis  coercuisse  Gbnsti^nQS ,  oe 
loguerenittr,  peqtie  Uicereot,^e  nec  sacciAcasse.  uec 
sacrilicaLuro»;  quoil  cti^iu  repetiiupy  cap.  i  de  &br- 
lyril^us  P.il;esLiuse.  t\eos  autem  el  dauiiiatos  prpprie 
et  ahsolute  dici  duci^  quaiidp  ad  c^irQereiu  vel  lociMU 
suimlicii  deducebauiiir,  noiissimuiu  esi. 

Benfi  meriio!.  ISihii  b^etiucutius  iii  inscrip^ouibus 
veiusiis ,  quain  mariiuui  ah  uxore ,  ^jt  uxorera  a  nia- 
riio  bcne  merentm ,  beue  merHum ,  et  merilam  uoroi' 
nari;  eaque  loquendi  (oriua  GeutUes  LQ^tabaniur  amo- 
rciu  coujujgalciii. 

fromQfi   miUtari  m^««**  V^riQ  «OttMtUiyr .  WmUii 


m 


mij£  IN  LIB.  DE  MOtoTlBDS  PEaSECUT.  CAP.  XLIf. 


{S$0 


sanarc  hunc  lociim ;  ego,  tisqiie  diim  alii  ceniorn  pro- 
feranl,  eonim  vesiigiis  insJslens  scrlbendum  pdlo  : 
Promott  milUari  mddo  inttrueti ;  ut  viKles  it  MgittarH , 
prosequuniur,  Necessarla  mihi  videuir  inserii6  parti- 
cnt:i»  ut ;  Qijp  non  didi ,  milites  prodecutos  ^sse  nb- 
biles  Utaff  innlfe>e$  {  sed  promotbs  instar  veliliinrt  ei 
6.*igilUiriorjirt<'  drhlalos.  'Promoti  sniil  ofncinles  jiidi- 
cun^l  ad  ijVndum  ^linuem  proinoil  ;"ul  pnlei  ex  L  n, 
focf;  5Ti'odoi'. 'fid  1.  Jiil.  de  Afnbilii;  viderique  potest 
Jac.  G6ihr^fVedus  nd  1.  ii  ejusdem  codicis  de  Falsa 
Mo^Li.  Quod  si  pneier  promotos  miUtari  modo  intlruc- 
tos  affiitTinl^Velfles  el  sngiKnrii,  comniodero  ul 
omiul,'  cl  i^ro  telites  eiinm  logl  mililes,  poiesi;  qnlH 
id  sl  ^edi^itilur,  nbn  miUios  dicimtur  iirintari  modd 
instruct!^,''Vdhim  promoti  Aiisse.       '     '  '      ' 

Nee  ddulOtro:',.  hidx.o  uimirum,  qiii  falso  comm 
judice  pVr  lorm^jiin  inlerrog^ntus,  coiire^siis  fiiernt, 
Se  cum' iiolii!?bTiS'rceniirtl8f  rem  hnhdisse;  'htqu/5  ll.t 
scsfe  ipsc  ndijIfeViim  fecerat :  et  h;i»c  verba  ddj^nt  ve-' 
rufn  esi^i*,  qiiodcnplle  praecedenfi  harrni,  rtni/lcfli  Vn- 
tm(e  ttffict&  pd^lterio  damnatas  esse.  Ca^ferum  obser- 
vnndn  jt(B'in;  qua  ndiilier  ei  adiihera  nffccti  Siint; 
<^nm  ncmpe  r.tpUatetn  csse.  Lege  Jiilin  poi^nam  ndut> 
leril  rclogiiiortfeiii ,  ei  ex  lege  Consinnrirfi  'Tfjfndio  in 
eos  nn1m!idvi*fsiiin  fliisse,  seniiunt  doctissiifli  Juris- 
consulir.^Sed  ciim  lexCoiisinntinl,  qu.c  esl  xtx,  cod. 
nd  I.  Jitl.  dc  Adiilt.  Inta  sit  atino  Chrisii  326,  lixc 
vero  acciderint  aHiio  512,  sequilur,  hnnc  poeonm  ly 
rnnni  M:iximi'ni  ingenio  adscribi  debere ;  vel  t^cgnnm 
cntiitnlein  ante  CoHstantini  legem  in  adiHt^ros  fi^sse 
fclatuialii. 

CAPUT  XL|. 

In  qnasdam  Syriie  soiitudines,  Qiia  in  Syriic  parte 
h.T  rderfni;  difUcillfmum  s.ine  dictu  est ,  ciim  regio 
illn  hiiige  Intcqiic  sese  exlendCril,  ei  nin;^nn  h.ibiict  it 
descrfa.  Aii^tor  viire  DniWnsi  nnuin  eorum  memorat : 
Eo  aitteni  tm\)ore,  qUo  B[  Damasus  Ecelesiai  praerat, 
B.  iliercnymUs ,  vh  fulgore  scientice  et  ^ancta  vitq  tau- 
dnbitis  ,  iUea  orietitatis  ptmjm  solitiidine ,  qiKe  Sifriafn 
jnncta  BnrbnricB  fiw  deterininat ;  ubi  forle  'Barbariatk 
nppetlnl  Arnhi:im ,  vel  regiones.  quas  S^raceiii  i^iha- 
iMtahanl;  ipse  eniin  Hieronymus  ita  roquiliirin  Viia 
P.  ^reinitir  :  /w  ea  cfreim  parte  qutejuxtaSyriam  Hara- 
cenis  junqitur,  vidisse  me  momchos ;  el  solum  Barbari- 
cnm  ,  atifoe  ndeO  Bnrbariam ,  sigiiificnsse  Co  t^mpore 
regioncar  lioinnno  iinperatori  non  parentcs,  notiiin 
est.       '    •        "         ^       ■    • 

Mitilarem  ac  potentemvirnm...  Id  esl  qoi  mngna 
valehai  aiiCtorit;ite  ,  Tnngnisf|ue  hofionhus^el  dignl- 
tnihAs  crat  orrtntus;  qdh  sensli  etinni  c.  15,'  potentis- 
siiiroi  eiffiorU^s  dtxii. '  -       ■  - 

Pipx:^  XLU. 

Sems  Maximiani  statnce...  h\  esl,  Herciilit,  qiii ,  et 
DifirJetianus ,  seKiorrs  augosti  vocniilur  iiag.  il% 
InscripiiDnum  Grateri;  et  ipsius  Maximinni  HerciilA 
nnmfims  iiiscribiirtr,  p.  HAxniiAMO.'  beatissiiio.  seiv^ 
ACG.  Statii:»  aiitem  eorum ,  qiii  exuebnntiir  imperio, 
dejidebantur ;  oqde  hocrebeUiouis  initiiim  frequeu'^ 
Icr.  VideA.  Marc.  xiv,  7. 

kUimagines  cum  qko  pictms  esset^  detrakebantwr. 
ytox  ideoi  linrrja  Lnotantios  :  £l  qwa  senes  ambo  si- 
mul  pterumque  pieii  erant.'  Hinc  suspicio  inihi'ol)orta, 
levt*  bic  iilrus  latere,  quod  siiMatom  elegaQiissimvin 
d»bit  sensam.  Distiitgwit  igitor  Lactantiiis  inter  jtM^ 
tans,  qnsc  ex  iiinrmore,  aere,  auro,  hrgento,  aliave 
malersa^luriui^  £raut  fnciae,  el  imagines^  qua;  in  tn- 
btilis  veJ  dypeis  depidae ,  iii  temptis,  curiis,  aliis(|ue 
locis  piibliris ,  Jedieabnntur  :  aii<>e  poto  lcgi  deliere, 
Kt  imagines  cum  qnoque  pictus  essei, '  detrahebqntw: 
ll»*c  aii  Uerciilimn  pertinent  :  sed  qiiod  sequitur; 
9^gre  babitit  DiocietiMom ,  et  quia  senes  anSto  siiutU 
pterumqne  picH  eranl;  ihde  etiam  cjus  imagines,  tion 
gtainee,  qocMl  nolandum,  depcmebaiitnjr  una  cum  Mna^ 
ginibus  UeTculii.  Sic  cap.  44  ,  iulcr  siatuas  et  iina- 
0U>ei  di^iigttit  :  Cont$a»linu9    Maximitii  perfidiam 


A  aqnouU ,  Uuer({s  ^ptekendil ;  Mptvm  ei  imogmes  ui- 
ven^;  et  cap.  ii ,  pcr  MaxamM  6i  Mnxjjni^i  mq(p»i<^ 
ttDii^i  tocaiits »  UQii  videiHuf  aUop  qii4iu  4^04^1  tij  dy- 
pei^  {Kisse  inteUigi :  qua'nquaiD  prob^  $mei,  U*^HP 
adQO  docuerim ,  vocem  tiHAg^d^figiiU  i^i(yu  vvj  H;i> 
tuis  ex  marroore  aliave  maicrin  facUs  usurDari.  Sic 
Eosehius  de  Ueixuli^  loqutins  vui ,  ^ ,  «cribH  w  M 

hanc  m  rein  iocus  eie^tailis  npud  cum(&in  ly,  il  , 

fines  vel  piciuroi ,  qum  t/i&i  Uhmsque  e>v<  ( bat^^ir  iie 
Maxiiniiio)  lionoris  causa  pouta  pfK  Wi^uifi:^  Jtrope  UK- 
bes  visebantur^  aUat e  iubUjni tk^ecij^ coiijxncLaune  mii ; 
aUai  iniitites  redditw ,  ojfUu  rqtp  ui^i/k  ci^xiku$  vuUu  • 
^vdptovr&rv  xi  o/xbtcu;  OTroffOt  ils  trv  ovtqu  xifiov  ^taveq'- 
r^xcaov  uaavTfuc  ptTTTO^vot  cuvcT^i^QvTp ;  Staj^qi^  qinor 
que  q^oiquot  kottom  ^s  cjtusa  ercflw  (vetfiuf,^  U^jeclte 
simiUter  atque  contriia^.  ilt  Lac^aniius  Unaiimes  et  sta- 
tuas  ,   iin  Cuscbius  (lislingiiil  ypoufas  et  cr^ifnktz»^  : 

*  iiua^iuuiiique  alias  deiractas  ct  hojo  illi&as,  uiJa.$y.CCO 
nigro  colore  obdiictas  Aiisse  4fj;*i>U;  lijoxque  tiaiiral, 
Uaximjui  tiberus'u{fiiuo  ^upplicio  a  Liciiuo  e^e  aUcc- 
los  :  owc  nia  yair^  fiaaiUxnc  Ti/xiiixa(  fs  £y  vivofie  wi 
ypa^tC  SatoAsasfac  irt7rou9TO  xonoivou;  :  quQS  iU/e  jaiu 
tmperu  ^  et  dedicaUopis ,  vel  consecratiam» ,  in  tal^U$ 
pictis  fecerai  'consortes ,  uti  locus  ilic  YcriciuJus  est. 
Uaymo^viii,  4,  Histor.  Ccd.,  pHoc^  Ua  rfiihiiiUl: 
Ipsius  vero  tyranni  imagii{a  scuiptas ,  veCpictae ,  prigr 
cipUari  jubenUir,  xtet  atro  fuscari ,  aut  coloribus  okU' 
terari  :  qua;  vcrsio  tanicn,  iid  jBx  fiwcis  i^iei  ,  Jii>a 
satis  felik  e&i.  Ad  picturas  perti^^eol  oioninp  cl^pei^  iu 
quibus  depicli  iinperatore4.  Suet.  W>m.  c.  23 :  ^ena^ 
tiis  adeoiceuuus  e«l,  u<,  repLeta  ceriatim  curia,  scfdae 
eiiam  inferri^  ctypeosque  et  imofiines  ejus  (^d  eH^  iina- 
gioes  iii  clypeis  de^uctaa)  coram  detrqhi.  cl  Utidem  solo 
uffigi  juberet :  qiii  lociis  noa  doceu  (^^peo$  iUos  iA 
IKirietibiis  coriae,  aliiore  loco,  ftiissesuspunsos  ,  ctin- 
de  non  immerito  L.aclaniium  et  Sueioiiium  scriiiere, 

C  UnagUtes  detracUu  fUisse.  ^Qiynt  nliter  ioquilgr  iusti- 
nus  xxxviii,  9  :  %unc  p^pum  UHlUafi  el.  ^agines  e^us 
detrakit :  otii  aimiliter  i/adia;  alque  inmgines  djslin- 
giiuiitur ;  id  quod  etialuiacit  Y^uUoius  Saiuutinus]uris- 
eupLsqUus  I.  vi,  U.ad  L. Jul.  Maj.  Modcst.,  I.  Vu,  §  4, 
D.  eod.  et  Suet.  Ncr.  c.  24,  qporum  VenuleiiisVa  |o- 
qiiitur :  Qui  stqtuas  aut  imagines  ImfteraUirie  jam  conr 
Ucralas  cqnflaverint^  aUudve  quid  tii^4tiie  admiserint « 
tegeluUq  maiesuuit  t^enlwr.  Hinc  discimu;^,  imaginee 
cauaari  poiuisse,  id  est ,  cLypeop ,  iii  qui|)05  iui|iera- 
tores  ppigebantar,  ex  auro  xd  amitto  saipe  lacio^ 
fuisse ;  qtiomodo  citciieiim  aureum  Giau4\o  ^cnatuni  iu 
curia  cotiocassi;  oarrai  Trebell.  PoUib  ;  deinde,  sta- 
tuas  vel  iuugiues  tmpefaiorjiiii  aolemoUer  CQliocaiaa 
et  consecralas,  eoque  modo  sacras  ac  religiosas  iac- 
tas  esse ;  nam,  teste  Marcinno,  lib.  vii  D.  nd  L.  Jul. 
Maj.  §  2 :  Severus  et  Anlonifiui  Pqncio  rescripserunt  , 
non  videricontra  majesiaiemlferi'  ol^ hndgfi^es  Ccesaris 
ridndumcOnsecratas^  vendtld^.  Sed  kac  occasioue  iiiter- 

j.  r6gfU;e  erudilos  |»lac6t,  quam  puteot  fiiisse  diireren- 

-*'  tiam  inter  aya^/xa,  avS/acavra,  atqueiolera;a>ua707rocoy 
et  on4pcavToirocoy.Colybiu8io  Cxcerplk^dc  Viri.et  Vi- 
liis,  pag.  i4(»&,  Ed.  mU:  ea  distinguU  •  'uiu  de  ^usia 
Nicefdmrioip  spcfliaote  ioquitiir  :  E^crSKnas  Si  xai  touc 
divdjscavTa^,  xal  Ta  XiQcva  tSv  ayaX/Aoruv ;  statuas  dea- 
rum  vnmortalium  spoUare  ac  diripere  caepU ,  uii  ver(^ 
emditissimus  ^ditor,  qui '  tamon  iion  ii(/erpret:itur 
Xcdcva  Twv  oTfolfiaTfuv ,  pec  quas  dil^rentia  iAier  ov* 
dpcovTac  atque  o^a^fiaTa  fuerit,  docct.  lilt  ccrte  ego 
ouUaio  fati^iicm  invenice  possuni,  curPrusias  spolia- 
VerU  taoiiini,  atque  adeo  absudet\i  Xidcva  rSxv  er/oX» 
/iax<Mv,  rellctij^  argeineis  et  fortjb  s^ums :  utsi  d^camu^ 
statiins  ex  preiioslere  materia  Ciicins  Pergninum  fiusse 
deportntas,  cum  hostis  :i};ros  iitonim  iimderet;  nam 
>i6(va  Tfidv  oya^ipcaTojv  iudicare  vii^entur,  alia  eiiam  si- 
routacra  eodeoi  in  loco  fuisse.  lltstiiiKoit  igUur  Poljr- 
biiis  oya^.fjiaTa  aiqiie  dev^pcavTac ;  coriimqiie  artilice^ 
qoasrpUiie  diveraosiioiusexliiiietScliotiaates  tiieqcr. 


BSl 


GISBERTI  CUPeRl 


m 


fatrt  npoiirtkuc,  Tov  /xiv  A  aliiisest,qiii  Pompttii  tempore  Romie  floruit,  et  qnem 
,  Tov  Hi  vc&>Tcpov  oyoXfAoi-      iiiale  Loydius,  Hormniiiius ,  ct  Morerius  confuhdunt 

fi  _Ai  -  __-.   r     ^yjjj  statuario  nobilt,  eicui  iribuuiit  opera  memorau 

Pliiiio  XXXVI,  5,  qu:e  veiiistioris  omnioo  sunt.  Dein* 
de  ille  Praxiteles  iion  fuit  sialuariut ,  verum  calator 
argenii ,  quemadmodum  patet  ex  eodem  Plin.  xxxiii, 
12,  et  Cicerone  lib.  i  de  Divin.  qui  eum  tamen  non 
appellai  argenlariuni ;  uti  non  satis  caute  facit  nupe- 
rus  luierpres,  adducens  mox  Ciceronis  verba  com 
niagna  iiiier  argeniariuiii  et  argenli  caUuorem  fuerit 
dinercnlia. 

Viginti  annorum  feUciuimus  imperator,  Aurel.  Vic- 
tor  Diocletianuiii  impera$te  viginU  quinque  annU  scri- 
bii :  sed  proculdubio  fallitur ;  et  aunos ,  quibus  impe- 
rio  deposito  privaius  vixit,  etiam  numeravit.  Mam  a 
Cbrisii  305,purpura  se  exuil,  uiortuusque  esta.Mi, 
iiti  ciare  docet  Baluzius ;  adeo  ut  audicndi  non  siut 
Zuzimus  II,  8,  ct  Suidas  in  voceAcoxXrrucvoff,  qui  scri- 
buiit,  euin  aiinis  tantum  tribus  post  abdicatum  impe* 
riuin  vixisse.  Sed  quid  Tristano  fiei,  qui  Yictorem  se- 
ciiius,  Diocletianum  post  imperium  depositum  super- 
fuisse  scribit  annos  noveui,  i.  iii,  pag.  325.  Hoc  si  ve- 
rum  loret,  jain  idein  Yictorscribere  debuisset,  eom 
imperasse  annos  viginti  iiovein.  Uasc,  ut  opinor,  ver^ 
ba  ante  oculos  habuit  vir  eruditus,  Vixit  anno$  texe- 
gintaocto,  ex quibut  communi  habitu  prope  nowem^egit» 
Locus  certe  hic  diflicultates  suas  habet ;  quia  si  u>- 
tam  Diocletiani  vitam  inspicimus ,  plus  quam  iiOvem 
annos  cominuni  liabitu,  sive  privatus  vixit.  Putabam 
nonnunquam  scribi  debere  quadraginta  novem,  et  ex* 
tritam  fuisse  iiotam  numcrntem  priorem ;  quibus  si 
addantur  viglnti  anni  iniperii.jani  vixitaniios  ocU)et 
sexaginui.  Sed  Yicloris  vestigiis  iiisistens  P.  Diaco- 
nus,  lib.  X  extremo,  inemorix  mandat,  Diocietianum 
vixisse  annos  sexaginta  octo,  e  quibus  post  tmperiiim  iii 
communi  liabitu  prope  novem  exegit.  Signilicanter  ad- 
dit,  post  iinpmum  ;  adeoiit  nonnulli  videantur  cen- 
suisse,  Diocletianum  per  tot  annos  vlxisse,  postquam 
sese  purpura  exuit,  quod  tameu  veriim  esse  non  po- 
statuam^  sed  in  genere  usurpatur.  Aliam  longe  difieren-  Q  test.  Noluit  autem  Diocletiaiius,  ticel  id  suaderelit  ller- 


ad  Idyl.  5.  v.  105.  Auo  ^i 

upxM6rspQV  «v5piavT07roiov  .  ,         •     •    t 

TOTToeov.  OuTOC  ^ff  ^  STti  Av}fAi2T/otou  t6u  Paa-iAffwc,  iteol  ou 
^ev  0  8c6xpcToc.  iCrrabo  forsan ,  si  statuam  ayoAfxa- 
TOTTocov  deorum,  av^piavToiroiov  vero  hominum  sigiia 
fuisse.  Sed  tamen  illud  videtur  aliquo  modo  afflrmari 
posse.  Nam  non  modo  Suidas  ayaXfzoTa  interpretatur 
Ta  Twv  ©iwv  fAtfA^fjtaTa :  vcrum  eiiam  hasvoceslta  dis- 
tinguit  Pausanias  lib.  i,  p.  31  :  Hai  Oca>v  Eipioynic  oyoX- 
uaTa  xtcTat  xai  •EorTcaff,  av5/3tavT«f  5i  oXXot  ti  xai  A'ut6- 
Avxoff  6  norptpaxtaarng.  Neque  Umen  asscverare  velim, 
vel  ipsum  Pausaniam,  vel  alios  auctores  Graecos  , 
hanc  semper  differentiam  observasse  ;  sed  niliilomi- 
nus  arbitror  illos  quando  has  voces  tam  clare  distin- 
guunt  etiamcredidisse,eas  significasse  res  a  se  invi- 
cem  diversas ;  cum  cxteroquin  satis  fuissetmemorare 
oc/akyLoxa  vel  avJptavTac.  Herodolus  eiiam  i,  131  de 
Persis  toqueiis,  coujuiigi  t  oyoXfAaTa  xod  vi^ou^  xai  jSm/xouc  ; 
unde  haud  vanum  arguinentum  diici  Torte  poiest, 
ayakyuaxa  diis  fuissc  attributa.  Apud  Suidam  ayakfia  ^ 
A  BwfagApolUnis  et  Dionysi,  occurrii  in  vocibus  A^yaX/xa  ■* 
*A7r6)0i<iJvo(,  et  AuSivTtoc;  illaque  omnia  juiigit  ui  voce 
priore,  ubi  haec  verba,  xai  icrrtv  ayaXfxa  j33iX\>7fxa  t^o^ 
ipnuMxriae  iv  'AvTtoxcia,  reddit  inierpres,  Est  eliam  An- 
tiochkesimulacrumvastationiset  solitudinis  manifestum 
ac  abomiuandum  :  quod  cerie  nequaquain  verum  esse 
potest.  Nam  prlmo  scribendum  est  cv  'AvTtoxcca,  vel 
potius  A'vTioxof ;  idest,  in  ea  voce  occurrit  itlud  simu- 
iacrum;  et  iii  vocc  Avrtoxoc  Suidas  memorat  Atitio- 
clium  ingressum  osse  Sanctuariuin,  atquein  eo  erexis- 
Se  jSwfAov  Tiai  ct9a>Xov  ^ihiyita  ijM2fAol>ai<u;,  id  CSt,  Sta- 
tuam  alicujiis  dei,  et  proculdubio  Jovis  Olympii,  cui 
temphim  Hicrosolymilanum  sacrabat:  quae  statua 
erat  abominatio  vastationis.  Ct  ayaikpa,  ordinarie  pro 
statiia  deoruin  vel  heroum  poni  solere ,  docet  Custa- 
thius  ad  II.  A  pag.  456  :  nc^toc  dc  Tt^  ypaffti  ovxtag  : 
"Ayoikpa  ou  vyjvrfitac  to  Oiwv  i  H'pa>a)v,  akka  xotV6>c  :  iii 
est  Antiqutts  quidam  commenlator  ita  scribit,  ayakfia 
hoc  loco  non  significat,  ut  soiet ,  deorum  vel  heroum 


tiaiu  iuter  E6avov,  ^phac,  ct  oya) fxa  ,  statuit  Amino- 
nius ;  illudquc  scribitesse  to  i|i(7fAsvovXtOevov  i  iXc^- 
Ttvov,  uulptum^  ligneum,  vel  eboreum;  alteruin  mor- 
iali  limi/e,  mneum,  vel  ex  nmili  materiafactum  ay akpa 
vero  portnttin,  sive  lapideum  ex  iapide  poro  (cujus 
Plinius  meininiij  vel  ex  alio  marmore  faclum  simula" 
crum ;  adeo  ut  ayakfia  ad  marmora  restriiisat ;  quod 
8i  verum,  possit  videri  Polybius  XtGtva  toI^v  ayakyuax^M 
simpliciter  posuisse  pro  statuis  marmoreis,  nullo  rcK- 
pectii  habito  ad  ayakiiaxa  ex  alia  pretiosioreque  ma- 
teria  facia ;  quod  aliis,  quibusplus  otii  est,  discutien- 
dum  rclinquo.  Theocrilus  Praxiteli,  qui  ex  Scholias- 
tae  sentenua  Demeirio  regi  aequalis  fiat ,  tribuit  cra' 
terem» 

. . . .  Im  ^i  »n^' 

miicrater  cumsculptus  et  Aguris  exoriiatus  fuerit,  vi- 
(leniit  oruditi,  num  aliqua  interovdptovTOTrotovet  oyaX-  , 
fAaTOTrotov  differcntia  liiiic  possit  inveniri.  ^ 

Atqiie  ila  ^VaToirotoc  csset  ceelator,  quia  Scho- 
liastes  observat  Praxiielem  juniorem  cralerem  eum 
fecisse.  Praxitelesstaiuariusetaf)x«<6Tipo^vixit  Olym- 
piade  104,  teste  Plinio  xxxiv,  b,  qui  cjusdem  etiam 
opera  recenset  xxxiv,  8,  et  xxxvi,  5.  Sed  num  is  De- 
roeirii  tempora  atque  Piolemaeorum  primorum,  sub 
qnibus  floruit  Theocritus  attigerit,  non  utique  cons- 
lat ;  lierique  potiiit  ut  alius  ab  eo  fuerit,  quein  Thco- 
criius  craterem  cnelasse  canit.  Aiqiieiia  ayaXfjiaToirotoc 
esset  ctBlator ;  et  ayoLkpa.  sigiiificat  xaX^wTrto-fxa,  Trov  if 
a>  Ttf  oTo^Tac  tai  x^P^''  *  ^^  contra  «v^ptac  de  ii^iim 
vel  statuis  solis  usurpari  solet;  vel  statuendum  est 
Praxitelem  vixisse  usqiie  ad  Demetrii  regis  tempora, 
caelasseetiaiiiopcra  quxdam  ;  velGomatam  pastorem 
lllius  mentionem  facieiitem  introduci  a  Theocrito , 
qjuia  magiia  viri  fama  erat,  et  ut  exprimeret  pasloris 
limplicitatem.  A  Praxitele  autein  veteri  longe  diversu^ 


culius  et  Galerius,  imperium  rcbuniere :  unde  < 
egregie  laudat  Cuiuenius  cap.  15  l*anegvrici  GonsUiu- 
tiiio  dicii :  i  At  euim  diviiiuui  illum  virum ,  qui  pri- 
miis  imperium  et  participavit,  et  posuii,  consilh  et 
facti  sui  iion  (icenitei,  nec  amisisse  se  putai,  quod 
sponte  transcripsit.  Felix  beatusque  vere,  qoem  ves- 
tra  tantorum  priiicipum,  colunt  obsequla.  Sed  et  ille 
iiiultijugo  fultus  imperio,  et  vestro  tegitur  laetus  um- 
braculo,  quos  scit  ex  sua  stirpe  crevisse,  et  glorias 
vestras  sibi  jiiste  vindicat.  Hunc  ergo  illum,  qui  ab 
illo  fuerat  frater  ascitus,  puduit  iiiiitari ;  huic  illom 
in  Gapitolini  Jovis  templo  jurasse  poenituit :  non  mi- 
rum,  qiiod  etiam  genero  pejeravit.  » 

Fame  aique  angore  confectus  est.  AII06  narrare, 
Diocletianum  esse  exiinctum  morbo  aqiue  intercutis, 
alios  veneno,  Suidaiiisuspendio;  alios  Ipsi  linguae  pc- 
dorein,  et  ex  faucibus  erumpentes  vernies,  ac  saniem 
tribqcre,  iiotit  ad  hoceiad  cap.  1,  pncslantissimos 
Baluzius.  Sed  ad  cap.  30,  observat  idem ,  Suidan 
narrarc ,  Dtocletianum  u  Seiiatu  Jogulatum  esse , 
Maximianum  vero  se  suspendisse,  quod  certe  memo* 
ri»  vitio  adscribeiidum  esi.  Unde  auteui  hxc  Sui- 
das  hauserit ,  igiioro  :  sed  oon  meinini ,  quem- 
quam  Yeterum  iiarrare ,  Diocletlanura ,  vel  Maxi- 
roianuiii  jiissu  senatus  jugulatuui ,  sive  occisom 
fuisse  :  verum  constat,  Herculium  libcro  mortis  ar- 
bitrio  ipsi  a  Gonstaiitino  relicto,  suspeudio  vitam 
flnivisse ;  uiidc  opiiiiie  ei  convenit6  ^  aimr^iJiaxo.  Alii 
memoriu!  maiidani,  Diocletiauum  fMcv^a,  furore 
percitum  obiisse,  uti.  ex  Cusebio,  et  oraiioae  Goosun- 
tiiii  apud  eumdem,  et  Ghrysostomo  in  oratione  de  S. 
Babyla,  noUt  Henricus  ValesiusJ  Eusehius  viii,  IS, 
scribit,  Diocletiaiiom  post  peracta  viceiiiialia  in  diflfi- 
cilem  morbiim,  v6ow  oux  o^^tav,  incidisse,  et  de 
mentis  smtu  dejectuin  fuisse :  sed  non  narrat  eom 
obiisse  furibuiiduiu ;  et  Gonsuniiinus,  c.  i5  oraUoiils 
meiiioriae  maiidat,  Piocletianum  $c«  xiic  oe^p^gvvi^ 


SS5 


MOTi£  IN  UB.  OE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XLIV. 


8S4 


V 


^>a^i3v,  ob  vhium  inianim^  viti  quodam  clausum  dond-  A  Dioclelianum  tn  i£g 
cilio  pcenoi  dediue :  quod  oratorie  magif:,  quam  Yere 
diciiim  esso,  persuasus  sum ;  et  quicquid  sic ,  Con- 
siantinus  noii  memorat,  eum  rurore  correptum  obiisse. 
Cbrysostomus,  fateor,  tesUtnr  Diocletianum  /xavsyra 
periisse :  sed  poluit  rhetorum  more  rem  exagerarc ; 
potuit  etiam  ad  morbum,  cujus  Eusebius  meriiionem 
lacit,  quemiiue  describit  Lactantius,  c.  57,  digitum 
intendere.  Neque  enim  persuaderi  pKissum,  Laclan- 
liiiin  obliturum  fuisse  inemorix  et  posteritali  coiw 
secrare  Diocleiianum  furore  percitum  obiisse  ,  si 
hoc  venim  foret ;  ei  scire  ille  rem  omneui  poluit, 
utpote  illorura  teinporum  sequalis.  At  qui  tragicos 
roeriiosque  persecutorum  exitus  describit  ,  iiarrat 
tantum  Diocletianum  in  odium  viia  dejectum  ,  et 
proculcatum  injuriis,  fame  atque  angore  confectum 
fuisu;  qiiie  verba  nihil  aliud  soiiant,  quam,  ut  paiilo 
ante  loquiiur,  a^ritiidine  duptici  confecium  morieii' 
dum  sibi  esse  decrevisse  ;  omniaque,  quae  hoc  capite 

narrantur,  evincunt,  Diocleiianum  dolore  el  angore,      aBiiiiis  Atictorum   taiinitas  ad  iiormam  re'digi  iiequa- 

"quam  possit. 


,  Dlocletianum  tn  iEffypto  apud  Alexandriam  cepisse 
et  Inlerfecisse  Achilleum,  qui  purpuram  sumpscrat. 
Addit  Orosius  eum  crudeliter  victoria  usum  esse, 
Alexandriam  direptioni  dedisse,  iGgyptiim  toinm 
proscriptionibus  caedibusque  foedavisse.  Quin  iiisii- 
per  Alexandriam  videtur  casteiio  coercutssc;  nam 
Viclor,  episcopus  Tunnunensis,  ita  loqniiur  in  Chro- 
nico  :  Exitio  mittitur  (nimiriim  Yictor)  et  carceris 
castelli  Diocletiani  post  prastorianum  carcerem  tradi- 
tur ;  et  hoc  Alexandri.T  accidisse  patct  ex  sequen- 
iibus  :  Victor  ci  Theodorus,  ante  fati  episcopi  Africam^ 
lie  carcere  ejiciuutur,  et  pott  disputatione$  in  prato- 
rio  continuas  dierum  45,  ad  aliam  cwtodiam  monaile^ 
rii  Tabenentiotarum,  quod  est  apud  Canopum^  12  mit, 
procut  ab  urbe  Xlexandria,  miUuntur.  Hoc  moncndnin 
esse  operai  preiium  duxi,  quia  hoc  in  libelJti  lotics 
Diocletiani  menlio  occurrit;  putoque  scribeiiduiu 
apud  Victorem  esse ,  carceri  eastetli  Diocletiaui  potl 
pra?torianum    carcerem    iraditur  :  quaiiquain    illiiis 


qui  tanius  fuit,  ui  et  cibos  respuerec,  vitam  finivisse» 
atque  adeo,  quemadmodum  Victor  loqnitur,  morte 
eQmsumptum  esu  per  formidittem  voluntaria  ;  quia 
scilicet,  ut  sequitiir,  suspectabat  necem  dedecoro- 
sam  :  unde  et  venenuui  hausisse  dicitur.  LacCantius» 
cap.  17,  morbo,  in  queni  post  peracia  vicennalia  in- 
cidit  Diocletianus ,  scribit ,  eura  dementem  factum 
esse^  ita  utcertis  horis  insaniret^  certis  resipiteeret. 
Sed  hoc  iu  sese  habere  potuic,  dum  morbo  agitatiis 
est,  uti  in  mullis  homiiiibus  observatur  :  potuit  illud 
etiam  per  aliquod  cempus,  imo  per  omneni  reliquam 
▼iiaro  durasse  :  sed  lainen  variac  res,  atque  adeo 
roors  Ipsa ,  contrarium  videntur  suadere.  Noluit 
aiiro  resumere  purpuraro,  licet  Herculius  et  Gale- 
rius  id  eum  rogarent  enixe;  illisque  sapieriter  res- 
pondit :  Vtinam  Satonte  possitis  visere  olera  nostris 
mambus  instituta !  Profecto  nunquam  istud  tentandum 
judicaretis  ;  quod  Camuii  accidisse ,  non  absqi^ 
ratione  exisiimat  Baliizius,  ad  cap.  29.  Scilicet  eo  a 
Galerio  Maximiauo  accitus  erat ,  ut  qiiod  anie  non  Q 
fecerac,  praesente  illo  imperium  Licinio  darei,  et 
cuDi  eo  de  sumroa  Repubtica,  et  de  creaudi»  Lici* 
nio  iroperatore,  id  quod  doceC  clare  Victor,  con- 
cilium  haberet;  quod  utiqiie  non  fecisset,  si  ille 
de  mentis  statti  fuissec  dejectus ;  (|uibus  adde  Eii- 
tropiiim  scribere  prcectaro  eum  otio  comenuitsef 
Narratio  auiem  Constantini,  quamvis  rem  scire  po- 
tuic»  videtur  cum  mica  salis  esse  capienda.  Nam  non 
puto  eum  de  niorte  Diocletiani  loqui  :  verum  iit- 
nuere  canium  ,  bunc  ex  morbo  deroentem  factura 
deposuisse  imperium,  et  inclusum  vili  doinicilio 
poenas  dcdisse  persecuiionis ;  et  deinde  non  vile  hoc 
fuii  domiciliiim ,  vel  cOxocra^povijTOf  otxtvTtc  i  ast  in- 
geiis  splendidumqiie  palatiuin,  uii  sacis  superque 
Sponius,  longiori  vica  dignissimus,  iu  lcinerario  os- 
tendil.  Quod  si  quis  tamen  Diocletianum  post  de- 
posiuiro  iroperium,  modo  sanum,  modo  inentis  n<in 
compocem,  per  totam  vitam  fuisi^e  ceusoat,  insaniac- 
que  omnia  adscribat,  quie  narrai  hoc  capiie  Lactan 


CAPUT  XLIU. 

Conttantini  tororem,,.  Unde  Licinius  apud  Photium 
in  Actis  MetrophanisecAlexandri,  pag.  1407,vocaCur 
4n*  «9c^^  yuji€p6c  KuvaTotvT&vou. 

Ulriutque  tmagines  simut  tocantur,  Niuiinim  in  cly- 
peis  iioti  secus  ac  Diocleliani  et  Maximkuii  llerculii, 
cnp.  pnrcedenii,  ubi  videatur  noia.  Sic  in  nuuiuio- 
ruin  varioniin  una  parte  blnonim  imperatorum  vul- 
tus  saepe  junccos  videmus. 

Quasi  necem  patris,,,  Recte  addit  quati,  quia  eum 
nnu  amaverat  vivum ;  ei  Herculius  ca  fecerac  quae 
cerCe  amorem  omnem  cc  reverentiam  susiulissent, 
uii  patet  ex  cap.  18el28.  Pnetextus  igiiur  arinoruiu 
fuic  pater ;  iiec  aliam  ob  causani  a  Maxentio  arbitror 
consecraCum  fuisse  Herculiuiu,  uii  nummi  testaiicur, 
qui  inscripti  sunt,  nivo.  maxiiiuno.  sen.  opt.  fort. 
ncque  enim  piito,  hoc  aliiim,  quani  fllium  fecisse. 

Senem  hune  intettabitem,,.  Ica  eincndac,  me  liaud 
invito,  Baluzius;  alii  discordium  inte^tabitem  dici 
iiinle  exiscimant. 

CAPUT  XLIV. 

Quod  retpontum  acceperat Maxentius  quidem 

iniiio  simulaverat  sese  Chriscianum  esse,  lesie  Cu- 
seh.,  VIII,  14,  sed  posCea  salis  superque  docuic  se 
anile^  Geuiiliumfabulas  amplecti;  hocqiie  eciam  ex 
accepto  retponso  nb  oraculo  absque  dubio,  et  ex 
consuttis  libris  Sybittinit  patet.  Sed  miruni  ,  imo 
pUis«|iiaiu  mirum,  Lactaiiiium  nihil  narrare  de  sce- 
leribus  ejiis ,  libidine ,  magicisque  arlibus ,  quai 
omuia  graphice  depiiigit  Eiisebius,  viii,  U,  iliiusque 
vcscigiis  insistens  Hayuio,  viii,  2,  P.  diaconiis,  lib. 
undecimo,  et  Poliiia  SS.  PaCrum  sapiiis  laudaia 
apud  Photium.  Quin  et  ipse  Aurcliiis  Vic4or  leviter 
isla  tangic :  Hujtis  nece  incredibite  qnautum  toetitia 
gaudioque  Senatus  ac  plebet  exuttaverint^  quos  in 
tantum  afftictaverat.^   uti   Prcelorianit  ccsdem  vulgi 


tins,  nullus  quideiii  ego  repugnabo.  Videtur  taoieu  ^  qtiondam  annuerit ;  primutque  inttituto  pestimo  nu- 


mibi  satis  ingens  pceiia  fuisse,  xsiuaniem,  edere 
nolentem,  suspiria  ducenteui ,  et  inberam  mortein 
timenteni,  angore,  ec,  uCi  lilusebius,  lib.  viii,  ex- 
trcmo  seribit,  fianpi,  nai  f7riXu7roT«Tij  r^  tou  awfxdTOff 
oa^ffvfca,  diem  buuiii  obire.  Atque  ica  eciam  Muxinil- 
nus  a  Licinio  victus  ac  fiigaCus,  angore  animi  ac  metu 
confugit  ad  mortem.  CaeCeruiii,  nescio  unde  hauserit 
Jomandes  Dioclcthiiium  in  Cappadocxa  defunctum 
es6e;  ec  putoeiiam,  non  absque  ratione  erudiiissi*> 
niuro  Baluziuiu  redarguerc  Victorcm ,  qui  narrat 
DiCKletianum  ininaces  litteras  a  Conscancino  eC  Li- 
cinio  accepisse,  ec  idco  suspectantem  iiecem  dede- 
corosam  veneiiuiii  hausisse.  Naui  quamvis,  uC  fere 
semper,  Victorciu  sequ.itur  P.  diactmu^,  lib.  x,  ex- 
Iremo,  nou  puto  tauien  LacumCium  pru:Cericunim 
litstoriamy  qiiu!  maxime  noCabilis  (oret  in  ^narranda 
Diocletiani  iiiorte.    Cxcerum,  ad  cap.  9  observa 

Patrol.  VIK 


vidnum  specie  patret  araloretque  pecuniam  conferre 
vrodigenti  tibi  cogeret ;  ubi  iion  inale  eriidici  rescri- 
ounC,  munerum  tpecie :  sed  incaute  advocanC  sirenas 
Augustoel  Caligula!  oblatas.  Naui  per  munera  intel- 
ligi  debcnt  ludi ,  speclacula,  quu:  cdcre  desiiiiaverat 
magnifica,  eoque  noiuinc  pecunias  corradebai  et  exi- 
gebai  iminensas.  MutCus  est  etiam  P.  diacoiius  in 
iiarrandis  crudelitatibus  el  libidinibiis  MaxenCii :  ad- 
dicque  agros  relicCos  esse,  et  ouini  studio  araiidi 
serendi<iue  cessante,  magnam  famem  Urbein  atque 
omnia  loca  invasisse;  qusc  conveniunt  iis,  quse 
Maxiino  Daza;  adscribii  Lactantius,  c.  37  et  58.  Ne- 
farios  insuper  MaxenCii  mores  depingit  Auctor  incer- 
tus  panegyrici  Coiiscantino  dicci,  c.  4  ec  c.  li,  ubi 
euin  vi/tsstmtttN  hominem,  ttuttum  ac  neqHam  ani- 
mat  vocai ;  nociioii  Nazarius,  cap.  31,  qui  oronino 
videalur. 

18 


55if 


GISBCRTrCUPERl 


556 


Periturum  esse,  n Tolcrari  po^cst  :  fortc  \:i- /^sco{i\prov'mcias  MesQpolamim^Maras  Amidenmjobia 

mcn  cxcidit  t6  se,  ei  spribi  del)el,  periiurum  essesCf      nus  JEmarensis^  Bathes  ConsimHnianensis  :  c|tiam 


f).'  ^fnitris  alqite  lt^(i§..,  Scilif:et  in  Africa  Alcxan- 
dor  hnporujn»  rtrripiJpral  r  scd  vkil  euni  llufus  Yo- 
lij*itaniis,  pr:EfccUis  practpritt»  a  Maxeniio  niissus, 
t*i5^tibus  Anreltf»  Viclorc,  cip»  oS^,  et  Zt>jlmo,  ii,  15. 
\l\c  atiioni  Alex^nder  vNtctiir  nlMf'«su5  riiiii^ain  nrbe 
Clrlii.  Vicinr:  Tum  p^r  Afrkam  jnjceydfjiium  liecrelum 
Ffftvin*  ffmfit  Virtfviiiu'.  oppido,  quod  obsidiotic  AlexaU' 
dri  cttdicrat^  repoiiia  exornfHotjue  nomen  Comlanlina 
iHdiiHnt :  \i\  cslj  qiioJ  nppiijiiin  Numidiai  v^isLilnm 
eidirrptUTn  ftimi,  cuni  ni  «n  nlisiderclur  Alexan- 
der,  (iiii  pirrptiriifi  smnpsera[.  P<>ltiii  etiaiu  illa  fida 
mufisi^^fto  rirtp*3raloni>M^,  ei  nksessa  uLqne    eversa 
fuisso    silf  AloxauJrn,  qnh  Xi'?iiuus  scribil  eura 
pri|}J0  ctuigtf^su  victuiu,  cqKnui,  et  luux  sir;ingula- 
tiini  Aiisso.  rrioreiu  Jamcu  i^^utcniiam  ainpleclilur 
TrisDuirs,  l.   iii.  (^   HiK   Uli  »i5t  his  ^^jus  verbis  pa- 
(ot :  LenqueU  {  Votmimm  rt  Zmas )  t^tuttt  dmcendus 
m  Afrlquo,  dt^firenl  Akxnndre  dh  la  premih'c  rencQn- 
trr,  rt  tepOHfuihwnt  fnttmi  ttc  ^i  prh,  ffUjtA  CaUrnp' 
perent  tinfiit  (lirttt  ,  (fuiU  prirent  dn  force ,   et    sou- 
dtiiii  r^tran^teieui.  i^m^f\m\   sit ,    iidi^    v;jsi;ila  re- 
sucrexil,  ct  CmMpi^Uu^  mmu  uccs|jit,  Vir  erudi- 
luf^  ad  Vicinrciu  Anrelajiii  iinirti.  eatu  eliaui  dic|ain 
ruiHse  !S iccpttorimiu  i\md  '4>  ikxwln^   Magno   ibi 
iiisigni  pjiriu  viciorb  iiUniUi*  es^irt;  ;idJil^uc  eani- 
dciu    Nhibcnnm  ConsimUmfitn  \i\  NiJtJlt;i  Iiuperii  ap- 
PfllarL  Sed   Alcxutulcr  U.igimf»  imuijuam   Africam 
^icinnis  pt*rn};ravii  :  deiudc  Stcephtnium  fiiitiuMe- 
apppl^nnia  prcipe  Kdessrmi,  tc^tibusiSiciilfauoetPlinio, 
V,5|,qui  iliuii  ;]bAlexaajilr«»  H;ii,niarofH|ituiu  ruisseics- 
Utiir«  vj«^  :  In  vkmm  l^uphniiiM  Niccphorium^utdixi' 
mufi.qnod  AiejL(ittdirjUi£it  condt  prtipter  loci  QpjtorlHnita- 
tm.  Si  SkcphQriutti,  i)ticmailniuduiu  Sleph^unit^,  cleuip 
&0CJfMt^  f^uida^  ^rLtmiM  ^  Cotti^ttmtina;  nomcn  Lnlit,  vide- 
liir  St!«Tui,  eam  iin^e  v«>c:ilaui  Aniidfun  luisiie,  et  Co/i- 
iiifmtirtt€  jiojpcn  iKUipi^ii^y  n  CoijiiUinUn,  Coiimanhiii 
M^^iii  lUin.cufu  ;idliuc  Cj's;ir  i^^mri ;  i|Mi<i  cuin  Ajiidani 
iDutaia  mjmifie  dixissk:  Co^tntqtdinatu  d;ire   teslalur 
Aiiiiniiinus  MrnTeli.,  xyiik  S  eti*,  f|und  lajuou  enidi- 
ti«»ne  prajsianles  viri  non  videnlur  animadvertisse. 
Sed  ui  non  nego  Nicephor.um,  quia  id  tradit  Steplia- 
AUS,  dici  polJuisse  Constantinam  :  ita  certe  niliil  cpui- 
jMunc  babei  cum  Aniida,   vel  Constaniin(i  bmdala 
litafcelUno.  N^ip  Sictiphorium  situm  fuit  ad  Eupbra- 
^m,  uli  doceot  Plioius  et  Ptoloj^^eus,  v,  18.  Sed 
Aim^a^  vel  ConstoiUina  AmmJaui  fuit  vicina  Nisibi, 
Tign  impQsita,  tesie  Procopio,  lil>.  i,  Persic.  vel  per 
Cos^aip  ex  Tigri  9d  eam  perveuiri  poterat,  nii  ^pud 
AmmipnuiQ  legimus;  qgibus  addi  possuiit  qu:e  noiat 
Bocbartus,  vir  summus,  pag.  21,  Geograp.  Sacia;  : 
adeo  ul  Siisphani  verba  njbil  cupi  Ammi^Jd  narratione 
commune  babeant.  Nisibi  yiciuam  esse  ba^c  url)cm 
uatet  qupque  ex  Notjtia,  quippe  \n  qnfi  voaUir  ^''sJ- 
hina  Constantiufl,  foft^  ad  alterius,  ve)  aliarum  iu  eo 
tjr\^  Coofitaj|tJn%i:iJin  diCCi^euuam  ;  quarum  ur^a,  si 
Stephanum  sequiWMir,  fiiiii  Nicephorium  ad  i^upjira- 
l^  sjta ;  aliaque  lff;igiu^  inde  reiuoia  io  Arabia  Pe- 
icxa,  Mii  i^atet  ex  spbscripUoue  con(;ilij  Cousiauiiuo- 
ppliuni,  quam  ciim  codice  canouum  ^Pitba^o  resiituto 
edidit  illivstris  Pel^elierius,  ei  iji  qua  Pruvincice  Bos- 
tron  epii^CQpi  mjspioiuiotur,  Elpidius  Dipnisiensis,  Chi- 
lon  Comqntiniensis,    Uramut  Adratef^sU,  vel  4<ira- 
tiensfi,  ei  Seperus  HjeapoHionus.  |£t  quanquam  Con- 
i^taiaius  oomen  iUm^  miitaYerit,  lamen  vetifs  etia^ 
retiiyiit;  et  procQpius  apud  PhoMuip  memori^  uiau- 
daji,  AuajM;isii  'iw|>era|ori,s  tempore  Amidam  a  Persis 
Aiis^  ol^se^s  >m  ;  €4US44M.e  jlM^las  fil^  Excerplorum 
vQcari  if&iV7T(cyT(iO(M>vc,  p^»juasus  sum.  Nam  PiieephQ' 
rium  bpc  lopp  i|0.u  PQ^C  i.Qtelligi,  clarum  ccrle  est, 
mjj^i  iu4^  P^ras  pofui  Cbi»A'roes ;  W^  ^^^^  ^Mii  Prope 
Nisil^ifi,  ^  a|)  Ai>astaiiio  impig^raiore  dicta  csi  Anasia- 
^iopoUs:  m\  tjam.en  ha^  oppida  I^Mcrin.t  valde  vicina, 
et  allerum  iii/M(i(P,  ^lieirum  <Jonsian(i/uis  nomeii  lule- 
lcrit.  Nam  iu  laudala  subscriptione  recenseniur  cpi- 


quam  non  diffitcar  Balben  aUerius  urbis   poiuisse 
esse  episcopum,  qme  Constantinw  nomcn  in  Mesopo- 
lamia  ctiam  lulit,  uti  Slephanu^  de  Nicephorio  me- 
niorat.  Dio,  lib.  xl,  et  Strabo.,  lib.  xvi,  meminemnt 
eiiam  Nicephorii;  atque  ex  boc  palet  iliud   circa 
Carrbas  fulsse,  jQvemque  Nicephorium  ,  queip  niemo- 
rat  Spartiaous  initio  Hadriani,  ab  ea  urbe  nomen  ha- 
bcrcccnseni  lilriiditi ;  dubitavitque  vir  maximusaii  alia 
.  urbs  boc  nomine  sit :  Jovem  tainen  Nicepboriuni  a 
Ibco  dici  ceii^cl.  Sud  Nicepborium  fuil  etiam  locus, 
vel  vicu^  t>rope  Pcrgamum,  muUis  lemplis  et  staiuis 
deorum  ilJusiris.  Polyb.,   in  Elxcerpt.  de  Virt.  et  Vi- 
tiis  :  Postridie  vero  (Priisi:is),  copiis  ad  Nicephorium 
adductin,  tempta  onmia  vastaref  delulfra  ac  statuas  deo- 
rum,  ac  injagines  spoliare  ac  diripere  coepit ;  (ii'iU\ne 
simul    lucus  cousitus  ab  Euraene  regc  :   uiide  to 
KiTQGfopov  oWoc  inemorat  Sirabo,  lib.  xiii.  Patet  id 
|.  etiafii  ex  regis  Macedpni:e  responso  ad  T.  Fiaminiiiio, 
T  apud  Polybiuiii^,  lib.  xvii.Namcum  legis  AUalilegaii, 
C.  2,  petiis^pnt  ut  t6  t^?  Afpo^im  Upw  axipaiQv  xat 
t6  Ncxi3^6^tov,  a  xaTsyOse/Qf ,  re&tiiucret,  respoiidet  ill^, 
cap.  G  :  iSicephorium  et    Veneris  templum,  qu«  sunt 
vastata,  cum  nequeam  atias in  inlegrum  restituere,  piun- 
{as  ct  horlutqnos  miitamf  qmbus   iocQrum  cuttura  sfl 
futura  cur(^t  el  C(Biarum  arhorum  incrementum;  qua^ 
lia  narrai  ctiam  Livius,  lib.  xxxu,  c^p.  55  ct  .^4,  ubi 
Yeneris  icmplnm  similiter  a   Nicephorio  dislinguitur. 
llinc  videor  aUiriMari;  possc,  iucum  a  i£mplo  priqui- 
rio,  qifod  potuit  fuis^e  Jovis  Ntxn^pov,  nouiei>  acce- 
pissc,  ei  ambiiu,  vei  mpi^Q>^j  complexum  Cuisse  Ve- 
iieri^  aliorumque  deoium  icmpla.   Uiodoru^    certe 
Siculus,  p.  294  Excerptoriim,  memori:)^  mandatRbi- 
lippuip  evcrii^se  ju  ntpi  t6  UioyayLorj  ispa^  t6  tc  Nczj]- 
f ooiov  no^MTBhbis  xaT<aKfuao'/iivov,  xoci  t'  qE).).oe  ylxt^^ 
ixqjTOL  Qccvfccc^opsv^ff ;  et  iieruui,  pag.  557.,  Pnisiain, 
KiibyuijQ  rcgcui,  §pe  caiuendi  Attali  frusiriU4im«  t6 
Tipo  Tfl?  7r6>^wf  Ti/xg'40f  T6xa/ov]L«vov  Wixi8^/ijov,  X5U  t6v 
Q  vs&>v  Corrupissf;,  xat  Tou;  Vif^pta-rc^g,  xoti  ra  to^v  6cb*v 
^oava,  xat  tq  Trspi^oisTOv  iyQikpiu  tov  AaxXiojrtou,  ^  de- 
niqMC  tspa  iravTa,  tempta  omnia  di}  ipuissc.   Unoit  si 
quis  igitur  Jovein  Nic^iplionuiu  liinc  nouipn  babcrc, 
eunuleuique  ita  appcHari,  quqd  Victoriiim  mauu  le- 
ncrct,  qi|ai\s  rrci|ueuiissin)e  in  GrJ^conim  ct  Eomi- 
uorqm  uumismatjs  copspiciujr,  censea^.  per  ine  id 
cerie  iicct.  Sed  ul  qd  Aurelium  Vicipiem  rcveiiar, 
noiat  insuucr  vir  eruditus,  Siraboui  Cirtam  per  V. 
scribi,  et  rtrla>u,  al^  Alexaiidro  couditum  oppidum 
incmorari  MarcpUjnp,  h\^.  xx.  lu  ediiione  Casaiiboiii 
Kipxu  spribitur,  quod  Ipviusculum  est  :  verum  Virta, 
ab  Alexandro  Magno  cojidiia,  nibil  cum  Cirlii  nostra 
commiine  babci,  nec  fiiii  siia  ip  Africa,  sed  in  exire- 
nia  Uesopoiomia,  uii  vcl  Aujmiaiuim  iiispicienti  paie- 
bil.  Cirta  autem  Africa;,  Co;ifi(un/iiia  po^ica  uicia  fuit 
ur))S  olim  celebris,  Hegnm  quonda^n  domus,  vrocul  a 
mari  sita,  (este  MQJa,  lib.  i,  cap.  (>.  m  Slrabo.  iih. 
xvii,  eain  eiiam  lopai  sv  fiso-oyaia,  urbemque  scdbit 
^  esse  mpnilis^ip^im,  pt  qpiimc  ouipibM^  rcinis  in^truc- 
r  Uim,  maximp  a  Micipsa,  qui  ep  Griccos  colgops  de- 
duxit.  Eam  ppslea  spb  Ai*^l>ihus  ijoriri^se,  syo  li^in- 
pore  celebrem  fuisse,  Coi^jauiina;que  nouien   reti- 
ncie,  tradit  niultis  L(^o   Africanus   in  Dcscri|>iit>iie 
Afric;» ;  idcmque  mihi  u^siajlf s  cst  L^tu^^i  impera- 
loris  ifarocci,  qqi  uou  jta  pridem  ad  pra.>ppteu^  foe- 
deraloruui  Oclgaruju   ordiiies  missus  fujt  :  urL>ein 
magnam,  aq^plmn,  splendidis  antiquisque  ;^(|ificiis  et 
monumeotis,  qux  inscripta  siin^  liUeris  iiicognitis 
(  grxcis  procui  dubio  et  latinis)  referiai^,  et  ioiige 
a  mari  posit;)m  csse,  ideniidem  aflirmHDS  :  quoti  ul- 
timuin  etiaiii  Siralioncm  Ct  Melaip  narrare  mpdo  vi- 
dimus.  Sed  siiuiu  luibal  valde  SaUusjiu^,  ^riienaiiue 
mari  vicinam  faccrc  vidctur,  c.  21  B.  Jijgur(b-  :  Jnse- 
rim  haud  longe  n  mari  propeCirtam  oppldum  uiriua^ice 
consedit  exerciius  :  qua*  quomodp  concibari  qoeant, 
e|;o  vix  vidco,  cum  et  hpdie  Cpnstaiuina  lopga  a  loari 
sit  remoia,  i^ec  dpplex  Cirta  in  ACrica  Giierit;  iic^t 


.1 


557 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XLIV. 


558 


1  1 


illud  nrbitrclar  Danaeus  ad  Augiisiini  cnp.  69  de  Hx-  A 
resibus  :  quod  miror  eliam  bccurrere  in  Sirabonis 
indice.  cuin  apud  euui  nihil  inle  legaiur.  Et  quia  pa- 
ruin  haec  urbs  cognila  cst,  non  ingrnlani  mc  libi  jcC- 
lor,  rem  facxurum  existimo,  sl  eMvpuni  ('jiis  appo- 
nara,  quem  debeo  amprissimo  Wiizio  rcip.  Amsrelo- 
damensis  consuli,  quemquQ  ciim  viro  iilusiri  com- 
municavil  non  hemo/qui  pcr  ires  in  ea  tniios  dura, 
at  postea  Tuneti  splendidissima  forluna,  licci  Chris- 
linnus  foret,  iisns  est. 

Coiislanlina  icitur  montis  propc  inaccessi  vertici 
imposila,  qui  munilur  insuper  lapidibus  10  vel  \i 
pedes  longis,  4  vel  5  latis,  roiunda,  ct  ejusdem  fcre 
ac  Roterodamum.  magniludinis  est.  iEdiHcia  pro  gen- 
lis  more  et  genio  parvi  rhomenii  siinl  :  sed  nidcra 
et  columnse  'niinrmorex,  qux  passim  a  fodientibiis 
lerram  eruuntur,  ccrtissima  indicia  sunt  oliin  illa 
splenrfida  et  mngnilica  fiiisse.  Qiialia  eliaiu  fueruiit 
Leonis  Africani  lenipore.  jEdificia,  ail,  passim  iump' 
luoiitsimo  videre  licet  :  quale  $ummum  esl  templum,  •» 
duo  colU^ia,  Iria  aut  quatuor  monasleriiiy  aiiaque  id  - 
genu$  comptura.  Et  hic  lociis  revocal  miiii  in  mcnio- 
fiam  urbem  eam  fuFsse  olim  meiropolim  Nujnidi.T. 
Canon  concilii  Mileviiani  86 ,  De  Archivo  ei^Mahi- 
cula  Numidice  :  t)ein  placuit  omnibus^  episcopis  qui  in 
hoc  concilio  tubscripterunt,  ut  matricula  el  orchivus 
Numidia.\  et  apud  primam  sedent  sf(,  et  in  Metropod^ 
id  est.  Consianlina  :  de  qiio  Canone  miiltis  disputat 
Sam.  Petitus,  lib.  iii,  cap.  i  Yar.  Leclion.,  cui  adda- 
tur  omnino  Ludovicus  ou  Pin,  vir  cerle  eruditissi- 
mus,  Disscri.  Ilistorica  i  de  anltqiia  Ecclesia  Disci- 
plina.  Dislat  Constaniina  Tuneto  45  vel  50,  Bona 
zO  vel  S.5,  cl  Algeria  70  milliaribus  Germanicis  ;  qui- 
bus  faciendis  ab  uliiina  proreciUs  urbe  quatuordeciin 
impendit  dies  is  qui  hic^  cum  Witzio  communi- 
cavit.  « 

|.  Turris  alia,  ex  quatjc  pocte  lucernsc  dppendeiU 
ardeiiles. 

%.  CasleUun  ad  (ui^ndum  cxitum  vetcris  vinD,  per  Q 
quam  solam   urbs  adiri  poterat,  in  media  urbe  ex- 
siructam. 

3.  Yia,  vel  iatroitus  urbis  rupi  incisus,  tam  laius 
atque  aUus,  ut  equis  et  cameJis  per  eum  in  urbem 
ascendere  poiuerint.  Nuiic  sordibus  repletiis  esl,  quia 
grave  nimis  ojius  incolis  babobatur  alimenia  plurimis 
hicernis  de  die  et  nocie  prapbcre ;  qiiippe  sine  quibus 
bic  aditus  nuUius  usus  esse  polerat  propler  (e- 
nebras. 

4.  Casiella,  vel  diiplex  potius  murus  (urribus  mu- 
nittis,  et  d^fendendi  adiiuscaiisa  exlructus  :  ih  exlc- 
riori  ef4nl  duae  porlJi,  qiire  duce'bairi  obliqiia  via  ad 
«niim,  ^u:c  in  Inlcriori  muroeral ,  porlam ;  per  quara 
poriam^d  iniroiiiiniin  urbcnri  rupi  incisum'  dabalur 
adiins.  Fuisse  diias  vlas  ad  urbem  Leo  Africanus  tra- 
dit :  Suntque  duce  tantum  vice  arctissimce,  quce  \n  urbem 
ducunt ':  quarum  hwc  ex  oriente^  illa  vero  ex  occiHeute, 
patet,  Portas  quoque  habet  maxipas,  ampUssimaSy  atque 
elegantes.  Sed  oLxnonmi  nosicr  suo  iempoiQ  lanlum  |> 
hanc  memorat;  et  nisi  silus  obsiarel,  binui  h;e  viaj  aj 
binas  exieiioris  inui i  porlas  duccrc  poluisscni. 

5.  Hodiernus  ad  lirbem  adilus,  rjuem  Turca*  ex 
ruinis  velfiruni  aidificioruni  tecerunt ;  sed  qui  adeo 
dinicilis  est,  ul  pedibus  taiilum  uti,  non  autem  enuo 
quis  vchi  possit :  adeo  iit  Turcm  et  ii\CQl;c  ne^esse  na- 
beant  de  camelis  et  equis  descendcrc,  eosqye  Uucere. 

6.  Casiellum,  quo  iiovus  aditus  defeiidilur. 

7.  Baliiea  aqu£  Ciilidae  cor^upia  fere  ,  ^tin  quibus 
nuiic  nauperes  Corpora  Sua  purgaot;  mnlicresqueope 
certi  geiieris  tcrrc,  qua*  vlin  dHis  Tixivi  oblinct, 
qnaraque  tofiU  nomiiiant,  linea  veslimenl:\,  et  alia, 
redduiit  niiida.  De  his  balneis  ioquUUr  pxocul  dubio 
Leo  :  c  Ad  fluinen  quibusdam  gradibus  descenditur 
rupi  incisis;  in  ipso  ititcin  numine"  domtis  quicdam 
est  rupi  quouue  sic  incisa,  ut  lccium,  (ioIumu:c  ct 
murianam  tantam  efOciaiii  partera  :  hicConstantinas. 
moUeres  panniculos  abluere  soleni.  Est  quoqoe  huic 


oppido  vicinum  quoddam  balncum'  aquae  calidx,  qusc 
inicr  rqpes  fliiendo  diffunditur.  » 

8.  Molai  aquari;e,  quas  e.xsiruxcrunt  Mauri  a  Ca- 
rolo  Y  ex  Andalusia  et  Craiiata  ojccii. 

9.  Eoiumdcin  Maurorum  horlt  et  YJridaria.  Lco 
Africanus  .  c  Habetfluvlus,  qul  in  ea  planilie  praeler- 
fluit,  hortp§  mjrj|uiu§  fer^pissiiap^,  ^i  recU?  coleren- 
lur.  > 

10.  Calarractes ,  auem  facit  fons  prop^  urbem 
Orientcm  versus  exonens,  et  muUnin  vlm  aquac  cjl- 
ciens;  qui  urbem,  qiia  Scpienirionemspecial,  cingit, 
et  munimcnti  looo  est,atque  in  profimdam  admodum 
vallem  magno  cum  strepitu  sese  eflijndit.  Leo  Afr. 
€  Bupibus  aUissimis  cingiiiir:  huic  fluvius  Suregmate 
subterfluii ,  qui  et  rupit)u$  eiiam  dauditur,  adeo  ut 
fluviiis  profundissimus  ,  una  cum  rupibus  utrinque 
posi^is,  Consiantiiix  ceq  fpss^im  qtiamdam  prxbeat.» 
.  11.  Rivus,  \8l  fluvius,  q.ui  ei  fonte  prsedicio  ori- 
lur.  ^gec  omoia,  nti  paiei,  feri?  convenijjn^  :  sed  mi- 
rum  Leonem  non  facere  mpniiQpem  adilus  io  urbem 
veicris;  nisi  forle  eum  iutelligat  per  gradus  rupi  tw- 
cisos,  per  quos  ad  fluviuoi  descendebaiur.  Sed  haec 
sufficiant. 

Mauris,..  Illi  etiam  in  exercitu  Severi  fueruni,et 
procul  dubio  cum  reliquis  militibus  ad  Maxenliiim 
transffressi  sunt.  Zozinius  cnim^  %,  10,  scribil  Seve- 
rum  otoL  Twv  Mavpoucri6>if  T«yji4etMv  vctiis&e  ;  ncc  mi- 
rum,  quia  exerciium  Hcrciilu  h;*bi*bat,  qin,  testeEu- 
Iropio,  bellum  in  Afriia  proflrtjavii ,  domitii  QuiHque- 
gentanis,  ei  ad  pacem  redai-nn  ■  cC  hos  Mauros  insupcr 
aiixit  Maxenliiis ;  undn  ilicilur ,  $umn  ifroprimn  de 
Mauris  atque  Italis  exexalmn  tmper  r:i:!rtjxi!ise. 

Maxenliuni  militesprtvvuktattt.  Ilaiid  obscure  tndi- 
cat  Lacianlius  ,  inilio  um  s^aii^  fi^liciior  pijgrmssc 
Gonslanlinum :  at  contrii  Kusebiiis,  ix,  t>,  fiarrjii  f?uni 
primam,  secundam  el  it*riiani  aciem  ijranni  vicisse, 
et  iia  accessipe  ad  urbem  Hfiuiam  diiukiiitinim  cum 
ipso  Maxeniio.  Ct,  quemadmodum  ex  panegyrico 
Constantino  dicio  patet ,  primo  dimicatum  siib  ipsis 
Alpium  jiigis,  cap.  5,  iiide  iii  campis  Taurinatibus,  c. 
6,  lertio  ad  Veronam,  c.^^  tandemque  ad  Pontem  Mul- 
vlum ;  qimn  In  rem  eii;MM  vrrleri  |  lotesl  Na  iarius  ,i'a  p.  1 7» 
Sit  el  sc<|nefililHLs  pai>c|f)Tici  ^w.  Aimie  it^  Orosjiis, 
v n ,  t^,  ii;i  rrat  M :i x eij  I. i  ii m  $wf^e  rnu iii$  prwii fs  frtijgii- 
tuni  littimf  ad  pm^an  Muim^m  vicium  ef  interfeciutu 
/rt  w- Negue  tijuen  i>iJl<^j  UiUa  m^morirc  m^^indfltunjm 
L 'ei^indoiii ,  ^l  Miitr  sc  ilfa  plpae  hahi^rcnt.  Ei  ipsi 
jnLsiiim|aiur  Politta  SS,  Pi^(ruiU*  ajjud  PliotJtmj,  p, 
liOlS,  (]iiij>p3  ubr  tilscrie  narr^lur  ConiJauriiiuiii , 
cuiu  pcrtuovere  noii  posise!  Iibi<?raiuiu  ul  a  per^ccu- 
lione  abstineret ,  bello  eum  agressuni  esse;  et  primo 
haud  procul  al^Juisse  quin  succumbeiei :  wl  trvunXocyM^ 
y-^XV*  "^^  7r^wT«  fACv  vf^q  ytvgTat,  to  ^^etv  to  vttov, 
uti  Graeca  sonafu;  et  inde  de  cruce  iu  ccelo  visa  verba 
facit,  qiiomodo  rem  Tere  ettam  narrat  Laciamius. 

QuinquennnUa  terminabantur.  QwvS  de  hoc  loco  sen- 
tiaiit  eru^iii  viri  Baluziiis  et  Paglus,  vide  in  iiotis  ad 
bunc  locum,  iector,  et  pag.  248  DisserC.  Hypaticse;  et 
inde  disces  arabos  censere,  sexto  imperiiannoexacto, 
ineunie  septimo,  Maxentium  occubuisse.  Firmat  illam 
senteiitiam  auctor  Paueg.  ConStaiitino  dicti,  can.  \k: 
Et  consumpto  pet  desidias  senio ,  ipsum  diem  naialis 
iinperii  tui  uttima  eadesignaret,  ne  septeKarium  illum 
nuMerum  sderum  et  ritigidium  ^et  inchoando  viotaret. 
iU  arbitror  iion  absque  YatldUe  Censere  eruditos  an- 
lltim  sexlum  rmperil  vocaH  quinquhnatilif  quia  pri- 
luo  illiu^  anni  die  c^lebl^abairtur.^S^d  non  ^acat  lianc 
1n  rem  dilig^ntius  inquirore ;  (ofamquti  hanc  disputa- 
tionem  iis  relicniuo,  qul  tam  in  Ca^s,  (juara  Itatfa  , 
Humma  cum  eorum  laude  illi  fncumbiint.  ' 
*Cor/imo>ti'(i(s  iu  (^ui^te...  Lattanlhlnisi  sequimur  , 
certum  esi  Constarttinum  vlgilaitlcnriiioc  si^num  non 
vTid&^se  in  coelo  i  sed  noto  nfaibhain  otaiul^rrai^e,  quae 
a  tot  eruditisVirisekcti^saiist;  tuvidefi^liid:  Spaiitie- 
mtum,  autiquitatis  ecCle'siaBitc(B  periiisslmum  vfrum, 
\h  Introd.  €hrono1og?ca,eiJac'.  Gothorredum,  aTd  lib. 
i;  cap.  6.  PhUostorgii.  Schbet)du(tt  autem  in  sequenr^ 


h59 


GlSBERTl  CUPEHI 


m 


libus  uii  monui  obiier  ad  DisserlaUouem  de  Uiiliiate  A  sit  plane;  nec  pulo  rem  lanli  esse ,  ut  propierea  uos 
\      *  ^.!>^: ^.  „..^»«i» /»a«vAra  nAceiini  nhrUium      rriir/mrp.  vcl  tanlillum  debeamus.  De  monoerainmatc 


quam  principes  ex  nummis  capere  possunt,  Chmium 
in  icutis  notat;  id  est,  Chrisii  nomen,  quod  expriine- 
bant  pcr  duas  primas  saluiaris  vocis  lilieras.  Non  ali- 
ter  loquitur  Prudentius  contra  Symm. 

Christus  purpureum  gemmanti  texlus  iu  auro 
Sigoabal  labaram.., 

idest,  ChrisU  nomen,  Cliristi  monogramma.  Et  si 
Lactanlium  sequimur ,  fuit  illud  ad  hunc  moduiu 
composi(um ,  quoinodo  saeculo  iv,  ^  sequenli- 
busque.  Chrislianos  signasse  obser-  ^—  vai  Baro- 
nius  in  Annalibus,  el  Gassendus  in  I  .  Noliliam 
Eccles.  Diniensis.  Nec  aliier  occurruni  pnmas  divini 
nominis  litter»  in  nummo  Anasiasii  apud  Arschola- 
num ducem,  Tab.  lxvii.  Alii  cruceni,  ego  vero  Chrisii 
nomen  facio;  quia  Christus,  non  aul^m  crux,  mundi, 
qui  per  globuin  designatur,  salvator  est.  Potuiietiani 
monograinma  illud  tale  fuissc , 


* 


quia  similiier  1«  nummis  Conslantini  exprimitur ,  et 
quia  Eusebius,  lib.  i,  cap.  25  de  Viia  ejus,  scribit  pri- 
inas  Christi  nominis  litteras  fuisse  labaro  intexlas , 
yeaeyottsvov  ToO  P  xara  t6  fxeffaiTaTov;  quamquain  el 
haec  verba  de  priore  figura,  quam  opinor  Laclnntium 
innuere,possintforle  inlerpreiari,  cumliuera  Grxca 
P  si  eam  mediam  linea  secai,  sit  decussata.  Cerie  a 
rei  veritaie  aberral  plane  eruditus  Disserialionis  his- 
loricae  de  Visione  Constanlini  auctor,  et  male  arbi- 
tralur,  vulgarem  circumOe^i  acceutus  notam  adhibi- 
tam  fuisse  ad  bunc  moduin , 


* 


quod  non  opus  est  muliis  rcfellere,  cum  certus  sim 
Yirum  illum  seuientiam  suam  reliciurum,  si  nummos 
inspicial,  vel  in  hancce  notam  incidat.  Finem  hic  fa- 
cerem ,  nisi  adjicere  placeret  ea  quae  ad  illustrandas 
crucium  nonnullarum  formas  ad  Columbum  t6v  a«- 
xapiTuv  miseram,  quia  nolis  ipsius  inserta  sunt.  lllae 
igitur  ita  sese  liabent. 


'4- 


'•*^ 


31»   pirtllty,     livv»    pu»u    «.^iis     »M«.»>   wwv  ,    ••»     |,.w^|.,w»— .    ..  — — 

cruciare  vcl  tanlillum  debeamus.  De  monograinmatc 
amein  Christi  in  nummis  expresso  agi;  illusiris  Du 
Fresne,  Num.  24  disserutionis  laudaue;  quae  ut  el&- 
gantia  sunt,  iia  tamen  non  puto  eum  satis  recte  ex- 
plicare  geminam  in  qua  illud  cernitur,  et  siinul  le- 
gilur  Sal. J)o.  N.  Alex.  Fil.  loce.  Nequc  eniin  illa 
ullo  modo  referri  poiest  ad  Alexandrum  Mammxa^ 
filium  :  sed  ad  Alexium,  quonoinine  varii  posteriori- 
bus  temporibus  impcralores  fuerunt,  spectat ;  et  Luce 
aeque  coinmodo  sensu  exponi  potest  Lucebit  ,  ut  ita 
simul  quasi  vota  suscipiantur  pro  Alexio  iniperatori^ 
filio.  Quamquam  nec  Luget  respuani ,  quia  illiid  in 
aliis  nunimis  apud  Choulium  obviuin  est.  PrxUTca 
in  Maxentii  nummis  cernitur  Ciiristi  monogramma, 
pag.  277,  apud  eumdem  :  sed,  ut  verum  fatear , 
mihi  nequaquam  fit  verisimite,  ejiis  numismatis  divi- 
num  characterem  indiium  vcl  impressum  fuisse ;  et,  si 
rationem  temporuni  inire  placet ,  nullo  id  modo  lleri 
potuit,  cum  in  ipsa  illa  acie,  in  qua  primo  Conslanti- 
B  nus  signum  hoc  praecedere  exercilum  jussit,  perieriL 
Puto  igitur  deceptum  esse  Choulium ,  et  id  maxeniio 
adscribere,  quod  fecit  MagneniiuSf  eujus  nuinmos  iia 
sigiiatos  fuisse  constat,  docetque  satis  iliustris  Medio- 
barbus,  qui  etalitim  nummumMagnentio  tribuit,  quem 
:dem  Choulius,  p.  187.  Maxentio  assignnt.  PuUveram 
ab  illustri  Du  Caiige  etiain  Delioruni  iiummiiin  lau- 
dari  insignem  Isto  inonogrammate,  eumque  suppositi- 
tium  csse  ceusueram  :  sed  nuiic  demum  aniiiiadverio, 
virum  oriidilum  nihilaliud  significare,  quam  In  gem- 
ina ,  qux  super  caput  Jovis  exbibet  Christi  mono- 
gramma,  cerni  capita  Jovis,  Apolliniset  Dianae,  uti 
ilia  occiirruiit  juncta  in  numino  Deiiorum  apud  Golt- 
zium,  Tab.  18,  qiiare  hic  me  quidem  pro(icrasse  nimis 
libens  lubens  confiteor.  Qul  aiitein  factum  sit,  ut  divi- 
num  illud  signum  Jovis  capiti  sit  impositiim,  diflicile 
admodum  dictu  est;  nec  certe  hinc  me  extrico.  Naro 
inscriptio  addila  Vivas  in  Deo  F.,  id  est,  FeUciier^ 
dare  indicarc  videtur  hanc  gemmam  a  Christiano 
Q  sculptaiii  fuisse  :  nisi  dicamus  deorum  cafHtibus  ino- 
nogramma  ei  Inscriptionem   postea  adjecisse  Chris 
tianuin  qucindam ,  ignarum  forte  qiiorum  capila  fo- 
rent.  vel  ut  rem  profanam  iia  quasi  in  sacrum  usum 
converteret.  Notandum  aulem  inonogranima  in  iiuni- 
inis  occiirrere,  qui  non  inodo  antc  Constantiiiunn,  ve- 
rum  etiam  ante  Christi  adveiitum  salularem  ,  signati 
8unt.  Nam  Scaliger  ad  Eusebium,  et  Rupertus  in  ora- 
tore  historico  Ptoloina:!  Apioiiis  laudant  numisma , 
ciijus  in  una  area  cernitur  caput  cornibus  arieiiiiis 
cum  diademate;  in  altera  vero  aquila  unguibus  ful- 
mcn  retinens  :  juxta  est  cornu  copia: ;  infra  pedes  ali- 
tishxc  iiota;  in  ambitu  nuromi,  nrOAEMAlOT  BA21- 
AEQS;  etillihanc  iiotamessearbitraniurXPHSTHPiOT 
oracnli  Amroonis,  Cyrenis ,  quarum  ille  rex  erai ,  vi- 
cini.  Vellem  cquidem ,  ejusmodi  ut  nummum  inspi- 
cere  possem ,  quippe  qui  certe  inter  rarissimos  ha- 
bendus  esi ;  et,  ui  illam  interpretationein  uon  respuo, 
ita  inemini  me  alicubi  legisse  notam  hanc  in  num- 


mis  ante  Constanlinum  percussis  designare  nomea 
Non  immorabor  iis  examinandis  qu»  notat  Carolus  ^  moneUnl :  quod  tamen,  ut  verum  fatear  dimculiaies 
Du  Fresnc  in  Dissertaiionc  de  Infcrioris  xvi  Numis-     f!^^t}^i^['  ^.!l:^!L"!!l'^^.[;!!^I.^T  ^?"f  ^J^lir"'!!! 


niatis,  n.  23,  sed  monebo  tantum  in  cnice,quae  nota- 
iitr  littera  A,  superiorem  lineam  transversam  deno- 
tare  tabulam ,  cui  inscriptum  fuit  ^o-c^tvc  ^iov^aioiv; 
alteram  vero  lignum  cui  manus  D.  N.  J.  C.  fuerunt 
aflixai :  in  ea ,  qua;  notatur  littera  B,  supremam  et 
inediam  eodem  plane  sensu  accipi  debere;  infimam 
vero  lineam  significare  locum  ciii  pedes  affixi  Sal- 
vatoris  fuere  :  tn  tertia,  quam  designai  liltera  C,  ea- 
dem  denotari  :  sed  cruces  decussaus,  ut  vocant,  roe- 
diae  lineae  transversae  innuere  loca  in  auibiis  clavi 
Dominicas  manus  ob  peccau  noslra  perforarunt ;  et 
denique  ultimae  crucis,  nomtae  littera  D.,  orbem  stim- 
muni  referendum  esse  ad  titulum ,  binos  iransversi 
ligni  ad  bracbia,  et  infimom  ad  pedes  transfixos.  Ra- 
tio  haec  omnia  suadet,  licet  tempus ,  quo  talis  efUn* 
gendi  cruces  mos  initium  sumpserit ,  ignolum  mibi 


in  numroo  Decii 
legitur 


apud  Tristan.,  t.  ii,  p.  595,  in  quo 


BA^ATO. 


Christum  in  scutis  ftofo/....  Non,  quemadmodum 
monui.  Christi  effigiem ,  sed  monograroroa.  Et  tein- 
pore  Pnidentii  noiiduro  illud  etiain  ftebat.  Hyiu.  it, 
TTipl  Ztc^.,  V.  98  : 

Quod  Caesaris  scis,  Csesari 

Da,  nempe  justum  postulo. 

Ni  fallor,  baud  ullam  tuus 

Signat  Deus  pecuniam. 

Nisi  haec  referenda  siut  ad  tempora  Laurcntii ,  qu 
niartyr  obiit  anno  254.  Sed  nec  Prudentii  aelaie  M 
factum  esi,  quia  primus  imperatorum  Grmoruo  iui« 


561 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XLIV. 


56i 


tiBianus  Rhlnotmetus  ,  qnt  regnare  coepit  anno  685,  A  f^cU  decimum  iidem  tribuni  Sexlius  et  Ueiniui  de  de- 


iia  nummi)8  signavit.  Et  recie  Du  Cange  in  disseria- 
tione  sacpius  landnla  rejlcii  Joaniieni  Damascennm, 
qni  scribit,  Constaiuiinim  nummo  indldisse  totc  oO/>a- 
yofoni^  oio/xctoy  toO  Iravnpioxt  orotvpO,  xai  OtovSptxov 
X|0e9Tov  x.^fioaKrripa  /xcTa  toO  t^&ov ;  id  est ,  $alularis 
CTHcii^  quod  in  calo  viderat  signum,  Christique  Dei  ho- 
minis  imaginem  cum  sua.  Nec  puto  Cwislantinum 
Saiictoruni  vultibus  ntimmos  signasse,  licet  id  iradat 
Aiidreas  Mamora  in  Historia  tnsui»  Corcyr»,  Vene- 
tiisanno  1G72ediia.  Exhibet  enim  numinuin,  cujiis 
in  nna  area  cernitur  Constaniini  capiit,  nec  laurea, 
vei  alia  coroiia  cinctum ;  iii  ailera  vero  Corcyra  sancta 
virgo  et  martyr  stansin  leniplo,  et  palmani  in  victo- 
ri.-c  signuin  manibus  tenens,  cnm  in<icnplione  kopkT- 
PAUiN  :  (tiiain  Ci>rcyram  Taciunt  fiiiam  Cercillini, 
principis  ^enatusCorcyraioruro,  adChristnin  convcr- 
sam  opern  Jasoiiis  et  Sosipatri,  discipuloruinS.  Pauli. 
Sed  jiihil  illa  TrpoTo/jLq  commiine  cuin  Constaniiiii  ha- 
bet  viillu ;  doinde  sibi  suaviicr  imponunt ,  i]iii  talia 


cemvtrts  sacrorum  ex  parte  de  plebe  creandis  legem  per* 
tulere,  Creati  qninque  patrum,  quinque  plebis;  gradU" 
'  que  eo  jam  via  facta  ad  consulatum  videbatur;  quod  ila 
interpreior,  ut  quinqiic  quindeeimvirorum  fiierint  Pa- 
iricii,  quinque  Plebeii  senalores ;  neque  enim  mihi 
flt  verisimile  hoc  sacerdoiium  unicuique  ex  ptcbe 
datum  fuisse.  Et  senatores  fuisse  pontilices,  sacerdo- 
tesqiieut  plurimum,constat :  docetque  velunusCic, 
4paa  Att.,  2  :  Adhibentur  omnes  pontifices,  qui  erant 
senatores, 

Bosfem  Romanorum..»,  Ambiguum  est  hoc,  ut  ple- 
raoue  talia ;  et  si  Constantinus  fuisset  victns ,  procui 
dubio  illum  appellassent  hostem. 

Pons  a  tergo  ejus  scinditur,  Mulvius,  ul  videtur,  cu- 
jus  ante  meminit.  Viclor  hac  de  re  iui  loquitnr :  Dum 
coesa  acie  fugiens  sese  Romam  reciperet ,  insidiis,  quas 
hosti  apud  pontem  Mutvium  locaverat ,  in  transgressu 

„ „, „„  «..„«,.„.... p ,  ,,,..  ......      Tiberis  interceptus  est ;  et  arbiiror  eum  narrare  dc 

crederc  animum  Inducere  possunt ,  cuin  a  veritate  ^  aHo  qiiaiii  Mulvio  pontc  in  lluvium  Maxeiitiuin  ccci- 
alien.i  plane  siiil.  *^^^^'  Miilviiis  pons  f«clus  est  a  M.  iEinilio  Scaiiro, 

Quo  signo  armatus  exercitus  capit  ferrum Non      ^.^}^  Auctore  de  Viris  lllustribus,  et  proculdubio  la- 

hanc,  sed  aliam  rem  miram,  animassc  Constanlinum      P*?®"5  '"'^  \  n"oa  si  per  hunc  fuga  sibi  consulere  vo- 
ad  iiistruendam  aciem,  ei  prselium  inpundum  narral     '"'>  Maxenlins,  verosimile   admoilum   esl   ponlera 

luisse  injussu  ejus  scissuin.  Et,  quamquam  hoc  a  ra- 

tione  alienum  sit ,  tanicn  ea  via  Maxentium  conatum 
sibi  consulere  roox  tradit  Lactantlus  :  Ipse  in  fugani 
versus  properat  ad  pontem^  qui  interruptus  erat,  nc  mul" 
titudine  fugientium  pressus  in  Tiberim  detttrbatur.  Ce- 
lebrat  etiain  Prudeniius,  i  conlra  Sym.,  ponteni  eum- 
dem: 


Zozimus,  u,  16,  noctiias  nimiruin  unsipfait^crfitt  advo 
lantes  muros  implesse ,  illudqiie  conspicieiitem  Con- 
stanlinuiii  jussisse  Turrta^ai  toc;  oirMot^,  quod  flngere 
potuernnt  Ethnici ,  ut  aliquid  opponcrent  visioni ,  iv 
tovt<u  vixa;  ct  hiiic  etiam  forte  e>l,  cur  in  cjus  nuin- 
mis  conspiciatur  noctua  basi  insistens ,  cujiis  a  laieri- 
biis sunt  hasia  ,  clypeus  ot  gnlea  ,  cuin  inscriptione 
Sapientu  PRiNCiPis  :  quamqiiam  coinmode  hsccomnia 
ad  Minenram ,  sapientia^  prxsidem  deain ,  possint  re- 
icrri. 

Cumquerepente populus,,.  Ilaec  sic  distinguo :  Cuki- 
querepente  populus  {Circenses  enim natali  suo )  et  edita 
voce.,,,  ita  ut  subaudialur  erant;  neque  lamen  im- 
probo  t6  edebat  Coliimbi. 


Mulvius  exceptum  Tiberina  in  slagna  tyrannuiu 
Prxcipilans. 

El  Auclor  inccrtiis  Pa^rg.,  cap.  17,  scribit  iniiilcs 
Maxenlii  ad  primum  impetum  exercitus  Constantini  ter- 
ritos  fugatosque,  et  angustiis  Mulvii  pontis  exclusos  in 
fluvium  abiisse  priecipites,  Sed  Eiiseb.,  ix,  9,  tesialur 


VocatUquibusdamSenatoribus.tibrosSybilUnosin-C^^^^^^^^^^^V^^^^"^  scaphis  junxisse,   cnmque  per 

'•*'  '•  " pontem  inde  Kictum  fuga  sibi  consulere  vellet ,  pro- 

priis  insidiis  periisse;  id  quod  ctiapi  memorix  man- 
dat  Prnxagoras  apnd  Pboiium ,  et  pluribus  narrat 
Zozimus,  II ,  15  et  16.  qui  possunt  videri.  Eusebium, 
ut  solet,  sequitnr  H:iymo,  viir,  3  :  Maxentiumque  ty- 
rannum  congredi  parantem  cum  universis  navibus,  qui' 
bus  fluvium  straverat,  demergit  in  profundum.  Qiiin  et 
Epilome  Vicloris,  necnon  P.  diaconus  tradiint  bunc 
poiitem  paulo  superius  a  ponte  Mutvio  ,  et  Maxeinium 
lapsu  equi  in  profundum  demersum  esse,  Sed  qiiod  lap$u 
e^tttscribunl  tyrannuin  cecidisse  in  fliimen,  id  npud 
alios  non  reperitur;  iiisi  idem  signiAcare  censeainus 
Excerpta  Valesiana  ,  in  quibus  legiinus  equo  eum 
prcecipitatum  fuisse.  Zozimus  narral  tigiia  poiitis  non 
potuisse  siisiinere  multiiudinem  rugientium  el  riipta 
fuisse;  ct  Politia  SS.  Patnim  apud  Photiuni,  p.  I4u7, 
rupium  esse  pq^Uem  raliaceHi,  BtappocysuTti^  avrofc 
ysfvpag  aca-ovio-fAcviQc.  Al(|ue  liiiic   patet  satis  super- 


spici  jttbet,.,.  Notum  esl  Sibyllinos  iibros  inspcctos 
esse  a  Duumviris  ,  inde  a  Decemviris  ,  et  taiidein  a 
Quindecimviris  sacris  faciundis.  Et  Quindecimviros 
usqueadTheodosii  tempora  uiansisse,  euinque  sacer- 
doiium  cum  veterissupersiitionissacris  abrogasse,ut 
et  Sibyllinos  libros  sub  Hotiono  per  Siiliconem  com« 
busios  esse,  notnrunt  eruditi.  Hoc  latnen  locoMaxen- 
tii  jussu ,  non  Quindecimviri  ,  sed  quidam  senatores  li- 
bros  illos  inspiciunt :  unde  forte  aflirmari  posset,  vel 
tuflc  temporis  Quindecimviros  non  fuisse  amplius,  vel 
lihros  Sibyllinos  consultos  fuisse  ab  illis,  qnos  iinpe- 
rator  eligebat.  Sed  |)rius  verum  esse  vix  potest,  qiiia, 
notante  jlluslri  Salmasio  ad  Hist.  Aug.,  Constanlini 
Magni  temporibus  id  miiiifris  etiam  quindecimviris 
Iribnit  ipse  Lactantius,  i  liistiiut.,  cap.  6,  Vopbcus  in 
Aureliano,  cap.  19,  Pontifices  Sibyliiiios  libros  in- 
spexisse  ex  decreto  senatiis  etjiissu  imperntoris  do- 
cet.  Agite  igitur,  pontifices ,  qua  puri ,  qua  mundi ,  qua 


sancli\  quavestituanimisquesacris  commodi,  temptum  n  ^"^  *l"'^  V^}.  ^^''"^  !'-'^'^'  V^cl^^is  verba,  Maxeniium 
»-%-    -..i.-^ii:-  /-«™#-  -^-.«.1..:.-    -.-.^^..;-  /^i::  Ai  nctnpe  fniiaiis,  quas  hosti  apud  pontem  Muivtum  loca 


aseendite ,  subsellia  iaureata  consittuiie ,  veteranis  (alil 
legunt  veneratis)  manibus  libros  evolvite,  fata  reipu- 
kliccef  qtice  sunt  (Bierna^  perqttirite.  Aique  arbitralur  vir 
Idem  ernditissimus  quindecimviros ,  ciim  multi  eoruin 
ctiam  pontilices  essent,  nobiliori  immue  pontifices 
esse  vocatos;  eos  lainen  ,  iion  ut  poniifices,  scd  ut 
quindeciniviros  curam  inspiciendorum  et  servando- 
nim  librorum  SibyUint>rum  habtiisse.  Sed  hoc  loco 
Lactnntius  quosdam  senatores  nieinonit :  qiise  qtioinodo 
concilinri  possint ,  vix  video ,  nisi  vel  amplectainiir 
rationem  a  me  ailatam,  alios  niinirnm,  qnam  quinde- 
dmtriros^  si  imperator  juberet,  libros  illos  inspicere 
potuisse;  vel  nisi  potius  statuamus  hos  senatores 
eti»m  fiiisse  quindecimviros ,  qnomodo  allocutio  Ulpii 
Sullani  apud  Vopiscuni  eiinm  suadere  videtiir,  pouli- 
fices  illos  ex  senaiorum  numero  fuisse.  Nam  aiiti- 
quitas  ex  patribus  Decemviri  creabantur,  et  posiea 
etiam  pars  eorum  dimidia  ex  plebe.  Lib.  vi,  4^ :  Re- 


veriitf  interceptum  fuisse.AWe  igitur  de  Mulvio,  vel  de 
ligiieo  poiius  poniein  fliiviiim  decidii;  et  forte  Mul- 
vitini  ponlein  interrumpi  fecii,  ut  Conslaniiniim  ad 
Insidins  periraheret,  si  iransire  Tiberiin,  etinier  pu< 
gnanduin,  vel  ante  pugnain,  Koinain  occupare  vellel. 
Non  lumen  slatiin  submersus  fuit  tyrannus,  sed  eqiio 
vecius,  conatus  esi  evadere;  qiiod  quominus  facere 
posset  obstabai  altior  et  abrupta  ripa.  Auctor  Punc- 
|;yrici,  cap.  17 :  Ipsum  autem  illum  cum  equo  et  armis 
tmignibus  frustra  conatum  per  abruptaripx  utlerioris 
idem  Tiberis  correptum  gurgite  devoravil. 

Proterretur.  Lege  protm(nr%  nimirum  exercitus,  vel 
miles  Maxentii ,  uti  paulo  ante  Maxentiani  mitites  oc- 
curriint;  nisi  significare  Ijnctantiiis  velit,  Mnxentii 
milites  primo  impeiu  exercitus  Constantini  terrilos 
fugatosque  fuisse,  uti  loquentem  audivimus  modo 
panegyrici  auctorem.  Utuntur  cadem  voce  non  mod« 


565 

Tcrenlius  ci  ^lauliis,  veriim  eliaih  Virgilius,  xu  jRnM 
quem  iinilari  $olel  LacUiitius. 

Primi$nomm$liiuldm.,,,  Varie  fluctiiabam  ante; 
et^  licet  pulsjveriia  hunc  liiulum  t6  ^laximus  esse  pu- 
luisse,  quia  1I9  in  niimniis  et  Inscript.  Gonsianliniis 
vocalur,  el  quia  inox  Uiclanlius  iiarrat  Maxitninum 
convicia  jocis  mixta  adversus  imperaiorem  Maximum 
dixisse^  nunc  lamcn  arbitroir  iiihil  aliud  indicari, 
qiiam  Gonstantini  nomoii  ex  Senatus  decr^lo  priino 
]oco  posiliim  fuisse,  quia  idein  Lactantius  bcril)it» 
Maximinum  primi  nominis  tiluium  sibi  vindicasse :  quod 
eliam  Eu^feUium  thaderfe  docco  Ad  c^p.  34.  Rl  jtfre  id 
Maxirhinds  videtiir  fncere.  potulsse,  quia  sinre  Cdh- 
stantiQum  Cxsareratfictds. 

CAPUT  XLV. 

Quam  cuiHmQxlme...,  Placet  nbhhunquhm  ad  rfii- 
nuiias  descehdere.  Particdlre  ijWm  cum  ihaxime  ct 
jiempus  deiiotant,  et  simdl  rrifforisiiitensioiieui*adeo 
iit  dicat  Lactantius,  tunc  teiilt)oris  tnaxlmUdi  frij^us 
fuisse.  S*pe  tamen  dddilur  t6  nunc;  el  lunc  nlhn 
diiud,  quam  intcndil  ei  auget.  Clc.  pro  Cliientio :  M'a- 
ter ,  qucB  multos  jdm  annos ,  ei  itnnc  cum  maximefittum 
interemptumcupit;  j)aulo  alilernt)ride  Senect. :  vausa- 
rumillustriumyquascunuiue  defendi,  nunc  qudm  maxime 
conficto  drationes,  Nazar,  cap.  !,  Phneg. :  Jdctat  qaippe 
senunceummaxime;  et  ante  eos  TerenUus  Phorni.  : 
Attrui  opus  est  nunc  cum  mnxime. 

Ueminatls  mansionibus,  id  est,  ut  uha  dib  lantum 
itineris  facerfet,  qnnntum  dux  mansiohe^  a  se  fnvicem 
distabant ,  nec  in  prima ,  sed  secunda  reauiesceret. 
\iae  regise  disiinctse  erant  in  Mansiones  et  Mutationes: 
in  Mansionibus  pernoctabant,  ita  ut  ab  una  mansione 
ad  aliam  diei  iter  esset:  in  Mulationibus  vero  equos 
mutabant,  et  de  dle  rendendi  «ese  caiisa  subsistebaiit. 
Nam  ITantfrc  Velerlbbs  signiflcabat  perndctare.  Seh. 
111,  de  Ben.  i6  :  Quam  invenies  tam  misernm,  lam  sor- 
didam,  ut  illi  tatis  sit  UnWm  adulterornm  par?  Nhi  ^in  • 
gulis  divisit  horis,  et  non  sufflcit  dies  omnibus ;  nisi  dpnd 
alium  gestata  est,  apud  uUum  mansit^  id  est,  j^erllocta- 
vit.  Cic.  1  de  Div. :  Conclave  t7/ud,  Ubi  erat  maniurus,  ii 
ire  perrexisset^  prima  nocte  corrttit ;  pr6qito  lib.  11, 
dixlt :  In  eo  conclavi  illi  cubandtm  fuisset;  qUoiiiO<lH 
etloqultur  Siietonius  in  Aug.  72,  78,  et  Cattg.,  c.  55. 
Ifinc  mansiones  sUiit  Ibca  in  quititis  aliquis  periioct:it. 
Eo  sensu  inansione$  saliorum  occurrere  inlnscripiiorie 
veteri  doceo,  lib.  IV,  2,  Ob^ervationura.  Hiiic  hon 
niodo  mansiones  a  i/nutatioMUs  distinguUntUr  in  codice 
Theodoslano,  UiUerarlb  Burdigialensl ,  el  alibi :  ve- 
riim  etiam  mansio  pro  ittnere  totlus  diei  ustirpatur 
Pllnlo  tli,  14  :  Mdnsionibus  odto  stat  thurifera  a  moute 
excelso.  Er^nt  autem  h^;  mansiohes  a;diflcia  ampla , 
adeo  ui  hnperaiores  in  ipsts  ehth  cbmitalu  suo  noh> 
nunquaih  pernoclarent,  uii  conslat  ex  Ambrosio  in  de 
Obilu  V^leiltiniani,  et  Suet.  Tito,  et  VopiSco,  cap.  53. 
Aurel.  Terum  juncta  ipsis  fuefe  eliam  horrea ,  vel 
horreorum  usum  pnEStabani,  atqiie  ibi  fecondobatmr 
annona  militaris,  mihtibiis  dlMdenda  euniibus  via 
miliiarl  Ih  expeditlbnem  ;  quain  annonam  c)imxu  man- 
sionum  vocat  Eumehius.  Sed  longnm  nimis  roret  ha;c 
verba  elucidare;  et  monebo  tantum  Kimilem  loquendi 
rationem  inveniri  apud  Jiisiii».  xni,  8.  Victns  Pieopto- 
lemus  ad  Antipatrum  et  Cratcrum  profugit,  Msque  per- 
suadet  ut,  continuatis  fi^iansionibHs  ,  tmo  ex  victoria ,  et 
securo  fuga  sua  Bumeni  mpervemant :  deinde  exstare 
inscriptionem  elegantem  apud  Spon. ,  302,  Mtscella- 
neorum,  iii  tiua  vox  Sntthere  etiaro  occurrit : 

MeRCURIUS.  UIC.  LUCRUV. 
PROIIITTIT.  APOLLO.  SALUTEM. 

SEPTIMANUS.  HOSPITIUM. 

CUM.  PIIA!(DI0.  QUl.  VENERrr. 

HELttis.  tJTETlJR.  PDST. 

HOSPES.  UBI.  MA!IEAS.  t*RO$PICE. 

Obscura  illa,fa(eor,  est;  et,  si  quid  humani  inea  ex- 

?licanda  paiior,  alios  sequar  meliora  doctus  contintio. 
uto  igttur  huic  hospitio  insigne  fuisse  Mercurium  et 


GlSfeER^I  CUPfeRl 


m 

A  Apollinem;  el  hiirc  Septimannin  arripere  occasionem 
homines  invitandi  in  suum  hospitium  :  quo  tamen 
meliusii  uientur,  qui  prandium  secuin  atluierint,  vel 
qui  ea  hpra  veiierintj  cuin  prandium  sumitur :  at  post 
prahdiuin  h6spesi)rospicere  debet  ubi  maneat^  id  est, 
pernoctet.  .  . 

.  Accepta  lu  deditione  Perintho,  Recte  notant  eruditi 
Permthum  esse  Heracleam ,  quam  paulo  ante  narravit 
fuisse  obsessam ;  eamqne  urbein  illud  nonien  tulisse 
observat  Ammianus  Marcell.,  xxu,  !2et  27,  4,  necnon 
Procop.,  lib.  I  llisl.  Vandal.,  quibm  addatur  oiniiine 
Trisianus,  t.  u,  p.  80. 

•  bistantemmititibus.,.  Aliorum  conjecltiris  insisieflis 
lego,  mtlibus  totidem ,  ibidemque  colleetis.  Vir  dociis- 
siinus  notai  boc  circa  Resis^on  accidisse,  buncqtie 
locum  primum  occurrere  in  liinerario  Anionini  eiin- 
tibus  ab  Ueraclea  Hadrianopolim.  Ego  in  limer.,  p.  57, 
invenio  ,  inter  Trajanopolim  et  Heracleam  recenseri 
Apros  et  ResistoUt  illiiinque  locum  a  TraJaiiopoli  abesse 
j.  25  millia  passuum,  hunc  i,^;  ita,  si  pnmamansio  fuit 
^  Resistont  secunda  certe  erit  Apros^  qiiia  utrique  paria 
milliaria  iribuit  Laciaiuius.  Sed  ille  non  Trajanopotim^ 
verum  Adrianopotim  memorat;  et  Auctor  itincrarii 
alia  longe  loca  iiiier  Adrianopolijii  et  Heracleam  nobis 
describii;  ut  p«  30  :  Ostudizum^  Ber§ula$,  Driziparam^ 
Iziratlon;  p.  51 ,  eadem  cuin  i/^-ocIearecenset;  ut  ci 
p.  73,  Uadrianopotimy  Ostudizum,  Burdidizum,  Bergu- 
tas,  urusiparum,  Tirallum,  Perinthum,  Heracteam :  ai 
coiilra,  p.  75,  ilerum  iiobis  anilumerat  Trajattopolim^ 
Cypsetam,  Apros ,  Resiston ,  Heracleam;  adeo  ut  niilii 
quidem  videatur,  Campum  Serenum,  cap.  seq.  iiieoiU' 
ratum,  alibi  qiia:rendum  esse. 

CAPDT  XLVI. 

f^er  prwbdsito$  Iffbiinosqne,.,.  NtthSen  fcrtepb«fH^c- 
nerale  v.ilde  est,  ttti  docot  Gutherins  In  ifb.  deOmcfi^ 
domus  Aiigustas.  Hic  prae^nuntnr  trlbunfS  :sed  ta- 
men  Yegetius,  11 ,  12 ,  legionis  primas  cohdrti  stribll 
i,  praiesse  iribuMum,  reli(luas  vero  a  iribUnis,  Vel  pr;e- 
^  positis  fuisse  recins.  In  inscriptlonibUs  apudGnilcrnm 
occurrunl  prtBposittii  cohortis  expeditionis  Cernidnifcc, 
prospositus  tegwnis,  ttumerorum  tendeniium  ih  Pontum^ 
et  vexittationis  Perfnthi;  adeo  dtttemt)  peccaturus  lilt, 
qui  hoc  loco  prcepoiitos  mnjores  tribnn^  faclat.  Sic  ih 
in^crlptlotie  aputi  ihe  inedita  : 

D.  II. 

C.  ITL.  CANDIDO 

P.  P.  LEG.  XIU.  6^11. 

BEREDES.  EX.  TES 

TAMEMTO.  FECE 

RVKT. 

Nam  duplex  P.  P.  signiftcat  prepositum ;  et  male  in 
iiidice  Gruteriano  iionnunquam  exponuniur  bae  sighe 
per  preefectus;  et  pejiis  in  Inscr.  vi,  p.  277  :  Pro  Pr«- 
torcy  ciini  sit  imiveiaioris  Caii  titulus  pafer  pofriir : 
quomodo  ct  1,  p.  278,  explicari  debet,  in  qua  quideni 
jv  legitur  et  exprcssum  est  Pro.  Pr.,  sed  non  ad  impe* 
^  ratorem.  verum  ad  M.  Aureiianum  Yaleutinianum  rc* 
ierlur.  Sed  hoc  obiter. 

Prcetium  diei  liat,  Maiarum.,,.  Vel  diei  posiluin  est 
pro  die,  vel  sci  ibeiidum  diem, 

Campus,,,.  quem  vocani  Serenum,  Hunc  ita  dictum 
puto,  noii  quia  veutis,  sed  quia  arboribus  fniticetis- 
qiie  carebat,  eralque  planus.  Talem  campaiii  xteOoepv» 
3rc3(ov,  purum  campum^  arbitror  vocari  ab  Euseb.,  iv , 
49,  de  Vitn  Consiantini,  qiii  jussit  ut  milites  nunduin 
Christiani  facli  singulis  diebus  dominicis  iii  eum  pnh- 
cedereui ,  et  simul  omnes,  signo  dato,preces  adDeiiito 
funderent.  Nam  bic  campus  pfocul  dubio  fuit  lUaiius, 
iiec  arboriims  aliisve  rebus  impeditus;  in  quo  eiiam 
milites  armis  sese  exercuisse  arbitror.  Purmm  ac  pa^ 
tentem  campum  dixit  Livius,  xxiv,  14.  Sed*facit  werenns 
eampus ,  ut  monere  det>eain ,  eerenam  mHitiam  mihi 
otliam  l^ciam  esse  apud  Paulum  biac.,  \tk  x.  Uistoriae 
Miscell.  Qui  (Carausius)  vitissime  natus  menae  mititim 


NOT^  IN  LIB.  DE  «»11*1««  PERSECUT.  CAP.  XLIX. 


5(0 

erdme  fmmm  »^eiiam  fuerut  coihecum$.  QmIIs  milieifi  A  iiaemciimtftfc  In  stin  irr 

ierena  sil,  fateormc  non  capefe,  iiisi  cjuis  etlsUmec,      *-•''-  -ri_,_n..     . .        K 

rc^pecHi  Impmtoram  fcjm  Ita  dici.  rfni  Sereni  Do- 

mim  vocantnr  in  colnmna,  ^nai  ailhuc  liodie  TCortslah- 

imopoli  consjiicilur.  Elperpcndant  criulili,  huin  po- 

li«5  rfescribi  debeal  strenuie,  vel  8€ver(eim\\t\x:  qaod 

ulijinum  erudrto  amico  in  hicntem   venicb.il;  iia  ul 

Carnosiiis  dicaiiir  fainam  sibi  acquisivisse  ex  dilteeiili 

ob^^ervaiione  discipKiia;  militaris. 

Ih  iargiendo  lettax...  Viclor  :  Namque  Uli  (Gonslart- 
lino)  praHer  modum  magm  etstem ;  hnic  (Llcinio)  pdr- 
cimonia,  et  ea  quidem  agrestis  tanlummodo  ineiat.  El 
Auclor  Epiioines  scribil  cura  awritiw  cupidine  om- 
nium  pessimum  luisse. 


iiVludA  vfcnrium.  SIc  in  (mr- 
-'H  jJir*itijoi\  Mt^nn:  iWttid- 
II,  Sliicf^dohL^e,  de 


CAPUT  XLVH. 

A  paucit  meteddtur.  Id  est,  sterhebatur.  dejicieba- 
t<if,  utl  Rilce  succidimiis  graitien.  Exempla  adfert 
Cohlttibus  ;  el  exiai  aliud  apud  Tertullianuin  in  fine 
Apolog.  :  Sec  quic(\nam  profuit  exquisitior  cmdelitoi 
testra  ;  itlecebrn  e$t  t^iagis  sectw  :  plitres  efftcimur, 
gUbtUs  metitnur  u  vobis  ;  $c)Ueh  est  saiiijuis  christiano- 
rum.  El  apud  Sil.  hal..  I.  xiii. 

Ruil  obvia  in  arma 
SciDio,  et  adversum  metit  iusatiahilis  agmen. 

Detis  svmins.,.  OpWttib  Jorcila  vhfatiir  Deus  no^- 
ler  :  sed  Geniile^  etiaim  sunimuni  simpliciicr  de  Dco 
Maxhno  ,  ciu^iir  ignordbnni  ,  tisdrp.iruiil.  Slai.  iv, 
th.  516  : 

El  tiiplicis  mundi  summum ,  quem  scire  nefastum  est ; 

tibi  hxx  nolal  Schdlidstcs  :  blcit  DeUm  denwgorgona 
siimnmm^  citjUs  nomen  scire  non  licet.  Infiniii  auteni 
philvsophorum  nUtgorUm  Persa;  etltiih  confirmunt,r^- 
tera  esse,  prwter  hos  debs  cognitbs,  qui  coluntur  in 
templis,  atiUtii  principetii,  et  maxime  Deum,  ccetero- 
Tum  numinum  ordinatorem,  de  cuius  genere  sint  soti 
sol  Htqne  luna  ;  ubi  rellqua  jiossuiil  videii,  qu:e  ele- 


« 


tibtlsOrlentis  fiferd  vfcnrfi 
seos,Pdmicft',  Thraihirtriii,  sr^iccdohL^e,  de  qHJlJus, 
ui  ei.alifs  almnTm  ppaviociaruin  vicariis,  vi^h^rl  ft<i- 
lesi  iioliiia  liijperjL  In  hiserliJiidfinjimn  Rdhmr*  cdl- 
lis  nieinoraliir  Hnvins  Hnjui  Stlbhm  ftffttxi^mus 
ticarius  Asia,  tt  Virins  Skomchit^  flmhnm  picn" 
rius  Africis;  :^\qm  in  Itlktllo  Precijui  Faii^tiiii,  \\.U 
occurrit  vkurim  ftisrmifB.  In  ge^ier^  ffrjti*m  viciiritii 
vocalur  qni  iittmus  vlccm  gcrit,  tcl  aUeH  scrvri  • 
\lu  sertus  vicnrius^  u^^^tb  Ulptann,  si^rrit  scrvn  onll' 
narlo.  vlCAni!  !4  supra  coca^  iri  IrrscHpl.  :kii,  580,  i|rrl 
coijiiis  prx»esi  loco  iflliis,  ^m  in  atf^  fmjit^rJrTin  habe- 
bai ;  et  t;iVarJr  nmn  rfl  itfjuieh  hafient  rci^ttetlM  |inc- 
fectornm  pn^tario,  vH  (jfajslduni,  qUhrriin  vicctfi 
adniinistrabarit  :  riiUlc  Seitlirhij  AgAWfirus  .'Eilrniris 
iii  lapide  anLU|u(?  vnf.Krir  vft.ifttL5  rn.^JKcTlTrM:  ^ai 
HiSPANiAS;  ei  c.  16  Lficrainliris  iiierithr:il  iJiaattt^tii 
ex  vicario  prmidmi  (ftli  tii»Ic  a  CnfHs  r(*tliflrrrr  mi- 
sident.  ' 

AdjH$  corpori$  eoruiti.  .  fi±t  iiiiii  bdha  ictlHiasilca; 
el  locus  hlc  clare  evincit,  anic  Cdn^t.ihtiHi  U.\t\\\ 
lcp;eni  ecclesias  ch^isliafiorhih  boha,  ut  voc:fhi,  im- 
niobilia  possediSse.  Jdliarirfs  i(l  prohrhdii  iiti  lusia- 
lur  Ado  in  marlyrdl.,  p.  108,  illiljuc  terte  itdNtipu- 
lati  ruissenl  FaustinU^  ct  Hafcellinus,  qtijn  fn  lrf)cIto 
PrecUMi,p.2I,  ila  loquuhtur :  Sed  iHio  iioifiihis  istius 
eiiam  cum  omni  dedecore  (luerebutttr  nuctorittts,  ne  H- 
lis  posses$iones  Ecdesiui  toHerentur ;  ^gtitinam  nun* 
quam  pos$edi$set  Ecclesia,  ut  apostolico  more  vivens 
fidem  integrum  imiolabiliter  possitieret. 

Jus  corporis  eoruui.  .  Edlcllim  hofc  HWxWfinl  per- 
mhiii  unicuique  dcum  ct^lere  quehicii(ttqu6  ^clT^i  • 
cumque  singuli  ferc  Geniiliithi  dli  habferciit  Sibi  de- 
VDtos  bomlties  in  uiltiin  cor|»«s  r^dsictbs^  Hf/ic  siinili- 
ler  de  chrlgtitinis  ioquitur,  ^oippe  qni  ffr^mfhi  ffTnjeii- 
inllquen.  n.  i.  C.  craiU  de^Oli.  Ift  l;ifisilibos  u^iirsus 
occUrrll  cOLLECiiri  it^oLAfqi,  et  feYci.E  %*\rt;j.[:Mi  s, 

QUI  ERAT  iN  COLLEC.  SEfiAm,  COLLEfc.  IAOIHjH  TE^Ems  * 


gaiilia  sunt,   et  quic  eiiiclidare  conatur  Barthlus  in  G  dc  qulbtte  alibl  dabrlttf  pfdpi^ttlelh  dlsSerendr  ItKus! 


nolis  ;  cui  addendus  Fr.  dfe  CordOlia,  qill  c.  25  Di- 
dascaliae  niohiplicis,  pro  demogprgona  resciibil  de- 
miurgum,  id  esl,  opiGcom,  dcmogdrgonemque  Boc- 
cailo  orlginetn  iiizti\  debere  existiinai :  s  d  malc 
dUbitat  qhis  veltistior  sit  Lutatiiis,  an  vero  Bbcca^ 
in«,cufh  nihil  certius  sil  (luath  illuih  flinte  hiinc 
Tixisse. 

CAPUT  XLVni. 

Seeuritatem  pMicam.  Quae  in  variis  apud  antlqua- 
rios  ndnimis  occurrit;  oti  Erlzium,  p.  119, 41?,  4G9, 
497,  55Sr.  Trislanum,  1. 1,  p.  650  ;  l.  «,  p.  469  ;  Pa- 
tiiiom,  p.  75 ;  Thesauri,  Valllaniium,  ciijus  llbrum 
de  colbniii  atlde  exj)ectamus,  aliosque.  Apud  Ain- 
miahuhiMarcell.,  xit,  6,  etiam  raemoratur  PompHiani 
9ecurita$  teihpdris. 

In  fractdtn  haheremns...  Id  esi,  cousUliaremus,  et 
deliberslremus.Vide  hoc  pertinentia  in  Glossario  Sic- 
pius  laudaio    * 


Quod  q^iderh    divinitas...    Scriberidum  puto,  quo  ^  peraloribuS  ad  scsc  iitissa  cssc  ;  id([Uc  f^efn 

Vide  CoIuinbijViri  ■*^sarium  fuit,  Ul  afce^ciTiut  sirpposflflii 


qmequid  divin{tati$  in  $ede  c(£le$ii. 


dociisslmi,  nHlas.  El  lia  Toquebantur  Gcnliles,  quia 
qtiid  proprie  essel  suinmuln  numen,  quis  Deus,  du- 
Dilabanl,  at^ue  inter  sesc  disputabdnt. 

Pro  qideie  temporis...  Ut  siib  ilhperio  ineo  quies 
el  pax  sit  ;  mox  :  Quo  etidm  in  hoc  per  ctemenliam 
nostram  quieti  publicte  consulatiir.  lii  numino  Maxi- 
miani  Hercnlii  apud  Tristan.,  i.  iii,  p.  372,  conspi- 
cilur  dea,  iina  inanu  fudein,  attera  spicas  lenens  ; 
et  QCiES.  Auc.  illoque  embleniatfe  denolatur  procul- 
dubio  quieiem ,  seu  paceih  abmidamice  el  aniionai 
caiisam  esse.  Ainm.  Marcell.,xix.  H  :  Et  quietem  co- 
lente$  tamauam  salutareih  deam,  tributariorum  onera 
lii^/rdif,  ttbi  potcsl  videri  Valesius. 

Vicarium  postutent...  Noiiien  hoc  generale  esl, 
sideo  ut  piro  cerlo  affirmari  non  possil  quod  miinus 
vicarius  hic  gesserit.  Sed  lainen  cumerraturum  ncu- 
tiquam   puio,  qUi  Maximinum   designarc  exisliinel 


AKjue  uti  hiec  chrpoirsi  iircas  shas  ci  rtgrn!;,  urjda 
sumpttiis  facte1)aliri,  habcbtiiil ;  ila  clinm  dnfstiaoi 
bona  sua  phssidebaut ;  tjui  lamen  dhuies  rcdirris  om- 
n^sqUe  eleemosyn^  fh  pUiiperes  erogatmnt,  tlcc  m 
otiosos  Veiitres  al^bant. 

Bedtitudine  ^blica...  £t  haec  tOx  solcriihfs  aique 
adeo  in  ipsis  riumints  o1)via  est,  ac  hotal  trahqhiltiirn 
ct  fdicein  rcipublicie  statum.  BtaHssininni  sdculnih 
dlxil  Tacil.,  c.  3,  Agric.  ;  bedtiiitinos  Cceshres  Nafza- 
rrus,  c.  I  ei  ultlmo  ;  beatis^inium  victbtidm,  c.  32,  bi 
beatitudinein  urbis,  c.  33  Panegyrici. 

Prolnib  progranimnte  tho,..  Siffiilflcat  pr:i>:sfdehi 
prdviiicinb  scriplo  phblice  proptisito  s%jiilir:are  dehcrc 
se  tale  cdictutn  ab  iinperatoribii^  iicccpissc,  Itissuirj- 
que  csse,  Ul  Isiud  alligcrci.  Locn^  blc  ccrtc  rnibr 
obserTandus  essi:!  vidciur^  quiQ  iio^  docei  impern- 
toruhi  edicia  In  prbvlnciis  mt\  ftiissc  propo^ifa,  nlsl 
simul  tcstdreiithr  prc^ides  ejusniodi  edfcta  tkb  \m- 

hi^ces- 
ia  crtitii  dlillMls 


provinciales  ad  res  hovfts  Incitan  a  tutbulenih  iijnn^ 
nibus  potuissent. 

CAt>UT  XUX. 

Sequenti  autem  Lfciitio...  Putaveram  ^ci^lb6ndtmn 
esse  $equehie  :  sed  nuiic  Slrbllror  Maximinhm  con- 
ce$$i$se  $equehti  Licinio^  id  est,  euhi  hoh  expecinsse, 
sed  fugisse,  siinul  ac  Lichtiom  venire  et  appropin- 
quare  cum  exercilu  cognovit.  Gicero,  ide  Oi*at.  :  Qui- 
bu$  egOy  ul  de  in$  onmibu$  r€bu$  disseram^  cum  con^ 
ce$$ero^  illud  tamen  oratori  tribuam  et  dnbo ;  qiii  locus, 
si  loquendi  forhiam  spectes,  plane  sinlilis  buic  La- 
ctantii. 

Dextror$um  perrumpentibii$  omnia  victoribu$.  Maxi- 
minus,  post  cxsas  ihter  Heracleam  et  Hadrianopolim 
copias,  aufugit  primo  Nicoincdiahi,  inde  ih  Cappa- 
dociam,  icsic  Lactanlio,  c.  47.  Quocum  cuai  seque- 


567 


GISBERTI  CUPERI 


56S 


returLiciniu8^Taariinofitlsan9tii(faioccupat;etquia  Aex  Latina  lingua  in  Grscam  transblum  consenraTii 


niontes  cjusroodi  ubique  non  sunt  pervii,  crediderim 
facile  cerium  locum  desigaari ,  et  quidero  per  quem 
adiri  poleral  Cilicia,  cum  Tnrsum  MAximinus  fugisse 
dicalur.  Apud  liv.  xxxv,  15,  Anlioclium  legimus  A»i- 
iiochiam  se  tec^tt^  ver  Ciliciam  Tauro  monle  <upe* 
rato.  Alexander,  apud  Juslin.,  xi,  8,  limens  anguitia$ 
magna  celeriiate  Taiirum  transcendit.  ei  Tarsum 
pervenil ;  casque  anguslias  optime  describit  Curiius, 
III,  4,  ex  quo  insuper  discimus  Alcxandrum  etiam 
ex  Cappadocia  Ciliciam  peliis^e,  et  illas  pyla$  sive 
porias  (id  quod  et  aliis  exemplis  flrmari  posset)  fuisse 
appeliains.  Licinius  autem  aliud  iier  tenuit,  et  ver- 
sus  Pampbyliam  Taurum  superavit :  unde  roetuens 
Maxiininus,  ne  fuga  excluderetur,  Tarsum  se  coiitu* 
lit,  Orienti  scilicet  et  JEgypio  propior  futurus. 

Ut  $olent  /U,  qui  hoc  ultimo  se  facere  arbitrantur» 
Ita  certe  in  pnelium  ruere  volueruni  Numantini ;  cum 


Eusebius  loco  laudato,  cuiusque  etitm  meminit 
Haymo,  lib.  viii ,  c.  3  Hist.  Eccl.  Sed  mirum  hajoft 
rei  memoriain  nullam  Lactantium  conservasse. 

Detestabili  genere  mortis  ef/lavit...,  Eum  occVxurr» 
OavaTO)  obiisso  scribit  Eusebius,  ix ,  9 ,  et  Aucior 
Epiiomes  Victoris,  sim0ci  morle  :  quod  plane  cum 
r^actantid  et  Euscbio  pugnat.  Simplex  mors  iis  iri- 
buitur,  qui  nbsque  iormentis  gravibusque  cruciaii- 
bus  iieci  daniur,  iiti  patet  ex  Suei.  C»s.  c.  74.  Unde 
Prudent.  Hyni.  10.  Tipi  Irsf.  v.  877  : 

TcmpteroQS  igilur  ante  partem  quampiam 
Truncare  ferro  corporis  superstitis , 
Ne  morte  slmpla  criminosus  multiplex 
Cadat,  vel  una  perfklus  c»de  obpeiat, 
Quot  mcmbra  gestai,  iot  modis  pereat  volo. 

Sed  M.iximinus  grnvissimos  dolores,  licet  ab  alio 
non  illaios»  perpessus  est;  putoque  auctorem  illuni 
mortem  simplicem  opponere  illi ,  qua  quis  ab  alio  toi* 


que  id  facere  non  possent,  sese  ipsi  occiderunt,  Fior.  .      . 

II,  18.  Juba  magnifice  epulatus,  super  meiisas  et  po-  ^.  liiur^  et  idem  boc  esse,  ac  si  dixisset,  non  stran* 
cula  l^etreio  se  interficiendum  dedit,  iv,  2,  et  Can-  ^  gulatus,  non  capite  truncatiis  est,  verum  sua  morte 
tabrorum  nonnulli,  postquam  extreina  videni,  certa< 


lim  igne,  ferro,  inter  epulas,  venenoque  praecepere 
mortem,  iv,  11.  Quin  et  hominibus  seuientia  judicis 
damnatis,  quo  forle  respicit  Lactanlius,  ct  gIadi;iio- 
ribus,  dabatur  ultima  coena  niiscellanea,  ut  varictaie 
ciborum  sese  replerent,  beneqiie  poii  formidinem 
moriis  abjicerent.  Juven.,  sat.  xi : 

Sic  veniunt  ad  miscellanea  hidi, 

Ubi  commenlator  :  Miuellanea,  sibi  gladialorum^  id 
est,  ultima  caena;  addilque  raiionem  :  Ideo  miscel-^ 
ianea,  quia  omnia,  qnw  apponuntur  m,  miscent^  sic 
manducant ;  quam  poeise  interpretaiionem  licet  alii, 
nec  forte  immerito,  iniprobent,  et  iicet  non  verosi- 
mile  sit  oinnes  gladiatorum  cibos  in  coena,  quam 
uliimam  esse  putabani,  mixtos  fuisse,  potiusque  va- 
rletate  ciborum  repleti  sint,  tainen  Sclioliastes  mo- 
rem  illum    videtur  nobis  conservare.  Apud  Athe- 


obiit ,  utcumque  illa  fuerit  cruciaiibus  pleiia.  Yicto- 
reiii  sequiiur  P.  Diaconus ,  imo  lam  fldeliter  illud 
facit ,  ut  etiain  ipsius  exenHilo  sxvissimuin  liunc  ho- 
roinem  laudet ,  eumqiie  scribat  fuisse,  oriu  quidem 
atque  inslituio  pastorali .  tf^rum  sapientissimi  cujusque 
ac  litterarum  eultorem ,  in^fnto  qweto ,  avidiorem  vifti» 
quo  ebritts  quaidam  corrupta  mente  aspera  jubelmt; 
quod  cum  pigeret  factum ,  differri  qum  prtecefnsset  m 
tempus  sobrium  ac  matutinum  statuisse.  Sed  alia  longe 
nos  Lactaniius  docei;  et  jiaii  possuin  religionis 
gentilis  hominem  laudare  illius  religioiiis  propu- 
gnatorem  fortissimum  :  sed  talia  nequaquam  Ciiris- 
tiano  condonanda  sunl ;  et  forie  Yictur  euni  cultorem 
sapientissimi  cujusque  ac  lUteraimm  vocat,  quia  Ethni- 
cis  pbilosophis  et  sacerdotibus ,  quos  Ghrisiianis 
longe  sapieniiores  esse  judicabat.  favebat,  eosqoe 
colebat. 
Efflavit....  Sepultus  fuit  in  Cilicia,  et  prope  eum 


nienses  damnatis,  vel  qaiinl  Oovarov,  ad  mortem,  du-  G  ^P  conditum  fuisse  infensissiroum  Christi  hoslem 

cebantur,  licebat  se  cibo  vinoque  replere,  airov  x«l      *  "*'  '  ^"  '^^*       "*  ' 

oevoO  TrWwOqvac,  iCSte  Suida,  in  V.  sXitotCTa  T/>ia,  et 


Append.  vatic.-  Cenl.  i ;  Prov.  75.  Et  besliartis,  vel 
^d  besiias  damnatis,  dalaro  fuisse  eoenam  liberam^ 
eosque  pridie  antequam  pugnarent,  lauiissiroe  cce^ 
nare  consuevisse,  paiei  ex  passione  SS.  Perpeiuae  el 
Feliciiatis,  necnon  ex  iis,  quoe  in  praefatione  monet 
Henr.  Yalesius,  vir  celeberriinus.  Quin  ei  liuc  vide- 
tur  perlinere  mililare  pranditim,  dictum  ab  eo,  auod 
milites  ad  beUum^  \d  est,  praelium,  porel,  lesie  Pol- 
lione  in  Gallienis. 

Candidaiis  ministris.....  Lego,  cum  eanditatis.  In 
aliis  alioquin  ioquendi  formulis,  illius  aeiatis  Scrip- 
toribus  omittiiur  h»c  panicula.  Ammianus  Marcell., 
XV,  4,  congredi  barbaris  dixit,  uii  doceo  ad  cap.  18. 
Sed  quia  Ammiani  meniio,  nonne  apud  eumdem,  15, 
7,  ad  damnandum ,  pro  ad  amandum  scribendum  est? 

In  disceptando  justisstmus  t  natura  benevolus,  licet  acceptani ,  Ciesar  esC  creatiis ,  et  occisus  posiulantD 
attctoritatis  causa  servandas  acer  quibusdam  videbntur  j.  Consianiino  ,  cuiii  pacem  eidero  daret,  uii  ex  Yio- 
et  inclinatus  ad  amandum.  Mibi  certe  illiid  videtur,  ^  tore  et  Pauio  Diaconu  docet  Tristunus,  t.  in ,  p.  472, 


Julianum  memoris  niaiidat  Philostraius  viii,  1. 

CAPUT  L. 

Valerium Quis  hic  fueril,  ne  divinando  quidem 

assequi  possum ,  cum  nemo  alius  ejus  faciat  men- 
tionem  :  id  quod  etiam  recie  obs^ervavit  Baluzius. 
Nec  puto  huc  quicquam  periinere,  quod  post  narra- 
tam  Maximini  mortem  scribit  P.  Diaconns,  lib.  xi  : 
Valens  interea  in  Oriente  ab  exercitu  Imperator  appel' 
lattu ,  ab  eodem  Licinio  morte  mulctatur.  Detnde 
Alexander^  qui  apud  Carthaginem  imperator  est  facims. 
a  Constantini  exercitu  jugulatur.  Naiii  licet  Valetu 
posset  siniul  appellaius  fuisse  ValeriuSt  taroen  ille. 
huic  lempori  non  conveuit;  et  plusquam  semel  Jinc-' 
lor  iste  iii  his  narrandis  humani  aliquid  palitur.  Nam 
Yalens  eodem  ieinpore  neci  tion  fuit  daius  :  sed  a 
Licinio,  post  cladein  ad  Cibalim  per  Constantinuoi 


quia  acer  et  amor  non  bene  hic  conveniuni ;  et  ex 
eodem  capiie  constai  Leontium  absque  moris  ho- 
mines  daronasse;  hancque  emendaiioncm  necessa- 
riam  et  veram  judicabat  clarissimus  Columbus. 

Candidatis  ministris Iia  scilicet  fideies  in  Apo- 

calyp^i ,  alibique ,  idque  oplimo  merito  vesiiuntur, 
ad  iiidlcandam  vita;  puriiaiem  atque  iniegriiaiem. 
Prudent.,  Hym.  1.  ntpiixt<f.  v.  67. 

Christns  ilUc  candidaiis  praesidet  cohoriibus, 
Kt  tlirooo  regnans  ad  alto  damnat  infames  deos. 

Chrislum  subinde  deprecans Idem  iradil  Euseb. 

i\,  10,  exiremo.  Insigne  aiiiem  hoc  exempluni  nos 
docei  conscieniiani  sasvissiinorum  etiam  persecu- 
torum  iaiiium  vaiere ,  ui  ipsos  illa  reos  fa*ciai.  Iluc 
pertinet  Maximinum ,  postquam  victus  es^et  a  Lici- 
nio,  liberiaicm  Christianis  concessisse  edicio,  quod 


qui  t^inen  non  saiis  caule  ex  iisdeni  aucioribus  no« 
iai,  Yalentem  rebellasse  conira  Galerium  Maximia- 
niini.  Est  enim  hoc  a  veriiaie  alienum ;  et  Galerius 
Maximianus  jam  diem  suum  obierat,  cum  Yalens  a 
volente  Maximino  Ctesar  est  creatus ,  uti  ex  Excer|K 
tis  Yalesianis  consiat,  licet  Yicior  ei  P.  Diaconus 
eum  imperatorem  appellent.  Quod  sequiiur,  JUexiMm-' 
drum  a  Consiantini  exercitu  jugulatum  esse^  eiiaiii  !}• 
dci  liistoris  repngnat.  Nam  victus  ille  fuit  a  Muxen* 
lio  per  prxfecium  praetorii  Volusianum  et  ZeiiJim  , 
uli  videre  licei  apud  Zoz.  2,  14.  adeo  ui  hi  duo  oihil 
comiiiune  cum  ralerio  nostro  habeant;  quem  nus- 
qiiaui  inveniri  arbitror,  quemqiie  solum  cognosccre 
possuinus  MeUmorphoseos  Ovidianae  rcmedio.  Ilt 
enim  ille  canit  Ipbidem  virginem  in  marem  esse 
mutatnm  opc  IsiJis ,  ita  sitspicio  inihi  nonnunqiiaai 
Oborta  est,  Valmum  in  Valeriam  ope  Critices  ma- 


NOTi£  IN  LIB.  DEL  MORTlBUS  PEftSECUT.  CAP.  L. 


m 

Imdam  esse.  Mirum  hoc  procul  dobio  aliis  videbitur, 
qnla  cap.  sequentc  Lacianlius  Valeripe  mortem  plu- 
ribus  enarrat.  PacU  id ,  fateor,  Lnctantius  :  sed  puto 
euni  eadem  illo  capito ,  et  in  principio  rerum  quas 
posl  Tictum  Maximinum  aggressus  est  Licinius,  obi- 
ler  narrare ;  nibilque  lam  ardenter  illc  desideravit , 
quum  ui  possei  VaUriam  e  medio  tollere.  Nec  video 
ctii  iratus  potuerit  fuisse ,  nisi  Valeri»,  qu»  ipsum 
spreverat ,  uti  patet  ex  cap.  50,  cuique  ob  injuriam 
illum  infestus  absque  dubio  erai.  Aique  binc  est  ut 
suspicatus  nonnnoauam  sim ,  scribendum  lioc  loco 

esse,  fn  primi$  Valeriam,  quam  Maximinus et 

conveniunt  :«dmodom  sequentia,  quia  narrat  Vale- 
riam  Candidianum  adoptasse.  Alqiie  ut  n)ox  Candi^ 
diani  morlem  in  specie  describil ,  quem  dixerat  ne- 
catuni  fuisse,  ita  etiam  capiie  51.  Valeriae  malris- 
qiie  ipeius  Prisc:r  intcrilum  enarrat,  iicet  illxcum 
Candiiliano  inlerfeclae  non  fuerint  statim  post  obi- 
intn  Maximini.  Hoh;  commentatus  fueram ,  cuni  ani- 
madverti  eruditos  Anglos  ita  etiam  liunc  locum 
einendnsse;  quos  a  me  ante  inspcctos  non  fuisse  li- 
qaido  testor. 

Et  in  honore  haberi  vidibalur,.*  Quippe  qni  filius 
esset  Galerii  Maxiroiani  cx  concubina  susceptus ,  et 
adoptalus  ab  uxore  ejns  legiiima  Valeria,  (ilia  Dio- 
eletiani  :  qiis  omnes  res  cerle  animos  ipsi  addere 
poterant.  Uiide  cum  Nicomedi» ,  quae  sedes  impera- 
lorum  erat ,  sese  efferret  altius  et  supra  privatum , 
jusso  Licinii  occisus  est ;  quia  in  suspicionem  ,  ut 
reor,  veniebnt  rerum  iiovarum ,  et  de  purpura  su- 
menda  cogitabal  forle ;  id  qnod  mox  objectum  fuisse 
legiinus  Severiaiio ,  Severi  filio. 

PrtB  Vateria ,  quw  volens  Licinio  in  omnes  Maxi" 
miani  kmreditate$  jure  suo  cedere ,  idem  Maximino  nc" 

gaverat Locus  admodum  intricatus;  nam  si  Va- 

leria  voluit  Licinio  cedere  in  omiies  Maximiani  bx* 
redilaies ,  nequaquam  verisimile  est  illam  cum  ma- 
tre  sua  eum  relicturam  ,  et  se  credituram  Maximino, 
mariti  sui  si  non  inimico,  at  certe  non  ainico,  utl 
patel  ex  cap.  59.  Certe  bsec  non  colixrent;  et  locum 
depravatiim  esse  propterea  existimo.  Licinium  nar- 
rai  Lactaniius  omiies ,  quos  meniorat ,  tanquain  ma- 
luni  metuisse,  seqne  tuiiores  credidisse  forc  cum 
Miximino  :  sed  excipit  Valeriam ,  matremoiie  ejus 
Priscam ,  qiiae  Licinium  exemplo  aliorum  relinquen- 
les,  iioluerunt  etiam  esse  cuin  Maximino,  cui  tanien 
reliqui  sese  credebant.  Puto  igitur  scripsisse  Lac- 
taniium ,  quas  nolens  Ucinio...  et  sic  optiine  quadra- 
bit  sequens  ,  idem  Maximino  negaverat ;  quod  cerie 
verum  nou  foret,  si  illa  Licinio  oiiinia  darc  voliiis- 
set.  Noluit  igitui^  Valeria  Galerii  Maximiani  inarili  sui 
baereditates  Licinio  cedere;  quein  persuasus  suin  eam 
anie  diictam  Gonstantiiti  sororeui  in  uxorem  petiisse, 
quia  tam  significanier  Lactantius  dixil  ante ,  enm 
putatse  sese  tutius  moraturam  apud  Maximinum ,  quia 
uxorem  habebat.  Et  banc  ineam  sententiam  lirniat 
mirum  quantum  ipse  capiie  sequeiite,  nbi  scribit, 
puiiUei^am  et  conditionem  ipsis  exitio  fuisse ;  id  est , 
periisse,  qitod  Prisc:)  crat  Diocletiani  conjux ,  Vale- 
ria  eorum  fllia ,  et  Galerii  Maximiani  uxor ;  quodque 
baec  Imperatoris  vidua  noluerit  vel  Liciiiio.  vel 
Maximino  nubere,  et  absque  more ,  ac  absqiie  exem- 
plo  ad  secuudas  nupiias  transire.  Laudat  igilur  il- 
lustrissimas  foeminas  a  pudicitia  Lactantiiis,  ut  licet 
eas  pcenas  dedisse  dicnt.  lamen  videatiir  tam  acerbum 
casum  miserari  :  DuctiB  igitur  mulieres  cum  ingenti 
specta^o  et  miseratione  tanii  casus  ad  supplicium ,  et 
amputatis  capitibus,  corpora  earum  in  mare  abjecta 
siia<,  cap.  51.  Nuilibi  cerie  eas  carpit,  vel  leviier 
iodicat,  Diocletiaiium  vel  Galerium  Maximianum  ad 
persequendos  Christianos  ab  illis  incitatos  fuisse ;  id 
quod  tamen  non  obliviscitur  annoiare  de  Romula 
Calerii  Maximiani  matre,  cap.  11,  quoinodo  etiam 
Maximini  uxorem  propier  mersas  Oronte  castas  foe- 
luiii.is  lioc  cnpite  perslringil.  Quin  ei  ab  iinpiis  et 
perbccutoribus  eas  separai;  nain  cuin  cap.  50  nar- 
rasset ,  omnes  impios  vero  et  justa  Dei  judicio  rece- 


m 


A  pisse  eadem  quas  feeerant^  mox  capite  sequente  Va- 
leriae ,  iiec  non  inatris  ipsius  Priscx  mortem  dcscri* 
bit.  Quid  igitur?  Prisca  et  Valeria  vel  Cbris'- 
lianae  fuerunt,  vel  iis  faverunt;  utque  illiid  sen- 
tiam,  facit  ipse  Laclantius,  cap.  15,  ubi  ita  loquitur  : 
Furebnt  ergo  imperator  (Diocletianus)yam  non  in  do' 
mesticos  tantum,  sed  in  omnes ;  et  primani  omnium 
filiam  Valeriam,  conjugemque  Priscam  sacrifiao  pot* 
lui  coegit.  Neqiie  enim  Diocletianus  eas  coegisset  sa- 
crificare,  nec  Lactantius  scripsisset  easdem  sacrificio 
pollutas  fuisse,  nisi  Cbristianae  fiiissent,  vel  iii  earo 
suspicionem  apud  Imperatorem  incidissent ,  licet 
aperte  corum  piacita  amplecti  non  auderent.  Gentilis 
eiiim  non  cogitur  ad  sacrificiuni ;  nec  lalis  proprie 
sacrificio  pollui  potest  dici,  vernm  quidem  is  qui 
Cliristo  noinen  dedit,  et  ad  superstitionem  ejiiralaro 
redit.  Sic  eodem  capite  cogere  usurpatur  deChristia- 
iiis,  quos  in  templa  com|iulsos  cogebant  sacrificare  : 
Nec  minus  in  cceterum  populum  (a  quo  scilicet  discre* 

H  yerat  presbyteros  et  minisiros)  persecuiio  violenter 

"  incubuit.  Nam  judices  per  omnia  tempia  dispersi^  fini- 
versos  ad  sacrificia  cogebant.  Et  Prudentius,  Hym. 
TTSjdt  iztf.  ^,  V.  367.  canit  Judseam  plebem  in^Mina- 
tam  fuisse  aureo  bove ;  et  nolius  est,  quam  ut  probari 
debeat,  ad  ampleciendam  gentilem  religionem  niliil 
aliud  necesse  fuisse  facere,  (|uain  diis  sacrificare,  et 
aris  thus  injicere.  Hxc  mea  opinio  firmalur  variis 
Actis  et  Historiis,  quae  apud  Baronium,  Trislaiium, 
alidsque,  uxorem  Diocletiani  faciunt  Cbristianamy 
licct  vcrum  ejus  noiiien  ipsis  latucrit,  et  multa  ira- 
daiit  quae  a  veritate  aliena  sunt ;  id  quod  eliam  obser- 
vai  Baluziiis.  Sed  si  Christiaiiai  fuerunt,  quid  tandem 
causae  est,  cur  illud  iion  tradat  Laciaiitius  claris  ver- 
bis,  cuin  contra  Martyrologia  a.  d.  17,  Cal.  Sept. 
iiarreni  Serenam  (id  iioinen  dant  Diocletiani  uxori} 
niarlyreni  obiisse.  Martyrium,  iit  verum  fatear,  mibi 
videiur  reliquis  Mariyrulo};iurum  erroribus  adscri- 
bendum  esse ;  iiec  verosiniile  est  Lactantium  illud 
praeterilurum,  si  lani  illustres  foeminae  propter  Chris- 

C  tum  capite  luissunt  puiiitx.  Quin  et  illud  plane  reii- 
cit  sacrificiuin  idolis  oblatum ;  quod  licel  coactae  fe- 
cerini,  postea  ad  bonas  mentes  forte  redierint,  cri- 
menque  illud  lacryinis,  viia  pudica  et  vera  poeniien- 
tia  deleverint,  tanien  utChristianae  occisae  non  sunt, 
quia  Licinius  libertatem  Christianis  edicto  dederat,  et 
nondum  animiiin  iiiduxerat  innoxiam  lacerare  gen- 
tem.  Nam  scriptus  hic  libellus  fuit,  antequam  beI-> 
lum  Inier  Cousiantinum  et  Licinium  oriretur,  cum 
pace  fruerelur  Ecclesia  et  iranquillitate,  uti  ex  fine 
ejus  clarissiine  patet ;  nec  non  ex  initio,  ubi  narrat 
Deuin  excitasse  Principes,  qui  tyrannorum  nefaria  et 
cruenta  imperia  resciderunt ;  id  est,  Consuntinum.  et 
Licinium.  Uaec  ita  conimentatus  fueram,  cuni  poslea 
in  mentem  inihi  veiiit  verba,  quibus  Iradit  Valeriam 
et  Priscam  sacrificio  pollutas  esse,  posse  a  Lactanlio 
ut  Cbristianu  dici,  et  cogi  eo  seiisu  usurpari,  ut  cap. 
eodem  ad  sacrificia  cogebant ;  quanquani,  ut  verum 
faiear,  b;ec  voces    viiii   repugiiantibus  allatain  esse 

*.  designent  :  liam  judices  per  omnia  templa  dispern^ 

^  universos  ad  sacrificia  cogebant. 

Sed  prius  mater  eorwn  in  Orientem  prxcipilata 
est  ..  Qua:  iiiea  hoc  de  loco  sil  sententia  ,  vide 
sis,  lecior,  in  notis  Coiuinbi ;  qua;  ibi  relinquenda 
esse  ceusui,  quia  coinmodc  huc  transferri  uoii  potue- 
ruiit.  Ne  tanien  plaue  sierilis  siin  eo  in  loco,  ubi 
celebris  fluvii  ineiitio  oircurrit :  medecinam  conabor 
facere  Josepho  fluminis  Sablmtii  nicntioneni  facieiiti, 
lib.  vii  Excldii  cap.  24  :  'Psi  y^h  yup  iiido^  'Ajoxawtc 
TJjff  'Ay pnztzx  ^MtUia^  xai  *Payavataff.  "Ex**  ^*  ^^" 
fxaonjv  tStonjTa.  TroXyc  7«/*  «v  oti  p«t,  xat  xara  tijv 
yOj9av  oO  (Txokouoc ,  ^nsira  5i  Trac  ix  twv  ^ywv  iiriksi-' 
irfiuv,  Hi  iiULspbiV  apiOfiov,  S^pov  TrapaSiSwo-tv  op«v  tov 
TOTTov ,  eiQ  oi^sp  ou^suiac  yryOfACV)}^  /uraSoXiQCt  oftotoff 
xaTa  TTQV  iSSofAJjv  cxdidoio-t,  xai  TauTiQV  ati  ttqv  TaSt» 
oiy.piQb)i  ^zrripoTat  $ca9u).aTTGt>v.  o0jv  Bto  xai  SaSSaTtxov 
aOrov  xcxXijxao^tv ,  aTio  xiii  iepag  twv  'louSatwv  i656/x>jj' , 
ovTwf  ovoftaeravTCf ;  idcst,  mierpreic  KuriiMo  :  is  fiuU 


571 


mmm  ccpfifti 


m 


fhedm  fHmAtdiain  RHphanmn  AjjtipfRBr^ki  eMtit' 
tes.  HabH  autm  liimidHani  pedulinn  inlriteUtum,  Nttm 
cum  iit,  tfuanitb  fliit,  plufitnni,  nl^(IUe  ftleath  Ugnit^ 
tamm  inierptMm  set  tttisbUB  a  foHtfbui  tttiHeitgns,  ili:' 
ieumextHha  Ititnm  vifleire.  DelittiB  f^dn^i  ntittu  miteft- 
tione  fdem  ieptiinb  tiit  titttitis  t^JcoritHr ;  tiltjne  HHhb 
brtiinem  eum  t^niper  t^biervare  pro  eeria  ebitiperinm 
2St,  UHae  ^tinnt  StMittiem  sbpHtmtism,  n  tacro  /u- 
dieormh  tepdm  ttie  tle  ttemmntttut.  battii  rcv^r.i  in- 
IriCAilft,  ef,  e'x«Bntwi(h  C«niibfJfri,  J;ilii  frhic  Rufli- 
tiiiih  cdrnfpluSi  ^rhi  Dttitm  htibbUti  Jo^stpho  adver- 
snhtur,  &l  SAnbHttcUm  flHflrtfh  tiicl  cOhteMdfitTt,  ti(m 

aiidd  iilidM^  ^ttrifTtn  exititerct;  sed  (fuod  eh  qu^escnt 
ie;  «|(ioa  ei  mcli  PniHW  xxxi,  ii,  HI  t.  Nliiiralls  ; 
In  JfktLceu  ritn  Sttbtftttis  omHlbAs  sietaiur.  Spizetiits,  Iri 
dissefldt.  tte  isrsicllrf^  Aniet^lc.  nrbttrsrttrr  fluviiiin 
rtlom  nditieri  SJCbbarlcl  jtixta  Josoprttflti  ti«m  exlnde 
&Cco|)issc,  (timd  ((tRivi^  deptiltia  (Iffe  t|tfle5C:it,  sed 
qtiod  sihgbris  dHbb.iiis  Itislgnf  ijfnrtdim  tfKiintitfne 
gaddKli.  Mittijfts*^  B»!ti  Israel  ila  verbbnim  sensufjf 
ilivcrlil,  ttl  Pllrlfo  pfer  Ofntil;\  rcspdrideai;  IsaMCiiS  vci^6 
Casiiiiballfis  pnaciirum  verborttm  trftjcciimtc,  ei  bbft- 
itltllohllii  blilfssirttle,  btim/pturii  reaiiruil  irr  Excfc. 
adv.  Kardnium.  Vcruiti  fe^o  ftiitla  v^rbti  bmissa  csse 
J»ersu.l§as  silm:  ci  lia  resillticbarh  llla  :  od  rrxo>«tor 
H  inUtplSn  SpdJuSfV  :  ^nitj^   *i  it»t  h  t&W  Trifj-j^wv  ini' 

<i^tpLi^i  yivotifi^r  (ftrai^o)^;  ,  ^iiiotOC  xardc  (  t.  fiLtrA) 
T>iv  i^Myin^  U^iiSr^^r,  id  fesi,  feiatHtiiUe  ihipetu  nbn 
leni  po'  spaaiDH  ux  dfmm  :  itttte  tbttts  hb  ipsis  fdHti- 
bus  tte/ieir^tii,  $iccum  preebet  ipeciHHdnm  dlifehm;  et 
hhtc,  qtiasi  nuiin  facta  met  wHtatib,  titi^Uit  poit  t^pti- 
mMi  dlem  ernmpit.  Nnui  diin)  ^cf-ibit,  iluvliim  Sal)b:i- 
ikitfn  post  scKtu^n  diem  ^ic  ;:(i(n  fiifssei  ^t  fio^t^epil- 
tntjrii,  simHem,  iti  ante  Seiitifutim  diditi  illum,  cru- 
p\sit,  mnh  clare  docei  crnn  bmtiilvbs  Sabbsltis  ^iiie- 
Tfs*e  ct  siecin^  fnisse.  S*^d  efrtltiirt  jrtdlCeift,  /firi 
lidlfi^  Jil^idln  J^phuni  prLimiSertiftt  etrrcfndtttiorefh 
tort^e. 

fcAPUT  Ll. 

Vdtetia  ifUt^qtte  per  mtrtUs  pr^diheias  iiiiiHdHim  iheH- 
sibus  fietfeio  cHtia  pem§m.,;  Videbdum  cst  unde 
hnjris  ttigaflorris  epocba  repetend^  sit.  Licinitts 
Irn.  GlrK  519,  kah  mirti,  viclt  Mintifninom,  a  qub 
tempOfe,  si  errdres  Vjtldrlae  cumpMt&mus,  ne"- 
«es^e  est  Iflafn  bccisrtin  essc  fciense  jmii6  vel  Jif- 
llo  atl.  514.  QfmdSiVciO  <!(^  fttimerdre  ttfcfpiffitis 
srb  eti  t^mptnre,  tttioi  ifi  etiliirm  mfssa  e^t  li  Maxf- 
tnlhb,  aniio  Si^,  ^eqtiitbr  eafn  hadd  mtflto  pon 
Victnm  Maxfmimtm  neci  foriss^  dsfiam;  i\ii(fd  ccrte 
tt  ffltione  ^leiihm  non  cst,  ^uiti  fmpriinit  VuU- 
Hfllm,  sl  Crtnjectlfra  mea  VCM,  ««•a^ecupicbiii  Ltct- 
Hias ;  et  qtiia  etirim  LfictaifiitiSi  c.  59,  diserte  trdd/t, 
MatirninUrii  fpsam  eum  tndtre  in  txitium  reltmme^ 
nee  in  tbeum  eirtUm,  ted  hde  utifUe  ittuc  prtteipitem 
eum  lUdibriO  extUrbaise  :  tfdbd  hifortunimii  diim  iflii 
Biibire  cogitnr,  certe  iiiSti  nisi  plebcinm  ctifitim  in- 
diitti  flidt :  quahqiitfift  nOff  difflte.tr,  to  peniaoaia  Vi- 
deri  significare  eam  nofi  JuHSd  imperatoriS,  Sed  sttat 
Bbbfftfe,  et  ad  eVii'Jhd(]i*  persJecmore^,  modo  in  hanc, 
inodo  ih  dllsliti  protiiicism,  sese  transttiiisSe.  Quod  ^l 
Hbelliis  bic  ih  lucem  edltus  esi  siatim  pdst  vfcium 
Maxifflinum,  et  aitic  belKim  qtiod  anno  5i4,  iriter 
Considfrtiiium  et  Lfcihiom  ortufn  esi,  coinmode  higa 
h.^ec  a  Maxirfrini  decreto  repeti  potest.  Itlo  bello  vic- 
tus  fuit  Licinius  viir  id.  oci.  epsdchi  anfri,  paccfrn- 
Wie  obtiriet  tfadrto  lityrifjo,  et  unno  defnum  519,  ad 
dcos  fedil;  vei  potitis  Se  semp«f  ^fitilem  ftiisse  6^- 
tendfi>  pfO^osHd  edlctO  rie  ^plscopi  Habefeni  Cdlici* 
m,  ChrisifsmolrtfutS  pei^ctftilfWf.  Qutid  ^  rittis  eitis^f- 
inei,  pbit  ilfitimm  tfuod  liher  Confijtartttbiim  fet  Ltci- 
hlcrtfl  nift  bentimt  fitliiC  libflfffi  a  LaclnntlO  edilorh 
es^e,  viiteblt  Hfe  rdciii  bp<2fa,  ejns  natales  adscfibl 
debere  tempOri,  quod  iritcr  annos  51  (  et  519  iiitcr- 
cedit.  Nam  nace  rniebattlr  Ecclesia,  cutn  hacc  riic- 
moriae  luandareiilur.j 


A  PtJitittt  dedtt...  Ndri  opifiof  LkeiaRflfhm  telle  sfgnt^ 
ftcdre  eas  tit  fioxi^s  ptinitas  e^,  M  mttum  nrorte 
periisfte  violehtfl. 

CAPtiT  LlL 

Qme  bmniu,  eic.  Haec  emirt  phiniffstrrni,  si  distm- 
|[iias,  Qdte  omrtia  (secundnm  fidem  tcifintium  loquor) 
tta  ut  gesta  sunt  mandanda  liuerti  credidi. 

Ciara  per  gentes  dotiornm  et  Hereuiiorum  eogno- 
mfita,  qttas  primum  a  Oiociete  ii  Maximiano  insoletitet 
ttssUmpta^  ac  postmodum  nd  suevetsores  eorutn  Iram- 
Utta,  mlueruntl  Afii  ivitnr  post  Diotf etiannm  et  Maxi- 
nilairum  Jovii  atqtie  Hereuiii  cognoniinati  suni.  Sine 
Galerius ,  Maxiuiinns  ei  Licttrin^  Jovii  ftienmi  dicti, 
uii  docel  Yaiestns  ad  Enseb.  ix,  9  lltsior.  Bcclcs.,  ct 
Tristanus,  t.  iii,  p.  455,  qni  tanien  minmimn  elegan< 
tissimtini  nori  saiis  bene  explicat  :  id  qnod  fartt 
Heitr.  Nurisims,  vir  doclissimus,  iri  erplicaiionc  Nom- 
mi  Liciniani ,  nbi  simal  docet  Gonstaniiam  ct  Con- 

8stantibinn  Hercuiios  fuisse  appellalos;  quotl  etiniii 
incinonit  anctor  panegyriin  Maximiaiio  et  Gonsi.tn- 
liiio  dicti,  cap.  8  :  Hic  est  qui  nomen,  quodaecepii  a 
i)eo  prrncipe  gineris  tui,  dedit  bobis  (Cohstntftrtio) 
qui  se  pro^eniem  esse  Herenlis  non  aduttitionibui  fnbn» 
iosii,  iexi  tetfuatts  virtutibus  inmprobavit.  Mtfne  tn 
EtiitOme  xpov(i»v  p.ig.  277,  Maximintis  Jovius  iicK^oL- 
vco-T0rro;  Kotfo^a/}  occurrit;  ctGalerttis  Maxifnianns  in- 
leiligcndire  cst  :  tpioinodo  vicc  versa,  Mnximiitus 
hoununqiiam  abninrtoribiisnoinina  htec  confiindfHrtt- 
bus,  vel  librnrrornm  vrtio»  A/axiirtnmMaptielhrtar. 

Delevit  ea  Dominut.».  Rectissime  it^  Deus  ftftyster 
vocalur,  qitlppc  qiii  optinio  jnre  onraimn  rernni  Do* 
mtno^  esi.  Ocderuiit  t:iifien  et  Gentiles  tam  splcndi- 
dum  et  tiiili  iihistreni  titultmi  diis  deafoasqtr^  snis. 
Apbd  Gruiernm,  vi,  68,  occurrit  kTPIOS  AlKAHinox ; 
et  iii  nuinmo  apad  Hardniittnni  ^c  fAfjrorc  v^jilo; 
SajDRTrtf,  uii  huud  absqne  ratioiie  cHdtictts  iitteris  te- 
Keniluiu  esse  suspicittur  vir  eruditus.  Solem  l>tmi5oii 
Lalinis,  Grx*cisquo  Ato-^OTiiv  dictutii  firisse,  doctri  In 
f*  Harpocr.  pag.  ii5,  et  per  DoKutim  l)«vnrruH  tipud 
Gruier.  xi,  iOO<s  vcl  sol  inteHigi  debet,  qai  sxpe  in- 
viettis  vocatur,  ycI  deos ,  qaem  Commbdiamis  In- 
stmctione  i5  invtctam  irbsolaie  appeliati  ffoi  Agdet- 
tis  erat ;  cni  robur  invictum  friboft  Arfiobias,  ct  r|Qcih 
cnm  Mitlnr.i  vel  sdle  confundi  observsft  IHgalltfis  :  vd 
deiiique  ii.i  appellatar  ilens  eo  in  loeo  cuittis.  Nec 
dea^  caracrnnt  Iroc  titalo.  Kijpia  'Apttpbt^^  IhftHim 
Diana;  occurrit  m  ins.  xiii,  pliff.  f006  muieri ;  f><i- 
HiN^  in  aiia  png.  90«  Alb»  inlra;  reperla,  per  qu:fS 
forte  Deoi  Maires  designaftittrr ;  et  IBoaiNK  HoiroR  in 
ins.  iti.  pag.  iOO,  qtiod  nOtandarh,  qtifa  Ifonifr  em 
mascuiiiii  gcneris,  et  is  latiien  Dtmii^A  (si  ftriMiO 
imllx  liiiea;  interierunt)  vocatur,  qatti  hrterdfim  ins- 
tar  de:e  cliltigeb.iiar,  oti  cdiistat  ex  nammo  GalbaOi 

Sni  inscrrbrtnr  Honos  et   Virtus.  VfrtiKo  \ib,   ttf, 
Sn.  V.  ii5,  non  aliter  Cybele,  vel  Jmrai  matcr, 
vocatar  : 

'Eljudcli  ciirriim  domliuesubierelednes. 

^  fit  qoanqtiam  nonnalli  aptid  Sertium  arirtfrenttflr 
Cybelem  ie4num  dominam  cHci,  notat  tsmion  idem 
eatn  proprre  dtfminm  foisse  appeHMHf.  Deminat, 
ait,  deat  dicUni ;  iir  iifi6i : 

Hi  domiaam  Ditis  thaUnoo  dedoeere  aribitl. 

Sane  dominam  proprie  malrem  deum  dici  \arrt  ei  cm- 
tfri  iiffirmanl ;  nam  et  ibi  Proserpinam  ideo  a  Virgiiio 
domitiam  appellatam^  quod  ipsa  terra  esse  dicaiur^  ticmi 
ei  mater  deum :  iiiox  addit,  Hanc  eamdem  (tiempe  Cy- 
bebm)  Lraiii  appetlari,  Itoc  est  Dominam.  Nou  aliter 
canii  Germanicus  in  Arateis : 

Dictaei  exercent  dbmitiDe  fiiraUll  ColybanKis, 

hl  est,  fatnuli  mnlris  deuin ;  idemqiio  cpithetOD  Jo- 
noni  atque  Dian.^cdat  Valcrius  Flaccus,  lib.  iv,  v.  555, 
ctlib.  vir,  V.  iSi,  Argonaui.  Quin  ct  Arcadcs  dcam 


[75 


NOTiE  IN  LIB.  I>E  MOKTlfeUS  ^ERSECUT.  CAP.  LII. 


574 


sumina  veheraliofie  coluerunt  siinpticiter  Ai^Vrocvav  A  ^assekt,  'animadverli ;  falhq^ie  dd  j^cepodtdi  lUieris, 
diciam,  uli  ex  Pausahise  1.  viii  pniel.  Inlerpi*es,  p.  40d,      eiianl  milile$  cogi  a'd  nefahda  sacrlficihy  pra'cepii  ut  qUt 
cul  duhio  qiiia   Ce-^  '      — *     '"  '-"•■-  ^  ' — ^ —    '^'^-   *"  -  «^-  -•— * 


eam  faeil  Proserpinam;  procul  duhio  qiiia  (iercri 
coiijuiigilur,  et  quia,  pag.  516,  ejns  fiiia  essedicitur : 
sed  lamen  ibi  simul  clare  a  Prpserpina  (iisliiiguitur, 
Nepiunique  ei  Cereris  Iilia  diciliir;  el  scribit  insiiper 
l'aiis;inias  se  non  audere  ig  rovf  «reXstTripoiji  ypi^sDf 
nomen  bujus  deae  :  quap  cerie  docenl  salis  supei^qiic 
eam  Proserpiiiam  uon  fuisse.  Veruni  iicet  Geniiliiim 
dii  ita  cognoininali  sint,  nosier  lanien  Deiis  optiino 
jure  DominuS  e^t;  qut  ut  eos  dejecit  et  calcavit,  ita 
5pero  eumdem.  tandem  respecturuni  popiili  tidelis 
alrocissimas  calamiiales,  et  pacem  reddiinruin  Ec- 
clesiac  .verie  per  ioium  orbeni  lerrarijm.  Iinperatores 
eliain  Roinani  dcmiini  appejiati  suiit,  uti  esl  hotissi- 
Dium  ;  nep  illud  irionerem.  hisi  yiderem  tiasp.  Cevnr- 
liuiii  ab  lib.  i  Sylvarum  Siatii  exlreiniiin  non  saiis 
I)enc  intQrpretatum  esse  Claudianum.  Naih  cjim  do- 
culssel  Domitianuni,  Trajanuin,  aliosijiie  Dominos 
dictos  fuisse,   addlt  se  mirari  Claiuliaiium,  lib.  iii 


non  paruisseiit  ihliitia  iolvcrehiur,  Crip.  !5  :  Furebat 
ergo  imperalor  jam  n'6n  ih  domesticos  l^hium,  scd  ih 
omnes ;  et  primam  omnium  filidm  Vdleridm  conju^em- 
qhe  Prikam  sacrificlo  pottHi  coegit.  El  biox:  ffnmjk- 
dices  per  ohinia  tempta  dispersi  iiniveHos  dd  incrificiu 
cogehant,  Ullima  baic  verba  ext)ficare  obiter  iiortaiiis 
fui  ad  cap.  {;  sed  ui  illa  iion  ddmho  plaiie.  ib  aliqbid 
mnjus  ei  ahriotaiionc  digilitis  iii  it§  vldefOT  rccondi- 
tuin  esse.  Nant  evi^cTTnh  (Ilirisil^iios  liiiii  acf-Hfaper- 
secbfionb  pressos  iii]:i  cum  CcriLlliLMis  (tcorum  tt-m* 
pla  fheqiieritassc,  iioh  ul  tym  aiiorarent,  lis  sncrifleiH 
reht,  Vel  aliqua  re  bnnorom  cni^iiLiCi!^  hnTitliiibus 
habdreiit,  sed  ad  evii  thdri  LorliK^nla  ct  ptGna^^  qii^ 
parata  Contlnuo  crnnt  iis  qul  rtirlstiani  fiabchairttir. 
Ciiristbque  ejuraio,  diis  sacriflcare  uolcbant*  nii>clf'- 
tidnil^  cehlor  facLiis  quid  rc-riim  gcfpretfir,  jiihct 
omhes  dUi  Ih  tcmp!!^  repcrleb:miur  sjKriHrare,  id 
quod  hcqbaquain  rureFi&c  Oiat  si:itu€rc,  si  nkifl  uLii 


deLnud.  ^liliconis.  siffiiaie  scribere  Kumahos  prinio  £.4"^*^  Centiles  idniE^la  adU>:<nt;   ntque  ca  yi:i  fpictum 


oiniiium  Domini  appeTlaiionem  Stiiicoiii  tribuissb  bis 
verbis : 

Publlca  sed  nnnqiiam  iaiUa  se  gralia  fudlt 
Asseiisii,  quis  eliim  i»rinceps  boc  oninibus  cgit 
ObseqUiis,  sese  (Jomnium  pairem(iue  vocari, 
Qiiod  tibi  continuts  resonaut  convexa  diebos? 
Macte  novis  consul  tilulis,  Mavortia  plebes 
Te  dmnimmi  Bri)to  non  indiguaote  faietur, 
El  quod  adbuc  nuHo  ppiuit  terrpre  coacta 
Libertas  romana  pali,  Slilicoms  amori 
DetuliL 

Sed  hanc  CJaudiani  noentefn  hiisse  vii  pulo :  quin 
potiiis  arbitror  eum  canere  popuium  coactum  quasi 
et  invrt\itii  ita  l^rhfcit^es  ^|[)pHhss6 ;  !d  (iubd  Certb 
seqaitur,  %i  ph)f)ab11ern  ^dmodum  tleinsH  coii}ectii- 
ram  admittiiiius,  Princeps  non  omnibHi  emit  obseqtdis; 
ei  eumdem  fo]^^lt)m  ^ua  spt)bte  atqoe  ex  affeclii 
Siitleonem  dominum  tocasse :  irei  Stincoiiem  pH 
mum  con^litm 
natus 

Ipsum  restitiitorem  iiberlaiis  Brtliium  id  hon  aegre  la 
tiiniro,  qbhi  scltlcet  SliHco,  libet  dmfnut  appeliare- 
lur,  parehtehi  tairien  popali  agebdt. 


cst  ut  CbrtStiaiii  qni  crudaLtis  clTu|?eri>  chnabnhnir 
detcgercnlUr:  Inuir  cr  niox  ^m\\ixUw.  Ptcm  rarcein 
erant^  lormentbrUtn  ifottra  inandHa  cxcogHQbanttir.  Bt 
procul  dublo  CbriMiiiui  pcr^ti^iSTim  iuhUi^runt  sibi 
illud  llcul^se  fdcerr  ad  evilaiidam  pci jiccutioucni ,  H 
tainch  fidem  Cbtishi  daiiirn  sc  pnfisc  scrvare;  i|iib 
iieauaquam  conslliui^i  illis  erat  lcm|>la  iiitrriiilfliii^ 
idola  cbieridl.  Nnn  pfii  (tlc^Kii,  NicriiiMtns  inUUa  (fo- 
cuisse  absqtie  ditcreiione  facere  ,  ct  itutnolata  idntis 
vekci ,  et  ih  temptis  eiie,  tt  phdliet  oHiHia  tHHimuhiier 
agere,  querbadmoditm  loquKur  atictbr  htdidiiti  de  llscre- 
srbus  Judaebruhi,  t)ili  vblgo  Hierouyihb  tribuKur :  sed 
videor  ahimadveMissi-,  Veietefe  Sfttinxf^Se  ^bs  rjul 
tcmpla  idoloram  chlendonim  eams^  adibsitift ,  iib  ils 
qiii  eb  animo  cad^iii  hdn  firtiqdentabaht.  Can.  !  cdh- 
cil.  eliberitani  il^  sc  habet :  P/flCt/it  ihter  eds,  (ftH 
post  fidem  bapttiml  MU^arU,  adiittu  dstdte,  tid  tem- 
vtum  idolotatrurus  accesserit  el  fecerit^  qHoH  lisl  cri- 
men  principate,  ijuia  est  inhihiUm  tcetlis^  ptnctiit  nec  iU 


con^litm  firisse,  <jui  rfoWirttf«  a  popult)  nbmi- C /i„c  ettm  commmaonelJi  dccipere.  tflsfirigfitiirtbr  crilm 
^iii..'?.^!!**5_^''*?./*"V^.'?'  «l"?**^*?:  ^'***js  ^'^^J^^      Cbrisiiaiil,  qui  templa  adeuht  >hlrito  Idola  adorandi, 


Amptissimo  viro  paulo  vcet  van  vriNSSEN,  Celtlh  at 
prcepdtentibus  Ti-ajectlnos  diteeeseoi  Ordinibus  a  Be- 
cntis,  ^.  ».  ctSB.  ttjmm 

Si  imta  Laeumii  de  Moriibusi^rsecutorum  ediiio 
at»»oltita  fbret^  tmsce  a  irie  hatid  ferres  forte  litteras, 
vir  arnptisstnnfe ;  uam  euib  vaHi  praestaiitis  eruditlo^ 
nis  viri  (irseiter  Balntium  et  ine  (id  quod  vehemen- 
tem  fn  modnm  gaudeb>,  Kbeilum  htmc  iliiisirare  ani- 
mum  fndtfi^rint  •,  vix  dtibito  quin  eortim  alicui  In 
meniehi  ven^t,  tfood  |)rxcfpU[um  eanrm  cdput  erit. 
Pauca  terba  ^nm,  et  In  quibus  prima  fronte  vix  ali- 
quid  obsi^vatii[)ne  dignum  seseoffert :  unde  et  factum 
csi  ui,  cnm  Nbtolas  WeJis  digerwem,  non  anlmad  iry,;fiacm  ( iitirccle 
▼elferrtn  quod  ntiftC  ^d  tte  eogrtxisccntll  causa  raiito.  l^  ^.jf,^  |,iicclariBvlrcrddlti()nis,cap.  !4  Obs.  hi  sCriiJli  - 

Con^tat  igitur  Geriiiles  ccflBgisse  Christiaiios  nl     r c^  ect\es,), eiinde  dekcendisse^(\dr9phaUa,  Miti^ii 


et  qui  illud  faciebani  ^t  sacrHJcaHartt;  ((ootl  uiKltu- 
qiie  cuin  Chrisiiani  qui  Scse  a  (icrsccutionibos  Hbc- 
rare  conabantur  non  feccrml,  videot*  hitbd  ibihtcrlio 
afflrmare,  ebs  hihil  crim  alils  cblrimuiie  babcfistie, 
nec  de  illis  loqul  canonem  concUil.  SIc  ci^nofie  iii 
distingliriJiiuf  Flainiiies,  (jui  mbnera  qu^  ib  hbrio- 
rem  deorUm  celebrabahtdrdederinl  tanftim,etquisa- 
crificaverint  dmul :  Item  Ftdminei,  qui  hon  ihiiiiOtd' 
verinl^  sed  munUs  tantiim  dederitit,  eo  ijuod  se  a  (uhH- 
tis  abstinucrint  sacripciis,  placuit  in  fine  eis  prwiidti 
comhiunionem;  el  Can.  lv,  saeirdoteSy  ^ui  temium 
coronam  portanty  hec  sacrifictint,  het  de  stdi  tniitpti" 
bus  aliquid  adidola  prmstant,  placuit  pctst  bieUhium  ttc- 
cipere  communlohem,  Et  exemplum  eleganfe  est  afptfd 
Cyprianiiiii  ep.  xxi,  ubi Cartdirf«m  A3cHSdmyntCesitieh' 
sisrescrihU,  vocal,  qhia  hro  iedonnnUmettttity  ne  iacHfi' 
caret,  Sed  lanlum  ascendissevidelur  ttsqne  ad  ttia  fata,  vel 


sacriGcarent  diis,  nibilque  ab  iis  exegisse  aliud, 
quando  eos  Verae  religioni  nuriiirim  rcmlttere  coge- 
bant.  Plurima  bistoriai  ecc)esia!^tica3,  passiotmm,  P^ci- 
trumque  loca  boc  testantur  saiis  ^ttpct-qrie.  Nottim 
cst  quod  Butali:]^  dittutit  ^sse  taiiti  PruderitiuS, 
Ilymdo  Ttspl  2x6  f,  S. 

Haec  ftormenta)  it^b,  tjnis  tabOr  esl  ftfgere  ? 
Si  tnbdicum  satis  emimiHs, 
Thuris  el  exigaum,  cttgtlis 
Tingere,  Virgo  beiilgaa  velis, 
i  Poma  gravis  procul  abfuerit. 

Diocletianus  apud  Lact.,  cap.  10:  ha  fureus,  sacrifi' 
eare  non  eos  tatnum  qui  sacris  ministrabant ,  sed  uni- 
versos  qui  erant  in  palatio  jussit^  et  in  eos,  si  deirec^ 


Ubicor.-im  pra^side  sacrificare  cogebautur  ChridlHlrii, 

giioqrie  licel  ascenderit  Candlda,  excosatur  tamen  a 
ypiiano,  quia  sdcrificio  iese  iion  polluit.  Et  quaut- 
quam  a  pcccatb,  mea  ex  sententia^nequaquam  immu- 
ncs  sini  qui  eam  ob  causam  Genlillum  templa  in- 
iraiit.  aliquO  lairien  modo  excusari  pos^  vldentTir, 
quia  idnon  facicbaiit  ahimo  idola  colendi.  Sic  Canon 
41  coricilii  liudati  pefhiii:h  titfldetes  idola  Ui  itomib\fs 
suls  haberc  t^bssitit.  Admdnifi  ptaeuU  fideles  ui  m 
quantum  possunt  prohibeant  ne  idola  in  domibus  suis 
kabeant :  «i  Hro  tim  metuunt  servorum ,  vet  se  iosos 
puros  contervent;  si  non  fecerintt  aiieni  ab  Ecclesia 
habeanlur.  Nec  absque  ratione  est  quod  noiat  Al- 
baspinajus,  verba  ista  haud  dubitanter  astnicre,  con- 
cilium  iUud  difliciliimis  persecutiondm  temporibus, 


m 


GISBERTI  CUPERI 


57« 


atgiie  sdeo  ante  Goiistantinum  conTocatum;  nam  no- 
miiiis  delalionem  per  servos  suos  Heri  non  e&hor- 
ruisseiit,  si  impunitate  proposila  poiuissent  ad  arbi« 
iriuiii  religioiiem  quamlibel  aiiiplecii  et  lueri.  Quem- 
aUmodum  igiiur  doini  su»  Hdeles  perseculionis  tem- 
pore  idola  habere  potuerunt,  et.permittere  ut  servi 
ea  adorareni,  ne  sciticet  abiis  acciisarentur,  ila  vi- 
dcntur  persiiasum  babuisse  sese  Gentilium  lempla 
frequentare  potuisse  ad  evitandaiu  persecuiionem ; 
ncc  poierant  in  iis  facile  dislingui,  quia  ioca  erant 
amplissima,  porlicibus  exornata,  aliis(|ue  0|)eribus, 
in  quibus  ambulare  poterant,  nibilquc  earum  rcrum 
agere,  quas  Genliles  facere  consueverant  coioiites 
nuuiina  sua,  i«l(jue  eo  magis,  quia  hi  siepe  lempla 
adibant  salutaturi  tantum  deos,  iicc  sein))er  sacriPica- 
bant.  Nolo  jain  disputare  num  recte  aii  seciis  fece- 
riiit  Cliristiani,  aut  qiiam  grave  peccatum  boc  si( ; 
nec  etiani  inquirere  quo  piaculo  teneaiitur  qui  ex 
no>lraiibus,  videndi  inntum  gratift,  eorum  Christia- 
nt»rum  templa  inlrant,  in  quibus  siatu.^e  et  simulacra 
non  ornatus  Unttim  ,  sed  cultiis  eliam  gralia  dispo- 
sita  sunt.  Veruni  illiid  facere  nou  possum,  quin  ino- 
ncam  Gentiles  nihil  aliud  exegisse  a  Ghristianis, 
quam  ut  sacriOcarent,  nulla  tacti  cura,  qiio  aniino 
hoinincs  deos  suoscolerenl(').  Horum  utinam  excin- 
pluiu  non  imiiareiitur  pontificii,  qui  sacris  suis  iniiia- 
los  esse  exisiiinaul  (Hniies,  quos,  vi,  inetu.  poeuis, 
tormeiitis  cogunt  eoruin  participes  fieri,  cuin  Julia- 
nus  apostnta  contraria  senserit,  velueritque  ne  qui 
aliquem  Chmtianorum  aul  injuria  afficerenl,  ant  con- 
tnmelia^  yLtiBi  axovroec  Ttpoi  duo-tov  nxiev,  neque  invi- 
^os  ad  $acri/icandum  traherenl,  $ed  ut  qui  $ua  $ponte 
ad  ara$  accederent  prius  placarent  deo$  'AiroxpQrtaitrJc^ 
et  expiationibu$ ,  quw  ip$i$  u$itata  $unt ,  puryarentur, 
Nam  meliorem  partem  nostri,  anlinum  ei  ineniem, 
non  corpus  sibi  poscit  Deus.  Sed  libet  hac  occasionc 
inscriptionem  veterem  ad  partes  vocare,  ex  qua  vi- 
deor  affirmare  posse  Jiidaeos  persecutionis  leiiipore 
vel  nuntium  reinisi!>se  religioni  su:e,  vel  etiam  ejus 
eviuindx'  caiisa  fecisse  nonnuUa,  unde  Genlilcs  per- 
siiasuin  habere  poterant  illos  n6n  amplius  Juclaeos 
esse.  Inter  marmoraOxoniensia,num.  xxviii,  et  apud 
Reiiiesium  iii,  num.  lxviii,  exstat  inscriptio  quae 
coiiiprehendit  eorum  iioinina,  qui  pecuuias  coaiule- 
runt  ad  exomandiim,  ut  videiur,  gyinnasiuin  Sinyr- 
nae ;  ei  inter  illos  receusentor  Judaei,  oi  Trori'  lou^aroe» 
M.  A.,  id  est,  ex  sentenlia  vironim  eruditoruui,  qui 
nuper  affuere  Judan,  minam  unam.  Verum  mihi  vidc- 
baiur  noniiunquain  reddi  haec  verba  debere,  qui 
quondam  fuerunt  Judcei.  Hxc  acta  suiit  Siiiyrn:c  teiii- 
pore  Adriani  imperatoris,  qiio  gravissimain  Jud:ei 
excitarunt  sedilionem  ei  rebellionem,  duce  Barclio- 
chcba,  pseudo-Messia.  Illos  vicit  Adrianus,  toia  Ju- 
daea  vastata,  et  occisa  est  miserae  gentis  muttitudo 
siiie  numero ;  cuinque  persecutionem  absque  dubio 
passi  sini  per  totuiii  imperium  Romanum,  tieii  po- 
tuil  facili  opera  ut  iioiiiinUi  Smyrnensiiim  Deo  iiun- 
tium  remiserini,  et  Genlilium  superstitionein  fue- 
rinl  amplexi,  vel  argeiiiuin  ad  ornanduni  Fortunae 
fanum  conlulerint,  utputarent  Geniiles,  cos  iii  ipso- 
rum  castra  transivisse,  atque  ila  sese  a  tormeulis  li- 
berarent.  Num  Judaeos  haud  diflicutter  lalia  ex  ina- 
gistrorum  suorinn  senteutia  facere  poiuisse,  patet  ex 
iis  quae  observavit  Jacobus  Capellus  in  libros  M<»siSy 
pag.  619  et  sequeulibus.  Nec  sane  video  cur  minam 
darent  iii  ornaium  teinpli  Juilaei,  ^tit  niiper  affuere^ 
cum  non  sit  vcrosimile  Judxos,  qiii  alio  liabilatum 
concesserani ,  vel  alio  sese  contuleraiit,  collaiuros 
aliquid  ad  aediticandum  Sinyrnne  lemplum,  vel  idein 
praistaluros,  si  palam  proAteri  auderent  sese  Jndaeos 
esse;  cum  immunes  nequaquamab  idololatria  forent, 

(*)  Atrox  calumuia.  Cor  imprimis  exigit  Ecclesia  catho- 
lic:i,  sed  illud  scrutari  non  polesl.  Neiuiiiem  cogit.  At  prin- 
cipes  ekii»,  qui  non  siiie  causa  gladium  portant .  rebelles, 
diseerdiaruoi  seminatores,  coniuuiaces,  lurbulenlos,  ut 
H,  f,  societati  perpiciosos,  meriiis  afGciuni  poenis.     ^ 


A  a  qua  gens  illa  post  captivitatem  Babylonicam  averso 
plane  fuit  animo.  Hsec  mea  de  Lactantii  loco  et  in- 
scriptione  veteri  sententia,  <|uam  sl  approbaveris, 
recte  nie  huic  scribendoe  epislolae  borulam  impen- 
disse  existimabo  :  sin  secus  eveniat,  et  roe  mea  fal- 
lat  conjectura,  nihilominus  iastabor  me  hoc  egisse, 
quia  dolor,  quem  ex  charissim.-e  uxoris  morte  re- 
pentina  ccpi  vix  consotabilem  miiigart  videtar,  dum 
teciim  coUoquor;  atrfue  h:cc  eamdein  causa  non  pa- 
titur  ut  fineiii  lilteris  imponam  :  sed  jubet  quasi  ul 
unam  aui  alteram  notara  adjiciam,  quae  reliquis 
jungi  debent. 

Ad  caput  9,  post  Ugimu$^  addo  :  Atque  huc  respi- 
cit  Augusiinus  lib.  iv,  png.  29,  de  Civitate  Dei,  ubt 
deum  Terminum  ridet.  Aliud  est  enim  non  cessisse, 
aliud  unde  cesseras  redisse.  c  Quanquam  eiiam 
postea  in  Orientalibus  partibus  Uadriani  voluniaie 
routaii  sunt  termini  imperii  Romani.  Ille  namque  tres 
provincias  nobiles,  Armeniam,  Mesopotamiam,  Assy- 
l^  riam  Fersarum  coucessit  iinperio,  ut  Deus  ille  Ter- 
''  minus,  qui  Romanos  terminos  secundum  istos  tue- 
batur,  et  per  illud  pulcherrimiim  auspicium  ioco  non 
cesserat  Jovi ,  ptus  Hadrianum  regem  liomlnum , 
qu:im  regein  deoriim  timuisse  videatur.  Receptis 
qiioque  alio  leinpore  proviiiciis  memoralis,  nostra 
pene  ineiuoria,  retrorsits  Terminus  cessit,  qiiando 
Juliaiius  deorum  illoriim  oraculis  deditus,  immode- 
rato  ausu  naves  jussil  incendi,  quibns  alimoiiia  por- 
labatur,  etc. » 

Ad  cap.  17  noto  Veteres  dixisse  certare  atitui  et 
siinilin;  atque  hanc  loquendi  formam  observo  eliam 
in  Inscrip.  cccxxxix  Gruteri  : 

CERTASTI.  MULTIS.  NULLUII.  PAUPEB.  TIMUISTI. 
INVIOIAM.  PASSUS.  SEMPER.  F0RTI8.  TACUISTI. 

Et  apud  Apul.  I.  IV,  pag.  445  :  Cum  viderem  canes  ei 
modo  magno$t  et  numero  muHo$^  et  ur$i$  ac  Uonipus 
ad  pugnnndum  idoneo$. 

Ad  cap.  53  annot:ivi :  odoritatem^  prioritatem^  etc.^ 

G  inveniri,  quibus  adde  indulgitatem,  Juuius  Philargyr. 
ad  II  Gcorgic.  Nove  indulaenUa  dixit.  Vetere$  tnim 
indulgitatem  dicebant^  ut  C(bUu$  in  vii :  Con$uetudinc 
uxoris  indulgitate  liberum. 

Ad  cap.  56,  postad  Ui$t.  Aug.,  adde :  lla  Isidis  sa- 
cerdoium  primus  vocalur  $ummu$y  vel  prirtiarfM«,  vci 
pr(Fcipuu$  $acerdo$y  Apuleio,  iib.  ii,  pag.  i64,  26(> 
et  267.  Ed.  Elm. 

Ad  cap.  40  Observo,  quo  sensu  bomines,  vel  ani- 
malia  dicaninr  fimuli  et  Bipanwrtc  deorum,  Psycbe 
apud  Apul.  lib.  y  Melam.  eamdeni  ob  caosam  Cere- 
rem  rogat  per  famulorum  draconum  pinnata  eurricuia; 
et  Flato  sesc  vocare  solebat  Tot;  xuxvot?  ofAo^ouXov» 
teste  Oiympiodoro  in  ejus  Vita,  quiu  cygni  iii  tulela 
Apollinis,  vel  ipsi  dicati  erani,  ipseque  genitus  fmta- 
batur  eo  deo.  Praeterea  sacraii  dii;i,vel  eorum  sacrts 
iniiiali  famuU  dicebantur.  Apul.  lib.  u  :  Pro  hinc  me 
quoque  peti  maqno  etiam  deo  famulum  $entire  debttem^ 
et  $ervire  ii$dem ;  idem :  Teque  jam  nunc  ob$eqmo  re- 

l^  ligioni$  nostrce  dedica,  et  mini$terii  jugum  $ubi  i^odm* 
tarium  :  nam  cum  c(Bperi$  dem  $eToire,  lunc  maQi$  $en~ 
tie$  fructum  tucs  libertati$.  In  Inscript.  xii,  Sz8,  F4- 

.  MULA  B\ccHi  occnrrit;  et  Aogustino  lib.  iv,  cap.  10 
de  Civitate  Oei ,  vesiales  virgines  dicuntur  ancillai 
Ve$ta!,  qudd  iiiiririce  Lactaiitio  convenit.  Strabo,  lib. 
XII,  i,  557,  scribit  Auieri;c  templum  Mir^fiiisse» 
izoWoxtg  upoSouXouc  babcns;  et  pag.  577,  Antiocliiae 
ad  Pisidiam  Upttivxnrrt  Movoc  *APxoeiov  TrX^oGojT  sxovaflcy 
ccpodovA&>y,  id  esi,  $acerdotium  Luni,  cognomine  Aran 
(alibi  Acrxaiof  vocatur,  etSalmasioad  H.A.  *Apx«^<^) 
muliitudinem  haben$  Hierodulorum,  sive  $acrorum  fa- 
mulorum,  quo  nomiiie  sacerdoies  etsacrati  venire 
pohsunt;  et  pa||[.  550,  Sirabo  ifpodov>ovc  et  tf/>cas- 
dislinxuit.  Verii  autein  /xy^voc  Luni,  idque  etiam 
pag.  580,  faciendum  arbitror ;  iiec  ptito  men$em  ali* 
quein  ab  iis  populis  cultum  ruisse,  sed  deum  Lunum^ 
qui  in  nummis  Aniiochiae  ad  Pisidiam,  ne  quid  de 
aliis  urbibus  dicam,  cernitur»  quique  etiam  in  num* 


tn 


•  NOTiE  IN  LIB.  bE  MORTIBUS  PERSRCUT.  CAP.  LH. 


S78 


mo  Olbianonim*  quorum   urbs  in  Pampbilia  ruU,  A  licorum,  vel^orilm  qui  in  palalio  versabanlur,  uli 


i^foo  insidet.  Yideri  possunt  qunc  pag.  17  Harpocra* 
tis  noto,  ubi  Dtoipoiiit  voco  Armeniae  urbem  quae 
Straboni  Diopolis  dtcilur,  quod  moiiendum  duxi.  At- 
qtie  inde  simul  constabit,  utique  Memem  in  Antio- 
chcnsiiiin  nummo,  uti  evistimant  Eruditi,  non  me- 
nioiari,  sed  rescribi  debere  Aniioc/iensis ,  non  autem 
Menm  col.  CiBs.  antioch.,  id  quod  obiler  in  Harpo- 
crate  monui,  et  etiam  placet  Harduino  inAntirrhe- 
Uco.  Alqae,  si  fas  ^t  sacra  misccre  profanis,  Chris- 
liani,  ipsiqae  Aposloli  SoO^oe  Xpc<7ToO  vocantur,  et 
episcopus  in  Ins.  ix,  1055,  famulus  christi. 

Ad  caput.  xxxix  et  pra*cipiic  iii  prxfationc  ago  de 
combustione  cadaverum,  necnon  de  corporibus  iiile- 
gris  conditis.  Postea  obscrvavi,  Apuleii  tempore  liu- 
jnationem  eliam  in  usu  fuisse,  uti  chrissime  palelex 
bisloria  pueri  quem  veneno  c  medio  sublaium  puia- 
IniiiI,  cuin  contra  polionem  soporiferam  ipsi  miscuis- 
sei  medicus,  lib.  Mctain.  x.  Deinde  inagiiam  Geiililes 


unde  dubie  paiebit ,  si  quis  Grxca  consuJerc  vclii ; 
uude  ipse  etiam  iisdem  verbis  iisus  sum  cap.  14,  ad 
probandum  in  palaiiis  imperatorum  genlilium  so^pe 
Christianos  fuisse ,  et  qiiidem  eos  primos  bonores 

Sessisse.  Christopborsonus  pulavit  olim  Eusebiuin 
e  imperatorum  conjugibus  loqui,  sed  errorein  illnm 
castigavit  Valesius  ni  notis.  Noneiidnm  autcni  cen- 
8ui  Dodwellum  ante  me  animadvertisse  Augustas 
illas  fuisse  chrisiianas ,  ne  quis  forie  existimet  me 
alterius  inventa  inihi  vinUicare.  Tesior  eniin  me 
verba  illa ,  cum  noiulas  me^is  digererem ,  non  ob>cr- 
vasse,  neqne  me  alia  omissiirum  fuisse  virum 
pererudilum  eo  nomine  laiidare. 

Haec  sunt  quae  milii  in  mentem  venerunt,  quanque 
tecum  ut  communicnrem  fecit  amicilia ,  fecil  rnini- 
liaritas  quae  mihi  siiinma  et  suavissiina  teciim  in- 
tercedil.  Quod  si  typngrapbus,  vel  eruditi  potius , 
quorum  ,  ut  audio ,  notas  expectat ,  longiores  nioras 


religionem  tenuis^se,  corpora  integra  ut  sepuliuru!  n  nectuni,  forte  alterns  loiigiorcsque  litteras  a  me  fe 
•n«n<i«*afii»..  v/ki  :r.iio  nn«At  n.i/wi  />n/i«i'Ai^  in  ^Ai.  *>  |»es.  Ncquc  ciiim  materiam  omneni  peniius  aJen  ex- 

hausi ,  ut  non  de  aliqnibus  rcbus  prolixiores  disser- 
lationes  componere  queain.  Vale.  U:ig;e  Coinitis ,  a. 
d.  7.  id.  Jul. 

Vix  tlnita  baec  erat  epistola  ,  cum  ecce  ad  me  af- 
feriur  Antonii  Pngii ,  viri  cruditissimi  ct  diligentis 
temporum  restaursitoris ,  Criticn  liistorico-chroiiolo- 
gica  in  Aniiales  KminentibS.  Baronii.  Cumque  ille  lui- 
runi  quaiitum  Diocletiani  et  iniperatorum,  qui  cum  eo 
regnarunt,  tempora  illustret ,  tuum  erit  iiidicare  an 
lion  benc  rebus  suis  coubullurus  typograplius  sii ,  si 
illa  ex  opcre ,  quae  Lactnntio  elucidando  inserviunt, 
excerpla  ediii<ini  iiovse  adjiciat.  Mihi  certe  istud  vi- 
detur  appriine  utilc ,  ntquc  eruditis  accoptum  forc; 
cum  quia  libcr  ille  non  omniuin  manibus  leriiur,  ttini 
quia  ita  in  unum  corpusculum  collccia  forent  omnia, 
qua;  ad  melius  aureum  bunc  intelllgendum  libellum 
ncccssaria  suni. 
Defaiigatus  jam  es  lectione  taro  longoe  et  verbosae 


inandarentur,  vel  inde  patet,  quod  cadavera  in  acdi- 
bus  collocata  servarent.  diligenter,  ne  mngx  aliqua 
meinbra  inde  auferrent.  Narrat  id  multis  Apul.  lib.  ii, 
p.  124,  et  addit :  Ehem^  et  quod  pene  pnFlevieram^  n 
qttt  noR  iniegrum  eorpui  mane  reslitueritt  quidquid  inde 
decerptum  diminuiumve  fueril;  id  omne  de  facie  sua 
detectum  $arcire  compeUilur,  Quod  sivc  veruin,  sive 
ficlum  sit,  innuit  lamen  curam  quae  teiiehai  Geiitilcs, 
nt  corpora  integra  conderentur ,  toiique  ad  iiiferos 
venirent.  Ilinc  lib.  iii,  illa  Lucii  iristiiia,  cuin  in  ju- 
dicium  ob  caedem  vocatus  esset,  et  ritu  Graecieiisi 
ignis  et  rota,  lumomne  geiius  flagrorum,  quibus  sci- 
licet  conscindcndus  foret,  inferebaiitiir.  Augetur  op- 
pido,  imo  dupticalur  mihi  mcestitia ,  quod  integro  sal- 
tem  mild  mori  non  licuerit,  Hunc  lib.  vii,  cuin  iii  asi- 
iium  transforniatum  castmre  euin  vellent,  et  ip>e  se 
praccipitem  dare,  vel  inedin  mori  statuit :  moriturus 
equidentnihilominuSf  sed  moriturus  integer;  et  tandem 
boc  etiam  patet  ex  pag.  199  libri  ejusdem.  Cadaver 


diijecus  pariibus  laiidem  totum  repertum,  cegreque  con-  G  epistolae :  sed  tamen  te  missum  facere  nequeo ,  et 


dnnalum  ibidem  terrm  dedere, 

Ad  idem  caput  ot>servo  niillam  Augustam ,  mortuo 
iroperaiore  marito,  ad  secundas  nuptias  transiisse.  Et 
rxtat  banc  in  rem  locus  elesans  in  concilio  Tolctano 
llll,  celebrato  anno  Cbristi  683.  Nam  litulus  capi- 
tuli  quinti  ila  sese  habet:  iVe,  defunclo  prindpe ,  re^ 
ticlam  ejus  conjun%em  aul  in  conjugio  sibi  quisquam , 
aut  in  aduUerio  audeat  eopulare^  uti  constat  cx  notitia 
conciliomm  Hispanias ,  quam  anno  1686  edidit  Jose- 
phus  Saenz  de  Aquire ;  quamqnnm  certuin  etiam  sit 
omnes  reginas  hnnc  regulain  iiec  oliin,  nec  nunc 
observasse :  uti  vel  exemplum  Pythodoridis  nos  do- 
cet  apud  Strabonem,  lib.  xii. 

Ad  cap.  46.  addendiiin  cst,  Apul.  lib.  x.  Met.  iniL 
prmponlum  memorare ,  qui  milie  armatorum  ducatum 
susiinebat ,  eumdemqiie ,  pag.  i44,  vocari  Tri^tiniim. 

Noiavi  ad  caput  50,  Priscnm  et  Valeriam ,  uxorem 
atque  flliam  Diocletiani ,  fuisse  Cbristiaiias,  vel  certe 


veniam  precor,  si  alteram  xque  prolixam  priori  an- 
neciain.  Virum  igitur  erudiiionis  pneclarae  mecuin, 
ad  aniium  Christi  506,  scnlirc  sumina  cum  volup- 
taic  perspicio ,  Constantinuin  Magnuin  iii  oppido 
Naibso,  nou  autem  in  Britanniis  naluin  ;  ad  atmum 
502,  Priscam  et  Valeriam  chrisiianas  fuisse;  et  de- 
nique  eumdem  ad  an.  506,  natalem  invicti  referre 
ad  Solem.  Nec  ccrte  ergo  nunc  quidquam  causse  vi- 
deo  cur  non  sententia  Pelavii ,  quain  eliam  Uar- 
duinus  in  Anthirretico  ainplectitur,  sequenda  sit, 
cum  dies  ille  natalis  solis  iion  immerito  dicatur, 
quia  sol  tuiic  primuin  ad  Septentrioiieni  ab  Austro 
cedit,  uti  Julianus  orat.  iv  ipse  docet;  et  arbitra- 
tur  Harduinus  iii  biinc  dieni  nataleni  Christi  Romae 
primum  iranslatum  esse ,  ut  dum  Geniiles  profanis 
rilibus  vacarent ,  sacris  suis  Cbristiani  libere  ope- 
rain  darent.  Sed  commodius  mihi  videtur  ut  alia , 
quae  mihi  in  libro  Pagii  ol)servata  sunt ,  quaeque  vel 


Christinnoruni  retigioni  favisse :  posiea  nnimadverti  j)  senteiilias  ineas  probant ,  vel  quac  ut  examinentur 


pneirlare  erudilionihvirum  llenr.Dodwelluni,  dissert. 

Cyprian.   XI,  nuin.  66,  nfnriaarc  cas  Cbristianas 

fuiftsc ;  uli  ex  ejus  verbis ,  quac  sequunlur,  patet. 

c  Quin  et  in  ipsis  Imperaionim  palatiis  liberi  versati 

sunl.   Ipsa:  eorum  uxores ,  et  liberi ,  et  servi  erant 

chrisUani.  ( Tales  fuisse  constat  Diocleiiani  uxorem 

Priscam  et  filiam  ejusdem  Valeriam,  Maximiani  au- 

tem   Galerii  uxorem.)  His  ea,  qua:  religionis  suae 

eranl,    lam  verbis  qiiam   factis  libere  exequendi 

corap  scmetipsis  potesiaiem  dcderiint. »  Binis  vir 

hariim  rerum  callentissiinus  auctoribus  nilitur;  illi- 

que    faciunt   ui   persitasum  habcat   Augustas  eas 

Christo  nomen  dedisse.  Cuscbiiis  aller  est ,  lib.  viii , 

cap.  1,  Hist.  Eccl.,  altcr  Lactanlius,  cap.  15,  cujus 

Terbis  et  ego  veliiti  fundamcnto  ad  eamdem  rem 

probandam  usus  sum  ad  caput  50.  Sed  tainen  Euse- 

UQs  mibi  non  videtur  verba  facere  de  iinperatorum 

^ojugibua,  ted  de  uxoribus  domesticorum ,  vel  au- 


digna  siinl,  ad  ordineiu  capiiuin  disponain  ,  ut  ita 
oinnia  focilius  invenire,  atqiie  de  iis  jiidicare  possis. 
De  Domttiani  persecuiione  ago  ad  caput  Laciantii 
3,inqueeasum  opiiitoue  cain  nec  longam ,  nec 
gravem  fuisse.  Pagius  coiitra  existimat  Domitia- 
num  anno  13  imperii  decrevisse  persecuiionein  ad- 
versus  Christianos ,  eain  coiitinuntam  anno  14 ,  et 
atictam  occasione  quiiiquennalium  anno  15,  quo  oc- 
cisQS  est  in  cubicuto ,  teste  Sueionio,  non  autein  in 
templo  Jovis,  ev  r&  Up&  Aioc,  uti  scrihit  aucior  Cliro- 
nici  Alexaiidriui.  Seiiiciitium  suani  ut  firmet  vir  erii- 
dilus,  bcribil ,  in  Chronico  laudato  sub  coss.  lib.  ix 
Aspreiiate  ,  ct  M.  Arretino  Cleinente  legi :  Brutius 
narrat  magiiam  Christianorum  cojnam  ab  iA  Domi 
tiani  anno  sublalam  et  marlyrio  affeclam;  et  deinde 
observat  Kuscbium  ,  qui  Bruiii  historiam  lcgemt , 
in  Chronico  narrare  incoeplam  esse  i^ersicuiionem 
annoCbrisii  93»  idemqueeumin  Historia  conlirmare, 


«79 


GJSBERTICUPEW 


el  cap.  47,  lib.  m  de  pcrsecaiione  sub  Domiiianq  J^     Ad  cap.  9.  obscrvo  ,  anle  victum  a  Galerlo  Maxi- 


iiuii  e;»i|i  iu>c  iinnp  aucUun  essc.  Sed  Cbronici  au<:- 
tiirem  im\  cssc  eic  aecuratissimis  scripioribiis  uti- 

Jiie  m*&Lat,  n:\m  lioscc  coss.  Fe(juemes  conitingil : 
tomitiattum  Wll^ei  ftavittm Ckmentem :  Jitpretuncm 
et  Lakrmtitii ;  hotnit.  l^lV^  eiCietnaiictn  :  deni^iu! 
V(iiei\l  em  ei  f  eiere  tn  IT  ri  j  u  i  s  co^s ,  ass  ig  n  a  t  pe  rscc  i  i  - 
ficmis  ipiiium  ,  illoqiie  lemprc  scridi^  apfjsloliim 
|oannem  i^  f*-nmam  reiejjntiim  esse ,  ec  l>mfiiiin- 
iiuin  siaiitJsse  ttavidis  geniis  e  inodi<»  Inilcrt? ;  sc- 
qiicTilibus  Ormii  verba  snmvoiiit ;  el  rclifiuis  binis 
annis  ne  nersi^cuimnis  rjuidcm  mciiljoncni  fDciu  Si- 
inili:t  judieare  debemns  dc  Kusebii  Chronicn.  1*^1 
ijii.imfiiiam  ,  uL  Urulii  scquamur  aucinrti;Uem  ,  per- 
Siicuiiopouierit  :inno  \i  incoopisse,  iUn  ;irf[uc  in 
exiUim,qnam  tii  principium  anni  illins  rcjici  potesi: 
q%m\  si  verum  esi ,  non  mnJiuin  rcrie  a  c^iiLi^rorum 
crncfiiormn  scnicmi,»  di^tfepaliU.  Setl  fjnml  i*;i|:iMS 
cx  eap.  i7  ei  iS,  lih-  tii   WhL  Kcrleii.  Eusclni  pfo- 


i};ire  coq^Lnr,  persecnuoncin  knca^pLiim  nn.  05,   et  9  mianu<  dicius  fuit 


miniio  Narsenm,  Pcrsns  eliam  supernlos  fuisfie  a 
Diocleiiano,  vei  eos  cnm  jllo  pacem  fecisNe;  et  Hcr- 
cu)ium  videri  cum  iisdem  bella  sessisse.  Et  Dipcle- 
tianum  quidem  bellasse  cum  PersTs  probal  ad  annuni 
28^VAnlonius  P.i^ius^  secuius  Nonsium  ,  prabclarx 
indcnrdocirinui  virum,  qui  videatt^r  cap.  4  dissert.  1 
de  nijmisniale  Diocletiam ,  <juique  ibidem  ob<;erv^t 
Maximianum  Herculium  nunquam'  contra  Persas  pu- 
enasse;  id  quod  ciiam  Pagius  ad  an.  297  sequiiur. 
Couirarimn  quidem  tfadjt  auclor  Cprdnici  Aleian- 
drinf,'isque  eiiaiii  niale  Conslanlinm  scribit  cuin 
Pcrsis  bcilum  gessisse ,  quem  in  errorem  incidissc 
qupque  Casaubonum  ol)servavi  ad  cap.  Laclanin  i5. 
Ei  mrte  is  auclorem  Cbmnici  secutt|s  esl,qui  iia 
loquitur  p.  6i%  :  f^ersat  maxnno  hello  a  Constaniio  et 
Maximino  Jovio  Canaribus  devictiswiL  Imo  Constan- 
tins  iiumquam  cnm  Persis  l)eilnvit ,  et  Nicomedi:e 
Caisar  creatus  slaiiiii  Occidenlem  peliit;  aller  quo- 
que  Cicsar,  iion  Muximinus  ,  verum  GaUrius  Vaxi' 


anciam  m|/Olj,  iUud  cgo  ncqnaqonni ,  quo  ^m\  siu 
pnre,  caperq  pns^ynK  N;im  Ensebius  ciiinb  lihrnrnm 
pcr  annns  inm  di<ipoftmi ;  dclnde  scriUil ,  ri^.svT-ivTa 
ChristisiRos  perseoglnju  essc  l>mniii:nmm,  Jd  t'^i , 
sub  ejtlreniuni  vii;e  icmpus.  Caput  18,  ad  iia^c  prini  i 
njinccUl  iiis  ycHvis,  h  T^iW,  niin.  Zi*.r^a*:t »  vcl  pi'r- 
Pccntiime';  ql  d^mif)ne  iUa  ipsa  vcH»;i»  qnilms  IVigins 
ijnu^  ppih^iri  nni^^  i5  p<rrscciuinncnr  ancum  csse, 
trinfiljns'  clliim'  ]nugMiitvr,  indicantipic  ei»  annO 
hiristi;mos  pt^rsccniif^nc  VC5taL<^s  fnisse;  qno;)  inilii 
firinnmViihtiodimi  nrgnipicnuim  vitleHir,  ;innn  !->  in 
iniiuvuini  genlcm  i;niss;ui  iinpcrat^irem  cmpisse. 
Nam,  cnm  di^isscl  Scripiorcs  cliam  etlmicos  mm 
<|nhlt»i5*sc'nicniori;e  tr;idere  Christinnormn  mnrljrijij 
Dildil:  ^1^7^  >tMt  T-iV  r-Mfn  iTi*  if.yfi^^A;  a7riiTii;Ai^ii«v70 , 
if/Hi  qtiidem  ^tuitfi  feif^jj^^s  ivsfttn  pfnecttiionh  uceurftt^ 
niittiticritHt.  Ai  qiiod  illuil  lcinjnis  hiU^  unn  cprtc 
umns  13,  mui    U,    sscil   qninlus   iJcdnuis ;.  uriimit 


qucm  errorem  et  allbi  iii  codeni 
Cbronieo,  vei  htrou^  x/^ovwv,  nti  Scaligero  yocalnr, 
occtirrere,  dpceo  ad  cap.  ^'iLaclantii.Setflainen  Ma- 
fhertinus,  cap.  2  Panegyrici  M;ixiiniano  Auguslo 
dicli,  it:i  loquitur  :  Ari  tnas  res  geslas  enumerare  cona- 
}>or^  quce  tc  prinia  signa  imperatoriis  auspiciis  inaugu- 
rarintj  quie  castra  dominum  habitura  susceperint^  quce 
bella  deduxerint ,  quce  victorice  uuxerint?  Ibo  scilicet 
vestigiis  virtutis  tU(B  coHiqendis  per  totuni!slri  limitem^ 
perque  omnem,  qua  tendt^,  Euphratem\  etvpas  pera- 
grabo  Hhenif  et  littus  Oceani.  \\xc  verba.  faieor,  mi- 
ni  sigmficare  videbaniur  Herculinm  ad  Eupbraleio 
ciim  Persi^  bcliasse;  nec  nfuitb  :  sed  id  factnm  antc- 
qiiam  Imperator  fbrct ,  et  cuoV  inaliorun^  Tmperalo. 
riim  tastris  miniabal ;  ei  Mamerijnus  iiis  vei^bis  bre- 
viter  enarrat  qubinodo  viiaiii  iransegerit  Maximl:i- 
niis,  antequam  iinperio  admoverclur ,  et  qusevirtnlis 
suaj  pra^clara  specimiiia  dedcpt.  Nec  quidmiam  evin- 
cunl  munera,  qijibus  Partbiis,  uti  cap.S  'Genethliaci 


enim,  iinno  pmidpritMs  Dorniimii  qntnto  f)fj?nimi,  l'{a~  r  lcgiiur,'  blandiebalur  Dioclctiano  et  mnxmiano  ^  qnia 
ittttn  UomiiiUmn  tiavu  Cietnittiis,  ejtt$  tfui  itntc  tem-  ^  Narseus  id  fecii ,  posiquain  foedus  cum  Diocleiiano 


pt/rh  RotitfT  coiiSftt  fuli ,  cx  aorore  nejtlem ,  tma  cmn 
utiii  ptftpmis  oif  cqnfensiotieni  Chrhil  in  ittitdatn  f'on- 
l7(i»j  ftuist^  deiiortattun\  Mcimq  i^mtn  Ensehimn  omis- 
Snrum  fuiV&e  narrare,  h  iiilcni  siripToic^  incmnri:e 
tnn  I) da sse rj  t ,  pc r sc cn  Li onc m  J :n p  ^ li  1  m  Do  1  n  i  Li;i n  i  13 
j  j  J  c  o^jpi  s  s  ^ ,  v  ^  1  d  ec  rc  ^a  n  j  ^Ui^  ■  Ncq  1  i'c  ( a  j  1 1  e  n  ,  q  u  e  m- 
;idnlodum  ante  dixi,  iilis  planc  refragari  animus 
csl ,  qul  "aom>  i i  censeiiL  Donrujaimm  |am  in  Cbris- 
1 1 nnos  g r a  ^sa  l u  m  e 5*se .  Na  n  1  1  )i 0  Cn sVu iS ,  1 1 b .  lx v j  1 1 , 
lios.tquau^  narrasscL  Kiiiiium  Clcmcntcm  liT^aTt^t- 
t^^^ti^f  'cott&utm  ,  c\  Fhiviaiii  DfUiifLilbm  mnrte  nir-c- 
lojje^sp^  illalo  amhiibus  criininc  KfsiT^TCjCt  ""P'5^^;' 
ih  {  Ua  CiLlm  dc  Chri>li;inis  ln(pici>aiiLur )  *  iidjicit 
Dmmiiannm  tw  ^gr^i  eVi ,  annb  scijncnie,  cnss.  C.ilo 
ViilemccJ  C;iio  AnJi^Lio,  ifC«  i^um  csse.  El  finno  piMi- 
ccdcnti;  alifjs  Qiiim  CbjM>Li:ujns  vi*i  relegaios  ^  vel 
neci  tjH*tos  essCi  cx  vcrbis,  qmin  FlaviLC  Onrmiil!:ft 
lusi^ri^m    scqi^nnuir  ,    pnlH  :    IftJivi/Oin   5i    ifMYAv 

nii)  t^f>7:i)Xfjv7ii  Tz^T^oi  >rKTi5t>ea^^suv.  ¥/A  01  pb  kni- 
Oavov,  01  oc  Tftjv  y'ivv  <*ij^ti>jv  iriffr/iYiTtx*j.  tltntnm  ftmifO'- 
itts,  Clementi  t?l  i^nnnlJliae  ,  critnen  imTfi€tfilis\  quo 
crfmitte  ptttres  eiiam  du;.Jwrfotfos  rifnn  tmpUxi , 
tUimnati  aunt ;  qttorum  nars  Ofctsn  esi »  pars  spofifita 
facuitnHbui  :  n\n  \}er  J  udaicojt  ritm  intclligeuda  cst 
Chfisiiani*  rcljytn  ,  non  nmdo  apod  Dloncfn  ,  vcrnm 
eliam  apiid  atn^loreni  Olympiadum  ,  qui  scribil  illis 
ilEaLi^m  essccrimen't&y5tttT;jtoj,  N:mi  JmJ^u  el  Chris- 
tianl  courundcbiinlur;  et  Torle  iki  Dio  Ibcmus  esi , 
q\ih  Domitj:mns  ihterfici  jitsi^it ,  qni  cx  DavtUts 
slirpc  orlundi  cn)nl^  El  quamsis  concedercm  tiim 
ciJn  inca'|u^*c  persccntioncm,  tatueii  non  sequereLur 
itidc  illam  vel  longarn,  vel  graveju  fuisge ;  miliique 
nullum  fere  dubium  ,  Dnnuii;umm  crudeltus  tn  ^tlos 
gras^aiutn  esse  ,  eoquc  [tr^ccipne  sonsii  poss^e  dlci » 
f^rtimcm  ^eronii  de  crudetitate* 


Sercussit,  uii  pate^  ex  cap.  10  Panegyrici,  queni  Taii- 
avt  :  Hoc  eoaem  modo  Uex  ille  Persarum  nunquam  se 
antedignatus  hominem  cohfiteri ,  frairi  Hun  (Diocleiia* 
no )  supplical ,  tdtumme,  si  i(iqredi  ille  dignetur  »  rc" 
gnum  snum  pandit^  offerl ;  interim  varia  rtnracula  ext" 
mice  pulchritudinis  feras  mitiil ,  dmicitioi  nomen  smpe- 
trare  conienlus  ,  promerelur  obseijuio.  Nam  de  iisdem 
'proculdubib  iuuneribus  loniiitur.  Nec  bbsiat  IMaxi- 
|niaiium  Herculium  ih  fns.'  yocari  Perircwrii  Sa.ri- 
mum  ,  q^uia  illud  cognoiuen  ex  Dl^cleiiaui  vicloriis 
obliiiuit,  aui  a  victoriis' t)ierculei  Cer.  Maximus  etiaui 
diciiis*  esrr  iioianle  Norisio ,'  cap.  v  Dissert.  i  dc 
ifiimisn^.  pioqiet. 

Ad  cap.  19  dispulp  num  Diocletianus  consecra- 
tus  sit.  Animadverib  iiunc  Anl.  Pagiuin  ad  ah.  31G, 
ex  ioco  Euscbn  a  nie  iauda|o  adstruere  eum  a  Ha- 
jtinuiib  inter  dcos  relatum  csse. 

Ad  cap  42,  p.  494,  examino  quol  per  annos  Dio- 
clelianus  ,  abdicato  imperio,  privatus  vixerii;  f|u.T- 
que  ibi  noto  ila  reringenda  siinl.  c  SiguiOcanler  ait 
ppsl  im}>erium\  et  per  totidem  annos  eiinir  abdicata 
piirpura,  ^i  aniium,  ^uo  diem  sui^m  obiit,  illis  auiii*- 
inerainus,  Diocietianuiii  supersirtem  vixisseln  cou- 
^sso  est ;  nam  anno  cccv.  privatunfi  &e  ipse  fecU ,  cl 
an!  cccxni.  obiit,  iiiisque  ambobu^  pro  inlegris 
coinputatis,  anni  noyem  colligeniur,  utl  docel  Va- 
giiis  a^  an.  Cbristi  cccxvi.  N^oluil  autem  /  etc.  » 

Ad  idem  caput  Maximianuni  Herculium  a  lilio 
Maxeniiocousccratum  esse  observo.  Firmai  eam 
seiilentiam  ^iiton.  Pagius  ex  nummo  apud  He^iobar- 
bui^  qui  inscribitur. 

DlVO  MAXJMIi^O  PATRI 

Maxentiv§  avg.  f. 
Et  hanc  ob  causam.  noa  autem  quia  a  Coiistaoiino 


Ui  •  NOTiE  IN  LIB.  njE  IIOJITI^S  PEBSECUT.  CAP.  LII.  582 

genero  emt  consecralus ,  Divas  in  lapide  apiid  Nicol.  A  Ru^ti  nonnunquainservarunl,uli  ppiet  ex  inscript.  iv. 
Bcrgerum  3,  23.  a  Consianiino  juiiiore  VQcaiur ,  ob-     x78. 
serraoie  eodem  a)ibi : 


mP.  CiES.  FL.  VAL.' 

CONSTANTIJIO.     P.     F. 

ATG.   NEPOTl.   DIVI.   C0N8 

TANT.  AV6.  PII.   FILIO 

XXXIII. 

Niii  djcwus  <^  YdCfi  oibil  ^liud  ttinc  temporis  desi- 
purc  volui&se  iuiperoiorcs  vivos,  quam  quoruni 
weiaiaiiein  raci.ei)pni,  uioriuo^  es^o;  quo  sensii  exis- 
iiQUk)>aj>u  aii  cap.  19,  Miocleiiimu^  el  Maxiiniaiuim 
vocari  Qscqtcctovc  a  Galerip  Mnxiiniiip  apud  £usci)ium. 
Ad  cap*  5A^,  iohrmm  inul;ioUu|)|  e^sc  in  Vaferiam 
(locui  Tagius  ad  ai).  riOG,  q.  15,  etSil,  12,  Valerium 
Yolenim  a  Lij^iiiio  uii^Jecii^R)  fiiisse  scril^it.  Vcnmi 
m  dubiio  s^n  rar;u  eiufluiiiiii^  set|tciiiiam  ^uam 
Uiuiamrus  sU  t  $j  iijkci^prii  i.u  ^a   guic  dc  u)6rlc  Va- 


IMP.  M.   AVB. 

CARINO 

NOBILISSIMO 

CAES  PIO. 

FELICI.    INVICTO 

AVGV>T. 

PONT.     I|A 

XIMO.    TRIB. 

POP.  P.  P.' 

COSS.    PROCOS. 

Paleiquc  hoc  ^nim  %\  immm  ;»piij  Sfi^j|i,.»kiTliyjii, 
i^iqiio  C.  Yiileij^  Uiij^tiljiufifji  ^i;^>ui!i  Qt%j^*iij  iii%}^^ 
npbHisfintfts  Civm  oi  Anjffmtm :  yviMTih.  m.  (jaj^. 
YALPNS.  np^TiL  AVt.  ^jt:  \<^1<i>hiiJij^,  F»  \Mh)m  Y;i- 
lcri;ujus,  llcroiJi.intis ,  ijliu-s  (Jff^iaiiJjt  riniiji^jj^sisi 
Slaxemius  cl  CDNscit^iinuii  Uagnu»  rr»  piruiitii^  ;i^iiei- 
laijiur  iiirEBAT(JiiL.s  4v<jv-Tt ,  \:J  feiuiyl  i-j;hMHi:s  jv- 


lamh  iioUjvi.  Quoij  ad  auiqiiiuu)  atiiucl,  qiii  apud  n  ventvtis.. 

Goltdiwi  fii:«Cfi  inscri^itiir  ATT.  k.  non  (  ap||d  Pa-   ■      .^d  id.cm  c^mi  KO,  obcrvo  Y;^lorbn>  a  lyi^^ai» 

clirisliaiws  fuissc,  vd  Vpilje  tJiii^it;*(ijs  Ijjyis^i^  An 


giuiii  tegillli:   POT)  OTAAEP.    OTAAENC  CEB.  L.  A. 

tlubium  VHlde  est,  uum  ad  Vaientem  a  Licinio  oc- 

cisijiii  refei;ri  possit,  qiiia  aliiis  eideui  Golizio  recen* 

»etur  nummiis,  ih  quo  ex  ejiis  opinionc  ille  vocitur, 

AT.  KAi.  r.  OTAAEiVG.  tx.  C£B.  L.  A.  £t,  ui  vcrum 

nuear,  opiarem  su|umopere  nie  illosnuuimos  ii)spi« 

cere,  et  mauibus  traclare  pos^e;  suspecti  mjiii  eituu 

admodum  suut ,  certe  unus  ex  iis ,  tiui  Valcns  upsicr 

ouiiqjinui  Aiigustus,  verum  Ca^sar  lautuin  fuit.  Quid- 

quid  six ,  VaJeniem  tunc  tem|)oris  a  Licioio  noii  ftiis- 

^  ncci  datiiiu  •  sed  post  gestum  cuin  Consi^Miiinq 

prijpuui  bejluoi ,  quod  incidii  in  annuiB  Chri^ii  317, 

apertissime  coustai,  ciim  qus  capite  illo  uanul  L:ic- 

laniiiis,  adscri)>eiida  i»iiit  .luno  3i4,  ip^o  Pagio  b^vc 

iXa  digereALu.  Qu;e  autem  aii  cap.  30.  de  Vaieutc  iio- 

lavi,  iia  ,  ro^o  .  rciing^jis;  rcsiin.itioiie  eiiim  faciuiu 

esi ,  ui  nott  sajis  meiiicm  ai4<:ifiaiii  habqerim  ad  ca 

ouu*  Iristauu^  iioiavij.   i  Naiu  Valeus  dux  liiniiis 


loiiius  P9gius  iilciii  ccnseif  i|lutl4jMt^  ciiauj  i^x  llii^i  liii 
nnnare  (jofiainr  iihrg  viii.cHp.  j  l)i'ioriii3  Ei^l-.s  , 
pr^jpferlauc  ad  onuum  5u^  t^lirisiUJ|>!ntrMrTM  vcr^ii^- 
ncm  Yalesiaii«i%  ^iu  lifivum  iienj|n>|iir  divci  i'ii- 
sebii  verlja  e\^ii]4i^aiiii  iiouiiuiij  fu^ini^jjc  p^iu^si  mm 
de  iinperaloruij)  nxoriJ^us  vcrlKi  facca\  g.nin  sctjMeii- 
lia  plane  conlnnuiji  siiailcut ,  in  qnihiis  Drirdif^d  H 
(jQrgonii  fil  mnitiu.,  cutrv  ccrle  ne  diitnhMHluui  qui* 
«jcm  vid.ealiir  ^iutu  tuar^Jiius  Ar»|Ui^lus  i'*)rijflj(jijp  |j- 
bcros,  pace  jaiii  Etclesm^  d:jlL\  mt^bct  iy»|nina(rjf,  f| 
j)er  verba  bajt:  yfic^iTst»  ^i  ^^tTi  eas  jt^u^Ilcitisiei. 
liiio,  ubi  diligcrilit^s  fclust^biuipi  jiis|i|ijo,  nc^cio  ntj| 
liai  ul  cxistiiueru  ,  iicc  ClirisiopdQrsonuns  ncV:  VtiL- 
sinin  liorum  vcrboruii^  ^jjsmui  pcrcepi^Kp  qij;ji|]vjs 
bujiis  versionerit  scciitns  sim  arf  cap.  it  Laej^MitiL 
Proponam  r^)i*uics  me:us  a  qjijiius  t^tijiJn  nliire  im- 
raius  sum,  si  nieliura  alrtjs  diiceai.  vei  si  Eruditis 


( malu apud  P'giuui  .\cribitur  miHtii)  OaclaQ  eofloju  C  yi(|eaniur  nuii  biiiis  vnlid;u    ci^^t.    Lij^sebrus  i|;jiijr 

.  :  .1 r.-=.     ..j  _   t  :,!...„  '  ijarrat  cbriiiia]):mj  reli^jimLHj  i^agjjijn  eltiria;ii  ct 

libcrtalcm  aputj  Gi;cci>b  tiL  U^irbanjjH  cum^cnpm  cssq 
ajjiiu  Diocleiuini  pinsiccuiiuiicui  ;  illui|  pj  u^i^ri  x^v 
x/i«ToyvTwv,'  i^  e?=tf  hnpntitQrum  l^enifiuibie  crp 
Chrislianos,  qiiippc  f|iii  jllisdabanl  r4-^  ^'Gw^  i-^itif^* 
yi^f.  Posi(][!{aiu  iLi  dc  liDpuraluhbus  dt^!^<  njrSH'{/ jil 
aiio^  tr^iUirlt  :  ti  5it  ittai  xm^  ymt^  t^-j**  ^9^^U.iw/jy 
Xsyetv  ououff  xai  TQjvf  ir^i  jrKaiv  k^-/jAi^^\  yu;ji*  ill^rnra 
Yerba  CbrisiDijJnMwius  cl  Vahrsiui  iijicijnrLuijfir 
de  ipaii  Imimamihu&^  Pagius,  de  iip  t^^t  uuiiiilfun 
mp^qjit.  ^lc^u  ill;*  il;j  vcrlcnila  cejiiieo  ;  Qtiid  Qpni 
esl  diccr^  dc  in  i^uj  in  Imptrafmis  pi^l^iiq  vctmHm} 
QuiU  de  i^  (^m  Qnmikiis  piiJi^fati  mni?  ^1  ifiiclli^^t^ 
per  lios  (f.p/j/nxi*  Pm-Jcciu!^  PraiJtnrj,  vcl  pr^lius 
Praepobilos  tubjculi,  .siniile^vct  qui  rclni^jiii,  rjuj  iii 
palalio  vei:sabajiiur,  4  iri  Cuti.iilatii  VruJLrj'*:»  eajii , 
pfabcraui.  (los  ait  Euicbjus  tnmt;  ^Mhih^iw^K,  vx 
goiuesticis,  uioribrjs  ^   liLLerJs  <.'l  ^(.j^j^   ]( ruiii>i^iii* 


teiupore  ueci  daius  imn  fuit,  scd  a  Liciui.o,  post- 
quaiu  a  CiuibtsiiJtino  qd  Cibaliip  uf^m^  fuit,  Cxsar 
e.<it  creaius;  et  ci.uu  ajubo  pugjja,  qua?  io  campq 
Mardieuse.  qui  uiier  Pjiilippoi»  et  IJaJrianopolim  vi- 
deiur  fuisse  ,  il^run?  succnuibcreut ,  ca  ct/ndiiione 
C<iiisi;MjtiJ|ij.s  pacciu  cum  Licinio  focit,  ut  Valens 
prlyalus  (is;ret  et  occidtcetiir ,  queimdiu^dum  ex 
li^cerptis  dij  yita  Cousujiiiui,  Zuj^iiuo  ci  P.  Palricio 
iioiavit  Trisian.,  T.  3.,  p.  472.,  qpi  ctiam  cecte  repre- 
iieiMlii  VKtorciii,  P.  Uiacouum,  qt  Occuneui,  quud 
scriimui,  Valeuti^m  rci>cllasse  cojilra  Caleriuui  Vaxi- 
laianum.  >  ^m ,  quamyis  illiif)  apud  Dripres  dup§ 
Jioii  ijjveuiam.  veri|m  lam^n  qiique  e-^t  Vaieniem  nou 
|tp|Lyi»<ise  rebeilare  coutra  Ga|er.  Maximiauum ,  quia 
iUe  diem  spum  obierat,  cum  Valens  a  Liciiiip  Ca.'sar 
crcaretur.  Imp^aiorem  eum  vocnii  VicK^r  et  P.  Dia- 
«onus;  ci  si  eum  Augu^tum  ceu^eiu  ess^  factuui ,  er- 
rant  uUque  :  vel  siatueiidum  est  illa  .'ciate  Impera 


lorii  tiMilum  promiscue  et  Auguslis,  ct  Coisaribus  t\  libere  prodteri  rciigianeui  chtisii:jii^»ui :  iili^iij  bjibse 
fMis>edatum;  quomodo,  observante  Pagio,  Nuiue-  Tf  Doroibgimi ,  qui  erai  Pra^po&itjjs  cijbictili.  uti  ducel 
ri,inus  appellalur  Irnp.  C  -W.  Aur.  Numerianus.  ^qb.      Valesiiis  ,\a|i:imjnc  Cui 


C.  in  nummo  vcieri.  Puiaveram  lamco  uopnunquam 
fuisse  Niimejiinmn  lunc  t^iuppris  nou  C^esarem,  sed 
AuitiK^fl^ijn ,  quia  bic  unipus  forei  nuiuinus,  in  quo 
C^TMr  appell^u-etur  Imperator,  queqa  iiiuluin  in  aliis 
nuiuuiis ,  vel  |ij^(;riptiQpibus,  non  yideo  Cu:sa;  ibu^ 
inbttJ,  sj  9J^ipiA§  liis.  7,  (^cLxxy. 

INP.   0'   IVLIO.   FILIO.   GALLUUil. 
AVG.    ET.    SALONWiC.   kX^. 

&t)|n  taQ|u;o  C<psar  fuit  lacli^s.  Et  qqi  apud  Jrisla- 
^'V«  I.Qffl-^v  P-iOO.  iujiciibitur  imp.  romvlvs,  aiqiic 
a  Ali^ipl>ajuorcferiur  ad  niium  Maxcmii,  qui  revera 
Caesa^  obiit ,  a  Trisiano  adscribiiur  Uoiuulo  Ai.iguij- 
i^  dircl^,  qui  a  patre  Oreste  Aiigusiiis,  vel  Inipera- 
lor  est  ffictus.  £^9  videtur  obstare  Numcrianuni  ap- 
P^lbici  mlfiti^B^lifl^  Ca:iqrem ;  ns^m  eum  tiiului^  Au- 


rgonitim  ,  «ilui||j  iiirlem  in  p:»- 
lalioPraJccituin  ct  rdiqut^^  qui  cuu|  \^p>t  |iru|»icr  r^ 
Tov  0«oO  XoyQv  p.ircu)  dorkiui  Mira  Con  r^rnilj ;  <:i  j;ijw 
deiij  addil ,  xfA;  «6«0'  iJ^^sn&f  irjd^n^hf^^  i^^c^^uvKct  ♦  vel 
EcclcsiaruJJ^  iijjiisuie»,  ujngJ/O  nj  liuuujv  hjis^^c  nmau 
TT^Ttv  5iriT/5<wtt^th  Ttsil  Tr/epitrtv,  tfprrri  f^nith'^  tufu  privat(^i^ 
qnam  pTovini:iuyum  rectores,  ui  vcrluji),,  cirrjr  ini^^f- 
prci:iri  baic  vcjb;i  Ucjicai»t,  (ipud  mnn  /jw^fri/fcir*** 
Augustoruni  ei  imtsidts ,  rJ  remra  protHiiriimtm ; 
quoinodo  iq  irisiTipL  u,  505,  Auililjus  Jrjliunu.  ^q^ 
cauif  0  x/>«iiq-T<i*  ijitTjOonOh*  Te^v  E*^^fftfij/ ,  i  r  li^l  T, 
Porcms  Prpcljjsi  J^^bf o/rfi;  U^itu-jfA^r,;  uiv.  iij-nn^^^ 
Ai^ploLSf  Aey^jpuK».  El  ul.Liuia  li.i-i.  iLut^i^ii  vcrUa  ^attft 
milii  equidjS|if  evijii;cic  viJcjitujr  euru  uuji  Jc  luipe* 
raioribns ,  SfHf  de  i^a  qui  prrum  ifjguifatc  jj|  coruui 
palaliis  er;^jij,  el  d.Ms^esiicos  rcgcbaiil,  loqui ;  rjrma- 
ti|j*qi^  id^tli  cap.  Yj.  I  vbi  aj^it  ^tf  i  xit^  mri^  t^y^  pt^c- 


5SS 


GISBERTI  COPERL 


884 


>txowf  otxouf ,  de  iis  qui  in  palatio  versanlur,  recen-  A  loquilur  I  Cltristo  teniplum  facere  toluit,  eumqueinter 
Felque  ibidcm  tov?  uyL<fl  tov  Aw/>60eov  pa(ri)^txouff  Trai-      rf^os  recipere,  Quod  et  Hadrianus  cogitasse  fertnr,  qtd 


^ac,  id  est,  cu6fctt/arioi ,  siinilesve,  quibus  Doro- 
tbaeus  praeeral :  qui,  lametsi  summi  honoris  prxro- 
galiva  ab  imperaioribus  ornati  esseiil ,  nec  minus  ab 
iisdem  diligerentur  quani  fitii ,  probra  tamen  ei  tor- 
menla  pro  Christiana  religione  pati  voluerunt;  et 
niox  ait  Dorotbeum  atqueGorgoniuni  strangulatos  esse. 
Et  accipe  tandeni  qtiod  mihi,  dum  haec  scribo,  in 
meniem  venit ,  qiiod  si  probas ,  lis  plane  omnis  e 
medio  sublala  foret.  Cap.t».,  uti  dixi,  niemorat  jBaat- 
Atxou;  TratSac,  cubicularios  principis;  et  tuum  erit  ju- 
dicare,  iium  cap.  i.  pro  tni  natrt  rescribi  debeat  M 
7rat(7t  apx^^)  ^^  subintclligi  commodissime  potest 
Pao-tXtxot^,  quae  vox  pnecessit.  Et  quia  capiie  7  eum- 
dem  ordinem  sequitur,  narratque  primo  constan- 
tiam  et  martyria  pao-tXtxwv  TratJwv,  inde  ipsis  prujfec- 
toriim  Dorothei  et  Gorgonii,  et  denique  Aiilbimi 
episcopi,  magis  magisque  confirmor  in  ca  opiuionc. 


templa  in  omnibus  eivitatibus  sine  ^mutacris  jusserat 
fieri ,  qwB  hodie  idcirco^  quia  non  habent  numtna ,  (/t- 
cunlur  ADRiANi ,  quQ*  ille  ad  hoc  parasse  dicehatur, 
Nain  cuin  Undrianus  id  agitaverit,  ut  pluribus  probat 
roagni  nomiiiis  vir,  P.  Daniel  Huetius,  in  PraeparaL 
Evangelica,  inde  a  ratione  alienum  non  est  ipsum 
Christianis  fnvisse,  et  concessisse  ut  palam  quasi 
Citnstiini  eolcre  et  adorare  possent.  Quin  ei  eccle- 
sias  sub  Trajaiio  principe  extructas  fuisse  censeot 
eruditi  conlisi  Eusehio,  lib.  iii,  c.  57.  Eadem  (em- 
pestate  (loruit  etiam  Quadratus,  qui  cum  Philipjri  (Uith 
bus  prophelica  gratia  illustris  fuisse  memoratur.  Prm" 
ter  hos  alii  quoqtie  complures  eodem  tempore  viguermnt^ 
inter  Aposlolorum  successores  prindpem  obtinenles 
locum :  ot  xai  aTi  TiQ>txwv3«  ovTif  OfOTrpiirwff  oo&ijTai, 
Touc  xaTa  TrovTa  TOTrov  twv  iiaiknviSint  rcapoofiaTtnhi^ivTac 
vTTo  Twv  ^ATrooToXwv  difu^tovc  iTrwxoSofbot^ :  qui  utpote 


ac  puto  Gorgonium  etiam  praefecluram    in  }^\\\:\\:\o  ndiscipuli  tantorumvirorumadmirabilesplaneac  dtvimi 


gessisse,et  forie  ejus  sivc  niium,  sive  nepoteni  esse, 
qui  tempore  Constantii  Augusti ,  teste  Ammiaiio 
MarcelL,  45,  2.  Gorgonius  eiiain  fuit  vocaius,  cuique 
thalami  Cossariani  cura  commissa  erat,  Nam  diio  fiic- 
runt  prxpositi  sacri  cubiculi ,  Augiisti  sciticet  et  Au- 
guslae,  uti  patet  ex  l.  v  Cod.  de  Prnepositis  sacr. 
culiic.,  ac  utraque  dignitatc  Dorotheiis  et  Gorj^oniiis 
poluerunl  esse  ornaii  :  quaiiqiiam  nulliis  rcptign.nve- 
rim,  si  qnis  eos  alios  in  palaiio  honores  gcssissc 
existimet ;  iino  acquiescam  etiara  plane,  si  cni  coii- 
jeciura  hxc,  nequo  eiiim  alio  loco  meas  habeo  eineii- 
dationcs,  displiceat. 

Htfc  snnt,  vir  ainplissime,  quae  tecum  communi- 
care  volui ;  tuiimque  nunc  erit  judicare  num  digiia 
illa  sint  otio  meo,  atque  adeo  tuo.  Vale  plurimum. 

Haga-Comitis,  iSJulii  1689. 

Amplis^mo  vqetio  S.  D.  Gisb.  Cuperus. 


ecclesiarum  fundamenta,  qu(e  variis  in  beis  ApostoU 
prius  jecerunt,  addiiis  wdi/idis  exstruxerunt.  Utuntur 
hoc  argumeiito  Fonlificii ,  ut  variarum  ecclesiaruoi 
probcnt  aiitiquitatem  :  sed  inibi  tempora  Trajvni 
consideranti  verisiiniie  nequaquam  est  Eusebio  tale 
quid  in  menleni  venire  pottiisse.  Trajanus  nolebat  • 
in  iirbibus  hetteriaSj  vel  sodalitia,  sive  corpora  con- 
stilui ,  propter  factiones  qu%  ab  illis  passim  excita- 
bantur,  uti  patei  ex  episl.  42  et  \^,  lib.  x  Episl.  Pli- 
iiii.  Eodem  loco  habebaniur  Christianorum  coiiveu- 
tus,  quia  Gentiles  etiani  collgia  sacra  et  nuuuni 
aiicui  devota  habebant ;  ei  iiide  Plinius,  et  sine  du- 
bio  etiani  alii  prjesides  cus  coire  vetabant.  Nain  cuin 
Ep.  98  narrasscl  Chrislianos  carnem  Christo  qua&i 
Deo  dicere,  sacrainento  se  obstringere,  ne  latrocinia, 
ne  atiulicria  coinmiiterent,  cepisse  cibum  promis- 
cuuni  ct  iniioxiuni ,  addit :  Quod  ipsum  facere  desHsu 
post  edictum  meum^  quo  secundum  mandata  lua  heiet- 


rias  esse  velueram.  Deinde  obstant  ejusmodi  aediticiis, 
Id  quod  evenlurum  saepe  praedixi ,  si  Lactantius  q  vei  ecclesiis,  Christiani  soliti  stato  die  ante  iucem  con- 
diuiius  inter  operarum  inanus  hajreret,  nuiic  factum     »»i»»"Vi»  nii  ifwinifnr  uUin  .(^/«nnfinc  <  ai  imn  Trsisni 


est;  ct  ecce  tibi  aliam  noiam,  quam  typographus  ali- 
cubi  facili  opera  caeteris  adjicere  poterit ,  si  modo  tu 
dignam  eam  judices ,  qux  publici  juris  liat ,  vir  am- 
plissime. 

Cap.  H.  Hepente  adhuc  dubia  luce  ad  ecclesiam 
profectus.  Monui  Cliristianos  primo  iii  privatorum 
aedibus  convenisse,  postea  eosdein ,  indiilgentibus  et 
conniventibus  Imperatoribus,  domos  extruxisse  am- 

{»1as ,  in  qulbus  Cliristum  D.  N.  publice  quasl  et  pa- 
ai|i  colebanl.  Eiiseb.  viii,  i,  scribit  Chrisiianos 
propter  innumerabilem  lidelium  mtiltitiidinem  tion 
contentos  toic  7ra>atotc  o^xodofHQftao-t,  lupctac  sk  TrXa- 
TOff  ttva  nwrac  Toig  izoksig  ix  Bnftsyitav,  extruxisse  ix- 
x>«39taf ;  additque  lapsu  lemporis  ea  quotidie ,  ne- 
mine  invidenle,  iii  majus  et  melius  ivisse  :  adeo  ut 
per  ito^a  o6(o3ofA)]^aTa  haud  incommode  intelligere 
possiiniis  doinos  privatoriim ,  vel  certe  Christiano- 
rum  conveniicula ,  quus  nihit  a  privatorum  xdiliciis 


venirej  uti  loquitur  idein  Secundus ;  et  Imp.  Trajaui 
decretum ,  conquirendos  non  esse  Christianos  :  si  de  • 
ferantur  et  arguaniur,  puniendos.  Cum  enim  Geutiles 
maxiino  odio  prosequerentur  Cliristianos,  nullainque 
occasionem  oinittereiit  cos  accusandi ,  illiid  uiique 
commodissjine  facere  potuissent ,  si  in  oculis  quasi 
civitatum  convenirent ;  iiec  ego  tam  abjecte  de  pru- 
dentia  ct  pietate  veterum  Christianorum  seDlio,  ut 
credam,  eos  sese  videntes  volentesqiie  gravissiints 
periculi.<i  objecisse.  Pra^terea  inoiiumenta  velcrum 
nos  docent,  ipsaque  teinporum  conditio  aflirmat 
convenisse  Fideles  in  privatorum  aedibus,  in  ccena- 
culis,  in  |>oriicibus,  crvptis  et  coeineteriis ;  quin  ei 
num  sxculo  tertio  tempia  vei  ecclesiae  fuerint  adhuc 
subjudice  lisest;quain  in  rem  videri  potesi  rar« 
vir  erudiiionis  Frider.  Spanhemius,  in  Historia  Ec- 
clesiasiica.  Quid  roultis  ?  ego  persuasus  sum  Inler- 
pretein  Ensehii,  qiiique  euiii  sequuntur,  viros  pra>- 
claros  veiba  GrjL'ca  iiei|iiaquani  iniellexisso.  Neqiie 


diHerehant;  et  per  ixx^ioo^tac  tvptiag  sig  likotxog,  xdi-D  enim  de  asdificiis  loquitur  :  sed  commeiiioral  ctis. 


ricia  m.i]ora ,  quae  noii  tain  longa  quam  laxa  et  ain 

IAi\  eraiit ,  et  in  quibus  Christianos  Deum  suum  co- 
cre  unusquisque  scire  fere  poierat.  De  hoc  genere 
sedificiorum  loquitur,  ex  inea  opinione,  Lamprid.  In 
Al.  Severo,  c.  <49  :  Ctim  Christiani  quemdam  locum^ 
qui  publieus  fuemt^-  occupassent^  contra  Popinarii  di- 
cerentf  sibi  eum  deberi,  reuripsil  melius  esse,  ut  quo' 
modocumque  illicDeus  colatur^  quam  popinariisdedatur, 
Nam  quamvis  clara  icdificii  inentio  iiulla  fiai,  vero- 
simile  tamen  admodum  est  Christianos  eo  iii  lococon- 
ventkuloin  exstruxisse ,  ciim  absque  metu  in  unuin 
convenire  ex  indulgentia  imperatoris  possent;  et 
inde  hinc  docemur  tunc  Christiaiios  ioca  habuisse, 
in  quibus  libcre  conveniebani,  et  qua^  omiiiuin  pate- 
bant  oculis.  Uuiii  et  hoc  sub  Hadriano  ipsis  conces- 
suni  fuisse  alictii  videri  possit,  quia  idem  Lampri- 
(lius,  cap.  45  Vitx*  ejusdem  imperatoris  Severi  ita 


qui  ex  Apostulorum  successoribus  vivebant ,  eccle- 
siaruin  fundameniis  ab  Apostolis  jactis  supersUruvis- 
se,  vel  Chrisliaiiorum  fidem  confimiasse,  uiiiltits 
Christianos  fccissc,  et  eonim  coetuin  vcl  txxXi9o>£av 
auxisse.  Et  pelita  lixc  loquendi  ratio  est  ab  A|iosiolo 
Paulo,  Ephes.  ii ,  20  :  *E7rotxo3ofi«20tvri;  iirt  tw  Os/xsam* 
Twv  'ATroffToXwv  xai  UpoffnSf»,  ovto^  oxpoyuvtatoti  ocutow 
*li3o>oO  XpioToO;  svpercedificati  super  fundamentum 
apostolorum  et  prophetarum ,  ipso  summo  angulari  la- 
pide  Christo  Jesu.  Qito  sensu  iTrocxodo/Aiw  ei  otxo^fA« 
s;epe  iii  Novo  Foedere  usurpatur ;  adeo  ut  mirer  boc 
ne  ipsi  quidein  sagacissimo  Valesio  in  roentem  to- 
nisse.  Et  quanquani  h%c  ila  sese  habeanl,  censem 
tamen  et  affirinani  ponlificii  sub  Domitiano  et  Tra- 
jano  constructas  fuisse  ecclesias,  et  similis  molis 
opera,  qualia.hodiecerniiniis.  Minucius  Fefix  ita  lo* 
quitur  iii  Octavio  :  Cur  etenim  occultare  et  ubscQHder^ 


m 


IN  LIB.  DE  MORTIBUS  P£RS£CUT.  £PISTOLA. 


&80 


qwdquid  iltud  eotunt  magnopere  nituntur  ?  cum  ho- 
ne$ta  $emper  publico  gaudeantt  scelera  secrela  sint, 
Cur  nulias  ara$  habent ,  templa  nuUa ,  uulta  nota  <i- 
mulacraf  Notal  ad  haec  verba  vir  erudilus,  qui  nuper 
de  Tera  Senonum  origine  christiana  coroinentaius 
est  pag.  40  :  f  Qaae  suo  tempore  yera  fulsse,  quan« 
tnni  ad  publicos  conventus,  cum  in  Chrisiianos  cxde 
et  incendiis  cuncla  ferverent,  nullus  ambigo  :  sed 
exlinctis  Nerone  et  Doroitiano,  sub  quo  figiraus  aeram 
Inaugurationis  Ecclesix  SenoiiensiSy  Snvininni  san- 
guiiie  Christo  dicntx,  et  pacatis  taiiiisper  rebus, 
neniini  dubium ,  excilaiis  superius  impp.  ediciis,  c 
latebris  crjptisve  Chrisiianos  emersisse,  in  quibiis 
pro  reverentia  sacrorum  suorum ,  et  sui  lutela  legi 
fia  erat ,  et  ecclesias  variae  sinictune  seu  b:isilicas 
oemini  non  notas  suls  usibus  pubiicis  erexisse.  > 

Yaria  bic  obsert anda  sunt ;  et  T  quidcm  xtas,  qua 
Minucius  dicitur  vixisse.  lltiiis  quidein  aetas  incerla 
estyeomque  scripsisse  sub  lincro  Marci  Antoniiii 
eensel  pereruditus  Dodwellus  pag.  55 ,  dissertat. 
Cyprian.,  eumdem  Alex.  Severo  posteriorem  facit 
Baldoinus,  et  sub  illo  imp.  eum  floruisse  censct 
cardinalis  Bellarminus  :  al  ncmo ,  pniflcr  virum  il- 
luro  dociam ,  inventus  est ,  qui  eum  Doiniliani  Ne- 
ronisve  teroporibus  assignet.  Neque  enim  video,  si 
baec  non  est  ejns  seuientia ,  quo  paclo  iu  argumcn- 
tiri  possit :  suo  tempore  Caecilius  vel  Minucius  vere 
dicit ,  Christianos  nulla  templa  hnbuisse ,  quia  per- 
seciiiionibus  Imperatores  saeviebant  in  gentcm  in* 
Qoxiaro  :  atrooriuis  illis  iropp.  Nerone  et  Doroiiiano, 
illod  verum  non  erat ,  quia  ecclesiae  exstruebantur. 
Deinde  si  ecclesia  Senonensis  inaugurata  est  Dorol- 
tiaoo  principe,  sique  tunc  scripsit  Minucius,  sequi- 
tor  eumdero  errare,  cum  tradit,  Clirisiianos  templa 
vel  ecclesias  (haec  eniro  eodem  loco  sunt  viro  docto) 
eodem  imperatore  non  habuisse,  adeo  ut  haec  qui- 
dem  oEffvoTceTa  sint. 

II.  Caute  addity  quantum  ad  publicoi  conventue  ^ 
otscilicet  ucite  nobis  simulacra  et  imagines  illo 
saecolo  obtroderet ,  quae  tamen  certissimum  Chris- 
tianos  tonc  ignorasse  plane  ;  egoque  nullus  dobito, 
quin  Gentiles  mitius  acturi  fuissent  cum  Christianis, 
si  simulacra  coluissent ,  vel  merooriae  causa  habuis- 
sent :  quin  et  e  re  erat  eorum  non  occultare  imagi- 
nes,  sed  per  eas  gmtiam  Gentilium  aucupari ,  qiii 
iacile  illos  admlsissent,  et  publice  imagines  coli 
passi  fuissent ,  quia  sibi  finxisseut  eas  similesdeo- 
rom  soorom  simulncris  esse ,  licet  alio  colerentur 
nodo ,  nec  thos  in  aras  injiceretur. 

III.  Ecclesia  Senonensis  non  potuit  inaugurata 
esse  sub  Doroitiano,  quia  Cbristiani ,  uti  inodo  pro- 
havi,  tnnctemporis  in  privntis  aedibus,  |>osteaque 
Inxdificiisa  privatorum  aedibus,  aut  non,autpa- 
mro  diverslsconveniebant,  quas  a  coetu  Cbrisiiaiio- 
rum  in  iis  congregatoruro  vocabant  JxxXijo-toec.  ^b  iis- 
dm  et  forma  iT^nfrt&v  olaewf ,  et  a  precibus  jrpo- 
vtvTfnpiwt  oueovc-Posieacuin  jam  Uberlor  Christiaiiis 
vita  erat ,  basiUcas  exstruxeruiit  :  et  quidem  id  fa- 
ciebant  viri  primarii  opibusque  afflueiites ,  quando 
Christonomendabant;  idque  absque  invidia  Genti- 
Jium  facere  poterant ,  quia  illorom  etiam  primores 
domossuasbasilicisexornabant,  uii  docetAlexan- 
^r  Donatos ,  et  quia  in  basilicis  horoines  convenire 
solebani.  Naro  basilicae  erant  aedificia  magnifica, 
columnis  multis  suffulu,  et  plano  teclo ,  in  quibus 
mercatores  non  modo  merces  suas  vendebant ,  ve- 
roro  etiam  jodicia  exercebantor,  et  forte  etiam  non- 
Bonquam  reciutioiies  fiebant;  nescio  cnim  quam 
valde  mibl  placet  iU  Juven.  Sat.  i  explicare  : 

Frontonis  plaUnl,  coovulsaque  marmora  clamaot 
Semper^  et  assiduo  ruptse  lectore  coluronie. 


A  Nam  quamvis  porticue  etiam  possit  intelligi ,  lamen 
non  a  ratione  alieniim  esse  ad  basilicas  privatorum 
decurrere ,  is ,  utl  spero ,  judicabit ,  qui  perpeiidere 
velit,  qiiam  coromodae  nd  hauc  rem  illae  fuerint. 
Quicquid  sit ,  constat  in  basilicis  publicis,  et  forte 
eiiam  privaiis ,  magnarosemper  hominum  muliitudi- 
nem  fuisse ,  sive  in  iis  ambularent ,  sive  sermones 
caederent,  slve  aliiid  quid  agerent ;  et  inde  est ,  oti 
reor,  quod  in  iis  etiam  conveniebanl  Cbrisiiani.  A. 
Marcell.  xxvn,  5  :  Conttatque  in basilica  Sicinini ,  ubi 
ritus  Christiani  est  conventiculum ,  tiito  die  centum  tri- 
ginta  seplem  reperta  cadavera  Tperemptorum,  Fuit  pro- 
culdubio  haec  basilica  a  Sicinino  quodam  construcia, 
et  forte  aedibus  suis  juncu  ;  in  qua  Christiani  ipso 
persecutionis  tempore ,  aliud  veluti  agendo  conve- 
nire  potueruut,  etChristo  carmen  dicere,  qiiamque 
alii  basUicam  Liberii  vocant ,  non  lam  quia  Liberius 
papa  illic  ecclesiam  aedificasset,  uti  commenutur  Va- 
lcsius,  quain  quia  illnm  in  ecctesiam  converiit.  Illa 

n  enim  loquendi  forma  novum  aedincium  involvit ,  al- 
tera  autem  nequaquam  ;  et  hoc  faclum  fuisse  patet 
ex  actis  Seroiini  laudatis  Uugoiii  Malhoiid.  Urbis  no- 
bitis  viri ,  qui  fuerunt  ejus  parentes  et  propinqui ,  con- 
slruxerunt  mirifico  opere  basiticam  tuper  eum  putchrm 
CBdificaiionis ,  quam  B,  pontifex  Potentianus  poslmo* 
dum  ecclesiam  consecravit  in  memoriam  martyris,  Et 
videor  hinc  affirmare  posse,  Cliristianos  in  locis, 
ubi  martyres  sepulti  erant,  primo  basilicas,  taii- 
qiiam  aedilicia  publica  sive  privata  fecisse»  quia  ejus- 
modi  operibus  orbero  exornare  licitum  erat ;  et  eas- 
dera  basilicas  in  ecclesias  fuissc  conversas  posiea  , 
easque  nomen  habere  ab  ejusdem  nominis  operibus 
aliis ,  non  autero  ila  dici ,  uuia  Cbristo  liegi  coelo- 
ruro  dicatac  sunt,  uti  nonnulli  censent.  Cum  auicm 
basiiicai  Uomnnorum  fuerint  planae,  quemadmodoui 

Eatet  ex  nummo  Lepidi ,  qui  iiiscribilur,  muilik  ii. 
nsilica ,  m.  lepidus  refecit  ,  ei  altero  Trajani  cum 
ins.  s.:  p.  q.  r.  optimo.  pr.  basilica  ulpia,  additis 
basilicaruro  illarum  formis ,  nec  noii  ex  Vitruv.  Ub. 

C  V,  cap.  i,  aliisque  auctoribus ,  eadcm  forma  procul- 
dubio  fuerunt  etiam  Christianorum  basllicae  ;  potue- 
rontque  iis  tecla  fastigiau  imponi ,  cum  ex  illisec- 
clesias  facerent ,  ut  iu  Gentilium  templa  eorumque 
splendorem  imiiarentur. 

lY.  Quia  Christiani  vcl  in  privalis  aedibus,  vei 
conventiculis  a  privatorum  aedibus  nequaquam  diver- 
sis,  exteriorem  formain  si  spectes ,  convenerunt ,  et 
cum  templa  Gentilium  splendidissima  forent ,  inde 
dicit  Caecilius ,  eos  templa  nulla  habere.  Opponuntur 
cnim  tempia  etconventicula;  et  iu  nihil  obsut,  quo- 
miniis  Cbristianl ,  cum  haec  scriberentur,  libere  coii- 
venire  poiuerlnt ;  nec  necesse  est  Minucium  ad  Ne- 
ronis  vel  Domitiani  tempora  referre.  Sic  Galcrius 
apud  Euseb.  viii ,  i7,ea  vocat  oueovc  ^  oTc  auvijTovTo; 
et  apud  Lacunt«  cap.  48  loca  ad  quee  comenire  con- 
sueverant ;  idemque  Lacuntius  v,  i  I ,  lust.  Arnobius 
aliique  conventicula.  Atque  tempia  et  ecciesias  oppo* 
nunt  frequenter  Patres;  et  illa  GenUIibus,  has  Cbris- 

D  lianis  tribuiint,  uU  docuerunt  erudiU. 

y.  Quae  laiidantur  imperatorum  edicta,  parom 
argumenio  inserviunt,  quaeque  Maximiani,  iUa  longo 
tempore  postqoam  ecclesiam  Senonensem  condium 
opinatur  vireruditus,  condiu  et  proipulgau  sunl; 
etquidero  illo,  quo  Christiani  extra  dubioro  aropla 
ediuqoe  aedificia ,  oti  ex  Laciantio  patet ,  et  forte 
etiam  basilicas  habuerunt. 

Haec  mihi ,  vir  amplissiroe ,  et  in  mentem  vene- 
runt ;  et  facienduro  inihi  esse  puuvi ,  ut  ea  tecum , 
utpote  eleganlioribus  studiis  valde  dedito,  commo- 
oicarem.  Yalc.  Hagae-Com.  iO.  Nov.  i679. 


Patrol.  vn. 


19 


^T 


PAULl  BAUURI 


«W 


PAULI  BAUDRI  NOTiE 

IN  LIBRUM 

nORTIBOS  PERSBGUTORmi. 


PRMATM. 


t 


tccc  tlltl  innftcm,  cnidrie  lector.  et!iil(mem  notam  A 
Ifludli  J5^  Hari?ft[M  /Vsf^rimnrm,  quam  testudincls 
nassih  !s  prnccssissc  nait  inimerilo  mcciim  dixeris. 
Nam  (|namtliu  c.si,  cuni  inca^pia  esi,  partim  inieresl 
scire;  ac  rnuliti  oncris  toci  rcin  non  lacent.  Sed  an- 
dacer  diCivin  ,  vix  cccperanfi ,  aim  libcns,  Mpomis- 
som,  pjirniisem  c(insili'>  U^ratii,  yunum  premufurin 
tinnum.  N^^timi  lio^c  niilH  tinlum  ralto  erai,  quod  de 
prinio  ingenii  parin  rv^cretnr,  rpiiprse  eaBleris  liand 
(k-lji  ai  tcnierc  hi  hicem  fironii  :  scd  quod  pranerea 
(rtjscrvassemt  arduiini  nsse  iuclioarc,  lum  el  difficile, 
hc  rcstinantiUus  vurin  cvcidani ,  q«i»  relingi  mellns 
pi^ssini  per  oiium;  ui  vel  ipsc  si^tiius  cxperius  sum  in 
iiuj*i*  eJtUonis  curncnlot  urgcnUhus  contra  spem  el 
voluuiatcm  lypogr^pbiss.  Accerieirai  niaxime,  quod  !n 
litjro,  qiicm  pro  vlrili  parle  illu^^lrandum  soscepera- 
inus  ,  pJurima  hinc  imle  loLa  eranl  obscurissiinH  , 
qm,  uL  ejtismoJi  :ilia  ,  compmre  soleo  tenebrrco- 
Hlssinils  lliis  specnijus ,  in  quibus  qui  ea  subeunt,^  nl- 
hit  primo  ciirnuiil :  scd  jiliqniJ  landcm  plus  minus  g 
vident,  si  divnius  inimoreniur,  et  iinieniis  ociilis  pa- 
tienler  ai&pHii^t-  Glarlari  crjuidein  nolrm  me,  iia  lente 
lueUiUuKlo»  rcni  saits  ncii  tctij.'isse,  quod  ainnt,  seu, 
nl  phun»s  lof|uar,  reUr-ricr  vi^lisse,  qiiaB  In  lantis  le- 
nebris  laHiaiit.  Apage  sis.  Pcrniro  nobis  lanium  so- 
niirnus.  Seii  si  tiun  surcCisSiu  et  eapropier  jure  trilttm 
illird  rrequcniius  usurpandum  est: 

Amtidet,  aai  ^idis&e  puiai  per  ftobila  iuoam, 

tdleUahi  omnHM),  «itidiose  ioctor,  tiii  meiqMe|{raUtt 
strccedcfe ;  ei  si  mini»  ceria  spcs  •aerai  prosperi 
evenlus,  utlque  propier  Pciri  eiemplBin,  qui,  iestanre 
piisslmo  cufsds  comite  Jnanne  (m  Evang.  eap.  ii), 
filurti  ifttuiius  est  1n  Cbristi  »eptilchn>,  quam  Ji»an- 
iies,  qui  praH^ucurrerai,  nuHum  ^tdchatur  periouliMn 
esse  In  mora.  Bo  magis ,  quod  svpemiinefo,  dutn 
h^nt  editiowem  \1d«b«r  abfed?»8e,  incidere  me  con- 
tingferct  fllHid  agendo  (nnm  ad  alia  qtioque,  neiies- 
cias,  samiuscuie,  el,  niewilci  eit  parte  nonmt.  «erio  t. 
fulmtts  digfcssi),  incldere,  iHquain,  eontiiigeret  iii  ifli- 
provtsas  Oseeiiii  narraii»mi«  coiiflrmitiones  ont  ex- 
plicationes.  Sed  «Imis  moramur  in  Tet«ribus  re- 


Aiirebm  easeopm^ulum,  ad  quod  tam  niuli^,  qux 
^idc  ^ohmitne  «««Hincmiur-»  «fsripu  sunt,  non  omncs 
itiodo,  qui  •ortpacre,  verqni  £iiam  qui  legerunt,  siiie 
illtai  pniiwm^itm  exeepiuHie «uni  conCessi.  Quim 
Jttr«8Wieiti,c«mr«».  qutgraviftsim».  ium  auctoris 
dictio,  quie  fere  sempcr  ter#a  «leieg:io&,  loquuniur. 
siad  nobilis  in  pi'?esenlin  pro:  c:cleris  oiniiibus  tesli- 
M^Miiis,  qiioniam  sciliret  Uno  complexu  pleraque  ad 
/em  ffceriineuvia  altinj(il ,  prn^falio  editionis  prlmaj 
Oxoniensis,  qnam  idcirco  pnnlo  riisius  descfibemns. 
I  Exhibemus,  inqnil.  l:aClaniii  nostri  librum  de  ftf or- 
libus  persecuioruni,  auro  contra  aistimandnm,  qiicin 
pcr  plns  mille  annos  desideratum  erudiiissiini  Balu- 
zii  siudio  nuperrime  recepimns.  Euinque  male  mul- 
tatnm  cl  lacunis  saepius  hiulcum,  pariim  ex  nostris  , 
partiin  dnctissimorum  virorum,  episcopi  Asaphensis, 
ct  Isaaci  Vossii  eoiijecturis  subinde  resiiiuimus.  Hu- 


jns  tradatiis  interventn,  tandem  aliqmndo  iblnveie- 
raio  crrore  liberamur  de  S.  Peiri  95  annomm  poaii- 
ficatu.  Insnper  persecotionum  in  Eectesia  serkBmet 
leinpora  distinguimus ;  cl  flctitia  martyrla,  quAe  Dio* 
cletiano  huc  usque  ante  oeinvnm  ejus  conaaliiiiim 
imputabantur,  detergimus  et  explodrmus.  Dennrai  im- 
pcrii  Romani  siatum  .  per  feraNa  illa  tempora  fkle 
liisiorica  enarrata,  nunc  primiim  otninemns;  etpvr^ 
pnram,  t|ncim  sponte  a  tyrannis  depesitam  vanl  cre- 
didrmns,  scgfe,  nec  sine  lacrymis  dimtssam  rnfielltgi- 
mus.  I  Ubi  nnncreapse,  pra^er  aiireum  llbHpfeiiQm 
et  grave  de  preiie  judidom  ,  qux  dixemmHS,  ame 
omnia  cernis,  utisLactantio,  poHdssimovgBciiK  te^ 
(ii  e(  quarti  scrijxori  ,  tdfndicaius  rotimde  fiierH  a 
revereridissnno  qnondam  OxonienBi  episcofN),  Jwn- 
iic  FeTtes  ,  procfaiionis  anctore  :  tum  quam  mieeni 
oliin  et  ad  \\vct  propemodurn  tempora  tuerit  egregU 
foeins  conditio  in  plurimis;  tertio  porro,  in  qaas  (fflfr- 
dem  fdices  manus  et  mc(?endi  peritiis  pervenerit;  n 
poslremo  ,  qoid  eximli  brevitefr  t^)nTine.it.  Nos  qeod 
atiinet,  e(  qnanlum  hic  licet  agere  de  pebo»,  de  qoi- 
bus  ailibi  suis  locis  eglmus,  vdfnt-paole  post  oppar- 
tunins  dicendum,  credimns  qiridem,  prorner  afiwioH» 
(ntcm  Uieronymi  ad  titnhim  laudaiarm,  sed  matbae 
propter  indicem,  qirem  iii  proprtritn  o«mi  efluplNMii 
concinnarc ,  vocuni,  phMsium,  rcfrtfmqne,  qotfs  fcic 
.tuctor  ei  Lactantios  commiiHes  liatieiit,  Don  pesse 
melins  librum  cmquam  ascrfbi,  qoam  LacMmio ;  nec 
audemus  tamen  o1)  ali»,  qnse  ed  eufndem  tilidemne- 
(avimns,rem  securinsextr.i  omnemfi  idfiMtaiionisateiMi 
constrtucre.  Sed  quod  ad  e^rorem  dediuiomo  ille  &. 
Petri  pontilicatu  memoratum  tnodo  m  veierenstt  q«a 
tandem  crrore  lilierati  sinius  subjecfi  operls  inwr- 
vcntu.  operaj  (iretium  est  accipere,  qold  •mliii  natis- 
sime  eveneril.  Posoit  (otidem  syllaliis  iii  Ctorenohigia 
sua  tedinica  »d  annum  Christi  55  Dionysium  vir  nai- 
gni  laborisPhilrpixrsLabbens,  obteufaiicmmwHt^it 
qun  trcs€fvangetisi;e  Matthoius,  Marcus  et  Locas  memi* 
nerim((flttfrA.  yxvi!,45 ;  Marc, xv,B5; Ltw.xxfn,**) 
€ontigis$e  die  5  dpritis  tllftfi  arrMi.sieut  locom  adeaOli- 
buspa(ebi( ;  contendrtquesimlliterclieerti^stnffisvepifis 
In  Iracipsn  lucnbraiionedarrsshniisTeinardifs.CArf*- 
/ttm  (BrcBvnlgaris  53,  el  quidem  men$is  ffisandieii^iiK^ 
metisis  nprilts  die  3.  cruci  fuisse  af^arii m.  Ego  vero  m^ 
dtus  (ertius,  cum  credercm  valeindineni ,  qoam  ame 
tres  fere  mcnses  gravfssimo  morbo  amisi,  recopertfi 
belle  iniegram  non  posse,  si  utilrs  lectio-oi)ess(A,  ctepi 
qntcrere,  quis  ve(erum  dictas  (enelmis  cnmtertiodie 
'apnlrB,  ei  ernonnali  slniul  Jesn  Ohristi  eoiijamiasei , 
uiruin  pscmlo-Dlonysins  Areopgita  ?  vei  iflios  enne- 
(ator  Maxrmns?  vel  ejMsdeni  paraphrirsfes  f^diym^- 
rcs''  vel  iibcrtiis  lladriani  T>hlegofi ? ^el  ifui  WrtiifM»- 
tem  e;i  de  re  citarum  Etrsebius  ei^MiilogeiHist  vel 
qni   iilius  Dionysii  viiam  ^cripscrunl,  jUjuihotliuset 
Metaplir;*s(es?  ac  sio  ^de  alii^  oniiiibiis,  qui  qoocuni- 
qne  noniine  in  mcnteni  ct  tnanus  venire  potenmt.  Sed 
quid  plnra?  quod  unicc  qnxrebaro ,  niisquam  poiui 
repcrire  hactenus;  et  quod  de  primo  Petri  in  orbem 
advenlii  qu:erebam,  in  in.ir(yrio  Dionysii  Areopagi(s 
pcr  Meihodium  ,  aut,  ut  alii  maluni,  Meibrodorum, 
contra  spem,  et  secunduin  ipsani  Peiri  Lansseiii  ie* 


&89 


NOTit;  IN  LIB.  DE  M0RT16VS  PERSECLT.  -  PR.CFATIO. 


DVO 


suiise  iHleiprelalionem, sic  inveui :  <  Anno»  inauU, oe- 
lavo  ei  ocUngenlesimo  posi  natain  Romain ,  cum  im- 
periuro  adepius  essel  Nero  Csesar  ^  quintus  ab  Au- 
gusto,  B.  Petrus  apostolus  cum  aliis  etiam  aposiolis 
missus,  qui  Evangelium  universo  orbj  pntdicaret.  h 
post  muUos  annos  pr9edicatM>nis  suqc.  suprema  urbe 
Ruina  occupaia  et  delecla ,  Ibi  diviuiius  pr^icandi 
niunus  accepit,  ut  quasi  verteiel  princeps  sancM^rum 
aposiolorum  io  orduie  mimeris  aposiolici  racius,  pi-i- 
mus  Romae  in  ceriaminibus ,  eorum  qusD  Cbrislus 
perpessus  erat,  sucius  ac  particepsnej*^.  Urbs  enira 
illa,  quemadmodum  in  magnis  erroribifs  yersabalur, 
sic  majiiribiis  remodiis  egebat ,  ut  corrigelur ;  ui  ubi 
gravlssimus  erat  error,  2bJ  #iidm  maxima  gratia 
abnndaret.  Deinde  tyrannus  et  impiu^  Nero,  qui  se 
Ivninfiidi  suae  terram  ei  mare  subacturura  Rpernret, 
iurore  crudelitatls  suae ,  vique  araeuiia:  in  rabiciu 
adacius,  in  Cbrisli  servos  exarsit,  ac  quarlo  dtcinv> 
turanmci  imperii  lui  onno  b&ilo$  Petrum  ct  Paulum  ini- 
qua  nuwte  condemnavit.  i  Qui  cerle  locus ,  ut  obiter 
«jepe  alia  alibi ,  non  ino^pectato  ii\num  BiiriUceque 
confirmt,  apoiloium  Petrum  iiomam,  cum  jaui  tf&o 
imperaret,  advenis$e^  ut  inrerius  tradeiux  capile  se- 
cuQtk) :  sedBerspicue  ostendit.  potuUse  uos  carere 
liuc  libello  de  moriibus  persecuiorum  ad  illam  con- 
trariam  opioiQuem  abjiciendam ,  cum  jam  eara  He- 
iliodium  secuti  potuerimus  damnare.  £t  vero  si  ei 
Heibodio  apijslnlus  l*eirus  ,  imperanie  jam  Neronc, 
ad  pr;£dicaiidnui  per  tutum  orbem  Evangelium  cum 
cxterift  apostolis  missus  est,  et  in  urbe  noma  anno 
lauluip  Neronis  14.  PQSt  annuniiatam  prius  alibi  per 
multos  annos  cUristiauam  veritatem  capiie  plexus, 
quQBam  ille  pacto  poiuitannos  plnres,  quam  circiter 
sex,  aul  sepiem  ,  episcopura  Kimji  agcre?  Ad  rein 
propius  accedimus.  ^  ,.    .  ,., 

Plurimis  placet,  ul,  cum  forle  novus  aliquis  Iiber 
Yetenim,  qualisnunc  nosier,  ex  unico,  necbene  sa- 
no  mamiscripto  codice  imprimondus  esi»  edaiur  per 
oouiia  fiicui  extal  cxaratus.  nc  cui  vcl  ulla  parie  rei 
^eritas  occultetur,  aulperpubiicatasin  aiictoris  ver- 
bis  n:endaruro  et  lacunarujn  loco  Icciiones  mi- 
mis  liccat  de  novis  coj^ilare;  evealurum  sciiicet 
alias,  uli  loiidem  ferroe  liiteris  pn>nunliavit  Joau- 
nes  Frider.  Gronovius  vir  maximus  ( in  Ob$erva^$ 
ad  Ecclesiast.  ^ptores,  cap»  8,  pag.  72)^  ut  signa 
ad  salntem  et  veram  aucioris  inanum  idonea  de- 
sint ,  fiilurumque  non  raru  ,  ul  prioribus  aliqno- 
nim  coiiieciuris  meliores  nequeant  ab  altis  pio- 
poni.  Illliis  verba  sunt  :  c  Eisi  non  hudem  au- 
rfaees  eonlecUiras,  quibns  nonnulli  veierem  seripiu- 
raiR  nirois  tfanstormaveriint ,  el  raembwms  terere 
istiMinram  sii,  lamcn  sl  qw<*  «'^^  aeperi,  et  8t*brt, 
ei  senli€«si  exldbcanl ,  id  wm  lam  inalo,  jyn  Mlnii- 
eii  esse  <!ertum  babeami  (agit  qulppe  4e  Muiteii  re- 
neis  d^»ogo  conira  Pagtnos),  M»»™  ^  ex  e», 
miod  anctoris  fneril,  fadltiis  e^iei  po«se,  non  despe- 
fem.  fl^iin  sunt  enim  oothces  »nti<f«»  sine  mondit 
etiam  proflitiosis ;  et  prjechire  iiolif«c»ra  agHur, 
c«m  stena  ad  «rtntein  et  voram  aneioris  manum  ••- 
tn  phna  mm  t  eerla  ;  reliquoni  mens  divina,  pl»- 
rimumque  doctrin*  studium.  ct  peroofiroit  Mripto- 
ris  indoles  ac  natofo  praislabunt.»  Et  quod  conli- 
nenftor  »oiijicil :  «Aiqut  in  eo,  quod  noaium  esf, 
#«MitpQr«»pe,  (ateor«  ut  faUamur,  qmoumque  bas 
Ittwm  snpm  vulguro  tracumus  :  sed  et  mulu  in- 
lcrim  eruimus  prajclara  ;  uique  olim  iniquas  censo- 
tis  aliehtfs  tioias  ootlega  plerHinque  kvabnt,  et  ad- 
▼erfos  tribnoum  pro  iniercessione  vim  inieiitftniem 
«Ihis  antttfp  crai  tribwius  :  ita  »i  w»  roate  eoiiei- 
fhverimns,  e«oritiir  alqne  eiistii  ex  hfie  ipso  or*»^ 
mi  nostra  pettCTttt  emendei.  Denfque  lempue  amt 
rero  ;  qwid  iiodie  non  ent,  cras  erit :  sic  ▼•i^j;^»- 
tur.»  w«c,  inqonm,  adeo  wm  abslerrere  •ebeni, 
oi  Prisconim  fibri,  imsiro  eimiles,  com  cwnctls  wite 
viiiis  bona  ftde  repraesenientur,  ui  palam  sit,  debere 
e4>  masis  fepiV^cJiUAri.  Nnnc  antc*m,  qma  eadem 


A  tuisse  roelius  nosira  cnra  rommuiiicari  ciun  doclis 
viris,  quam  si  proxirae  ad  vetus  exemplar  cudere- 
lur,  revocatis  ob  eam  rem  in  sua  loca  quibuscumque 
lectionibus,  quai  in  notis  primus  et  clarissimus  edi- 
tor  Baluzius  lestaretur  abjecias  a  se  luisse  ut  corrup- 
tas  ;  neqne  enim  aiiter  manuscriptura  codioem.  qui 
Parisiis  servabatur,  fas  erat  consulere.  At  quid  m^ 
ror?  Tantum  juris  iu  alienpm  opus  per  liueras  ro- 
ganti  conccssum  noii  esL  IJinc  tilu  ounc  ante  om- 
iiia  Parisiensem  oditionem  piiram  puiam.  sicut  pri- 
inum  prodiit,  aut  in  iis  sofum,  qu«  fialuzius  ipse 
mutavit,  interpolatam,  quanturo  ad  auctoris  contex- 
lum  renovamus.  Nuli  ergo,  cura,  verbi  gratia ,  in  li- 
bri  fere  liraine  pro  scriptura  manuscripti,  (jfiit  iUustraU 
erant  Deo,  jacent,  exCMSum  de  integro  reperies  ex  door 
tissimi  viri  correctione,  qtU  adversati  erantDeaJacentf 
rem  aiiu  referre,  quam  quo  diximus.Jaoi  de  notis» 
lliarum,  ut  in  toto  opere  videre  est,  infioitx  bre* 
viuscuIaB  sunt^  aut  nou  saliem  iongiores,  quaro  ut 
|.  commode  subjici  possent  lexttUf  quem  vocam,  Con^ 
''  tra  vero  aliai,  nec  omuiiui  paucx,  invouiebantur, 
ouibus  nequibat  idem  locus  assigoari ,  sive  quod 
fusiores  essent  excursus  pbilologici ,  sive  quod,  lioet 
aliquain  auctoris  difiicultatem  preesius  discuierent| 
ipsai  quoque  prolixiores  foreut ;  sive  denique  quod 
ex  siujguUs  ejusmodi  disquisiiionibus,  vel  pluribus 
&imul,  faciie  esse  videretur  C^ciiianas  di»sertaiio« 
ues  ad  insuir  Cyprianicanim ,  ct  Dodwellianie  de 
Ripa  Htriga ,  in  prolegomeuis .  ac  pr^iseriim  iii  se- 
cuiuta  iibri  parie  lonlicore.  Sed  jam,  ut  id  fieret* 
tria  magiia  corpora ,  non  probamibus  viris  aravissi- 
mis,  Hcc  probaturis  etiaui,  opiuor,  auctoribus,  qui 
vivereut,  discerpenda  eraut  in  partcs  ac  fiarticoias; 
iioiac.  dico,  dociissimorura  virorum  Ualozii,  Cuperi 
et  Columbi.  Quarc  raox,  inulala  seiaeniia.  singulas 
ut  licuii  lutcgras  (jam  eiiim  suas  auiiiiisbimus  CupO' 
rus  ab  iilis  Columbi  sejunxerat),  impriuiendas  tra- 
didimus  typotbeiis,  nimirum  ut  ex  omuibiis  ac  Dod- 
welli  dissertalione  de  Hipa  Striga^  Luuctisque  simi- 
Q  libus,  qux  postea  invcuiri  posscnL  et  ^|uales  deinde 
rev^a  prodierimt  Parisiis  anno  lo90,  clarissimi  Toi- 
uardi  iioto!  iu  nosirum  iibeUmu.  ac  dociissimi  Hui* 
uarti  pr:e£itio  iu  Aeta  martyrum  siucera,  sicut  ait. 
ct  sduta^  non  solum  posterior  par«  bujus  editionia 
constarei,  sed  ad  iilam  primo  louo  ediiam  ea  suo 
ordine  debitiqtie  latione  in  priori  tomo  lierent,  qiun 
Gallis  siugulari  noinine  dicuuiur  de$  reums. 

Neque  viiro  nostunc  teiuporis  iguorabamus^  quanta 
iiide  laiiuui  seges  poslmodum  oritura  foret.  S^ 
pra&ter  quani  quod  jam  piH>posueraaius,  ne  nimis  esf 
set  arida,  aui  iraportuua»  alitpiid  semper,  si  quia 
darciur  locus,  praMuitiore,  unde  et  nonnunquaro  ^- 
tis  levia  praioussa  smil,  valuimus  te  cito  ac  facile, 
priorem  operis  parieni  legendOv  posse,  verbi  gratia, 
siinul  iegere,  si  liberet,  aut  rcs  posceret,  doctorum 
uutas,  qux  ad  libelli  seriem,  vel  ."vd  eadcm  auctoris 
loca  speciarent.  Doctissiraas  porre  observatione^, 
qims  bodie  uriuuun  simul  collecias  edimus,  non  an- 
^  ikiuiim  raodo  pretium  conunendat :  sed  boc  amplitu 
H  Miperpoudii  de  uovo  ad  illas  accedil,  quod,  ut  vulgo 
ev^uit  io  secundis  editionibus,  suas  raaguopere  doc- 
tissimi  viri  Baluzius.  Cuperus,  Toinardus,  sive  nova 
annotando,  sive  vciera  reformaodo,  sive  denique 
aliter  disponendo,  proul  conferentibus  liquebit, 
adauxcrint.  Quinam  eniw  tibi  nunc  cuucta  melius 
indicaremns? 

lo  nlteram  pariem  congessimus  omnia  qua)  ad 
auctoris  uneirigcntiam  divefsiroode  cogiiata,  vel  la- 
cicutia,  coulextiu  subjiciesda  soporerant.  £a  autem 
sunt,  primo,  qii»  eruditissimi  et  amicissimi  paritcr 
viri  it^Mmes  Georgius  Grafvius,  illusiris  ille  tot  grs* 
vium  et  cjuiuiijrii»rum  lueiibratiimuro  parens ,  ac 
Elias  &oberellus,  a  qoo  eximia  quoque  in  dies  me- 
ritQ  eji^pectaveris,  e  proprio  flisnH  uobis  fla|itaniibus 
depronipsorunt :  deinde,  ^tne  a  clarissiuiis  Thoma 
Cale,  Petro  Allix,  et  Pauio  Colofnesio  per  fioberel- 
luAi  nostriM»i  diHii  sdbnc  in  Angta  di^et    b«Hi^ 


591 


PAULI  BAUDRI 


m 


gnissimc  impclrain ,  quin  el  maxjmnm  p.irlcm  laho-  A  auctontm  nomina  suis  noiis,  cum  liruit,  subjuiixi- 


riosc  dcscripia  accepimus  :  lerlio,  oinncs  notiilac 
qnas  idcin  Colomcsiiis  sua  quoque  manu  cx  Vossinni 
exemplaris  mnrgine  curiosissime  expressii,  ci  ad  nos 
itcrum  pro  sua  benevoleniia  per  eiimdem  nmiciim 
transmisit ;  tum  qu»  aliunde  serius  ocius  liumanis- 
siml  Tolnardi  bencftcio,  aut  bibliopolaj  noslri  opera, 
a  dociissimis  viris  Jacobo  ToUio*  et  Abbaie  a  S.  III- 
lario,  canonico  BellOYacensi,  babuimus  :  denique, 
quidtiuid  Ipsi  potuimus  proprio  marte,  et  ex  jani  edi- 
tis  tlionim  laboribus  conrerre.  Ac  sane,  cum  inter 
illos,  taro  propter  scmetipsas,  quam  propter  additas 
nota<t,  anglicae  ires  editiones  nullo  pacto  pmDtereun- 
da;  forent,  eininercnique  ilidem  propter  talia  vcrsio- 
nes  duse  laudatissim»,  una  Gallica  clarissiml  Mau- 
croixii.  canonici  Rhemensis,  et  altera  anglica  Gis- 
reverendissimi  hodie  episcocopi  Sa 


berti  Burnetl , 

Hsberiensijt,  quin  et  postremo  eruditissimrc-  Dodiveili 

dissertationes  Cyprianica!,  necnon  doctissima  Pngii 

Critica  in  Annales  Baronii ,  piurlma  hnbereni ,  qu»  |.  quam  ut  sun  qulsque  solct  dainnarc.  Adde  Can 

ad  ccrta  sequentis  opiisculi  loca  commndissime  rerer-  ''  giensem  edilionem,  eisi  plures  ei  insint  notulx 


mus.  Ac  denique,  quoniam  ex  nulla  trium  anglicnnnn 
editionnm  sat  perspiciie  patcbnt,  qiios  polius  parcii- 
les  notul;e,  qiix  plerisque  omnihus  pnginis  subjectx 
sunt,  agnoscerent,  editiones  ipsas  pro  notulamm  pa- 
rentibus  nominavimus.  Tanto  magis,  quod  licet  in 
priore  Oxoniensi,  qiix  caeterarum  Anglicnrum  mater 
esi,  reverendissimus  praefationis  aucior  aniea  nomi- 
natus  simpliciter  scripseril,  iete  Lactantn  tibrum  de 
Mortitfu$  per$ecutorum,  utpote  malemutctatum,  ettacu' 
ni$  s(Bflu$  hiulcum,  partim  ex  iui$,  partim  doctimmo" 
rum  ttrorum  epi$eopt  A$aphen$i$,  et  1$aaci  VoMtt,  roit- 
jecturi$  sutnnae  rf$iitui$sef  band  solum  v.  g.  non  suns 
accurate  disiinxorit  a  Yosslnnis,  sed  Sparkianas  ali- 
quot,  ut  fncile  essei  probare,  pneter  omnem  expec- 
laiionem  admiscuerit;  quin  et  complures,  ut  legiilma 
mihi  suspicio,  Galennas,  cum  non  pnucas  In  Galei 
apographo,  quo  nos  vir  clarissimus  per  Boherellum 
nostrum  benvit ,  haud  aliter  deletas  invcncrimus, 

Cantabri- 


rentur,  quid  aliud  tibi,  obsecro,  in  hiijusgeneris  li- 
bro  erat  expectandum,  qunm  ut  identidem  ea  opera 
laudari,  aut  describi  ccrncres?  Ad  alia,  qu»  restant, 
festinamus.  A  nobis,  non  diriitemur,  editae  sunt  in- 
consuUis  prorsus  clarissimis  auctoribus,  dissertniio 
de  Ripn  Strign,  prxfatio  in  AcU  marlyrnm,  atqiie 
slngula  insnper,  qutc  toi  locis  ex  Dodwello  et  Pagio 
cxcerpsimus.  Sed  ne  muhis,  qum  jam  antea  facu 
fuerant  sepnraiim  juri*  publici,  el  ad  rem  nostram 
quovis  pacto  spectabant,  nnlhitenus  iniqunm,  aut 
inurbanum  putavirous,  etiani  insciis,  qui  vulgnverant, 
recudere  et  adunare,  licet  interduro  Yiro«  docios 
non  leviter  Tntcr  se  commissura  sint ;  ila  eniin  me- 
llus  aliquando  ubi  veritas  lateat  pateatve^  apparltn- 
nim.  Nec  lacendum  duco,  primariuin  recudeiid.nc 
prapfaiionis  auctorem  fuissc  auiplissimum  Citperum, 
qui  inopinnniem  typographum  de  ca  re  ad  majorein 

veri  disquisitionero  monueril.  Aique  nos  quldem  ti-  „       ,  

lulum  illi  de  Multitudine  martyrum  pene  imposuimus ;  C  me  paiimnr,  ct  magnopere  gaudemus.  Qwn  conGde, 

^ ^t^..»    ^t»j%.A      //vK     aiirkni>liitAnHtt      filllflin      Cntm.     ln«*ift  •■       nllnlM    >ma-Ia   t^t\»tn.mi      Ai.AlAnSlntA     «*aI     •nftSrkMA         AM« 


qiiam 
duabus  Oxoniensihus,  anonyini  iitiqiie  esse  ediiorts, 
seu  «Sco-TroTOv. 

De  caetero,  scio  nos,  qiiantacumque  fuerit  rcligio 
nostm  in  istis,  pariim  proculdiibio  religiesos  visum 
irl  in  locis,  nbi  ttities  C.ecilii  verha  suspccia  reddere 
tentavimus,  vel  artorum  conjccliiras  ac  stciitcntias, 
prolatis  confirmatisque  pro  virili  nostris,  in  diibium 
vocnreeteverterc.  Scd  verho  dixero ;  ut  in  reli^ime, 
primoniro  Chrislinnoriim  examplo ^reU^w$icrMci$  non 
hiiinus  (i)  :  iia  ncc  cnicium  in  aucloribus;  et  nt  ite- 
ruin  in  religione  veritalcin  supra  omnia  sectamnr : 
sic  quoqiie  semper  in  rebiis  criticis  et  scientils.  Iml* 
tareiu,  vel  nostri  lahoris  dispendio,  si  peccavimus. 
Nec  enim  nostra  nobis  ipsis  oracula  sunt,  et  uni  oro- 
nes  veriiaii  dehemus  lilare  :  atqiie  ut  s:epius  npsmet 
libcrc  et  candide,  occnsiotie  datn,  in  musaeo  repre- 
hendirous  :  itn  per  nlios  nb  erroneo  iramiie  in  Tiaro 
reduci,  si  candor  et  ratio  benigne  adsint,  libenlissl- 


prxcipue  quod  (ob  suppriiiienda  studio  suis  locis 
nonnnll:!,  in  qiiibus  Ruinartus  slngulnriter  rationem 
reddidit  novissim»  suae  editionis  Actorum  Mnrtymm) 
superfuiura  cssent  laniummodo,  qux  ad  multitudl- 
nem  martyrum  toils  virlbus  asserendaro  facerent. 
Sed  ne  forie  videretur  llliiis  pnefationis  ratio  teroere 
a  nobis  inierpolata,  vetus  litulus  servatiis  esi,  nec 
aliud  qiiidquaro,  snncie  possuro  dicere,ex  lotoopeire 
abjectum,  qnnm  dura  illa  inier  emditos,  el  ut  roinl- 
muro,  inter  utriusqiie  pariis  horoines  controversia, 
haeretiei  appellaiio,  qua  Ruinartus  aliquoiies  voiuit 
adversariuro  infaroare,  et  pro  qua  nos  huroanius 
ceriissimam,  nec  invisaro  doctiuimi  nuncupationero 
sobstiluimus,  aut  aliquid  tale.  Accipe  niinc  in  hunc 
modum  cum  nobili  velustissimi  ecclcsl:e  Patris  mo* 
nuroenio  aroplissimnro  omniitm  collectionero,  qiiae 
ad  illud  quomodocumque  pertinebanl ;  et  si  roinns 


si,  allnia  roolopotiori  nuctoritate  vel  ratione,  cnr 
hic  nut  illic  abcrravertm  ostcnderis,  te  laniam  a  roe 
gratiam  iniiitrum,  quantaro  a  tc  initnni  vellem,  si  vel 
propter  solas  doctoruro  iiotas,  qiias  tanlo  numcro 
partim  recenies,  pnrtim  veteres  colle^mus ,  ei  Jam 
nunc  demum  vulgnvimus ,  fcliciter  tibi  tutoque  ab 
omni  parle  esset  exclamandiim  : 

Uaus  hotno  nobis  cuuctando  restituit  rem. 
Sed  quaro  verfendum ,  quantumcuinque  aestimandae 
sint,  ut  id  operis,  nl  novi  suppetant  ross.  codices» 
possit  perfici!  Vale;  acduro  meliora ,  spero,  moli- 
rour,  aiiiinos  adde,  si  poies.  Nam  ut  iionnulla ,  quo* 
mm  ratio  divinatu  facilis,  non  pra^loqiiimur  :  ita  nee 
omnia  nostra ,  denuo  dicam ,  valde  comroendabilia 
esse  volumus ;  et  aroabirous  semper,  qu»  roelloni  vl- 
debirous  et  probabirous,  sequi.  Nosiris  porro,  quod 
pene  exciderat,  notulis  longioribusve  anlroadversio- 


SSie?  S""  ^^^^^^^^  ^  il'^-'  "--  "~  "-  subiongirous.  Sed  vulgo 

eSis  andisaltero  aropliiis,  quama  fidc  smm^  ^^^^J^^^ll^^^^^^^ 
cuique  trihuturo  voluerimus.  Priiiium  oinniiim,  cum       "^'   AmicArim 


locis  omiserunl. 


prim»  pariis  animadversfones,  quas  ab  aliis  acce- 
pirous,  non  omnes  simul  in  nostras  mniius  vencrlni, 
sed  quntMlam  cititis,  quxdam  tardius,  priores  passim 
priori  loco,  nlsi  casu  posteriomro  censune  essent, 
collocavirous.  Postea,  singula  quae  undecuroque  de* 
scribendn  emnt,  lanta  cnra  descripsimus,  ut  ne  ip- 
sos  quidem  ablniivonim  circiiroflexos  et  adverbioruro 
graves  omiserimiis,  quolies  adhihitos  fuisse  vidimus 
a  doctis;  nullos  vero  addiderlmus,  qiioiies  conlra  ab 
illis  cuin  Jo.  Frid.  Gronovio  (/nO^servatisAdEcdes. 
Scriptt)r.  cap.  14,  p.  i5i  et  $eq. )  elementariis,  vet 
pueris,  vet  eitam  senwus  relicti  fuerant;  servata  niroi- 
rum  unlcuique  siia  scribcndi  meihodo,  etiamsi  ex 
istn  accurnttone  diio  plemroque  diversissima  scrip- 
turaegenera,  prorsusqiie  insodabilia  in  hoc  libro 
conspicicnda  forent.  Postea  rursum,  studiose  quoque 


ViVo  perillu$tri  atque  reverendi$nmo  D.  EinuifUEU 
A  SCHELSTRATB ,  Eccl.  D.  Pctri  cononico^  el  Vati- 
canm  bibliothecce  primo  cuetodi,  iACOBOS  Tolliiis  S. 

Laudem.quae  praeclaris  siudlis  tuis  aique  consnm* 
matissiinae  iii  Eccles,  Historia  emditioni,  vir  peril* 
lustris  ac  reverendissiroe,  debeiur,  in  coromodiora 
teropHora  occasioneroque  apiiorein  difCeraro.  Nunc 
paucis  animum  lantiim  meuro  osiendaro  tuoram  me- 
roorem  meriioruro.  Plurirouro  eniro  tuae  me  debere 
candidissimae  humanitaii  ac  benevolentlae  lobens  pro- 
fileor  :  dolere  vero  maxiroopere ,  quod  nec  iibi, 

(I)  Vid.Tertulliao.in  Apolg.cap.  16.  Tertoll.  rion  (ftrjf 
christianos  religiosos  crucis  non  esse,  dicU  uAes  eos  putmi 
(qui  crucis  nos  religtosos  puui),  nec  refeUii,  «Mt  ejpplM. 


m 


NOT/E  IN  LIB.  DE  MOUTIBUS  ^KnSKClIT.  TITUf 


nec  ainicis  caDleris,.  ciuonnn  rumiihitissiiniim  aiii.  A  eisi  vix  digiine  illaj  suni,  nii.t»  con^Declum  tunm  siih 
mi   in   iiie   nrODonsi  alfcclmn  iiiii**re  in«o  Italinn  Ar.      aomi    ft....r^«;... ".l/' ....„  ".'l»^^*".     "^^^^ 


mi  in  iiie  proponsi  airccluin  iiinere  ineo  lialico  ex- 
perlus  sum,  iiieriii-simas,  :ic:  imilas,  ({uaiilas  cnpio, 
ri!ferre  gratias  non  liceal.  Se?tl  de  liis  post  vidcro. 
Tuo  vcro  nomini,  vir  pcrilliistris  ac  reverendissime, 
hoc,  quidquid  est,  niearnm  in  L.ician{ium  de  Morii- 
bus  pensecutoniin  notiilaruiii,  Inscriplum  volui:  (ain* 


.  ° .  ««•■»,  i|....;  v«'ii^|n;u»uiii   uiiiiii  hnii« 

eaiil.  Sunt  eniiii  opera  tiiiniiliuAria  rapiim  ei  .ibsinie 
libris  III  gratiam  ainici  bibliopolx  breviter  conscrip- 
IjB,  Veriiiulameii  pl.ncituras  credo,  quia  meae  sunt. 
Me  eniiii  amas  :  quod  ut  per|ietuum  facias,  rogo. 
Yale.  Dabam  Arastelodaini,  anno  1688,  poslrid.  kal. 
decembris. 


PAULI  BAUDRI  NOT^  "'. 


Lm^ij  CasctHL  Paulo  alilcr  ms.  codex  Colbertinus. 
Neque  enim  ille  Ccecilii  per  a?,  quod  Coliimbus  per- 
peram  ponebal,  sed  Cecilii  cum  c  simplici,  ut  monuit 
disertis  verbis  clarbsiroiis  B;iliiziiis,  oculaius  testis. 
Alqiiciia  nos  in  priina  bujus  editionis  pagina,  et  ab 
Iwc  deinceps  in  L^tis  noiis,  pariim  niriosa;  cujusdam 
siinpliciuiis  graiia,  partiin  quo  inelius  possint,  qui 
volent,  hoc  opiis  Lact:)ii|io  abjodiciiro;  partim  deni- 
quc,  qimd  Cecilii  scriptura  per  e  simplcx,  (iuatii  vcius 
nienibriiiia  suj?gcrii,  li.iiid  ca  sit  fursan,  cx  qua  Ctv- 
nVff  per  dipliioiiguni  debeai  cudi. 

Loiigino  cene  rbeior  illc,  qui  priinus  nepl  yiLovc 
scripsii,  ▼(icatur  perpeiuo  Kexaco^.  non  Kacxato^  ;  et 
singulis  locis,  quas  plurima  sunl,  latinus  iUorum  in- 
lerpres,  quem  clarissimus  Tanaquillus  Faber,  vir 
oliui,  si  qiiisqiiam  aliun,  cmuuctx  naris,  c;eteris  Ira- 
laioribus  pr»!rerebat,  diligenier  Cecilium  sine  diph- 
Ihongo  reddidit,  noii  Cacilium  per  primamdiphihon- 
gum.  Ei,  quoinagis  urgeain,  apud  Dionem  Cassium, 
lib.xLii,  KcxQco^  6  Mapxoc  illi  quoqiie  pra^tori  Hoinano 
nonieu  csi,  qiii  primus  omiiium  tocc  tov  Kaco-apof,  ut 
Ioqiiitijr,resistereausus,non  autem,  KacxOco^ ;  quam- 

2iiam  ibi  loci,  semperqiie  alibi,  Kaw-apoc  scripseril  a 
[oinanorum  Cw$are,  noii  Ki^ajMc;  iiein(]ue  liaud  se- 
mel  AffttXcoc,  ab  eorumdein  jEmHio,  non  'EfAAco^, 
ci  Atxco»,  ab  eorumdcm  jElio,  non  "eXco^ .  Inio,  quod 
prxcipuum,  Ceciliam  Prognen,  Cecilium  Dexlerum, 
Cecilium  Saturum,  Cecilium  Felicem,  Quinlum  Ceci- 
Gmm^  in  ipsis  Romanoruin  lapidibus  sine  dipbihongo 
repenes  apud  Grulerum   iii  inscriptionibiis.  (Jtcum- 

2iie  sit,  neutrum  scribendi  modum  anonymus  editor 
^niabrigieiisis  secutus  est :  sed  utnimqne  in  Caslii, 
alif|uanto,  opiiior,  conlidentius  mutavit :  quod  ideo 
dico,  quia  e  duobus  mss.  codicibus,  iisque  noii  viil- 

Sribus,  qui  Baluzio  pridein  laudati  fuerant,  pnlet 
ud  irisolens  esse,  ut  Lactantius  Ccscilius  vocetur, 
uoo  Coeiius. 

Firmiani  Lactaniii.  Ita  editio  Lniina,  Paris.,  Oxoii. 
ei  Aboehsis,  cum  una  ai(|ue  aliera  trahuione.  Sed 
oiuiies  tandem,  ni  paulo  liberius  et  iiicautins,  sallem 
ez  mcris  conjecturis.  In  veleri  eiiiiii  codice,  'uu\u\i 
Baluziiis,  i<fi  siaipUciter  coneeptus  esi  litulushtins  o/;e- 
ris :  LucH  Cecitii  incipit  liber  ad  Donatum  confessorem 
deilortittusPersecutorum.  Quain  Leciioiiem  si  iii  froiite 
liujiis  quoque  pagiiise  iion  vides,  scilo  nos  jam  primo- 
geiiiiani,  ut  sic  loqiiar,  Baliizii  editioncm  summa  fide 
repraeseniare,  uut  quam  iitique  in  iis  tanloin  quae 
ipseinutassel,cupiel>atanobis  interpolari.  At  nulla 
nobis,  quod  ad  tiiulum,  muiatio  a  viro  doclo  missa. 
Rt  veierem  illuni  Colbertinae  schedas  quod  spectat, 
liabuisti  superius  a  nobis,  iibi  licuil,  ne  in  malas  oras 
l»rorsus  ablegaretur.  Yidc  nunc  Columbiim,  col.  589, 
sed  luulio  magis  Baluzium  ,  col.  500 ,  qui  varia  doc- 
lissiine  de  Lactantio  ipso,  de  ejus pairia  ei  simiiibus 
tradil. 

Ad  Donatttm  eonfestarem.  De  quo  plura  cap.  bujua 
libri  XYi ,  ed.  Oxon  et  Cant.  Recte.  Sed  plura  ad- 
liuc  cap.  35  et  52.  Yide  quoque  supra  Baluzium, 
eoL  504,  et  Columb.,  col.  589.  Imo  faciunt  bujus 

(t)  AnimadverteDdum  est  Paulum  Baudri,  cijussunt  hae 
uotae,  ad  refbrmatorum  religionem  pertiouisse,  ac  proinde 
Joca  Scriptone  Sacne  Juxu  reformatoruro  versiones  cita- 
Visse. 


Donali  ante  et  posl  reddilam  Ecclesia!  paccm  pie- 
tas,  simulque  Colunibi  ad  istam  titnli  particulam 
observatio,  ne  hinc  etiaronum  disccdamus.  Nam , 
Hodie  sane,  quod  Columbiis  monebat,  Poniifici  ro- 
mano  addicli^  confessores  vocant  nullis  quidem  per- 

B  secniionum  turbinibns  ugitalos ,  pra  reliqnis  tamen 
mortalibus,  ut  isli  auiumanly  vitos  sanctiiate  conspi- 
cuos.  Sed,  quod  laciiit  vir  doctus,  vcxatos  illos  vc- 
teris  aivi  coiifessores  ejusdem  .TRlatis  Ccclesia  non 
iniiiore  sanctitato  ctiin  ifi  acie^  tuin  in  pace^  voleliat 
esse  pro^diios  ;  ipsisque  ea  de  c:iu8a  coroiias,  vel  ex 
opere  candidas^  tel  ex  passione  virluiisque  consunma' 
tione  pnrpureas  obiinendas  pro(K>ncbal.  Sciunt  qui 
Cypriamim  legeruni,  quo  respiciaro  ;  et  verba  ipsa 
beaii  niartyris  suo  deinceps  commodiore  locodescri- 
beiitur.  Interim,  fuisse  Donaium  nostrum,  dum  in 
dde  Cbristi  viverel,  unuin  e  sanciioribus  Ccclesio! 
conressoribus,  clamant  ipsummet  OpuscuU  iniiium  ct 
fiiiis.  Principium  enim  est:  Audivit  Dondnusorationes 
/Moi,  Donatecharissimet  quas  in  conspectu  ejts  per  omnes 
horas  toia  die  fundis  :  clausiila  vero  ferroe  extrema, 
7i<  prcecipue^  Donate  charisshne,  qui  a  Deo  mereris  au- 
diri,  Dominum  deprecare. 
De  cxiero ,  confessores ,  si  Beckius  ad   Ccclesix 

Q  Gcrmanicas  martyrologium  esset  audiendus ,  fuere 
proprie  ;»er  ea  tempora  Cbristiani ,  qui  inierrogaii  a 
judictf  Christum  confessi  erant ;  neque  tamen  vel  carce- 
res ,  vel  tormenta ,  nedum  ipsum  iupplicium  mortis  sen- 
serantf  a  sola  sua  igitur  Jesu  Cbrisii.confessioiie  coii- 
fessores  vocali.  Sed  Ii:ec  nimis  xoOoW  dicta ;  adeoque 
IsiUi  primo  de  circeribus  viriiin  doctum ,  inanifeste 
ostendit  capul  55  istius  operis ,  ubi  nosier  :  7ufjc 
apertis  carceribus^  Donate  charissime,  eum  cmteris  con* 
fessoribus  e  custodia  liberatus  es ,  cum  tibi  carcer  sex 
annis  pro  domicilio  fuerit.  Cn  euiin  palani ,  si  nullae 
aliunde  suppeiereni  auciorilates ,  confessores  non- 
iiunquam  in  custodiani  conjectos.  Deknde  vero  de  tor- 
ineiitis  quoque  errasse  pari  de  causa  Beckium,  appa- 
ret  rursus  ex  islis  hiijus  aiictoris  verbis  :  Verufu  ijuid 
opus  esi  illa  narrare  ?  prmcipue  libi,  Donate  clutrisstme^ 
qui  pra'ter  caileros  lempestatem  turbida  persecutionis 
expertus  es...  Novies  enim  tormeniis  cruciatibusque  va- 
riis  subjectus ,  novies  adversnrium  gloriosa  confesmne 
vicisti...  Nihiladversus  le  verbera^  nihil  tingu/iv,»!- 

j)  Ml  ignis ,  nihii  ferrum ,  Nf7it7  varia  lormentorum  genera 
raluerunt.  Cave  igitiir  confessorem  vel  confessores^ 
quando  in  velerum  libris  nominantur,  aliter  accipias, 
quam  vari^  rerum,  teiiiporum  el  personarum  ttc- 
ptffTMst^  requiruiii.  Maxiine  cum  pneter  tria  prisco- 
rum  confessonim  genera ,  quac  ex  antedictis  colligere 
facile  est ,  primum  nempe  si^npticiter  interrogatorum , 
sccundum  eonjectorum  m  carceres ,  tertiuro  tormentis 
vexaiorum ,  duos  insuper  eorumdero  ordines  Cypria- 
nicx  episiolx  nobis  commodum  in  roenioriam  re- 
vocent.  Unuro  illoram  quibiis ,  quod  iii  Christi  coo- 
fessione  persiareni,  exilii  pcena  solemniter  indicta  el 
inflicta  fuerit  a  judicibus ;  uii  nuperrime  in  iiostra  |>a- 
Iria  lot  fortissimis  fratribos  nostris,  seu  Yerbi  divini 
praeconibus  (i),  sive  aliis.  Exulto  Uetus  et  gratntor^ 
fortiseimi  ac  beatistimi  fratres ,  cognita  fide  ae  virtute 
vestra^  in  quibus  mater  Eeclesia  gloriatur,  gloriata  ei 
nuper  quidem^  cum  confessione  perstante  suicepta  pcenis 

(1)  Seu  potius  persecutoribus/ssatem  |n  EucharisUa. 


m 


PACLI  ■AVnm 


m 


v«ro 


eM,quaic$nfmwiiCkri$ti  feeitexiorr ei.Cypr,,  ep.  9.  Ain  coiifrflri:VY  fiigiii(kntioiifs  vocMhiK)  |)(6vc,  Ltktinos 

AUeruin  vero  eoruin ,  qui  nnn  a  juiiicibiis  quidtim  » 

sed  a  Deo  teni»ii  et  probaii »  hoc  est ,  ad  id  per  divi^ 

nam  providenliaui  adducii,  ul  privaiim  el  coram  Deo 

deliberandum  l&aberent,  suane  deserereul,  an  Dnmi<> 

num ,  Demiiium  sequi  et  siia  relinqiiere  malebam. 

S(eculo  renuniiaveramm ,  cum  baplizati  iunwi  :  ted 

nnne  vere  renuntiavimm  sceculo ,  quando  tentati  et  pro- 

batl  a  Deo,  noitra  ommarelinquentes^  Dominum  secuti 

iumus^  et  fide  ac  timore  eju$  itanm  el  mimui,  G^pr., 

cp.  7 ,  e  secessu  datn ,  qiiem  ipse  sibi ,  quo  se  airaili 

pacto  persecutioni  siibduceret ,  elegcral. 

De  mortibus  peneeutorum.  En  summo  cunctnrum 
ediiionum  cum  ms.  oodiee  eon^enaii  qMle  »H  bujus 
Mbrl  argumeiiluin.  Nisi  quod  in  Aliomsl ,  p.  1i,  Go* 
Jumbus  iu  ad  suas  noias  desoendatiln^ttitl  netm  1n 
L,  Crnl.  Lact.  Firm,  libmm  d$  Peneentione ,  ieu  dt 
Mortibui  Perseeuiitrum,  respieiena  nempe  ad  iila  Hie- 
ronymi,  Freculphiel  aliorum  loea  ,  ubi  seripium 


fi/m  usurims^e  cerdim  est. 

GAPUT  PRIJHUM. 

Attdtvft  Dominus  orationes  luas,  Gonslans  erat  ve-i 
terum  Ghristianonim  opinio ,  imo  cenissimn  persua- 
sio ,  quldquid  confi'SSores  et  martyrii  candidali  a  Oeo 

fiPtiiasenl,  impetratum  Iri.  Hiiic  noater  esiremo  liee 
ibro ,  Tu  pnBcipue,  Donate  charissime,  qui  a  Deo  me- 
terii  audift,  Ergo  et  Lnpsi ,  aKique,  iis  deprecaiori- 
bua  utebinlur  :  qua  de  re  biiet  episiohs  Cypriani 
nonnulloi  exiant  notabiles,  et  In  Historia  Ecclesii- 
stica  complura  occurninl  exempla.  Quod  ad  pbrasin, 
eodem  niodo  tncipil  et  Homtius  nd  tycen  : 

Audivere,Lyce,  dii  meavoiai  dii 
Audlvere,  Lyce ; 

etlqae  ea  inter  animi  exiiliaiiiU  eharaeiefe»  rele» 
renda,  eujuagaudium  plenisaimeeaprimii.ToLUOs.— 
Aud.  Dom,  0rai,  tuas,  Lo4|iioiidi  geiiua  liaud  diibie  e 


esaea  Laeianilo,  De  PersecuthHeHbrumunum  leglmus;  b  ^"^;  ^^!!:.    *"  v  .  '  .i^|uoi.yi  genua  nami  aiiDie  c 
unde  ilntim  Golumbu»  cateraqne  doeiorum  Inrba  "  5^^<>  P^*»^"»".- ^«^  •  »!  "««^^? '  ?  l^^  veierl  valgMi. 
colligere  non  dubltnvii ,  biijnH  tituium  eilam  pridem 
fuisse  aimpliciior  De  Persecutione,  nee  posee  igitur 


hoc  quoqiie  nrgnmento  opn»  ipsum  alii  euiqiiam  legi- 
limelrlbaif  qunm  fjnet.iniio;  aed  inflrmum  saiis  pri»' 
sidinm.  Nnn  nmnis  liber  De  Penecutione  eontinuo  M- 
ber  esl  De  M^riibui  Peneeulorum.lWe,  ▼.  gr.  Tertul* 
liaiii,  miem  idem  et  in  eodem  opere  Hieronymiis  tan- 
qiiain  De  Penecutione  inacripium  landabat  ne  ypu  qui^ 
dem  de  Peneenlorum  Mortibui  disfenl ,  sod  ex  pro* 
fesso  De  Fuffn  in  peneeuthne ,  qni  el  bodiemus  libri 
tituiu»,  ei  unicila.  ^inre,  siricte  loqnendo,  nii  pro- 
hii»eai,  qiiomlnua  Lnc$&n9H  tiber  de  Perseeutlene  paiHe 
poai  ab  eodem  Hieronymo  eommemornittt  i  vel  De 
Fu§a  qifoq«e  in  penecutione  enm  Tertulliano  (r:ieta- 
verit^  vel  De  Causis  persecuHmum  ^  aui  ai  qu)e  alla 
bujiis  generis  in  mentem  venire  possuni  t  minlme 
antem  de  illoriim  obiiu,  qtii  Kccleaiam  chriaiiaiinm 
adGonstnntiitum  nsque  ruerint  perseeuti.  Alnii  nihii 


Gur  enim  pnllas  ex  isio  Mnclinbdiorum  cwniniiie, 
Emudiat  {  Deus)  orationei  vairai ,  ei  reeoneitieiw  m^ 
bis,  quod  Goliiinbus  luapieabauir,  quam  ex  biAiiiiii 
ejttimodi  ioeutionibua ,  quibns  aacri  codioes  referti 
aunl?  puia  ex  laia,  Longe  est  Dominui  nb  impftt,  et 
arationei  juitarum  exauiiett  Prov.  xt,  t^,  lmo,qaam 
e  Psalmo  nominalim  cv.  oomm*.  H^^iibi  in  fine,  per 
oomia  ferme  uli  hic ,  Audhit  ( Deiatiaiif )  ^aiiaMMi 
eorum?  Quod  aUlem  modo  vir  cl.irissimua  de  Ltpsl4 
ponebat,  illoa  usos  fuisae  enicacissime  eonf\(ssorifo«i 
tanquam  depreeatoribua  apnd  Deum ,  et  eflie  in  eam 
rem  HOl:d>iles  nriquoi  epistolaa  In  ter  Cyprianlcis ; 
favenl  eindmodiiUi»  non  nego,  vigeaiiiia  aecnailAi 
decima  tertia,  el  deeiiiia  qnana  ediiionls  Pinie- 
lienae» 

Prima  quidem,  qimniam  ia  ea  eanfessor  Luoianiis 
de  poee  oniiiibus  lapsis  ex  martyrla  Paiiii  prn^epia 
daia  ad  Celennnm  soribenS,  Omnii^  ail,  qim  DomiuHi 


omiiiB^ .  111  ex  iatla  eiinleeiurii  Milam  veltm  egregie  C  in  tanta  tribuhihni  arcesiire  dignaimi  en,  unitKHi  c* 

ceiNpacle  Kmverift  pec^i  dimliimas, 

Aliera  ouiem«  ^uoniani  pariler  iit  Ula  aeonndma 
melioros  Gypriani  odiliones«  Cyprinnut  ipse,  p«i«t 
Imnc  titulum,  Ad  Clerum  de  lapiii  e$  cuhekumenia , 
f{tflNKaioomiiiKiitoii«  exeant.  OcittrrtfrN^um  piil«,iiH|niS 
fratribUi  noHrii^  de  Inpsii  loqnens,  u$  qui  HbeliH  a 
marlyribui  acceperunt ,  it  praro^mimu  eorum  ap$d 
Deum  adjuvari  poaumi.,,. 

Poitrema  vero^  qiiaieniii  in  ea  quoque  Gypriaaas, 
qninetln  tolidem  fere  verbn  desinens,  reseriMttiqiie 
ad  Glerum  de  cis  qui  ad  pae^mi  fealinabiiiil,  Qumdim 
iignificas^iii  ait,  quoidam  iinmadaraiui  eii#,*al  eiM* 
municatiouem  aeeipiendam  feitinauter  urpra*  H  deii^ 
diraitii  in  kae  re  formam  a  nii  vobii  duri  ^  iutii  pient 
ieriwiim  me  ad  hane  nm  prommii  lilierii  ad  oei  faetis 
credi ;  ut  qui  tibetlum  a  mar/yrf6M  acceperum  ,  ei 
aumlii  earum  adjuvari  apud  Domiuum  m  deHetii  lah 
pQiiun$,,..  Sed  ut  brevia  iim,_videanl  lamen  sednlo 


asserendam  auseipefe,  nedumtti  de  liMf  nlia  eogtieni, 
DisButo  lanium,  iiott  esse  hi  Hieronyntl  eialiomm 
verbis»  Habemui  (LaeianlH)  De  Periecuthue  tlbrum 
KfiMfH,  nndo  liquido  eruiliti  ostendant  quod  volimt  de 
ffenuino  hiijus  libri  niictorc.  Aliasenim,  licuieum 
fuiMe  LaetaullHm  haud  invlii  eonoedimui  i  Ifa  parl- 
lor  dHplicem  ftihise  apod  Veteres  libeill  liiolmii,  nmi 
aniimui  negarc.  Unum  icilicet ,  De  Monibui  Pene»' 
cuiorum ,  qooiiiam  qua  ratione  plerlqne  ex  primmvNi 
Eeelesloe  persecotoribas  vitam  finierlnl,  leligii.  Al- 
lerum  vero,  De  PerucuHone^  ob  peraecaiionem  il- 
lam ,  ni  ita  dicam,  x«t*  il^x^i^n  decennalemide 
qna  pras  cieieris  omnibua  disserere  iludult,  quamqae 
adeo  a  eapite  20  usque  ad  8i,  leu  ultlmumi  narra- 
lam  videre  est }  quin  ei  poslremo  lllo  capite  pereirie^ 
lam  his  verbist  Yieiorhm  Domini  eum  hndibui  fr$* 
quentemui ,  diumis  noeiumisque  preeibui  eehbren$ui , 
iil  pneem  poit  annoi  deeem  p$^i  iu»  dahm  confifmei 


in  it»cutum,  Yei  itoiioa,  De  PerHcutione,  id  eii«  rf«  i^  ^!"**'^»j  wiipulenuime  renpia  Tollio  uitima  duoCy. 


variii  persecmiotiibiis  in  priores  Cbrlsiianea  usque 
ad  aueioria  leinpofa  exortii  t  eo  modo «  quo  de  Con- 
sofmione  apod  Senecnm  plni  lemeU  limlli  looo,  pa- 
riierque  de  Conietmim^e  pkiloiiphhf  apud  ieveriniim 
Boetium » ti  di  Fn§a  in  penaeuihne  apud  Teriidiia^ 
niim ,  aniis^ihiO  De  comahHonWuii  ei  De  fifft  ffi 
ffeneetttoiUbui ,  eitioni  queiiiit 

Qiiidquid  sit«  (locent  plurimia  axemplis  fiaiiizius« 
col.  iOI,i  Cuperus,  col.  471,  ei  Golumbui,  col.  ^90 
quam  elegauier«^ei  ineilorum  auctorum  imitatione« 
noeler  in  f^riore  titulo  posuerit  m  mortibuit  numero 
multiludinis.  $ad  quod  viri  doctiiiimi  obsenrare,  ni 
fallor«  obilti  lunl,  dixere  s|mili  paclo  Oraeei  ffWc 
OMviirmk  viginti  mottei;  jkc^oy^e  a^xatowc,  mqriei 
abiurdai;  4v  OaHtntt  i^^fi*tf  *  in  mortibui  ieepmi : 
Uebraci  liulem  D^NTin  ^TTOO,  nd  verbum ,  mortei  df- 
^olatAHHiH^M  eat,  cfiferrimai.  rimie  mI  a(ibi  Qrce^s 


priani  iaoa,  an  lantum  in  speoiem.  Mulia  eniin  luut 
ob  quie  rectius,  iii  falior,  iii  ulraque  «djmtart  poiraHl 
legalur,quam  adfniari  paiiiiNl,iienl  paulo  anie  dtii' 
derai$h  dari^  et  iiifra,  peiierant  dari,  poalutastis  dari; 
qimd  mox  paiebit.  AgiiccrloGyprianua  de  quibusduni 
Inpsil,  otti  Bou  modo  libellos  n  inartyribiii  neeepe* 
ranl,  led  immoderati  erant ,  ei  rominiiJilaaiiaiifm  futi» 
iNMftfr  iiri^cAaiil,  leu  ud  pacemfestmakaui,  ui  loqaitar 
epistolae  tilulns;  de  qiiibusque  ndeo  vix  aliud  quid'» 
quam  ataluendum  vldeatur,  qatm  qiNid  atiggerimai , 
bon  eel,  eea  aibi  epiatolni  a  mariyribus  vel  confene* 
ribua  peai  peHldioi  suafaeinora  omni  arie  aeriiia  odoi 
comparasae,  aiaiimque  ffagiiasse  imporiune  ab  epii- 
copis,aul  nliis  Ecclesi.i:  et  reconciliniioiiisdivinje  nii- 
nlstris ,  nd  quos  illoe  dabaniiir  rptstplae,  ul  auxilio 
marlyrum  confc\<isor(iinVc,  qni  ens  scrlpserani, /Hra- 
rentur  dpud  Dominum  m  deHetis  lati ;  id  eat,  ut  »114 
OQrum  precibqs  abnegatio  sua  condonaretur,  el  id 


m 


miJE  IN  LIB.  DR  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  1. 


MBCUm  «imiil  enchamliAfn  lideliumque  pacem  ad-  A  bis  verbis  :  Qua  temp4$taumm$  firaacroi^artyruiH 


miitereiilur,  venluri  eiiam  cum  ea  pace  8uo  lempore 
91I  Domjoum.  Hoc  ergo  piimum  oniniumdispiciai eru- 
diia  doclorum  coliori. 

Ileinde  vero,  si  iiosiras  forie  miniisprolNiverilemen- 
dalMMies,  caveani  nibilosecius  qiiibus  Cypriani  leciio 
non  mullum  familiaris  est,  iie  Tollii  veritasniipliciler 
inielllgani  ul  tonanl ;  lioceslf  quasi  lapsi  quidein  iisi 
nnt  apud  Deum  contessoribus  lanquain  ueprecatori* 
bas,  aed  noii  pariler  apud  Ecclesiie  prxfeclos.  Mam 
iapsi  ad  oonfessores  quoqiie  recurrcbani,  ul  apud  bos 
jutarenlur.  Nec  confessores  Deum  unice  lapsorum 
eauta  deprecabanlur,  sedsacrosetiam  b)cclesiacel  poe- 
nileAlia  ir|iof 9TttiT«ff.  Ilinc  inCypiiuni  epistula  ad  mar- 
tjrrea  el  confessores,  qui  iapsis  pelieraiil  pacein  diin 

Iis  eDim  litulus  undecimsB  iu  editioiie  1'amoliana} 
utii  Mi,  inquii,  ad  nu  lntera$  direxerUit^  quibM  exa- 
ntitart  devderia  veHra^  el  quibusdam  lapei$  pacem  dari 
po$iHi$uti$.  iCl  rursuui  in  15  qu»in  modo,  ut  ad  Cle- 


cruore  arbi$  infectus  e$t :  quippe  certatiin  glorioia  in 
ceriamna  ruebaiWt  muUoque  avidius  luvi  mmlyria  ylQr 
rioti$  moriibu$  qua:rebantur^  quam  nunc  episcopatu$ 
pravi$  ambitionibus  appeluntur.  Quod  et  ideo  e^emT 
plum  prae  sexcentis  aliis  alferrevisuni  cst,  quia  leu^" 
pe$la$  qua^  secunduin  Sulpicium  Severuin,  C€i7(fi:im  iff 
gtorio$a  certamina  ruebaiui\  et  mariyria  gloriosis  mor- 
libus  quasrebnniur,  ea  ipsa  est  de  i|ua  bic,  Audivit  Do-^ 
minus  orationes  tuas,  Donate  charissimef  ccelerprumque 
fratrum  nostrorum  qui  gloriosa  confessione^  et  qiine 
deinceps  :  curn  istn  vere  :td  dcccnnalem  nioclctianl 
perseciitioiiem  recens  nnituin  pcrtincant ,  el  aiiie  nl- 
inla  Sulpitii  verba,  proximc  npud  auctorcm  legnitir  : 
Post  ( Valerianum)  inlerjectts  annis  fere  quimiuaqinla , 
Diocleiiano  tH  Moximiano  impeianlibus,  acerbissima 
perseculio  exorla,  quas  per  10  coniinuos  annos  ptebem 
Dei  depoputata  esl;  ul  siiit  pnlain  ejusdcm  teinporis 
simulque  signincalionis,  Cccilio  nostro  ac  Siilpitio 


rum  de  lapiis  el  oaiechumenis*  ne  vacui  coinmunio-  ^  Severu,  gtoriosa  confessio,  gloriosce  morles^  gtoriofia 

MA  AMBMAnl      AnnAAB>trkl»>n   lntialn«>ilwill>i       /l«J/>»*«/aill       lil/lllll         "    /*^rf/>IM«M/I       /1»  /«llllliie     lii/t        niil    •1l<k       «■•te>    1/%/ito 


DeeKireni,conaenpUinlaudaviinus,  Quoiiiom,  inquii, 
video  faeuttalim  veniendi  ad  vo$  nondum  esse,,.  oceur- 
rendum  pulo  fratribu$  no$tri$,.„  ut  manu  ti$  in  poini' 
teniiam  impoeita,  veniant  ad  Dominum  cum  pace,  quam 
dari  mariyre$  litlerie  ad  no$  facti$  desideraverunt,  Imo, 
memoratiis  supra  Lucianus  suam  ad  Celerinum  epi- 
siolam  daudeus,  Ideo^  ait,  frater,  peto,  ut  sicut  liic , 
cnm  Dominus  cmperit  ip$i  Eccle$iee  pucem  dare^  $ecun' 
dum  prmceptum  Pauli,  $t  nosirum  iraciatum  exposila 
cam$m  ajmd  gpi$copum,  et  facta  exomoloae$i  (^umeria 
ei  (MMdida)^  kabeani  p^cem,  nec  tauium  to,  $ed  et  qua$ 
$ci$  ad  ammum  no$trum  perliuire ;  non  obscure  orans. 
ul  quaai  jam  ipse  pacom  cum  reliqiio  con[e»fiorum 
ciBiu  Numeri»  ei  Candid.i!  dedisset,  Celeriuus  ratam 
faoerel;  iittercedentibns  itaque  quondam,  qiioties  per 
tempus  lieebat,  etnein  Ecclesiiu  jura  viderentur  ul- 
tro  invadere,  confessoribus  apud  episcupos,  etiam 
cnm  pax  bpsis  a  cunlessoribus  fuerat  dimi$$a ;  quod 
noiandiim. 


certamina,  dc  qulbus  liic,  aut  ille,  suis  locis. 

Pro  fideisucB  meritis.  Columbus,,  col.  390,  oninem 
plane  inerili  rationem  conaiurab  liiijus  loci  sctttentia 
removere.  Uuani  lecte  aulem,  discutiemus,  Deo  dan- 
te,  alibi,et  fuse;  quandoquidem  ad  nlKiuot  Yclerum 
doclrinain  dc  bonorum  operuin  mercede  el  meriiis 
boiia  lide  intclligeudnin ,  verba  lixc,  cum  cocteris  ()t)l 
bus  cuiii  cob;creiit,  vere  insignia  sunt. 

QuiBsierunt,  Ed.  Uxoii.  ct  Cant.  qua?sivemnt,  Sed 
noii  opus  fuit  niuiaiioiie.MannscripticodicisscripUira 
ipsa  quoqiie  recla  est.  Lactaiiiius  de  Vita  Beata,  cnp. 
14  :  iVo/i  immortalilalem  sibi^  sed  mortem  pcccatis  iw 
libidimbusquaiicrunt;  etsiiniliter  qucesieris.qnccslcrai , 
qna^sitsCt  apud  idonoos  nuctorcs  occurruni,  et  iiostcf 
iufra,  deniio  ciiin  ji)sis  quffsissel.  Qwoid  scnsnm,  Ho- 
vcremli  cpiscopi,  Sarisljcricnsis  versio  esl,  wfio  hnvc 
acquircd  lo  themsehes,  nd  vcrbniu,  qui  sibi  acquisivC' 
rnnt,  OpiiniL'.  Non  ciiiiii  Cccilius,  qui,.,  sibi.,,  quas- 
runt,  teiiipore  prxseuti,  ut  de  conlessoribiis  adliuc 


^oM/<«A«rtsi}iiM.Itanuster,quoties  bunc  Donatum  G  qucereniibus  in  nicntcm  nobis  venire  oporlent :  sed  . 


eompellat  ia  hoolibro,  quod  qualer  facit.  Confer  ciip 
16,  M  et  5i.  Nec  obliviscere  ita  quoque  cuotpellari 
a  Lacuntio,  capite  2%  De  Ira  Dei,  Donatum  illum, 
eui  id  operis  nuucupavit.  Hoc  onim  Lactantium  bu- 
jus  aiictorein  esse ,  inter  csiera  suudere  potest. 

Qui  glario$a  eonfe$$ione  $empilernam  sibi  coronam 
pro  /Met  MMB  Mtfftlii  quigsierunt,  liuc  pertinent  ultiina 
verbn  Lacunlii  Epiiomes,  iil  po$$ii  Deo  judice  pro 
mrlautJ  ftaiai  nunti$t  vel  coronam  fidei,  vel  prwmium  im- 
mortmiitaii$  adipied,  Galb. 

Giorio$a  confe$$ione,  Non  inodo  vera  ad  confesso- 
rce  iloria  ei  illa  aiiimi  fortitudine,  qua  inienuta  la« 
liefaciandae  eQustaiitiffi  su»  tormtnucontemncbant* 
radibni :  sed  et  inanii  ac  liumana  a  noiinullis  capia* 
batur,  qiitt  iii  Proleo  saise  a  Luciano  derideiur.  Ea- 
dera  voee  uliiur  noster  capite  16  :  ^ovie$  adversar 
rimu  §iorio$a  eonfe$$ione  vici$H.  Opponiturautem  glo- 
i  confe$$io  iili,  quse  magno  animijmpetu  et  ardo 


qui,..  sibi...  quassieruntf  tcinpore  prxterito,  ut  de  iis 
soliini  deceat  cogitarc,  qui  otim  qucesiverant,  nec  aui- 
plius  quasrebanl  ;  boc  est,  qui  jam  quod  qucesieram  , 
acquisiverunt^  quoad  jus  salicin.  Et  non  esse  prclcr 
hujiis  nuctoris  morein,  quasrendi  verbum  in  acquirendi 
significationc  adhibere,  lestatur  caput  18,  ubi  de  Dio- 
cletiaiio  :  lUe  vero  aiebat  ei  indecens  (fore)  si  post 
tanfam  sublimi$  fa$tigii  clariitUfm  in  Immilh  vUff  te- 
nebras  decidissel ,  et  minus  iuiim,  q\wtl  in  tmu  kfmo 
impeiio  mutlorum  sibi  odia  {fumhsct.  Mauifeatc^  pru 
oi^^tiisivfiiel,  uti  suoloi-ocoitnrinnlijnius. 

Addetur.  Legendum  forte,  mT^tur.  ViiJci-ul)  Hnt^jUj 
Impetusdif^oh  a  populo  s^o  urc^ni.  EoiKnn  uunto  tiic:, 
arcetur  adversar\u$ ;  id  est,  dialfohu^  ]t\  8i»hmlltk 
iiostcr,  vir  nullo  Mon  pr.i'cl;iro  ckigi^  digims^  oin- 
iiiuntquoftdoocumdocioruui,  tM'M  bQmjrum,  Lmibui^ 
OOjUS.ftjstt  deliciap. 

AdditW  fii^  fmmbti^  iiiivfrtiiri^i.  IHonj[»olGSt  Uoc  u^ 
re«  sed  ioconsulto  a'c  temerario  susoeplA.»  poi^ica  ip  ^  paganii>  .dict ,  ^iiMaum  Mulb  |acl.i  mfjntui  :  venuii  ^^1 

'  .e  w  Kcclor  "  or^iiftttfts  f  eitifouduui  c*U't*nf<u  ^*i ''lif^nira  fniruiMp 


lormeniis  delleiebat.  Unde  lap$oruni  irisie 
ain  priaca  nomen,  iiec  Origeiiia.JgnuUiie  e&euipluiD 
eat.  Sed  el  ideo  giorio$a  dicia  wdeti  pussiti  quud  ea 
dfo^  M4^tctpy  vii  e&l  qpud  S^  4jiMunein,Evang.  cap. 

Xll,  It^  i0UJOi4> 

Finnal  •eneoiiiimameipeiiiionem  Tettiiliionioa  isi- 
ta.  liaerniguio  c  Qnomodo  mattyria  fini  po$$int  i o  gla^ 
rtnm  Domkni^  $i  iribmtaMciniiam$mtagoom^sanauu.^ 
Nc  et  iiane  qtmqiie  new  proplieii»  iioiiaiioueoi.ex 
eodem  Tenalliaiie  addueain  j  MoUia  in  Motuiht^e 
tn  «Aortilwiy  H  ftbribue  nmHibu$^j$fiase  egiirei$edim 
mmr§$fris$s  m$i  ghrifiaoimr  quii$i.pa$s^tpm  vabis,  6ed» 
ntqued 4!e8e5i dieamvveieiirviiide  uiCecilii lueuiiai^ 
foi  mempitmiam  sibi  oortfuam  i^ucemnMi ,  aigoi(ipAl 
con/iiJttiHt«m  ^oa  giosiosaml  at  imn.  pniius,  f/isi«um< 
comfe$sor$bm$,  Mihi  baliani  poiterinr  sensus  m'^t$  pro^ 
J«94iirv  Aique  ita%  ineo  iltrum  judicio ,  noster  iufra, 
^p«  I6^4|iiiii.ev  guJfieiu»  Sevenis  \jd$^.  uUisi.  Sacroi 


quibiis  ^iudiiia  HildiH^r  a  Ueo  ndvci.-.;|ihjs^  id  e$(p 
djaboliis  diviiM  gn^ti)  c^ierceiur»  ei  ipsormu  t>rcn- 
busdevicUu.  Mi^lim  Umi^xi  bjc  b^gcre,  Efce  deiHlut^ 
vol  tradftur^  hu  mwbu$  ailvft&aiiat,  ToLUUS. 
.  Ecceaddi:tiir iit$ominints  advn^fn itt iXixihif^kgm* 
duiu,  Ecce  th^hirimh  hm  ommi^uit  udven^ntit.  Au4j|* 
.  Ec0eadikUii\  CDrrJssN  lujirHkiur,  ii\  e&t,  desiru^ 
-tur*  Ea  vorc  ^Ui  aUbi  uthur  Lacui^iius.  Cale. 
.    Quud  de  ii»$(.i4iis  gemT»tiui  ob^ci  Vpit  ylt  duelus^, 

nollam  faciauj  erjsi!  «ur in^uttqnm  Mi  ^oi*?  '^^^^^^7 

4enmibfi  imiU^^Lti,  iia  ^ju^iiaim  Oq  Ver&ccuiun^ 
huaverjiin  m,  iil  m  iu  libl'!  i)niil^iii  liiul^ .  qufjlrm 
;ipudilienHi\mnm  reiicjiri  i>itM*a,  vt*l  taiaijiuHf  n<»; 
-miuenttii\qiicni  iiupHi  niemV'-  >i'lmuis  csj»c  &fn>piipi7 
icrv^*  l^Aitirctitiottc;  (tuaie  t\u[\m\  uU  eoi  Imc  Um 
ri\fpiciab  eHJilius.  AgiiMr  |!m'Hliitih^<>  »9  p^f#M^ 
l>oiui(i  f\iuique  limlUuiii.  N^  f|i|j4quiwn  t^rohitbifu^f^ 


599 


PAIJLI  BAUDR1 


m 


qiiam  liunc  auclorem  ab  exauditis  frcr|ucntissiinis 
eorum  orationibus  semel  exorsum ,  Audivii  Dominu$ 
orattonestuas^  elc,  voluisse  statini  ostendere,  quibus 
illae  in  rebus  fuissenl  exauditx,  Ecce  his  omnibus  ad- 
versarius.,.  Utinatn  solum  exemplo  «liqiio  Tolhus  os- 
tendissel,  t6  addi ,  seii  addi  adversarium ,  sunii  posse 
pro  coerceri  et  devinci !  Nam  quia  nullum  altulii,  om- 
nino  non  possumus,  quin  cumeo  de  ista  interpreta- 
tibne  diffldainus. 

Addetur,  Hxc  est  ms.  codicis  lectio ,  quam  secutsc 
sunt  editioiies  omucs  laiinx ,  cxcepla  Aboensi,  ubi, 
mutato  seu  de  induslria  seu  fortuilu  tcmpore ,  addi- 
tur ,  pro  addetur ,  tambic,  quam  in  noiis  excusum 
reperlmus.  Sed  utrumque  baud  dubie  consiilto  fac- 
tum.  Nam  Columbi  explicatio  congruit:  Additur,  iii- 

Suit ,  id  est ,  apponitur,  Nec  alilcr  modo  Tollius  ei 
loherellus,  sua  quisque  ratione,  per  pracseas,  quam- 
\'is  indicta  qiioqiiti  causa,  legebanl.  Prior  sciliceli»/- 
ditur,  vcl  dedilur^  vel  iraditur;  posterior  vero  aree- 
tur,  Laudo,  ipsasque  eiiaiii  tralaiiones,  qune  per  pnc- 
teritum  convcrieruul.  Nam  cuni  libri  iiiilium  sit, 
Audivit  Dominus  oraliones  tuas,  co  ipso  debiiit  inulto 
potius  afferri  coniineiiter  ab  auciore  exemplum  prac- 
sens  vel  prxteritum  istius  cxaudiiionis,  Ecce  additur^ 
autaliquid  tale,  qiiamexemplum  ejusdem  rei  futuruni 
atque  incertuiii,  Ecce  addetur,  El  prxierea  si  ad  ea  quo- 
que,qua;proxime  scquuntur,  respicimiis,  proximese- 
quentia  sunt,  «f  Ecclesia  rursum  exurgit,not\  exurget; 
Uemque,  et  majore  glorialemplum  Dd  fabricatur^  non/a- 
bricQiitur:quxambo  haud  minori  indicio  sunt,  adhibi- 
luni  fuisse  in  principio  periodi  verbuiu  quodpiani  prae- 
seiitis  temporis,  non  fuluri;  prxsenlis  igkurverbum 
libeniissimc  praitulerimus.  Tantum,  duin  his  indubio 
decausis  viri  docii,quoshonoriscausasuperiusnomi- 
nabam ,  supradicias  correctiones  vclut  vulgatae  lec- 
tioni  sufGciendas  proponunt,  aul  sufflciunt,  iios  pro 
symbola  nostra  inalumus  legere  o^difiir.  Eccc  abdi- 
tur  his  omnibus  adversarius ;  id  cst ,  ecce  oinnium  il- 
larum  orationtini  eflicacia  diabolus ,  cui  ex  abysso 
conlra  Christiauos  prodirc  fuerat  concessuin  ,  deiiuo 
in  abyssi  tenebras  detruditur  el  abdilur.  Abdere^  pro 
abscondere ,  retrudere ,  et  abditus ,  pro  abscondttus , 
retrusus ,  Ciceroui ,  inter  alios ,  quovis  conjugationis 
et  constructionis  gcncre  frequentissima  sunt. 

Audisue  baec,  Amphiarae  sub  lerram  abdite  ? 

ait  ille,  v.  gr.  post  Epigonem  in  Quxsl.  Tuscul.  et 
orat.  2  in  Verrein ,  Simulacra  deorumjacent  in  tene- 
Ifris ,  ab  isto  reirusa  atque  abdita^  de  Yerre.  Et ,  quod 
inagis  est ,  non  solum  cx  Evangelio  didicimus ,  roga- 
tum  quondam  fuisse  Domiiium  nosirum  ab  integra 
daemonum  legione,  ne  in  abyssum  ire  juberentur  :  sed 
Joannes  sub  finein  Apocalypsis :  Deinde^  inquit,  vidi 
angetum  descendentem  e  coelo^  habentem  clavem  abyssi^ 
et  catenam  magnam  in  manu  sua ,  17111  appreltendit  ser- 
pentem  illum  antiquum ,  ^ut  est  diabolus  et  satanas ,  et 
vinsut  eum  ad  mille  annos ;  conjecitque  in  abyssum  , 
quam  occlusit  et  obsignavit  super  eum ,  ut  non  seduce- 
ret  ampUus  gentes ,  donec  consummarentur  anni  ilU 
mt7/e,  post  quos  oportet  eum  solvi  ad  exiguum  tempus; 
qui  ergo  permittitur  Interdum  terras  et  auras ,  car- 
cere  solutus ,  peragrare ,  inierdum  vero  abditiir  de- 
nuo  in  abyssum  invitus.  Plane  ,  ut  apud  Yelleium 
Paterculuin,  lib.  ii :  Neque  hic  prioribus  in  occultando 
feUcior  fuit ;  abditusque  carceri ,  eum  consciis  facinorit 
mortem  dignissimam  vita  $ua  obiit.  Denique ,  potuisse 
liunc  aucioreui  efYicacia&  oralionum,  de  quibus  loqui- 
tur ,  omnia  ista  tribuere  :  Ecce  abditur  his  omnibus 
adversarius ;  et  restituia  per  orbem  tranquHlitate ,  nro- 
fligata  i^uper  Eccte$ia  rur$um  exsurgit^  et  majore  gloria 
temptum  Dd ,  quod  ab  impiis  fuerat  eversum ,  mi^eri* 
cordia  Domini  fabricatur,  ipseiibri  colophon  probat, 
iibi  non  minori  pompa,  Tu  prcsdpue^  Donate  charisH-' 
me ,  qui  a  Deo  mereri$  audiri,  Dominum  deprecare^  ul 
ntt$encordiam  $uam  $ervet  famuli$  sui$  propitiu$  ac  mt- 
lif  y  ut  omnes  insidias  atque  impetus  diaboU  a  populo 


B 


A  sno  arcent,  ut  florescentes  eeclesias  perpetua  qmete  cus- 
todiat.  Nec  iiiiruiu ,  ciim  multo  ante  Jacobiis  viani 
praeivisset,  tesiandn,  orationem  fidei  salvart  infirmum^ 
et  Eliam ,  licet  nostris  affectibu$  $imilem,  oratione  ora" 
visse ,  ut  non  plueret  super  terram ,  et  non  pluisse  an^ 
nos  tres  et  menses  sex ;  et  rur$um  oravi$se ,  et  ceetum 
dedisse  ptuviam. 

Adversarius.  Quod  contra  Coluiubi  scntentiam  aiC- 
versarium  hoc  loco  iiicuiictanler  de  diabolo  iutellexr- 
nius,  perpulere  nos  haud  solum  dociissiinoruni  vh^ 
riiin  exenipla  eodem  modo  accipieniium ,  sed  prseci- 
pue  gravissimarum  ralioiinm  niotneula ,  quae  iu  eaoi 
1  eiii  ex  hujiis  scriptoris  stylo  suppetunt.  Prima  nempe 
e  cap.  i6  desumpta,  el  allati  jani  a  perillustri  Gupero, 
coi.  471.  Altera  aiuein,  quod  alibi  de  Christianorum 
perseciitoribiis  Cecilius  noster  disserens,  illos  quidcui 
adversarios  Dei  iiumcro  imiliitiidiuis  vocavertt,  et 
Maximiiium  Dazam ,  cap.  45,  unum  de  adversariit 
/>et  ;  at  nulluin  laiidem  uspiaui  humanum  perse- 
culorem  vocaverit  aTrXcac  adversarium.  Terlia  deni- 
que ,  quod  duui  Coluiiibus  adversarinm  ,  non  de  ullo 
iusigni  [ideliuiii  pcrsecutore  iiiielligil ,  sed  coutru  de 
aliquo  singulari  perscciiloruui  adversario  eos  coef- 
ceiite  et  puiiieute,  rcclnment  valide  paucis  post  ver- 
sibiis  liacc  verba  :  Ejcilavit  Deus  principes^  qui  tyran" 
norum  nefaria  et  cruenla  imperia  resciderunt ,  cuui  ibi 
nou  principem  hiinc  ,  aut  illuin ,  sed  prindpes ,  plu- 
rativo  numero,  habeamus ;  itemque,  quod  nec  capiie 
iSlitteraederestituendaEcclesiasimpliciterinchoent: 
CumfelidteregoCon$tantinHsAugustu$^eiquuii  l.ostea , 
sed  e  contrario :  Cum  feUdter  tam  ego  Con$tantinus  Aii- 
gustus  quam  ego  Licinius  Augnstus  apud  MetUolauum 
convenis$emu$,eic.:adco  ut  manifesto  nulhishumantts  et 
singularis  persecutorum  ultor  peradversarttimboc  loco 
sitintelligendus.  Non,  inquain,  Cotisuntinus,  vel  Li- 
cinius :  sed,  utdictumest,magnusfldeliumpersecutor, 
diabolus;  quod  iiifra  oplime  confirniat  Cuperus. 

Per  orbem.  Miriim  quanlum  iuterse  diflerre  queanl, 
accuratius  pciisitaiido,  p^orfrem,  qiiod  hic  habes, 

C  ct  per  omnem  terram ,  quod  capite  proxiroo  in  alio 
argumenli  gcnere  occurrit ;  iteuiqiie  peromne$  prooiu- 
cias  et  cimtaus ,  quae  altera  ejiisdem  capitis  hicutio , 
in  eadem  iiiateria. 

Ibi  eiiim  ,  qunniam  de  Evaugelio  Chrisli  per  ommes 
provindas  et  dvitates  cum  fldei  obedientla  spalio  25 
annoruiii  pnedicaii  agiiur,  noii  modo  nil  vetat,  sed 
econirario,  sicut  suo  loco  palebit,  locus  ipseyet 
plurimae  Patruin  aucloritaies  commonent ,  posse  et 
debere ,  verbi  gratia,  per  onmem  terram^  oniuein  ler- 
rain  habitabilein  scu  habitatam  late  iiiteHigi;  hoc  esi* 
non  soluin  quidqiiid  iiilra  imperii  Koinani  lines  con- 
tinebatur ,  tum  cum  amplissimum  erat  et  iii  culmine 
suo,  ut  ab  Augusio  ad  Trajanum  :  sed,  exeuipli  cau- 
sa,  toiam  insuper  Scythiani,  Indiainque,  quaruni, 
ciira  omiie  diibium ,  iieutra  ,  iie  qiiid  aliud  dicam , 
imperii  pars  erat,  cuin  Nero  imperare  exorsus  est. 

Sed  hic ,  cum  de  amissae  per  orbem  tranquiUilatis 
restitutione  serino  sit,  nec  ea  tandem  publicae  irau- 

^  quillitatis  amissio  aliunde  originein  duxerit,  quam  ex 

^  imperatorum  decretis  contra  Christiauos,  neqoe  jam 
eoruih  decretorum  ulla  vis  fuerit  extra  imperii  ftoina- 
ni  liniiles,  idcirco  sane  orbis  vociibulo  ordem  m«r< 
Romanum ,  id  esi,  legibus  imperatoriis  parenteai,  in- 
leliigere  oportet,  nequaquam  vero  cunctas  illius  por- 
liones  imperatoribus  non  subjectas.  Et  eo  modo  fo- 
tum  orbem  videre  licet  a  Julio  Finnlco  ad  orbem  Ro- 
manum  restringi  his  verhis  supra  quam  dici  potest 
notabiiibus ,  Dominus  et  Augustu$  no$ter  totiu$  orbis 
imperator....  Con9taHtinu$  $dlicet  Maximu$^  ....  Ro-- 
manum  orbem  $alubri  gubemationi$  moderamme  mm- 
tentat.  Ne  et  adjiciam  haud  aliudad  suroinum  sonare 
Troaocv  T^  o^xovfAlvYiv  boc  Lucae  loco  ( Luc. ,  11,  I  )• 
*£g:Q>Oc  doyftoe  'Kv.pv,  Koiiffupos  AvyovoTou,  ebroyoctfco^ 
Troco^oey  tiqv  UxwfAivnv.  Imo,  sicut  egregie  haud  ita  pri- 
dem  observatum  est,  uulla  oiim  alia  de  causa  conci* 
liis  cecumenicis  Id  nominis  indebatur,  quaro  quia  qvi 
ad  illa  vocabantur  et  conTeniebant »  veuiebant  et  co- 


m 


iNOT^  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  I. 


60^ 


gebaiiture  siogulis  illis  panibtis  geiieralioribtis  orbis  A  cilii  locum  liis  verbis  cxorsus  :  Eoccidiste  videlur  vox 


liabitahilis,  quae  imperalorum  potestaii  et  jurisdictia 
ni  sttbemni. 
ProfliQota  mper,  Yide  Columb. ,  col.  2.91. 
Templum  Dei.  Illud  teinplum  Nicomedise  erat.  Mau- 
Cftoix. — Nicumedix  scilicel ,  qiiod  a  Diocletiano  et 
Maximiaiio  eversum  fiiil.  Ediiio  Oxon.  Eaqiie  loiidcm 
liere  verba  Baluzii  in  prima  edilione ,  quamvis  ad 
alium  locum.  —  Nicomediu:  scil.  (ubi  tunc  agebat  Lac- 
lantius),  quodaDiocletiano,  eic.t  uti  modo.  Ediiio 
Caiut. — Aliier,  nec  immeriio,  accipiunt  ampliss.  Cu- 
perus ,  col.  473,  et  Baluzius,  col.  502. 

Fabricatur.  Yerbuin  huic  scriptori  familiare.  Sic, 
cap.  5  :  Cum  muUa  mirabilia  opera  fabricauet;  et 
cap.  7  :  Qumcumque  fabricandis  operitnu  Jieceuaria ; 
ei  cap.  56  :  Vt  Cftri$tiani  netiue  fabricarent... 

Prittcipei.  Conslanliiiuiii  ei  [iiciniuui.  Maucboix. 
Recte.  —  Coiifer  iufra  caput  48. 

Hutnano  generi  providerunt.  Pertinere  liiic  egregie 
numroos,  qiiosde  impcratorum  providentia  laudat  doc- 
tissimus  Cupcrus,  col.  47i,  neinoqui  locum  adibit, 
uegaveril.  Qiiod  liic  vcro  insuper  ,  sive  ex  iisdem, 
sive  ox  aliis ,  humanum  genui  de  imperio  Romauo 
ioterprelaiur,  nrinai  quidem  valide  qu;B  nos  paulo 
anie  ad  rettitulam  p^r  orbem  tranquiUiiatem  observa- 
tiuius.  Sedmale,  piHo,  ad  vastationem  terrce  et  hu- 
mani  geMris  eversiouem^  de  quibus  iii  rinc  capilisi 
aecoiDmodareniur. 

Humano  generi  providerunt.  Videretur  excidisse 
copula  que ,  nisi  sxpe  ita  nosler  loqueieliir.  Tollius. 
— Gaudere  illutii  asyndelis  constabit  iufra  ex  diccit'- 
dis  ad  caput  58.  Sed  bic,  ni  fallor ,  ellipsis  copula; 
paulo  diirior  est. 
Placidui  aer.  Lucretius  in  primo  : 

Placatumque  nitetdifrusolumine  coBlum. 

TOLUUS. 

Nunc  placatus  servorum  suorum  Deu$....  Deesse 
Tidetiir  precibus,  vel  patietttia^  seu  verbum  aliquod 


PRKCIBUS,  aut  nUa  simiUs;  qunm  si  resUluas,  plenior 
sermo  erit,  muUoque  concinnior ,  paulo  posi  breviter 
amiotabat :  NonuihU  dubitationis  tamen  injicit  II  Mac- 
cliab.  I,  2.  Ulcumqiie  sit,  liabes  quoqtie  certo  cerlius 
eadcm  ellipsi  apud  Teriullianum,  iibro  de  Fuga  in 
perseciilioiie  :  Qni  mei  confusus  fuerit,  pro  :  Qui  mei 
causa  confusus  fuerit ;  moxque  ludem:  Etegoconfundar 
ejus  coram  patre  ,  pro  :  Et  ego  confundar  eju$  causa  . 
coram  patre  meo  :  unde  statiiii  pleiiiore  oratioiie  excla- 
maus  :  Fe/ictff ,  ait,  qui  per$ecutionem  pasti  fuerinl 
causa  nominis  mei.  Adde  cx  Latinis  auctoribus  Hora- 
tiuin  in  de  Arle  poetica  canentem  : 

Serpit  hiimi  tulus  niroium,  limidusque  procellae. 
Id  est,  inquiuntdocti,  timidus  causa  proceUte;  cxGra)- 
cis  vero,  Homerum  dc  Juiione  narraiitem  ,  II.  «', 
V.  56: 

Ki(^rro  Yttf  AByaOv,  ori  ^  Ivi^movTvis  ip<to  , 

|.  ad  verbuin  :  SolUcita  enim  erat  Danaorum ,  quan* 
"  doquidcm  eos  morienie$  videbat ;  pro  :  SoUicita  eniin 
erat  Danaorum  gratiu.  Quid?  quod  recia  et  plaua  ra- 
liocinandi  metbodusvideturomninoexiiiere»  ut  indif- 
licillimo  Isto  Pauli  ioco  ad  Galatas  :  «oCoOfAae  vftaf, 
fiYt7fO}g  strn  xizoTTMow  eeV  vf*«C".  rivio^s  wc  iyw,^  6u 
xaycj  <!ig  \tfitUt  a^cX^oc,  dto/xac  u/awv  ,  Aposiotus  simiti 
cfiipsis  genere  dco/xac  v/xoav  scripserit,  pro,  Biofiert 
v/Awv  mxa,  seu  x^P^"*  *  '^o^  sensu :  <  Oniiiino,  fralres , 
propier  veslras  illai  legi'»  ceremoiiialis  observatioues 
ego  vos  niihi  meluo :  ue  scilicel  inveniar  tandein  frus- 
tra  laborasse  aptid  vos,  seu  crga  vos.  Estote  vero  si- 
cut  cgo.  Id  ipsum,  inqiiam,  vos  quoque  inihi  timete; 
quia  ego  ipse  qui  mea  causa  vercor,  ne  incassuni 
apiid  vos  evaiigeiiziiveriui ,  illud  etiam  vobis»  tan- 
quam  vos  ipsi,  ineiuii ,  nou  mea  proinde  causa  tan- 
limimodo  sollicitus,  sed  vcstra  quoque.  Par  pari  igi- 
turreferie;  et  ne  mei  aposiolatiis  mercodem  quoad 
\os  amittain,  mea  causa  veremini  ».Scio  (ifcaOac  Grac- 
cis  longe  frequentius  esse  onire,  quam  vereri  ^  scd 


consimile.  Ed.  Ox.  ei  Canl.  Coiifer  Columb. ,  col.  G  ^P'*^  Plutarchum  uiique  noii  semel  pro  vereri  reperi 


59i  ,  et  Cup.,  col.  47i.  —  ^unc  placatn$  servorum 
mortun.  Deest  forsan  vox  gemitibus.  Coi.oncsius. 
—  Locus  de  quo,  niea  seiileuiia,  non  uiiice  dispi- 
cieiidum,  quid  ei  cum  inajorc  verisimilitudine  de- 
sit  et  suppleri  debeat;  sed  aiitc  omnia,  desit  ne 
ei  revera  aliquidt  an  uua  potiiis  iiitera  redundet? 
Si  enim  cx  fine  vocis  placatus  liiieram  i,  veluli 
ex  sequente  vocabulo  seroorum  importune,  ut  ssepe 
fi(f  prognaluin  exiriveris,  resiabit  integro  sensu: 
Amii^  placalu  servorum  suorum  Deu$  jacente$  et  affUc' 
tos  coelesti  auxiiio  sublevavit ;  id  est ,  fiuiic  servorum 
Mtsorum  placatione  Deu$ ,  et  qum.  postea ,  quomodo 
apud  Ciceronem :  Quw  tam  $ubito  facta  deorum  tanta 
ptacatio ;  nisi  quod  pUicatum  nosier ,  pro  placatione 
adliibueril.Sedita  infra  iractatu^  cap.48,  noii  /rarto- 
iione,  El  Tertulliaiius  conculcatu  pro  conculcatione 
usiis  est  liis  verbis  :  Tunc  erit  Uieru$alem  concuUatui 
naiionibus.  Et  apiid  meliores  scriptores  ejulatu$  et 


ttir ;  puta  in  tioc  Apophthegmate,  iilvBut  irspt  |3tou , 
ov  fo^cc^ac,  De  vita  vererl,  non  metuere.  lino,  quod 
inagis  ad  rem,  Hesycliius  a|»erie  iii  vocilius  $sco-6ac  et 
^o^cco^ac  non  distiiixii  inter  dccT^ac,  et  Ivexa,  sed  ea, 
ul  nunc  nobis  Paulus,  pro  iisdeiii  liabiiit.  Confer  de- 
nique  tot  illa  novi  Foederis  loca ,  ubi  svsxa  vel  x«- 
pcv«  relicta  sunt  subaudienda,  quu;  et  qiiotidie  sup- 
pleiitur  abiiiterpretibus;  cxeinpli  causa,  Mattb.  xi,i  : 
MsTi^n  Tov  dc$a(rxscv,  Digre$ius  esl  docendi  gralia ;  Luc. 
xxiv,29,Ec<7^X©s  ToO  /Ascvac  <yyva0Tocff.  Iniravit  manendi 
causa  cum  ei$ ;  et  sicde  r«*liquis,  quas  iiiliiiita  sunt. 
Qui  aduer$ati  erant  Deojucent.  Iia  ediiores  oinnes 
post  Baluzium,  cum  iiou  levi,  uti  inox  patebit,  secu- 
ritaie. — Adver$aii.  I.ege,  insultaU.  Isaacus  Vossius  , 
ad  inarginem  sui  exemplaris.  Quia  nempe  a  Baluzio 
didicerat,  anliquam  lectionem  cssc  iUu$trati ;  quod- 
que  eam  quidem  cum  viro  clarisstino  mendosam  exis- 
limans,  aiiier  uiique  muiaitdain  ceiiseret,  quam  cuin 


ejuiatio,  $igm/icatu$  et  ^ignificatio ,  con$olatu$  et  con-  ^  eodein  in  adversaU.  Recte  saiie.  Nam  etsi  suam  Ba- 
^Ai^iifk  PT.ntiMiuM  Ai  pr.ntirnim    iiA  iiiiira  onnoAr-Atn   •U  luzius  emeiidaiioneiu  ceriam  uuncupaveril,  liquct 


solalio,  explicatu$  et  explicalio ,  iie  plura  congeram , 
proiiii&cua  sunl:  Quare  possit  forsitan  hic  locus  iiie- 
liori  jure  ceiiseri  iiiter  redundantes,  qiiam  inter  niU' 
tUos.  Nil  taineii  affirmo. 

Addo  tanluin,  si  defectivis  polius  videbitur  annu- 
meraiidus,  forte  etiam  deesse  poiins  causa^  vel  gratia, 
quam  precibu$,  vel  gemiiibu$,  autaliquid  tale,  ui  sen- 
sus  sit :  Nunc  placatu$  $ervorum  $uornm  gratia  Deu$, 
Nintirum,  quod  simiilima  raiione  libro  II  Machab:i:o- 
runi :  Et  meminerit  ( Detis )  teHamenU  sui ,  quod  locu' 
Uii  e$t  ad  Abraham^  et  l$aac,  et  Jacob  $ervorum  iuo- 
rnm  fidelium,  posilum  fuerit  evideiiter,  pro  et  memi' 
nerU  testamenti  sui  quod  iocutu$  e$t  ad  Abraliam^  ei 
isaac^  ei  Jacob.servorum  suorum  /ideUum  gralia ;  uti  et 
in  Grjecis,  irpoe  *A^/»aa|x,  xai  'lo-aox,  xac  laxw^  rw 
dovAoiiv  auT0UT6dV7rc9Twv,  pro,  7r/d6c'A€paafA ,  xario^aox, 
Ttai  *lax«>»6,  Twv  SotiXwv  avToO  twv  ttco-twv  x^ptv.  Neqiie 

aliud,  opiiior»  volebat  Coluinbus,  cum  ad  nosiri  te- 


tamen,  Yossii  conjccturain  nndio  iiiagis  ad  priscuin 
codicem  accedere,  qtiam  Baluzianam,  qiiae  sic  incerta 
evadere  incipit.  —  Qui  adv,  erant  Deojacent,  Hxc  est 
editoris  clarissimi  conjectura.  In  ins.  fuii,  Qiu  iUustrati 
erantDeo  jaceni.  Propius  aberit  a  vesligiis  veteris  co« 
dicis,  si  scribatur,  Qui  insuliaverani  Deo  jacent.  Di- 
cuiitur  aliis  iiisultare ,  qui  cos  oiniii  afiiciunt  contu- 
iiieiia,  et  habent  iiidignissime.  Csesar  apud  Sueto- 
iiiuin,  cum  gemcnlibus  :\dversariis  adepius  essei  qme 
coucupiissel,  dixit ,  ex  eo  iusuUaturum  omnium  capi" 
libus.  Nicolaus  Heinsiiis  6  iiocxoipizni  coujiciebat ,  Qui 
iUu$itaverant  Deo ,  jacent.  Giucvius.  —  Plurima  pro- 
feclo  veicrum  loca  celeberrimi  et  eruditissimi  collegie 
suspicioiiem  conllrmant.  Miiiucius  Fclix,  Hoc  in$ultare 
et  iUudere  ei/,  victi$  reUgionibus  servire.  Clandianus , 
insultant  omne$  profugo...  Et  siinilia  insuper  noii 
pauca  apud  Vulgatum  interpretem  reperios.Sedquidy 


«03 


PAULf  fiAUDRI 


M 


si  Hihilotninus  »«1  simpliccm aliqiioi  sylUhArum  irans-  A 
positioiiem  recurramus?  itt,  pro  Qui  UliulraU  erant 
Deojaeenlf  legalur,  tiui  iUuterani  Dee,  nraiijacenl. 
Gerle  sensns  eril  plAiiissimus ;  el  iegendum  esse 
alibi  noii  dl^stmill  melliodo  efepil^  pro  enf^te^  item- 
que  eogUnthnis,  prn  contngiBnis^  vir  ipse  maffuus, 
quein  modo  hiiidilHiin,  ndnioiiehii  inrro  cuni  Hein* 
sio,  vei  pro  HeinMO,  nd  can.  37  ei  39,  qiMe  tido 
sis.  Addo,  iie  ritrsati,  lU  oliin  non  neniiid,  sic  (ihi 
qtjoque  nosim  leeiio  Idei)  miiiits  nrrideat,  quud  nli- 
qnaiito  Cffiieris  qu.-e  suhsequuiitiir  kiciilioiiibus  dehi  • 
liorsii,  |K>sseracile  in  tolH  periodo  geiiih>ain  qitaindam 
gradatiotiem,  tam  qiiond  noxas  perseGUtorHm,  qu.nn 
quoad  eorumdein  poenas,  isto  pactoagnosci :  Qui  illu- 
SERANT  Deo.,.,  Urati  jacbnt.  Qui  lemidum  tauctum 
E vERTERiNT....  ruifm  mofort  ceciderunt.  Qui  jusioi 

EXCARNIFiCAVERANT....  CCeleslibuS    PLAdS  Ct  CRUCIATl^ 

Bus  meritis  nocentes  animas  profuderunt,  Imo,  racillime 
eliam  fieri  potest,  u(  initio  periodi  non  alium  inngno 
illo  et  Tor'  l$ox4v  Dei  nomiiie  intellcctum  volueril  » 
hie  seriptor,  quoin  Domiiitim  nosirum  Jesum  Chris- 
tum ,  de  quo  scilicet  simillima  prorsus  raiiotie  Ter- 
tulliaiius :  /l^d/«,  inquit,  Deum  dixisse  :  Qui  capU 
capiat,  Christum  ciira  omnein  duhitaiionem  hac  voce 
indigiians,  cum  et  Miiiiii^ei  Evangelio  iesum  dixisse 
semel  :  Qui  potest  eapere^  capiatf  hil  ceriissimuin,  et 
locus  etiam  TerluHinni  inieger  ferat,  Serra  Christo 
virginem  sponsam.  Nemo  quasium  de  ea  faciat,  II m  tibi, 
frater,  dura  forsitan  et  intolerabilia  videntur,  Sed  re* 
eita  Deum  dixisse  :  Qui  capUt  capiat,  id  est^  qui  non 
capit  discedat,  Atqui,  si  reiii  ipsnni  specieiiius  Ethnicos 
et  EcclesiflR  christian^i!  persecnioroii  illiisisse  qiioti« 
datn  in  Christumi  quoties  impium  quid  lubcbat  jocari, 
vei  hxc  ejusdem  Tertullinni  verua  in  Apologetico 
ostendunt  :  Sed  nova  jam  Dei  nostri  in  ista  civitate 
proxime  editio  pubHcala  est,  ex  quo  quidam  in  frustran' 
dis  bestiis  mereenarins  noxius  ptcturam  praposuit  cum 
ejumodi  inscriptione : 

DEUS  CORISTIANORUIf  OlfONTCniTI». 

Erat  auribus  asininis ,  altero  pede  ungulatus ,  iibrum  G 
gestans  et  togatus,  liisimus  et  nomen  ,  et  formam*  De 
plirasi  auteiii,  ne  de  re  ipsn  dicam  nmpllus^  haliesi 
verhi  graiia,  Luc.  xxii,  65  :  Et  viri  qui  tenebnnt  Jesum, 
iUadebanl  ei^  ccBdenles;  et  xxiil,  II  :  Sprei^U  autem 
iUum  ilcrodes  cum  exercUn  suo,  et  iUusU  indntum 
vesie  nlba,  Qiiid?  qiiod  loqueiidi  genus,  quo  huiio 
auctorcm  usuin  esso  suspicamur,  iiide  ipsl  forte  iii 
meniein  veiierit,  quod  posi  Judse  osciiliim ,  pharlsa^o- 
ruin  sacerdotuuiqiie  saiellites,  qui  eo  osculo  in  Jesum 
de  compacto  illuseraiit,  unica  ierine  vocula  in  lerraiii 
dejecti ,  aliqiiundiu  hitmi  slrnii  j.icueriiii.  Confer  ouw 
iniio  Mntiti.  XXVI,  28,  et  Luc.  x.xii)  47,  48,  cum  Joan. 
xviti,  3,  4 ,  5 ,  6.  Miinireslum  sallom  est  non  rcpu- 
gnare  sequentin  Isia,  qui  lemptum  sanctum  everterant^ 
utpote  quae  per  tacitam  quoqiie,  nec  illepidam  hujus 
Christi  responsioiiis  imiiatioiiem  poluehnt  exarnri, 
Destruite  temptum  hoc,  cum  de  lemplo  sui  corpo- 
ris,  iit  a  JoiMine  uhservntum  esi,  liiqueretur.  Coiifer 
supra,  col.  (501.  Nec  nos  dentque  quidquam  cuin  n 
nosirn  conjeitura,  Qui  iUuserant  Deo ,  ilrflli  jacent , 
ogimus  vel  propoiiimus,  quod  non  parlter  possibile 
Sii  cogitasse  clurissimum  lleinsiumt  cum  legeret, 
Qui  iUusilaverant  Beo,jacent,  Tantum,  si  de  lam  vi- 
iiosa;  transpositionis  origine  et  cau^ls  quajsijo  slt, 
forsan,  dicimus  noii  raro,  qiiod  Colberlloum  codi* 
ccm  hnud  aliunde  descriptum  hnheamns ,  quatn  ab 
exomplari,  in  quo  unus  ;jliquis  vcrsns  desiueret  In 
Qui  iUuS',  sequens  vero  inciperel  per  erdiil,  vox  au- 
tem  strati  conlinuo  post  oinissa  rtiisset  in  coniextu, 
dein  paulo  negligeiiiius  in  mnrgine  adscripta,  verhi 
graiia,  e  regioiie  fere  toO  IWwi-  ;  adeo  ui  pneceps  el*ine- 
rudiius  iibrarius,  pro  Qui  iUuserant  Deo,  stratijarenf, 
pei-poiam  Qui  iUustraii  erant  Deojacent  cxscrisperlt. 

Qui  templnm  sancium ,  elc.  Yide  Cup.,  col.  47i,  ct 
Bal.,  col.502.Conf.  quoque  iiosirnin  nolam,  col.601. 

Qui  justos  excarnificaverant.  llnCicerol. iii,  De  Nat. 
deor.:  Anaxarcum  DemocfitmmtkCfjprio  tyrannoexcar^ 


nificaium  accepimns,  Rt  noster  rursos,  Mp»  U\Bio 
cletianus,,,  excarnificari  onme$  iuos  protinus  prmeepii, 

Nocenles  animas  profnderunt,  Eoriim,  quilNisiil  ae* 
ciderit,  nomina  recenset  Baliiiius,  col.  502.  Et  hte  aiic- 
lorporro  simili  locHlione  in  Ane  capiris49  :  nocmtsm^ 
in(|uii,  spiritum  detestabiU  genere  mortis  eghvii;  m{k 
Maximinns.  Noli  antem  utroque  loco  per  noeentesaaC 
mas  et  nocentem  spirilum  leve  quid  iutel  ligere,  nam  e.  1, 
esecrabilisac  nocens  de  tyrnnno  Ni*roue  conjungiinlnr. 

Distulerat  enim  pcenas  eormm  Deus,  l)e  ejusm^Hii  p<r* 
nis  secundom  iheologiam,  tam  gentilem  qiiam  ohrii- 
liauain,  vide  Columb.,  ool.  391. 

Quibtts  et  posteri  diseerent,  Edilio  AboensiSt  quibiu 
pesteri  discerent^  sine  eopula ;  quod  melius. 

Mortem  impiis  ae  persecutofiiui  inroaare,  Columbi 
editio  irrogare  :  quomoiio  apud  Arnohium  irroaart 
pmnae  eapitis ;  el  apud  Ainbrosium,  irrBgareinjumm^ 
irrogare  vim,  irrogare  arma  suis  prineipibus^  trrogari 
tibi  martni,  et  sic  de  aliis  a  viro  summo  J.  Frid.  uro- 
novio  ante  iios  ohservatis  !  ubique,  ut  patet,  pro  Im^ 
ferre  mortem  inferre  pcBnas  capitiMf  inferre  injmiamt 
manm ,  et  quaB  reliqua  ftniil. 

De  quo  exitu testificm  placukt,  Quod  hic  deest, 

eruditi  hactenusiii  vulgaiiseditiimibiis  varie  suppleve- 
runt;  scilicet  ed.Oxon.  substituit  aorum;  Cantabr.  no* 
bU;  Cuperus  quondam,si  Columbo  credeiiditm,  iNtp^ 
riorum ;  Cuperus  ipse,  impiorum  ;  Colurabus,  |»riiiiA 
coiijeciura,  crudelium  principum;  Colunibi  supplem., 
ryraiinorum ;  Coluiuhi  e|usdem  «Iterum  suppiemeu- 
tum,  swvissimorum  princitmm, 

De  quo  exitu,,,  Lege,  De  qtiorum  eoatu  (  horrendo ) 
testificari  placuit,  Superborum  acilicet  et  impiorum 
piiiicipum ,  cbrisiiani  nomlnis  pcrseculonim  ;qiiibui 
apiieliaiionihus  superhiam  eum  maximenoiat  Uiocle- 
(iani  et  Maxiiniani,  cuiii  ob  adscita  cognomiua  Jovii  et 
llerculii,  tum  oh  induuicula  aurata,  coronam  gem- 
inatam,  adorationem,  etc.  Sed  et  Galerii  Maxiiniani 
ingens  et  intolerabilis  fastu»  fuil  post  devictum  Mar- 
sea,  de  qiio  noster  infra,  cap.  9.  linpietas  autem  om» 
nibus  couimunis  fuit  :  nisi  quod  Maxontius  osteros 
videtur  superasse.  Tollils. — No«,  primum  eufflnylla 
sit  laoiina  iii  inainiscripto  post  d$  quo,  sed  lauluni 
posi  exitn^  nil  necesse  puiamui  ex  d$  quo  faeera  eum 
Tollio^  de  quorum. 

Deinde  vero,  quin  iliud  Goibertini  codicis  va- 
Cuum  non  vidiuius,  noc  scimus  adeo  quot  lilterarum 
ii(  capax,  quxve  iilterarum  vestigia  in  eo  reroa- 
neani,  non  audemus  quidem  ex  tot  erudilorum  sup^ 
plemeiitis  ulliim  lam*(uam  indubliatum  et  genuinum 
prui  caBteris  eligere.  Sed  liceat  interim  animo  nosiro 
esse  ad  primuiii,  aut  simlle,  iiiolinatiori,  sive  quod 
sit  siinplicissiuiuin,8ive  quia,  euiii  vox  pruxiiiie  pi«* 
oedeiis  sit  persecutoribus,  et  huio  aucturi  ewttus  alibi 
pro  morte  usurpeiur,  dixeril  ita  txpletutv  ^^  tfM 
eea$u  eorum^  pro  De  qua  morta  persecutifrum,  qui  ipso 
feriiie  lihri  liluius,  et  ad  quem  proinde  Caciliiun 
nostrum  voluisse  respicere  plusquam  verisimile  est ; 
faciente  pr^ertim  nicniionem  Joanne  garisberienii 
opusculi  a  se  de  Ksila  tgrannorum  inscripli.  El  qiio(l 
6uperest,««ilimi  hoe  loeo  mortem  signiAoare»  ftbunde, 
ul  cai^iera  taceam,  ndstruil  alter  iste.  oapitis  50.  Ni* 
hU  lale  metuens  (  Candidiemns  )  occisus  esl\  et{  VaU- 
ria)  exitu  ejus  auaitOj  protinus  fugU,  tJbi  eeain^  id  est  iu* 
dubie,  obiiu,  morie.  -^  De  quo  essitu  tesUfiem  pUumt, 
De  quorum  exitu  pauca  tesiifie,  Gale.^  De  que  exUs 
persecuiorum^  etc.  hLUt^-^beqtsoexiluscriptohoc  teS' 
ay.Ahhasa  S.  Hilario,  CanonicusH.Petri  Bellovaceoftis. 

Ut  omnes  qui  procul  moU  fuerant.  lia  ms.  codex  et 
universas  siiiiul  editiones.  Oxoniensia  lantam  ei  Caa- 
labrigicnsis,  ima  pagina,  monent  emendari  posse,  lU 
mmes  qui  procut  (remoli)  fuerunt*  Aut  si  niavis  (addit 
in  fequeniihus  posterior)  tege  :  ut  omnes  qm  {perse* 
cuti)  fuerunl ;  quod  ei  in  prioriad  optiseuli  aalceni  r& 
perias,  licet  miniis  sDqua  epndilione^  proposiiuro.  rr- 
Qui  pToeul  meti.  Leciio  turbuia«-  dGrii»e,.fiu  proteiif 
moti,  ALLU.  —  Moti,  Lego,  ««li.  Votiios^  ^Jiaii^ 
inqiiam,  non  noif,ut^uidefii  aeoiinulMliiMii  .fH^^viK 


m 


mjJE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PFRSECUT.  CAP.  II. 


fO« 


Oaomesltts  ciwnvit  ros  pre  ^o  in  Imnas  lituras  nu-  A     /m..  ..  rf«.  Rep«mBtla>  liiijiislofl  jarlMr.-i^  iHta  inn- 

ilio  fien  ceriiorei ;  qHOil  ei  f iiteliiit  citrioiiiis  obter-      ..--  '.  J.. 

¥»H.  fM  failor,  an  receplani  iecUonem  viri  doeti 
•UMCiiiisa  soUiciUni.Omnino,  movere  tpiid  Plauiimi, 
Ciceronein«  ei  aliot,  am<»endi,  tel  remc^ndi  signitt- 
naiione  oecurrero,  eiira  coniroversiam  esi,  et  esso 
dekei.  Plautus«  v.  gr.  Mow  ah$  tt  moram,  id  est, 
Bomeu,  yel  Amotf€  moram  akt  te,  Ad  haec,  quod  pro- 
cul  moveri^  pro,  longe  a  $uis  $edibu$  moveri,  remo* 
Mrf«  rekgari,  iaUnissime  ilicatnr,  vel  soli  iequentes 
Virgilii  versus  idonei  lesies  sitni : 


Alque  Ideo  Uuros  precul,  aique  in  sola  relegani 

Pasena, 
Confer  eodein  llbre : 

Ipsa  preoui  nebulis  obseura  recessit. 
Teriio,  quod  mulio  gravins  esi.  post  ca^plnm  ?emel 
decimam  persecutloneni,  magns  pir^   Hdelliim  pro- 
scripia  ei  in  eiilium  missa  (iierni.  lcli|tte  ii«»ti  le^tnltir 
simplieiter  episiola  Maximini  apiid  Eusebiiim  rcstri* 


lum  raiio  bacienus  pm;  iHnuilms  Cfutliioruni  oral,  IM 
[perden]di$.  Ai  jam  eccc  pliires  in  posteriim  non  ^ke* 
nint.— /»... iTfs  dehudUque,  Forie  ia  in  \excinden]diit, 
Bi  eop,  a,  ubi  eMtindere  ac  detert  simiil  Jnnguninr 
a  Lactanilo.  Colobisius.— /u....  dk,  lu  [pwtien]df$, 
Galb.  —  in  [eM9einden]dik,  Allii.  —  In  {pledenUi», 
Abbas  a  S*  Hilario.  —  Haud  displlcel  meibodus  virt 
docii,  qiiiB  per  se  opiima.  Sod  forie  eliam  IgHur  *n 
[extingtien](li$  delendii^[e%ere  oporiebil.  Nam  nos- 
•er  cnp.  46,  ut  it  vietoriam  umtset^  ChrittianoHim 
nomen  eslingueret  funditue^e  delerei,  Vel  forie  Ito- 
rum,  in  [eraden]di$  deiendieque,  Nam  Ideni  ca|>ile 
illlime^  deteoit  ea  Dominus  et  erosH  de  terra,  Aul  fei^ 
siian  denique,  in  [eacpugnan^dis  deiendisgvB,  propler 
hsBC  Laelanlii  verba  in  Epiiome,  ad  expugnandam 
delendamgne  sanctorum  geniem,  ftuidquid  maliierl», 
vel  liine  obiter  plus  sails  apparel,  qtiam  periculosie 
sii  opus  alu(u.  biulcis  ei  mtililis  veterum  lecis  nd- 


beniis  inlcr  alia  ad  Tyrios  :  Qiiod  si  gui  in  detestando  »  ^^  q<itt  lucliori  iiirc  deesse  videaniur,  eum  «tp- 
SMT  tan^iiHft  errore  adkuc  perstant;  ii  quam  longissime      tinia  deinum  meiho( 


ei  uoitra  urke  et  lerritorio  snlusi,  sieut  petHslis,  alfi 
gwstur ;  h  7r6X>»  ttopivAvt  xf^g  vutTipoii  TroXjwf  nai 
nsfixii^M^  xtS^  ti^tftHratTe,  A7rox«/)i<r^<vTCff  i5i>a«ij- 
^f^mt :  sed  brmai  paulo  pnsi  iiiuUo  diseriius  Eusc- 
bius  Ipse  his  verbis :  Hujusmodi  igitur  littera  in  om- 
Hibu»  provineiis  advorsum  nos  proposiia  sunt ;  TaOra 
^  TUk^  ijuw  «•cT«ipfi»«v<tr«£>x(avdwfaTD>iTevTS.  PrJft- 
lerqnaiiii  iu  f>e  Vila  Consl.  diias  illius  linperaioriH  ie- 
ges  nlemorai  idem  historicus.  quibiis.  ab  unnparte, 
Oanm ,  qui  Bvi  enimm  at  fidem  prodert  noluissent,  tt 
idao  crudtUkus  juditmn  senttntiis  guocumgue  Itmporp 
d^nmaH  ^  pattiam  etttaneo  soto  eommulassent,  pa^ 
irtts  faniHt  rtttiumfntur ;  ab  allera  vero,  quoignoi 
itidtm  in  intulat  fuitttnt  reltgati,  ihiqut  montium  as- 
peritatihtt  tt  dreumfaso  mari  conelusi,  seipsos  sttis 
prtainquit  H  amicis  rtddtrent.  Ei  infra  denique  nos- 
ler  ipse  CecilHisr  f/iemnto,  inquii,  terrore  comple- 
renlur,  provimtim  quoqut  in  frusta  conci$a,  muiti  prie- 


dus  neqneat  esse  luilsslma« 
0$ttndtrtt.  Mulio  pnesurei,  oplnor,  legere  os/en  • 

dtrit,  Toiuiu  locum  relegiio.—  Osiendtret e$i,  si. 

Quffi  bic  in  ras.  codice  uesidcrsntur,  eiiiiio  Oxon.  ot 
Ceiitabrlftlonsls  ita  sufHciuui,  oilmdiwl :  [quodelarius 
fiilairiun]  «n,  m .  Columbiis  ¥ero  in  liiiiic  modum  :  o%- 
tendertt  [rttlt  autem  tt  trdint  sermo  nieus  procttsu^ 
rus]  tst,  si.  et  qnai  posiea.  ^  Vidoatii,  qui  possuul , 
docii,  annnn  scripium    fiierit  a  librario  ostenderet, 

\Quodtl  mtlius  9Ufcederepot]ett^  ti aiii  aiiquid 

t»le.  —  OsifuderH e$t,   Uttenderit Galb.  ^ 

Ostenderet,  [Ad  koc  op0rm.ptttlHm]  est,  Allis.  —  O^ 
ttndere  [(/l^iiofiti |  fsl.  Abbas  a  8.  Hilar. 

Si  a  prineipio  ex  quo  esl  Eceietia  eonsiituta  quf 

Dlstiiigue  oninino  ciim  Columbo,  ti  tt  prindpio,  ea 

Sie  tst  Eecttsiu  constituta  est.md  [uerint  uuclore».»,,, 
iiasi  plene  scripserii  nosier  Cecilius,  ti  a  principio^ 
id  eif,  ex  quo  EcelHia  constitnta  est,  qui  pttrint,  eic. 
Volulienim  dicere,  ui  iuferiiis  pniebil,  seqiiidem  iis- 


sides  etplura  opck  (dngulis  regionibus  ae  pene  jam  C  <\^*^  •  priutordiis  EcclesitB,  per  apostnlos  latidein  circa 


rrwirariliis  inculHtre ;  item  raiionales  mu/it,  et  magiilri, 
et  viearii  prwfeetorum,  quibus  omnihis  civiles  aetus  itrf- 
modumrari,  std  eemdtmtmlioHes.,,  tt  prosrripiionts 
frequentet,  Uude  ei  eap.  h% :  jEitrnm  Dei  pietati  gra- 
Has,  nii,  agert  debtmus,  qui  tandem  respexit  in  lertnm, 
quod  gregem  tunm  partim  vaslatum  a  Inpis  rapaeibus, 
portim  vere  ditpersum,  rtficert  ac  retolligert  dignatns 
est;  haud  alia,  ul  limiel,  de  causs  Ecclcsiam  Dei  grt-- 
gem  partim  dispereuln  et  tandem  recolleclum  vi>cnns, 
quatii  ea,  de  qua  meniionetn  Injicere  opcrt»  prciium 
puia? imos.  Quare  non  ad  altos  proeul  motos^  si  quid 
m  me  Judicii,  hic  loci  r<is)>eierit,  quam  ad  Hdeles  iN 
loi,  primtim  proscripios  et  relegaios,  sed  eonslanilttl 
posiea  ediciis  revucaios,  quos  dixitnus;  qiiorumqne 
adeo  in  graiiam  scribere  De  moHibus  persecutorum 
fuerii  aiite  oiunia  aMreiiSU?,  ul  qum  Dci  virluie  ei 
niajestaic,  illis  abscnlibus,  conlra  persecnlores  cdila 
foeranl,  rescircut.  Vide  Colunib.,  col.  392. 
Vel  qui  p mri  sunt,  Nec  uno 


Neroiiiani  principaius  iniii:i  omnibus  numeris  consti^ 
tunt,  repciiiorum,  qu.-n  ad  nuctores  persecnilonum  et 
illonim  pfiRuas  fncereni :  srd  non  pariior  ui^que  a  pri- 
mordiis  Ecelesim  conslituendce ,  ctijiis  fttndnmonia 
aposioli  giaiim  a  Chrisii  asceosu  jacere  cmpeninl.  el 
per  anno$  !25.  tfi^tie  ad  principium  Neroniani  imperH 
peromnts  provineias  tt  civitaies  misirunt^  ui  caplie 
proxime  seqiienil  locutus  est. 

Qui  fuerint,  lleBcesi  ms.  codieistcunctarumquesi- 
mul  ediiionum  Aboensi  anteriorum  constaniissima  lec- 
tio.Quapropierqnidslbi  velitinfra  Columbiiscnm  isu, 
qui  fMtrini^  nullus  capio.  Nisi  sl,  qiiod  plusquam  veri- 
simile,  suesipsiusediiionis  erroremtypograpbienm  p<*r 
ineogiuniiam  pro  prlsc»;8C|ied»  scripiura  acreperil. 

Auctores,,.  ei.  Posi  auciores  ,  excidisse  ptilal  aiii- 
plissituus  Cupelrits,  i<iniorttfn  stelerum,  vei  ptrsecutiO' 
ni$,  Asscntilttr  suo  toco  de  atieruira  resiiitiiioue  C<t- 
luinbtis.  Sed  prsetnlit  lamen  postea  persetutionis.  Siip- 
pleul  edii.  Oxon.  ei  Canlab.,  Ecctesia*  persequenda*. 


modo  doeii  sccundam  hanc  lacunam  compleveruui.  ^ — i4affor«i Autiores  persecntionum.  Allix 

Sequenies  conjeeiurasoiiHbimas :  Cuperus  oslnos  fu.      ^  ' 
Primtevn  Colnmbus  conjcotura^  ostltae  abtrra,  E<l. 
Oxon.  ei  Caniabr.,  priino  supplemenio,  roca/  i.  kU 
terum  eoniindcm  sup|)leinento,«rMefi.  Yossius,  osihat 

(u.  -^  Vel  qui  p luri  sunL   Vei 

VHptstnatcituritunL  Galb.—  Vti  qui  posteaftttnri 
tunt.  Allii,  —  Vtl  qui  post  nos  vtnturi  sunt.  Abbas  a 
S.  Hilario. — Nosei  istU  supplementis,  mmnisi  pri* 
muin  ei  uliiinum  digna  qiiae  aiiendaniur  censemus. 
Sod  possinl  forle  alia,  uirinuenon  dis^amilin,  postli* 
ininio  recipi;  puu;  vtl  qut  p[o$tea  vic]iuri  smit.  Vi- 
oeaiii,  quibus  visendi  ms.  eodicis  poiesias  libera  esi. 
Pendei  enim  res  loU  ex  supersliiibus  liiicrarum  diic- 
Iibus,siqoiresUni. 

Oaal^tis  viriuttmac  majetiattm.  Vide  Bi|l.,  col.  309. 
Nosier  inierim  eap.  5,  sub  flnem,  MajftuttmDtisingum 
hris  nomlnai,  sine  ulla  dlTinoc  virtuiis  mentione, 


:  itetn 
Gale;  el  Ablmn  quoque  a  S.  Ititario.  —  Supple,  ffi* 
citqdarum  pcvstvnlionum,  Bic  Laeianlios  iib.  v,  do 
Jtisiiiia,  oap.  2,  de  Hierode,  taciio  licet  nomine  :  Hic 
auelorimprimis  ftieitndtt  persecutionis  fuit.  Coloubsius. 

Jn  tos  cmlt$ti$  judieist  eic.  Vide  Gtduinb.,coi.S05. 

Et  quibus  ptMis  in  tos  tcelestis  judicis  stvtritas 
vindicaverit  exponam.  Imo,  et  quibus  ptenis  in  eos 
ceeltstis  iudicis  $t  vtrittu  vindieavefil.  txponam*  Gale. 
CAVDT  IL 

Exlrtmis  Itmporibus  Tibtrii  Ctesaris.  I^ate  dirliim. 
Nam  ab  evenlu,  qtiein  hicauctorsubjicii,  :id  obitum 
iisque  Tiberii  Cjtsaris,  anni  ocio  iniegri,  si  pnuculos 
dies  exemerimus,  eifluxertinii  cruciiixo  scilicet,  ex 
nostrl  scripioris  senietiiia,  Jesu  Cbristo  duobtis  Ge- 
roinis  consulibus,  nioriuo  auiem  Tiberio  snb  consu- 
Istu  Cn.  Proculi  Acerrouii,  eiC.  Poniii  Nigrini.  Imo, 
00  muliuin  inclinamust  Mt  hoc  Iqco,  per  extreim 


C07 


V\{]\A  BAlJf^m 


m 


tempora  TiberiiCmam^  intelligendn  poiius  dicaniiis 
exlrema  vilai  Tiberii  tempora,  quia  iueunle  duoruin 
Geminoruin  cotisulalu,  annos  jam  lolos  sexaginla 
noveni  ei  amplius  vixerat,  quam  extrema  tempora 
ejueimperii,  quia  ejusdem  consulalus  iniiio  Tiberius 
annum  imperii  laniummodo  decimuin  quiiilum  fucrat 
liigressus,  el  impcravit  adhuc  poslea  annos  octo, 
qua  jam  ralione  dictum  esl.  Aliler  tamen  rever.  epis- 
copus  Sarisberiensis,  et  poliiissimiY:  versionis  Paris. 
aucior;  quare  nil  pronuniiamus. 

Ut  $criptum  tegimus.  Nuin  Cecilius  noster  iiinuere 
irult  illa,  quas  narrare  iiicipit,  a  se  lecta  apud  Lac- 
lantium  libro  IV  Institutionum,  cap.  iOhisverbis: 
CuJHt  Tiberii  Ga^saris  unno  quinto  deeimOt  id  est^ 
duobus  Geminis  eonsutibus,  ante  diem  decimum  katen" 
darum  ApriUum  Judm  Christum  cruxi  afixerunt. 
Profecio,  vel  ad  ea  ipsa  Laciantii  verba  rtspexerit 
necesse  est,  quod  conlf^.ndent  indubie,  qiii  lioc  opus 
Lactaiitio  abjudicabunt ;  vel  ad  alia  cujusvis  alius 
scriptoris  aut  piurium,  quod  perlendet  quoque  siiie 
dubio  clarissimus  Baluzius.  At  si  jani  ad  Lactanliaiia 
illa,  ibi  qiiidem  leclum  fuerit  a  iiosiro  auciore,  ante 
diem  decimumf  non  ante  diem  sepiimam,  quod  non 
paucac  editiones  ct  codices  tiiaiiiiscripii  prxseferunt. 
Sed  Lucius  ergo  Coicilius  Lactantius  Firmianus  iion 
eril  gcrmanus  hnjus  operis  iiarens,  sed  quilibet  alius 
solis  LucU  Cecilii  appellaiionibus  indigitatus.  Siti 
vero,  quod  nilhi  magis  probabile,  alia  cujusvis  scrip- 
loris  verba  et  loca  noster  potius  ob  oculos,  quam 
luiperiora  Lactanlii,  habuerit,  tum  sane  potuerit 
facile  Lactantius,  et  libros  Instltutionum,  et  hunc 
De  mortibus  persecutorum  imriier  composuisse,  bisquo 
adeo  ejusdem  rei  in  diver^is  operlbus  ex  alioriim 
moiiiiinenlis  memiiiisse.  Sed  iiidc  tamen,  velimus 
noliiiius,  Baluzii  argumenlum  ab  uiriusque  loci  oru/x- 
^uvia  desumptum  manebit  seinper  «Tquo  inlirmius, 
quod  si  maxiine  ante  diem  devimum  katendarum  Apri- 
tium,  et  posl  diem  decimum  katendnrum  Apritis  syno- 
nyma  sint,  non  omiiia  tandeni  exemplaria  manu- 
icriiiin  typisve  exciisa  in  superiori.  Institutionum 
9rc/3(ox^  habeantmi/e  diem  cffcimiim,  sed  bona  pars 
aute diem  sepiimam ;  piiia,  cdltio Basileiiiisis,  an.  i .53:2, 
Autuerpietisis,  an.  45^7,  Lugduno-Batavica,  an  i65i, 
Cauiabrigiensis,  an.  i685,  manuscriptus  codex 
Emmanuelensis,  in  ejus  prxfatlone  laudatus ;  el  sic 
du  reliquis. 

Crticiatusest.  Accipe  non  repuguanter  pro  crucifixus 
est ;  clgravissiinis auctoriiaiibus,  quas  in  eam  rem  am- 
plissimusCuperus.col.  47i,elColumbus,col.  595,  al- 
tulerunt  p.iiereynon  isiain  solum  exlibrovllegesippi, 
cap.  i8,  adjici:  Eorum  quoque  qui  abierant  proximi^ 
cruciabantur  ^  aut  cruci  affixa  plerorumaue  cadavera 
suis,  qui  etapsi  fuerant,  ostentabantur ;  sed  haiic  prae- 
cipue  Plauti  iii  uiilite  glorioio,  act.  ii,  sc.  5,  vs8.7,8 : 

SC.  Metuo.  — PA.  Quid  metuis?—  SCNe  hercle  hodie 

[(|uanluro  hlc  faiuUiarium  est. 
Miiximum  in  malum  crucUitum  iuslliamus. 

Ibi  eiiim,  sicut  optiine  Taubmaiinus  observavii, 
imi.timiim  in  malum  crucialum,  illud  esl  quod  Plaulo 
alibi  muximam  in  malam  crucem  dicitur.  Oslendilque 
adeo  isle  locus,  purioris  eliain  latinitatis  fuisse  di- 
ccre  cruciari,  pro  cruci  affigi,  et  cruciare,  pro  cruct- 
fiqere.  Alteriim  porro  buic  Platiti  geminum,  si  iioii 
eiiam  diseriiorein,  puto  meolim  vidisse  iu  ejusdein 
coinoediis.  Sed  nunc  non  occiirrit  ad  manum. 

Post  diem  decimum  kalendarum  Apriiis.  Libro  vero 
lusiitul.  IV,  hxc  liabet  Lfkcianims :  Ante  diem  dexi- 
mum  kalendarum  Apritium  Judwi  Christum  cmci 
afixerunt ;  lin  tit  huic  loco  videatiir  e  diametro  ad- 
versari:  quam  lamen  repiiKnantiam  nuilain  esse, 
contendil  Baliizius,  citato  e  P.iuli  jurisconsulli  libris 
tesilinoiiio.  Aliam  vero  iion  addit  rationem,  nisi 
quod  Romani  nnnquam  a  kalcndis  denominaverint 
dies,  qui  sequunlur  post  kalendas.  Quae  quidem  ratio 
evoliita  magis  et  cxposita  facile  has  conciliabii  divl- 


^  diias.  Siqtiidcin  iidctn  dies  pro  nalurali  qiio  prooe- 
dtinl  ordinc  dici  possiitil  anle  kalendas.  Siii  aiien- 
daiiir  ad  rationem  illos  nuiiierandi,  qtiae  secondam 
lloman»  designatioiiis  computuni  a  kaleiidis  auspi- 
catur,  niliil  obsLit,  quominiis  inter  posteriores  re* 
cciiseantur,  graduoi  retro  fcrondo.  Atque  iiide  est^ 
quod  ciira  omne  coniradiciioiiis  periculum  juxia  ha- 
beri  possit,  ulrumvis  dixeris.  Edilio  Oxon.  et  Cantt- 
brigiensis  cx  ea. 

Baliizii  lociis,  ad  qiiem  novissim.ncobservatioiiis  ane- 
tores  respexerunt,  extat  supra,  col.  50i.  Et  ccrlum est 

aiiidem,  addiici  ibi  a  Baluzio  testimonium  e  B\fyn- 
icii  Pauli  moniiinentis  ad  probandum ,  idem  wtere 
anie  diem  kalendarum  apn7/iim,  et  post  diem  kattth 
darum  aprilis,  Sed  nec  agit  recta  et  primario  vir 
clarissiinus  de  nostri  Caecilii  loculionc,  veruro  de 
illajurisconsulti  Pauli,  cuni  asscrit,  Homanos  nuH' 
quam  a  katendis  denominavisse  dies,  qui  sequwntw 
post  kalendas,  sed  eos  tantum,  qui  anteceduult  iti 
iienipe  Marcellum  Francolinuin  de  industria  refu- 
■^  tans,  qui  contenderit,  non  posse  in  Pauli  verbis  per 

fmt  dieni  decimum  katendarum  ( vcrbi  gralia  apri- 
iuin)  iiitelligi  aliquem  dierum  mensis  l/ar(ii  ;sed 
di&ene  decimnm  diem  post  kalendas  apriles ,  ii  est^ 
nonum  niensis  apriiis.  Nec  prxierea  illa  sola  ratio  a 
Baluzio  ad  Francolini  coiifutationem  allataest:  sed 
liosc  quo(|iie  de  Baluzianis  hypolhesibiis  belle  et 
sponte  manans,  qtiod  ciim  secundum  Baluziuro  Lac* 
taniius  eamdein  rem  duobus  in  locis  reiulerit.  et  in 
uno  quidein  dixerit  ante  diem  decimum  kalenimm 
apritium,  in  aliero  vero  post  diem  decimum  kalen' 
darum  apriiis ,  iiide  pateat,  utriusqiie  dicti  sensuiD 
deberc  essc  eumdein ;  nec  differre  igitur  a  se  invi- 
cem  apud  Pauliim  ante  diem  decinmm  kalendarmt  et 
post  diem  decimum  kalendarum^  qus  contra  loto 
coelodisurc,  Francolinus  arfirmavit.  Hoc  in  graiiam 
veritatis  putavimus  iioii  tacenduui ;  simulque  ne  res 
per  se  coniroversiis  implicata,  iniricaiior  adbuc 
evadcrel  cx  superipri  annolatione  aliquanto  miiius, 
Q  quam  dccuit,  accurata.  Vide  itorum  Batiiz. 

De  reliquo,  quod  ait,  nec  leviier  probat  Columbus, 
post  diem  decimum  kaiendarum  apritis  locoiionem 
esse  ellipiicam,  qiiamque  possimus  supplere,  post 
exortum«tre  incceptum  diem  decimum  kaienianm 
apriiium,\a  ea,  de  qua agiiur,  doctorum  disputatione 
inaximi  momenii  est ;  quia  si  revera  quandoqiie  post 
diem  decimum  kalendarum  significare  poiest,  et  debet, 
post  exortum  diem  decimum  kaleHdarum^  tum  illuil 
palain  nullatenus  inielligendum  de  die  viginti  qua* 
tuor  hoiarum,  seu  civili,  consiante  ex  lenebris  et 
luce,  quiqiie  Uonianis  a  media  nocte  incipiebal :  sed 
stricte  de  ea  pnric  diei  civilis,  qiiam  Veiercs  a  pne* 
cedeiiie  et^onsequeiitc  nocte  disllnj^iiebant,  et  inodo 
diem^  modo  tucem  appellabant;  ac  diem  quidem,  v.  g., 
Martialis,  cum  caneret : 

Phosphore,  redde  diem.  Qiiid  gaodia  nostra  moraris? 
Oesare  venturo,  Pbosphore,  redde  diem. 

-.  Lueem  autem,  exempli  quoqiie  causa,  Cicero,  cnm 
^  scriberetadLentulum,  Hceescrinsiadi^kat,  Febr.ante 
lucem,  Sicque  facili  negotio  haDebimus,  qnomodo  de 
unoet  eodem  die  civili,  puta  decimo  kaleiidas  apriles, 
Romaiii  proprie  atque  optime  diccre  poluerint,  Auie 
diem  decimum  katendarum  aprilium,  et  post  diem 
decimum  katendarum  aprUis.  Nimirnm  ante  ijem 
decimum  katendarum  apriiium  hoc  sensu,  die  decimo 
civili  ante  dicm  integrum  et  civilem  kalendarum 
aprilium ,  ipsomet  dic  kaleiidarum  annumerato :  post 
diem  vcro  decimum  kaiendarum  apriiis  lioc  aliero 
sensu,  post  exortam  liicem  diei  civilis  dcciml,  diem 
integruni  el  civilem  kaleiidartim  aprilium,  ipso  quo- 
que  kalendaruin  die  putato,^anieeuniis,  si  nempe  de 
re  post  solis  ortum  facLi  loqui  accuraiius  velleiiU 
qualis  fuii  proculdubio  huic  aiictori  Doinitii  nostri 
cruciflxio,  qoam  interdiu  accidissc  celebris  ille« 
moriente  Christo,  solls  defectus,  aliaqiie  tam  ondtt 
Evangelii  loca  dubiure  non  sinunt. 


100 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  \l 


619 


Sed  an  fueriiigitiir  JesiisChristus  dicolim  decimn  A  ^^I^  ui,  aperla  scmcl,  >  ut  pcrgil.  i  en  porta,  alii 


kaleiHianim  aprilium,  id  est,  vlgcsiino  tertio  Mariii 
cmcilixHS?  RcspondcOf  aliud  essc  scriptoris  mcn- 
tem  aperire ,  vel  saltcm  divinarc  quaiitiim  possis, 
aliud  vero  eadem  cuin  ipso  seniire ;  et  iios  qiiidcm 
biisse  bactenus  de  priori  solliciios,  sed  vclle  uiinc 
de  posteriori  hnnc  pr;i>cipue  ob  causnin  hixav, 
quod  licct  in  praRsentia  maxime  cum  iis  Veicruin 
Recentiorumque  faciamus,  qui  Clirislum  duobus  Ge- 
minis  consulibus  crucifixum  fuissc,  exisiiinant,  la* 
roeo  Ipsissimi  Patres,  qui  iliiiis  passioncm  duorum 
Geminorum  consulatui  aHcgarunt,  liaud  cnm  omnes 
ad  enmdem  dicm ,  vcl  codem  iiiodo  reforani :  sed 
noster,  verbi  gratia,  ad  p6$t  diem  decimum  kalendii' 
rum  a/wi^ ;  Lactauiiiis,  pro  cdilionuin  divcrsitnie, 
iuterdum  ad  ante  diem  decimum  kalendarum  aprUium^ 
interdum  ad  »eplimum;  Yiciorius  AqiiilHniis  coii- 
sianter  ad  septimum ;  Teriullinnus  aiiiem  et  Augusii- 
nus  8U0  quisque  pacto  ad  octavum  kalendai  aprites, 


passifmem  jn  nnnum  sRrae  clirislianse  trigesimum  pri- 
inum,  alii  iii  annum  trigesimum  sccundum  contule- 
rint :  »  colligenlc  eliam  inferiiis  totidem  verbis  Pa- 
gio,  c  ex  eclipsi,  quae  Cbrisio  paiiente  visa,  an- 
num  passionis  deiermlnari  non  posse  alium  , 
quatn  annum  .ncroc  cbrisiiana;  vigesimum  nonuni,  > 
quo  duo  Gemini  consulaiiim  gesseruni.  Nos  qiiod 
attinet,  jnmdiidum  sane  eamdcm,  quam  Pngiiis,  sen- 
lontiam  sequimur  :  scd  nec  propier  laiidatain  ab  illo 
Hieronymi  aucloritaiem,  nec  quod  rursum  cx  iis, 
quns  suae  de  illa  eclipsi  conclusioni  pra*misit,  liypo- 
Ibesibus  raliocinationibusqtie  adstrui  posse  credainus 
rem  ita  esse,  ut  ponit,  de  aniio  Clirisii  emoriunli. — 
Priino  enim  qtioad  Hleronymum,  qiiomodo  ei  pnssio- 
nera  sub  duobus  Geininis  consulibus  accidisse ,  po- 
tuit  esse  persuasum ,  qui  In  De  Scriptoribus  Ecclc- 
siasiicis,  annum  post  passionem  Dominivicesimum  quin' 
tum  cxplicat  per  tecundum  Neronis?  Omnino  si  anniis 


Ex  quibiis  quis  unqiiam,  qui  probe  cunclas  rci  dif-  j.  denuini  post  pnssionem  Domini  vigcsimus  quinlus  fuit 

ilj>fill<ktAa      .kllatt<lArit       uictifiim     AA     limiiil/t    ntttA     cil    ''  lltP.rnnvnno    fif^/*lin<lll«    imnArii     N«*rnni!ini       nnn     t^rtfn 


fieultates  attenderit,  visurum  se  liquido  quid  sit 
anice  veruro,  spcrare  nudeat?  Nos  snltcm  liactenus 
Don  vidimus.  Et  si  Pagium  ad  annum  Pcrtodi  su.-e 
GRECO-Romans  5525,  niiro.  6,  adiveris,  erit  etiain, 
optnor,  cur  vei  sciri  unquam  posse  quid  sit  verisi- 
milius,  desperes. 

KaUndarum  Aprilis.  Malim  Aprilinm.  Sic  cnini 
prisd  loquebantur,  et  tioster  etiain  alibi  nomine  plu- 
nJi  usus  est.  Tollius.  -—  Yulgaia  lectio  poiest  op- 
lime  servari.  Nam  utcumque  freqiientius  bic  aucior, 
d  cxleri  forsan  Vetcres ,  kalendarum  aprilium^  ct 
bajusmodi  alia  scrips^riiil,  qiiam  katendarum  apritis , 
otati,  februariif  et  sic  de  reliqiiis,  Pompeius  lainen 
olim  in  sua  ad  Domiiium  cpislola  katendarum  marlii 
usarpavil,  non  Martiarum.  Ei  Ciccro  ler  ad  Pompeiuin 
pari  pacto  in  unis  iisdemiiiie  lilleris,  kat.  martii, 
et  ad  AtUcuin,  id.  Jf  aii,  id,  Quiutii ;  imo  alibi  ad 
enmdem,  et  in  una  simililer  epistol.i ,  non.  mniis, 
et  kaUnd,   maii  promiscue,  idqne  bis;  ei  rursus 


llieronymo  sccundus  imperii  Neroninni,  non  ergo 
Cbristiis  sub  duorum  Geminorum  consulniu  mense 
Mariio,  vel  Aprili,  In  crucem  actus  est,  quia  ab  illo 
consulnris  ipsorum  potestntis  lempore  usqiie  ad  an- 
nuinimperauiisNeronis  secunduin  vel  leviter  inituin, 
anni  suiit  toti  viginli  sex,  cum  quinque,  anl  sex  am- 
p^lius  inensibus.  Sed  ei  contra,  cuin  suo  Eusebio  in 
Chronicis,  Cbrisius  pnlam  passus  anno  decimo  octavo 
imperii  Tiberii  Cassaris  a  morie  Aiiffiisti,  consulibus 
Cn.  Domitio  Alienobarbo  ct  M.  Furio  Camillo  Scri- 
boninno;  quandoquidem  si  quis  ab  illius  anni  paschnte 
annos,  qiii  proximc  ad  Neronis  usque  secundum 
fluxeruni,  numerei,  anniis  reapse  vigesimus  quintus 
post  pnssionem  Domini  cum  secundo  Neronis,  ali- 
quantulum  saltem  provecto,  decurrerit.  Et  inde  est 
igilur,  quod  cuin  priscos  opinionis,  quam  usque  ho- 
die  cum  Pagio  in  liac  re  tueinur,  diices  puienius, 
llicronymum  illis  annumernre  nbstinemus.  Quin  ncc 
euin  modo,  sed  noininatim  qiioque  Pauluin  Orosium, 


denuo  in  alia,  niodo  id.  maias,  inodo  idus  maii ;  C  ^^^^^^^  disertara  Coltimbi  sententiam,  quia  scilicet 
i  toqiiendi  rationein  fuisi^e  ab      cuin  Orosiiis  lib.  vii,  in  ipso  capitis  i  priinordio  scri- 


ut  appareat  utramque  loq 

Antiquis  indiscriminatim  adbilnlam  ,  nec  esse  hic 
adeo  quidquam  lemereimmuiandum.  Prxcipue  cum 
iofni  capite  44,  kalendas  nouembris  ,  non  novembres 
legamus,  obsienique  bnud  lcviler  aliaia  jam  e  Cicc- 
ronis  operibus  loca ,  quin  et  recepta  noslri  scripiura 
kalendarum  aprilis  ,  nc  quis  capite  illo  44 ,  novem^ris 
antiquum  esse  plnralem  adjectivos  forinui  accusnti- 
▼um,  pro  novembrdSy  vel  novembres,  in  menlein  in- 
ducai  conlendere,  licct  alioqui  Sallustiani  istius 
exordii  inter  alia  meminerim  :  Omnis  homines,  qtu 
se$€  student  praatare  cwteris  animatibus,  summa  ope 
mti  decet,*.  Sed  In  re  dispari  dispar  facile  ratio  csse 
potesi. 

Duobus  Geminis  consulibus.  Iia  ex  aliorum  Yelerum 
numero,  quos  quidem  in  eam  rem  diserios  videri- 
mus,  Tertullianus  adversus  Juda^.os,  Laciantius  lib.  iv 
Inslituiionum,  Sulpitius  Severus  lib.  ii  Historiae  sa- 


bat,  €  Tiberium  Caisarcni  anno  ab  Urbe  condita  767« 
linperium  post  moriem  Augusti  adeptum  esse,  i  sub- 
jiciatque  in  sequeniibus,  i  Christum  anno  (imperan- 
lis)  Tiberii  dccinio  sepiimo  scse  tradidisse  passioni» 
et  fuissc  sunixuni  pntibulo,  >  ea  nunquam  passio  ca- 
dere  possit  in  consulatum  duorum  Geminorum,  hoc 
est,  in  annum  vigesimum  nonum  ;cr!e  Dionysii ,  sed 
in  illam  taiitummodo  uTrarcto»,  qua,  duobus  post 
annis,  Tiberius  Caesar,  collega  iElio  Sejnno,  consul 
quintum  processit;  proindeque  iii  annuin  cjusdcm 
aersc  irigesimuin  primum. 

Deeclipsi  vero,  quae  sub  Chrisii  moriem  conspecta 
(iiam  Thallus,  Phlcgon,  atquealii  innumeri  lenebras 
boriibiles,  qtise  tutic  lemporis  icrrx  incubuerunt» 
syysi^iv  iQ^iou  nomiiinruni,  iique  nos  post  se,  recla- 
inanie  licet  Syncello,  quoad  loquendi  genus  rapient), 
quinam  pariter,  si  vel  tria  Africnni  loca,  qualia  lau- 


crae,  AugusUnus  de  Civiiale  Dei,  Prosper  Aquiianus  ^  dat  Pagius,  alicubi  Gncce  apud  Syncellum  leganiur, 
:.  rum..^i^^  A^  ....'1/.«.*^«  ..i:  ir«/..i;iiir  tfnHiiiM»i»  /1a.  Lf  non  potcrit  alius  annus  passionis  deierminari,  quam 


in  Chronico  ex  usitatiore,  uti  ioquitur,  traditione^  de- 
nique  couierraneus  ejus  Yiclorius  in  canone  pascba- 
li  :  quanquam  jure  merito,  ut  de  Prospero  taceam, 
Buclierius,  Labbaeus,  aique  alii  mirentur,  <  cur  Yicto- 
rius  primum  suae  Periodi  annum,  id  esl,  Julianum 
sepUiagesimum  tertium,  Christi  vero  vulgarem  vigc- 
simum  octavum,  cum  Geminorum  consuiatu  paria- 
verit,  qnem  in  sequeniem  primum  incurrere  satis 
constet.  I  Sed  et  Christum  duobus  Geminis  passum 
esse,  intcr  Recenliores  asseruit  clarissimus  Pagius 
in  disseriatione  Hypaiica,  p.  199,  et  nuperrime  in 
Griiica  Annalium  Baronii,  ad  annum  sua:  Periodi 
Graco-Roinana:  5525.  Imo,  ait  ille  ibi  loci  num.  5  : 
€  Veteres  Patres,  Augustinus,  Hieronymus,  aliique, 
cani  consulatu  duorum  Gcminorum  anno  xrae  cbristia- 
naB29  gesto  illigaruui.  Et  Eusebius  inler  primos  fuli, 
qut  mortem  Dominicain  ab  co  anno  rciiioverit ,  sed 
cui  Epipbanius  bxresi  51,  aliique  posiea  adhacsere; 


xrx  cbrisiianae  vigesimus  nontis.  Certe  Pagii  in  eo 
argumento  magnus  auctor,  ne  et  unicus  dicain,  Jullus 
Africanus  est,  qui  cum  apud  Syncellum ,  aflirmanle 
Pagio,dixeritin  uiioloco,  eam  eclipsin  annoA  Olym" 
piadis  20i  accidisse ,  in  allero  aulein  ,  anno  2  Olym* 
piadis  202,  tum  porro  iii  tertio,  anno  2  Otympiadis 
202,  ectipsin  a  Phtegonte  numeratam  contigisse;  in 
primo,  inquii  Pagius ,  mendum  cst  legendumque 
anno  4  O/t/mpiadti  201,  et  communcm  Olympiadum 
disposiiioncm  Africanus  fuli  secutus.  Iii  secundo 
vero  et  teriio  niillus  occurrit  error,  ait  idem  Pagiiis : 
sed  Africano  Olympiades  annique  Olympiadici  bien- 
nio  citius,  qiiain  aliis  exordiuniur,  ita  ut  annus  4 
Olympiadis  201,  ex  vulgata  metbodo,  et  annus  2 
Olympiadis  202,  ex  propriis  Africano  calculis ,  con- 
currerint,  ac  in  mediani  utriusque  partem  initium 
consuiatus  duorum   Geminorum   inciderit.  Omui^ 


6tl 


PAULl  BAUDRI 


An.       Ao. 

Cons.  gess. 

ab       xrae 

iisd.  au. 

Urb.5  Christ. 

cood.    comro. 

Var. 

ptane,  quo  cl  ego,  ct  res  ipta  melitis  imeHigamiir,  A 
sicuii  in  diagrauimate  SQl)jecto  videre  est : 

Afric.  an.    Yulg.  eo- 
Olymp.ser.  ramd.  et 

ati  an.  l    ab  eod.  an. 

Olymp.    ser. 
201,bocesl, 
iol.  Afrle., 

secPa- 
gium ,  pro- 
prta ,  seu» 
quaprosiio 
roore  AWc. 
Yulgar.toto 
t>ienn.anti- 
cipalMi. 


776       23 


777        U 


778        25 


C.  As.  PoUio. 
C.  Ant.  Yetus. 


8ex.  Comel.  Ce- 

ihegus. 

L.  Vitd.  V». 

Cq.  Lent.  Isaur. 
M.  A:>iu.  Agrip. 


O1.201.an. 
1  iacip. 


An. 
lrl>. 
cond. 
Yar.' 

780! 


781 


782 


785 


781 


An. 

mrm 
Cbrist. 
vulg. 

27 


28 


Consul.  eo 
ruipd.  au. 


M.Licin.  Cras. 
L.Calpurn.Pis. 


Ap.  iun.  Silan. 
P.Sil.  Ner. 

C.Fuf.  Gemin. 
1.  Aobel.Ge- 
min. 


AfHc«,  see. 
Pag.au.O- 
Irmp.  ser. 
ao  an.prim. 
Olymp.202. 

01.202. 
tm.  1  iocip. 

Uo.  2  incip. 


«1« 

Vulg.  eo. 
etab.eoJ, 
an.  ser. 


an.  9  indp. 


30 


31 


L.Cras.LongiB. 
M.  Vinic. 

Tibcr.Aogusl.V. 
L.  M\,  Sejan.  f 


OLM. 
a.  iincip. 


an.  4  iocip.  aa.  2  incip. 


R 


desio. 


desin. 


.  ^iooip. 


OL20I. 


770 


26      Cu 


780       27 


Corn.  Lentol. 
fiet. 
C.  Caivis.  Sabi. 

M.  Liciu.  Cras. 
|..  Calpum.  Pis. 


«.Sincip.^-i-^p^ 


781 


28 


Ap.  Jun.  Sifan. 
P.  8U.  Nerva. 


au.  i  indip.tB.  2  incip. 

01.  20J.an.an.3incip. 
1  incip. 

an.  2  in(jp.an.  i  incip. 


782        20 


C.  Fuf.  Gemin. 
L.  Rubell.  Gemi- 
nusf 


desia. 


desin. 


t  ChrUlm  meHnte  Im  mto  crtidfixus,  seamdum  Peta-' 
vium  H  atios. 

Golligimns  iiaqtie  ni  aUa  in  striisidium  ▼ocenlar, 
maxime  Iria,  et  ut  quae  Pogiiis  Africauo  Iriba^t  toca, 
Africani  siut,  ineflicax  scinperfore  viri  docii  argumen- 
lum ,  quo  ab  extraordinaria  illa  soiis  defectione  de- 
bumpto  liquof  e  credidit,  passionem  adannumttncfHo- 
nysh  vigesiuium  Donum  proprie  atque  rniiee  pert inere* 

Sed  euge ,  ecce  opportune,  si  vel  csetera,  qme  tn 
cam  rem  diu  ante  editum  reoens  Pa|pi  in  anfiales  Btt* 
ronianos  volumen  publiee  disserueraiBiis,  ei  per  l.>* 
iHilas  etiam  Gbronologicas,  quo  major  noi^trfs  ^inp»* 
tationlbns  fax  allucerot,  digesseramns,  quieque  adeo 
fuiase  ab  ipso  magnam  partem  conflrrotta  gavisi  6«- 
mus ,  et  de  quibus  tamen  ultiimm  nostram  tamiliv 
seiitentiam  ferre  snpersedlmus,  donee  priedaras  alt* 
qnot  eniditorum  lucubratiimea  in  eonlraH«m  plds 
roinns  facientescomparare  et  perpendere  potiiofinMM, 
omnia  et  singnla  ,  quod  iion  petamns,  nibit  foreni, 
ecce,  inqiiaiit,  uiide  vel  niinc  obiter  lota  ina  Pagif  ar« 
guniente  erflcacia  posiliminio  saria  tectaqne  servetur. 

Apud  Hieronymiim,  Julio  AfricanoGtiristus  nonmio 
simpliciler  $ecund0  (Hympiaiis  tktcentesimm  seetmSm 
paisui  eitf  sed  onito  simul  ptinto  dedmo  TiherH  Cmnts. 

Ei  primtim  igitur,  inquio  ego,  ex  eo  quod  secundiiiii 
Africaiium,  Gnristus  oitiio  tpUniodeeimo  TiberU  Vee- 
sarii  t\n\  cnteifixus  ,  sequilur,  velis  nolts,  GttHsiani 
iion  anno  vtfx  Dionysiaiitt  irigesimo  prtme,  ^ned  Ke- 
plerus  ae  Peiniriiis  vi>lehant,  et  dingramma  secnndom 
m  specieiti  evincebnt ,  meriunm  esse ,  sed  rigesimo 
nono,  qood  P:ipiu8  posuil,  el  ex  Pagio  primum  ^iO' 
grainma  propoiiii  ob  ocnies.  Ratio  eat  evl<letie,  qnia 
nempe  nullns  annus  ifuiniedecimus  Tiberli  Gaetaris  in 
annum  acrae  Dionysii  irigcsimudi  pritiiuin  cadere  |to«- 
test :  at  eadii  idem  reeia  1«  vicesinHim  tiomimejtmem 
aera^.si  amerte  Augustt,ntvmge  soleni,  nnineraveHf. 

Ei  rurstts  ex  eo  qned,  seouitdum  Afrpc amim,  CIitI- 
stus  «fiNo  trmal  tfmntodeeimo  Tib^H  Cmsaris ,  et  a#- 


ttt  Ex  iribtu  istis  emcibta ,  piima  CHrisH  mortem  ad 
duorrnn  Geminorwn  emmAatum,  attera  ad  anmm  secun 
dm  OAmNodtt 2eft,ierlfa  ad  ammm  ifuartum  OUfmpiadis 
2QI,  rslm. 

At  esto,  inquio  ego ,  fMturos.  qui  nobis  fortiinatio- 
res  siiiguln,  de  quiuusagkur,  Africani  loca  In  Graeca 
Hynceiri  Clironograpliia  reperiant.  Nos  enimliactenus 
luispiam  priinum  potuiiiiui  invenire,  nisi  in  latina 
versione  paginoeSiS^  sed  quje  evidentcr  slt  «endosa, 
ciim  pro  Laliiiis  isiis  ,  ad  titierii  Cmaris  annum  i6, 
qtd  olympiadis  202  anno  quarto  asquaUs  al^  Gr:cca  lia- 
lieaiit,  fd)(,Ptg  IxTOu  xai  dixecTou  T(6«/9u>v  KMaupo^f 
oTTcp  ^v  0/i»/«3riR$oc  (tS  (toc  ^iuTSjSov,  ad  vorbuin, 
usque  ad  sexlum  et  decimum  Tiberii  Cwsaris ,  qui  fuit 
Olympiatiis  202  anniti  secundtu.  Quiiunm  ftUiui  i^int 
posica,  qii.iiitunt  libet,  qui  Pagii  judicla  dc  rcperiis 
seiuel  Africaiii  locis  prorsu^  aptuoVeui ,  t;\men  qiutl 

C.iim  EpipllUUiU^i,  UOSlrpqUe  S«CUloliM,tJ'US  Ct  Ptla-        ^„M„iH„„,^UJMJuml^.im^M^HnJm^^MM^   -Muw 

vius  de  aiiuo   passi.mis  scnserMii.  nullu*  ionor;it;  n  "*"*?*''y''V»*»««««f««'^^ 

Clirisium  nempe  uiorie  alfectuni  fub^sc  eo  aunu,  qui  "  «equitur  paruer  iBvietisswie,  jwgo  ego,  itriinro  Afi^ 
in  wra  Ploiiysiana  Irigcsimus  prlinws  esl.  El  quid.si  ff/"""?  T*2IS*^  r  *  ^''"***"  mertem  nd  anmuiiJB 
.. :i.„5. ,:?^zi iV_..:_:ir^ ?.xA.       Olympiadis  ^  retnttt,   mm  pniare,  ot  meris  est, 

Olyntptadas,  led  modo  sibi  preprieeipeeiilian,  eoqne 
vere,  qttem  primus  orbi  titter ate  indieavit  Pagiu»,  id 
est ,  Mo  Alricatitn  reeef4um  illioa  et  enjosenm^ne 
alins  Otympiadts  inititim  biennio  sc^et  amevefiere. 
flaiio  itidem  manifofta,  ntmirom ,  quod  nvlins  denoo 
quiniodeetmof  anmis  Tiberii  €»sartf  poaait  M  enm 
secuiidoOlympiadis  ^  vulgariter  iiunerandeeooenr- 
rtsse.  At  ooffilra  qiitnte  decimus  Tiberii  ab  Aogufti  obittt 
lotns  fcre  concurritcum  auno  %  Olympiatiif  90i,  ok 
ordinariis  Africaiii  anticip»tioinlMM  l^o  oiiservaiif. 
Qu»  cum  iia  sint,  maiieai,  nt  patet,  conira  Feta^i 
et  stii  similiom  seitlentiani,  neeesse  est  Ciiriftimi  ex 
genulnis  Afrieani  testiiiioniis  inier  ae  eollaiif  patf 
ease  anne  Km  Glirif  itaMe  iO,  dnelMS  Gemlnif  een- 
sidilMif.  MeeeemiBiU^iitaii  «4ce,  aievM  vefera  IM^ 


\^\i\w  ei  illorum  scclatoribiis  atlquis  iil  ipsum  voleas, 
illiiC  quoque  oudeni  Africani  loca  eaienus  pertiucrc 
»mrmct,  quQ(l  ex  vulgalis  hypQtliestbus  aunus  secun- 
diis  olyiupiiidisducenicsimaisecundae  anno  ;orx  Dio- 
iiYsianti)  trigesimo  primo  e<  parte  respondcrit,  ct 
iifcm  tamcu  ex  peciiliaribus  Afnc;ini  supptUationibus 
qtinrtus  ejusdem  Olympindis  e^titerit?  Profecto  ci 
ijla  tune  eclipsi  annus  sstrx  Dionysii  alHis,  quam  vi- 
gcsimus  nonus  consUiutus  fuerit.  annus  Dominicae 
crucinxionis;  idque,  (]uod  magis  cst,  sine  plla  verbo- 
nitn  Arricnni  correciione,  ei  ipsum  ali^^  Pagium  se- 
qiiendo.  Rem  ,  si  necdum  sat  perspicua  esl ,  sequcos 
dl:)gramma  cbram  et  edisseriaiam  dabit : 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORtlBOS  PERSECUT.  CAP.  11. 


6U 


vcnlnfur  AfVicanus  cadem  apiid  Syncellum  scrip-  A  ^set,  quamto  9Q.iin  llli  Chrisiu<  re&urreciionem  ma-« 


sissc,  mirn  Ftilegon  npud  &t8cbitim  in  Ciironico  la 
tino,  Soti$  scilicet  defecthnetn  magnnm  ,  el  inter 
omnes  excellenlem  anno  4  Olympiadn  1202  factam  et se , 
aot  aiiquid  tale,  ut  non  coniinuo  r^ordemur  corri- 
gendum  apud  utnimque,  Pagii  imilatione,  annoA 
Olympladit  201.  Alioqui  nunquain  secum  eoncorda- 
ff  t  Jalius  Africanus,  nec  unqiiam  inler  lulium  AfH- 
eanum  et  Phlegontem  conveniret,  aut,  quod  omuium 
pesslmuin  foret,  Africanus  foret  respnendus,  dicere- 
que  haberemus  ob  Phlegontis,  Josephi,  Dionis,  et 
alionim  loca,  Cbristum  anno  aetatis  37  labente  fuisse 
erucinxnm;  qus  sententia  semper  erit  absnrdis<iima, 
Nii  alibi,  Deo  dante,  osiendemus.  Sequenda  ighur 
iDdicata  niYodo  Pagii  roetbodos,  in  Phlegontis,  verbl 
gmlia,  loco  npud  Lusebinm,itemque  in  ibunctis  Alri- 
c:ini,  «fwae  atiorsnm  primo  aspeciu  alienm.  Sed  dum 
tu  e.1  de  causa  criticnm  Annalium  Baronii  pag.  VI ^ 
niim.  10,  et  pag.  ^,  num.  15  et  14,  quando  voles, 
adHiis,  nos  ad  amntiorcm  iterum  tiHius  rei  elucl«la- 
lionem,  tertium  tibi  diagramma,  quo  meKus  lieebit 
li>co,  cxcudi,  e  rc  itia  esjiC,  censemus. 

Rt  qncxl  hlc  porro  Cxcilio  nosiro,  ne  de  aliis  lo- 
ffnar,  conclse  duobtts  Gemiuit  contulibut  diclum  est, 
Id  apud  TertuHianum  plenius  extat  his  verbis  :  Qucs 
pat$i0  perfecta  est  tnb  Tiberio  Caitarej  cwttuHhnt  Hii- 
belHo  Gemino  et  Rufio  Gemino.  Et  bene  sanc,  qtiod 
t^tn  modo  consolum  cognominibos  eommdem  no 
mina  majof is  perspicmlatis  et  accurntfoiii»  ergo  vo- 
Incrit  adjlcera.  Poslcriorem  tamen  non  Rnpum,  uti 
n«c  Fnfftnn,  sed  Fufittm  fuisse  appellatum,  ex  fami- 
Ihi  quippe  Fu/iaf  nos  hodre  vlri  dodiores  eommone- 
fiacTmH;  nec  aliter  forsan  scripserat  Tertoniffnus. 
ptesafme  mique  Epipbanius,  qui  in  Ihctesi  51,  ei 
unico  ilto  coiisulum  pari  duplex  fecerit,  hoc  est, 
uniiai  isx  duolnis  Geminit,  alternm  aHtem  ex  Rufo  et 
Bnbeiaom,  Imo  nec  simpticitcr  Terlullianus,  ^nm 
pa%9ro  perfecla  est  tub  Tiberio  C(Vtaret  coniHlibut  Ru- 
MHo  Gemino  et  Rufio  Gemino  :  sed  prastorea  in  se- 


nifeslam  fecil,  et  Abi^  aii,  ad  fratret  meot ;  dic  illit : 
Atcendo  ad  Patrem  metm  et  Palrem  vettrum^  et  ad 
Deum  meum  ot  Deum  vettrum ;  ab  aliora  vero,  seciiii- 
dom  MatlhaBum  (eap.  xxviii,  8),  inolieres,  quibus 
Christus  suos  pedes  ampiexaiis,  i/e,  ittqutt,  ac  fra* 
tribut  mm  renuntiate,  ut  in  GaklcBom  me  itik  vituri 
pro/icheantur,  a  sopulchro  jam  longe,  qnando  id  ad 
discipalos  maiidati  acoepcraiit,  abeasent ;  et  deniquo 
secondum  disertitalmam  Marci ,  affirmationem  (eap, 
XVI,  §),  Chrittmt,  eum  renurrestMt  matte^  nrinto  pett 
Sabbantm  die,  apparuerit  primum  Marim  UagdaiemB ; 
his,  inqnam,  de  cauais  dioedda  iHa  mihi  plane  vide- 
tur  et  vidisse  prima  omniumy  dnro  sate  sepulchro 
adesaet,  Dominnm  nostmm  e  mortDis  redivivvm,  et 
habuisse  qnoque  prima  omnium  tunctemporis  maa- 
datum  ab  illo  de  sua  resarrectieiie  diccipulis  iudi- 
eanda.  Ad  phrasin  quod  aitiiiet,  Lactantiaiiam  esse, 
nonel  et  probat  Balnsius,  col.  305. 
H  fjiios  9netn$  eumprehensionit.  Videntur  Apostoli,  rc- 
"  colleotis  post  primamillam  lisgam  aiiiims,  postridie 
et  tertio  dle  convenisse  in  uiiuiu,  et  seilieitos  irisles- 
que  tragoBdi»  hujus  expeciasse  eaiasti-oplief).  \^ide 
cap.  XX  Joanm'8.  et  Luc»  xxiv,  ufoi  Cliriatiis  Hkro- 
aoiymis,  ipso  resurrcaionto  dte,  cuniCieo|)as  com  so- 
Mi  appmiionem  Cbrttti  diseipuUs  iiAdeeiiQ  aUis- 
que  nanTarei>i,  ad  ipsos  in  cffinacukim  aceossifiie 
narraiur^  m  ^iiod  se  roetn  JudMriim  contiilerant, 
inehsaeraiiique,  magaa  sane  et  lamnm  non  iueatrica- 
biii  a  Matihtti  Maieique  diveraHate,  ^norum  ille 
profoctos  in  €alilseaiii  discipulos  ad  illiMi  iiwuiiem 
«radtt,  qnem  Jesns  tndicarat,  hie  pottea  Chrisi<ira 
cKscipulis  appaniisse  trasKt,  quam  hi  <iuo,  qnid  sibi 
accidissel,  ad  alias  retoierant.  ToLUOg. — Qui  ea 
cuncta,  quae  antecedens  viri  darissHm  observatio 
eomnlecliiur,  utio  iit  ipselintailii,  simnlqiie  tanquani 
eventa  t^m  dierum  Juliaiiorum  pespexerint,  hoc  est, 
dtm  passioim,  «foo  sub  vesperam  Jesus  Cbrisius  se- 
putciire  oonditus  est;  po&teri,  quo  toio  jacuk  sepul- 


ifHciAibifS,  die  8  kat.  apritium;  ni  ym  itloo  quod  ita  (3  tits;  et  resorrcdionis,  quo  illuceecente  revixil;  me 


fcrl  ejtis  locos.  nosier  contra  potl  diem  dccimum  ka- 
lendamm  aprilit,  liquenf,  tniTm  nostri  isspu>x,^  win 
fbisse  descriptam  a  Tertafliofiie,  sed  ex  alio  qoovis 
smuli  primi,  secundi,  terlii,  j^uartive  ineuniis  $crlf>- 
lere«  sen  plnribus.  Ab  ampltssrmo  Cupero  plurimi 
nomrnatftin*  ex  iis,  qni  de  Cliristo  sub  duolms  Gemi- 
nis  crucifixo  ncFn  conscntidnt,  sed  varie  in  contraria 
sciftdonimr;  et  Cohimbns,  stto  oTdim;,  onam  atqoe 
afieram  e  prsecipuis  eorumdem  opinFmiibusinier  alia 
ttfffieri  ei  exponit. 

Dttobns  Geminit  contulibut,  cnm  returrexhtet,.. 
Loifge  me!i\rs  editio  Aboemii^,  rt^ktlv.  ^xtyfc^  ptist 
TBtt8Hlibm\i6sHii,  ibiqne  adeo  primam  hujus  eapiiis 
{leriodum  daudens,  et  secundam  iochoans  :  Kxtre- 
mh  eemperibm  Tiberii  Cmarit,  nt  teriptnm  iegimut^ 
-Bwttmut  notter  Jetut  Chrittut  a  indmit  crudatut  ett 
pen  diem  decinmm  katendarum  aprilit ,  duobnt  Gminit 
eenetiHbnt.C^  resurrexittet  die  terfio,  eonrfregravit  di" 


illi  prierem  Tollii  fKrioulialiin, haiid niafiMm modo, 
ci  laiNiHR  noit  inextrioabilem^  ul  cam  vocavil,  sed  re- 
vera  insolubtiem  reperient.  fu  quippe,  ex  Maltb»o 
{eap.  xxviu,  1,  2.  5,  7),  Aposioii  ilioipse  die  resur- 
reeiionis,  qiio  prima  liioe.ingtilits  ad  mulieres  zCito^ 
inquil,  euntet  dicite  diteipulit  ejut^  pOa  rmurreml^  et 
ecte  prmtdit  -wn  tn  intliiwam ;  deiu  Jestis  -^pse  paule 
pojii  ad  easdem  {ibid.  f  0) :  AMl#,  renuniiale  fP€Uribu$ 
meitjUteaminGali^am;  rbi  me  tidebutU,  prolecli 
^riiii  omnes  in  Gulilijcam,in  ffiontimi,qiiem  eis  ooii- 
^ixer;it  Cbrfstua,  ilmpie  Dt>miimro  videriut  cl  adora- 
^ertfit.  Al  eoutra,  ex  aiiis  evengelisiis,  jam  vespera 
erat  (Luc,  xxiv,  i9,  3S ;  Jaam.  xx,  ^  5,  7),  et  ecetm- 
bant  Apottoli  {Marc.  xvi,  14),  ni  jam  eiiam  ccaimve- 
ram  (luc,  xxnr,  41,  43),  quando  se  Chrisius  eorum 
oeliegio  primum  exbibiNi.  Qamidenam  jgitur  pro- 
'fucii  ee  die  in  G.ilil«oaiii,  ei  Cbristum  in  coodioio 
mbi  iDonte  censpieati  et  veneraii  ?  An  p^i  oiftfNim 


wefpnlot,  ifnot,  efc.  Nam  et  post  diteipulot,  disfiwgttit ;  ^  deniqiie,  quia  non  anlo  ?  Sed  aaio  conam  mm  alia 
1.  ^Jtw4*ii flim/tiio ronink»t«ri<m€}tt  ihraniiA  nAnm&u  ^ ipsis omidi  oousa  10  €alilcam  per  iMiieres  sigiiiri- 

<»ta  fiierji,  quara  vt  tbi  Chri:»Uim  coiispicerent.-Giir 
evgo  posi  coenam,  quo  jam  eum  lemiiore  viderant, 
in  G<iiilfBa4ii  visendt  graiia  exivkiseiii?  Quoraum, 
dice,  tam  iniempesta  proiectio?  9pcr^  preUnm  Ua- 
qne,  qiiouiam  iian  ignobfiis  nedus  esi,  nieiim,  ^eea- 
sione  «kita ,  pro  virili  soivamtis. 

Ci^ristus,  si  qitid  cernhnna,  die  pesurveelionis  se- 
mel  {iiatih.  xxvtii,  ft,  6,  7)  atque  iiepum  {Jbid,  ftO) 
per  alios  RMiiidori  apctttotorum  (amilyt  jiisail,  ut 
eif  rttkikteitoit  sufi  cansa  videndi  pPeiieisoereBUir;  qui 
quoniam  de  ejiis  a  moftuis  susdttaiiofi^  dubiuilianl, 
per  lotmu  d\em  dare  se  ee  vevstfs  jn  viam  oogiese- 
runt :  ifniiiia4)rem  venit  landem  ad  ipsds  Ghrtsiiis  &e 
-neete ;  imgw  ilti  amplios  eo  die,  ullove  c  proxime 
sequttiilibus,  ob  diotum  Cbristi  iiMsum  in  Ga^ikeam 
m  oogitweruni,  multo  miims  oontenderuni.  FaoHim 
4d«g94tow«m  «fc  lisfest  eefo  ai  minimimdisii 


Ifecii quoqne Canlabrigiensis.  Utrflque  nonmale 
i  C^gregavit  ditcipulos,  Dato  scrlleet  ^abns  Mariis 
praeeeplo,  nti  discipulis  resurr«?ciiom;m  suam  indica- 
«rent,  monerentqne,  ut  hfi  GalilaBam  alHrent  ipsum 
fstliie  visnri.  Matili.  c.  xxvn',  46-16.  Marcus  enim 
jiim  coiigreg^tis  supervenisse  Chtisium  refert  cap. 
xvf,  44,  ut  ci  Lwcas  cap.  xxiv,  86.  Tolucs.  —  Habet 
sHtpnd  ta(e  TltcOiJorus  Mctcycliiia  iu  Mbru  Htst.  Rom., 
olyi  seilicet :  Xfti  itpSita  fiiv,  inquH ,  ^S^  du^i  yxmuihf 
ilv^oe  Ttai  To^c  Tri^pef  «utou  XjOotTQWO-oec  xaTTjciraSovro. 
^rtetrtoi  -^  Moty^oA>jV^  fiovvi  d7rTa?STac.  ftiTa  8i  TaOra  r& 
9eopxif«t«>  nhpf»,  Ac  prtnmm  ^mdem  muUereuHt  (ma- 
llm  nHtiieributj  duabm  vitut  ett^  eum  pedibut  itlm  cont' 
pr&kentum  amplecterentur,  Inde  toti  Magdak^m  ett 
^nspectut^  potlea  Petro  itli  iummo  :  qum  elarissimi 
eif f vms  loannis  Meorsii  versio  esi.  8ed  cum  ab  uiia 
-pirfte,  seewrdiim  S.  ioannls  ^vangelimn  (Cap,  «x, 
n  ^  Mf'),  Marta  Magdideia  ftola  aH  s0p«dclir«m 


615 


PALLI  BAUDBl 


616 


idqtic  sive  ex  casu  merc  forlnito,  ut  vulgo  loqui- 
mur,  sive  polius  cx  novo  Ghrisli  mandaio.  Conrer 
Joannis  tx,  49,  26,  cum  xxi,  i  ei  seq.  El  Gliristus, 
dum  id  temporis  in  Gaiilaea  versnrenlur,  injnnxit 
illis,  non  absens  et  aliorum  opera,  sed  ipsc  et  coram» 
ut  ad  se  in  cerium  Galilaex  montem  certa  die,  sive 
etlam  liora  convenirent.  Atque  ca  vice  apostoli  m.i- 
gistri  sui  dictis  obtemperantes  tn  moniem  QalHcea 
profecti  sunt,  quem  m  prcescripserat^  Matth.  xxviri,  16, 
et  ad  quem  caeteroqui  cicffi  ettamnum  e  longinquo  acce^ 
derentf  plerique  qiiamprimum  Jesum  viderunt^  adora' 
verunt,  comm.  17,  quidamvero  abstinuerunt  (ibidem), 
quod  an  is  reapse  forel^  hcesitarent,  visu  nimirum  reli« 
quis  minus  pollenies,  nec  ejas  resurrectionem,  quam 
tol  certissimis  testimoniis  confirmatam  vidissent,  ia 
dubium  denuo  vocantes,  sed  solam  ejus  pr^Bsentiam, 
de  qua  ni  sibi  planissime  constnret,  nolebant  ei  ipsi 
liomini,  quem  strictim  oculis  observarent,  et  alii 
coram  se  ut  Jesum  el  Deum  venerarentur,  religiosum 
ullum  exhibere  honorcm.  Gonfer  Joan.  xvi,  i  et  seq. 
Adeo  ut  illud  jam  nobis,  quod  loties  a  chronologis 
8acris  usurpatiim  esi,  incnlcandum  veniat,  Distingue 
tempora^  et  conciliabis  Scripturas,  Aliquatenus  utique 
inhocceargumento  clariores  futuras,  fatcor,si  quem- 
admodum  apud  Lucam  xxiv,  36,  legimus  :  Tavra 
^i  ocOrdJv  ^WvToiv,  ouroc  o  'lii^oOc  V7m  h  iiivta  ocvr«iv; 
Hwc  autem  ipsis  toquentibus,  steiit  ipse  Jesus  in  medio 
eorum ;  ita  verba  Matlb.-cilforent :  Oc  ^i  fv^cxa  fiaBnred 
JrroptvdQO^av  ctc  tiW  ra^oiocv  ceV  t6  opo^  o-ii  iro^axo 
axnoli  avToc  6  'lnvoxt^.  Undeeim  ttuiem  Hti  discipuli 
profecti  sunt  in  Galitmm,  in  montem,  ubi  Jesus  ipse 
constituerai  «ts,  ut  adessent.  Yeriim,  ne  quid  aliud  di- 
cam,  eodem  quoqiie  facere  hodiernam  lectionem, 
nemo  vel  mediocriter  grsecedocius  negabit. 

De  ista  autem  altera  quaestione,  qui  vcrum  sit, 
Christum  Hierosolymis  ipso  resurrectionis  die  ad 
discipulos  in  coenaculum  accessisse,  dum  Cleopas  et 
sodalis^  quo  paeto  sibi  Christus  apparuissel^  undecim 
apostotit  atiisque  narrarent^  Iradente  in  contrarium 


A  ut  ad  primam  apostolonim  aliorumve  incredo/itii/s 
significationem  Gleopas,  et  qui  cum  eo  rure  redibat 
ibique  Ghristum  suis  ipse  quoque  oculis  conspcxe* 
rai,  frigideconiicuerinl,  veIadaIiaomnia,desibifacta 
apparitionis  veritale  ei  gravitate  parum  soUiciii,  ser- 
monemconverterint.  Poiius  itaqiieetiamproreimerito 
instiierint,  itcmque  qiii  tpsis  in  coeiinculiim  iniranii- 
bus,  Christus  vere  resurrexit^  et  a  Simone  visus  ftf 
dixerant.  Quamobrem  vertere  equidem,  iii  supra,* 
non  dubilaverim,  Eadem  autent  illis  loqueniibut^  id 
est,  agiuntibus  et  disputantibus,  Christus  ipse  consii- 
tit  in  medio  ipsorwn, 

Yeriim  isia  nos  longiiis  abduxerunt :  ad  auctorem 
nosirum  redimus,  qui  de  Ghristi  discipulis  inquicns, 
quos  melus  comprehenaonis  ejus  in  fugam  verterat, 
nullaienus  aposlolonim  metum,  nc  Ghrislus  compre- 
henderetur,  intellexil,nameosnonnisi  postejuscom- 
prehensionem  aufu^isse,  ex  Evangeiio  ccrtum  est : 
sed  metum  sane  lisdem  ex  ipso  compreliensionis 
|.  cventu  obortum.  Vide  Malth.  xxvi,  50,  56.  Adde 
^  quoque,  quae  nos  infra  nd  num.  56  notahimus. 
Fuerunt.  Lege,  fuerant.  Boherellus.—  Adeo  in  ca 
re  dociissimo  aniico  non  repugno,  ut  ita  ipse  sem- 
per  puiaverim  emendandum ,  indiictus.  «cilicet  tam 
praecedentibiis  verbis ,  Congregavit  discipulos  quos 
metus  comprehensionis  ejus  in  fugam  verteral,  (tem* 
pore  plus^uam  perfecto,  non  tempore  pcrfecto  rer< 
tit)  qiiam  isiis  maxime  Lacinntii,  lib.  iv  Inst.,  cap. 
20  :  DtMipuUs  iterum  congregatie,  Scripturce  $anclm 
litleras,  id  est^  propheiarum  arcana  paiefecit,  qnm 
antequam  pateretur,  perspici  nullo  modo  poterant.  Nam 
neque  etiam  ibi  reperias  potuerunt.  Sed  Istam  (orle 
correctionem  praeripuit  utrique  nosirum  Golurobus. 
Haud  enim^aliter  excusum  lioc  locoia  editione 
Abocusi,  ac  nostrae  conjecturae  legendum  ferunt, 
licet  rationem  frustra  qiiacras  in  ejusdem  notis. 

Ordinavitque  eos.  Ordinali  jam  crant  a  Ghrislo 
Matthaei  c  x,  sed  rcstricla  missione  ad  Judaeos.  IJt 
igilur  et  Geniibus  verbuin  Dei  praedicaretur,  nova 


Marco,  Christum  non  ante  disciputis  apparuisse,  quam  C  rursus  ordinatione  indigebanl,  quae  se  ad  tzenxa  t« 


iUi  duo  qmd  sibi  aecidisset,  ad  alios  retutissenty  ecce 
istom  etiam  nodum,  ne,  cum  opus  est  et  possumus, 
Ilistoriae  sacrae  desimus,  sic  extricamus.  Ex  Marco 
(cap.  XVI ,  12),  Chrisius  duobus  e  fidelium  costu  rut 
euntibus  apparwt  alia  format  quam  anle  moriem 
consueverat.  lidem  autem,  si  ad  Lucam  nos  confe- 
rimus  {cap.  xxiv),  vix  Jesum  ev  tw  xXacit  toO  a/)Tou 
cognoverant,  et  e  suo  conspectu  evanuisse  viderant, 
cuin  sine  mora  Hierosolymam  rediere,  ubi  congre- 
gatos  invenerunt  apostolos,  eorumque  socios,  qui 
aicerent :  Vere  surrexit  Dominiii,  seque  Simoni  osten- 
dit,  Atque  ibi  tum  Gleopas  et  sodalls,  quae  sibi  quo- 

aueinviaetincoenaconiigisseni,  narrarunt,  loquen- 
ique  Hnem  eo  temporis  articulo  fecerunt.  Sed  jam 
si  ad  Mnrcum  reveriimur  (cap.  xvi,  12, 15,  il),  plu- 
rimi  ex  iis,  quibus  ista  reciubantur,  quique  similia 
prius  ab  aliis  audiverant ,  nec  crediderant ,  ne 
Gleopae  quldemejusquecomiti  fidem  habuerunt ;  inde- 


cDvvi  extenderet,  Matih.  xxviii,  19;  Lncae  xxiii,  47. 
ToLLios.-7-Unice  probo,  lotusque,  ita  ine  Deusamet, 
posse  gaiideo  hinc  agnoscere  virum  celeberrimum,  me, 
quidquid  hactenus  ab  ipso  disseniiens  animadverte- 
rim,  nnlla  vel  malignitate,  vel  invidia  feclsfe,  absit: 
sed  ex  solo  summoque  meo  erga  veritatem  siudioet 
candore,  ut  liiteratis  licet  ac  criiicis.  Gaetenim,  uli 
nosier,  ordinavit  eos,  indubie  pro  eo,  quod  Paulos, 
Clvristi  ministros  dispensatoresque  tnysteriorum  Dei 
constituit ,  dixisset ,  aut  aliquid  tale  (  vide  enim 
£pistolam  priorem  ad  Gorinth.  cap.  iv,  comm.  4), 
ila  Suetonios  in  Vespasiano  cap  23  :  Quemdam  e  caris 
ministris  dispensationem  cuidam^  quagi  fraui^  peteu- 
tem  cum  distutisset^  ipsum  candidatum  ad  $e  vooml, 
exactaque  pectitiia,  quantam  is  cum  wffragatore  tuo 
pepigerat,  tine  mora  ordinavit,  hoc  est,  ut  patet,  dis- 
pensatorem  instituit,  vel  creavit.  Hugo  Fioriacensis 
narrat,  Constantium  ordinasse  Licinium  Castarem  Hi»' 


que  de  istis  omnes  denuo  ac  ma^is  magisque  disse-  ])  paniarum :  quod  etsi  vir  summus  altenissimum  pro 


rere  ac  colloqui.  Et  dum  ita  i7/t,  inquit  Lucas  {cap, 
XXIV,  56),  lam  quosGlcopas  ejusque  socius  convene- 
rant,  quam  ipsuminet  cum  iiineris  comite  Gleopam 
intelligens,  eadem  loquebantur,  sletit  ipse  Jesus  in  me- 
dio  eorum ;  ut  simul  Ghristus  sat  diu  post  primam 
Gleopae  et  sodalis  narrationem  sese  vivum  conspi- 
ciendumque  apostolis  repraesentaveril,  et  dum  nna 
adhuc  omnes  de  memoratis  a  Marco  apparitionibiis 
Inter  sese  agerent  et  disceptarent.  Quod  si  pluribus 
opusest,  tri^  sunt,  quaehanc  totam  soluiionem  compro« 
bant.  Unum,  TovTa,  cum  eravi  accentu,  non  hasc^  sed 
eadem^  haud  raro  apud  idoneos  auctores  sonare,  pro 
Ta  ovTa  scilicet.  Alterom  vero,  nullos  in  antiquio- 
rlbus  Novi  Testamenti  manuscriptis  codicibus  oc« 
currere  accentus ;  ut  proinde  si  loci  sensus,  vel  veri- 
tatis  coinmoda  requirani,  lam  facile  in  iis  legere 

aoeas  TauTa  cum  gravi,  quam  TauTa  cuni  circum- 
exo.  Tertium  deoiqucy  neutiquam  verisimile  esse. 


nuntiet  a  veriute,  exemplum  tamen  est  cenissimom 
locutionis,  quam  hic  habenius,  lieet  in  recentioris 
aevi  scriptore.  Tertium  aOfert  e  LacUniio  Balonus. 
Testamenti  Novi  solemnem  diseiplinam,  Id  est, 
Baptismum.  Hujus  enim  collaiio  in  veteri  Ecdesia 
solemnis  crat  tempore  paschatis ;  qua  de  re  non- 
nulla  iii  noiis  ad  Ausonii  carinen  pascbale.  Tollius. 
—  Accepit  de  tola  novi  Testamentt  disdplina  claris- 
simus  Interpres  Gallicus  (Maucroix).  Sed,  ut  opinor, 
male.  Primo  enim  haud  alia  attingit  hlc  scriptor 
in  antecedeniibus,  quam  quae  a  Ghrlsto  post  resnr- 
rectionem  facta  sunt.  At  nequaquam,  verbi  gratiSt 
Eucharistiam  post  sui  suscitationem  a  mortuis  los- 
tituit  (Id  ante  moriem  praestiierat),  sed  haptismuro, 
saltem  quoad  omnes  gentes,  Matt.  xxtiii,  19.  Et 
praeierea,  cum  in  nostro  auctore,  post«  Ordirumitqu 
eoi  et  instru,tit  ad  prwdicalionem.  tlogmatis  ac  doe* 
trime  suw^  rursumquc  posi  proxiaium  cftipoiieiis  Tn* 


«7 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PER8ECUT.  CAP.  11. 


m 


Uiminli  Novi  iolemnem  disciplinttm,  confeslim  se- Anos,  etapudonines  Eccle$ia8,Oominicumspeeialiler  cum 


qoalur,  Quo  ofticioreplelo^  cixcHmvobit  eum  procella 
nubis^  el  subiracium  oculis  rapuit  in  ccelum.  Et  inde 
discipulu,,  dispersi  sunl  per  omnem  terram  ad  Evan- 
gelium  prctdicandnm,  sicut  illis  Magister  Dominus  im* 
peraverat;  quid  primum  omnium  maiiirestius  esl 
qiiam  ro  Ordinavit  eos^  et  instruxil  ad  pradicaiionem 
doqmatis  ac  doctrince  suce,   illud    ipsissimum   esse 

3uod  apud  Maithxuni  legimus  :  Et  accedens  ad  eos 
esus  hcutus  est,  dicens  :  Data  est  milii  omnis  aucto- 
rilas  in  ccslo  et  in  terra;  profecti  ergo  discipulas  fa- 
cite  omnes  genies  f  Poslea  vero  quid  clarius  qnam  to 
dehinc  disponens  Testamenti  Novi  solemnem  discipU^ 
ftom,  illud  pariler  esse  quod  apud  euindem  Mat- 
fhspum  proxime  occurrit :  Bapiizanies  eos  in  nomine 
Palris^  et  Filii,  et  Spiritus  Sancti?  Ac  denique  quid 
Jjoc  evidentius  quam  to  Quo  of/icio  repleto,  circum- 
voivit  eum  procella  nubis,  et  suitractum  oculis  homi- 
num  rapuit  in  ccelum^  id  ipsum  quoque  denuo  esse, 
oiiod  at>ud  Marcuni  scriptum  esl  {cap.  xxviu,  19  )  : 
Postquam  hm  loculus  essel,  assumptus  est  in  ccelum  : 
apud  Lucam  autem  iii  Aciis  :  Et  cum  hcec  dixiiset^ 
adspiiientibus  iUis ,  elcvatus  est,  et  nubes  susceptum 
eum  abstulit  ab  oculis  eorunu  Per  illam  itaMue  disci- 
plinam^  nus  hoc  ^oco  solemnis  et  Novi  Teslamenti 
Tocatary  haud  videmus  quid  aliud  melius,  non  qiii- 
dem  propler  Christi  institniionem,  vel  praxin  pri- 
mutorum  Cliristianismi  temporum ,  sed  ex  usu  sad- 
ctili,  yerbi  graiia,  quarti,  quo  noster  Cecilius  scri- 
bebat,  possit  intelligi  quam  Baptismus. 

Cave  modo,  etsi  Burdegalensis    Ausonii  versus 
Paschales  incipiant : 

Sancta  salaliferi  redeuot  soleronia  Christi , 

et  olim  in  Thessalia,  teste  Socrate,  solis  diebus  PaschiB 
baplizarent^  et  secunduin  Zonaram,  soleret  Ecclesia  in 
wagno  sabbato  baptismata  celebrare ,  nec  postremo 
aliorsum  abeat  Basilius,  Homil.  in  S.  Baptismum,  ne 
ob  ejusmodi  loca  baptismi  collationem  exisiiines  non 


Pentecoste  sua  Paschadefendat,  quibus  soiis  per  annum 
diebus  ad  ftdem  conftnentibus  generalia  baptismatis 
tradi  convenit  sacramenta. 

Qtto  offtcio  repleto.  Malim  implelo.  Ideo  Chrisius  a 
Patre  in  lerras  missus  fiieral,  Trtoroc  tw  Trociiffovre 
«vTov,  ad  Hehr.  xi ,  2,  ubi  et  «Trooro^of  xat  apxuptxtg 
T^ff  oao^oytaff  ijfAwv  appellalur.  ToLLius.  —  H»bel  iin- 
giia  Gallica  pluriinas  tslinsniodi  lociitiones.  Qu.iprop- 
ter,  et  quia  siniul  inrinita  dicendl  genera  Laiinis  ac- 
cepia  referre  debeinus,  vix  mendum  equidem  rS>  re- 
pleto  subesse  assentirl  niisiin ;  de  officio  vero,  quici  hic 
sonet,  adi  Coluinb.,  col.  393. 

Procella  nubis.  P>?TopcxwT«/5ov  hoc  Lactantii,  qui  hic 
artis,  quam  docebat,  nun  oblitus  esl,  respondetque 
aliquantnlum  tw  ocvtfipero,  quod  est  apud  Lucain, 

C.  XXiV,  51.  ToLLiOS. 

Dispersi  sunt  per  omnem  terram,  ad  Evangelium  pra- 
dicandum,  sicut  illis  Magister  Dominus  imperaveral,  elc. 
g  Locus,  si  quid  auctor  per  omnem  lerram,  nioxque  per 
omnes  provincias  et  dvitaies  iiitellexerit,  curiosius,  ul 
licel,  ei  ob  ante  dicta  necesse  est,  scire  veliinus, 
valde  notabilis.  Nam  di>persi  sunt  discipuli  per  omnem 
terram,  iiicipit  ille,  sicui  eis  Mayister  Dominus  impe- 
raverat.  Ati|ui  Oominus  non  injunxerai  aposiolis  ut 
per  solas  geiites  Romanis  suhjectas  Evangelii  causa 
dispergereniur,  sed  utad  onines  sine  ulla  limitatione 
popiilos  eo  nomine  abirent.  Hinc  apud  Matihaium, 
xxviii,  19:  Profecli^  ait,  doceie  omnes  gentes :  ^pnd 
Marcum  vero  disertius  (Cap.  xvi,  15)  :  Euntes  in 
mundum  universum^  prcedicate  Evangelium  omni  crea* 
turce;  Redeuiptor  scilicet  totius  mundi,  non  illius 
unice  portionis  quae  Roniaiiis  parebai.  Et  noster 
ergo,  cum  dicit  apostolos  jani  Inde  ah  assumptione 
Doiiiini  dispersos  fuisse  per  omnem  terram  ad  Evange* 
lium  prmdicandum,  sicut  eis  Mugister  imperaverat,  tiim 
de  iihdem  cnnitnuo  post,  et  per  annos  25,  usque  ad 
principium  Neroniant  imperii  per  omnes  provincias  el 
civitates  Ecclesice  fundamenta  miserunt,  omneiii  totius 
alioanni  tempore  usitatam  fiiisse  solemniier  in  prisca  C  orbis    terram  habitatani ,  oiiinesqne   pariier  omnis 


Ecelesia,  quam  tempore  Paschatis.  Plerisqiie  enim  in 
loeis,  qui  in  Paschate  baplizabant,  baplizabint  eiiain 
jn  Pentecoste,  et  alicubi  die  quoque  Epiphani»,  imo 
numeriosius  in  die  Epiphanice,  quam  in  puschali  feitt- 
pore^  ut  ex  Decretis  Leonis  I  papae  discimus,  tit.  7. 
Tantum  qui  ita  die  Epiplmnice,  seu,  ui  alias  loquuntur, 
Epiphamorum^  vel  interdum  eiiain  Epiphaniarum,  pro 
rita  sibi  a  pnedecessoribus  peculiari  frfqueniius  tin- 
^ebant,  a  pnedicto  pontilica  damnati  suni,  utpote  qui 
trrationabilem  novitatem  usurparent,  ail  ille,  et  confuso 
temporis  utriusaue  mysterio  nuUam  esse  differentiam 
crederent  inter  diem  quo  adoralus  est  Chnstus  a  Magis, 
€f  diem  quo  resurresat  Christus  a  mortuis.  Quin  iino, 
JDquit  Petrus  Blesensis,  Eeclesia  sub  anathemate  in- 
terdixit  ne  aliquis  die  Epipfianiarum  baptiutt  si  articw 
lus  necessitaUs  non  intercidat.  Eorum  vero  superstiiio, 
q[ui  Tbessalis  illis,  de  quibus  paulo  ante  e  Socraie, 


terrae  provincias  et  civiiates  laio  sensu  inlellexii,  non 
imiierium  stricte  Romanum,  oninesve  provincias  ct 
civitales  orbis  simplicitfr  Romaiii.  At(|ue  ita  prorsus 
iii  5ta>^«e  de  Legihiis  Theodorelus :  Nostri  illi.  inqiiit, 
piscatores  ac  publicani,  suloique  ille  nosler  (  6  <nwTo- 
To/xof,  Paulo  hac  voce  indi^iiaio ),  ctinrfu  nationibus 
legem  evangelicam  detulerunt.  Neque  solum  HomanoSf 
quique  snb  Homano  vivunt  imperio  ( Ttai  roy^  vtto  tov* 
Tiuv  rt\ownag)fSed  Scythas  quoque  ac  SauromataSf 
Indos  pr(Bterea,  ALthiopas,  Persas,  Seras,  Myrcanos^ 
Britannoi,  Cimmerios  et  Germanos,  uique  semel  dica- 
tur,  omne  Iwminum  genus^  nationesque  omnes  induxe- 
runt  Cruciftxi  leges  accipere. 

Adde,  si  paiicis  ad  specialiora  qu(rdam  descendi- 
mus,  Srythiam,  verhi  gratia,  atquc  liidiam  nunquam 
censas  fuisse  sub  Neronis  decessore  Claudio  inter  im- 
perii  Romani  provincias,  ei  esse  e  cneteris  Patribus 
qui,  utciinique  ex  parte  pseudonymi,  non  inodo  Phi- 


similes,  nolebant  nisi  Iv  Tu  liao^x»  dccedere  ad  Bap  .  ^     ,  .„ 

tlsm^m,  a  nullo  quidem,'  quod  noverim,  concilio,  -^  lippum  post  ascenmnem  Sulvatoris   Evangelium  per 

idemnata  ^  annos  tantum  viginii  et  unum  Centibus  per  Scuthfeun 


ye\  Ecclesiae  Romanae  episco|io  insigniier  condemnata 
est :  itd  prasstricta  est  tamen  a  Joanne  Chrysostomo, 
homil.  1  in  Acta  Apostolorum.  Qui  autein  diebussi- 
nml  Paschatis  ct  Pentccosies  baptizare  solebant,ii 
dieinPascbatisalterosolemniorem  exisiiinabant:  unde 
et  forsan  solemnis  nostri  loci  disciplina  xot'  I^ox^* 
Tertullianus :  Dein  Baptismo  solemniorem  Puschu  prce- 
slat,  cum...  passio  Domini^  in  qua  tingimur,  adimpleta 
ea.,.EsAsde  Pentecoste  ordinandis  lavacris  lceiissimum^ 
seu,  ut  alii  legunt,  latissimum  spatiiiin  est.  Ac  denique 
consuetudo  qua  uierque  dies  bapiismo  consecraba- 
tur,  nobis  yidetur  fuisse  omnium  usitatis^ima,  recej)ta 
quippe  ab  Ecciesiis  Africanis,  secundum  Tertulliani 
teslimoninm  antc  allJtum  ;  et  de  qua  diserte  Siricius 
in  epistola  decretali  ad  Hiiuerium  e[>i>copum  Tarra- 
eonensem :  Sequitury  inquit,  de  diversis  bapiizandorum 
temporibuSf  prout  emque  libitum  fuerit^  improbabilis  et 
€mmdimda  confnsio,  cum  hoc  sibi  privilegium,  et  apud 

Patrol.  VII. 


per  Scythiam 

prcedicasse  scripserint  ,  iudeque  per  revelationem  in 
Asiam  reversum  esse:  de  Thoma  vero,  Evangelium 
fuisse  ab  illo  pradicaium  Parthis  et  Medis,  et  Persis, 
Uircanisque,  Bactrianis^  et  Indis,  tenenie  scilicet  Ori^n- 
talem  piagam,  et  interna  Gentium  penetrante  ( longe 
eniin  pra-fereiida  Freculphi  lectio,  quain  tiei|uimur, 
Isidorianae ) :  sed  quibus,  quod  nia^is  est,  Philippus 
anno  li  Ciaudii  crucitixus  fuerit  el  lapidibus  obrmus; 
imo  esse  qui  sub  Melitonis  Sardensis  nomine  trailide- 
rini  anno  secundo  ab  ascensione  Domini  apostoios  per 
orbem  divisos  in  externis  provinciis  Evangeiium  promui' 
gasse,  quoruinque  proinde  oninium  senteniia,  si  non 
plane  eadem  qu.e  liiijus  scripioris,  saltem  qiiain  si- 
millima  lueril  necesse  est,  hoc  est,  Christi  lidem 
fuisse  ante  principium  Neroniani  imperii  loiige  ulira 
Romani  rines  annuntiatam.  Jure  an  injuriH  longum 
essel  disquirere ;  et  quousque  tandcin  tum  lempori^ 


NT    - 


6id 


PAtJU  BAUMI 


pervenisset  nfmo  unquam  fomn  paulo  prudens  de-  A     «  Hujui  Traciatus  inlerventu,  tandem  alimiandft 


finire  andebit,  ila  res  obseara  esl,  et  de  illa  sU»i  invt- 
cem  advcrsantur,  exempli  causa.Cecilius  nosler/htc 
loci;  Eusebiiis,  lib.  ui  Hist.  Ecd.,  cap.  1,  coUato  cum 
uliiuio  iJbri  fiecui>di ;  Origenes,  trac^tu  28,  in  Mat- 
tbxum  ;  TcriuUianus  adversus  Judseos  ,  sccl.  de  na- 
tivUate  Cbrisii,  sub  finem ;  ac  deniqiie  AufusUnusitt 
epistola  ad  Hesycliium,  quas  oc4ogesiiiia  est,ftiMid  pro- 
cul  quoque  a  caice.  Jam  salis  sit  ergo  aucloris  Qosiri 
meniein,  capite  tamen  teriio  melius  adbuc  dedaran- 
dam,  pro  viriU  aperuisse. 

Magistei'  Dominm.  De  Cbri&to,  ciira  controverslam. 
Quare  maluil  sine  dubio  ColumtHis  ulrainque  vocem 
llttera  ma|uscula  inchoari.  Sod  id  niliili.  Alicujus 
Tero  raomenti  est,  quod  iia  Maghler  Deu$  de  eodem 
apud  Lactantiura  occurrat  iiis  verbis :  DiuipuU  ptr 
proviucian  dispeni  fundamenta  Ecctesim  ubique  posue- 
rmU^  facienles  et  ipd  in  nQmim  mngistri  Dei  wuufna  el 
pene  ifiaedibUia  miracula.  Sic  enim  (irmantur  «pue  a 


ab  inveterato  errore  lCberamnr,  deS.  Peiri  25  anno- 
rum  pontiftcatu.»  (Prafaiio  editionis  Oxonlensis,  scu 
verius  piisstmi  el  rcverendi ,  dnm  viverei,  Oxonien- 
sis  episcopi,  Joaonis  Fellcs,  cuhis ,  uii  roorum 
sanctiusexcellens,  et  effusissima  m  pauperes  bene- 
(loentia ,  mirusque  aniini  in  promovendls  meHoribus 
litteris  ardor,  justam  semper  a  rae  veneraiioucm 
hahuerunt :  ita  memoria  sit  alemom  precor  bene 
dieta. ) 

«  The  accounl  that  he  gives  of  Saint  Pclefs  co- 
raing  to  Rome  ,  culs  of  thc  Fable  of  his  being  iherc 
for  slve  and  Iwenty  years.  >  {Prcefatio  quam  reteren- 
dus  ip»e  quoque  jure  meritisstmo  episcopus  Saritbtt* 
riensis^  Burnetus^  tna  olim  vernaculce  trataiiom^  nec- 
dum  prmsui ,  prtefiaebat).  Quae  ferme  sonanl :  Qiiod 
Lactantius  in  hoc  llbro  de  B.  Petri  in  urbem  Romara 
adventureeitat,  omnem  serpendi  amprms  poiesia- 
tem  prsecidit  fabulx  qna  ipsum  Romas  25  annis  se- 


nobis  supra,  col.  005,  ad  hujus  conjecturae  fulcimen-  j.  disse  nugabanlur. 

luni  allaia  sunl  iQui  iUus^ant  Deo  straU  jaeent.        ^      c  Eusebius  in  Chronico  Petri  in  urbem  Romam  ad 


El  per  anms  25  usque  ud  princifnum  Neroniani  fm- 
psiu,  Constat  raiio.  Nam  liuic  scriptori  Jesus  Ckris- 
tus  pest  diem  decimum  kaiendarum  aprilis  crudatus  est 
duobus  Geminis  consutibus ;  et  sub  iiedero,  C0mmmraius 
cum  disciputis  diebus  duntaxat  40  fost  resurreetionem^ 
fuit  in  €C0lum  raptus.  Et  inde,  6eca«dmn  eumdeoi, 
apostoU  ver  omnem  terram  dispersi,  per  annos  2§  usque 
ad  prindfHum  Neroniani  impern  EkcUmte  fnndammta 
tmse$'uut.  Atqui,  ah  anni  temttore  4|iio  sub  duorum 
Geminorum  consulatu  Jesus  Qiristus  tn  ocbIuih  re- 
ceptus  est,  usque  ad  primordia  princi^UM  Neronis, 
anni  tantum  sunt  2^  cum  niensilius  5  et  aliquot  die- 
bus.  Sed  noster  numerum,  ut  solet  fieri,  rotundavit. 
Distinguit  porro  non  mate  post  per  amm  25  editio 
Aboensis,  liabetque  complitra  Baiuzius,  nee  parvi 
momenti,  ad  eadem  verfoa,  col.  503. 

Per  omnes  protnneias  et  civitatet.  Id  est ,  si  Terfia- 
cula  Miucroixii  tralaiio  audtenda  sit ,  per  omnes  pro 


Tcntum  refert  anno  seciindo  Claudii ,  quam  senlcn- 
liam  secnius  est  Baronius.  8ed  ,  ut  Inquit  Talesius 
in  notis  ad  Eusebium  lib.  ii  cap.  16 ,  sentenlia  hscc 
refetli  videlur  ex  Aclibus  Apostolorum  ;  ex  quibus 
constat  Petrum  in  Judaea  ac  Syrla  semper  mansisse 
usque  ad  ukimuin  annum  Agrippx  regis.  Qui  cum 
Hierosolymis  Petrum  in  vincula  conjecissel ,  paulo 
post  diviiiaeum  inseqiiente  juslitia,  exiincius  esl 
Csesarex ,  ut  refert  Lucas.  Cum  igitur  anno  quario 
Claudii  nrortuus  sit  Agrippa  ,  ut  inier  omnes  c«>nvc- 
nit,  Petrus  ante  hunc  annum  Romam  proficisci  non 
poiuit.  Sed  Auctor  Gliroiiici  AiexMndruu  adveatiim 
Petri  in  urbein  Romam  adhuc  tardius  refert.  Scribil 
emm  Paulum  venisse  Hlerosolymara  ob  conlrovcr- 
siara  de  circmncisione  anno  sexto  Claudii ,  eoque 
anno  eetebratum  esse  conciUum  UierosolymiUuum , 
apostf^lis  nondum  a  se  invicem  disjunctis.  Itague  ex 
ejus  sentemia ,  Pelrus  non  ante  annum  7  CiaBdii 


vincias  et  civitates  impeni  Romani,  Nec  dubitandum  Q  Roman   profectus  est.  Deniaue  Laciantius  Ub.  do 


quideoft  quin  infra ,  cap.  25  ,  Censtii  tn  provindas 
et  civitates  semel  missus  de  censu  in  provincias  et 
civUates  imperii  Romani  misso  pari  modo  sil  intelli* 
geiidus,  nec^uin  pariier,  cap«  7,  per  condsas  in 
frustu  provincias ,  ^nguUsque  regiones ,  ac  propeme- 
dum  civuates  muttis  prassidibus  et  pturibus  officiis  ^* 
pressas^  inteUigendse  quoqne  veniant  imperii  Romani 
provinci»  ^  regiimes  et  civilortes.  Sed  quoad  nos  , 
bic  satte ,  ob  ante  dicta  col.  048,  non  i^Msumus  non 
supplere  potius  ex  praccedentibus  ^muis  iertee ,  late 
loqiieiido ,  sicuti  rccens  obscrvabamus ;  ita  ul  deni- 
que,quemadmodum  apud  nostrum  Ecctesiu  omstiluta 
uno  modo,  c.  1 ,  sub  iinem  ,et  aliero,  c.  12,  circa 
m^ittm,  debet  accipi,  sic  apud  eumdem  uno  loco 
per  4»mtes  provincias  et  civitaies  ,  atlero  Tero  ubique 
in  provincias  et  civitates ,  f>ro  locomm  natura  res  di- 
veisas  connotent.  Adde  quae  iioc  ipso  capite,  col.  026, 
ad  voeem  justUiam ,  itemque  cel.  053  ct  05S,  ad 


Mortibus  Persecutorum,  cap.  2,  ait  Petrum ,  cum  jam 
Nero  imperaret ,  Romam  venisse ,  quie  opinio  vero- 
similior  videtur.  Nequeenim  in  Chronologia  poniifi- 
cia  Eusebio  magiia  fides  habenda  ,  ut  Inferius  osien- 
demns.  Praestat  hic  Lactantii  citaii  verba  in  medium 
afferre.  ApostoU  perannos  25,  usque  ad  prmcipium 
Neroniamimperii,  eic...  Cumque  jam  Nero  hnperaret, 
P etr us  Romamadvenit,  eic,.,.Ex  his  vi^nli  quin- 
que  annis ,  qui  ad  pidedicationem  omniom  aiposiolo- 
rum  ex  a?qno  peninent,  orta  videiur  opinio  de  25 
annis  qui  vulgo  iribuuntur  S.  Petro  in  sede  Roma- 
na.  Qui  Olaudio  imperante  Petrum  Roniam  veuisse 
voluni,  cognntur  duplicare  profectionem  cjus  in  I3r- 
bcm ,  el  duplex  item  ejus  cum  Simone  Mago  ceru- 
men  comrainisoi ,  prinio  quidem  temporibus  Claudn , 
dein  principatu  Ncronis :  quod  tamen  a  nuUo  Vetc- 
rtim  pn)ditum ,  ul  ait  BaUizius  in  nolis  ad  Lacun- 
tium.  Hanc  eiiam  senientiam   tuentur  Papebrocius 


^mslusum  {Neronem)  et  Uanslatwi  (duos  prophetas)  ^in  Conaiu   chronico  -  historico  ad   Catalogum  vc- 
'^^^*^*^  ^  terura  ponlilicum  ,  ct  Ludovicus  Du  Four  in  obser- 

vationibus  inss.  ad  Chronologiam  poniificiam  ,  quas 
raecum  prosna  benevolenlia  communicavit.  ^lPagius 
in  Critica  Annal,  Baron.  p,  59  et  40  ad  ann.  Per,  6V, 
Hom,  5556,  num,  5e«  4).  Cbi  utinam  pari  accuralione 
locum  Papebrocil  qucm  iu  anirao  habebat  indicas* 
set.  Nos  ciiimnuUuin  haclenus  in  diclo  conatu  ,  nec 
in  ejns  Appendicibus,  poiuinius  reperire,  in  quo 
Papebrocius  dupliccm  eaniPeiri  in  tlrbem  profeclb- 
nein  confuiei,  vcl  simpliciter  iieget.  Etcouira,  i  Di- 
cam  igiiur,  inquii  ille  pag.  12,  nuin.  4,  Petruni  qui- 
dcra  Romam  veiilsse2  aimo  Claudii  (  <|iic  resEuse- 
hiuin  de.eperii ),  scd  pravalcnte  apud  imperaloiem 

grniia  Simojiis  Migi mox  rediisse  in  Svriam, 

ibjqiie  mansisse  quoad  diviuo  admonitu  (si  MeU- 
plirasii  credimus),  vel  sua  propria  spontc   ilcrum 

Romam  reverlil Itaquc  oplnari  volo  suh  iai* 

tium  anni  50  Romain  advolassc  apostolum ,  ctmense 


dieemiis 

Ecolesite  fundamenta  nUserum.  Vide  omnino  el 
Laciantii  vcrba  ,  qusc  supra  col.  018,  «vscripsimus  » 
otBaluzium,col.  ^5,Coiurabum,col.594,  has  vnoces. 

Cumque  jam  Nero  imperarel^  Petrus  Romam  adve- 
tdl,  Eii  tibi ,  Leoior,  locmn  quein  cotilra  ttaroniuffl 
c»tcr(»se^e  iniMimeros  et  acriores  diutum»  S.  Petri 
tn  «rl»e  Ktuna  catbedr»  defensores  vcre  imgnaccm 
xA  inviottttti  dioere  possumus.  Baronius  enim,  tn  Aii- 
naiibns  :td  annuiii  Christi  44,  iium.  45  :  Omnium  , 
inqiiit,  kestimonio  oertum  exploratumqne  habetur,  jam 
onno  secundo  ejusdem  (Claudii)  Augusti  Peirum , 
aposiolorum  principem,  venisse  Romam,  At  noster 
coiiira :  Petrus  Ronmm  advenit\  cum  jam  Nero  impe" 
rareU  Hmcque  adeo ,  post  repertum  vulgatumve  se- 
«nel  hoc  opus ,  gravia  illa  doctorum  tam  protestan- 
lium ,  quara  pontificiorum  judicia  ,  q<iae  parlim  sub- 
jiccrc,  partim  indicare  properamus. 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  II. 


i 


Januario  ibidem  Cnthedram  sibi  et  successoribus  suis  A 
consiituisse:  >  duplicato  proinde  ibi  loci  a  Papebro- 
cio  Petri  in  Urbcm  adventu  ,  qucmadmodum  moris 
estyquiii  el  ulroque  ad  teinpora  Claudii  relalo;  imo, 
piiorc  usque  ad  annum  iliius  secuudiim ,  posieriore 
auicm  non  inferius  quam  ad  decimum.  Ubinam 
rrgo  Papebrocii  consensus  cum  iioslro  scripsore  ct 
Pngio  ponentibus  Petruin  Romam  nonnisi  Neronis 
principatu  venissc  ?  Sed  in  co  forsan  ex  menle  Pagii 
.tgnosci  debel ,  quod  quidqiiid  Papnbrocius  de  gemina 
Peiri  sub  Claudio  iii  Urbcm  profcctione  siaiucril , 
non  ideo  P^trum  R(m)cc  25  annis  pontiiicem  scdissc 
cum  Tulgo  agnoverit,  scd  quiadecim  taiiium,  itne- 
arum(fue  ^icQ  ,  ut  ipse  locutus  est ,  decennium  exor^ 
bitanu  nuniiro  viginti  quinque  annorum  sublraxerit,  At 
si  ila  est »  locuins  ergo  fiiisset  paulo  aiiier  quam 
fecit  clarissimus  Pagius.  Notam  porro  Baluzii ,  ad 
qiiam  respicicbat,  exlat  nostrse  ediiionis  col.  303, 
ad  bac  vcrba  :  per  annos  25.  Ei  ob  eamdem ,  longe 
aniePagiuiDedilionesOxoniensisct  Cantabrigiciisis  :  -^ 
f  Exhtyc  loco  eos  redaiguil  Biluzius,  qui  viginii  ^ 
quinque  annos  Peiro  assigiiant  quibns  Eccicsiac  Ro- 
maii£  pr.csidcret,  et  cum  cxcussa  sibi  viderint  omiiia 
fcrc  subierfugia ,  co  redacti  sunt  ut  dupliccm  Pelri 
profectionero  in  Romam  comminiscantur,  unam 
Claudii  lemporibiis ,  principatti  Neronis  nlleram , 
couira  omnium  Gdem  ,  qui  dc  ea  aliquid  liiieris 
mandarunt.  > 

VideaDiur  nunc ,  si  qiiid  rcstni ,  Cuperus  ct  Co- 
lumbus  suis  Jocis  :  scd  omnium  maxime,  quaiido  in 
rei  verLialem  peniciiis  inquirere  libebii,  docia  me- 
bercule  ct  laboriosa  clarissimi  Frider.  Spanhemii  de 
temere  credita  PcLri  in  urbcm  Romam  profectionc 
dl^seriaiio ,  nec  non  illusiris  Salraasii  tractaius  do 
Prmsalu  Pelri. 

Peirus  Romam  advenit,  Vide  de  eo  Petri  adventu 
Scaligerum  ad  Novum  Testamentum.  Tollius.  — 
Scaligeri  locus  est  ad  istum  Joh.  xviii ,  31 :  *Hfuv  oOx 
i^GTiy  aTroxTsivcu  ovSiva.  Ubi  mirum  quania  uon 
dicam  confidcnlia ,  scd  lOoroxta  ei  sagacitate  vir  C 
suiumus,  cui  Dunquain  nosler  iiinotuerat,  id  ipsum 
fere  toiidem  vcrbis  ,  quod  nuster  olim  diciurus  eral, 
occupaverii  sub  rinem  in  huuc  modum  :  A  Christi  in 
coelum  receptu  ad  qmrtum  amium  Neronis  cerlo  cer- 
tius  est  l^etruvi  Romam  non  venisse, 

Et  edilis  qmbusdam  niiracuUs  qua  virtute  ipsiH^  Dei, 
daift  sibi  ab  eo  poieslale  faciebat,  Mclius  ante  omuia 
cum  Ai)oe^i  editione  dibtiiixeris ,  et  editis  quibusdum 
uuracuUs  tfuoj  virtute  ipsius  Dei,  dala  sibi  ab  eo  po- 
i£Uale,[actebat,.,,  Qux  liic  auiem  sccuudo  loco  dc- 
bcant  nuracula  intelligi ,  ingeuue  dicam,  non  mibi 
coD3^t.  Sivc  quja  quidqnid  Arnobius,  Sulpicius  Se- 
vcrus^  Ccorgius  Melocbiia,  atque  alii ,  de  Petri  mi- 
raculis  apud  Romanos  palraiis  speciaiim  rcciteui , 
DDstcradniltaledescendat ;  sed  de  quibusdam  laiitum 

tneiuineril  gcneratiui,  edilis  quibusdam  miraculis 

Sive  poslca,  quouiam  dum  Arnobius  et  Sulpicius 
Scverj(3s  nonnisi  Simonis  Maai  de  ccelo  in  terram  , 
oranifi  fieum  p£dro,  velettam  Pauio^  prxcipitali,  meu- 
tioftco)  faciuDt ,  adjicit  exerie  Georgius  Metochita  ^ 
fmsse  ia  ejus  prtsstigiutoris  vestibulo  canem  catenae  ai- 
Ugatum  qui  quosvis  ad  dominum  injussu  intranles  de^ 
voraret :  votuisse  autem  aliquando  Petrum  ad  Simonem 
Migum  adire;  tuncqm  jussisse  cani,  ut  prior  inlraret, 
€i  toce  humana  Magistro  de  Petro  pro  foribus  stante 
nmciar^cid  vero  cpnjeslimfaclum  fuisse  a  catie,  cunc- 
ti»  pij  im  adibus  erant   obstupefactis,   Sive  tertio  , 

!|Dia  CUD)  ista  miracula  fabulam  mcre  redoleant 
Qiuic  el  primum  doclissiinus  Guperus  fabulam  infra, 
tameuj  aiiero  prob»biiius,  appellabit),  Chrislus  aulem 
oiiracula  longe  alias  nalurae  promisissel  ^.diium  iri 
per  apoitolos,  quaique  iili  adeo  ediderunt ,  imo  qu^ 
ci  Patrcs  cdlia  esse  ab  apostolis  crediderunt,  sicut 
vel  ex  corum  liomiliis  et  commentariis  ad  Acta  apo- 
stolorum  liquet  :idcirco,iuquam,  admodum  possibiie 
&it,Cecilium  noslrum  respexisse  potius  ad  aiiqua  me- 
liorisnotae  OQiracula  tamquam  Romae  per  Petrum  fac- 


ta,  quam  ad  modorecitata  quae  mendacii  suspicione 
non  carent.  Sive  denique,  quod  etsi  Palres  solis  va- 
riorum  miraculorum  narralionibus  fidem  liabcre  de" 
bucrinl,  saepius  tamen  quam  par  fuit,  etiain  fabulosis 
acoommodaverint ,  uii  cadem  excmpla  plus  saiis  os- 
tendunt. 

Verum  enimvero,  quxcumquc  dcmum  miraculanos- 
ler  dicere  voluerit,  Patres  ccrie,  dum  dubia,  seu  quis 
malil  apcrte  fabulosa^  pro  vcris  sine  nialo  dolo  am- 
plectebantur,  eadem  quoque,  quod  decuii,  divinitus 
cdila  credebant.  Nec  aliicr  de  vcro  miraculo  Petrus 
iii  Aciis,  id  est  post  celebrem  illaiu  pnuperis  cujus- 
dam  ab  utcro  claudi  sanalionem  :  Vin  Israelitw,  quid 
miramini  de  hac  re?  aut  quid  intentos  oculos  in  nos  ha- 
betis,  quasi  propria  poteutia  vd  pieiate  e/fecerimus ,  ut 
hic  ambuiel  ?  Per  fidem  in  nomen  Principis  vitce  hunc 
auem  conspicilis  ac  noslis  confirmavit  nomen  ipsius,  Et 
Orosius  simililer  dc  cunctorum  apostolorum  miracu- 
lis  :  Pitatus,,,  ad  Tibeiium  imperatorem  atque  ad  se- 
natum  retulit  de  passione  et  resurrectione  Christi,  con^ 
sequentibusque  virtutibus,  qua;  vei  per  ipsum  factce  fue- 
rant ,  vei  per  discipuios  ipsius  in  nomine  ejus  fiebant. 
Imo,  prie  cxteris  omnibustestimoniiSj^prxfatio  Julii,  ut 
aiunt,  Africani  in  Uistoriam  Abdisc  apostolicam  :  Ve- 
rum  utrum  magna  apostoli  ostendissent  prodigia  in  po- 
pulis,  an  minora,  non  hcec  [ragilitati  humance  sunt  ad- 
scribenda,  sed  a  nobis  fideiiler  eonfitendum,  quia  ope- 
ratur  ea  unus  atque  idem  Dominus  Jesus  Chnstus ,  qui 
in  eis  per  bonam  voiuntatem  et  sensus  puritatem  hu" 
bitat. 

Convertit  muitos  adjustitiam,  Locutio  desumpta,  ni 
fallor,  ex  ista  Gabrielis  ad  Zachariam  de  Johanne 
Baplisla,  ut  convertat,.,  incredulos,  vel,  ut  alli  ma- 
lunl,  rebeiies  ad  prudentiam  jtistorum.  Unde  et  erunt 
fortassis  qui  priino  inluilu  censeaiitjusftitam  nil  hic 
esse  aliud  quam  eam  ipsam  justorum  prudentiam. 
Sed  melius  procul  dubio  quid  iiunc  justitim  nomine 
inlcHigere  oporteat,  docet  ex  Lactantio  et  Sulpicio 
Severo  Bnluzius.,  col.  303, 

Deoque  tempium  fidele,  elc.  Hoc  esl  Christianorum 
corpus.  Editio  Oxon,  et  Cant,  Oplime. 

Qua  re  ad  Neronem  delaia.  ita  hk  agit  Lactantius, 
ut  bonam  in  eo  (idem  desiderem*  Longe  enim  alia 
ratio  fuit  qiiam  quae  hic  affertur.  Facla  namque  per- 
seculio  ut  incensa^  urbis  invidia  in  Christianos  deri- 
varetur.  Sed  nec  tempora  congruunt :  imo,  ut  paucis 
dicam,  manifeste  hnec  falsa  sunt.  Tollius.  —  Recte 
saiie,  quibus  Cornelius  Tacitus  et  Sulpicius  Severus 
lecli  fuerint,  visique  inagni,  aut  soH  auclores  ,  ad 
quos  liceat  attendere-  Tacitus  enim  de  liomx  incen- 
dio  ad  annum  U.  C.  717,  quoC.  Lecanius  et  M.  Lici- 
nius  consulcs  erant,  disserens  :  Sed  non  ope  humana, 
inqiiit,  non  iargitionibus  principis ,  aut  Deum  placa^ 
mentis  decedebat  infamia^  quin  jussum  incendium  cre- 
derelur.  Ergo  aboiendo  rumori  Nero  subdidit  reos^  et 
qumsitissimis  p(£nis  a/fecit  quos  per  [lagitia  invisos  vul* 
gus  Christianos  appeilabat,  Parique  modo  Sulpicius 
bevcrus  :  Abtmdante  jam  Christianorum  tnuttitudine , 
accidit  ut  Roma  incendio  conflagraret^  Nerone  apui 
Antium  constituto.  Sed  opinio  omnium  invidiam  ineen' 
dii  in  principem  relorquebat,  credebalurque  imperator 
gloriam  innovandm  urbis  quwsisse,  Neque  uila  re  effi" 
ciebat  qain  ab  eo  jussutn  incendium  putaretur.  Igiiur 
vcrtit  invidiam  in  Lhrisiianos^  actoeque  in  intioxios  crU" 
deiissimce  qucestiones ,  quin  et  tiovce  ttiortes  excogitatcn 
(ut  ferarum  tergis  contecti ,  ianiatu  canum  intenrent. 
Mulli  crucibus  affixit  aut  flamma  tisii ;  pleriqtie  in  id 
reservati^  ut  cum  defecisset  dies  in  usum  tiocturni  /u- 
mini%  urerentur).  Hoc  inilio  in  Christianos  soiviri  ccep- 
tum.  lia  igiiur  am])o.  Sed  vol  iude  priino  plus  satis 
liquet  Cornelium  Tacitumct  Sulpicium  Severum  non 
esse  in  huc  negotio  nisi  pro  uiio  ei  eodem  hoinine 
numerandos«  quod  quae  in  Sulpicii  vcrbis  uiicinulis 
inckisimus,  singula  totidem  fere  syllabis  apud  Taci- 
tum,  post  ilia  quoe  ex  ejus  Annulibus  descripsimus , 
legantur ;  quod  ideo  anlo  omnia  observatum  volu- 
muS|  ne  qais  nos  nuuc  temporis  propter  ulrum^uQ 


6^ 


PAULI  fiAUDRI 


m 


gemlna  proprie  credal  auctoriialc  prcmi,  imn  unica. 

Poslca  vero,  si  maxiuu^  gcmiiia  urgoremur,  ccrlc 
agn^sctl,  scio,  ipsc  Tollius  iiumiuam  pt)itiisse  iiunc 
auciorem  iu  IHsl<»riam  Sacram  Sulpicii  Scveri  inci- 
dere,  eamque  legcre.  Quid  ila?  Quia  ncmpe  ipsemet 
ToUiiis  boc  quidquid  est  operis  uhique  Lnctauiio  ad- 
scribit,  nec  igiioratauo  tempore  fuerii  ctmscriptum , 
nimtrum,  cum  nondiim  Liciuius  sxvire  roepissei  in 
'Chrislianos,  id  quod  auno  demum  apre  Dionysii  3i0 
aggressus  est :  nec  quousquc  pariier  Lacianiius  xUk- 
lem  a«l  summum  produxerit,  hoc  est  ad  aniium  cir- 
ciier  526  :  nec  posircmo ,  posi  quem  definiie  aiinum 
Hisloriam  suam  Siilpicius  Severus  absolverit,  id  esl 
non  ante  qiiadringeiilesimum,.cousiilibiis  Siilicone  et 
Aureliauo,  ocioginta  feriue  annis  post  morieiu  Lac- 
taniii.  Sicque  nulla  hactenus  in  nosiroScriptoremala 
fidcs. 

De  Tacito  autom,  qui  sub  Adriano  principe  Anna- 
les  suos  exarabal,  uac  illum  legere  potuii  iioster  Ce- 
cilius.  Sed  quid,  si  enm  lamen  nunquam  videril*  aut 
legeritquidem,verumejus,cum  oporiuit.  noii  memi- 
neril?  aul  etiam  legeril,  probetiue  illius  niemineril, 
quando  ea  de  quibus  agilur  scriberet ,  veriim  alios 
sequi  maluerit  auciores?  Au,  qiiidquid  cx  islis  iribus 
dicatur,  jure  tandem  boua  ndesde^iderabiturin  nos- 
tro,  aul  manif<*sie  falsa  erunl  qu.Tx  hic  b)ci  leguntur? 
Profeclo  dixerit  cum  viro  doclo  qui  volet,  mibi,  ut 
res  esse  video,  religio  est.  Primum  enim  Sneionius, 
scriptor  aeque,  ac  (|uisquam  alius,  gravis  el  idoiieus  , 
ita  iucensam  fuisse  a  Nerone  urbeiu  Romam,et  Cbris- 
tianos  sub  eo  perseculioiiem  pnssos  esse  commemo- 
ravit,  utnon  modo  noii  utriusque  eveiiius  montionem 
feceril  conjunctim  in  uno  eodemque  capiie,  vel  prio- 
ris  utique  eventi  aliruM  ar.te  posterius,  ct  tamqunm 
ejus  quod  posteriori  orcasionem  prxbiieiit,  ut  coutra 
posterioris  capiie  decirnt»  sexio  moiuincrit  in  huuc 
modum  :  Af/Iic/t  suppliciis  Chrisiiani,  genus  hominum 
tupersiitionis  novte  ac  malelicce;  prioris  vero  capite 
demum  iriceslmo  octavo,  bis  verbis  :  Sed  nec  populo 
aut  mmibus  patrice  perpercit,  Dicenle  quodam  in  ser- 
mone  commiini, 

JmOt  inquil,  IfxoO  {wvrof,  planeque  ita  fecit :  namquasi 
offensus  deformitate  veterum  cedificiorum ,  et  angustiis 
flexurisque  vicorum^  inccHdit  urbem  tam  palam,  et  quic 
deinccps,  Suetouio,  ut  breviter  dicam,  netanlillulum 
quidem  innuente  iu  alierutro  loco ,  Cbrisiiauorum 
persecuiioncm  nntam  esse  ex  illa  Roma:  conflngra- 
tioiie  ;  sed  iradeute  soluiu  gcncraliier  iu  |)rimo, 
Christianos  afflictos  fuisse  sub  Nerone ,  ut  hominum 
genus  nora  ac  maleficas^  si  Diis  placet .  superstitionis. 
Deiiide,  quamquam  in  Laiiiio  Eusebii ,  vel  poiius 
Bieronymi  Cbrouico,-  ulerfjue  casus  diverso  ordine 
reciletur  ,  inccndiuni  tamen  Hieroiiymus  baud  alio 
refert,  quam  ad  annum  10  Neronis  bac  notula  :  Nero^ 
ut  simHitudinem  Trojo!  ardentis  inspiceret ,  plurimam 
partem  Romance  urbis  incendit.  Cbristiaiioruiu  vero 
persecuti<mem  quod  spectal,  illam  ad  annum  deiniim 
ejusdem  Neronis  14,  hacqiie  ndco  simplicissimn  nar- 
raiioiie  posleriiaii  traditJin  repeiimiis  :  Primus  Nero 
tuper  omnia  scelna  sua  etiam  persecutionem  inier  Chris- 
tianos  facit,  in  qua  Petrus  el  Paulus  yloriose  Romie  oc- 
cubuerunt :  ut  maoifcsio  nieroiiyiiius  inccndium  et 
perseculionem  lamquam  rcs  plane  disjiiiictas  relule- 
rit,  quasqiie  nullam  babuisse  ad  se  iuvicem  caus:u  et 
efrt*ciu*i<ryfcrcvexis(im»rei.  Quod  melius  tnmeii  haud 
diibie  iiitelligemus«  si  nos  jam  a  Laiino,  ut  ita  pergam 
diccre,  llieronyini  Cbronico  ad  Grrcum  Eusebii 
Cbronicon,  vel  ejtisdem  eiiam  Eusebii  Historiam  Ec- 
clesiasiicnm  ,  in  qiin  roisse  cum  accuraiiorem  ^  quam 
1n  Chronico ,  vlri  eximiae  cruditionis  non  injuria  pro 
nuncianl,  contiilerimus,  so.iiis  quippe  Neronianne 
perseciilionis  meiitionem  in  Cbronico  primuin  his 
Terbis  repertiiri  :  Ncpwv  M  Trao^i  roff  oc^DnQ/xao-ev  oOtou 
Tov  7r|8wT0v  x«T«  ^P *OTiocv«v  £v«5ii5aTO  dtfijy/AOV ,  ijvcxa 
DcTpoc  xai  IlfcvXo;  oi  GeioTflrroi  «TrooroXoc  tu  Mp  X/x- 


A  ffToO  yMpr^jpYiTccmg  Eo-Ti^wav  ayojvt.  Quorum  inodo 
versifiiiciii  s  ii  idoncam  ex  Ilicronynio  dfscriheha- 
niiis.  Iii  Historia  autein  Ecclchiaslic;i ,  'EvtSgt  ^i  aca 
Tof;  Trao-c...  id  est,  intcr|»reinnle  ileiirico  Valesio, 
f  Yerum  hoc  untiin  adiiuc  illi  dcer.ii  quod  ceieris 
ejiis  in  litutis  adscribercliir,  ut  scilicet  primiis  Rn- 
manorum  *  imperatorum  bostis  christiana>.  rcligionis 
dicerrtiir  fiiisse...  Sic  igitur  omniuin  divini  Numinis 
bosiium  priiiceps  et  anlesigManus  Nero  in  ip!>os  apo- 
stolos  s:cviii  > ,  absqiie  ulia  iterum  incendii  comroe- 
moraiione,  unde  ista  Neronis  persccuiio  esarserii. 

Pranterea,  quid  Orosius,  quem  utriusque  cladis 
cuin  llieronymo,  et  eodem  quoqiie,  quo  Hieronymus, 
ordiiic,  meniionem  fecisse,  certnm  est?  An  eiNero 
ad  persequendos  lidclcs ,  ut  iiiceiisre  Urbis  iiividia 
in  Christiani^s  retorquereiur,  prorupil?  Mininiegen- 
tium,  sicut  oinnibus,  quibus  vel  seinel  caput  sepii- 
mum  libri  sepiimi    fuerit  lectum ,    constabit;  ubi 
nempe  Orosius  post  longam  Neroiiianorum  facino- 
^  rum  enumerationem  (et  iii  qiiorum  extreino  aguiine 
"  urbis  Romce  incendium  ante  omnia,  lum  imperatase' 
natui  vis  ingens  sestertium  ad  expensas ,  niox  pluriiuo- 
rum  Sencaorum  spolialio ,  debiiic  omnium  negoliat(h 
rum  expilatio ,  proxiine  aulem  permuliorum  ex  iiidem 
senatortbus  cmdes^  dein  porro  integri  fere  equestrisordi' 
uis  desiilutio^  ac  deiiique  matris,  fratris^  sororis^  uxoris 
parricidia,  ca^terorumque  omnittm  cognatorumetpro- 
pinquorum  jmjulatio  comparent  et  reccnsentur)  sta* 
tiin  subjungit :  Auxit  hanc  molem  facinorum  cjus  tt- 
meritas  impietatis  in  Deum.  Nam  prtmus  Romas  ChriS' 
liauos  snppliciis  et  moriibus  affecit ,  ac  per  omnes  pro- 
viucias  pnri  persecuiione  excruciari  imperavit ;  ipsm 
quoque  nomen  extirpare  conalus ,  beatissimos  Christi 
aposlolos ,    Pelrum  cruce,    Paulum  gladio  occidit; 
Orosio  proinde  lolain  Clirisiiaiiorum  persecutionis 
caiisam  culpamque  ita  aperle  soM  Neronis  in  Deum 
itnpietiii  nssigoaiile,  ut  »ii  quis  ex  reruin  serie«  quam 
posl  illum  exliibiiiinus,  conQcere  vellet ,  Cbristianos 
luissc  secundiim  Orosium  ad  vertendam  in  eos  com- 
Q  bust.-e  Urbis  iiividinm  a  Norone  vexalos,  possetidem 
siiiiili,  imo  meliori  jure,  iiluc  quoqae  Neronis  par- 
ricidia  trabere ;  de  quibus  scilicet  propior  in  dicta 
Orosii  YrcpcxoTTQ  lueniio  fit. 

Adhxc ,  duiii  de  causa ,  propter  quam  Nero  Cliiis- 
tianos  persecutus  est ,  Tacitus  et  Orosius  a  se  invi- 
cem  lam  diversi  abeunt ,  alio  eiiam  Pseudo-Hege- 
sippus  lectores  suos  ducit ,  Neronem  quippe  idcirco 
adversus  Christianos  insurrexisse ,  tradens  quod  Pe- 
Irus  et  Paulus ,  Chrislianorum  docloret ,  virtute  suo- 
rum  operum  Seronem  sibi  adversum  fecissent;  boc 
est ,  ui  postea  loquiiur,  Simonem  Magum  imperatori 
utilem  et  reipabticce  necessai'ium ,   sustttiitsent. 

Posiremo,  quod  magis  est,  e  Theodoro  Meto- 
chita,  Nero  longe  etiam  anle  Romac  incendiQm 
Christianos  fuerat  insectalus.  Accidit  enim  ea  clades 
C.  Licanio  et  M.  Licinio  consulibus^  ait  Taci(u8,qiio 
tcm|K)re,  inonente  Suetonio,  Nero  annuin  xiatis 
agebat  27.  Atqui .  secuiidum  Thcodonim  Metochi- 
-^lam,  pos/  Claudium  Nero,..  imperium  14  annosU'' 
^  nuil.  Et  hic  impurissimus  ctgjv  eaocc  ^ixa  xoc  ftrTa  wy, 
TrpwTOf  ToO  ^Koyfiov  lopEafo,  annos  sepiemdecim  natus , 
primus  persecuttonem  inchoavit.  Nec  quisiiunm  tanieo 
iincleiiiis,  qiiod  noverim,  bonam  horuin  omniura  fi- 
deiu  (Siictonii  dico,  Eusebii ,  llieronyini,  OroUi,  et 
sic  de  cicteris)  desiderare  se  in  hoc  negotio  testattis 
est. 

Qusi  cum  iia  sint ,  absit  ut  eam  magis  buic  Anc* 
(ori  deesse  suspicnri  velimus ,  mnlioqiie  mluus  affir- 
mnre ;  qunmqiiam  fieri  quidein  facile  queat  ut  non 
innla  fide  malas  merces  ab  aliis  acceperit ,  easdem- 
que  postca  uii  bonas  in  lioc  ipso  opere  exposueril. 
Quid  pliira?  Deliros  et  deliramenta  ipsemet  streuiie 
explodil  sub  (liieni  bujus  capitis.  El  initio  quin(|un- 
gesimi  secuudi :  Quwomnia,  iiiquit,  secundum  ftdeni 
scicntium  loquor,  (et)  ita  ul  gesta  stfiil  mandanda  lit- 
tcris  ercdidi ,  ne  aut  memoria  tanlarnm  rerum  inieri'^ 
rct ,  aut  si  quis  historiam  scribere  voluisset ,  non  cor- 


m 


miM  IN  LIB.  DE  MORTIBOS  PERSECUT.  CAP.  II. 


m 


rumperet   veritaim ,  vel  peccata   iltorum  adversum  A 
Deum,  vel  judicium  Dei  adi^ersus  illos  reiicendo,  £c- 
/]iiis  vero  ii)elii)ra  bonu'  flclei  iiidicia  iii  ullo  Aucloro 
requirai  ? 

Alcnim  tmpora  non  congrvunl^  instal  vir  clarissi- 
mus.  Esio  vcro,  inquio  ego.  Num  id  pcrpeiuo  cer- 
tum  et  indubilatuiu  esl  arguincnluin  m:«l.'e  (idei ,  nec 
quandoque  eliatn  non  voliintarix>  avKrro/Jwtac  ?  Oin- 
iiino,  liaud  ininus  posterioris,  quam  prioris.  Sed 
pmcterea  ,  non  convernre  tenipora^  cur  dabinius?  ciim 
ne  quidem  qiii«i  ista  sibi  velil  objociio  divinemiis, 
ct  indc  alias  videaniur  non  niale  congruere,  qiiod 
qiia*  h  c  qiiatuor  ad  doctrinain  temporum  perliiieii:ia 
a  nosirn  Cecilio  ponuntur  (Petruin,  quando  jain  Nero 
imperabat,  Romam  venisse;  euindcm  posiea  niultos 
ibi  adjustiliam  converlisse;  Ncronetndeiiideprimum 
omnium  post  Ecclesiam  semel  consuiutam  persecutum 
esse  Dei  Servos ;  denique  servos  Dci  Peiruin  et  Paulum 
fuisse  Neronis  jussu  in  ea  persccuiione  interemptos), 
baud  solutu  isto  pacto  inter  se  cobxreant  quutquot  ^ 
suiii,venim  singub  insuper  lalia  sint  ut  nuiium  I' 
ex  iis  ulii  anno  cerlo  alligelur  ab  auctore ,  possinl- 
que  adeo,  servnia  dicii  ordinis  raiione,  tain  bene  , 
6i  sii  opus,  cuin  boc ,  quam  cum  illo  anno  connecii , 
id  cst,  verbi  graiia,  Peiri  in  urbem  Homam  adven- 
iiis  cnm  n  11 110  4  imperii  Ncrouis ,  si  a  Chritli  in  cos- 
Inm  receptu  ad  qunrtitm  annum  Neronis  cerio  certius 
lii,  Petrum  Roniam  non  venisse^  quod  olim  ponebat 
Josephus  Scaligcr;  tunc  (|uippe  Peirus  belle  buic 
Scripiori,  cum  jaiii  Nero  imperaret,  Romam  adve- 
nerit,  vel  cum  primo  utique  Neroniani  imperii,  sise- 
cundiiin  recentissiinam  Pagii  senientiain,  prtmusPefri 
in  urbe  Homa  sedenlis  annus  cum  primo  imperantis 
^eronis  inchoandus  est ,  quia  tunc  quoque  egregie  a 
nosiro  ;  Ciiiii  jam  Nero  imperaret ,  Petrus  Romam 
advtnit^  scriptum  hurU,  Uiio  igiiiir  verbo,  ni.  exem- 
pli  causa ,  iiice  meridiana  clarius  ostendatur,  Fetrum 
nunquam  fuisse  Romce,  quod  non  vidctur  contendcre 
Tollius ,  vel  nuttam  unquam  exdtisse  sub  Nerone  per^ 
secutionem^  quod  Tolliiis  non  negat,  aut  Petrum  et  Q 
Pttulum  nunquam  esse  sub  itta  martyrio  affectos,  quod 
a  nemuie ,  opinur,  polest  probari ,  teuipora ,  ineo 
judicio,  coiigruent  seinper  bic  lot i ,  quantum  satis 
est. 

Damnata  vetustate.  Non  ut  vetustate  simpliciter,  et, 
quod  aiunt ,  sine  addiio  :  spd  ut  vetustate  erroris^ 
quoiiiodo  locutus  est  alicubi  S.  Cypriauus.  Aique  ita 
superiori  s.-eciilo  Majores  nosiri,'  damnaia  veinstate 
erroTum  Ecctesice  Romana' ,  ad  eainpse  retigionem 
novam,  deqiia  modo  nosier  Cecilius,  transiveruot. 
Eant  ergo ,  qui  nos  Majoresve  nosiros  damnasse  vc- 
tusiatem  clainiiant.  Habenius,  quorum  exeniplo, 
plaadeniibusque  purioris  Ccclesix  Paiiibus ,  glorie- 
muressc  Novaiores,  Novaloriimve  lilii  *. 

Ulerai  execrabilis tifrunnus.  Sic  cnp.  iv  ,  exe^ 

crabile  animut  Decius^  de  iioperaiore  Decio. 

Ac  nocens,  Nil  leve  ,  iiunc  quidein ,  lioc  epitlieto 
siguilicari  jam  inonuimus;  nec  imiiieriio,  liceat  di- 
cerc.  Nam  pneterquam  tyraniio  ,  et  omnium  forle  1^ 
tyraiinorum  maximo  Neroni  iribiiiiur,  pr.Tcedit  de  ^ 
cuiloin  elogiuni  aiieriiin  execrabilis^  id  est  omnium 
elogionim  odiosissimnm.  Etden*'qiie  :  Piec  tamen,  ait 
Cicero,  ui  hoc  fugiendum  est  {  etoquentiam  sciUcei 
ad  bonorum  pestem  perniciemque  convertere) ,  f^ui  hU" 
bendum  est  rcligioni ,  nocentem  aliquando ,  modo  ne 
nefarium  impiumque,  defendere.  Quo  ex  loco  cum 
nocentem  quandoi^ue  de  nefario  et  impio  apud  Roma- 
iios  diciuni  esse,  iieino  non  videai,  et  apud  nostrum 
loiies  fffinit ,  impiai  manus ,  sacrilegi ,  et  simiiia  de 
Perseciitoribus  occurrant,  qiiid  clarius  quain  bic  t6 
nocens  idem  esse  alque  nefarius,  impius,  sacrileausf 
Ku  tameu,  qiiominus  dubites,elegantissimuin  Mar- 
tiaJis  epigramma ,  ubi   apertissime  eadem  vox  im» 

*  Ergo,  fateolibus  ipsis,  Novatores  suntelNovatonimfilii. 
Pra^ans  Ecclesiae  romanse  apotogia  religio  Cbribti  semel 
coostltutaf  erroris  essentialiler  nescia,  novitatera  in  fide 
semper  damoaviti 


piutn  et  saeriiegum  ,  qiinsi  dicas  insigniter  nocentem , 
indigilat.  Lege  modo : 

De  piscibcs  bajanis. 
Bajano  procul  a  lacu  monemus, 
Piscalor,  foge,  iie  uocens  recedas. 
Saciis piscibus  hse  natanlur  unda; , 
Quiiiorunidtmiinum,  manuiiique  lambont 
Illain,  qua  nibil  est  iu  orbeoiajus. 
Quid,  qiioil  iioinen  babeuL  el  ad  magistrl 
Vocem  qiiisqiie  sui  veuil  cilalus. 
Hoc  quondaiii  Lyl)is  iiiiprobiis  profuudo 
Dum  pnedam  calaino  Iremenle  ducit, 
Ra|ilis  luminibus  repente  csciis 
Capluin  nou  iK)iuil  videre  piscem, 
Et  niiiic  sacriiegos  perosus  hamos, 
Bajanos  sedet  aJ  lacus  rogalor. 
At  tu,  dum  potes,  innocens  recede, 
Jaclis  siiii|  licibus  cibis  iu  undas, 
£i  pisces  vencrarededicalos. 

(Mart.,  Ep.  lib.  iv,  ep.  30.) 

Qiinre  sint  igilur  quoqiic,  c.i  :  Nocenles  animce,  quas, 
qni  jnstos  excarnificavenint,  coelestibus  plagis  et  crucia' 
tibusmeritis  profuderunt yM\'\m:v.  iinpiae et nefariae quae, 
nec  veriiin  Dciim,  ni  c  cjus  servos  venerat»  siiit ; 
ilemquo,  c.  mjx  :  Nocens  spiritus  quem  Maximinus 
detesiabili  moriis  genere  efflavit,  spirilus  impius  et  sa- 
crilegus. 

Excidendum,  Editio  Oxoniensis  et  Cant.,  excinden- 
dum.  Sed  <^iare  innnuscripti  codicis  lectio  optime 
polest.  Vide  Columbuio,  col.  391. 

Detendnmque  jiistitiam,  Qiiid  jam  noster  proprie 
per  justitiam  intelligai  interpretatur  capite  sequeiiti 
bis  verbis  :  Postquam  vero  ad  persequendum  juslum 
poputumy  etc,  quiii  et  isiis  cnpitis  iv  :  Extitit  post 
annos  pturimos  execrabite  aniinat  Decius,  qui  vfxaret 
Ecctesiam,  Quis  enim  justitiam,  nisi  matus,  persequa- 
tur  ?  Justitia  iia(|ue  bic  ioci  Ecclesia  est,  seu  justus 
populns,  quem  et  mox,  hoc  ipi^o  capite,  populum  Dei 
et  servos  Dei  appellari  videbis.  Noriint  rlietoruin  filii, 
qtia  orationis  ngiini  scetns  \iro  scetesto  homine,  et  si- 
milin  sexcenia  qtioiidie  inquibusvis  aiictoribusoOen- 
dantur.  Sed  bic  quidem  vix  ullum,  opinor,  isto  Pe- 
tri  exemplo  aprms  est  :  Coelosnovos  ac  terram  novam 
secundnm  promissum  ejus  expeetamu%y  in  (ptibus  justi- 
tia  habitat ;  qtiippe  cum  ibi  (|Uoque  ;us(f(fa,  ut  verba 
jacenl,  nil  aliiid  sii  quam  justus  Dei  poputus,  At  niinc 
iibinaiii,  si  noncoiisiimmatam,  lentatain  saltem  fuisse 
dicemus  istiiismodi  jusff/f>deletioiiein  n  Nerone?  An 
Romw  sotum^  ciiin  doctissimo  Dodwello  in  disserta- 
tioiiibus  Cyprianicis?  Aiit  niim  vero  ubique  per  im- 
peiium  romanum,  cutn  eriidilissiino  pariter  Pagio,  in 
siia  Annaliiiin  B;ironiaiiorum  criiicn?  Omoino,  qiiin 
nosier,  ex  Pagii  senienlia,  ubique  peromnes  impei'ii 
romani  provincias  diccre  voliierit  non  dubitaniiis ; 
ob  haiic  scilicet  orationis  seriein  :  Qun  re  ad  Nero» 
nem  delata,  cum  animadverterel,  non  modo  RomcB,  sed 
ubique  quotidie  magnam  muttitudinem  deficere  a  cultu 
idolorum,  et  ad  retigionem  novam,  damnata  vetustate^ 
trnnsire,  ut  erat  execrubitis  ac  nocens  tyrannus^  pro^ 
silivit  ad  excidendum  cceleste  lemptum,  delendamque 
justiUam,  Ubi  enim  terrarum  excidendum  videiide- 
buit  Neroiii  templuiii  creleste,  delendaque  jusiitia, 
qunm  ubi  inagnnm  quoiidi**  muliitudinem  aculiuido- 
ionim  deficcre  inteiligebnt,  et  nd  religionem  novainy 
damnatn  vetusuite,  transire  ?  Atqui,  secundum  no- 
strum,  Nero  id  noft  modo  Romce,  sed  ubique  quotidie 
accidere  animadvertebat.  Gt  ubique  igitur,  non  Romas 
tantum  Nero,  secundum  eumdein,prosilivit  per  sua 
edicla,  el  per  pr^efectos  ad  deleiidam  justitinm. 

f  Sed  enlm,  inquit  Dodwellus,  non  aiiorum  certe 
christianorum  illa  potuit  esse  persecutio  quam  eo- 
rum  qui  Romae  versarentur.  Nam  ulcumqiie  initjuos 
persecutores  existimemus,  quiRoma  al>eranl,  in  illos 
nulla  erat  vel  specie  lenus  verisimilis  ratio  cur  in- 
tentaretur  urbis  incendium.  Aliam  itaque  perseculio- 
nem  comminiscantur  necesse  est  quam  illam,  cu- 
jus  meminit  Tacitus^  si  quos  atios  prater  quam  RomfB 
thfistianos  in  ea  pnssos  comniinitountur.  At  quo 


627 


PAULI  DAUDRI 


m% 


|]lam  tandem  idoneo  tcsiimonio  fuisse  conGrma- 
bunt.  I 

Verum  ecce,  ut  hinc  merito  exordinr,  qiix  Pagius 
ad  isla  nuperrime  rcsponderil :  c  Dodwellus,  inquit, 
iium.  11,  immo  13,  Disserialionis  Cyprianeas  ii, 
agnoscit  quidem  ingeiuem  nmllitudinem  in  persecu- 
tione  Neroniana  passam ,  sed  eorum  tantum  cliris* 
tianorum  qui  Roma!  versabantur ;  cum  qui  Roma 
aberanl  in  illos  nulia  csset  vel  specie  tenus  vcrisi- 
milis  ralio  cur  intenlarelur  urbis  incendtum.  Sed 
levis  b3GC  rntio.  Ncro  quippe,  non  vero  cbrisliani, 
auctor  inccndii ;  ideoque  cdiclum  non  tanlum  ad 
cbrisiianos  i\omx  agenles  vexandos,  sed  ad  univer- 
sam  sectam  per  imperium  romanum  nbolendam 
emissum,  ul  ex  bis  L»clantii,  Iib.  de  Morlibus  per- 
secuioruin.,  c.  ^,  verbis  intelligimus  :  Cum  anmad- 
verteret  (Nero)  non  modo  Romae,  sed  Hbique  quoiidie 
magnam  muUitudinem deficere  a  cultu  idolorum,..  pro- 
silivit  ad  excindendum  coele$(e  templum,  etc.  Hxc  ita- 
que  perseculio  non  localis,  sed  iiniversalis  fuit.  Nec 
refert,  (|uod  Tacitus  de  iis  qusc  iu  provinciis  adver- 
sus  chrisiianos  gesta  scrmonem  non  habeat,  cum 
Suetonlus  in  Neronc.  c.  16,  perseculioncm  ad  ur- 
bem  Romam  non  restringat.  Affecti  suppliciis  Cliri' 
stiani^  genus  hominum  superstitionis  novce  ac  malefica!, 
inquit,  Suetonius.»  Haic  ergo  et  toiidem  verbis  Pa- 
gius  in  dicta  Crilica,  suo  loco. 

Imnio,  cuin  subjeclam  inscriptioncm  Gruterus  in- 
ler  alios,  et  Josephus  Scallger,  ipsc  tamen  de  ejus 
sinceritale  dubiians,  proiulerint,  eamdemqtie  ille  in 
ruinisp.tgi  Marquesije,  iuLusiiania,  hicvoro  in  His- 
pania,  loco  Pisvergae  vocato,  exlare  monuerint  : 

meroni  cl.  ca19. 

avg.  pont.  m\x* 

ob.  proving.  latronid. 

et.  his.  qui  novam 

generi.  hv«.  8vper 

stition.  ^ncvlcab. 

pvrgatam; 

vcl  ut  Scaliger  edidit : 

NERONI  CLAVDIO 

C.€8ARI  AVG. 

PONT.  HAX.  00 

PROVINCIAM     LA- 

TR0NIBV8     ET     HIS 

QUl  NOVAM  6E- 

NERI   HVMANO 

SYPERSTITIONEM 

INCVLCARANT 

PVRGATAM. 

Pagiu8  superioribus  contra  Dodwellum  argumenlis 
non  conienlus,  haud  simpliciter  proeierea  Scaligeri 
de  dicta  inscriptione  dubitaiionem  in  eo  vanitaiis  ar- 
guere,  quod  nullam  plane  Scaiiger  su»  suspicionis 
rationem  in  medium  altulerit ;  sed  contendere  si- 
mul  nunquam  eiiam  cum  fundamento  posse  afferri. 
Quin  et  iilem  alibi  observare,  in  illa  sine  dubio  in- 
scriplione  generalem,  quam  posuit,  Neronis  in  om- 
jies  ubique  cbristianos  crudelitatem  idcirco  tangi, 
quod  ibl  christiana  religio,  quemadodum  et  a  Sueto- 
jiio  recens  cit  ito,  ei  iii  antiqua  iuscriptione  Diocle- 
tiano  dicia,  superstitio  appelleiur ;  et  ex  ea  itaque 
deducendum  non  tantum  in  Ilispaniis  ejusmodi  de 
prostrata  Cbristi  religione  tropaea  fuisse  erecta ; 
sed  et  in  aliis  provinciis  similiter  faciitatam  esse. 
Prsesertim  cum  Orosius  (libro,  ait  Pagius,  ix,  verum 
teptimo  dicendum  erat,  c.  7,  videndumque  aiias  cur 
subjecta  ab  ipso  Orosii  vcrba  tantopere  a  vulgntis 
editionibus  initio  et  in  flne  differant)  de  Nerone  scri- 
pSerit :  Denique  omnibus  (lagitiis  suis  hoc  etiam  addit^ 
quod  primus  Romm  Christianos  suppliciis  et  mortibus 
affecitj  ac  per  omnes  provincias  perseculione  exerU" 
ciari  imperavit^  ipsum  quoque  nomen  extirpare  conalus, 
beatissimos  apostolos  Petrum  cruci  affixit,  Paulum 
eapite  gladiosecuiL  Ubi  etiam  denuo  Pagius  pro  dau- 


A  sula  :  i  Qiiod  marlyrium,  ait,  anno  seqoenti  conligii ; 
ideoque  persecuiio,  quac  hoc  anno  Romx*  coepit,  in- 
tra  iilud  tetnpus  in  alias  provincias  propagata  :  ni, 
quod  verisiniilius,  ediclum  in  omnes  staiim  provin- 
cias  missum  fuerii.  > 

£l  nos  jam,  ul  de  iioslro  quoque  aliqiiid  cunctis 
islis  addamus  (qiialenus  iiimirutn  valide  conGrmanl, 
Neronem  ad  excidendum  ubique  Dei  popuium  proru- 
pisse),  ideo  minus  habere  Dodwellum,  quae  iis  r^e- 
rat,  arbilramur,  quod,  dum  pugnal,  nullam  vel  spede 
tenus  verisimilem  fuisse  rationem  cur  Chrisliam,  qui 
Roma  aberant^  urbis  incendio  arguerentur,  secure  ille 
ob  Taciti  nucloritatem  punit,  priroo  id  incendii  Nc- 
ronianae  Chrisiiaiiorum  persecutioni  prxivisse,  de- 
inde  aulem  eidem  simui  vexationi  occasionem  de- 
disse.  At  practcrquam  hujus  scriptoris  hypotheses 
manifcsto  ab  iiiis  Taciti  diversae  sunt,  multa  paulo 
anle  e  Suelonio,  Hieronymo,  Orosio,  atqueaiiis,  ad- 
duximus,  quae  vei  Neronis  persecutiouem  incendio 
anteriorem  faciunt ,  vel   posieriorem  quidem,  sed 

»  quam  ab  illo  ortam  non  dicunt.  £t,  ut  inaxime  an- 
teriorem  fuisse  non  contendamus,  baud  videmus, 
fateor,  quinam  pitlchre  et  perspicue  ostendere  quis- 
quam  valear,  impossibile  esse,  ut  post  Romae  inceii- 
sionem  Nero  fideles  ubique  per  imperium  romantim 
solo  ciiristiaiiismi  noroine  fuerit  persecutus  ;  aut  si 
non  solo,  Komae  tandem  ut  incendii  reos^  propter 
Taciti  testimonium,  ubiquc  vero,  et  re  nata,  tom* 
quam  homines  malefice  supersiitioni  addictos^  propter 
aiia  aliorum  loca,  licei  reapse  utriusqoe  culp«  in- 
sontes.  Prorsus  uti  Susis  Murdochaeum  ob  neglectmm 
salutationis  officium,  omnes  auiem  Juda;os,occasioiie 
data,  per  cenlum  et  viginti  septem  provincias  im- 
perii  Assueriani  tamquam  hominum  nationemy  qmi  le- 
ges  ab  omnium  gentium  legibus  alienas  haberenty  ne- 
que  regiis  parerent  edictis^  Aman  Assueri  nomine  dc- 
creveral  interOci. 

Notandum  sedulo,  quod  superest*  noslram  qaidt^m 
de  Nerone,  Prosilivit  ad  excidendum  coeleste  templum^ 

C  delendamque  justitiam,  dicere;  neutiquam  vero,  exci- 
dit,  vei  delevit.  Voluit  eiiim  revera  excidere  ct  de- 
lere.  Itno,  ut  cum  Orosio  loquar,  ipsum  quoque  no- 
men  extirpare  conatus  :  sed  frustra;  qaae  et  sors  post  • 
ea  Diocletiani,  nisi  suum  fortassis  flnem  Ncro  in  Itia 
assecutus  sit  Provincia,  de  qua  allatae  superias  iii- 
scriptiones  meminerunt.  Yideant  qui  nuperrime  nu- 
mismatibus  et  similibus  inscripiionibus  de  Hteresi^ 
quam  vocant,  extincta  gioriati  sunt,  annon  incassuiii 
quoquead  excidendum  cceleste  tempiumprosIJiTe* 
rint. 

Et  primus  omnium  (Nero)  perseeutus  DH  s«rvos. 
Roiunde  dicam.  Nil  roinus  verum,  si  res  ipsa  specte- 
tur,  et  ad  singularia,  qualia  bic  scriptor  subjicit, 
exempla  attetidaroiis.  Cur  illi  enim  Nero  primus  om- 
mtim,  non  dico  cum  Eusebio  imperatorum,  nam  id 
nosier  nuspiam  addidil,  vei  innuit ;  sed  prtmiis  om^ 
nium  siinpliciter,  adeoque  hominum,  Dei  servos  persc^ 
cutus  est?  Qaia,  ut  habeiur  in  sequentibus,  Petrmm 

^  cruci  adfixit,  et  Paulum  interfecit.  Atqui  longeanle.i» 

^  sub  Tlberio,  Herodes  Antipas  Joannem  Baptisiain 
iniquissimedecollaverat;  et  sub  eodem,  vel,  oi  alii 
▼oliint,  sub  Caligula,  Judjei  Stephanum  lapidibus 
obruerant :  sub  Caligula  autem,  vel,  ut  rursus  aliis 
placet,  sub  Claudio,  Jacobus,  Joannis  frater,  ab  llc- 
rode  Agrippa  fuerat  inlerfectus,  et  Petrus  cotijeeliis 
in  viiicula.  imo,  si  a  singularibtis  islis  quorarndam 
fldeiium  martjriis,  aut  vexatioiiibus  ad  generaliores 
Ecelesiae  persecutiones  transierimus,Tiberii,  vel  Ca- 
ligulae  cerie,  si  quis  cum  vulgo  malit,  prineipatii,  ip- 
soque  die  qtio  Stephantis  ilie  proiomartyr  lapidatus 
est,  Facta  est,  ait  Lucas  in  Actis  ( cap.  viii,  i ),  per" 
seculio  magna  adversus  Eeclesiam  quts  erat  iiieros4h- 
l^mis,  et  omnes  dispersi  sunt  per  regiones  JttdoMs;  ei 
Samariai  prmter  apostolos  :  uude  Georgius  SynceUas 
ad  annum  mundi  6557,  Divlnae  vero  Incarnstionis  37, 
Imperantis  autem  Tiberii  20  aut  21 :  Hoc  annoy  in- 
quit,  persecutione  in  Ecclesiam  excitata^  fideliumg^e' 


NOTif:  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  II. 


63« 


riqtte  ^jfVj^  <«»<,  ttd  quo$,  fidelium  m  tU$permone  A  ob  qu»  non  Injuria  videri  possit  scriplum  qnondam 


eM$tUBtontm  jfrtefixo  titnlo,  Calholkam  Epi$tolam  Ja 
cobm  fntttr  Domini  $cripsU,  Quid  qood  periilustri 
Capero,  iiemqiie  Lipsio  ad  Taciii  Annaies,  videniur 
Don  immenio  Christiani,  qui  sub  Ciaudio  Romae  de- 
eebant,  Jadaeis  illis  accensendi,  qui  a  Claudio  male 
batNti  sant,  idest,  quos  Claudius,  Luca  (Act.  Apost. 
xnn,  2  )  et  Suetonio  testibus  Roma  coegit  excedere. 
Gnr  ergo  utnimque  motum  Cecilius  nosler  non  nu- 
meraTit  inter  persecuiiones,  nec  aliler  tandem  in 
ftpeciem  de  Nerone  locutus,  quam  cum  de  eodem 
Solpicius  Severus.  i  Qui,  non  dicam,  inquit,  regum, 
fied  omnium  hominum,  et  vel  immanium  bestiarum 
sordidissimas,  digiius  exstitit,  qui  perseculionem  in 
Ghrisiianos  primus  inciperel.  >  Nempe  qund  hic  auc- 
ter  f  neqnaqoam  Imperatorum  aliorumve  quales- 
eitmque  persecutiones,  eorumque  poenasjam  inde  ab 
Eceiesia  post  Clirisii  Assumpiionem  constiiaenda  ex- 
ponerefoerit  affgressas :  >  sed  tanlum  i  a  principio. 


fuisse,  et  Pauinm  ghdio  interfedt,  Unnm,  quod  Pau- 
ium  gladio  periisse,  collo  scilicet  deciso,  communis 
sii  Yeterum  sententia.  Altenim  antem,  quia  cum 
nosier  oratorias  leges  cnlluerit,  et  in  antecedentibus 
manyrium  Pelri  memornns  instrumcnttim  simui 
mariyrii  nominaverit,  Petrum  eruci  affixit  vix  po- 
tuerit  non  continenter,  et  Panlum  gladio  interfecit^ 
sal)jicere.  Prieserlim,  cuni  ex  ejusmodi  regulis  apud 
Sulpitium  Severum  lepamus  :  Paulu$  ac  Petru$  capi- 
tk  damnali,  quorum  uni  cervix  gladio  desecta,  Petru$ 
in  crueem  $vblatu$  e$t;  pnrique  modo  apud  Orosiura  : 

INero)  beali$$imo$  Chri$ti  apo$tolo$,  Petrum  cruce, 
^aulum  gladio  occidit ;  rursumqne  itidem  apud 
Pseudo-Hegesippum  :  Alter  cruce,  alter  gladio  neca- 
tu$  e$t;  Groece  autem  apudTheodorum  Melochilam  : 
*0  Nf^wv  Tov  nsTpov  ^(TTaTipwo-g,  Tov  de  ITav^ov  5ta  ^iyo^jc 
iTfXecwapv.  Tertiuin  deiiique,  quoniam  tantum  abest 
ut  Latinis  Pairibiis  interficerey  vel  interfici ,  ciirta  lo- 


ex  qoo  esl  Ecclesia  consiituta.  >  Ex  hoc  autem  se-  ^  cutione  specialiier  et  proprie  decoUare,  vei  decollari 
rnmtA  Vi^^Uti^  n.Kiciinn^t  iiami  oniA  rn*»*iiiuin  fiiScca  *>  significeiil,  ut  11  coiiira  quandoque,  verbi  gralia,  in- 

terficere  breviter,  pro  crucifigere  posuerint ,  nonnun- 
quam  aulem  interfici,  pro  pr<ecipitari  in  flumen,  et 
mer^endo  necari.  Tertullianus  de  Synagoga ,  quoj 
Christum,  quod  omnes  norunl,  securi  non  feriit,  sed 
crucifixil :  Omms,  iiiquit,  Synagoaa  filiorum  l$rael 
eum  {Je$um)  interfecit,  dicente$  aa  Pilatum^  et  quK 
sequuniur.  Laiinum  vero  Eusebii  Chronicon  de  Qui- 
rino  mariyre,  quem  toluin,  hoc  est,  non  prius  decol- 
latum,  tthnici  in  fluviuiu  prxcipilarunl,  et  hi  postea 
vel  iili  mergendo  intcremerunt.  i  Quirinus,  episco- 
pus  Sciscianus,  pro  Chrislo  gloriose  inlerficitur. 
Nam  nianuali  moia  ud  coilum  lignta,  c  ponle  pracci- 
pitatus  in  fluvium  diutissime  supernaiavit,  el  cum 
speciantibos  collocutus,  ne  suo  terrereniur  cxemplo, 
vix  orans,  ul  mergerelur  ohtinuit.  >  Cogiieiit  iiiierim 
eriiditi,  ni  iHolestum  est,  an  hoc  ipso,  quod  ita  inter- 
ficere  in  crucifigendi  el  $ubmergendi  significatione, 
inanante  nimirum  a  generati,  qua  pro  occidere  et  e 


condo  Ecelesia  Chrisiiana  haud  ante  con$tituta  fuisse 

censenda  est  quam  po$tquam,  apo$toti  per  anno$  25, 

utque  ad  prineipium  Neroniani  imperii  per  omne$  pro* 

iin€ia$  ac  civitate$  fundamenta  Eccle$ias  mi$erunt,  Et 

Dostro  igiiur  scriptori  Nero  optime,  cseleris  csetero  • 

rum  persecutorum  per  illos  25  annos  vexationibus 

de  industria  prsetermissis,  dkiiuT  primu$  omnium  Dei 

$ervo$  per$eeutu$,  Supple,  po$t  Eccle$iam  $emel  con$ti' 

tutam.  Viirancloritate,  quac  nostra  sit  major,  orgeri? 

Extai  apod  Aogustlnum  de  Civitate  Dei,  libro  xviii, 

caput  51,  cuin  hoc  iemmate  :  i  An  crcdendiim  sit, 

quod  quidam  putanl,  implelis  decem  perseeulioni- 

bus  quae  fuerunl,  nullam  superesse,  practer  nndeci- 

mam,  qose  in  ipso  Antichristi  lempore  sii  futura.  > 

L^e  illud :  et  an  aliud  quam  quod  jam  inonuimus, 

opus  sit  facto,  lecum  cogiUi,  ciim  ad  hsec  veneris  : 

I  Primam  (persecutionem)  compntant  a  Nerone 

'-*'*        quid.  .  .  qui  hoc  senliunt,  dictari  sunt  de 


Sed. 


persecationc,  qna  ipse  Dominus  crucitixus  est?  In 

qooeam  sonlnumeroposituri?  Si  auiem,  hac  excep- C '''<^<'i<>  follere  ponilur^  usurpatum  invenimus,  non 


ta,  exisiimant  conputandum  ,  lamqnam  illae  nume- 
randae  sint,  quse  ad  corpus  pertinent,  non  qua  ipsum 
caput  est  appeiitum  et  occisum,  quid  agent  de  illa, 
qux  postea  quam  Christus  ascendit  in  ccelum,  Hie- 
rosolymis  facta  est,  ubi  bcalus  Steplianus  lapidatus 
csl,  ubi  Jacobos,  frater  Joannis,  gladio  trucidalus  e.<t, 
ubi  Apostolus  Peirus  ut  occiderelur  inclusus  esi,  ei 
per  Angelum  liberatus;  ubi  Saulus,  qui  postea  Paii- 
lus  factus,  vastabat  Ecciesiam ;  ubi  ipse  quoque  jam 
fidem  qiiam  persequebatur  evangclizans  ,  qualia  fa- 
ciebat  est  passos,  sive  per  Juda^am,  sive  per  alias 
gentes,  qnacumque  Chrislum  fervenlissime  praedica- 
bat?  Cur  ergo  eis  a  Nerone  videtur  ordiendum,  cum 
ad  Neronis  lempora  inierntrocissimas  persecutiones, 
de  quibus  nimis  longum  est  cuncta  dicere,  Ecclesia 
crescendo  pervenerii?  Quod  si  a  Regibus  factas  per- 
secutiones  in  numero  existimani  essc  debere,  Rex 


potuerit  quoque  hic  auclor,  neglectis  rigidioribus 
oratorum  preceplis,  interfecit,  sinc  ulla  gladii  men- 
lione,  de  Paulo  securi  caeso  adliiberc. 

Nee  tamen  abiii  impune.  Siinili  plirasi  nosler  infra 
de  sene  Maximiano  :  Quia  temel  abiit  impune,  ctc. 
initio  cap.  33. 

Re$pexii  enim  Deu$  vexationem  populi  $ui.  Pauct, 
credo ,  alludi  hoc  loco  ad  islum  Exodi  cap.  iii,  7  : 
Vidi ,  vidi  afflictionem  popiili  mei ,  si  non  jain  ex  sese 
intcllexerunt,  nunc  a  me  admoniti  negabunt.  Eo  ina- 
gis  quod,  ctim  olim  70  Intcrpreles  Hebra?a  verba 
reddiderinl ,  l5wv  fI5ov  tijv  xax&icev  toO  ^aoO  poO,  Be- 
za  superiori  sxculo  ilIorumlralationein(Act.  vii,54)y 
expresserit  in  hunc  moduni  :  Vidi,  vidi  vexationent 
populi  mei,  qnae  et  rorsan  vcteris  editionis  lialoe  vcr- 
sio  erat.  Exlare  certe  eliamnuni  pluribus  iocis  vexa- 
tioni$  vocein  io  Vulgala,diirioreque  sensu,  quod  ina- 
gis  est,  lioc  est,  pro  graviori  affiiclione  et  per^ecutione. 


fuil  Herodes,  qoi  eliam  post  ascensum  Domini  gra- 

vissimam  fecit.  >  Hacienos  ergo  Augustintis.  *.  nemo  nisi  iiijuria  duhitareu  Nain  apud  Jeremiam, 

Et  primu$  omnium  (Nero)  per$eeutu$  Dei  «ervos.  ^  cap.  xxix,  18,v.  c.  de  Sedecia  ejusque  principibus. 


Neque  enim  illud  verum  est,  quod  illi  Martyrologio- 
rum  Mcnologiorumque  consarcinatores  putant,  tam 
ttinllos  imperatorum  fuisse  persecutores.  Qui  scripsil 
stib  Constantino  Lactantius,  paucos  ante  Diocletia- 
nuni  in  eo  persecutorum  albo  recensuit  :  Nerorem 
duntaxat,  Domitianum,  Decium,  Yaleriaiium,  atque 
Aorelianum.  Convenilque,  pro  sctatc  sua,  cuin  Lac- 
tantio  Tertulliantis ;  necenim  aliosille  anie  sc  quam 
quos  Laclantius  persecutores  imperatores  agnoscit, 
Neronem  aique  Domitianum.  Dodwellus. 

Pelrum  cruci  adfixil.  Hoc  in  Petro  supplicii  gcnus 
ioanncs,  c.  xxi,  i9,  confirmare  vidctur,  respicicns 
ad  Christi  verba,  exTevgt^  rug  yttpag  doy.  Alias  enim 
h  ToO  fwwvoOat  xa^ToO  «TrayeffOat  ottou  Tif  ou  0ilet,ge- 
nus  mortis  significari  iioii  poterat,  sed  ({uidem  in 
carcerem  et  vincula  conjectio;  eliam  abs(|ue  capilali 
^   suppIicio.ToLLios.  —  Et  Paulwn  inlerfecitJrh  suni. 


Dabo  eo$,  inquit  Dominus ,  in  vexalionem  ajftictionem- 
que  omnibu$  regni$  terrce.  Sicque  alibi  apud  noslruin, 
vel  Sulpicium  saltem  Severuin,  ne  de  aliorum  tesii- 
moniis  sim  sollicilus,  vexatio  eivexatione$y  [^ro  per- 
$ecutionibus ;  itemquo  vexare  cl  vexari^  pro  persequi, 
aut  persecutionem  pati.  Sulpicius  eieniin  ipsequo(iiie, 
lib.  i  Hist.  Sac.  :  c  Visuiii  esi  mihi ,  ail,  non  absur- 
dum ,  cum  usque  ad  Christi  cruccm  aposloloruniquo 

actus  per  sacrain  Historiam  cucurrissem  ,  etiain 

excidium  Hierosolymae,  vexationesquc  populi  Cbris- 
liani, »  etc,  dccein,  quas  vocant ,  persecuiioiies  in- 
telligens.  Unde  nostiiuani,  libroii,  de  singulis  diccro 
aggres^us,  etad  quartani  usquc  progrcssus,  Quarta  , 
inquit,  $ub  lladriano  persecutio  numeralur^  iiioxque 
similitcr  dequiiita  :  Sub  Aurelio^  Antonini  filio^  per^ 
$ecutio  qninta  agilata ;  sextain  deiiide  vexationis  no- 
niiiiey  tamquam  prorsussynonyino,  indigilat  his  ver- 


631 


PAUFJ  B\UnRI 


652 


Itis  :  Sexta ,  Setfero  imperante ,  Christianorum  vexatio  . 
fuit,  Vexaiionis  alias  vocabiilum  in  ista  Terlulliani 
oralioiic  morbum  siKnincnre  tinn  ignoramus  :  c  Ple- 
rosque  hoc  opus  ( exoiuoloj^eseos )  ut  pulilicaiiouem 
sui  aul  siiffiigfre,  aui  dedie  iii  diein  differie  pr.rsu- 
mo,  pudoris  iiiagis  uieniores  qiiam  saitiiis;  veliit 
illi  qui  in  partibus  vereniiidi(U'ibiiH  corpom  cim- 
tracta  vcxatione,  conscieiiii.im  medenttum  vilani.  > 
Sed  qiiid  cuique  loco  convenial  aiieiideuiium.  El  de 
cxlcro  ,  quiii  iu  eo ,  qiii  uobis  vere  pr;e  uianibtts , 
nosier  vexa'ionem  populi  sni  passivo  sensu.  pro  vexa- 
tum  tuum  populum  ,  id(|iie  de  Ecclcsia  D<'i  cbrisiiaua 
dixorii,  nulins  aiiibigeiuJi  loctis  est,  tam  ob  b:i*c  ver- 
ba  cap.  i  :  Exiiiit  enim  execrabile  animat  Decius  qni 
vexaret  Ecclesiam^  et  ista  siuiul  J*  reiui:e  cap.  xxxi , 
33  :  Ero  eis  in  Deum ,  et  ipsi  erunl  mihi  in  populum  , 
quae  certis.^ime  ad  novi  foeileris  II  leles  periineul , 
qiiaui  qood  de  alia  qiiavis  inierprelatione ,  non  dicaui 
cogitare,  scd  vel  souiniare  .  forcl  absurdissimum.  Et 
^ic  supra  passive  qiioi|ue  :  Quos  melus  comprehentio' 
fiii  ejusin  fn^nm  verterat,  pro  Quos,  eo  contpreftenso , 
metjLS  in  fugam  egcrat. 

Dejectus  itaque  fastigio  imperii.  Cave,  ne  ob  proxi- 
me.seqiientia,  ac  devolutus  a  summo  tyrannus  impotens, 
legendum  bic  pnriter  necessario  credas,  Dejectns 
itaque  e  fastigio  imperii.  Saepius  enim  post  id  verbi 
in  melioribus  Aiicioribiis  laiiiiis  prseposilio  de,  vei 
ex «  eleganier  relicta  est  subaudienda.  Gicero  iii  ora- 
tione  pro  Mura^na  :  His  hcedinis  pelliculis  prwtura  de- 
jecius  est ;  et  2  iu  Veir.  :  Potliciius  est  quantum  vet- 
lent  pecunios  ,  si  me  trdHitute  dejecissent.  Ibidem  alio 
loco ,  dejicere  honore  rcperies ,  uti  et  apud  Livium 
pliis  seiiici, 

Nitsquam  rcpente  comparuit.  Fabulc.  Miror  aulem 
Christianos  veicres  lam  splendide  mentiri  solitos, 
quoruui  uiciidacioruiu  si  coiitexere  catalogum  lube- 
ret ,  lota  iis  plaustra  impleri  possent ,  at(|ue  una 
cum  Sibyllinis  cnrminibus  ad  auus  veiulas  milii. 
ToLLius.  —  Licet  quoi  bic  el  proiitne  quoque  de  Ne- 
roiie,  uou  a  nostio  solum  Cecilio ,  sed  a  quibusdam 
prseierea  Cbri.stianis  ,  ejiis,  iili  iiil  ponere  vetai , 
SDqualibiis  dicunlur ,  lalia  siiit  ut  cn  ego  siiie  mora 
f:ibul(»sissima  esse,  viro  doito  couccdaiu;  vclletu  ni* 
hilominus  ncreiu  istnm  in  nosirtiui  ca^lerosque  anii- 
quiores  eccle.siasticos  Scriptores  ceusuram  non  strin- 
xissi^t,  :iut  in  aliain  snlteiii  occasituieui  m:tgis  oppor- 
tunamdistiilissel.Nam  niiiicquidein,  si  non  uudique, 
haiid  paruni  tamcii  lain  nostri ,  qttam  quoniiuvis 
insuper  veieruiii  Chrisiiaiioruin  caudorem  bouorem- 
que  liietiir  insi^inis  Tacil)  locus,  quciu  Coluiiibus  cx 
libro  II  liisliH*.  cap.  Sadduxit.  Ues  toia,quoiiiaiii  non 
indigna  esi  (|ua!  pault  necuiatiusexplicelur,  sic  liabet. 

Ex  lioc  scriplore,  Nero,  seu ,  ui  venus  dicain  , 
Neronis  a  scse  inteifecti  cadaver  nusquam  repente com- 
purnit^  ut  ne  sepiiltura'  quidem  tocus  in  terra  lam  nialw 
besticD  nppwreral.  Eaque  reapse  et  unice  ipsius  sen- 
teiitia.  Coutra  autem  ,  ex  illis  i/iii^usi/Am,  qiios  per- 
slrin\it,  Christianis ,  non  Nerouis  cadaver  jain  ex- 
lineii/sed  Ncio  ipse  vivns  vidensque  nusquam  repente 
comparuit ,  et  cerium  in  locum  translatus,  vivus  ibi  re- 
servuius  est.  Tacitus  vero  iii  laudaia  Pehcope  :  Sub 
idem  tempus,  :.it  (facla  non  longeauie  iiieutione  sa- 
cramenli  Ollionis,  quod  uierqiie  exercitus,  lioc  cst, 
unus  Yespa^iaui,  alter  Muciani,  ociavo  eircitcr  meii- 
se  ab  obilu  Neronis  acecperant),  Achaia  alque  Asia 
falso  metn  exlerrito! ,  vetut  Noo  adventarety  lario  su- 
per  cxitu  ejus  rumore ,  eoque  pluribus  eum  vivere  pn^ 
aentibus  crcdintibusqne.  Quare  priiiium  omiiiiim ,  ex 
Tacilo.  post  Neronis  mortcm  sparsi  fiierutit  vnrii 
super  illa  rumores,  unusque  aiiquis  iuter  caeteros 
hujitsmodi ,  iit  si  cui  ejus  occasione  vivere  adhiic  Ne- 
ronem  fliigere  liberet,  po>set  facile  apud  midtos  (1- 
dem  inveiiire  Deiiide,  qui  id  riiigcreni,  octavo,  plus, 
minus,  mense  ,  quam  obierat,  inveiiti  suiit.  Teriio, 
complures  siinul  repeni ,  qui  non  modo  fabulam 
non  respiierenl  et  coiiriit:irciit ,  sed  fidc  adeo  bona 
Admitterent,  ut  miserrime  exterrerentur,  velut  Nero 


Aadventaret.  Etdenique,  qui  rem  ita  tom  fmxerunt 
ct  credere  ca^pcrunt,  ii  duplici  de  causa  nequaquam 
Chrisiianl ,  veruin  maniresie  etbnici  eraiit.  Una, 
qiioniam  miiltortiiu  quidein  ex  ethnicis  inieresse  po- 
terat  fiiigere ,  N<Toiieiti  fuisse  adhuc  superstitem , 
noii  vero  pariter  Cliristiaiiorum.  Aliera  autem  ,  quia 
Tacitus  in  nlinto  loco  nullam  plane  Christianoruitf 
iiieiitiouem  facit,  scd  Acbai.T  taiiliim  et  Asia:,  in  qui- 
bus  pliircs  Neronem  post  ejus  exilum  vixi^se  llnxe- 
riiit,  credideriuique  :  undepalam  iionnisi  ethnicos 
dcbere  iiilelligi  colligenduiu  est.  Qux  cum  ila  siut, 
ubi  jaiu  noster  ,  oro,  vel  «loliri ,  de  quibiis  mox  io- 
queiur,  Christiani  lam  splendide  meiititi  sunl? 

Oiiiuino  si ,  ut  decel ,  de  flctionis  auctoribus  ante 
oinuia  qti:e.Ntio  esi ,  nulla  isiiiis  culpae  portio  vel  ia 
tiiinc,  vel  iii  illos  coiijicienda  :  sed  ,  ut  liquet ,  eili« 
iiicis  impulanda  toia  quauia  cst.  Siu  autem  postea  de 
(ide  ,  quae  nciiiuii  habiia  ,  creditam  cerie;  quin  et 
cuui  iiisigui  valde  imiiirp(a  adiiiissam  fuisse  eaiu  fa- 

P  bulaiii  a  deliraiilibus  nostri  Cecilii  Christiauis  agiio- 
sciiiius.  Sed  priino ,  iioster  iicc  liclionem  ,  nec  Im- 
/lAiTjOov  aduiitlebat ;  credensque,  iino  vcrbo ,  Neronis 
seniel  deruiieti  cadaver  uuspiam  apparuisse ,  iiegabat 
alias ,  Lim  Neronein  ntiiiquam  priore  Chrisli  sa*culo 
obiissc ,  qiiam  euni  adliuc  sx»culo  qiiarto  alicubi  ter- 
ranim  supcrfuisse,  adeo,  dum  tiirumque  negaret,  ab 
omni  splendido  mendacio  alienus ,  ut  pro  ipsissiina 
veritaie  conira  vatias  iiacnias  pugnaret.  Secundo  ve- 
ro,  quod  ad  ejus  aequales  ulritisque  fabulie  defenso- 
res ,  coruiii  sane  causa  binge  luiuus  favorabilis.  Sed 
lamcii  quod  octo  fere  posi  Neronis  obitum  mensi- 
bus  pliires  in  Achaia  et  Asi  i  etbnicl ,  nimia  quidcm 
crediiliiaie,  sed  nulla  utii|ue  egregie  mentiendi  deli- 
beratione,  Neroiiam  adbuc  vivere,  iu  animum  indu- 
cebant,  (id  enim,  puto,  mestiri  iiullo  pacto  Toluis- 
scnt.  ut  falso  deliiiic  metu  exterrerentur)  quidui  ila 
quoque  ejus  %talis  Christinni ,  et  inde  alii,  in  ani- 
muiii  induxerini  1  Per  errorem ,  inquam  ,  polius 
quam  vera  ipsoium  culpa.  CreduUtas  error  ett  maqis 

C  quam  cutpa ,  scribebat  olim  Plancus  Ciceroni,  ei 
quidem  in  optimi  cuiusque  mentem  facitthne  irrepil ; 
ut  vel  bic  ,  ubi  de  Cliristianis  sermo  est ,  cavere  se- 
dulo  oporteal ,  ne  illos  splcndide  mentitos  esse  dica- 
miis.  Et  qiianto  igitur  amplius  ,  ubi  de  isto  aiictore 
ngitur?  Qui  ciim  fictionem ,  lictiouisque  appendicem 
sauiiis  exceperit,  id  unuiu  evidenler  peccavit  quod 
ei  proi  caleris  nimori  fldein  super  Nerouis  exitu  pu- 
taveril  adbibendam ,  qui  oliiu  Neronem  nusquam 
subito  comparuissesparscrat  in  viilgus  ,  quenique  de 
Neronis  cadavere  sine  dubio  iiilelligendum  ethiiici , 
quoruiu  inlcrerat  xquivocalione  abuli ,  ad  Neroiiem 
ipsum  paulo  posl  ejus  tuorlciii  quasi  eliamnuro  vi- 
vum  retuleraiit ,  ci  Christiani  postea  eorum  exem- 
plo  aliis  de  causis.  Adde  quod ,  cum  etiam  Roms,  e 
Suetotiii  loco  pleiie  iiiox  describendo,  non  defuerint, 
qui  vel  post  Nenuiis  ftiiiera  modo  ejus  imagine*  prw* 
textatas  in  Rostris  proferrent^  modo  edicta ,  quasi  vt- 
ventis  et  brevi  magno  inimicorum  mato  reversuri ,  haud 

|v  possent  illi  aliler  Neroneui  in  vivis  adbuc  esse  dice- 

^  re,  quam  una  alflrmando,  cum  ,  dum  more  inajorum 
punieiidus  qiiaereretur,  derepe.nte  evaiiuisse,  etjus- 
ta  ,  (|ua!  nativo  Neronis  corpori  soluta  fuisse  puta- 
reniur,  iiunnisi  supposititio  racia  es^e  :  neque  porro 
talia  aflirmare,  quin  vivenlibus  victurisque  postea 
Cliristianis  pliis  ui«|Uo  faeilioribus  tales  de  Nerone 
fabiilas  credeiidi  asserendiqtie  occasiunein  darenl , 
quales  in  hoc  capite  nosier  poiiit,  aut  oppuguat. 

Ut  ne  seputturce  quidem  locus  in  terra  tam  malm  bestke 
appareret.  Contra  Suetonium,  qui  docel  eum  funera- 
tum  fuisse  iiupensa  ducentoriim  roillium.  Cd.  Ox,  ei 
Cant, 

Iia  dictae  editiones  e  Baluzio,  ut  videre  est  supra, 
col.  30 k.  Neqiie  vero  iiegaiidum  quin  Suetonius  in 
Neroiie,  sub  finem  capitis  i9.  et  liiitio  quiiiquage- 
simi  disertissiiiie  habeat :  c  Nihil  prius  ac  magis 
(Nero)  n  comitibiis  exegcrat  quam  ne  potesias  cui* 
quam  capitis  sui  fieret ;  sed  ut  quoquomodo  toiai 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MOnTIBUS  1'ERSECUT.  CAP.  11. 


B 


CS3 

cremaretar.  Promisii  Iioc  Seius»  GalbJB  liberius... 
Funeralus  esl  impensa  ducenlorum  millium  slragu- 
lis  alhis  auro  inlcxlis,  qnibus  u*us  kalendis  Ja- 
nuarii  fueriil.  Reliq«iias  iEgloge  et  Alexandra  nulri- 
ces  cum  Acie  concubiua  gentili  Domiliorum  nioriu- 
menlo  condiderunl,  quod  prospiciiur  e  caoipo  Marijo 
imposiium  colle  horiorum;  >  nec  quin  parilcr  inillo 
qninqtiagesimi  sepiimi  legamus  :  i  Obiil  secundo  et 
irigesimo  aetatis  anno,  die  quo  quondam  Odaviam 
inleremerat.  Tantumqbe  gauaium  publice  praBbuit  ul 
plebs  pileata  toia  urbe  discurreret.  Et  tainen  non  de- 
fuenint.  qui  per  longum  teinpus  vernis  aesiivisque 
floribus  tumulum  ejus  ornareni.  »  Sed  quid  multa? 
fsla .  quod  quis  forle  opinelur,  Cecilium  nostrum 
cum  8110  III  ne  sepuUura:  (juidtm  locus  in  terra  tam 
malaebetiia  appare  et,  peiiitus  non  jugiilanl;  quippe 
cum  Siieioiiius  uno  lenore  post  buRC  ullima  :  t  Et 
lamen  non  defuerunt  qui  per  longuin  lempus  yernis 
aestivisiiue  floribiis  tumulum  ejus  oriiarent,  aildident, 
ac  modo  imagines  pr.TBiexutas  iu  rostris  proferreni, 
modo  edicla,  quasi  viveniis,  ei  brevi  magno  inimico- 
rum  nialo  rcversuri ;  i  quos  ergo  Neronis  luinulum 
pro  mero  Cenotaphio  babuisse,  perspicuum  esl.  Uiide 
ea  no^lri,  qua  de  agitiir,  narralio  non  solum  non  pc- 
rimitur,  sed  juvaiur. 

Tam  matoe  bettitB.  Orosiiis  simili  modo  de  Tiberio 
Caesare  :  Ex  mansuetissimo  principe  sosvissima  besiia 
exarsit.  Et  Paulus  ipse,  quod  jamdtidum  a  viris  magtii 
Dominis  dicium  esl,  non  alium  inniiebai  leonem, 
quam  Neronem,  in  boc  loco  secund:e  Epislohe  ad 
Tinioiheum  (nap.  iv ,  7),  Ereptus  fni  ex  ore  leonis. 
Hinc,  ut  cateros  pra5ieriniilain,Eusebiu8  ..ippMrrt, 
pffcv.  fx  tTroiMXog  XsovTo;...  TovNipwva  t«Ot;q  wC  eotxf 
itoe  To  «ooOufxov  7r/>o<T6c7r6Jv ;  id  esi  iiilerpreianie  Va- 
lesio,  Liieralus  sum  de  ore  leonis,  Neronem  seHicet  ila 
designans  propter  animi  crudelitatem.  Plura  addereve- 
tant  nos,  qiise  supra  a  Baluzio,  col.  31^,  et  Cupero, 
col.  i73  observaia  suni ;  quos  tu  ergo  suis  locis 
eonsule.  . 

Translatum.  Qiio?  Mira  eniin   hic  nosln  brevilq- q 
queiilia,  elista  sequaestio,  velis,  nolis,  objicil  atienlis 
lectoribus.  Respondeo  in  fines  terrce,  propier  sequen- 
tia.  Perge  legere. 

Vivumreservatum.  Yide  Baluzium  ad  haec  ipsa  verba, 
Cuperuni  ad  islain  perioclien,  Adventum...  nefas;  Co- 
lumbum  denique  ad  hanc  rursum ,  Nusquam  repente 
contparuit. 

Sibyita  dicente  matricidam  profugum.  NonnnHj  per- 
suasum  babiiere,  Neronem  ipsiim  vel  anlichrisium 
fore,  vel  iisdom  leinporibiis  per  Occidentem  sapvitu- 
nim,  quibus  ille  in  Orieniem  grassaretur.  Ex  Casau- 
bono  Baliizius.  Sibyllini  versus  ab  eodem  cilali  sic  se 
babenl  : 


OU 


♦t{T%iv  li^  v^  (Credo  rescr.  vUw)  H^  <n^  |upi*nfii;«w, 

b^  «<««v  fmfm  mmWUI,  ^\  %&rtm  ^mxivtu 

Sic  editio  Oxoniensis  cum  Cantabrigiensi ;  nisi  quod  vir 


Rationem  conjecturse  suae  banc  aflerl  quod  Eridanus 
ab  i£scliylo  et  Apollonio  in  Argon.  pro  Pado,  Padus 
ilideiu  pro  Biiodano  usurpetur,  qiiem  llaliam  petens 
CoRsar  lraje<  ii.  Scd  quamiuam  ii:vc  conjectura  oraculi 
sensum  forie  a<isequaliir,  ciim  Laciaiilii  mente  non 
coiigruil,  quidisiTie  ba^c  de  Neronc  intePigit.  Anowt/- 
miia  Auctor  edilionisCanlabrigiensis,  --  Lacianiiinien- 
lein  miramur  coiilra  viri  reverendi  emendationem 
appellari  et  urgeri.  Quippe  ()uia  noii  Lacianlius  ,  vei 
iiosier,  uti  solemus  dicere  ,  Cecilius,  sed  quos  obiier 
casligavit  deliri  ii  sunt,  «lui  laudala  Sibylioi  carmina 
deNerone  iiilellcxeruiil.  Quare  noii  Iijec  pmcul  dubio 
fuerit  prxsianlissimo  Jambliclii  commentaiori  scn- 
tentia,  debere  eos  versiis  ex  Sibyll»  nostrique  siinul 
Cccilii  inente  de  Julio  Ca*s.ire  accipi  :  veruin  ista,  Si- 
byll3B  oraciilum  recia  aii  Julium  Cncsarem  pertinere, 
ei  fnisse  taiiien,  secundtiiu  biijus  Scriploris  narralio- 
iiem,  qnosdam  deliros,  qiii  quodSibylla  de  Julio  Ca- 
sare  vaiicinaia  erat  ad  Neronem  perperam  retulerinl; 
ut  stare  quidem  p  issil  optime  eateuus  coiijeciura, 
qiiam  cum  reliqui>  dcinceps  memorandis  vir  claris- 
simiis  e  siioexe mplari  per  doclissimuin  elcommunem 
siiniil  titrinsque  nostri  auiicuin  bJiam  Boberellum 
desciibi  huinatnssimepassusesf.sed  quas  denique  se- 
riusex  Aiiglia  accepiinus,  quam  ut  hacienus  nonnul- 
larum  ex  iis  meniionem  in  tempore  et  loco  polue- 
riinus  facere^legemlanimigitur,  quando  semel  nobis 
invitissiiiiis  sua  se<ie  excidenini,  ad  liujus  tanlum 
iibnlli  calcem.  Gamlenius  inierim,  posse  viruni  cele- 
berrimum  ex  receiis  diclis  inleUigeie,  qiiam  recte 
conHderit  non  ruturum  quiii  simiis  candidi ,  cum 
oporlcbil,  ipsius  cogiiaii<niuiii  inlerpretes. 

A /imbus.  Excidii  vox  /error.  Est  enim  in  Graico, 
U  TrcpoTwv  yaing.  ToLLius.  —  A  fimbus  terr<e  esseven- 
turum.  Gale.  —  Nec  alia,  ul  liqnei,  de  caiisa.— Plane 
assentior.  Nam  non  seinel  modo,  quod  ob  praeceden- 
tia  viderl  possit,  sed  bis  vocem  yaiDff  Graici  Sibylla- 
rum  versus  exbibenl. 

Ut  quia  primus  pcrsecntus  est.  Mnlim  Ut  qui  Eccle-' 
siam  persecutus  est.  Tollius.  —  Ego  vulgatam  lectio- 
nem  haud  iiitiiandain  censeo.  Naiii  licel  nostcr  hoc 
ipso  capiie  scripserit :  Primus  omnium  persecutus  Dei 
servos ;  et  cap.  2  :  Postquam  ad  perseqnendum  justum 
populum  inciiatus;  el  ileruin  paulo  post  :  Senatus  ita 
nomen  ejus  versecuius  est ;  rursumqne  (cap.  l) :  Quis 
justitiam,  ntsi  malus,  persequatnr?  el  si  qua  sunt  alia 
deinceps  hujiismodi  exempla,i«l  esl,  in  qnibu»  Toper- 
sequi  cuin  subsequenie  vol  prxeunie  proxime  accusa- 
tivo  aliquo  compareal :  exlat  landetii  in  flne  capiiis 
noni  loctisalicr  ei,  de  qtio  nunc  agilur,  plane  similis, 
hoc  esl,  ubi  idem  verbuni  absoluie,  qiiod  aiunl  Gram- 
matici,  posituin  reperiinr;  nempe  liic :  Qnam  vero  cofi- 
sam  persequendi  habuerit ,  exponam ,  ibique  ne  ipsi 
qnidem  TolJioaliud  qiiidqtiam  legeie  in  nientem  ve- 
nil.  Adde.  huic  Scripturi  famiiiarc  fuisse,  £;cci«?ii« 
persecutores%\\x\\Am  persecutorum  vocabulo  indigilare. 
Hiiic,  verbi  graiia.  iii  libii  litulonil,  nisi  DeMortibus 


doclus,  qui  posleriorem  curavit ,  inclusam  uncinnlis      p^,;^„,orttm:  el  cap.  \\  mortem  persecutoribus  irro- 
cnnjeriuram  praelermisit  prorsus,  memoraiaque  ejus  v  j^^^^^  ^^  videbiliir  i 


loco  nlia ,  cujus  aiictorem  nou  noiniiiabal,  nos  vero 
jam  indicabimus,  et  loquenlem  inducemus  ,  eam  sibi 
quoque  displicuisse,  testalus  est. 

^En  ^  U  «(^Atmv  T«tiK  |M|Tf«j«rfvo<  A«|p. 
^'jfm  ^fil  v^  iHii  9X^  |Ufiii)plt^«»v, 
o«. 

Lego  secundo  versu  : 

Padus  orilur  ei  Alpibus.  flunccam  Eridano  enmdem 
faciunt  i£schylus  et  Apollonins  in  Argon.  et  cum 
Rhodano  quoque  confiindunt.  Intelligoqiie  oraculnm 
de  Jtilio  Ca^sare,  qui  cx  Gallia  per  Uliodanum  et  AI- 
pes  iu  Iraiiam  descendcbai  :  MyrrjDoxTovof ,  Csesar  Ju- 
iius.  Galb.  —  Aulumat  vir  reverendus  boc  oraculo 
desigtiari  Julium  Ca>sarem,  quae  ultima  vox  Matiici^ 
dam  noiat,  et  i»ic  putat  legendum  \ 


gare  iiiio,  ui  viuebiiiir  iii  sequeniibus,  solet  noster  ea 
verba  siiie  accusalivis  a«lliibere,  qu«  sibi  accuNalivos 
adjnngi  maximop^rc  poslulant,  piiia  agere,  facere. 

Advenlum...  nefasest  credere.  Advenlum...  nefas  esse 
eredere.  Editio  Canlabr.  in  verbis  auctoris  ;  sed 
menda  procul  dubio  lypographica.  —  Adventum  (quod 
nefas  est  credere).  Ediiio  Oxon.  ei  Cant.  in  Noluiis, 
ciim  ea  quam  repraesentamus  parenthesi.  —  Adven" 
tum  :  quod  nefas  est  credere.  Cuperus ,  sine  paren- 
Ihesi.  —  Adventum  non  nefas  est  credere.  Abbas  a 
S-  Htlario.  —  Mallem  eqnidem ,  ut  libere  dicam  , 
adventum.  Alii ,  quod  nee  fas  est  credere.  lia  quippe 
dnas  delirorum  classes  hic  auctor  perstrinxeril. 
Unam  eorum  qui  crassa  et  rudi  Mincrva  posue- 
rint,  Neronem  jam  olim,  ut  cum  nosiro  ioquar, 
translaium ,  vivumque  ab  eo  tempore  in  terr» 
linibui  rcservaium ,  iudidem  iv  t^  toO  «dwvoc  ^v* 
rMa,  vcnturum  ,    ut   Ecclesiam    persequatur ,  e^ 


6315 


PAULr  BAODIII 


63G 


Aniicbrisii  priBcedal  advcnlnm.  Alleram  vero  illo-  A 
rum  ,  qiii  rem  lolam  prscolara,  qand  qiiidem  pala- 
rentyObservalione,  sed  revera  fuiiii,  conlirmatnm 
iverint  in  liunc  modum  :  duos  quondam  prophelas, 
hoc  cst,  Enochum  el  Eliam  iranslalos  Tuisse  vivos  in 
ea  loca,  unde  die  Judicii  rcversuri  sinl  ad  epinicium 
Cbrisli  sanclum  ac  sempilernum  in  ultiina  tuha,  cum 
descendere  cneperit,  incUoandum;  nec  aliierdiabolo, 
cum  ad  vasiaiionem  terru^  et  humani  generis  eversio- 
nem  veuiet,  Nenmem  prxilurum,  ejusquc  prjeciirso- 
rem  fore.  Agiiosco,  nos  ila  pluribus  conjecluris  nec- 
dum  suo  loco  proposilis  nili,  nedum  ut  jam  iilas  ex- 
tra  conlroversiam  pro  viriii  statuerimos.  Sed  ad  eas 
fcslinamus,  et  plenam  inlerim  cuique  potestatem 
suns  nostris  symboias  pr.tferendi  libentissime  fa- 
cimus. 

Sicut  duos  Propheias  vivos  ctse  traiitlatos  m  ultiina, . . 
initium  Cliristi  sauctnm  ac  sempiternum,  cum  descen- 
dere  cosperit.,..  pronuntiant.  Locus  fcede  mutilus  et 
obscuriis,quemqueadeo,exaliorum  et  nosira  quoque  » 
sententia  expletum  ei  illtisiratum  subjicere  operscpre- 
tiuin  judicavitnus,  quo  cujusque  menlem  de  tota 
pericope  semel  et  faciiius,  Lecior,  percipias,  simul- 
que  mcliiis  eiigere  queas,  qtiam  scquaris.  Ex  edi- 
lionibus  Oxoniensi ,  ei  Gant.,  <  Sicut  duos  prophetas 
vivos  esse  Iranslatos  in  ullima  sa*cula  praicur" 
suros  iniiium  Ghristi  sanctum  ac  senipilernum 
cum  descendere  sanctis  suis  comitatus ,  pronun* 
lianl.  I  —  Ex  amplissimo  Cupero,  <  Sicut  duos  pro^ 
pbctas  vivos  esse  trauslalos,  et  in  uliimo  swculo 
inilium  Ghrisii  sanctum  ac  sempiiernuin.  cum  de* 
scendere  coeperit,  pr(ecessuros  pronuiuiant.  >  — 
Ex  Columbo,  <  Sicut  duos  prophetas  vivos  esse  Irans- 
latos,  et  in  ultuna  cetate  initium  Ghrisli  sanctum 
ac  senipilernum  ,  cum  dcscendere  coaperit ,  prw' 
cursuros  pronuntiani.  >  —  Ex  eodem  Golumbo , 
alia  raiione,  <  Siciit  duos  prophelas  vivos  esse  trans- 
latos,  et  iii  ultima  swcula  ,  initiuin  Ghriti  sanc- 
tum  ac  sempiiernum  cum  descendere  coeperii,  re- 
dituros  pronuntiant.  >  ^  Ex  nosira  senienlia ,  G 
I  Sicut  duos  prophetas  vivos  esse  translatos,  in  ul- 
tima  ut  tuba  epimcmn  Ghristi  sanctum  ac  sem- 
piternum  ,  cuin  desceudere  cceperil,  inchoent  vel 
proscinanty  pronuntiant. 

Translatos.  Noii  qiiidcm  in  lerrce  fines^  quomodo 
paulo  ante  translatum  explicuimus  :  sed  emnndo,  sire 
tn  ccelum,  aut,  quod  etiam  eodem  debel  redirc,  in  Pa* 
radisum;  vel  si  adhuc  aliler  inavis,  npog  to  8iiov. 
Quid  enim  de  duobus,  qiii  liic  srnc  dubio  iiiteiligun« 
tur,  proplietis  Enocho  et  Elia  Thesbiie  scripiores 
sacri  eorumve  iiiierpreies,  altique  liomines  id  genus? 
DcEiiocho  :  Translatus  estUn  Paradisum^  verlerunt 
Inlerpres  Arabs  et  Latinus,  ille  Hebr.  xi,  5,  hic  Sy- 
riac,  XLiv,  15 :  Transtalus  fuit  in  cmlum,  habel  Yaia- 
blus  (Gcn.,  V.  24).  'Avexw/siQo^e  irpog  t6  0«tov,  oOev  ov5l 
^{ksMrrnt  ocOrov  oofocytypofa^tv.  Discessit  ad  DeumfUnde 
nec  ejus  mortem,  seu  ftnem  conscripserunt ,  iiiquit  Jo- 
sephus  (lib.  i  Ant.,  c.  4).  Quod  ad  Eliaiu  vero  Thes- 
liiten  :  Uelias  non  ex  deceuione  vita:,  sed  ex  transla»  ^ 
tione  veiUurus  est,  nec  corpori  restiiuendus,  de  quo  non  ^ 
e$t  exemplus :  sed  mundo  reddendus^  de  quo  est  trans* 
/a(tts,ait  elegantissime  Tertulliamisin  librodeAnima. 
Scriplura  autem  Sacra  (ii  Heg.,  i,  il):  Ascendit 
Elias  per  turbinem  in  coelum :  uiidectiMacch.,  ii,  .^8 : 
HXiaj  fv  Tft»   irika^cu  ^Xov  v6|xov  «viXij^  1»^  sic  Tov 

oOjORVOV. 

Jn  ultima,,.  Quod  hic  nequA  scecula^  neque  wtale^ 
cum  doctis  modo  laiiditis,  sed  ut  tuba  supplendum 
putaverimtis,  causa  sunt  lam  quae  proxime  diccmus 
ad  vocem  im/ttim,  quam  isle  in  primis  apostolt  locus  : 
Uavrtg  ixh  oO  xotfAvjOiQcro/xeOft,  TTovTif  ^i  «XXayuff^/iiO* 
h  «TOfiw,  fv  pivm  OfOaX^AoO,  h  Tjj  i^rx^i^V  «"«^''''W' 
caknirti  yocp,  x«i  ot  vex/Dot  tytpBriv<r\nat  uj^pzot,  y.al 
rifitigedl(K,Yi<r6fi.tBu.  Non  omnes  quidem  obdormiemus , 
sed  omnes  mutabimur  in  momento^  in  ictu  oculi^  in  ul- 
lima,  seu,  ut  ? ulgatus  interpres ,  m  novissima  tuba. 
Canei  enim  iK^a,  et  mortui  resurgent  incorrupti,  e/  nos 


tmmittabimitr  ( I  Cor.,  xv,  51,  5i).  Ne  etlam  dicam, 
non  infreqoens  fotsse  Pairibus  at!  camdcm  uhimam 
tubam  respicere  in  scribendo.  Tertullianus,  verhi  gra- 
lia,  in  de  Anima :  Quo  ergo  animam  exhalabis?  !n 
eoetum,  Christo  adhuc  sedente  ad  dexteram  Palris  ? 
Nondum  Deijussn  per  tubam  archangeli  audito?  Non- 
dum  illis  quos  Domini  adventus  in  swculo  intenerit  ofr- 
viam  «,  ereptis  (pol.  raptis)  in  aerem^  eum  hisqni  moT' 
tni  in  Chrtsto  primiresurgent?  lin  enim  hunc  locum 
legrmttset  distinguimtis.  Ai  cur  potius  apiid  nostrura, 
in  nltima  ttt  tnba,  qiiam  nt  in  uUima  tuba?  Partim, 
prop(erIacunam,cujtts  nulla  pars  ante  inultima  vidc- 
tur,  qoieque  toia  post  occ»rrrit  :  panim  vero  propCcr 
Latinac  fingii.ne  indolem,  cui  ejusmodi  meiathcses  usi- 
latai  sant.  Sic  elfgamer  Cicfro  contra  Verrem,  »er« 
ut  dicam,  pro  ut  vere  dicam  ;  et  in  epistoHs  ad  Afti- 
cum,  Qttod  vereor,  tibi  ipsi  ut  probem,  similller  pro 
Quod  vereory  ut  tibi  ipsi  probem. 

In  nltima  initium  Christi.  In  Ultima  et  Jndicium 
Ghristi.  Abbas  a  S.  Hilario. 

Initinm  Cltrisli  sanctnm  et  sempiternum,  Id  est,  iil 
hi  boni  viri  puiabanl,  regnum  Chrisli  mlllenariom. 
Cujus  inanis  persuasionis  opinio,  qnx  etiam  .npud 
plures  Palrum  oblinuil,  ex  his  l>auli  ad  Corintb.  xv, 
23,  !i4,  25,  fliixisse  videlur  :  Airaoxij  ( scilicet 
ex  vjxpwv  ava^TaTSwc)  XptCToCt  ^T^stra.  ot  toO  Xot«7ToO, 
Iv  Tp  no^pfyoma,  «OtoO.  EtTa  t6  tiXo^,  otov  itapcc^t^  tt)v 
l3a(7i\etav  tw  Sew  xai  naTjoi,  otov  y.arapfo^V  '^^^^  ^P' 
X^n^*  xai  Tra<Tav  iJouTtav,  xai  ^uvaeitv.  Ast  yap  awTov  ]Sa- 
o^tXsustv,  axpts  oy V  ov  B^  iza^nag  tov^  iyPpo^iq  \iTZQ  tovj 
TroJas"  avToO.  Preccdii  enim  ii  Trapouo-ta  Chrisli  t6 
tAo^,  seu  (tiiem  mundi,cum  tradiiiirusestOeo  ot  P.v 
tri  regnum,  alque  ipse  ci  uffoTaTi^TSTat  tw  v7roT«5ocvTi 
avTw  Ta  TrovTa,  til  ait  commate  28.  Inter  cam  ra- 
/aoyfftav  t6  tsXo^  inlercedit  17  pao-iXsta,  id  rst,  rcgntim 
Ghristi,cuius  regiii  tempore  xaTa/ayiQo-st  Trao^av  apyj^i^ 
etc,  xat  ^mtt  izuvzag  zoxtg  ix^P^^^  xnzbrovc  7r65a;  oO- 
ToO,  cl  erit  adversarius  uliinius  ipsa  mors  :  sic  iit 
dein  semper  vtcluri  sint  elecii,  et  inortem  po>t  vic- 
toriarn  Christi  ignoraturi.  Ex  hoc  igitttr  loco  Yetercs 
illud  regnnm  Christi  in  terris  expiscaii  sunt.  Tem- 
pus  vero  millenarium  ex  Apocalypsi  Joannis  ,  x\. 
5,  iibi  di.iboltis  ab  angelo  vinctus  dicilur  ;^t>ta  fru; 
et  coinm.  4,  ttbi  sancli  m:irlyres,  et  qui  signum  bcs- 
li;c  iion  admiserc,  |3ao"t>e(/crat  dicuntur  ftsTa  Xf  t<rTou 
Ta  x^f^  «^*J»  rcliqni  vero  inoriui  minime  rcvixisse. 
Illa  vero  resurreclio  sanciorum  pririmibidcm  dicimr  ; 
fclix^ne  el  sanctus ,  qui  ejus  fuerit  particeps  :  qtiippe 
io  quos  inors  allera  poiestatem  iion  sit  habitiira. 
Quod  apprime  convenit  cum  illis  Pauli,  ubi  tiltiiiio 
devictuin  subactumque  iri  moriem  dicit.  Duos  illos 
prophctas  quod  attiiiet,  Henoclium  ct  Eliam,  prcccur- 
sorcs  Chrisii  ad  regnum  millenarium  deccelo  descen- 
denlis,  hi  mihi  e  cap.  xi  Apocal.  petiti  videntur,  vbi 
duo  tesles  memorantur  qui  potestalem  babcbuiit 
claudendi  coelum  ( ne  plual  quod  Eliam  pr^cipue 
rcspicil)  ot  aquarum  in  sanguincm  routandaruro ;  qu« 
duo  Laciaiititis  noster  (iib.  vii,  cap.  17,  Div.  Insti- 
tut.)unitantum  homini,  seu  prophetse  magno  tribuit. 
Scquilur  tandem  postdevictum  triumphatumquedia- 
bolum,  priiicipatus,  imperia  ct  potesiales,  de  quibas 
Paulus,  sive  postGog  et  Magog  coBlesli  igne  absuiii{>- 
tos,  ut  est  apud  Joannem  xx,  S,  9,  judicium  cx- 
Ircmum,  sive  secunda  resurrectio,  cum  terra,  marc 
et  infernum  suos  morluos  dabunt,  iique  dcin  qui 
damiiali  fuerint  una  cum  morte  ct  inferno  in  lacum 
ignis  conjicientur,  quw  secunda  mon  est.  Ex  lioc 
Joannis  viso  tot  enata  suiit  hominum  vigilantiuni 
somnia  (et  unum  legissc  libro  vii,  cap.  It),  17  Lac- 
tantium  sufncii),  ut  non  tam  multa  exeburna  infero- 
rum  porta  iEneidos  scriptor  emiserit.  aut  HermeUs 
nostri  filii  per  oinnes  gentes  ac  populos  disperserint. 
Sed  de  his  aiias  uberius.  Tollius.  —  Recte,  inquio 
cgo,  modo  duas  simul  memineril  vir  doctissi« 
mus  enodare  difficuliates,  quibus  senieniia,  quam  sc* 
quitur,  laborat,  quasque  hactenus  intacias  prorsus 
reliquit.  Gnam,  qua  ratione  futuruai  iUtid  regauia 


637 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  II. 


OU 


Ciirisli  mi]lenariiHn,a(iqtioi)  ipsi,  viroque  etiamam-  A  profaniF,  dicente,  verbi  graira,  Suclonio  in  Ncror.c  : 


plLssimo  bic  aucior  rcspiccre  visus  est,  vocari  queat 
eouimode  initlum  Christi^  cum  j.im  per  lol  ssecula 
Ciiristus  in  coelo  ei  terris  ad  dextram  Patris  semol 
elatus  et  considens  re^naverit.  Aileram  vero,  quinam 
vere  pariter  possit  imiii  iempiterni  appeliatio  bono 
sensu  eidem  rcgno  congruere.  Quid  enim  sempiternum 
imtium  in  ea  re,  qua:  nun  sternum  iniiium  babilura 
-esl :  sed  quales  resreiiqux,  hoc  est,  fluxum  ac  eva- 
nidum,  flnemque  adeo  post  tnillc  annos  !  Ego  cerle, 
qui  nie  aliter  in  summo  ulriusque  viri  clarissimi  de 
utraque  difflcuiiate  silentio  exlricare  non  possem, 
co&pi  jamdudum  vitii  aliquid  in  voce  initium  suspi- 
Gan,  et,  quid  si  potius  epimcium  legatur,  dicere ; 
moxque  qu.im  roulla  eo  iaciant,  sigiliattm  aspeciare 
in  kunc  modum. 

Narrare  primum  omniuin  Joannem  in  Apocalypsi» 
?u  ,  9^12,  vidisse  se  olitn  post  nlia  mulla,  qu;e 
sxculoruin  iapsu  eventnra  erant,  turbam  muUam, 


Alfirmavit,.,  te.,.  sequenll  die  Imlum  inter  latos  can- 
iaiurum  epinicia  quce  jamnunc  iibi  componi  oporteret, 
Ob  quam  indtibie  auctoriiatem  Laurentius  Hunifridus 
ad  calcem  dispulaiionis  Origeiiicai  dc  rcsurrecli«me, 
quam  e  GriBcis  interpreialus  csl.  Epinicion,  $eu  trium- 
phalis  Eutropii  aliorumque^  ut  apparet ,  aiiditorum 
acciamatio  in  Adamantii  victoris  laudem  celebraia,  o  di' 
9ine  omnique  sapientia  et  intelligentia  ornate,  ele. 

Tutii  amem,  post  initium  Christi  sanctum  ac  sempi- 
ternum,  sequi  proxime  iii  noslro  Cecilio,  eum  de- 
uendere  axferit.  Al  ba-cultimaverba  numquam  posse 
idoiiee  ,  nisi  ad  fuiuram  Ghrisii  e  coelo  descensum 
toiics  in  novo  Foedere  memoratum  referri ;  nec  quid- 
quam  jam  meltus  cum  gloriosa  illa  Chrisii  descensio- 
ne  quadrare,  quare  binc  tubam  ultimam,  cujus  mmlo 
e  Pauli  Epistolis  meminirons,  illinc  vero  vocabiilum 
«ptiitdt<iii,cnjustot  littene  in  vocc  initium  occnrmnt. 
Dcntque,  negnri  Mneab  Apostolo  in  priore  ad  Tbes- 
quam  numerare  nemo  posset ,  ex  omnibus  geniibus ,  et  «^  saloiiicenscs  (cap.  iv,  15).  fore  unquam  ut  ii  qitos 


iribubus^et  populis,  et  linguis,  qui  antesolium  et  Agnum 
slarent,  sloUs  amicti  candidis,  palmas  gestanles  ia  ma- 
nibus,  etmagna  voce  clamantes:  Salus  Deo  nostro,  qui 
sedei  in  tbrono,  el  Agno,  Omnes  autem  AngeioSf  qui 
ipsi  quoque  ium  temporis  incircuitu  throni,  el  seniornm, 
ei  quatuor  animalium  siarent^  procubuisse-  ad  ea  verba 
ante  solium  in  [acies  suas  ei  adorasse  Deum,  dicentes  : 
Amen.  Benediclio,  et  gioria,  ei  sapienlia ,  ei  gratiarum 
actio  ei  honor,  ei  polentia,  el  robur  Deo  nostro  in  sm- 
tula  sesculorum,  Amen, 

Istas  porro  uirorumque  acclamationes,  cum  palmas 
a  prioribus  gestareatur  in  matiibus,  iton  miiius  vc- 
rum  esse  iirmxiov,  quamcanlicailla  pulmaria  ct  lau- 
reau,  qa?e  Veteres  victoribus  canebant ,  et  itrcvixia 
vocabant. 

Deinde,  fuisse  illa  quidem  pleramque,  ut  vel  e  Sue- 
toiiio  in  iulio  Gaesare  consiare  potest,  impurissima , 
et,  si  nou  semper  singula  unius  tanium  diei,  ad  sum- 
mum  certe  paucissimorum  :  sed  eas  rursum,  de  qui 


Ctiiistns  die  judicii  vivos  deprchcndet  iit  lerris,  prte- 
veniant  ilbSt  qui  in  Domino  obdormierint ;  hoc  esl , 
obviam  ei  priores  in  coelurn  rapti,  eant ;  sed  negari 
nnspiamab  codem,  autab  alioqnovis  sctipioresncro, 
Enoebatn  et  Eliam,  qui  vivi  olim  in  coelos  translati 
aunt,  ex  iisdem  eodemquedie  iB  Cbristi  comiiatu  de- 
scensuros,  ui  ejus  sint  prsevli  ae  prsccursores ;  el  eo 
■lagis  igitiir  deliris ,  quos  hic  auctorsuggillal,  licuis- 
se  asserere  rem  ita  fmuram,  addcreque  insupcr  eos- 
dein  in  uUiHM  iuba  hiudatMm  Cliristi  cpinicium  ,  aut 
aliquod  lalc,  pnccenturos.  Sicque  nostra  tandem  dc 
boc  lococonflata  sententia  est,  interim  dummeliura 
doceamur. 

Cum  deseendere  cmperit,  Siclib.  vii ,  19  :  Tune  ape- 
rietur  coelum  medium  intempesta  et  tenebrosa  nocle,  ui 
in  orbe  ioto  iumendescendentis  Dei  tamquam  [ulgur  ap- 
pareat.  Et  mox :  Cadetrepente  gladius  e  c<Blo,ut  sciant 
justi  ducem  sanctte  milttias  descensurum,  et  descen- 
deif  comiiantibtu  Angelis,  in  medium  ierras, Tollivs  — 


bu8  agitur,  acelamationes  sanctiim  ab  omni  parteC  Auctorem  nostrum  scilicet  acciplens,  quasi  toiidem 


inc9huw  esse,  et  vere  eatenas  sempiternum,  quod  ho- 
minon)  sint,  qui,  sicut  palet  ex  sequentii)U9,  Deum  in 
cmne  wvum  in  ejus  templo  colent, 

Adbaec,  inter  ccetera,  quse  Aoostolus  in  priore  ad 
Tbessalonicenses  cum  ipso  Cbristi  de  coelis  descensu 
eonjunxit,  nominari  diseriissime ,  xs>fv(7fxa.  aWo^  6 
luptoff  hf  «Xf uo'/x«Te,  iv  9>«v^  OLpxoifl^MM^  xai  sv  (riCknvffi 
©sov,  xaTaSijasToci  cat*  owpovoii ;  ad  verbum,  Ipsemei 
Dominus  cum  celeusmale ,  cum  voce  Archangeli,  et  tth 
ba  Dei  descendei  e  cmlo. 

At  aliusisse  aine  dubio  Apostolum,  cum  ita  scribe- 
ret,  td  genus  illud  celeusmalum ,  quod  militare  vocare 
esi,  quodque  a  victricibus  quondam  copiis  cantabatur. 
c  Supcr  muros  Babylonis  levate  signum,  augete  cus- 
todiam,  levate  custudes,  praeparale  insidias,  quia  co* 
gilavit  Dominus,  el  focit  quscumque  locutus  esi  eon- 
tra  babilatores  Babyloiiis.  Qui  habitas,  super  aquas 
multas,  locuples  in  thesauris,  venit  flnis  luus  pedaiis 


prxcisionisluse.  Juravit  Dominus  excrcituum  per  ani-  j^  preecursor,  Allix 


verbis  scripscrit,  cum  Christus  descendere  OBperit.  Nil 
magts  probo.  Natn  quid  isia ,  verbi  graiia,  conslritc- 
tio  Columbi :  Cum  initium  Chrisli  sanctum  ac  sempiier- 
num  coeperU  descendere?  Prajserlim  ,  si  per  sanctum 
ac  seinpiternnm  Ghristi  initium  Golumbus  nil  aliitd  , 
ut  verisimile  est,  quuin  regnum  Christi  miUenarium 
inteiligebat*  Non  solent  sane  regna,  regnorumve  ini- 
lia  hominum  rilu  moveri ,  descendere  et  ascendcrc. 
—  Cttift  descendere  cceperit.,.  pronunliant,  Cum  deseea- 
dere  coBperii,  anleversuros  pronuntiant,  Abbas  aS.  Hi^ 
lario.  —  Qui  quein  sensum  ex  hoc  loco  cum  illis  sup- 
plementis  elteitam  cuptat,  vellem  iudicasset.  Non 
enim  assequor. 

Yenturumputant....  cursor  diaboU  ae  pratrius  sU. 
En  breviter,  ut  haec  lacuiia  expleta  fneril  hactc- 
nus  a  doctis  viris  :  Venturum  putanl  ut  qui  pras- 
cursor.  Edit.  Oxon  et  Cant.  —  Venturum  puiant  qui 
[utitrus  prascursor.  Cuperus.  —  Venturum  putani  ut 


mamsuam :  Quoniam  replebo  te  hominibus  qua^i  bru- 
cbo,  et  super  te  celeusma  cantabilur.  i  (Yulgata  ca- 
piie  Li  Hiereinix,  12, 13,  i4.)Quanquam  si  vel  mnxi- 
me  Paulus  e^nyopcxGacad  illa  Veteruin  celeusmata,  seu 
hortaraenta,  qua*.  in  uvarum  calcatione,  alias  auiem 
in  remigaiione  adhibebantur,  rcspexisset,  certum  sit 
lcgi  alibi  apnd  Vulgatum  interpretem  de  prioribus  , 
teletisma  quasi  calcantium  conctnetur  adversus  omnes 
habiutloret  /erro;,  II ier.,  xxv,  30;  et  itcrumxLvin, 
35  :  Nequaquam  calcator  uva  solitutn  celeusmacan- 
ifdfit.  Nauiica  vero,  scu  qua:  quondam  remigibus 
dabantur,  et  speciali  quodam  usu  xc)icvafcaToe  nuncu- 
pabanlur,  cani  inierdum  solita  fuisse  per  Sympbo- 
tiiacos  pueros,  et  per  assam  voeem,  id  est,  voce  pro- 
laiam,  testis  est  Paedianus  in  libros  Ciccronis  de  Di- 
▼inatione. 

Praeterea  vocem  epimcium,  licet  origine  flrxcam , 
TOurpari  quandoque  latiue  a  melioribos  scriptoribue 


Humani  generis.  Non  Jam  stricte  et  improprie ,  ut 
supra ,  pro  imperio  Romano  accepli ,  iil  est ,  pro 
cunclis  provinciis  omnique  Roma,  «lucmadmodum  dc- 
fiiiilur  tacile  imperium  Romanum  ab  Aurclio  Yiclo- 
re  his  verbls  :  Adeo  cunctce  provincio!  omnisque  Roma 
interitu  ejus  exuUavU  :  sed  suinpii  ciira  coniroversiam 
lalissime  et  proprie  pro  toto  genere  humanOf  nli  Flo- 
rus(lib.  ivlllstoria;  Rom.)  :  Ubique,VL\i,cunciaalque 
eontintta  totius  generis  humaniaulpax  [uU,  aut  paciio; 
cum  non  omnes  lantum  gentcsinteHigeret,quasolim 
Auguslus  ad  occasum  et  meridiem  pacaverai ,  iiem- 
que  ad  scptenirionem  intra  Uhenumatque  Danubium, 
eiadOrientem  intra  Taurum  et  Eupbrateiu,  populi- 
queproinde  Romani  itnperio  subjeclas,  sed  illas  eiiam 
rciiqUas  quae,  ul  pergit,  immunes  erant  imperii^  Scy- 
Ihas,  Sarmatas,  Seras,  Indos ,  Parthos,  qui  omnes  m 
<Tx««e  ad  imperium  Romannm  in  pacc  erani.  Yide 
locum,  ai  Tacat. 


C59 


PAULl  BAUDRI 


640 


CAPUT  m. 


Potl  hunc,  Neronem  nempe.  Unde  rolunde,  majo- 
risqiie  perspicuilaiis  gralia,  Anglica  reverend.  epi- 
soopi  Sarls.  versio,  Af/er  NerOf  ad  verbum,  Post  Ne- 
ronem. 

Inlerjectis  aliquot  anni$,  Hoc  est,  Iredecim.  Anni 
enini  toiidem  integri,  quin  ei  cum  tribus  insuper  meu- 
sibus  diebiisque,  a  decima  die  Junii ,  qua  Nero  aimo 
a^rae  Chrisli,  vulgaris  sexagesimooclavo  misere  per- 
iit,  usque  ad  diem  decimam  quarlam  sefiiembris , 
qua  alter,  de  qiio  mox,  (yrannus  anno  Chrisli  Diony- 
siano  ociogesimo  primo  regnare  exorsus  esl ,  lapsi 
8unt. 

AUer  non  minor  tyrannus,  Domitien,  Gallica  Mau- 
croixii  Iralatio,  in  margine.  —  Another  Tyrant,  Do- 
mitian,  not  much  in[erior  to  him.  Anglica  recens  lau* 
data,  Domitiani  nomine,  commeninrii  vice,  inserlo 
auctoris  verbis.  Domitianus,  calvum  dixil  quem  Roma 
Neronem.  Ediliunes  Oxon.  elCanl.  ex  subjectis,  credo, 
Ausonii  versibus : 

Et  Tilus  imperii  felix  brevitate.  Seculus 
Frater,  quem  Calvum  dixit  sua  Roma  Neronem. 

Favent  omnibus  historia  ecclesiastica  et  profana, 
quippe  cum  e  proximis  Neronis  post  Galbam,  Otho- 
nem  el  Vitellium  successoribus,  puta  Vespasiano, 
Tito,  Domltiano,  Nerva,  nullus  sit  praeter  Domitia- 
num,  cui  qu:e  hoc  capile  narrantur,coiiveniant.Con- 
fer  Balnzium,  col.  304,  et  Columb. ,  col.  595,  praccipue 
vero  Eusebii  caput  a  Baluzio  indicatum. 

Tyrannus,  Domitianum  eodem  elogio  Aurelins  Vic- 
tor  sic  infamavit :  Igitur  metu  crudf/imffs(l)omitiaiii) 
et  eonscieniicB  suce  conjuravere  plerique,,,  adscita  etiam 
in  consHium  turanni  uxore  Domitia, 

Ortus  est.  Pro  imperare  coepit,  nostri  scilicet  scrip- 
toris  locutionem  de  natali  die  Domitianei  imperii  ac- 
cipiendo,  non  de  nnlivitate  Domiliani  proprie  dicia. 
Atque  ita  facto  opus  esse,  ex  eo  iiisigniter  apparel, 
quod  lanlum  abcst,  ut  Domiiianus  posi  Neronis  obi- 
tum  fucrit  in  Inceni  siisceptus,  ui  jam  annum  s^tatis 
ageret  decimuni  septiinum,  cum  Nero  morte  occu- 
buil.  Coii(irmatque  adeo  egregie,  si  quid  judico,  hic 
locus,  ncscio  quo  fato  ab  ampiissimo  Ciipero  prs- 
termissus,  illiussenlcntiam,  qiiadenataliiioConstan- 
tini  solo  dispuians  conleudit,  voces  ortus  et  oriri 
adhilieri  non  raro  singulari  eleganiia  de  iis,  qui  re- 
ges  riunl,  vel  imperatores,  aut  Cxsares. 

Qui  cum  exerceiei  invisam  dominationem,  noXX^v  niini- 
rilin  sig  TroHoO^^eTrt^Cixv^/Aevoc  wjxonQTa,  oOx  okiyov  rt  twv 
iirl  *Pw/xiQC  iituxpiBCiv  xai  i7rtoTQf*wv  oy^pdv  TrXjjOof  oO 
fxrr'  gvAoyov  XjDcascj;  aTroxrsivwv,  /xupiouc  t«  oX^vf  67ri- 
^avstc  uv^pag  reug  xtizip  titv  svo/9tav  $v}/xca)v  ^yotc  ymI 
xaig  TGiv  oOotcav  aTro^o^ai?  ovatTiMCi  ut  loqui  licet  post 
Rnsebium  (iib.  iii  Hist.  Ccci.,  cap.  17).  Hoc  est,  si 
Valesii  versionem  iiniiemiir  :  MuUa  in  muUos  crude- 
Utalis  suoi  specimina  edendo,  nec  paucos  nobilium  al- 
que  iUustrium  virorum  urbis  Romce  injusie  interimendo, 
aUos  privlerea  innumerabiles  summcB  dignitatis  viroSt 
tametsi  insontes,  exitio  et  bonorum  proscripiione  mulC' 
lando.  — Exercere  SiUiem  dominationemf  ui  id  obiter 
nionenm,  una  esi  ex  locutionibus  illis  quas  e  Laiinis 
maj<ires  noslri  Gallicas  fecerunt,  et  qualium  inrini- 
tam  esse  apiid  noslraies  muliiludinem  superius  po- 
nehamus,  iie  facile  Tollio  concederemus,  debere  quo 
officio  repleto  in  quo  officio  impleto  mutari. 

Cervicibus  incubavit.  Sic  c.  7  :  MuUi  prcesides  et 
plura  officia  singuUs  regionibus  ac  pene  jam  civitatibus 
incubare;  ad  (|u  u  verba  vide  Tollium.  Confer  capite 
15:711  cceterum  populum  persecutio  tiolenter  t/tcii- 
buit. 

Quam  diutissime.  Annis  videlicet  i5et  mensibus5, 
si  gr:i'cu$  Cusebii  cnuon  Chroniciis  ,  laiinusiiue  Hie- 
ronymi,  et  utroque  opere  longe  |H)sierior  Jornandes 
audiendi  snni.  Cx  priiiri  qtiipne ,  verbi  gralia,  *?&>' 
fAaio>>v  i^MihxKrsv  0  Ao/ACTtavo;  sxn  ts ,  fA^vac  >  $  i^i  est, 
Terieiiie  et  commoncnto  Hieronymo,  Romanorum 


A  nonus  regnavU  Domiiianus^  Titi  frater  junior^  ann.  15, 
mens.  5.  Sed  mirum ,  ni  olim  Cuse[>ius  pro  Itq  u, 
fiii^ac  8.  scripspril  rnj  te,  ripiipag  «.  annos  quindecim^ 
dies  qninque.  Xiphiliiins  enim  e  Dione  in  Domitiano, 
*E;/ovapx''^*  ^*  (Ao/xtTtav6f )  em  TrevTt  xat  3exa,  xai  iQ/xi- 
pag  TrtvTe;  imperavU  nnnos  qnindecim,  et  dies  quinque.^ 
Ac  prjvlerca,  ab  idilius  Soptemh.  aniii  aprae  Christi 
Dionysianar  81  quibiis  Titiis  ,  Domiiiani  decessor, 
vivere  ei  imperare  desiit,  usque  ad  14  kalend.  Oo- 
tob.  nnni  ejusdem  tvrx  96,  quibus  Dimiilianusvitam 
et  imperinm  cnm  morle  commulavit,  puiandi  tantum 
veiiiunt  anni  15  el  dies  5,  sive  ad  suminum  ,  quod 
Pctavio  placebal,  nnni  15  dies  6.  Imo,  Domitianum 
annos  quindecim  impei-asse  Cpiiome  Aurelii  Victoris , 
anno  imperii  decimo  quinto  occisum  fuisu  Suetonias , 
7revTSxat5«xa  eredtv  invxpamcroLit  ipse  quoqueCasebios 
quodatu  loco,  sine  iilia  meiisium  dierumve,  qui 
excurrerint  meniione,  scripto  reliquerunt.  Sed  nii- 
merum   procul  dubio   rotundabant.  Confer  latinam 

P  Cusebiani  Clironici  editionem,  iii  qtia  ad  an.  Doin. 

"  97  cernitur  decimus  sextus  Domitiani  e  regione  no- 
tatus ;  qiiod  is  nempe  iniverit,  etsi  permodice.  Adde 
vel  hinc  numeri  rotundationem  in  Aurelii  Victoris 
loco,  de  qiio  agitur,  patere,  quod  pro  disertis  istts 
illius  verbis,  Domitianus...  impiravit  annos  quindeeim^ 
extet  alibi  jrpud  eumdem  in  libello  de  Caesanbus  : 
Poenas  luit...  anno...  dominationis  circiler  quinUf  de- 
cimo  quod  non  simpliriter  pro  p/us,  mtfttts.  qwnto 
decimo,  commoile  accipi  potest ,  sed  pro  paulo  plus- 
quam  quinto  decimOf  ob  Xiphilini  locum  modo  ad- 
duclum. 

Donec  impias  manus  advei'sus  Dominum  tenderet,  De 
anno,  qiio  Domitianus  in  Christianos  sa:vire  coepil, 
magna  est  inter  Chronologos  opiuionnm  diversitas, 
quorum  nlii  nd  aunum  aTse  Chrisli  vulgaris  nonage- 
simnm,  alii  ad  nonagesimum  primum ,  alii  ad  noiia- 
gesimiim  tcrtium,  alii  nd  iionagesimnm  «luartuin,  at- 
queaili  deniqiie  ad  nonagesimum  quintum  iilius  per- 
secutionis  primoidia  qiiocunique  modo  referuni.  Ct 

C  eam  quidem  controversiam  non  infirmis,  ut  videba- 
tur,  rationibusdirimere  hoc  loco  ingmlinm  Dodwelli 
contra  Pagiiimel  cxteros  proposueramns,  resque  jam 
diu  eral  confecla.  Sed  qnis  erit  linis,  inquiunt,  si  ita 
perrexerimus  ut  coepimus?  Dandutn  igitur  deinceps 
plurimis  nostris  ipyo^tiirraig,  ut  quae  in  hunc  aucio- 
remfusius  annotavimus,  aulobservarcadhiiCToleba- 
mits,  in  imuca  quanium  (ieri  poterit,  contrahantur. 
Tractni  infra  hoc  argumentum  Cuperus  in  priore  ad 
magnum  clegnntiorum  Musarum  cultorem  Voelium, 
pag.  9  et  seq.  Dodwellus  vero  in  disseriatioiie  Cy- 
prinn.,  xi,  niim.  16,  et  post  euro  Pagius  ad  aiinos 
Christi  90,  nnin.  5.  6,  9t,  num.  4,  93,  num.  %  94, 
num.  5,  95,  niim.  S.  De  phrahi  autem,  quam  kiic  iK>- 
sler  adhibel,  Ciiperum  vitle,  col,  475. 

Tutusque  regnavit^  donec  impias  manus  advermuM  Da~ 
minum  lenderet.  Proximus  posl  Neronem  Clirisiianos 
persecntus  cst  Domitianus....  Atsane  mulli  esse  non 
poterant,  qni  inea  (persecutione)  coronaii  suni.  Erat 

|v  eiiim  ea  persecutio  brevissima,  ut  vix  unum  annura 

^  implere  potucrit.  Statim  cxiinctum,  innuit  Lactan- 
tius.Ttt/tts,  in(\M\i^regnaviidonecimpiasmanus  adver$u$ 
Dominum  tenderct,  Postquam  vero  ad  persequendum 
justuni  popuUtm  instinclu  d(emonum  incitatus  eti^  lunc 
tradiius  in  manus  inimicorum  luit  paenas.  Dodwellcs. 
Ad  persequendum  justum  populum,  Cxplicai  quid 
supra  per  delendam  jutiitiam  intelloxeril.  Verttt  ii- 
lustris  iiiterpres  Anglicus  the  holy  seed,  id  esi,  SanC'- 
tum  semen,  quomodo  se^e  olim  Judaei  appeiliiabant 
(V.  I  Csdr.  IX,  2,  et  111  Csdr.  vni,  71). 

LuU  poenas,  Ita  de  eodeiu  Domitiano,  et  in  eodero 
argumento  apud  Aurelium  Victorcm  :  PtBnas  luit 
quinto  et  quadragesimo  anno  vitce.  Neque  aiiter  Lac- 
taniius  de  Antichristo  :  Et  captus^  tandem  McelermM 
suorum  luat  poenas  (De  Viia  beata  c.  19). 

Interfecius  domi.  Id  est,  in  palatio.  Vide  d  cta  ad 
caput  14,  Domitianum  nutem  luisse  occisuni  in  pa- 
latio,  quod  ei  in  urbe  Boma  pro  domo  erai,  ei  ubi 


6H 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  !U. 


m 


adco  intcr  CT^lern  cubabat ,  non  est,  meo  judicio, 
quud  dubitciur :  ita  Eulropius,  Jomandes,  Suclo- 
nius  ct  Xipliilini  Dio  rem  unauimi  cousensu  cmtra 
Alexaudriiii  Cbrouici  auclorem  uarraiit ,  sccu  dum 
quein,  laiidame  autc  nos  Cupero,  Domiliaiius  cv  t^ 
itpSi  ToO  Ato^,  in  fano  Jovis  fuil  trucidntus.  E  conlra- 
rio  enim  inierfeclus  est  suornm  coujuralione  in  palatio^ 
ait,  verbi  gratia,  Eulropius;  uouiiuanlibus  ctiam 
specialiiisparlim  Suelouio,  pnrlim  Zosimo,  palaiii  lo- 
«;uro,  ubi  csedes  palrata,  cubiculum  Domiliani  ad  do- 
mum  Palalinam  (pertinens),inquo  volebat  interdiu^  uti 
consueterat,  requiescere,  (et)  ad  cujus  jannam  Parthe- 
nius  (tamquam)^  cubiculo  prayositus  aderat, 

Etiam  memorianominis  ejus  erasu  ^s/.  Aurelius  Vic- 
lor  in  Caesaribus  :  Sena;us  gladiatoris  more  fnnns 
(  Domitiani)  ferri ,  seii,  ul  iu  Epilomc,  efferri,  raden- 
dumque  nomen  decrevit.  Qiiod  quomodo  raclum  fucril, 
sividere  et  probe  nossectipis,  en  tibi  iusignc  exem- 
plum  eCriiica  llibtorico-Cbronoiogica  Pagii  cum  viri 
dociissimi  Aiinotalionc  : 

A.   P.     R.  C.   DCCC.    XLU 


Ex.  S.  C.  LUDI  S^COLARES  FACTI. 

Eo  in  marmore  Domiiiani  nomen  uon  legitur,  quia  , 
ul  inquit  Suetonius  in  Domiliano  (  cap.  "15)  ,  sena- 
tus  Domitiani  eradendos  ubique  titnlos  abolendamque 
omnem  memoriam  decrevil.  Pagius.  —  A'lde  nosirum 
(cap.  52  ),  exclamaniem  :  f  Ubi  sunt  modo  magnilica 
illa  et  clara  per  gentes  Joviorum  et  Herculioriim  co- 
gnomiiia,  qux  primum  a  Dioclcie  ac  Maximiano  iiiso- 
lenier  assumpta  ,  ac  postmodiim  ad  successores  eo- 
rom  translata  viguerunt?  Ncmpe  delevii  ea  Dominus, 
et  erasit  de  terra,  i  quamiiuam  id  quidem  alio  sensu, 
qa:im  boc  loco. 

Cum  multa  mirabilia  opera  fabricasset,  etc.  Ecce, 
secundum  Cassiodorum  iii  Clironico,  iion  accuraiis> 
simaui  tantum  illoruiu  operiiio  recciisionem  post  Eu- 
sebium  ,  cujus  similis  caiaiogus  laudatur  Coliimbo  , 
col.395,  sed  sub  quibus  ctiam  coiisulibus  siugula 
iacta  fuerint;  quod  ab  Eusebio  prxtermissum ,  seu, 
ttt  verius  dicam ,  pcssime  coiiturbatiim. 
Asprenas  et  Clemens. 

I  llis  consulibus  mulia  moenia  et  relcborrima  Ro- 
mae  facta  suni;  id  est  Capilolium,  Foruin  traiisito- 
rium,  Divorum  porlicns,  lsium,Serapium,  Stadiuro, 
Hurrea  piperaioria,  Vcspasiaui  leinplum ,  Minerva 
Glialcidica,  Odiou.  > 

Domicianns  W,  et  Clemetis  II. 

r  c  His  consulibus  iiisignissima  Romae  facta  sunt 
opcra;  id  esi  Forum  Trajani,  Tberm:c  Trajmaj  et 
TiiiaDX,  Senaius,  Ludiis  maiulinus,  Metaaurea, 
Meta  sudans  ct  Paiitbeon.  > 

Nobilia  monumenta  fecisset.  Velleius  Palerculus  de 
P.  Scipione  i£miiiauo  :  Fecit  suce  virtutis  monumen' 
tum ,  quod  fuerat  avi  ejus  elementioi. 

Vt  neque  imaginum ,  neque  titulorum ,  etc.  c  Sena- 
naias  adeo  Ixtatus  est,  ut  repleia  certalim  curia 
noii  temperaret,  quin  mortuum  coiiiumeliosissimo 
atque  acerbissimo  acclamalionum  geiiere  laceraret , 
scalas  etiam  iurerri,  clypeosque  ct  iiuagines  ejus 
coram  detrabi  et  ibidem  sol  affligi  juberet,  novis- 
siuie  eradendos  ubiqiie  titulos,  abolendamque  omiiem 
merotiriam  decerncret.  i  Edit.  Oxon.  et  Cant.  e 
Suiitoiiio,  post  Baluzium,  apiid  quem  plura  vide, 
col.  305. 

Resciuis  igitur  actis  tyranni.  Quod  sub  Ncrva  con- 
llgit.  Kai  0  fftpoxtag  ro\tg  ts  x/)tvo/x«voyc  ett'  «(XiSeia.  hoc 
est  Cbrisnauos  ,  oynTts  xat  Toiic  ffivyovrac  TioiTnyofyt. 
Editiones  Oxon.  et  Cnnt.  ex  Xpbiliuo  scil.  po^t  Dio- 
nem  in  Nerva.  — <  Rescissis  igitur  acii»  tyranni,  noii 
modo  in  siaium  pristinum  Ecclesia  rcsiiluta  cst,  scd 

etiani  niulto  clarins  ac  floridius  cniiuit Scd  enim 

postea  loiiga  pax  riipin  est.  Extitit  cuim  post  aiinos 
plurimos  execrabile  animal  Dccius ,  qui  vexaret  Ec- 
elesiam.  >  Si  Lactantium  audimus ,  a  Domitiano  ad 


A  Dcciiitn  us(|uc,  iiulla  crit  omnino  p^rsccutio.  Ita  enim 
illc:  (Rcscissis  igiliir  actis  lyrauni  (  Domitiani )  nou 
modo  iii  htnlum  pristiuum  Ecclcsia  r<^stitulaest,sed,> 
etc.  Ex  quibus  conterrnnei  sui  verbis  intelligimus, 
longa  Cypriani  pax  quibus  sit  limitibus  indudenda. 
DoDWELLUS.  —  Omne  qnod  (Domitianus)  constituerat, 
Ronmni  irritum  fecere.  Joriiandes,  lib.  i  de  RHgn. 
Succ.  Et  quod  hic  porro  nosier  de  actis  tyranni  re- 
scissis  loquiiur,  id  supra  ,  capile  i ,  noii  dis.siuiili  lo 
culione,  vel  sensu,  tyrannorum  iniperia  rescindeie 
dixerat.  In  statum  pristinnm  Ecclesia  restituta  est. 
Quam  ciio  id  post  Domiiianum  contigcrit ,  habiiisii 
modo  diiobus  verbis  ex  editionibus  Oxon.  elCmt. 
num.  i7 ,  inilio:  tradil  vcro  fusius  Baliizius  col.,  305. 
hiulti  ac  boni  principes.  Nec  boc  ex  fidc  bisiorine. 
Scd  meniiendum  eral,  ut  persecutoribiis  omuibus 
tristem  obtigisse  morlem  probarel ;  cum  Trij  «uus  ei 
Aiilouiui  Iranquillissiine  vili  defunti  siiit.  Yidc  sis 
Sarisberiensis  Polycraticum  (bb.viii,  pag.6l6ct.seq.) 
«  ToLLius.  —  Aliud  virum  dociuin  ,  cuiu  baic  scribe- 
^  ret ,  egisse  ,  parum  abfuil  quin  dicerem.  Sive  quia 
mulios  ac  bonos  principes  proxime  post  Domitiaiium 
Roiiiani  iinperii  clavum  teniii^se ,  Zosimus ,  prxier 
Eiiscbium  et  Lactantium  ,  qui  j.im  a  Baliizio  in  eam 
remlaiidali,  lcstatus  cst  bis  verbis :  cDomitiaiiusper- 
emplus  a  Siepliano  liberio. ..  Ab  boc  tempore  viri  bo- 
ni  (avSpjc  ayaOot),  principalum  adepii,  Nerva,  Traja- 
nus ,  et  post  eum  Hadri.inus ,  et  Antoniniis  Pius ,  et 
par  illud  frairum ,  Vcrus  atque  Lucius.  >  Sive  deinde 
qiioniam.  ututmaximeTrajauuset  Antonini  tranquilla 
morte  defuncti  sint,  qiiod  certe  nollem  iiegasse, 
haud  id  magis  utiqiie  negavit  iiosicr  Cecilius ,  qui  ne 
7/>v  quidem  de  illorum  iiiorte,  seu  bona,  seu  tristis 
fuerit ,  memiuit;  qiiique  proinde  nonuisi  summa  in- 
juria  vidcaiur  liici  posse  meutitus,  ut  persccutoribus 
omnibus  tristcm  obtigisse  mortcm  probaret.  Praeser- 
tiin  ,  cuui  ncc  Trajanum ,  ncc  Auioninos ,  nec  iillos 
alios  n  Domitiano  usque  ad  Decium  imperatores  Ro- 
mauos  in  numero  persecuiorum  posuerit ,  sicui  se- 
C  quentia  Grmabunt.  At  ecccid  ipsiiiuTollio  displicuisse 
nunc  cogilo,  quod  noster,  inqiiam ,  Trajanum  et  An- 
toninos,  qui  ab  Eusebio  et  aliis  inter  Ecclesiac  perse- 
cuiores  ccnseiitiir,  bonos  conira  principet  vocaverit : 
baud  inlicianie  nimiruro  viro  clarissimo ,  fuisse  ilios 
Romaiiis ,  cxterisque  etbnicis  quibus  iinperarunt , 
bonos,  sed  negante  fuisse  talesCbristianis;  nec  aliam 
sibi  dcnique  lingeiile  prxclari  illius  elogii  causam  , 
qiiam  malam  biijus  Scripioris  fidem  ,  qui  quod  iis 
Irisiem  contigisse  obitum  osteudere  non  possel , 
meniitus  sit  fuisse  bonos.  Quasi  vero  probandum 
sumpserit ,  magna  semper  edi  a  Domino  exempla  in 
persecutores  ,  ac  non  potius  ,  adversarios  Dei  scepe  di- 
gnam  scelere  suo  recipere  mercedem ,  ut  suo  ip>e  loco 
l0(|uelur.  Aut  quasi  iierum^x  Eusebii  scrihendi  me- 
ihodo,  apud  quem  Adrianus  imperator  Justini  verbis 
fAsyto^Toc  xai  CTrt^paWo-raTOf,  maximus  el  iUustrissimu$ 
vocaiur,  qniqne  alias  eumdcm  Adrianuro  ,  non  cum 
Sulpicio  Severo.  i  Da^monuro  simulacra  in  templo  ac 
|v  loco  Dominicae  passionis,  perimend^  Chrisiianorum 
^  fidei  causa,  consiitueniem  i  induxit,  sed  e  contrario 
iSereni  Granii  lilteris  iu  Clirisiianorum  graiiam  datis 
commotum;  i  imo  ita  commotum,  i  iit  slatiin  proconsuli  i 
Asiaescnbere,  inou  esseCIiristianos  sine  objectu  cri- 
minum  coiidcmnaudos,  i  qnique  postremo  uullam 
quartam  ,  Snlpicii  ritu  ,  persecutionem  siib  Adriaiio 
numeravit,  sed  quartaro  suam  usque  ad  M.  Aiitouini 
et  L.  Aii.  Commodi  tempora  memorare  distulit,  se- 
quatur,  mentituro  esse  in  his  omnibus  Eusebium,  nec 
nisi  mala  meiite  res  Adriani  tractasse.  Fucrint  ergo 
potius  et  Cecilius  noster,  et  Eusebius ,  Imnx  in  istis 
ildci  Scriptores :  sed  quibus  gravi  aliqua  de  causa  sin- 
gulae  Cbristianorum  veiationes  non  visae  sint  in 
persecutiouum  catalogum  referendae ,  ncc  smgali 
ctiam  imperatores ,  sab  quibus  et  ex  illorum  quan- 
doquc  imperio  acciderunt ,  in  persecutoriim  albo 
scribendi.  Piauc  quemadmodum  ipsemet  Sulpicius 
(lib.  II  Historise  Sacrae) :  t  Sane  turo,  inquiti  LiciniuSi 


6i5 


PAUU  BAUDRI 


644 


quia  advcrsum  Constantinnm  de  Imperio  certavit,  mi- 
liies  suos  liiare  prxceperat ;  abnuentes ,  miliiia  re- 
jiciebat.  Sed  id  inter  pcrsecuiiones  non  computatur; 
ndeo  reslevioris  negotii  fuit  quam  ut  ad  Ecclesiarum 
vulnera  pervenirct.  >  Seu,  ut  meliusdicnm,  qnomodo, 
diim  Hieronyinus  in  Chronico  decem  Ecclesi.-B  pcr- 
sccuiiones  usque  ad  Licinii  lempora  recenset,  Sulpi- 
cius  in  Historia  Sacra  novem  lantum  numerat ,  auiii 
nec  singulas  easdem  cum  Hieronymianis,  imo,  iiiam 
Aureliani  inlcr  alias  prauermitlens ,  quain  hulc  auc- 
tori  cruenla  Aureliani  scripta  ab  una  parle,  ab  altera 
Ycro  crudelia  ejnsdem  facta  insignem  merito  reddi- 
deruni;  band  ea  propter  tamen  nialae  fidei  accusatusy 
quod  ad  brevem  el  irrilum  Aureliani  impetiim  sine 
clubio  respcxorii,  i  cui  ne  perlicere  quidem  qu;e  co- 
gitaverat  licuit,  protiniis  inter  inilia  sui  furoris  ex- 
tincio  >,  ut  noster  brevi  loquetur. 

NuUosimmicorum  impetuspassa,  Non  quod  nilpror- 
sus  a  Domiliani  obiiu  ad  Dccium  usque  fuerit  perpessa. 
Passa  euiin,  v.  gr.,  sub  Trajano.sub  Adriano,  subSe- 
vcro,subPhilippis,ulvidereestapud  Eusebium  alque 
.alios :  sed  quodimpalus  in  illam  per  ea  tcmpora  (iicti 
nulli  fiierint,  id  esi,Jnanes  eileviorismoinenti;  qui- 
q.ie,  ut  cum  noslro  dicnmus^  non  obstitetint,  qiiomi- 
nus  i  Ecclesia  ambassUnuI  in  Orieiitem  et  Occidcu- 
lcui  porrigere  posset  inanus :  >  sicut  omnino  iii  Phi- 
lipp.  5  Tuilius,  NulLi'  istoi  suni,  aii,  excusaliones;  nan 
quod  nulli  prorsus  excusalionioccurrendum  sibi  esse 
videret,  sequuntur  enlm  continuo  tres,  c  meus  ami- 
cus  ost.  Sit  pairia  prius.  Meus  coguatiis :  >  sed  quod 
ipsius  judicio,  tres  ilix  vanx  essent  acnauci;  et  sicut 
idein  itermn  Philipp.  13 :  c  Quid  est  autem,  scele- 
rate,  quod  geinas,  hostem  DoIab*IIam  judicaium  a 
senaiu,  quem  tuordinem  omuino  esse  uullum  putas?> 
Non  quod  pariter  Anionius  nullum  esse  crederet  Se- 
naium  in  urbe,  vel  in  orbe;  eam  euim,  ut  sequitur » 
c  sibi  causam  belli  gerendi  proponebu,  ul  seiiatum 
fundUus  deleret:  >  sed  quod  nulla'esset  senaius  auc- 
torilas  apud  Anionium.  De  re  ipsa  vide  Dodwelli  dis- 
sert.  Cyprian.  xi,  num.  17  eiseq.usque  ad25.Quid? 
quod  germaaa  forie  nostri  scriptura  fuerit,  nonnuUoi 
inimicorum  impetus  passa;  id  est,  pauculos,  nec  valde 
graves. 

Manus  suas  in  Orientem  el  Occidentem  porrexil, 
Eusebius  (lib.  iv  Historiae  Eccl.  c.  S ),  do  rebus  ad 
Trajani  imperium  perlinentibus  dissereus :  Koet  toc  fjiiv 
T^  ToO  Zrarnpog  iQfAwv  diSoco-xo^ia;  ts  xai  ex*/lv](7taf , 
ofTTiiiiipou  ovGouvra  imiitl^crj  ey^pu  7rpoxo7ri5f :  « Ac  Ser- 
valoris  quidem  iiosiri  doctriua  atque  Ecciesia  inagis 
ac  magis  io  dies  erflorescens ,  continuis  incrcmeniis 
nugebatur.  >  Idem  rursus(eod.  lib.  c.vn),  sed  jamde 
Adriaui  temporibus  verba  faciens :  "hSjj  Si  >a;A7r/50TaTwv 
Stxvjv  ywo-T€/)wv  twv  av«  Tflv  otxovfASvi2v  aTTOffTtiSoyawv 
sxxXiQo-twv,  axbta^ovo^^  re' sis  airov  t6  twv  ovSpwTrwv 
yivos  TQS  sig  tov  SwT^pa  xotl  Kv^tov  ij^wv  'bjToOv  X^({jt6v 
7rtffTewff...€Porro  Ecclesiis  jaui  per  universum  orbem 
iustar  ciarissimorum  siderum  ful^eniibus,  ei  vigcate 
apud  lotum  bominum  genus  flde  in  Dominum  ac  Ser- 
vaiorem  nostrum  Jesuin  Cbristum,>  etquisc  deinceps. 
Quod  ad  iocutionem ,  adi  sis  Columbum,  5^. 

Ut  jam  nuUus  esset  terrarum  angulus ,  elc.  ISolebat 

crgo  superius  bic  scriptor,  cum  de  Clirlsii  discipu- 

lis  siaiim  posi  ejus  in  coeluin  ascensioncm  dispcrsis 

meniionem  faceret,  illosque,  Nerone  necdum  re- 

gnante,  Eoclesiam  per  oinnes  provincias  ac  civitates 

fundasse  adderet,  inteiligi  quasi  de  tota  lerra  babi'- 

labili  sine  ulia  limitalione  loqueretur;  sed  aliquot, 

plus,  miuus ,  terrarum  angulos  in  Oriente  et  Occi- 

denie  excipiebat,  ad  qu^s  ne  quidem  sub  toto  Nero- 

nis  imperio  religionem  Chrisii  penetrasse  putabat , 

nonnullasque  itidem  ferissimas  naiiones  ,  quae  noa- 

nisi  diu  post  Neroncm  Del  cultum  susceperint ,  et 

ad  jusiiiioe  opera  mansueractae  sint ;  uude  ct  illae 

^s  locis  restriciiones ,  lato  sensu,  iatej  cuin 

;  verba  de  omni  lerra  auie  Nerouem 

I  dissereremu^. 

saliem  in  America  generallter  sumpta 


A  Apostoli  ex  nostri  Gecilii  bypoibesibus  Evangelium 
ante  Neronis  dominationem  prxdicavcrunt  ?  AfGr- 
inare  debct  Pagius  ,  posl  illa,  qu:n  in  Critica  sua  ad 
annum  Domini  43,  num.  $,  tam  in  margine,  ouam 
alibi,  observavit.  Sed  ego  quidcm  ncgare  nou  dubi- 
taverim  ;  et  neg^re  alias  denet  ipscmet  Pagius.quo- 
niam  Lactantius  ,  quem  omnes ,  et  Pagius  ipse  cum 
cunciis  verum  hujus  libri  parentem  esse  ceusent, 
ct  nos  quoquc  credimus,  libro  tertio  Instiluiionum  , 
cap.  23,  docirinam  Aniipodum  aspere  exagitat.  ut 
sint  proinde  inier  Yeteres  ,  ne  j am  Augiistini  et  alio- 
rum  auctoritatem  congeram  ,  qui  Pagio  negiient  , 
Apostolos  ad  extrema  mundi  climala  perrexisse.  Ut 
nieo  utar  insiituio,  habet  aliquid  iu  hunc  locum 
Baluzius,  col.  .%05. 

NuUa  denique  natio  ,  etC.  'Tmp^ohyMg  hsec  dieta 
siint,  et  interpretatione  lenieiida.  Cxterum ,  non 
alilcr  fere  lib.  v,  cap.  15,  loquilur,  ubi  :  Ci/m 
vero  ,  inquit ,    ab  ortu  solis  usque  ad  occasum   lex 

j.  divina  siucepta  sit,  et  omnis  sexus^  omnis  cetasy  et  gens, 
el  regio  unitis  ae  paribus  animis  Deo  serviaiU.  Tollius. 
— NuUa  denique  natio.  Prttstaret,opiiior,ex  veteri  co- 
dice  legere,  mUa  denique  DeinaUo,  ob  hune  Apostoli 
locttfii  ad  Rofniaos,  ui,  29 :  An  Judworum  Deus  tatiium  I 
NoimeetGentiuin?lmo  el  GeniiuiH,\ade  quippe  aulla  ia 
ittundo  natia,  qu^  non  sit  Dei  muio,  PraBter  quaiB  quod 
cuw  perrexerit  Paulus  :  Quoniam  quidem  Hmi$  etl 
Deus,  qui  fustificatil  circwucisionem  ex  fide,  etpraej^* 
tvum  pir  fidem^  co  i()&o  nulta  natio  pouiit  taio  fens 
moribus  viv^e  ,  quse  nou  esset  Evangetii  prffidica* 
tiooe  Oeique  cuttu  miiescenda  ad  justitiai  ojkera. 

l^uuepioDeicHliuJl^lQe^X  apud  LactauikiiB*  d^VilA 
beaia,  e.  27  :  Suuipere  sapieuium  cumvera  reiigiotte; 
et  de  Justilia ,  c.  15  :  Suscipere  legem  divimm;  ei 
in  Epitome,  cap.  ultinu) :  Suscipere^m  Deusmifit. 
Sed  enixu  postea  longa  pax  rwpui  eat,  Postea,  id  Mt, 
sub  Decio,  sicut  patet  ex  sequeaiilMis.  Lon^  auteiu 
proiode  est  annorum  drdter  cenium  et  ^umquMgiHia 
trium.  Cave  tautum  ,  ut  quae  &uipra  diximus  suui , 

G  ne  liic  pacem  <v  icufrp  exxWia  ^ciow  inieUlgas ,  iioc 
cst ,  aliissimam  in  tota  Ecclesia,  «(uaiis  apud  Euse- 
bium  ponitur  ab  Hegesippo  sub  Nerva  extiiissc. 
Nam  noster  contra  de  pace,  quam  leves  aiiquot  per- 
seculiones  quandoque  turb\runt ,  loquilur,  et  cu- 
jusmodi  adeo  habebat  ob  ooulos  Sulpitius  Severus, 
eum  scriberet :  interjectis  deinde  annis  8  et  50,  pax 
Christianis  fuit ;  nisi  quod  medio  tempore  MaximiHUi 
nonnuUarum  Ecclesiarum  clericos  vexavit  :  ubi  paeeni 
triginta  et  octo  anoorura  liaud  itterajii  ac  continuam, 
seu  aliqua  vexatiooe  inierruptam  vides,  vocanteeiiam 
rotundeUieronyini  Clironico  eam  pacis  sub  Maxiauuo 
ititerruptionem,  sexUonEccledos  persecuiwnem, 

CAPUT  iV. 

ExiitU  enim  post  annos  pUtrimos,  Id  est,  post  annos 
plurimos  Irauquillitatis.  AlA.i;cnotxius,  —  ut  sonat  qui- 
dem  Gallica  ejus  versio.  I.iidubie  ob  longce  pacis  oien* 
tioiiem  recens  factam,  quani  hic  aliquaienus  ajzh  rov 
-.  xotvov  repelendam  putavlt.  Sed  iutegra  igitur  iocu- 
^  tio  repctcoda  forei  boc  inodo  :  post  annos  plurimos 
ionga:  pacis,  seu  tranquiUilatis  ;  qux  mera  raLxtrolv^, 
cum  qui  pacem  dicit  pturimorum  annorum^  iongam 
eo  ipso  pacem  extitisse  ponat.  Mallcm  itaque  posl 
annos  plurimos  simpliciler  de  eiapsis  piurimis  annis 
accipere ,  quos  jam  porro  ccatuni  ei  quinquaginta 
tres  fuisse  dfiximus. 

Execrabiie  animal  Decius,  Haud  alia  arte  Neronem 
traciabat  nostcr  (col.  196).  Sed  aliud  plane  diversoni 
Cuperus  habet  de  Decii  proximis,  col.  475. 

Quis  enim  jusiitiam  ,  etc.  Reditad  loqueudi  geous» 
quod  ante  explicuimus ,  cujusque  simile  apud  Lac- 
tanlium  bis  verbis  :  Uwc  soepe  causa  prcecipua  justi^ 
tiam  persequendi  malis  regibus  fuit.  Videndus  de  rc* 
liquo  Columbus,  coL  596. 

Ad  illud  principale  fastigium.  An  quo  sensu  princi^ 
paie  interdum  primum  et  prcecipuum  e$l  f  Seu  quo  ^ 
verbi  gratiai  Komanorum  Imperaiorum  potesias  vo^ 


ets 


miM  IN  L1B.  DE  MORTIWS  KRSEGOT.  CAP.  V. 


m 


caia  a  TrebelHo  Polllone  maxumm  in  tenis  eulmen, 
el  inrm  a  noslro  sublime  fastigium  f  Hnud  credide- 
rim ,  sed  qiio  potius-  principalis  nueloritas  el  princi' 
palis  notio  in  Zenonis  lege  rfe.  canm  criminaUbus  , 
propHc  principis  auctoritatem  et  notionem  signiflcnnt 
secundo  paragrnpho  :  <  Hoc  solummodo  in  faujus- 
modi  viros  \ice  qnoque  principis  aiidilori  liccbit ,  ul 
intentatnm  apud  se  crimen  si  patcfaclum  fuerit , 
ad  priiicipalem  referat  nolionem  :  ultionis  autem 
tantis  inferendx  dignitaiibus  modus  non  nisi  in  prin- 
cipis  residebit  arbitrio  ;  >  et  rursum  paulo  post  :  In 
hoc  namque  casu  super  coercenda  hujusmodi  accusatorit 
calumnia  ,  non  immerito  consulenia  erit  principalis 
aueloritas. 

Furere  protinus  contra  Deum  coepit,  Statim  equi- 
dem  a  suscepto  iniperio  incceptam  constat  ab  eo  per- 
secuiionem.  Quasi  hujus  rei  gratia  proveclus  esset 
ad  illud  principale  fasiigium  ,  furere  proUnns  con- 
Ira  Deum  capit,  ul  protinus  cadcret ,  luquil  Lactan- 
lius.  Et  ad  Alexandriiios  unus  idcmque  nuniios  re- 
liilit ,  el  successisse  in  imperio  Oecium  ,  ei  edi- 
disse  persecutionis  edicia  ,  ut  e  Dionysii  Alexan- 
driui  Eplstola  constat  ad  Fabium  Amiocbefium. 
Nempc  Roma?  fuit  ipse  sub  Hncm  an.  Dom.  249,  nno 
tircJler  menscm  Julium  imperare  cxorsus  ;  et  primi 
omnium  capli  sunt  cum  sociis  Moyscs  ,  et  Maximus, 
ct  Celerinus,  ipso  adhuc  Romae  vcrsanie  Doxio. 
DoDWELLUS,  disserl.  Cypriau.  xi,  num.  55,  c  quo  ct 
quinquc  proxlmis,  cxtera  qunc  ad  hanc  Decii  pcr- 
secutionem  speclant,  peti  possunt. 

Et  quasi  hujus  rei  gratta  provectus  esset  ad  illud 
pntwipale  fastigium ,  furere  protinus.  Ita ,  narranie 
Ainnmuo  Marcellino,  <  Caesar  Gallus  ex  squaiore  ni- 
niio  miseriarum,  in  setatis  indultx  (aut  adutta;)  pri- 
miiiis,  ad  principalc  culmen  insperato  cultu  pro- 
vectus,  uUra  terminos  potestaiis  deietac  procurrens , 
aspcriinte  nimta  ciincta  fcedabat.  i 

Namprojectus  adversum  Carpos,  Constnnlinus  In 
orniione  adf  Sanclorum  coetum  Getas  s\ye  Goihos,  Zo- 
simus  Scythas.  Quse  res  ita  conciiiari  potesi ,  ut  quia 
Carporum  Gothorumque  eadem  origo  erat,  ei  quia 
ulri(|ue  propter  Istrum  iluvium  sedes  habebant,  facile 
eorum  noniina  permutareiitur.  Ediliones  Oxon.  etCant, 
eBaluzio,  quem  plura  videsisannoiantem  iiieam  rem. 
Adi  quoqueCuperum,  coK  475,  el  Columbum,  col.  396. 

Statimque  circumventus  a  bnrbaris^  elc.  Moriis  mo- 
dum  ita  narrat  Zo.HJmus  iToO  $i  Tcdlov  ^ioc  toO  tsI/aotoc 
ctt'  «Orovf ,  id  esl,  Scylhas,  6piiii<Tcu  tw  Asxtw  anu^^joof' 
To; ,  ocyitoiec  twv  tottcuv  uTrepKryAKTMg  STrsX&wv,  sima.^vsi^ 
TS  aiia  Tij  Gvv  «vtw  Suvafxet  tw  7r>3).w,  x«t  7ravT«;^o6£v 
"uirb  "zCjv  ^ap^apctiV  «y.ovTt?6ftsvof ,  ustcc  twvcuvovxwv  «utw 
St£|Gapio,  ot«^v7«tv  oOSsvof  SyvijS^Tog'.  Kdiiiones  Oxon. 
itCanL 

Nec  sepultura  quidem  poluit  honorari.  Malim,  nese* 
puliura  guidem,  nam  hsec  vulgata  loquendi  ratio ;  et 
8ic^ip.  6:i//i  ne  perficere  quidemquoe  cogitaveral  /t- 
«ti/.  Falendum  tamen,  c.  7,  priori  pacto  occurrere  : 
Cum  disperderel  omnia,  neca  Deoquidcm  manus  potuil 
abstinere;  itemque  apnd  Lactantinm^  de  Vita  beata, 
cap.  1  :  c  Qui  vero  ambitione  inflati ,  aut  amore  po* 
teittix  inflammati,  omne  studium  suum  ad  houores 
acquirendos  contulerunt,  iiec  si  soleni  quidcm  ipsuui 
geslemus  in  manibus,  fidem  commodabunt ;  i  quin  et 
apud  Plinium  (lib.  vui,  c.  56),  de  ursis  :  iProccdunl 
Tcre,  scd  marcs  prxpingucs ;  cujus  rci  caiisa  non 
proinpia  est,  quippe  nec  somno  quidem  snginatis 
prctcr  14  dics.  i  Sed  consuUus  a  me  de  his,  inter 
alia,  mngnus  Grscvius  sic  respondit.  Recte  te  vidisse 
puto,  cum  rescribendum  ceiises,  ne  sepullura  quidem; 
ei  sic  quoque  rescribendum  in  cnp.  7  et  Piinio,  et 
Lactaniio  de  Yila  beata.  Sicpe  librarii  confuderunt 
ne  et  nec^  ciim  tameii  suus  cuique  locns  sit  proprius. 
Wemini,  Gronovium  varia  loca  iu  Suetonio  sic  quo- 
que  correxisse.  GRiEvios. 

Ilt  ho&lem  Dei  oportebat,  Supple ,  esse, 

Talucribus.  Des  vauiours.  —  Maccroix.  —  Perinde 
at(jue  scriptum  ruerit  a  nostro,  vutturibus. 


CAPVT  y. 


Non  mufto  post,  ctc.  Id  est,  non  muUo  post  Deciiim 
iinperatorem.  —  Versio  angtica.  Anno  aera;  Christi 
commnnis  251 ,  Decius  Abruti,  quss  Moesiae  civitas, 
periit;  idque  in  flne  Novembris  ,  aiit  initio  Decem- 
bris,  ul  e  darissimi  Pagii  observntionibus  consiare 
pofest.  Anno  autem  ejusdem  scne  256,  quod  multi 
voIunt,vei  ad  sttinmum,  nti  Pagiits  maluU,  257, 
Yaleriani  persecutio  coepla.  Revera  igitur  non  muUo 
post  Decii  interiium  Valerianus  simili  persequaidi  fii- 
rore  f^it  correptus.  Tantnm  persecutionem ,  qiiam 
anno  Christi  252  ,  Gallus  et  Yolusiantis  sub  fiiieni 
mensis  Jnnii  commoverunt,  noster,  qiii  aliquot  aiias 
tacuit,  silentio  quoqite,  uti  palet,  prxtemiisU.  Sed 
eam,  ut  hic  merito  Pagium  exscribamus  ,  nequ^  Eu- 
sebius  in  Chi-onieo ,  neque  Ditus  Auquslinus ,  lib.  xviii 
de  Civitale  Dci ,  cap.  51  (poiius  5i),  neque  Sulpitius 
Secerus  numerarunt,  localem  quipiYeae  Romoesolum 
excitatam ;  neijue  Eusebius  in  Biuoria  mariyres  suh 
B  Gatto  et  Voiusiano  passos  memoravit.  imo,  i^ergeiite 
eodem ,  Orosius ,  qui  tib.  vn ,  decem  persecuHones 
quibns  Eccksia  afflicta ,  cum  decem  plagis  quibus  per- 
cussa  est  jEgyptus  confert ,  septimam  plagam  su^ 
Gttiio  tt  Yotusimio  deducit  ex  pestilentia  quee  omne 
propemodum  genus  hominum  et  pecudum  neci  dtdk^  non 
vero  ex  tormentis  FideHbus  infliciis.  Ilaec  ergo  Pagws. 

Valerianns.  Seniornemfe ,  (jpii  anno  («hrisii  255, 
statim  post  Gallum  et  Yolustaiium  interfectes  ,  nh 
exercitibus  Noricis  ac  Rhoeticis  electus  imperalor,  et 
mox  Augusius  factus.  Idem  alias  iion  solum  P.  Lici- 
n'»i  Valeriani  pater,  sed  «imul  P.  €«melii  Yaleriani 
Saioiiini  aviis  extUit.  Vide  Pagium  ad  annum  Christi 
259,  num.  5,4,  et  ad  ann.  253,  nura.  8,9.  —  Fa- 
lerianus.  Qui  initio  principatus  sui  erga  C^risitanos 
se  benignisslmum  prtestitit,  dein  vero  cum  faac  indolo 
fortunam  etiam  mutavit.  Edit.  Oxon.  et  Cant, 

Impias  manus  in  Deum  intentnvit.  Captle  5  :  Donee 
impias  manus  adversus  Dominum  tenderet.  Eslqne 
Q  prior  locutio  apnd  Yirgilium  et  Tacitum  aliosque 
perfrequens. 

Qumnvis  brevi  tempore.  U  oat  spatio  dQormn  circUcr 
annorum,  ex  Pagii  calculo,  quem  bomim  pulainus. 
Non  quod  biennio  tantiim  Valerianus  imperaverit; 
inchoaverat  enim  annum  impcrii  septimum,  qtiando 
a  Sapore  captiis  cst :  sed  quod  oum  reverendissiino 
cpiscopo  Sarisb.  breve,  de  quo  ngUnr,  tempus  acci- 
piendutn  eredamas  de  durationc  per^ecutioiiis ,  po- 
lins  quam  ciim  Maucroixio  de  dnratione  imperli.  Con- 
fcr  Dodwellum,  dissert.  Cyprian.  xi,  num.  59  et 
60. 

JusH  sanguinis.  MuHvm  pro  tempom  h'eviiate,  mul- 
tuin  pro  passorum  qualitate  intellexit.  Dodwellus.  — 
Alii  aliter,  ut  ex  codem  patet,  qui  tibi  adeundus.  Sed 
quem ,  verbi  gralia ,  sangutnem  vir  docti.^simus  fu- 
suin  fuisse  contendit  in  ^gypto  nttra  edicti  modum , 
q^uod  Yalerianus  ad  Senatum  misit,  et  cujus  sunimam 
tjprianus  noliis  in  cpistola  ad  Successuni  conserva- 
vrt,  quidni  potius  ct  proprie  fusus  diceiur  ex  speciall 
rescriplo  ad  i£gypti  prsefectum  i&nilianufn?  Dispu- 
tat  cnim  ex  soio  Yaleriani  ad  Senatum  edicto  Dod- 
v^ellus  :  at  prseter  illud,  imo  et  ante  illnd ,  quod  urbt 
Romo),  seu  ad  summum  Italix  propriuro  fuit ,  quam- 
plurima  alia  ad  provinciarum  prsesides  ab  eodem  Msl* 
leriano  imperatore  missa  fuerant,  ut  ex  dicta  Cy- 
priini  epistola  certum  cst;  in  qua,  post  descriptam 
Valcrinnei  ad  senatum  edicti  summam  ,  sequitur  : 
Subjecit  etiam  Valerianus  imperator  oi'ationi  suce ,  id 
esi  Legi ,  exemptum  litterarum  quas  ad  prcssides  pro^ 
vinciarum  de  nobis,  hoc  est,  in  genere  de  Chrisiianis  , 
fecrt.  El,  quod  ma^is  est,  uoh  modoapud  Eusebium 
uEgyptiprajfectus  Aimilianus  t^?  t6v  SseacrTwv  xe>fu- 
csb)?  ,  quasi  ad  verbum  dicas,  Augustorum  jussionis, 
ad  se  missae  meminit :  sed  id  rescriptum  oiversum 
fuisse  ab  eo,  quod  ad  Senatum  Valeiianus  misit,  duoe 
rcs  inler  alias  monenl :  una ,  quod  illod  ad  Senalum 
solius  Yaleriani  fuerit,  si  epistohim  Cjpriani  non  uno 


D 


647 


PAULl  BAUDRI 


648 


looo  nudiverimus ;  illud  vero  ad  iEmilianum  non  so- 
lius  Valeriani ,  sed  Augusiorum  ,  id  esl,  Valenam  et 
Gallieni  :  aliera  aiitem,  quod  cx  Augusloriim  xc^ieu- 
acc  ad  iEinilianum  missa ,  debuerit  ille  aule  omuia 
Ciirisuanos  suae  provincix  in  quemdani  Libyrc  locum 
noniine  Cepbro  relegare,  qua  de  re  ne  verbum  qui- 
dem  iii  Cyprianico  Valeriani  ad  senatiim  resrripio  ; 
nec  injuria  sane ,  cum  ea  res  ad  i£gypii  pr.-Kfecium 
specialiier  periineret,  non  ad  Senaluin  ,  ei  jain  Va- 
lerianiis  de  Chri>tianis ,  qui  in  provineiis  degebant , 
ad  earum  pra^sides  scripsissei.  Acia  publica  coiifes- 
sionis  Dioiiy^ii  ct  nlioniin  apiid  Euscbium  :  jEmilia' 
nus  prafectas  dixit :  Video  vos  ingratos  esse  simul  ac 
stupidos,  qui  ctementiam  Augustorum  minime  sentiatis, 
Quamobrem  non  manebitis  in  hac  urbe  :  sed  miltendni 
in  partei  Libym  ad  tocum  qui  dicitur  Cephro.  tiunc 
enim  locum  ix  rHc  xs^vo^sfla^  xS>v  £f  ^ao^ToJy  iQfi&>v,  jussu 
Augustorum  nostrorum  elegi ;  ad  quein  igitur  singulare 
aliquod  rescriptum  allalum  fucrat  ab  imperaloribus, 
et  qui  proiiide  sanguinem,  quem  fudit  postea  copiose 
in  iEgypto,  fudisse  merito  ex  eodem  Augiistorum 
mandato  censendus  est.  Plusque  adeo  sanguinis ,  ne 
nunc  alia  afleram,  Valerianus  fuderil,  quam  Dod- 
wello  visum. 

Ut  esset  posteris  documentunif  elc.  Sic  supra ,  cap. 
i  :  Distulerat,,,  pmnas  eorum  Deus  ,  ut  ederel  in  eos 
magna  el  mirabilia  exempla ,  quibus  et  posteri  disce- 
rent,..  Deum.,.  mortem  digna  ultione  superbis ,  et  im- 
piis ,  ac  persecutoribus  irrogare. 

Adversarios  Dd  stepe  ^eic*  Audin'  ut,  ex  hiijus  auc- 
toris  hypotbesibus ,  dignam  suo  scelere  mercedem  Dei 
hostes^  iion  semper,  sed  scepe  recipiant?  Firmat  ergo 
vaiide  bic  locus  qu»  supra  a  nobis  contra  ToIIium 
disputata  sunt.  Potuissetque  adeo  Trajanuro  et  Anto- 
ninosnoster,  vel  si  niaxime  iranqiiilla  morte  obierint, 
Ecciesi:e  persecutoribus  accensere ,  si  qux  sub  illis 
persecutiones  coiiligeruut ,  ab  eorumdcm  edictis  ma- 
nassent :  sed  quoniam  aiiunde  ort»  suni,  idcirco  illi 
per  nostrum  in  bonorum  principum  catervam  fuerunt 
relati.  Quae  cum  iia  sint ,  vellein  t6  soepe  clarissimi 
Interpretes  non  suppressisseni. 

Hie  captus  a  Persis.  Quo  anno  Valerianus  a  Sapore 
captus  fuerit,  bactenus  iii  coiitroversiam  vocaium... 
Genum  est,  currenti  nnno  Christi  2o9,VaIerianum  ad 
mancipii  forlunam ,  ut  Zo>imi  verbis  ular,  redactiiin 
fuisse ,  iiicboato  septimo  imperii  anno...  :vst^iie  cir- 
citer  ineunle.  Pagius,  qui  omnino  videndus.  — Gap- 
tusest  sub  finem  anni  2C1.  Dodwellus,  Dissert. 
Cyp.  H,  num.  59. —  Valerianus,  in  Cbristianos  per- 
secutione  commota,  stalim  a  Sapore,  Persaruro  rcge , 
capitur.  HiEROfnrMUs,inCbronico,  ad  annom  aeraesuse 
Domini  268  secundum  Scaligeri  editionem.  Sed  non 
iinico  errore.  Vide  supra,  num.  4,  et  Pagium  suis 
locis. 

Si  quando  libuerit.  Si  quando  Ubueral,  Editio  Abo. 
seu  casu,  scu  consilio.  Nihil  enim  ea  de  re  Columbus 
in  suis  notis.  —  Laiinum  inagis,  liberet^  vel,  quod 
propius  ad  veteris  libri  scripturam,  libuerat,  Tollius. 
— Posteriorem  malim  conjeciuram.  Nam  nec  aliter 
fere ,  cap.  21  :  Quotiens  delectari  iibuerat.  Cogiiavi 
etiam ,  pleniorem  forte  nostri  nianum  fuisse,  non,  si 
quimdo  libuerat  aut  vehiculum  aseendere ,  ant  eqnum  , 
cum  geniino ,  aut ,  sed  cum  unico,  si  quando  libuerat 
vehieulum ,  etc. 

Vehiculum  ascendere ,  aut  equum.  Ita  sine  prseposi- 
tione  Tereiitius,  ascendere  navem;  CaRsar,  ascendere 
fugum;  et  uti  hic  denique  Livius  ac  Suetonius  ,  as- 
cendere  equum  :  quainvis  pnvpositio  in  lalibus  adhi- 
beri  stdeat ,  ct  Livius  ipse  alibi  auendere  in  equum 
dixerit. 

Jnclinare  sibi ,  etc.  Quam  contumeliam  ultro  dissi- 
mulat  Treb.  PoUio,  qui  aliam  non  memorat  contume- 
liam ,  nisi  quod  Sapores  cuin  Roinanorum  rege  ut 
vili  et  abjecto  mancipio  loqueretur,  quasi  intra  verba 
solum  stetisset  hoc  dedecus.  Cdit.  Oxon.  etCaut.  — 
Inclinare  sibi.,.  Eutropius,  in  Vila  Pontii  inanuscrip- 
Uy  ex  bibliotheca  doctissimi  P.  Puleani :  Valerianus 


A  scHicet  imperator  in  captivitatem  ductus  a  Sapore,  rege 
Persarum,  non  gladio ,  sed  ludibrio ,  omnibus  viiiB  suce 
diebus  merita  pro  factis  percepit ;  ita  ut  quotiescumque 
rex  Sapor  equum  conscendere  vellel^  non  manibus  suis^ 
sed  incurvato  dorso^  et  in  cervice  ejus  pede  posito^  equo 
membra  levaret.  Gale  et  Baluzius  cum  varianlibus 
tamen  atiquot  lectionibiis  non  spernendis. 

Romanum,  The  Ronian  Emperour.  Id  est ,  Roma- 
num  imperatorem.  Versio  Angiica. 

Romanum.  Supple,  Regem.  ocno  toO  xocvoO.  Quod  ne 
dubilanler  facias,  vide  ut  jaiiidudum  Trcbellius  Pol- 
lio  pnciveril :  Vaterianus,  inquit,  victus  est  a  Sapore, 
Rege  Persarum....  quem  cum  gloriosas  viclorias  successu 
minus  honorifice  quam  deceret ,  superbo  et  eiato  ammo 
detineret ,  alque  cum  Romanorum  rege  ut  vili  et  abjeclo 
mancipio  loqueretur,  etc.  Ul  Gracci  ergo  lani  Aiigusios 
seii  iniperatores ,  quam  C:esares  ab  AugusUs  diversos 
sexenties  /Sao^cXca;  vocarunt :  ita  Latini  quoque  non 
raro  post  priini  et  secundi  saeculi  imperatores ,  Au- 

g  gustis  et  iuiperatoribus  regum  nomen  dederunt ;  quin 
et  alicrum  in  speciein  muito  minus  nobile,  uti  mox 
videbimus. 

Imposito  pede  super  dorsum  ejus.  Phrasis ,  cojiis 
nulta  nuiic  mihi  occurrutit  exempla ,  nisi  apiid  Vul- 
gatain,  ubi,  vcrbi  gratia,  li  Reg.  xii,  30  :  Et  diadema 
impositum  est  super  caput  David ;  ct  Act.  xv,  iO  : 
Quid  tentatis  Deum ,  tmponere  jugum  super  cervicem 
discipulorum. 

Jllud  esse  verum  dicebat.  Loci  sensum  non  assc- 
quor ,  nisi  innuat  Lactantius  iliud  a  Sapore  expro* 
brati  verum  esse,  Valerianum  sibi  esse,  mancipii 
loco,  utpoie  qui  scalae  vel  stapedis  vicein  praestarei ; 
non  ea  utique ,  quae  Romani  in  tabellis  depinguiit , 
hoc  est ,  devictos  Persas  triumphosque  ab  iUis  reporta" 
tos.  Edit.  Oxoii.  et  Cant.  a  quibus  diversus  non  abit 
elHganiissimx  versionisParisiensis  auctor.  —  ll:ilun, 
JUud  esse  verum  spectacutum  dicebat ;  quomodo  ca  - 
piie  16  :  Hic  est  verus  triumphus  cum ,  etc.  Gale.  — 
JUud  esse  verum  dicebat.  Nimirum,  quod  pedero  dorso 

C  Valeriani  imposuisset,  atque  illud  etianuin  loquens 
premeret.  Toia  enim  series  oralionis  est,  et  hnposito 

pede  super  dorsum  ejus ,  iUud  esse  verum  dicebat 

non  quod  in  tabulis  aut  parietibus  Romani  pingerent ; 
ut  ad  eum  taiidem  utriusque  corporis  sitiiin,  nou  fic- 
titiuin  ,  sed  reipsa  constaiitem ,  Cocilius  nosier  post 
Saporem  respexerit ,  quo  Sapores  Valeriani  dorsum, 
inclinarc  se  et  terga  praebere  semel  jussi ,  suo  pede 
calcabat.  Jnclina  te  mi/ii,  ac  tergaprcebe^  aiebat  igi- 
tur  imperiosiiis  rex  Persarum  Romano.  Qiiod  cum  dic- 
tum  lactum  Valerianus  pr;estaret ,  pedeni  illico  Sa- 
pores  ejus  dorso  imponebat,  Hoe  verum  est,  inqtiiens, 
non  quod  in  tabulis  aut  parietibus  Romani  fnngunt, 
Quasi  dixisset :  Ausi  suni  aliquando  Uomani  tui  Per- 
sas  sibl  boc  pacto  subjectos  depingere.  Sed  illa  ad 
libitum  eflicia  erant ,  et  mere  iinagiiiaria.  Al  quod 
jam  tibi,  terga  pra;benil,  pedem  impono,  id  pura 
yeritas ,  Valeriane.  Sicque  tota ,  mco  judicio «  hu- 
jus  loci  diiriciiilas  hinc  orta ,  qtiod  auctor  non  in- 

l^  tegra  seu  ipsissima  Saporis  verba ,  quae  jam  ,  credo » 

^  aituliinus ,  repraeseiitaverit ,  verum  iiiterpolata  ,  et 
quibus  usiis  sit  pro  suis. 

Exprobrans  ei  cum  risu.  Multum,  ni  fallor,  lucis  et 
elegamiae  afferri  possit  bis  verbis,  si  cum  proxime 
pnecedeiitibus  ac  sequentibus  connectintur  in  hunc 
moduin  :  JUud  verum  esse  dicebat  exprobrans ,  et  cnm 
risu,  non  quod  in  tabulis ,  etc.  Neque  adeo  dubilo 
quin  ipsissiina  sii  auctoris  manus  :  ut  haud,  inquam, 
scripserit  Saporem  Vateriano  exprobrasse  cum  risu  ; 
nain  ista  sane  locutio  obscum,  ei  minus  Laiina ;  sed 
id  quod  Valeriano  Savores  dicebat ,  dictum  UU  fuisse 
exprobrando,  et  ridenao  simul. 

Dignissime  triumphafus.  Hoc  est ,  ut  meritus  erat. 
Sic  enim  dignus  et  digne  veteribus.  Noster  capite  i : 
Deum  mortem  digna  ultione  persecutoribus  irrogare  ;  el 
boc  ipso  adversarios  Dei  siepe  dignam  sceiere  suo  r«- 
cipere  mercedem.  Alias,  indignissime  foret  legendum. 
Triumphatus  autem,  propter  sequentiai  ad  mmorUm 


^9 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECIJT.  CAP.  VI. 


650 


c/anMtmt  irinmjM  videtur  omnino  per  iriumphum  A  vei  pelle  bubula ;  el  rursus  apud  Actium  In  Rachiis 
dneiui  sonare.  Nec  alio ,  opinor,  anglica  versio  re- 
ferenda,  Being  thu$  led  abaut  m  triumph. 


Tunc  pecudum  exuvias  tevo  pictas  lateri  accommodans. 
Qui  locus  an  quod  jam  praecessit,  infecta  rubro  colore^ 
aliquatenus  illuslrare  qucai ,  judiceni  docii  :  mibl 
non  videlur ,  scd  periinere  potius  ad  pictas  veieruni 
vcsies.  Et  de  reliquo ,  quem  nosier  paulo  anie  impe- 
ratorem  tacile  ri-f/fsnominc  donavil,  excrte  nunc  prin- 
cij^em  appellal :  quod  prima,  uti  dixi ,  specie  multo 
minus  habet  nobiliimis.  Sed  id  noliio  Valerianl  cap- 
tiviiati  irlbuerc.  Laliiiis  maxima  feliciorum  impera* 
toruin  dignilas  el  potestas  nonnuiiquam  prificipaius 
dicia»  ipsique  principes  nuncupali.  Hinc  nosier  eapiie 
3  :  Multi  ac  boni  principes  Romani  imperii  clavum  re- 
gimenque  tenuerunt.  Indeque  mox  cidein  ,  cap.  4.  de 
illorum  vnspox^ .  fastigium  itlud  principale,  Sed  el 
ila  apud  Pliniuin  et  alios,  Claudii  principatu  ,  et  Divi 
Augusti  principatu  pro  Claudio  a  Divo  Augusto  im- 
perantibus,  Denique ,  de  ipsissimo  nostro  Valeriano , 


Atiquandiu  visrit.  Vixii  in  ea  servitute  Valerianus 

ttsqoe  ad  annum  269,  auciore  Chronici  Alexandrini 

leste,  cui  bac  in  re  ades  habenda  :  His  coss.  (  Claii- 

dio  neinpe  et  Paterno )  Valerianus  Auguslus  a  Persis 

oppresius  periit.  Pagics.— Nimiruro,  ad  an.  Chr.  259, 

qup  Valerianum  captum  fuisseaSapore,  Pagio  certum 

esi.Fuitqoe  adeo  Valeriani  serviius  decemaniioruin. 
Ciim  fiium  haberet  imperatorem.  Seniorein  scilicet 

Gallienum,  qaeui  jam  ab  anno  Cbrisd  251  consortem 

imperii  fecerat ,  et  qui,  capto  paire,  summam  reruni 

solus  per  multos  aniios  administravit.  Quo  ba^c  an- 
glic»  tralationis  verba  pertineiit  :  Thot  he  had  a  Son^ 
mpou  whom  Ihe  Entpire  had  devolved  bg  his  misfor^ 
Hiiie.  Adde  Baluz.,  col.  506. 
Senriluiis  extremte.  Eodein  proculdubio  sensu,  quo 

extremi  tHgenii  homo  apud  Livium,  pro  homine  ingenii     ^.._  .^ ^,-    -         .   *  .  r.  ,   -. ' 

tii/Smt,  et  «clremi  honrines,  pro  infimis  ac  humiUiMs  ,  ^  o"?ljr      ^-         -^""^'      -''^  rex  Cadusioruin  ad 
occurrunt.  ^  cwiporeii 

Nec  ammno  repetitus  est.  Id  verissimum.  Et  Bac^ 
iriami  tamen,  alque  Hiberi^  ei  Albani^  et  Tauroscgtha^ 
ad  Romanos  duces  uripserant ,  aiia;t/ta  pollicentes  ad 

Vaierianum,  de  captivitate  liberandum,  ul  scripto  reli- 
qoit  Trebeilius  Pollio  in  Valeriano  seiiiore. 

Direpta  esi  cutis.  Senientia  Nicolai  Heinsii  fuit 
seribendum  esse  derepta  esi  ei  cutis.  Aliud  enim  La- 
tinis  est  diripere^  ut  diripere  agros,  urbes ;  aiiud  deri» 
pere,  quod  est  detrahere^  auferre^  ul  mullis  Oaieiidit 

vir  ille  roagnus  in  noiis  ad  Ovidiiim,  idque  probat 

ide  et  auctoriute  vetustissimorum  librorum.  Grm' 

Tios.Conrer  Cuperum,  col.  482,  eiBaluz.,  306. 
Infecta  rubro  coiore.  Qu^ils  peignirent  de  rouge, 

Madceoix.  —  Tanquam  nosier ,    picta  rubro  colore 

scripserit. — And  both  it  and  its  being  teinctuied  mith  a 

red  coiouring.  Versto  anglica.  —  Perinde  jani  ac  si 

aDad  nostrum  tincta  rubro  colore  legatur ,  nec  de  sola 

Valeriani  cute ,  verum  de  ejus  inteslinis  quoque  aga- 

tor.  Quod  posterius  vereor,  ut  facile  cum  isio  iiarra-  C 

tionis  coroplexu  conciliari  possil,  et  exula  visceribus 

pelGSf  infecta  rubro  colore^  utponeretur....  De  csete- 

ris ,  vix  aosim  quid  potius  sequar  eligere.  Credo  ta- 

men  secundam  pnestare  interpretalioneni  ob  hunc 

Plinii  locum  :  Mulieribus  etiamjfalpebra  infecta:  quo- 

dammodo :  tanta  est  decoris  affectaiio  ,  ul  tingantur 

oculi  quoque. 
Infecta  rubro  eolore.  Uti  donaria  ir^iietxa.  solebant 

ninioobduci.  Qua  de  reServius  ad  Virgiiium.  Ruber 

eniro  color  diis  sacer ,  propter  igneam  eorum  iiaiu- 

raro.  Tollius.  —  Accederem  iibens  viri  docii  sen- 
lentis,  ni  proxime  sequerelur ,  til  in  templo  barbaro- 
rum  tieomm  ad  memoriam  clarissimi  triumphi  ponere- 
tnr.  Sed  ex  verhis  fateor  ,  ad  memoriam  clarissimi 
triumplrif  mihi  anie  omnia  suspicio  est  induium 
fuisse  purpurea  vesie  Valerianum  ea  die  qiia  de  illo 
triuoipliavit  Sapores ;  quo  nempe  asperius  Valeriaiio 
insullaret,  et  se  de  imperatore  triumphiim  agere 


tin  scribeiis  :Cap<iim,  iiiqiiil,  Valerianum  princi» 
cipem  principum  non  saiis  gratulor ;  ut  vel  inde'  pa- 
teai  quid  ex  caeca  et  prava  Eihnicorum  adulatione 
princeps,  cum  de  Roinano  imperaiore  diciiur ,  sonel, 
idem  scilicei,  quod  de  Dei  Filio  in  Apocalypsi  (cap,  i, 
5),  Princeps  regum  terroe.  Apagesis. 

Apud  deos  suos  cernerent.  Sexcenta  sunl  in  Laiino* 
rum  lihris  exempla,  ubi  apud  me,  ei  m  wdibus  meis^ 
unum  el  idem  prorsus  notaiit.  Atquc  ila  nunc  apud 
deos  suos,  eiintemplobarbarorum  deorum,  quod  recens 
prxccssit,  eodem  inihi  redeunt. 

Facere...  adversus  majestatem  Dei.  En  quod  supra 
diximus,  facere,  apud  nostrum  absolute,  hoc  esi,  sina 
accusaiivo,  queni  regai,  reperiri.  Neque  aliter  in  rine 
capiiis6,'co»i/raDeam/ec«-un/.  Quod  utminus  mireris 
sciendiiin  to  facere  in  ulroque  exemplo  nil  aliud  esse 
qiinm  aiiod  qiioiidie  neulraiiier  dicimus  a^ir,  Grseci 
(*'rc  noUrtinijQou  :  qiio  el  sensu  hic  auctor,  cap.  9,de 
Maxiiniano  loquens,  exinde  insolentissime  agere  ccepit. 

Singularis  Dei.  Vid.  Cup.,  col.  482. 

Continentis^  eic,  ibid. 

CAPUT  VI. 

'>ltire//a«ii«.  QuiniiHi,  seu,  secundum  Hieronymi 
Chronicon,  Quinlilii  iiiiperatoris,  qui  die  imperii  de- 
ciiiio  seniimo  inlerfectus  esi,  successor;  idque  anno 
Chrisii  i70  iiiensenovembri,  aut  insequenii.  Eumdem 
aliqiiot  locis  L.  Domitium  Aurelianum  Indiculi  consu- 
luiii  nominant ;  modo  etiam  nonniillae  inscripiiones 
Vulerium  Aurelianum,  a  familia  Valeria,  qna  ipsi  eral 
|enlilis.  V.  Hieronymum  in  Chronlc.  nd  an.  Dom 
i7i,  Criticam  Pagli  ad  an.  Chr.  270.  num.  3,  et  271 
num.  1,  Peiavium  denii|ue  De  Doci.  Temp.  ad  annos 

Natura  vesanus,  etc.  Aurelianus,  quod  negari  non 
potest,  severus,  truculentus ,  sanguinarius  fuit  princeps. 
Edil.  Oxon.  et  Canl.  ex  Fl.  Vopisco.  AddeBalui.. 
col.  307,  et  Columb.,  col.  397. 

Quamvis  captivitaiem  Valeriani  memimsset.  Sl  quis. 


otnnium  oculis  osienderet.  Nam  nec  aliter  Cbristum  r^  unde  id  noster  sciverit,  cogiiel  rogare,  responsio  in 
*.„mw^*»^  «^i^  R^».».,:  «»;i;.^-  ^..«.  ^: :«,..«««:..« :i  ^  promplu.  Poiuit  meminisse,  quia  res  erat  adeo  recens 

et  illusiris,  ui  illius  non  possel  noii  recordari ;  mor- 
luo  auippe  novissime  Valeriano  apud  Persas  posi  an- 
nos  decem  captiviiails,  seu,  quod  eodein  redii,  anno 
deinuni  Christi  269.  Vide  supra.col.  448. 

Iram  Dei  crudelibus  factis  iacessmt.  Non  inteniata 
i^itur  duniaxal  persecuiio  ab  Aureliano,  quod  claris- 
simo  Dodweilo  visum  est,  sed  exeeuiioni  mandata,  ut' 
loquitur  et  multis  probai  Pagius  in  Criiica  Hlstorico- 
Cbron.,  ad  annum  Christi  272,num.5et6.Conferan- 
lur  insuper  terlius,  qiiartusque :  quin  et  Baronius  ad 
annum  Christi  275,  num.  9, 10,  et275,  niim.  4, 5  et 
seq.  ubi,  si  non  innumera  iila  marlyrum  miHia  recen- 
seniur,  quos  Leo  Magnus  in  ociava  sub  Aureliano 
perseciitione  passos  esse  posuit,  nominantur  saltem 
plurimi,  eorumque  poeiiae,  ex  Ade  Martyrologlorum 
et  similium  scriptoruin  auclorilalibus. 
Attre/ta»it<...  iram  Dei  crudelibus  faclis  lacessivit^ 
21 


purpurea  veste  Romani  miliies,  cum  ei  impensius  il 
Ittdere  vellent,  induerimt.  Deinde  vero  suspicor  quo- 
qoe  iion  alia  decausa  piacuisse  Sapori,  ut  Valeriani, 
landem  mortui  et  corio  exuti,  cuiis  rubro  colore  iii- 
Ciceretur,  quam  ul  clarissimas  illius  diei  memoria  iii 
IHirpetuom  duraret,  qua  Valerianum  in  triumpho 
eduxerai  purpuratum.  Confer  Baiuzium  ad  eadein 
verba.  Col.  306. 

Ctim  exuvias  capti  principis.  Non  quo  igltur  sensu 
apud  Virgiliuro,  lib.  ii  i£n.. 


Exuvias  indutus  Achillei ; 


sed  qno  proprie  apud  eumdem  exuvias  serpentis  babe- 
mu8  io  nis  versibus  : 

Cum  positis  novos  exuviis,  nitidusqae  juventa 
Volvitur. 

Ileuique  apud  Plautnm  exuvias  bubulas ,  pro  corio , 
Patrol.  VU, 


m 


PAULI  BAUDRl 


Veruin  UU  ne  perfieere  quidem  fucB  cogitaverai  licuii :  A     Qui  iocus  esi  Tkradae.  Sed  quis  lociis?  Vn  bourg, 

sedpromu$ittUrinitia  $ui(urort$exlinctmeti.  Edic-      •••  ** '^''"'^    '**  **••    -'"^*    d—Jv-.-.  p^ — :: 

tuiii  iiaqtie  indulgeniias  eiiiiseril  GaHieniis  iEgypliis 
an.  Doni.  Tli  accuraiissime,  instanle  solemniia^e 
paschall...  Inde  nemo  est  de  persecuiione  suspecliis 
usque  ad  Aureliaiiuro.  Euni  tamen  iosum  prxlermisit 
Snlpicius  Severus,  vir  alioqui  fabulis  addictissimiis. 
Et  inerito  quidem  ilte.  Intentaia  enim  duntaxat  erat 
nl)  Aureliano,  non  item  executioni  mandaia.  Id  satis 
ninnifesteindicantscriplores  illis  temporibus  pioximi 
Lactaniius  et  Eusebius.  Ecquid  illis  L-JCtanlii  verbis 
clariiis?  Verum  iUine  perficere  quidem  quce  cogitaverat 
licuit:  sed  protinus,  etc.  bimiliter  Eusebius  de  eodem 
Atireliano...  iqJu  tio-I  ^ovXoli^  «c  wv  de&^yfAov  Vjfiiptisv 
«vtxcvsiTO*  TToXvf  Te  Jv  Q  Ttapu  7rao"t  itt^l  toutou  ^070^. 

^7,*jv*  vTrtFO^t^tQ  jp^ov  Oik  fiiTS(7(v  3txn ,  /jtovovoux^  6? 
Uyj^wvMV  Ti^i  Ey^^ttpjitrf «» cohfjv ^7r<^e7^&uira... ImpuUus 
itjqueerat  dmituxiil  AureliatiDs,  ui  persceiitionem  ad- 
verMisrJtri^iliaiioii  cammover^t ;  et  dee  i  rnmorsolum, 
»|iirtsi  de  rc^  noiidiKn  ai  ciiluiii  pynJuna  ferebalur. 
MeTOiovT^c  etia$n  liixit,  et  rilitlis  ^^i^h^  stwetv  viro- 
G^i^AEL^^^fievov,  a  Dt^o  esse  occu|):autii.  ^donduin  i^itur 
j»(;raecuiioiieiii  (!icitavtTai:  vixdiim  oii:im  subscrip- 
Mjral  edictis,  cuiii  a  Deo  iinnihis  c^t.  Conslricto  cu- 
|jLli>  Deu!!:  cunaiuin  ejus  rti^rL^f^^il.  Nnndiim  igitur  res 
ernt  uHra  coiiatucn  perdiicLi ;  n^^Ndnm  etiam  plagaiu 
iiifliierat,  quLirn  ruer^t  etev^ilo  bnicliioTiMuatus. 

DOPWELLUS. 

Yerum  ilH  m  per ficer^  qiiidem^  etc.Producil  (hunc^ 
Lactantii  Iocuid  DodwelluSf  ^iiiiue;  Si  (Aureliano) 
perfcerequce  coijUavirut  non  tkmi,  u(  Iradit  LactantiuSy 
nullos  itaque  epn  deaeio  [aclo^  murtyres  fuitse  necesse 
«t/.  Verum,  e\  Uoc  ip^io  loco,  et  sequentibus,  Dod- 
welll  senlentia  ju^ulatur,  Lact.inlius  enim»  aui  istis 
temporibus  fuii  proiiinus»  Oirii  ejuidcm  Auretianuw, 
fltiae  coKitaterat,  perficere  non  potuisse,  uon  vero  ei 
tlla  inchoare  noii  licuisse;  persecutionem  vero  in- 
choasse  statiin  subdit :  ted  protinut  interiniiiatuifurorit 


ait  Maiicroixius,  id  est,  pagus.  Praeiverat  Ferrarii 
Lexicon  Geograpbicuni :  Cdnophrurium ,  Castelnoto^ 
ut  ipsum  nomen  Grmeum  significat^  pagus  Thracioi^  ad 
Propontidem,  inter  Dytamdum...  et  Ueracleam,..  «M 
AureUaiius  imperaior  imesfeelus  eti,  lesU  Eulropio. 
Vopiscus  Msansionem  Tocaf it  in  ferbis  modo  allaiis : 
de  cujus  vocis  significaiione  dioetur  soo  loeo  in  t^ 
qtieiitibus. 

Ab  amicis  intiremplus.  Edit.  Oi.  et  Cant.  cx  Vo- 

Bisco:  I  Ineidit  auiem,  ut  96  res  fstaliter  agust,  ui 
[nestheum  quem  pro  notario  secretoruin  liabuerai, 
Ubertuin,  ut  quidam,  suum,  iRfeiisiorejn  sibi  minando 
redderei,  quod  nescto  quid  de  quodam  suspieatus 
esset.  Mnestheus  qui  sciret  AureHeiMiin  iieque  (inis- 
tra  minari  soiere,  neque,  si  nuMSietur,  igiiQSoere, 
breve  nominiim  conscripsit,  mixtis  iis,  quibus  Aure* 
Ueiius  vere  iraseebat4ir,  cum  iis  de  quibiis  nibil  a»pe- 
rum  cogitabat,  cic.  •  —  Quem  VopiM!us  Mnestheum 
H  vocat ,  a  Stozinio  "Ep^c  dicitur ,  wv  ^'(wOtv  ftp^fiiw» 
*  «iroxpicrswv  fAuwT;6ff.  Tf Toy/iAivoc ,  uli  olim  ad  priinum 
Zoiimi  librum  aiinotaviinus.  Emdem  idift#iMi.  Adde 
Columb. ,  Gol.  597. 

Contra  Ihum...  fecerunt.  VerBio  sngUca  :  fkeif 
acted  againsi  God.  —  Ad  verbuin,  Egeruni  contre 
Deum ;  quod  illa  quae  a  nobis,  in  fiiie  capitis  5, 
dicla  sunt  firinat.  Conferatur  Golwnbu!:,  eol.  507, 
Sallustius  non  dissimili  rauaiie  de  veteribus  RiNna- 
nis :  Opiimus  quisque  fatere^  guatm  dicere...  malebat. 

CAPCT  vn. 

Diocletianus.  Qui  aiino  Chrisli  !28i,  male  enioi 
Scaliger  serius,  imperator  reniiiitistus  esl;  id^Be, 
iion  Palilibtts,  sen  die  21  Aprilis,  ut  quampliiriBiis 
ante  Petavii  Doctrinam  teinporiim  i^rsuasum  bui, 
sed  die  17  septembris ,  si  oum  P«|UO  aucierem  Gliro- 
iiici  Alexandrini  libeai  sequi  vel  12  kal.  Deeewbres, 
id  est,  die  20  Novembris,  si  Dioclelianeam  Ealuiii 
Cbronologiam  prietuleris.  Petavinm  autcm,  lib.  xi, 


extinctus  est:  iion  itaque  anie  ejus  iniiium,  sed  anle-  Q  de  Doct.  temp.  c.  50 ;  denique  Pagii  Critieain  la 


quam  eam  perficereetad  finem  perduccre  posset,  quod 
sequenlibus  verbis  magis  confirmat :  Nondum  ad  pro' 
vincias  uiteriores  cruenta  ejus  uripta  perveneranl,  et 
jam  cruentus  ipse  humi  jacebat,  Pervenerant  ergo  ad 
pioviiicias  viciniores  Tliraciae,  ubi  inierfecius  est. 
Quibus  etiam  verbis  Laetantius  confirmat  quod  in 
Cbronico  Eu^ebii,  et  apud  Orosium  traditur,  iiiter 
decretum  perseculionis  et  Aureliani  Cjedein  aliquod 
teinporis  spaiium  intercessisse.  Paoius,  apud  quero 
plura  in  eam  rem  digna  lectu. 

Sed  vrotittus  inter  initia  sui  furoris  extinctus  est.  Oc- 
cisus  Aurelianus  uno  aut  aliero  meiise,  ut  videtur, 

Sostquam  perseculionis  edictum  eniisit.  Pagius.— 
irevissimae  igitur  eaienus,  quo  et  illam  nomine  ap- 
pellavit,  duorumque  ad  summummensium.  Sed,  per- 
geute  viro  doeto,  eadem  post  Aureliani  interitum  per 
ali(|uol  menses,  id  est,  per  sex  niensium  interregnum 
duravii ;  et  qtticumqiie  Cbristiani  mariyrium   tune 

p;issi  sunt,  sub  Aureliano  in  Martyrologiis  passi  di-  ^  vu....  0.^..»^«..».  «.^^^^^^  ..^....^.  -^. 
cuniur,  quia  videlicet  virtute  ejus  decreti  occisi.  Ita  ^  qua  in  religinnein  uostram  affecti  eraut, 
ergo  rursuin.  Pagius.  tiam.  Uuid  opus  est  dicere  de  iis,  qui  in  ii 

Ad  provinci^s  ulterioreit.  Id  est,  ultimas.  Thracia      palaliis  versabantur' 
enim  nondum  a  nostro  nomiiiaia  est,  ut  possis  cum 
Pagio  provincias    ultra  Thraciam  mta$    inielligere. 
Maucroixius,  Aiia;  provinces  les  plus  iloignies,  eodem 
nubiscuin  seiisu. 

Scrivta.  Hoc  esi,  edicta  ,  quiB  Maucroiiii  versio ; 
vel,  edieta  contra  Christianos^  qu»  plenior  episcopi 
Sarisber.  iiiierpretalio.  Sciio  lantiim  viderl  ejusinodi 
scriula  cap.  10,  nuin.  22,  alie  nomine  iitteras  vocari  his 
verLis,  datisqne  ad  pra^ositQS  litteris^etiam  miUtes  cogi 
ad  nefandasacri/iciapraicepit ;  ubi  lege qusenotavimus. 

Coenofrurio.  Sed  cum  iter  faceret,  apud  Coenophru- 
rium,mansionem  quce  esi  inter  UeracUam  et  Byzantium, 
iimliiia  notarii  i»t,  et  manu  Mucaporis  interfectus  esl. 
Igldiiio  Ox.  el  Cant.ex  Vopisco.  Adde  Baluz.,coi.507, 
et  Columb.,  597. 


Annales  Baronii  ad  annuni  Cbristi  284,  nimi.  3et4. 
Qiit  scelerum  inventor  et  mclorum  machinalee. 
Mauceoix  :  Mauvais  prince^  et  auteur  de  tout  rm 
motix.  —  Qiiasi  postrema  hiijus  loci  verba  sint,  et 
omnium  nosirorum  malorum  mamhinalor.  Versio  an- 
glica :  That  wat  the  Contriver  of  aii  our  Uite  witertet. 
— Perinde  eliamaiquerecepu  lectiosit,  Inventorpet^ 
tremorum  omniumnosurorum  maiorum.  OceucrunUopi- 
nor,  aiiibae  tralatioues  ditlicuiuti,  qiiaiu  ad  caput9,  col. 
666,  langetTollius.  AddeCol.,cel.587.  LaeuiitiuiiB 
lib.de  Mortibus  Perseculorum  cap.  7,  quibus  moribus 
Diocletianus  imbutus  fuerit,  nos  edocet....  [)iocleua- 
num  latnen  prioribus  imperii  annis  Christiaiiis  Eatisse 
teslatur  fiusebius,  lib.  viu,  cap.  1,  ubi  quanuin  glo- 
riam  ante  persecutionem  aiiiio  502  exciutain  religio 
chrisiiana  consecuu  esset  indicans,  ail :  cArgumenio 
esse  possil  imperatorum  beiiigiiius  erga  nosiros, 
quibus  regendas  etiam  pruvinci^s  oomiBittebaoi, 
omni  saorificandi  metu  eos  iik^erantes  ob  singuUrenii 

b«Devoleii- 

oifieraloruia 

Quid  de  imperaioiibHS  ip^» 

elc.  I  quae  huc  referenda.  Pagius  od  oimiun  ^»'' 

284,  niim.  9.  , 

Orhem  terra.  Quera  vaoii  Diocletiemi  regnum^i^}^' 

lari  videlNS,  et  qui  proiiide  simpiiciier  de  huper^ 

Homano  iulelligeiidus,  uti  et  vox    Urhis  paalo  po» 

bine  addito  posita. 

Avaritia  el  timiditate.  Avarilis  exemplaff  OCOiUTii 
apud  Vopiscum  iii  Nuiiieriano.  cum  apud  Tungros 
diveiteretur.  £di7io  Ox.  et  Cant.  —  Affert  Vopisci 
locuni  Baluzius .  c<d.  507.  Yin'  hic  yei^  "»*«"* 
Diocletiani  (iinidiialis  argumentuin?  Pergequ«»»<^ 
ter  dicii  legere.  Tres  enim,  inquit,  participes  regm  » 
fecit.  Ratio,8i  qu«  ulla  uiiqiiain.  perempioria.  Co»iw 
Aurelii  locuin  mox  adducendum  :  Quoniam  bettonm 
•noies  acrius  urgebat,  eic.  Item  clarissimum  prW"» 


655 


NOTiE  IN  LIB.  DE  HOaTItfdS  PBRSECUT.  GAP.  Vit. 


m 


«d  capat  8,  luiin.  6f  Posiremo,  qu»  ad  nonum  di-  A  LacunUus.  DoDw^ixus.in  di$$.  Cyftr.  ii,  tiMi.  33. 


ciiniis.col.  664,  et  9d  iO,  co).  668 

Subveriit  orim  tenm.  Ai^  laiina  fMSsionis  $S. 
martynini  Tar^chi*  Prol)i,  ot  Androoici,  quo^  sub 
Diocrctiaiio  (i(  Ma^iiniano  llorculio  snrius  ocius 
passos  ease  ccrtuin  bs(  :  i  Ma^iuius  dikit ,  inaledicis 
principes,  o  maliiin  eapiil,  qui  diuturnam  et  almnm 
pacem  praesliienint.  Amlronious  dixil,  Kgo  inaledixi 
et  mnledico  pote^^tates  el  sanguibibulos,  qui  sceculum 
evertemnt.  >  Quod  ciim  magno  animo,  viventibus 
iis  principibu^,  et  npiid  pransidem  Romanum  dictuin 
fueril,  miijorsane  hiiicscriptori,  duin  post  utriusqoe 
mnrtem  similia  araruiat,  Hdes  est  hnbenda. 

Tres  eniiH  pariicij^es  regni  sni  fecit.  Maxiiniaiium 
cngnomentoHerculiumnniioGli.  285,  Gon<laiitiumco- 
gnfmiento  Chlorum,  et  Galerium  M.ixiinianum  cogno- 
mento  Armentarium ,  anno  i95.  Ediiip  Ox.  et  Gant. 

Adde  Ualuziuni,  ed.  507,  Guperum,  col.  482,  G<i- 
Inmbum,  eol.  S98,  nt  Pagii  Cnlicam  ad  nnnum  Gh. 


Multi  prmdes.  Vide  Cup. ,  col.  483»  •!  Columb., 
col.578. 

Ogicig.  Pro,  ogUiarii.  Edii.  Ux.  ei  Caa|.  —  Confer 
Cangii  Qlossariuui,  V.  Ogoium;  et  GpipyiiiHi  infra, 
capiie  8.  Sed  pmnino  debcre  bk  iA/erinris  ordinis 
oj^ta  inlelligi  ostendji,  Qum  aMioeedons  mentio  pra- 
sidum,  quibus  sciiicel  officia  illa  sui>erant,  tuin  co||.i- 
tus  Pollionis  locus  iii  duobus  Gallienis,  ubi  palalino' 
rum  oficiorum  prwfecli  et  m«gistri  sic  coauneiuoran- 
tur :  •  Cuin  iret  ad  liortos  nominis  siii,o«ioia  palatina 
ofOcia  sequebantnr.  Ibant  et  prssfecii;  et  magisiri  of- 
ficiorum  omiiium  adhibeb:mtur.  i 

iucubare.  Sic  et  lib.  vii  de  viia  Qauta,  eap.  19:  Si 
quidem  capto  mundo  cum  magnis  latronum  exercitibus 
incubabit,  ei  supra,  Ci)p.  iii :  Subjectarum  lameHcervi- 
cibus  incubamt  quam  diutis^me.  f  lopus  I.  ii,  c.  6, 4e 
Scipioiie :  Sic  factum  est,  ut  whserentem^  atque  iucu- 
bantem  Italim  extorqueret  HauuibaUm.   Sod    plura 


i9i,  quo  videlicet,  stetMUHium  Pagiiim,  non  sequentc,  n  video  clarissimum  Golumbum  jnin  ad  caput  lerlium, 
Consiantius  Ghlorus  et  Gnlerius  Ifaximianus  a  Dio-  ^  col.  395,  congessisso.  Toi.lios. 
cletiano  Gses:ires  facti. 


Regni  sui,  Tunquain  de  regis  proprie  dicti  ditione 
el  potesiate  agatiir,  non  vero  de  imperatore,  qui 
orfrent  terrcB  admitiisinibnt.  Sed  quia,  ut  jnm  vidimus, 
Romnni  imperatores,  teriio  saltem  sseculo,  reges  vo- 
cati,  idcirco  etiam  quandoque  illoruin  diiio  ac  potestas 
r^gift  nomen  soriit»  suiit.  Aurelius  Victor  de  ejusdem 
Diocletiani  imperio:  Celebralo  regni  tficesimo  anno, 
valentior  eurani  H.  F.  abjecH,  Gonfer  ex  Uierony- 
mlana  Eusebiani  Gbronici  versione,  Tiberius  Drusum 
consortem  regni  faciL  Itein ,  Philippus  Philippum 
filium  suum  consortem  regni  Jecit.  Imperium  sine 
elrcuiiione  mterpretes  nosiro  loco  reddiderunt. 

In  quatuor  partes  orbe  diviso.  En  ({uo  pacto,  ex 
Anrelii  Victoris    pericope   vere   insi^ni :  Quoniam 

beUorummoles acrius  urgebat,  quasi  partito  impe' 

rto,  cuncta  qum  trans  Alpes  Galliig  sunt,  Constantio 
commissa    (Uxc    priina    pars)  ;   Africa^    ilaliaque 


HaHouales.  Procuratores  prinfiipuu,  quorum  cura 
erat,  ut  in  provinciis  boaa  caduca  et  vaca(Uia  fiseo 
vindicareot.  Edilio  Ox.  et  Cmi.-^Hationates  eosdem 
revera  esse  atque  priocipuin  procuratores  perspicuo 
oslendit  Lampridius  in  Alex.  bevero  his  verbiii :  Ubi 
aliquos  voluisset  vel  nctores  prtminciis  dare^  ud  prm- 
posilos  facere^  vel  proeuratores  ,idest,  ratwuaUs  ardi- 
nare,  nonuna  eorum  proponebat.  De  iisdem  rationali' 
bus  reperio  in  codice  t  ad  Useum  pferiiiienles  causas 
rationalis  decidat,  omnihus  coqcussioaibus  prohibcn- 
dis  ;  I  et  alio  loco  :  c  Raliooalis  iiosler,  si  res  quaB  a 
fisco  occupat.-e  sunt  Domini  tui  esse  prebaveris,  jus 
publicum  sequetur.  i 

Hagistri.  Yide  CQtumbvio,  eol.  490,  itenqae  di- 
cenda  ad  caput  II,  uiim.  \H. 

Vicarii  prmfeciorum.  Non  ea  erai  vionriorum  pro*- 
fectoruni  urbiuiu  regjarum  polesias,  ulhis  idemquod 
praefeclis  liceret  quorum  vicein  tuehaiiiur.  Ergo  uin- 


JV^ctt/io  ( haee  secunda);    illgriciaue  ora  ad  tis^u^  C  plior  bic  nuuc  poiu>ta:)  daia  est ,  quo  VAluulatcai 
Ponti  freium,  Galerio  (ecce  ter(iam).  Caiera  Valerius      Priuci|)is  ex#eqiuerenuir.  Tqi.ud8. 


retentavit.  Hic  qiiartam  babes.  Vide  an  non  Kaque 
Hispania  Valerio  Diocletiano  inter  alia  cesserit. 

Quam  priores  principes  habuerant  cum  soli.  ctc. 
Tralatio  anglica  :  The  former  emperours.  Id  osl, 
priores  iroperatores.  Optimus  Gommentarius.  Pro- 
miseu»  enim  apud  aiiiiqiios  imperatoris  nc  principis 
appellationes,  etiam  cuin  de  imperaioruni  maximis 
loqimnlur.  Coiifer  dicia  ad  capiit  U,  num.  10. 

Aecipienlium.  Aiiglica  vcrsio:  Of  ihose  who  reeeived 
khpay.  Iloc  est.  eonmH|uistipeiidiaabeoaccipieban(. 

ikmtium.  Eadcm  :  Of  ihose  who  payed  his  laxes. 
Id  esl,  Hlorum  qw  impenita  sibi  irlbua  solvcbant. 

Enormitate  indicltonum.  Sic  apud  Spartianum  in 
CArncalla,  enormkas  stipendii;  ei  in  Viia  S.  Cypriani 
per  Ponliuin,  enormitas  spatii  hngioris;  et  in  Thco- 
d<»6iiNovellis.  Palatinm  exacthnis  enormitas ;  deniquc, 
apud  Jul.  Capiiolinum  in  Gordiano  lerlio,  dc  Phi 


Quibus  otuHibus.  Legeodum  forie ,  sub  quibus  om- 
uibus.  G^u:. 

Civites  actus.  M  est,  acta  in  c&viiilHis  ca«isis  nUecre* 
toria;  et  iia  mox  condemnaiipne»  ei  proicripHones,  pro 
actis  decretoriis  condemoaiioiiuni  e(  proseripiiduum. 
Qui  ejusmodi  qcia  laciebenl,  «diiarii'  ei  actuiUes  dicii 
a  voieribus.  Aurclius  Vicior  :  TaiUKitt  aciiiara9rtti»... 
in  exercitu  factiona  vigeud.  Glossse  Pluioxeni  )et  alio- 
rum»  Afiimius^  xrm^wiMLxvfpufog  9r/BaxT£xoc.  AcluU' 
tis  scieulia,  npaxxtxi.  Conler.  Giip.,  col.  48^,  ei  Go- 
iumb. ,  col.  m. 

Sed  condemuationes  tanium^  uyt.  Ouomodo  tautum 
condemnaiiones  et  peQ$criptioMest  U  esi,  quomddo  uil 
^liud,  quain  coudemuabaiU  oi  proscftbeboiu ,  si,  iit 
se(|u.iiur ,  proscriplioocs  frt^mtes  ^um  eraui  ?  £t 
rursus»  q(¥Mnodo  lanium  condmimuianes  et  proscrip- 


tioueSf  ubi  civites  actus  fuisse  uppanet,  eitii  admudum 
lippo  Arabe,  qui  se  in  novitale  alque  enormilale  (^riU'  j^  r^ros?  An  legeuduni»  igriii^iis  Qiniif6tM  eiviks  actus  ad- 

^  modum  rariy  sed  coudemuaiioHei  et  prosfiripiioues 


tHB  non  lenuH. 

Indictienum.  Tribtttorum.  Edit.Ox.  et  Gant,  Adde 
Bflluc.,  col.  507. 

Desererentur  agri.  Vide  Batuz.,  col.  Wl, 

Et  cuitwde.  Porie  scriplum ,  et  cuila  rvra  :  qjiau- 
qiiam  nec  volgaiji  lectio  malu  est.  Tollius. 

Provinciee  quoque  in  frusta  eoncism.  Reliduit  Ait* 

gosius    Senattti    impeni  Bremarium,    quod    quale 

'  roerit  ex  84rabmie,  el  Taoiio,  et  Pliuio  itiitfHigimus; 

nec  ullus  memoratur  im|>eratorum,  mii  provinciarum 

disiributionem  innovarit  asque  ad  Hauriaiium.  Mu- 

tata   equiriem  noimiiHa  ab    Hadriaiio  dfspimos  ex 

Apptano.  Sedouameumque  iandein  iUe  provinciarum 

disirtbtttionenn  rellqueriiposleris,  earurstis  permiio- 

'  Sfsse  videtur  usque  ad  WoetoiiQnum.  Novam  enim 

ille  cum  suis  Giesaribus  provlnciarum  partilioiiem 

fecii.   Provinclaa,  eo  Imperante,  in  fruita  concisas 

'  mdit  in  aureolo  de  Persecuiorum  mortil)us  libello 


I  prosfiripisoues  fre- 
queiUes ,  aine  (anliim  f  Al>3ssei  ctrii  iota  looi  m&k- 
vulias.  Sed  eruut,  criyio*  ipiibuB  id  aduerftti  videbi- 
(ur  poiius  9ra/3eXx»cv,  ui  ie  ista  Juiiini  Pertoohe  :  i«- 
^ivili  civis  ofpcium  exislimans  (Trof^),  si^  eum  om^ 
nium  gsulim  les  §eUas  itiusumerM ,  de  sola  iomium 
pairia  laceat ;  eisi  loca  haud  pecCeoie  siniilia  tiAl. 

Proscripmm*  E^  vox  (Att)  4e  liuiaiiftibu')  in  £xi- 
lium  ejectis,  quaiM  ile  i^pojs  mm  U#Pa  :4yMil  m- 
cipl  potesl.  ToLjUlus- 

Exactiones.  Vid^  qplmtth.,  oj,  i^ 

H(Bc  (juoque.  Mge^tv^u^j ,  Bfimf  qHm^*  Um-  — 
Imo  uolius,  Nec  ai^oquf,  qiioi/ »  ypi^ii  cp4icfi  \mm 
recedit.  Alque  id  MPJ^H»  (WitettMi»"*  m  ifim^m^ 
conjecturam  vi(Jis^eio,  iwira  w,  m  im^  IWtt^^tf  u«^- 
Oiini  in  mciiiem  yeni.i^sp,  ajeii^  e|m^daiiu  %ilis  erai 
et  iiecessaria.Quoenam  enim  ^  PJQcUti^amr/sipu- 
blieue  guberuatiouem  jpef tiu^^iit^  AHt^n^Ml^liMr  ejl  le- 


6SK 


PAULI  BAUDRI 


65« 


secundum  veiusiiores  editiones;  faicndum  cnim  ex 
cusum  fuisse  in  rcccniloribus  muiatUmu,  propicr  m- 
solcntiam  vocis  forsiun  inlcr  alia.  Mirum  ccrtc, 
cditorcs  nullam  fecissc  mcnUoncm  prisc»  l^lionis* 
LicHum  coniuetudine.  Vidc  Baluz.,  col.  508. 

CAPUT  VIII. 
Quid  /r«<^rf;m.  Nompe  Dioclcliani.  Pagios,  ad  anm. 
Chr.  291,  WMMI.2.— Rccle,quamquam  iU  nomcn  ub- 
que  ab  iiiitio  capiiis  7,  sit  repcieiidum. 

Fra(er  ejus  Maximianui.  Non  natura,  scd  impcno ; 
siqtiidein  Dinclciianus  Dalmata,  Maximianus  Pi»n»o- 
nia  oriuiidus  fuerit.  Diversum  sanguinem^  inquil  Ma- 
nieriiniis  in  Pancgyrico,  c  affcctibus  miscuisiia.  Non 
forluiu  in  vobis  gerinanius  esi ,  scd  clecta. »  Isal. 
Ox.  cl  Cant.— Mfl«imt«ii,  son  assoeii  a  tEmpiri,  Mao- 
CRoix.  —  Id  esl,  Blaximianus  cjus  in  impcrii  admiiiis- 
iraiiono  socius;  quociim  anglica  concinit  Iransuiio: 
His  CoUeague  in  ihe  Empirtf ,  cjus  in  imDcrio  collc«a. 
B  Confcr  Baha.,  col.  508,  Cupcr. ,  485.  Columb..  40!. 
Qiit  est  dictus  Herculius.  Claudit  bic  primam  bujus 
capitis  pcriodum  Maucroixii  versio  :  Jfaa^teii ,  son 
associi  hrEmpire,  quel  rapport  n"aemtAi  pas  avec  ImT 
Claudit  quoquc  cditio  Aboensis  isio  pacto  :  Quid  />«• 
ter  ejus  Maximanus.  qui  esl  dictus  Hercubus?  bcd 
ba;c  quidcm  cx  optiino  praBinonstralore  ainpl.  Cupero, 
qucm  videsis,  col.  AH^.^Quiestdiclus  HercuUus.  Com- 
pcndiuin  Histdriae  Roinaii»  a  Pompoiiio  Laeto  vulga- 
tuni,  iibi  et  rein  pluribiis  ciequitur :  i  Cognomina  sibi 
indidere  (Dioclciiaiius  et  Maximianus).  Dioclcuamis 
Jovtttf,  Maximianus  Herculius  appeilati  sunt,  vclut  ille 
Jovis,  hic  llerculis  haeres.  •  Sed  aliur,  ei  magis  crc- 
dibiliter  Aurelius  Vict<ir  in  Cassaribus  :  c  Huic(Maxi- 
miano)  postea  cultu  numinis,  Herculei  cognomentuia 
acccssit,  uti  Valcrio  (Diocletiano)  Jovium :  unde 
ctiam  miliuribus  auxlllis  lonffc  iii  cxercitum  prsesian- 
libus  nomen  iuiposituin.  •  Adde  Cupenim ,  ad  Qui  esi 
dictus,  col.  48.1 ;  et  Columbum,  v.  HercuUus,  col. 40!. 


censeiiiur  lu  amTOwcMMMM» .  **-  •  ^^  - —  r— — 

biles,  ut  noster  caulogum  pcrtexendo  adderc  DOtue- 
rit,  Htee  quoque  rolerari  iio««ttiil?  Minime  :  sed  res  e 
contrario  plane  intolcrabilcs;  puta  i  enormiUs  in- 
diciionum,  perpcluae  rerum  innumerabilium  exaclio- 
nes,  et  iii  exactionibus  injuriaB  non  ferendm :  •  undc 
liqiiet,  subjiciendum  sUtim  fuisse  i  nec  quoque  lo- 
lerari  possuni.  •  .  ••••.• 

Ad  exhibendos  milites.  Id  est,  ad  prsesianda  militi- 
bus  stipendia.  Pagius.— Item  Editiones  Oxon.  ct  Cant. 
c  Baluzio,  apud  quem  alia  etiaiu  in  eam  rem,  col. 
308.  —  Ad  exhib.  mit.  Exhibere  Laiinis  poslerioriim 
temporum  esta/ere,m/«martf.  Jusiin.l.xi.lO  :  Misere 
•  vitam  exhibentem ;  hoc  es\,miseresesuitentantem.  Or«- 
vius,  qui  et  tibi  videnduseadereadcapiit  11,  num.2. 
Fanii  iniquitatibus.  Sic  Salviaiius,  lib.  v  :  t  Quibus 
enim  aliis  rcbus  Bacauda  facti  suiit,  nisi  Iniquiutibiis 
nosiris,  nisi  improbiutibus  i««*'»cuni  t  etc.  • 

Legem  pretiu.  Vidc  Baluz.,  col.  308,  ei  Colurob., 
col.400.  ^^.^  ^  ...^ 
Donec  lex.  Vidc  cosdem,  ibid. 
In  exhibendis  oper.  et  ariif.  et  plaustris  omnibus , 
antBcumque  sint,  etc.  Copulani  excidisse  puto.  Vide- 
lur  enim  Lacianlius  scripslsse:  i  In  exhibcndis  opc- 
rariis,  et  ariilicibus  ei  plausiris,  omnibusquc,  quae- 
cumque  sint  fabricandis  operibus  neccssaria.  •  Td 
que  absorpsii  syllaba  sequens  in  quascumqne,  Non 
tantum  c«)acti  fuerunt  operarios,  artificcs  et  plaustra 
exbibcre,  scd  et  omne  aliud  instruinentuni,  quod  re- 
qiiircbaliir  ad  opcra  condenda.  GRiKViiJS. 

OiNttf^tts  quweunujue.  Et  liic  copula  deest.  Legc 
loilur, omm'6tt»<|ue.  lOLUUS.  ^     ,.    ,         . 

Hic  basHica,  hiccircus,  hic,  etc.  Pro  /iic,  legendum 
ubiqiie  credain  hinc.  Gale.  ^  .     ^       ,  ,aa 

Jf  icmoneia.  VideCup.,  col.  485.  etColumb.,  col.400. 
Hic  armorum.  Vide  Cup,,  col.  483. 
Magna  pars  civitatis  excedilur.  Pro  ma^na  parU  w- 

vilolii  excediiur.  Expulsi  namque  cives  privatis  a?di-     ^^        ^^_  ^^^  ^  ^ ^^^^ ^ 

llciis,  quorum  arcae  in  aediftcaUoncsprincipis  cessurae  ^^  dissimilis  ab  eo?  Dele  inlerrogationis  notam. 
crant,  tamquam  urbe  capia,  exccdere  cogebanlur,  ei  q  q^^^^  _  Eamdem  meriio  iranslaum  binc  voluit  Cu- 
alias  sedes  quaBrere.  Tollius.— 11  ayna  pars  m.  excea.  ^^^^  j^^^  recens  laudato ;  ul  postquam  hic  Scrip- 
Lege.  magna  parie  civitatis  excedttur;  aut  magna  pars  ^^^  ^^  Maxlmianum  Herculiumcuin  isU  iiiicrrogalionc 
dwialii«a«:idiittr.  ALLix.---Ea^crfi/Mr.£««ditttr.GALB.  •      -^ .   ._„ .•  .- ^:. 


Iiemquc  Allixius.  alio  loco.         ^.    ,    . 

Civitatii.  Nicomcdiae,  quam  Diocletianus  Romae 
studuit  sequarc,  ul  infra.  Edit.  Oxqii.  ct  Cant.  Ad- 
stipulantur  doctissimi  Translaiorcs ,  qui  ne  vocis 
quidem  eivitatii  meminerunt.  sed  cjus  loco  Nieome- 
diam  posuerunt.  Conf.  Baluz.,  col.  308. 

Ita  umper  dementabat.  So  madly  expenceful  was  he. 
Versio  anglica.  Ad  vcrbum,  Adeo  stutte  impendioiui 
erat.  —  Dementabat.  Insaniebat,  inliniia  scilicet  aedift- 
candicupidiUtcToLLios.— Necalilerfcrellattcrota;ia«. 
Addc  Cuperum  ,  col.  401 ,  in  Columbi  Nou  ad  bunc 
locum.— Dtfmenla^ol.  An  dementabatur  f  Allix,  (^ui  alibi 
Umenroiunde,  legenduin  dfmenla6aittr.--*Mihi,  quin 
nosler  compositum  demttla6ai,  pro  simplici  mttia6al , 
ob  adhibitum  rccens  mutari  scripscrit ,  non  dubium 
est,  in  hunc  sensum.  <  Quod  iu  autem  Diocletianus 


transivcrit :  Quid  (rater  ejui  Maximianui,  qui  eU  dic^ 
tui  Hercutiui?  sibi  ipsi  breviler  respondcrit : /Voii  rfi»- 
iimilii  ab  eo;  hoc  e&t,  non  dissiinilis  fuitaDioclcliano. 

Piec  emmpouent  in  amicitia  tam  fideli  cohmrere^ 
nin  eaet,  etc.  Oratoric  dictum,  pro  Nec  enim  potuiaemi 
in  amicitia  tam  fideli  cohasrere^  niii  (uiaet;  ct  qiue  sc- 
quuntur.  Illi  enim  noii  vivcbant  amplius;  oplimeque 
adeo  vcrsio  anglica  :  Nor  could  thei  ave  been  eemen^ 
ted  into  io  entire  a  (riendihipt  i(  thei  had  not  been^  «10. 
Eodem  redit  Maucroixiana.  A  inotni  que  d>awnr  /cs 
nUmei  inclinationi^  lei  mimes  j^sia,  Ui  mknes  di-^ 
ivn^auraient^ilivicu  dam  une  ii  par(aite  intelHgence T 

Nec  enim  poaenl  in  amidtia.  Notum  illud  Sallustii 
in  Catilin.:  Nam  idem  velleatque  tdemnoUe^eademum 
firma  amidtia  eet.  Tollios. 

In  utroque,  etc.  Vide  Bal.,  col.  510. 


««•   i...  vuw»,    ^•«..      viiav    ■#«■.,  <WW..    W-J.r, 

C9»,  iM  iiuiw,  ociwuiu.  .  vy*!'-  ...  ..«.w...  .'TT'  IV      Boc  solum  differebant^  quod  avarttta  mmon,  etc. 

plos  scmel  opera  jam  perfecta  diruebat  ac  muiabat ,  II  q^^  avariiim  minori.  Editio  Abocnsis,  cum  Oxonlcnsi 

inde  ortum,  quod  is  Nicomediam  studeret  urbi  Ro-      — ijao*^.  r  ... 

maa  coaequare;  >  ut  primo  loco  frequenies  Dioclc- 

tiani  circa  sua  aedittcia  muutiones  memoraverit, 

dein  porro  lUarum  causam  atiulerit ,  quam  dixi , 

camquc  valde  planam  et  idoncam.  Demutare  idem , 

quod  mttlare.  Plautus : 

•    .    .    aut  si  demutant  mores  ingenium  tunm : 
pro  miUaiif ,  vcl  immttianl,ut  e  pra:cedenti  versu  apparet: 

Sive  immutare  vis  Ingenium  moribus. 
Sed  et  verbo  demutare^  eiusque  verbali  nomine  de- 
mutatione.  soluts  orationu  Auctorcs  usi  sunt.  Apu- 
leius,  nisi  quod  sensu  ab  eo,  quem  hic  sequimur , 
paulum  divcrso  :  Qttam^ttam,  alt,  UUrrinmm  os  tuum 
minimum  a  Thiata  tragico  demutet,  hoc  est,  di((erat. 
Pliiiiiis  vero  demttlalioneiit  in  cadem  prorsus  signifi- 
caiione,  qua  mutatio  a  Lalinis  usur|>ari  solet,  adbi- 
beiis  :  iVtt//ttm  animal  [camwleone)  pavittiui  eae  e^i^ 


annii684et  CanUbr.  anni  sequentis.  Legeudum 
riltie.  Vossius,  cui  mox  adstipulabuntur  alii. 

Ifoc  iotum  di((erehant,  quod  avaritia  mtnoH,  ctc. 
Subcsse  hic  loci  mcnduin  cum  Baluzio  suspicur; 
luxata  est  enim  verborum  struclura  :  scd  assciitiri 
non  possum  viro  doctissimo,  qui  Ideo  comipu  hsic 
censet  ac  depravau,  quod  aliassecum  pugnar^  Lac- 
tantius,  qui  subinde  scribit,  non  admoduni  diligCH- 
lem  fuissc  Maximianum  in  coiiservandis  opibos  quas 
ci  Africa  et  Ilis|Minia  opulentissimae  provincix  siib- 
minislrabant.  Quidni  enim  rapacior  Maximianiis,  le- 
nacior  Diocletianus  haberi  possit?  Praesertim  com 
Maximianus  fuerit  (erui  animo^  avaritia  crudeHi;  at- 
que  bac  saltem  parte  consortem  imperil  viccriu  Lo- 
cum  iiaquc  ila  rcstituo,  donec  de  illius  sensu  roelivt 
coiisliterit :  Hoc  ioltun  di^fer^ant,  quod  avaritim  mi- 
nori^  id  est,  Maximiano,  ahero  (uit  piui  (uwjari  «erf 


657 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  VIII. 


m 


mmiM,  $ed  plu»  tindditatU)^  plut  vero  ammi,  non  ad 
bene  faciendum^  ud  ad  nuUe.  lu  ul  inlermedia  verba 
uncis  indusa,  et  a  praecedentibus  sejancta,  videantur 
mihi  sensum  illum  suppeditare,  queni  bic  locus  pos- 
Inlai.  Editio  Oxon.  anni  1680,  a  qua  tralationem  an- 
glicam  non  nlsi  Terbis  discre[Nire  dici  potest.  —  Epi- 
scopus  Asaphensis  legU :  Quod  avaritim  minori  altero 
fUii  p/iM,  $ed  ptus  ihrmditatii:  majori  vero  minu$^  $ed 
plus  animi^  etcQu»  quidem  lecliodbtlnciior  est :  sed 
fi  admitiatur,  slbi  non  consubil  LacUntius»  quippe 
qui  Diocletianum  Infra  describil  Unquam  In  omnl 
lomultu  nieticulosum  animique  disjectom.  Sparkios 
in  ediu  Oxon.  anni  i 684,  iiemque  in  CanUbr.  post  illa» 
qu«  modo  ex  priore  Oxoniensi  repraescnUvimus. ;— 
Locum  hunc  corruplum  et  luxatum  esse,  quicumque 
in  boc  libello  emaculando  elaborarunt,  videre,  va- 
riisque  usi  sunl  remediis.  Forte  scripsit  LacUntius  : 
Boc  solum  differebant^  quod  aearilia  major  in  altero 
fuit^  $ed  plu$  ItmuitliUtt ;  in  altero  vero  nunor  avariiifl^ 
$ed  plu$  aitftm,  nott  ad  benefadendum^  $ed  ad  mate» 
Noii  ausim  praesure  hanc  manum  esse  Lacuniii;  non 
lainen  longius  aberrare  ab  ea  hanc  lectionem  mihi 
persuasi,  si  pnecedentia  inspicias,  et  quae  seqiiunlur. 
biockiiaul  dicil  fuisse  maiorem  avaritiam,  sed  ei 
majoreiii  limidiuiem.  Inde  in  capite  prxcedenil 
dixit,  t7/ttiii  orbem  terrte  $imul  et  avarilia^  el  timiditate 
eubva^ti^u.  Propter  illam  timidiUtem  tres  in^^consor- 
lium  imperii  adscivil,  qul  multiplicatis  exercilibus 
exliauseruni  imperium  Romanum ;  dein  subjicit  ava- 
rilue  exempla.  Maximianum  auiem  niinus  avarum 
foisse,  sed  prodigum  :  animosiorem  auiem  in  ageiido 
male,  niroirum  in  locupletissimis  senatoribus  interfi- 
ciendiSy  et  virgiiiibus  abducendis.  Vidi  postea  in  ea* 
dcm  fere  senientia  doctissimum  Columbuni  esse. 
Guvius.  —  Lego :  Hoe  $otum  differebant^  quod  ova- 
rUieB  minori  altero  fmt  p/tM,  $ed  et  plu$  timiditati$ :  ma- 
jari  vero  minue^  plu$  vero  animi »  non  ad  bene  faden» 
dum,  eic.  Galb.  —  Et  nohis  quoque  liceat  ad  hiijus 
loci  ini^lecium  ac  restiiutionein  conjecturis  iiidulge* 
re.  Quid  si  igitur  tniRort  et  fnajort  iiotnl»  aiitiquitus 
fnerint,  qux  ex  ora  libri,  iibi  primuluui  de  more  ad- 
scripi;G  essenl,  postea  in  auctoris  verba  malo  faio  ir- 
rcpserini?  aticior  vero  ab  origine  scripsisset  :  Hoc 
aolum  differebant^  quod  avaritim  in  attero  fuit  p/iis,  $ed 
plu$  timtdiiati$ ;  in  allero  minue^  plu$  vero  onttnt»  non 
ad  bene  fadendum^  $ed  ad  maie  ?  Tunc  cerle  proinira 
fueril  prius  aitero  de  minori^  scilicel  fratre^  poslerios 
autem  de  majori.  pariter  fratre,  accipere ;  quod  agat 
citra  controversiam  hic  Scriptor  de  Diocletiano  ei 
lAaumiano  Herculio  lanquam  fratribue :  pronum  iti- 
dem  posuisse  confestim  suis  locis  in  margine  tntnort 
et  ma/ort,  niodo  certis  Veteruin  fundamentis  super- 
slroens  Annolaior  crederet,  Dioclelianum  fuisse  nii- 
fiorem  natu»  Herculium  majorem.  FuiidameiiU  vero, 
qoae  nonc  poiiisimuui  liabeo  ob  oculos,  duo  sunl. 
Unuro  est,  ex  Cassiodori  Chroiiico,  Diocleti^nnm  et 
MaximianuiQ  Herculiuin  eodem  anno  ob  astatis  defec- 
tum  purpuram  deposuisse ;  post(]uani  videlicei,  nar- 
janie  Euiropio,  Diocletianus  auctor  fuisset  Herculio, 
jti  tit  privatam  vilam  concederenl,  el  etationem  tuendoi 
BeipubUc€eviridioribu$iumoribu$que  mandarent.  Alte- 
rum  autem ,  quod  ex  Zozimo,  non  tantum  Maxiinia- 
nos  Herculius  morie  siinplici  obierit  seque  ac  Diocle- 
fianus,  sed  prior  pluribiis  annis.  Qiiam  fre<)uenier 
porro  conqneraniur  docti ,  marginales  nolas  m  auc- 
U>rum  verba  perperam  irrepsisse,  nemo  nescit ;  et 
eril,  credo,  exemplum  rei  manifestlssimum  in  proxime 
seqaenlibus.  Sciiiius  aiias  ex  Yictoris  Epitome,  Dio' 
cieiimum  vixi$$e  anno$  $exaginta  octo;  Maximianum 
wtro  Herculium  cstate  tantum  eexagenarium  interii$te. 
Addanlur  Baluzius,  col.  5i1»  eiColumbus,  col.  401. 
Subjaeerentqite  oimtentiesimcB  f>rovindm  vel  Africa, 
m/  Hispania.  Quid?  si  sola,  verbi  (^ratia,  Africa  sub- 
jacebat,  siibjacebanlne  plures  ditissimae  provinci», 
ac  non  potius  unica  lanium?  Ferret  erj^o  manuscrip- 
tias  oodei  :  Subjacerentque  oputentissimce  provincim 
jkfrica  et  Hi$pania,  sicut  clariaslmis  interpretibus 


A  conlra  iUius,  el  Aorelii  simul  VictoWs  auctoriUlem 
legere  in  mentem  venit.  Aut  ferrei  snliem  :  Subjace- 
rentque  opulentiemuB  provincice  vet  Africce^  vet  Hi$pa- 
nicRy  in  geiiitivo  casu.  Verum  vulgau  lectio  ejusinodi 
est,  ut  postquam  inilio,  non  unius,  sed  plurium  pro- 
vinciarum  meiitionem  injecit,  illae  subito  in  unicam 
Africam,  vel  Hisoaniain  recidant.  Deinde,  cum  Aure- 
lius  Viclor,  qui  de  Cxsaribus  sub  imperalore  Juliano 
scribebat,  probe  noverit,  ^vait  partito  imperio,  cuncta 
qum  tran$  Atpe$  Galtiw  eranl,  fui$$e  Con$tantio  com- 
mi$$a,  Africam  Italiamque  Herculio,  Ittyricique  oram 
ad  u$aue  Ponti  fretum  Galerio :  ccetera  vero  Yaterium 
(Diocteiianum)  retenta$$e,  (et  inter  quae  igitur  Hispa- 
niam  puUre  oportei)  quis  credai,  nostrum  Cecilium, 
qui  Maximiani  HerculH  tcmporibiis  muUo  vicinior 
exlilit,  paria  nescivisse ;  scu«  quod  idem  est,  non  po- 
luisse  ulrum  Africa,  vcl  Hispaiiia  Herculio  praeter 
luliam  suhjacucrit,  invenire  et  dicere?  Scnpserat 
ergo  simpliciter,  ut  res  clamital:  Nam  cum  ip$am  tm- 
pmt  sedem  teneret,  subjacerentque  opulentiestmcB  pro- 

B  vincice,  (Africae  scilicet  generalis,  in  qua  plures  mino- 
res  provinci.-e  coiilinebaiilur)  non  erai  in  cu$todiendi$ 
opibu$  tam  diti^ene,  etc.  Sed  ad  voces  opulenti$$im(B 
provincicBy  nescio  quis  longe  post  nostrum  natus,  et 
qui,  quas  prsecise  provincias  nosier  intcllexisset, 
i^norahai,  aut  non  satis  memineraly  et  locum  umen 
sibi,  vel  aliis  volebat  obiter  illusirare,  nouverat  per 
compendium  ad  inarginein,  vel  Africa,  vel  Hiepania^ 
boc  est»  vetut  Africa^  vel  Hi$pania;  et  inde  postea 
confecia  et  exarau  in  libri  coiitextu  lectio,  ad  qunm 
baec  annotamus.  Alitcr  Uineu,  quod  fatendum,  viri 
docti,  ut  sequentia  o&tendent. 

Dodwellus  in  disscrutioiie  xi  Cyprianica  de  Pau- 
ciUle  mariyrum,  iium.  75,  existimat,  nullos  mariyres 
In  Hispaniis  hoc  tempore  fuisse,  quod  eas  Con&ian- 
llusregeret.  Victorenim  de  Cxsaribus,  qui  scribit, 
luliain  et  Africam  Maximianio  Herculio  paruisse,  de 
Consianlio  ait :  Qtiait  partito  imperio,  cuncta,  qwB 
tran$  Alpe$  Gattice  $unt,  Constantto  commi$$a.  Quare 

Q  Guin  Uispaniam  aliis  diiionibus  Victor  non  accensue- 
rit,  putat  Dodwellus  vir  eruiliiissiinus ,  llisj[>anias, 
BriUnnias  el  Gallias  ConsUnlio  Gcsari  credilas 
fuisse ;  indeque  inrert,  nullos  iii  Ilispaniis  mnrtyres 
fuisse,  cum  nullum  accesserit  CoiisUntii  edictum,  et 
Urbici  inagistr.ilus,  cum  gladii  potesUle  carerent, 
nuUos  manyrio  coroiiare  possent.  Verum  Victoris 
verba  ciuu  Uniuin  ostendunt,  Constantium  Gallias 
rexisse :  Hispanias  auiem  Maximiaiio  Herculio  subdi- 
us  fuisse,  docet  Laciantius  lib.  de  Mortibus  Persecu- 
torum,  cap.  8 :  c  Nam  cum  ipsam  Imperii  sedem  te- 
nerei  lialiam  (ncmpe  Hercidius),  siibjacerentqiie  opu- 
leniissima!  proviiiciae  vel  Africa,  vel  Hispania,  non 
eraliucustodiendis  opibus  iamdiligens,quarumillico- 
pia suppetebat. i  Pagiusad  annuni Cliristi  303, num  10. 
Non  erat  in  cu$todiendi$  opibu$  tam  diligen$.  He 
wa$  not  $0  careful  in  ihe  management  of  hi$  Treaeure 
a$  wa$  nece$$ary.  Vcrsioanglica.  —  Id  est,  non  erat 
in  cusiodiendis  opibus  Uiiia,  qitauU  oporiebai,  dili- 

-.  geiitia.  Possit  simplicius  tam  dHigen$^  pro  valde  dili' 

^  gen$  somi.  Haud  raro  enim  idonci  auclores  elegan- 
ter  tam,  pro  vatde  posuerunl.  Plinius,  I.  vii  Hist. 
Nai.,  c.  49  :  M.  C(ecHin$  Rufu$  et  C.  Liciniu$  Catvu$ 
eadem  die  geniti  eunt,  oratore$  quidem  ambo,  $ed  tam 
di$pari  eventu  ;  ubi  iie  aliud  qiiidem  um4|iiam  tam 
dispari  queat  esse,  quam  vatde  di$pari.  Plautus  pari- 
ter  in  Mostell.,  act.  iv,  sc.  2,  v.  9  : 

Ferocem  fiiciSy  quia  te  herus  tam  amat. 
Ad  quem  versum  jure    merito  Taubmannus,  tam^ 
id  e$t,  vaide  :  quod  et  confirmat  laudato  Pliiiii  loco, 
atque  aliis. 

Non  deerant  locupteti$$imi  Senatoree,  etc.  Ariificinm 
Aureliano  satis  notum.Vopisco  referenie. Oictiur  prte- 
terea  huju$  fui$$e  crudetitatie,  ut  pteri$que  $enaloribu$ 
timutatamingereret  fcctionem  conjurationis  ac  lyranni- 
di$,  quo  facHiu$eo$po$$etoccidere.Edi\.Oxon.QiCiin\. 
Confer  Baluz.,  col.  31i. 
Qnt  $ubornaU$  indicHe ,  etc.  Haeserat  milii  aqua 


m 


PAULI  BAUDni 


hoC  !oto.  qticm  ea|)ropicr  ex  !«lrt  iiiier  ilios  Llvll  A 
explicatidiiiil  cr^dlderftm :  ^<<  invidldtn  [Mntco  FhMo) 
fadendAni,  leptdt  mnbratiensei  in  mainm  iubomaioi 
criminibm  inttoduxit;  hoc  cst  ad  trlmliiandum,  proiil 
crimen  tttt\mn\tY  Ciceroiil  i|»sa  frtmfwr?efo  esl,  sive 
criminttm  ncdiiittlio.  S^d  nndoi  aliUnde  motio  melius 
solvl  pulcst,  »1  jam  Tldeblii.  —  Sttbornar^  indieia  esl 
subornare  indicea.  Sic  cortjHgjn^  pro  eonjngibM  ;  uf- 
vida^  pro  zettAt;  bfficia,  pro  tii,  ryiil  fVin^Rhmr  officiin^ 
el  millc  talla,  qu.ic  fa^iie  0ossunt  congeri.  Mliil  c^r* 
ilus.  Sueionius,  vcrbl  grnlia,  in  Augusio,  comw/w  «e- 
tnettria,  pro  t&niiWanii  $emetiribtti.  GR^cvitjs.— Asil- 
pnlalur  vetsio  nngllca.  Accuicd  bg  iome  Witnesie^, 
thal  tvere  svborncd  to  ttoear  against  t/l^m.elc,  Id 
est,  nccusnii  nsubornnlis  aliqiiot  lesllbus. 

Effodereniur  assidue  lumina  senaitts.  Jttsllnu&  de 
Atlienis  a  Lnccd.Ttnoniis  capiis  eadem  fere  plimsl 
iiliUir.  VA  iH^hli  r,  1.  V,  c.  12  :  Manus  ei  deniqUe  au- 
ferfintuf,  effadianim  oculi.  Infra,  c.  36  :  Itaqne  con- 
fmojibui  efftuticbnntur  oculi,  ToLLttJS.  Adde  Bilux.,  n 
coL  3lt,ciCup.,col.  485.  " 

JmfibldQ  iti  /i^tmfrtep<?«ff/Vro.!\ectcneinsiuslegcii- 
dnm  vltHi :  Jnm  iiiiido  in  homine  pestifera ,  etc.  Gr^v» 

Non  tuodo  iidconuiiipendos  morM^eic.Sensuserlt  inu- 
gis  niildus,  sl  legeris  mnres.  Gl  licct  grad:itio  vide  aitr 
miniiscongrun  a  crimine  SodomiaB  nd  rnptns  vlrginuini 
apiid  Rom.inos  lamen  hoccriincii  itlo  inajiis  hnbebaiur. 
KtJRi^Etus.— Longenniei|u.iiii  S.irl^licricnsis  esset  cpi- 
scopus,aCSul>Jiciend:im  pnulopostColomesii  notulnin 
cum  caeicrls  accoptssemus.C<»nferCup.,  col.  485.— Nt- 
hil  certiiis  conjeciura  pulchcrrimn  docllsslmi  Burneti. 
Gr.  — Eo  magis,  lice:a  lioc  adderc,  quia,  sl  rem  pro- 
pius  consideriverimus ,  aurtorls  gradaiio  non  slmpli- 
ciler  a  crimitie  Sodomice  ad  raptus  virginum  proccdit, 
quod  aliqunnto  niiiiis  Innuit  viri  celeberrimi  lociitio, 
sed  a  criminecorruptorum  marium  ad  crimen  violalarum 
nobiUum  fitiarum:  ut  his  ndeo  Maximianus,  rem  cum 
cis  habcndo,  vlin  Inrerrel,  maribus  mintme,  quos 
nempe  sibl  prius  vel  prece,  ^cl  prelio,  aliisve  ieiio- 
ciiiiis  coiicilinssct.  Corrumpere  certe  eo  scnsu  minus  C 
est  quam  viotare  ;  prscscrtim,  qunndo  de  violmis  pri- 
morum  (iliabus  ngitur,  uti  nunc.  Neque  alitcr  siiie 
diit)io  disllngueuda  apud  Aiirelium  Victorcm,  matri- 
mohin  nobilium  corrupit,  de  Cnrino,  qui  mitilarium  nu- 
ptasaffectabat;  etconsttipratis  vi  pleriique^  deyicioftnn, 
— I^ro  more«,mor^«  legcndum  esse  s:igafi<siiiie  odora- 
tus  est  nmicus  noster  Joannes  Battety ,  Sufrotcieiisis 
archidiaconus,  vir  ctartssimus,  idemque  reverciidis 
simoarchicpiscopo  C:uitu:iriensi  a  sacrisdoinesticls.  A 
qiio  diversus  non  nbit  revcreiidu>;  docior  Buriietiis  iti 
aiiclicn  siin  libelti  hiijustrnnslahone.  Colomesids. 

Vernm  etiam  ad  violatidas  prim. /l/.Vlr  ergo  reapse 
T«  elg  ayiBoJituv  Travrotwc  avikyi/ii,  Ut  loqtiiturdc  illd 
Julinniis  Impcraior.  in  Cacsariuus.  —  /n  the  debaU" 
ching  dmghiers..,  Aiiglicn  versio.— Auribus,  opinor, 
pnicens,  ciim  sowiotandas  hoc  loco  mulio  ptusnotcL 

Felicitatem  imperii.  Vidc  Cup.,  col.  485. 

Si  libidinif  et  cupiditati  mala:nihUdenegaret.W  niores 
hominis.qiii  postea  Ecclesiam  persecutus  esi.  Pagids,  fv 
ad  auniim  Chr.29i,  n.  2.  — Si  /iWdmt.  Cic.  apiid  No- 
niunr:  Crnves  enim  dotuiticc  cogitaiionum  libidines  in- 
finita  qucedam  cogunl,  atqueimperant ;  quce  quia  exple- 
ri^  atque  satiari  nutlo  modo  possuul,  ud  omnefacmus im- 
pellunteos,  qw  illecebrii  suis  incenduntur.  Tolliijs. 

Consianlium,  Iniellige  Coii8t:uitium  Cblorum,unum 
ex  tribus  illis,  qitos  capile  7,  num.  6,  Diocleiianus 
dicitiir  pnrticip<}8  fecis&e  8ui  reeui.  Tres  enim  parli- 
cipes  regni  sui  fecil.  Atl  t\\yx  verba,  quo  id  aniio  sin- 
gulis  postChristum  nalumcoiiiigcrit,nolaviiiius.CoD- 
for  Balut.,  col.  dli ;  et  Columb.,  col.  i02. 

Orbem»  EHm  nenipe,  queni  oapUe  7,  uum.  8,  Dio- 
cletianus  narrtitur  ia  quatsor  partes  divisiftse  ;  m 
^a<ttor  parrai  0fb€  diviso.  Vide  noiaa.  The  whote  em- 
jnre.  Versio  anglica.  Id  esli  loiam  impmtmi :  sensu 
optiine,  si  uuid  video,  expresso.  Accepit  conlra  do 
loto  seu  univenio  terrarum  orbe  Maucroixiuf  :  Digne 
^^  commander  d  toul  funivers. 


CAPtJT  I*. 

Aiter  vero  Maxfmiilnn,  ete.  Pou¥  ee  piieude  C;»- 
lerius,  gendre  de  bioeliititn.  MADcaolx.—  Latine,  de 
Galerio,   gencro  Dlucletlaiii.  ^on  male,  sl  ad  alios 
hisioricos  respexerlmiis  :  sed  baud  ita  forsan,  si  ad 
no-itriim.  Quod  ut  (ftiplicem,  f\llt  eerte a/rerfrre  Ifdxi- 
mtantti,  nd  r|iiem  Jam  hbslfi  properat  iiarrat\o,  vo- 
catus  ss^pissime  C*<ir«fitti  abnisloricis  tatlnis,quo 
ipsuin  nielitis  a  Mnximfano  Herculio  distiiigueiem; 
iilque,  sive  nomeh  siihni  M^tslmiani  adjunxerint»  site 
iion.  PrlOri  modo,  npud  Eutropiiim  libri  ix,  legimus: 
Biocietianus  Maximiantim  Hercutium  ex  Ctesore  (edt 
AugnstHm.  Maximianus  Gaterius  in  Dacin  hatid  tonfjea 
Sardiea  naius  ;  et  mrsus  lipud  Anrelium  Vicloreia 
licet  diverso  ordine,  Caterium  JV rtxfmioiiam ,  cui  eo- 
gnomen  Armeniario  erat^  elc.  Posleriori  vero  ratione, 
apud  eumdem  pauciilis  interjeciis  :  Itluriei  oraadtn' 
que  Ponti  fretum  Calerio  commissa.  6ed,  quod  vldeiur 
Maiicroixiiis  iion  ob<>crvasse,  acciditnescio  quopacto, 
ut  a  Ga/erit  appellationetiicscri|}(of  per  totum  liliniin 
abstiiiuerit ;  el  vel  alios  distlnctiohis,  de  qua  agitur, 
char.iclercs  adhibuerit,  pnta  iit  protime  Sequeniibiis, 
quem  sibi  genernm  Dioctetianus  asctveral,  capite  au- 
tem   10,  Maximianus  Cttsar,  et  sii^  de  caeteris  :  vel 
nullos,  ut  cuin  caplie  19  :  Ernr,  inquit,  locus  altus... 
in  eujus  summo  Maximiantu  ipke   purpurm  iMnipte- 
rat,  quod  dd  Galeriannm  MaxlmlanUnl  pertinet,  ut  ex 
reliqu.i  llbelli  serie  pfiieidl.  Atqiie  lioc  iillimo  niod.i 
de  duobus  simul  Mnximianis  Julianus  imperaior  io 
Ca!saribus  :  Deinde  Dioctetianus  secum  itucens  Jf oii- 
mtanoi  eftioi,  et  avtm  meum  Constantium  ;  uhi  nulla 
aliavides  uirliisque  Maximiani  nottiina.Adde  8.1102., 
col.  512;  et  Cup.,  col.  486. 

Quo  anno  vero  is,  de  qUO  nunc  sermo,  Maxi- 
mi:iiius,  admotus  fuerit  relpubllcs  regimittl  a  Din- 
clctiano,  et  C:tsar  roctus,  dictum  supra,  qiiantum 
satis  cst,  ad  caput  7,  num.  7. 

Quem  sibi  generum  Dioctetiahm,  etc.  Eutropins, 
I.  IX  Hist.  roin.  :  Dioctetianus  klaximianum  HercH' 
lium  ex  Ccesare  fectt  Augmtum :  Constantium  et  Maxi- 
mianum  Casnres...  titque  ut  eos  eiiam  affinilale  con- 
jnngerety  Constantius  privignam  HereulH  Ttteodoram 
accepit,  Go/ert ui,  fitiam  Diocletiani  Valeriam. 

Non  his  duodns  tantum,  etc.  Ordo  et  seiisus  sunl : 
Pejor  (fuit)  non  tantum  his  duobus  tnaHt  {prineipjbHs) 
tfuos  lempora  nostra  ten$erunt ,  sed  onrntbue  qii  lue- 
runt.  Confer  doctissiinos  traiislatores. —  Mis  duobtts. 
Id  est.  Maximiano  et  eins  socero,  prout  explicare 
studuit  in  su:t  versione  Maiicroixiiis. 

Hnic  bestio!.  Vide  Baluz.,cot,  512. 

Efferitas.  Logcnduiii,  eiferitas.  Editio  Ox.  cl  Cint. 
Item  Vossius,  Boherellus,C!ale.  Atlde  etiain  Colttmli., 
col.  102. 

Cum  mater  ejus.  Ortus  parenttbue  agrtttiii,  p&shrtnr- 
mentorum,  unde  ei  eognomen.  Edit.  Ox.  et  €ant.  ex 
Epitoiiie  Aurelii  Victnris. 

Transdanuviana.  G;i*ter:eeditiohes,  Traneddmtbiana. 
Vid.omnino(^iipei'um,adhfficverbatfiomn/ammalrem. 

/n  Daciam  novam.  Id  est,  Dacluiii  Aurelinni;  ni- 
rniruiii  eain  Moesix'  tianeni,  in  qoam  Aarelianus  po- 
pulos  transtiilcMt,  qitos  ex  Dacia  Trajanl  abduxe- 
rat...  Ed.  (K.  e(  Cani. —  E  BaluKio  seilicei,  apnd 
quem  reliqun  vide,  col.  512.  Videatur  qooqiie  Cu|H3- 
rus,  col.  486. 

In  Daciam  novam.  Adi  Anonvini  Etcerpta  deCon- 
stantiiio,  p.  659,  iiti.  1.  Gale.  ' 

Amne.  Legendum,  Amne  Danubio.  Editto  Oion. 
aniii  1680,  p.  f08,  In  Eniendaiiotiibas  qo.^e  aerius 
occurrcbiint. 

Confugerat.  Lcge,  eonfugerit.  TohUm.  —  Nil  na- 
Ccsse.  ferentins  : 

Purcastor,  scitu*  puer  natus  eat  Pampliilo. 
Deos  quaesoy  ut  sit  supersies,  qiundoquidem  i|jse  est 

[ingenio  booo, 
Cumqae  huic  veritus  esl  optomae  adolesceoti  facere 

[iiqariaiB. 

Ubi  post  pum^  a  Lesbia  ad  reddindam  sui  votl  raiio- 


NOTi£  IN  LIB.  DE  M0RT1BU8  PERSECUT.  CAP.  IX. 


Ml 


0601  adiiHilliiiD,  non  viritui  «li,  sed,  verHui  mI  legis :  A 
qni;!  neinpe  iui  loci  cum  pro  quoniam  usurpaiain.  jios- 
lerali^i  tiiiMli  p»cto :  €um  iibertaUmpopuli  Homani  ferre 
noH  poierai^  prorupil :  ^uo  iu  loco  rnisira  aliquis  ex 
conunuiii  loqueiHli  geiiere eineudari  vellei,  non  po$$H, 
Alibi  rursiim : Cum  inde...  «t6i nihil  prater  nomen  vide- 
bui  accedere^  respondilt  elc,  noii ,  viderei.  Aili  loca. 

Sluiu,  Ed.  Aboeiia.  Siatu$,  Conf.  Coluinb., col.  40i. 
— Reclius,  Siatusceliui,  iit  et  alii  videre.  Tol. 

Cmro  tn^eiM.Vide  Baliiz.,  col.  315. 

Actibus,  Sei  actiom,  Maucrou.  —  Qui  ila  sine 
dubio  illos  cor|>oris  motus  gestusque  intelligebat,  a 
qiiibus  Donato  in  Terenlium  Scena  actuoiu  dicla  est» 
^MOf  magii  in  geitu,  quam  in  oratione  connituta, 

Metuebaiacerrime,L.iMn,:Autmetuiacererat,GkL. 

yarutti  rex  Penarum»  Vide  antpliss.  Cuperi  Epialk 
I,  ad  ampliss.  pariter  Voetium,  col.  t>80. 

Concitatui  domeiticii  exemplii^  etc.  Being  enconra' 
^ed  bg  the  iucceu  ihat  hii  Grand  (ather  Saporei  had 
eigaimt  Vaierian^  versio  anglica.  —  Ad  verbum  fere  :  ^. 
animatus  ))rosperosuccessuexpediiionisavi<tuiSapo-  ^ 
riscomra  YaleriAnuni ;  optinia  t>ar.iphrasietsententia. 

Aviiui  Saporii,  Vide  Cup.,  col.  486. 

/n  omni  tumuilu  meticubiui,  TumuUui,  ei  Cicero- 
nis  Philippica  viii :  c  l^erturbatio  lania  est,  ui  major 
tinior  oriatur,  unde  etiam  nomen  ductuin  est  tumul- 
lus.  »  Quffi  verba  non  ttiediocriter  illustrare  iucipiunt 
bunc  locum,  ubi  Diocleiiani  timidiloi,  alqiie,  ut  ita 
dicam,  meticuioiitaiy  non  tintum  cum  omni  tumuitu 
juncla^  ^ed  ex  omm  tumuitu  orta  apparet.  At  potuitna 
Narsei  expeditio,  ad  occupandum  OriefUem  cum  ma- 
gnis  copiis  adventaniis  ct  inhiantis,  tn  tumuiiuum  nu* 
mero  poni  ?  Probe,  in<|iiam,  si  non  ex  illo  Romano^ 
rum  usu,  quo  jnm  inde  a  Ciceronis  lemporibus  tu- 
fttuliui  vulgo  aliqiiid  miniis  quam  beiium  et  preeiium 
sigiiiUciibat  (Fluriis  eniin  i.  m,  18  :  Sed  Itic  iu- 
muUui  magii  fuit,  quam  bdluin;  Curtiiis,  vi,  6  :  Tu" 
multui  magii  qnam  praiiium  fuit;  laudata  Philippica  : 
Belii  nomen  poneniium  in  ienienlia  (fuidam  non  putu- 
takani;  tumuitum  appeilare  malebant)  :  sallem  ex  ea  Q 
loquendi  cousuetudine,  qua  velustiorei  Roniani  gia- 
YisMiMi  sua  bella,  Itiilica  scilicet  et  Gallicn,  tuimiltui 
specialiter,  ob  nmjorem  tim&rem  qni  cx  iis  populo 
Rofliaoo  oriebatury  vocabant.  RiiUones  sunt,  qnod 
prinium  Cicero  in  epistolis  ad  Aiticum,  maximum 
Ulmd  beiium  Parihicumy  quod  in  suo  Cilicioi  procon- 
sulaiu  imminere  reipubtictt  videbfit,  tumuitus  no- 
miiie«  priscam  Romanorum  loquendi  consiietudinem 
a<l  alia  beila  qoam  Italica  et  GalHca  extendendo,  ap- 
pellaverit.  Verba  suni :  c  Hodie  (Parthi)  hyemaniiH 
Cyrrhesiica,  maximumque  bellum  impendei.  Nam  et 
Orodes ,  regis  Parthorum  ilius,  in  proviiicia  nostra 
esl ;  nec  dobitai  Dejoiarus,  ciyus  fiUo  paeu  esi  Ar- 
tavasdis  filia...  quin  cum  omnibus  copiis  ipse  prima 
«suie  Euphratem  transiiurus  ait.  Que  autem  die 
Cassii  litier»  vicirioes  ia  Senata  reciUt»  sunt,  ee- 
dem  ines  iumuUum  nuntianies.  >  Deiiide  auiem,  si 
sabjecta  nosiri  ei  aliorum  4oca  vel  levissime  confe* 
raniur,  apparebii  Peritciuti  nostri  fuimi/iiitft,  hoc  est,  ^ 
illam  Narsei  sub  Diocteiiano  expediiionem,  qnam  vi*  '^ 
deinr  hic  seripior  merii  immuUibui  annumerasse ,  ab 
Aufelio  Victore  m<ido  Penarum  impetuiy  modo  Per» 
sarum  gravem  Orieutk  coneuaum,  inodo  rotuiide  bel* 
ium  nuocupari ;  ei  rursum  id,  quod  Eutropius  videitir 
siiupliciter  Penarum  iub  Curo  iumuitum  nominasse, 
appetlaium  fuisse  ab  eodem  .^tirelio  Peirmrum  beiium^ 
ifui  Meiopotamiam  im^amuenX. 

^osior  in  loeo  quem  pr»  manibua  babemns  t 
c  Diocleiianus,  ut  erai  in  omni  tunmiiu  meticolosus.i 

Aurelius  Victor  in  CaesaHbos  :  <  £odem  leropora 
Orimitm  Persw,  Africam  iiriiamis  et  naiioiies  Quin- 
qoegenianae  graviter  queuiebani,,,  Et  quoniani  beUo* 
rmm  mules,  de  qua  superius  memoravimus,  acrius 
urgebat...  lllyrici  ora  ad  usque  Ponti  fretum  Galerii} 
(commisaa)...  provinciaouecrediu  MasiinianoCxsari, 
ati,  reliciis  finftbus,  in  Mesopoiamiam  progrcdereiur, 
ad  arcendoi  Penarum  impetui.  » 


Entropius,  Kb.  ix  :  Dum  (Caroa)  beiium  advertum 
Sarmatai  gerit,  nuntiaio  Penarum  tumultu,  ad  Orienh 
iem  profectui  rei  conira  Penai  nobiUi  geaU, 

Aiirelius  Vicior,  denno  in  CaBsaribus  :  c  Qnoniam» 
cogiiiu  Probi  morie,  barbarorum  quique  opportune  in*- 
ooMranl (Carns),  missoad  muniineniuiuGallixmajora 
lilio,  Numeriani  coiniuiu  in  Mesopotamiam  nergii 
proiinus,quodea  Penarumquasiioiemni  belio  subesLt 

Nosier  denique,  cap.  23  :  c  Census,  aii,  in  provin- 
cias  et  civitates  seinel  inissus,  censitoribus  ubique 
diffiisis  ei  omnia  exagitaiitibus ,  hostilis  tumultus  el 
captiviiaiis  borrend»  species  erani ;  ubi,  dum  cwn  hor- 
reiida  capliviute  hostilem  tumuUum  copuiavii^  vixaiiud 
hostilis  iumultus  pouU  eae^  quam  hostile  bellum.  i 
Qujre  nec  dubiundum  credimns ,  quia  hoc  etiain  ca- 
pite  Narsei  expediiionem  tumuiiui  voce  complecuiur. 

Animique  diijeciui,  Recte  clarissimus  Columbus» 
dejectui,  Nani  animi  diijectui  idem  esl,  quod  diuo' 
iutui  animi,  sine  intentione  animi,  ei  cura  rerum  ne- 
cessariarum.  Tollios.  —  Idem  videruni  viri  dociis- 
simi  BohereUus,  Gale. 

Non  auiUi  eU  obviam  teudere  :  ad  hunc,  eic.  VeU 
/em,  qui  uiox  vix  ullum  unquam  majorii  an/mt.  pnn- 
cipem  Diocleiiano  exiilisse,  aflirmabunl,  probarcni 
ex  idoneis  scriploribus,  ansum  idfuisse  Dioclelianum, 
quod  nosier  negat.  Nam  si  illud  nequeunt  ostcndere, 
et  consUi  cootra  ex  Aurelio  Victore,  reni,  lUi  bic 
narratur,  abiisse,  quidni  DiocleiiaDum  meiicutoium' 
fuisse  credemus,  et  animi  dejecium  :  c  His  iempesia- 
iibus,  aiiergoAurciius  Vicior«  inierim  Jovio  Alexan- 
driam  profecio,  provincia  crediu  Maxtniiano  Caesari, 
uii,  rclictis  finibus,  in  MesopoUmiam  progrederetur» 
ad  arcendos  Persarum  impetus ;  >  ei  rursiim  paulo 
post,  indicansque  verum  teinpus  suscepta>  a  Galerio 
Persicae  expediiionis  :  c  Qu»  ierne,  iiiquii,  cum 
acrius  reposcuniur,  bellum  recens  susceptum  esi^ 
grave  admodum  perniciosumque ;  i  per  lerras^  qu.is 
dicit  c  acrius  repeiius  Tuisse,  i  i£gypti  terras  intelli- 
gens,  qiias  Valerius  DioeleiiaiiDS  baud  aliter,  posi 
siiperatuin  seinel  Acbilleum,  repoposcii,  quam  ^- 
ggptum  toiam  proicripiionibui  cwdibuique  fe^ndo^  ut 
inlrn  ex  Eutropio  audiemus  :  per  beiium  autem  grave 
admodum  pernicioiumque,  quod^  dum  UUb  repeteban" 
tur^  iuicepium  eil,  significaiis  bellum  Galerio  contra 
Persas  coinmissum,  in  eo  grave  admodum  ei  perni- 
ciosum,  quod  a  Penii  prima  vice  Caieriui  graviter 
vexaiui  fuerit,  Ubi  si  quis  regerendum  credai.  ea  ipsa 
de  causa  Galerium  contra  Persas  missum  fuihse  a 
Diocletiano,  quod  ipse  adversus  Achilleum ,  qui  Mf 
gypium  invaserai,  profecius  essei  :  primo,  insiiura 
semper  fnit  a  naiura  priocipibus  m^ioris  aniiui,  ut 
sibi  majores  hosies  propulsandos  debellandosque  su- 
inerent.  Carus,  ui  jam  ex  £uiropio  audiviuius ,  iltfm 
beiium  advenum  Sarmaiai  gerU^  nuniiaio  Penarum 
tumultu,  ad  Orientem  ftofectui^  ra  contra  Penai  no- 
bilei  geait,  Ki  debuit  onmi  iempore  Dioclciianus 
ifigyptiacani  ext^editionem  iffnobilem  ceasere  praa 
Persica.  Ex  Atirdio  quippe  Victore,  bellam  Persi-r 
cum  :  c  Quod  interea  dum  acrius  ^gypti  terr;e  per 
Diodeiiaunin  reposeebimiur,  susceptum  est,  fuit  bel- 
luni  adinodum  grave.  Sqd  in  i£gypto  Achilleus  facili 
negoiio  fusus.  i  Deinde  vero,  si  ad  laudaU  Vicioris 
verba,  simulquc  cuin  Pagio  ad  Eumenii  panegyricoffl 
Coasuniio  C;esari  posi  victoriamBriUnnicam  dictuni» 
itemque  ad  Idacium,  et  auctorem  Chronici  Alexan- 
drini,  Libaniumque.  ui  oporiet,  aitenderimus,  vei 
i£gypius  jam  tura  plane,  posito  furore,  quieverai,  et 
eam  Unium  Diocleiianus ,  debellaio  Achilleo,  pro- 
scripiionibus  ei  easdibus  polluebai ,  quando  provin- 
ciam  credidii  MaxiiiNano  Caesari ,  iii,  reliciis  linibus, 
iu  Mesopoiamiam  proficiseereiur  ad  arcendos  Persa- 
rum  impetus  :  aut  si  necdum  penitus  quieverat,  loU 
cerie  pacau  fuerat  ionge  antequam  vere  superaii 
fuisseni  Perse  a  Galerio;  ei  Diocletianua  tamen  m 
Oriente  su6<ii(tl,  quo  jam  seMSU  dicemus. 

Per  Armeniam  miiit.  Persse  MesopQiamiam  imperii 
Roinani  proviociam,   invaserant.    Unde,  narratito 


m 


PAULl  BAUDRl 


m 


Eiilropio,  primiim  Galerii  Maximiani  pr«Tlium  cum  &  Persas  a  Galerio  C2esare  viclos  fuisse,  si  nuiic  satiB 
illis  inter  Gallinicum  Garrasque  factumest.  Jam  au-      video,  demonstrat 


tem ,  cum  Dioclelianus  lam  sibi  ei  Consiantio,  qiiam 
duohiis  Maximianis  qtiasi  pnrlireiur  iniperium , 
Galcrio  Illyrici  oram  ad  itsquc  Poiiti  freium  commi- 
serat;  ita  ui  Galerius  non  meltiis  conira  Persas  excr- 
cilum  moTcre  po^sel ,  relinqiiondo  fines,  quam  per 
Armcninm ,  cui  conligun  cral  Mcsopotamia  ,  in  quam 
ii  irrupernnt.  Alia  vide  apud  Baluz.,  col.  315. 

Jp$e  in  Oriente  subsislens.  Loculio  liaiid  dubie  val- 
de  empbatica,  scd  qna,  ni  admodum  fallor,  huic 
Scriptori  neutiqiiam  propositum  fuit  vel  Armeninm  , 
per  qu:im  Dioclctianus  Gnlerium  adversus  Pcrsas 
inisil ,  vel  Mesopotamiam ,  in  qtiam  tlli  irriiplloncm 
fecer.int,  ab  Orienie  dislinguere.  De  ista  quippe  ex- 
peditione  Aurelius  Vicior,  Orientem  Pers€S  quaiie-' 
bant ;  et  Eutropius  similiter  :  Nartem  Orienti  bellmn 
inferebat.  Nostro  ilaquc  proposiluni  potius  Diocle- 
tiani  pusillanimitatem  acriler  arguere  et  osiendere, 
tfui  dum  Orientem  Persa  graviter  quatiebant  ( addidit 


neversus ,  etc.  Anno  Chrisli  302  ut  ponil  qnidcm 
vir  clarissimus  iu  disscrlalionibus  Gyprianicis.  Sed, 
dum  hunc  Galerii  redilum  ex  expediiione  Perska 
Dodwelius  in  disserialione  Cyprianica  xi,  num.  68 
(iino  70),  in  annum  irecenlesimum  secundum  dif- 
fert,  a  rccio  iramite  deviat,  ail  Pagiiis  in  Gritica  sua 
Historico-Chroiiologica;  rejicitqiie  ipse  ad  annuro 
Chrisli  397,  num.  4,  quem  adisis. 

Cum  pr»da,  eic  Vlde  Guper. ,  coL  488. 

Sibi  attulit  superbiam ,  Diocletimo  timorem,  Me- 
tuenti  sciliret ,  ne  successu  nimio  elatns  Galerius 
contumcliam  sibi  ab  ipso  faclam  aliquando  ulcisce- 
reiur,  quod  eum ,  re  male  contrai  Persas  gesta,  ad 
carpenium  sunm  per  mille  passus  currere  coegisset; 
uli  et  posi  accldisse,  nosler  inferiiis  dncebil.  Toixius. 

Diocletiano  timorem.  Ab  ea  polius ,  ni  fallor,  su- 
perbia,  quam,  ut  modo  legebas,  MaaimianKt  nbi  at- 
lulit.  Namque  iUa^  sicul  proxime  sequitur,  Galeriiu 


enim  id  adverbii  Aurelius  ),  non  moverit  Alexandria,  B  in  tantos  fastu$  po$t  hanc  victoriam  elevatus  t$t,Ml 


quo  profectus  eral ,  el  qiiae  ipsa  quoque  Orientis , 
aut,  si  qiiis  malil,  Orientalium  provinciarum  nomine 
«ompreliendebatur ,  legatum,  uuo  verbo,  contra 
Persas  inisisse  conientus,  cuni  debuisset  ipse  obviaui 
ire  hostibus  :  ut  hoc  denique  loco  ipse  in  Oriente  svb- 
9istens  idem  sonel ,  aiiod  ipse  in  ipsissima  sede  belii 
Oriente  pedem  proeul  et  immensum  quantum  ab  hosti- 
bus  figens.  Credo  lamen,  ul  ingennedicam,  scriplum 
potius  fuisse  eo  scusu,  ipso  \n  Oriente  $ubsistens^ 

3uam  ipse,  bl  hactenus  cditum  :  c  Oriens  auteni  in 
isposiiione  imperii  Romani,  ne  nos  nimis  Orientem 
exlendere  videamur,  eas  provincias  omnes  comple- 
clitur  ah  ipsius  Vespasiani  temporibus,  quae  a  Thra- 
cia  per  iEgyptum  el  Asiam  minorem  usque  ad  Eu- 
phraiem  elTygrim  pertinent,  i  inquit  illustrissimus 
de  Marca  iii  Concordia,  lib.  i ,  cap.  4.  Confer  Noii- 
tiani  imperii,  in  qoa  inter  provincias  subjectas  olim 
rraTecto  Orienlls,  iEgyptus»  el  iitraque  Amienia ,  et 
Mesopoiamia  recensentur. 

Aucupans  exitus  rertmt.  Idem  hic  valel  aueupari 
exittts  rerum^  quod  initio  capilis  iO  scrutari  (sacrifi'' 
ciis )  res  futuras,  et  ventura  qucerere.  Dodwellus  dis- 
sertaiione  Gyprianica  xi,  num.  68.  Malim  t6  aucu- 
pans  simpliciter  pro  observans  sumere ,  vel  ob  haec 
Ciceronis  verba  :  Cum  praisertim  tam  multi  occupa- 
tionem  (  L.  SytliB )  observentt  tempusque  aucupentur^ 
tfl,  simul  atque  itte  desjfexerit^  aliquid  hujusmodi  mo- 
liantur.  Quo  in  loco  quin  observent  et  oifctipenlur  sy- 
nonvma  sint,  vix  ullus,  credo,poierit  dubitarc. 

lUe  insidiis.  Pracslarevidetur,fnst£/rfstfsus.ToLLiiis. 

(2»t6tMfnos,elc.Nimirum  uxore,  pellicibos  et  fami- 
liaregia.Moshic  antiqunsPersarum,  dequo  videCnrt. 
in  Vita  Alexandri.  Conf.  Columb.,  col.  402.Tollius. 

DifftciUter.  Rara  sunl  forsan  hujus  adverbii  exeni- 
pla.  Non  desunt  tamen.  Cicero,  lib.  iv  Academic.  : 
c  Cnr  non  etiam  ui  valde  verisimile  ?  Cur  deinde 

non  ut  difficiliter  a  vero  niternoscalur  ?  I  Idem  alibi,  •   ^       » j 

eodem  libro  :  c'  Quomodo  autem  sumis,  ut  si  quid  ^  capitis  anirmaiio  esi  sub  finern  his  verbis  :  c  ded 
eui  simile  esse 


:  c'  Quomodo  autem  sumis,  ut  si  quid      capitls  anirmalio 
se  possil,  scquatur,  ut  eiiam  difficiliier  ^  differo  de  factis  ej 


jam  detrectaret  Cmsaris  nomen ;  et  inde  Diocletiano 
misere  timendum  eral,  ne  brevi  Galerius  Augusti 
poieslatem  invaderel ,  eamque,  propter  memoraium 
Tollio  curriculiim,  vel  suo  socero  eriperet,  qood 
postea  factum.  Aliier  eliamCuper.,  col.  489. 

Ut  jam  detractaret^  elc.  Iia  quoqoe  edilio  Aboensis, 
ei  noster  iierum,  capile  iO,  «t  deiractassent.  Reliqos 
omnes,)(f€(r^craref .  Videndus,  vel,  si  nolis,  Columbus, 
col.  AOi.  —  Ut  jam  detractaret  C4B$aris  nomen.  Qui 
haclenus  igitur  iieque  in  epistoiis  ad  ipsum  missis, 
neque  in  aiiis  salutalionibus,  neque  posltremo  in 
commuui  sermone  imoerator  vocari  consuevent, 
quod  valde  notandum.  Nam  ex  Fagio,  Cm$are$  qui' 
dem  anno  Christi  i97 ,  ftonilttfit  imperatores  mmcvpo- 
bantur, .  . .  sed  ab  anno  insequenti^  proindeqnc  i98, 
^ito  Severus  Quinquennalia  exhibuit ,  Cetam ,  aiiosqve 
ddnceps  C(B$are$ ,  lieet  nec  tribunitia  potettate ,  nec 
imperio  proconsulari  exomati  eetent,  imperatores 
Q  appellatos  fuisu^  certum  est^  inquil  xaOoXov  vir  doc- 
lissimus.  Ai  hlc  conira  Cecilius  nosier  de  Gale- 
rio,  qui  Narseum  anno  Cbrisii ,  secundum  Pagiun, 
297  superavil,  ut  jam  detraelaret  Ctetarii  nome», 
quo  se  nimirum  Galeriiis  anle  eam  vicioriam  persex 
circitcr  annos  non  recusaverat  appellari.  Sed  res 
aliunde  ex  hoc  auclore  mulio  cerlior.  Is  quippe  in 
pnixime  seqiienlibus  :  Quod  (^nomen,  inquii,Cfetani) 
cvm  (Maximianut)  in  littens  ad  u  dlafts  attdiis^, 
Irtict  t;tt//tt  ac  voce  terribiti  exalamabat,  Quoutque  Oe- 
sorf  Et  ex  capite  i8,  Diocleiianiis  Galerio  socerum 
ad  imperii  abdicaiionem  cogere  volenti  respondens, 
aiebat ,  indecens  esse ,  «t  pott  tantam  tubtimit  fastigii 

claritatem  in  humilit  vitm  tenebrat  deeidistet Vt' 

rum  si  nomen  imperalorit  cuperet  adipitci ,  qui  illnd 
itaque  haclenus  non  oblinuerat»  impedimento  ni^t 
ette,  qnominus  omnes  Augusti  nuncuparentur,  Imo, 
Galerium  haud  anie  vocalum  fuisse  imperatorem, 
quaro  purpura  socerum  exuissely  disertissima  huins 


interiiosci  possit? »  Difficite  ergo  et  difficulter  frequen- 
tiora  tantum.  Glossac,  verbi  gralia,  Poiixenielalioruni, 
difficulter^  ^uo^Xuc,  ^Mtrxsp^C' 

Fugatoque  Narseo  re^e.  Primus  tamen  conflictus 
Galerio  non  adeo  feliciler  cessil.  c  Inierim ,  inquit 
Baptisla  Egnaiius,  adversus  Narseum ,  Persarum  re- 
gero,  («aleriuF  infeliciter  primo,  mox  reparatis  copiis, 
ira  etiam  animos  illi  facienlo,  quod  ad  Diocletiani 
carpentum  posi  cladem  acceplam  per  miile  passiis 
pedes  currerc  coaclus  est,  egregie  vicit,  Narseo  fu- 
galo,  cl  caesis  magna  ex  pane  Persis,  pellicibusque 
cum  gaza  omni  regia  captis.»  Edil.  Oxon.  el  Cani. — 
Alii  aliter.  Nam  Dodwello,  verbi  graiia,  Jam  duobut 
prcetiit  superatus  fuerat  a  Narseo  Galerius,  cum  Nar- 
seum  Galerins  vicissim  superavit  ct  fugavit.  Cxtera , 
qux  hnc  pertinenl,  peie ex Cupero,  col .  487,  e  Baluzio, 
col.5i5,etePagio  deiiique,adannuinChrisii  297,quo 


ejus  dicere,  ne  confundam  lempora. 
Postea  enim,  quam  nomen  imperatoris  accepil, 
exuto  socero,  lum  demum  furere  coepit ; »  quorum 
indubiegenuinus  ordo  :  Pottea  efttm,  quam^  exuto  to* 
cero^  nomen  imperatorit  accenil^  tum  demum^  etc. 
Quid  ?  quod  si,  iit  opera:  preUum  esC,  siiigula  capila, 
iii  quibus  nosier  anie  Diocletiani  abdicationero  de 
Galerio  Maximiano  jam  Caesare  facto  loqoiiur,  cum 
illis,  in  quibus  de  eodem  Galerio,  post  deposilani  a 
Diocleiiano  purpuram ,  mentionem  facil ,  conferan- 
lur,  paiebil  sane,  Galerium  Maximianum  plus  semei 
imperatorem  nominatum  fuisse  n  nosiro  post  dictam 
Diocietiani  abdicaiionem,  uli  capite,  verbi  graiia» 
t4 :  nuiiquam  vero  ante  eamdem ;  sed  vel  atterum 
Maximianum ,  ^tt^  tibi  aenerum  Diocletianut  atdve- 
rat^  ul  hujus  capilis  initio ;  vel  Maximianum  simpli- 
citer,  ut  semel  capite  20.  Et  in  decimo  nono  ns ; 
vel  Maxmiianum  Ccesarem^  ul  in  fine  capilis  iO;  vd 


665 


NOTiE  IN  UB.  DE  MORTIBOS  PERSECUT.  GAP.  IX. 


666 


postremo  liinplicissiroe  deswrem,  iit  semel  in  sin- A  Lecto^  quod  hic  nUro  vir  doctissimas  eoneedit.  Sed 


gults  capitibus  9,  17  et  48  bis  ad  calcem  iindecimi» 
ler  denique  in  decimo  quarto.  Quae  cum  ila  sint , 
Tideat  clarissimns  Pagius,  quo  pacto  nndequaque 
fertuin  sit  quod  illimitate  posuil ,  Cm$ares  ab  anno 
Christi  f  98,  ueet  nec  tribunilia  poteHate^  nee  imperio  pro* 
con$mlari  examaii  euent^  fuiae  imperatores  appeilatos^ 
cnin  tnm  multa  in  conlrarium  faciant  apud  nostrum 
de  co  ipso  Maximiano,  qui ,  ex  P»gii  calculis,  GsDsar 
crcatus  ann.  Ch.  292,  ei  tribunitia  simul  potesiale 
donntus.  Nam  nos  quidem  verba  ista  capitis  14  ad 
niocletiannm  et  Galerium  Maximianum  adhuc  Gaesa- 
reni  pertinentia,  duosimperatores  dom  siue  penetivon 
esse  eombustos ,  coiiciliabimus  facile  suo  loco  cum 
iis,  qiias  huc  usque  ex  nostri  locntionibus  observa- 
▼Imiis.  Vide  ergo  quaB  ad  caput  i4  diceniiir. 

Qesaris  ttomen,  Cisar  itait  le  prisomptif  hMlier  de 
PEmpire.  Maucroix. —  Qiiasi  dicat :  Qiii  Caesar  er.i|, 
futuni4  imperii  haeresceiisebaiur.  Adi,  siplura  cu|iis. 


quia,  quando  Diocletiaiium  fuisse  alias  principem  op- 
Umum,  Reipublicm  utilissimum^  prudenlissinntm^  ac 
maximi  denique  ammt asseverat,  id  unice  agii,  ut  om« 
nem  nostro  ndem  abroget,  vide,  oro,  uter  majorem 
mereatur  Tollius,  an  hic  scriptor. —  c  Diocletianus  » 
tesianie  lotidem  verbis  Gutropio  c  obsessiim  Alexan- 
driae  Achilieum  ocuvo  fere  mense  superavit,  eum- 
que  interfeclt.Victoriaacerbe  asus  est :  totam  iOgyp- 
tiim  gravibus  proscriptionibus  cxdibusaue  foedavit.  i 
Qiiibus  quam  simillima  legas  apud  Suidain,  voco 
AeorJirrcayoc»  el  inhumaniora  etiamapud  Bapiistam 
Egnaiium  in  Dlocletiano  et  Maximiano  Augustis. 
c  Qiiid  hoc  esse  dicam,  i  exclamat  jam  Vopisciis  in 
Aureliano,  c  tain  paiicos  bonos  exiitisse  principes, 
cum  j.im  lotCaesares  fuerint? »  Mox  addens  :  c  Nam 
ab  Aiigusto  in  Diocleiianum  Maximianumque  princi- 
peK,  quae  scries  purpuratorum  sit,  indcx  publicus  te- 
net.  Sed  in  his  optimi,  ipse  Augustus,  Fiavius  Ves- 


ebirissimumBaiuzium,col.3l5,etamplis$iinumCupe- 11  pasianiis,  Titus,  Cocceius,  Nerva,  dlvus  Trajanus, 
riim ,  ad  Fugatoque  Narseo ;  eumdem  in  praefalione,  ''  divus  Adriamis,  Pius  et  BT 


c^l.  301,  doctissimi  deiiique  Norisii  epistolam  memo- 
rai^e  Praefalioni  sobjeciam. 

iHsolentismme  agere^cepit.  Dictum  jam  supra,  quid 
boc  sit :  id  ipsum  nempe.  qiiod  vulgo  apud  nosirates : 
//  eommenfa  a  agir  tris-insolemment.  Nec  aliter  fere 
capile  21  :  Et  quia  id  aperie  jubere  non  poterat^  sie 
agebai,  ut  et  ipse  Ubertatem  hominibus  anferret,  Est  tnn- 
lum,  ubi  eodem  sensii  se  superbisnme  agere  reperins. 
Julios  Capitol.  in  Gordiano  5  :  Suscepto  igitur  impe- 
rio,  cum  Phiiippus  se  contra  Gordianum  saperbisstme 
agerei,  etc.  Nec  ab  eodeni  dicendi  genere  recedunt 
ejiisdem  vcrba  de  M.  Antoniiio  Philosopho.  c  Prae- 
feclos  feriarum  latinarum  fuit.  In  quo  honore  pr.T- 
eJarissime  se  pro  magisiralibus  agentem...  ostendii.» 

Vl  ex  Marte^  se  procreatum.  Paulo  aliter,  nisi  quod 
de  iiisolentia  idem  ferat,  Victoris  Epitome  :  c  His 
insolenier  aflirmnre  ausus  esi,  matrem,  more  Olym- 
piadis  Alexandri  Magni  creatricis,  conipressam  dra 


Marciis  Anionini,  Severus 
Afer,  Alcxander  Mamma^ae,  diviis  Claudius,  et  divus 
Aurelinnus.  Valerianus  enim,  cum  opiimus  fuerit,. 
ab  omnibus  iiifelix  apparuit.  Vide»,  qiL-eso,  Teren- 
liane,  quam  pauci  sint  priiicipes  boni.  >  At  ibi, 
qiiod  valde  notabile,  non  lanium  Diocletianus  inter 
bonos  noii  numeratur :  sed  manifesta  ejus  rei  causa 
est,  quod  ille,  ui  ex  aniecedentibus  Iiquet,c1einiintia, 
imperatorum  dote  primarin,  fiierit  destiiutus.  Nam 
Aureiianum  quidem  (pergil  Vopiscus,  ad  divum  suiim 
Aurelianum,  quem  paulo  ante  inter  optimo<i  putave* 
rat,  rediens),  c  miilil  neque  intor  bonos,  iieqiie  inter 
malos,  principes  ponuni,  idcirco  quod  ei  cleinentia, 
imperntorum  dos  primaria,  defuerii,  >  ut  jam  aperte 
non  ea  exriierit  in  Diocletiano  boniias,  quam  innuit 
Tollius,  cum  solam  motac  crudeliterque  exercita 
|iersecutionis  labem  in  Diocleliaiii  viui  excipil. 

Deinde,  ex  illa  imperii  partiiione,  qua  supra  vidi- 
mus  Dioclelianum  Africam  et  Italiam  Hercuno  coni- 


coiie  semet  concepisse.  >  Edit.  Ox.  el  Cani.--  Magis  Q  misisse,  invectum  parti  Ualim  tribulorum  ingens  ma' 


igiiar  ad  rem  faciant,  quae  supra  ab  eruditissimo  Cu 
pero  ad  hunc  locum  noiantur,  col.  489. 

Romulam  mairem.  Abea  Romula,  lanquam  a  proavia 
maiema  nomen  fuii,  secundum  Pa^ium,  Romulo,  alieri 
Hli  Maxentii  filio,  cujus  nu1libi,uli  loouilur,  mentio,ei 
qnem  alias  Consiantinijussuoccisumfiitsse,existimat. 
YidesisejasCrilicam.ad  annum  Ghristi  312,  num.  5. 
Adi  «luoquede  eadem  Romula  Cuperum ,  col.  489. 

Exuio  Soeero.  Adiri  et  hic  debet  Cup.,  col.  490.  • 

Ei  contemnere  omnia.  Uii  consueverunt  scilicet, 
qiii  insolentissime  agunt;  qiiodGalerii  vitium  fuisse, 
a  nosiro  paulo  ante  ponebiiur. 

Omnia.  Malim  nomen.  Galb. 

tHeeU$  emm  ante  im^erium  vocabatur.  Cum  rempu- 
hlicam^  elc.  Locus  male  affectus.  Maiicroixii,  ui  ex 
ejiis    Iralaiione  apparet,  distinctio  et  emendatio  est : 

Diocles  (iia  enim  Diocletianus  ante  imperium  vo- 


ium,  inqiiit  dissertissime  Aurelius  Victor  in  Caesari« 
bus.  c  Nam  cum  otnnis  eadem  fiinciione,  moderala- 
qne  ageret,  qiio  exercitus  atque  Imperator,  qui  sem- 
per  aut  maxima  parie  aderant,  ali  possenl,  pensioni» 
bus  inducta  lex  nova.  Quse  sane  illoruin  temporum 
modestia  tolerabilis  in  pemieiem  processit.  >  Cl  ex 
Eutropio  c  Herculius  propalam  ferus,  el  incivilis  in- 
genii,  asperitatem  suam  etiam  vulius  horrore  signi- 
licans,  natune  suae  indulgens,  Diocietiano  m  omnibus 
est  severioribus  consiiiis  obucutus.  >  Taiibus  igitur  con- 
siiiis  taiibusque  sociis,  ut  noster  loquilur,  Dioclelianus 
rempuhlicam  revera  evertebat,  pemlciosus,  inquam» 
reipublicae  cum  illis,  si  vel  maxime  futurus  fuisset 
utlns  reipublicae  absqtie  iisdem.  Urgeri  enim  hlc  loci 
socieialem  ,  ad  quain  respicio,  apertissimum  estr 
qiiod  non  videlur  aliendisse  vir  clarissimus.  Confer 
Andronici  responsionem  ad  iEgypti  praefeclum  supe 
ius  allaiam.  c  Ego  maledtxi,  et  maledico  poiestaiei 


rius  ; 


es 


cabaiurj  cum  rempublicam  :  >  et  quae  posiea  :  Dto-     

elea   (  e*dlait  ie  nom  que  porttdt  DiocUtien  ,  quand  ii     et  sanguibibulos,  qui  sx^culum  everterunt.  > 
n^Mt  qu"une personne  privie)  se  servitde  teis  conseiis.  ^     Praeterea,  auctore  rursum  Eulropio  :  c  Hic  (Con- 

siantiiis)  non  modo  amabilis,  sed  etiam  venerabilis  Gal- 


Non  damno.  Sed  potuit  etiam  auctons  manus  esse 
DiQctetianus,  Diocies  enim  ante  imperium  voeabatur, 
eum  rempuhiicam,  etquaedeinceps.  VideBal.,col.3!5. 

ConUmnere  omnia.  Dioeies  enim^  eic.  Ista  non  co- 
Jlaerere  bene,  videriini  docli  viri ;  puio  quoqne  recie 
correxisse  Galeum,  contemnere  nomen.  Sic  auieni  lo- 
coa  videlurcoQSiiiuendus:  Contemnere  nomen  Diocii. 
Sic  enm  anU  imperium  vocabatur.  Otocii,  pro  Diociis, 
esi  qnoque  apud  Ciceronem,  act.  v  in  Verr. ,  ul  apiid 
Comelioro  nepotem,  Themistoeies  Neocii  fiiius.  Sic  et 
Ariatoteli  dixerunt  pro  Aristoletis,  Uiyssi  pro  Uiyssis^ 
ei  sexcenta  laiia.  Grjsvics. 

Rempubiicam  taiibus  con^iHs  et  taiibus  socHs  ever^ 
terei.  Et  hoc  falsum.  Vix  enim  melior,  reipublic«ve 
inilior,  ac  prudenlior,  et  majoris  animi  princeps  Dlo- 
clett-')no  fiiii,  excepin  illa  moiae  crudelitcrque  exer- 
eiue  persecutionis  labe.  ToLLnis.— Aliquid  cst  sane, 


iis  fuit;  praecipue  quod  Diocietiani  suspectam  prudentiam 
el  Maxitniani  sanguinariam  temeritatein  imperio  ejiis 
evaseranl.  >  Nec  eratitaque  Dlocletianus  prudentia  vere 
laudabili ,  cnm  eam  Eutropius  sanguinarim  Manmiani 
temeritati  conjunxerll,  ac  inalo  seusu  suspectam  prw 
dentiam  vocaveril,  hocest,  suspiciosam,  sive  quae  sem- 
per  nescio  quid  misere  suspicarciur  ei  limerei ;  adeo 
ui  qui  eam  evaderent,  pro  feiicissimis  haberentur. 

Poslremo,  quod  Diocletianus  tres  regni  sui  parii- 
cipes  fecit,  id,  si  Aureliuro  Victorem  consulimus,  id- 
circo  factum,  qoia  beiiorum  moies  aerius  urgebat.  Nec 
fuit  igitur  maffno  illo  animo  Diocietianus,  quem  Iau« 
dabat  v.  gr.  Horatiusin  Augusto: 

Cum  tot  sustineas  et  Unta  negotia  solus, 
Res  Italas  armis  tuteris,  moribos  oroes, 
Legibgs  emeudes  .... 


PAUU  tkvmi 


AAA 


iod  contra  meiiie  vere  j^tisUlaninia ,  el  qnae  impar  A  opinor,  hk  loci  in  fmrUbui  OriMk  eam  eleriM.  inier- 


esset  oneri  reipublicae  rercndo.  Allerum  iiifra ,  qain 
ei  gravius ,  aa  eam  rem  argumeiiiiim  afferetur  a 
iiobis,  capite  10. 

Cum  pro  tceUribui  nits  niiul  non  mereretur,  Vide 
qiiid  acerbiia^  odii ,  qiiid  assentunili  principibus  li« 
bido  possit.  Quare  iii  illis,  quffi  sequuntur ,  plcris- 
qu6  ca  nostro  Ades  habenda  e6t »  uujc  Eusebio  in 
ViU  Consiantiiii ,  atque  iita  parle  Htstorix  Eccle- 
liasiic» ,  qu»  Consiantiiii  lempora  coinpleciiiur^ 
ToLLius.  —  Imo  vero,  vide  poiius  quo  prx^concepta 
seincl  opinio  ferau  Nam  quod  ,  narrantibiis  Aurelio 
Viciore,  Eutropio,  atque  aliis^  Diocletianus,  muho 
ante  perseciitioDem .  $e  primu»  omnium  Caligulam 
potl  Domitianumque  Donunum  palam  dicl  pa$$u$  ,  et 
adorari  se  ,  appellarique  uli  Deumjusiit ,  quod  eliaiii, 
secundum  Eiitropiuro  ,  debcllaio  Acbillco »  totam 
Mgyptum  cmdibns  fmdavit;  quod  Uli  praeterea,  tes- 
te  Aurelio  Viciore ,  parum  honesta  in  amicos  fides 


pretibua  accipere  generaliter  de  Oriente ,  qimni  ul- 
lam  specialem  Orientis  partem  divinare  ^  ubi  oiemo- 
randa  proaime  sacrificia .  poseente  Mmido  supersii- 
Uosoque  DiodetiaBO,  lacia  sint.  Ni^m  ei  Ua  in 
Saraccnicis,  pag.  lui  ediiionia  quaw  SylburgiiK 
procuravii,  luf  AafMtvxoO,  msque  Dama$cum ;  ei  cVircc 
lufm  6eqia9X(iv,  conira  partee  Dama$cif  idem  pror^us , 
aui  propeiiiodum  valeut.  VideCup.,  col.  4l^i. 

Ut  eral  pro  Umore^  eie.  Nottdum  ergo  Narseum 
superaverai  Galerius ,  vel  eapropter  fuerat  bononll* 
centissiwe  acceptus  in  Meaoi»oiamia  a  Diocleiiaiio , 
quando  que  jam  aoster  referet ,  in  Orieiitis  partibns 
coniigeruni ;  id  est ,  quando  Diocloiianus  ad  lot  pe- 
cuduiii  inimolalionei  recurrit ,  ut  vaitliira  notcerei^ 
—  Omnino  maximo  erat  in  meiu.  Diocletianus ,  euin 
jam  duobus  praeiiis  superaius  fuisset  a  Narseo  Gale- 
rius,  ut  proinde  ad  nativam  tribl  auperstitionem 
duxerit  esse  confugieodum.  DodweLl.,  diuert.  Cifp. 


M      /IIIICIIV       VlViUIO  I    pur  HMft      riUI(C«*«     •*#     tMfllWV*   /•«&•  «•«  ^ 

erat ;  denique  ,  tot  illa  inliiimaiia  et  aspcra  ,  ob  quas  -^  xi,  iitim.  68.  —  Pro  dmore,  Possit  et  pr9  itmere  legi. 
Diocleiianus,  quando  ea  facere  decreverai ,  et  $uam  *  Mirifice  vero  Lactaniius  cuncia  DiecletiaBi  facia  ia 


siiiiul  severitatem  aliena  invidia  vokbat  explere ,  Her- 
culium  pra*.  ca:ieris  in  consilium  advocabat^  quid 
cuncta  ,  precor,  esse  possuiit  nisi  scelera  ,  ei  qualia 
liic  perstringuntur,  boc  est ,  Diocletiano  propria  i 
cum  pro  $celeribu$  suis  nihil  non  mereretur. 

Adde  quod ,  si  vel  nosier  plauissime  de  Diocletiani 
sceleribus  easet  mentitus »  non  omiiem  eapropier  0« 
dem  amiuere  deberet  in  reliquis.  Aut  nulla  certe  in 
posterum  debebiiur  Livio,  Sallustio,  Cornelio  Ta- 
cito»  et  similibus.  Quid  ita?  Quoniam,  monenie 
Vopisco,  nemoScriplorum,  quaiitum  ad  bisloriam 
periiuet ,  non  aliquid  fuerit  mentitus.  Me  contra  di- 
ceiil^ ,  neminem  scriptorum ,  ^viinlMm  ad  historiam 
pertinet ,  noii  aliquid  es$e  mentiium ;  prodente  quin 
etiam  in  quo  Uvius^  in  quo  Sallu$tiu$ ,  m  quo  Come» 
liu$  Tadtu$ ,  in  9uo  deniqne  Trogue  manifestis  tesUbus^ 
cottvineerentur.  Locus  est  in  Aureliano  ,  siib  initiiinl 
fere ,  isque »  ut  videa,  non  ad  rem  lautum ,  aed  val* 
de  notabilis. 

Summa  felicitaie  regnavit,  Balusium  vide ,  ad  haDC 
verba  capiiia  17  «  feHcitae  ab  eo  receeul^  col.  3ii. 

Quam  vero  caueam  persequendi  habuerit.  Firinanlur 
quoi  de  coiici^o  isio  loqueiidi  generc  supcrius  dixi- 
mus ,  simili  Terlulliani  loco  in  libro  ad  Scapulam  » 
eap.  4  :  Arrius  Antoninu$  in  A$ia  cum  per$equereiur 
inetanleTf  omnee  iUiu$  civiiaii$  Chri$tiani  anle  tribuna* 
liaejue  $e  manu  fac$a  obtularutU. 

CAPUT  X. 

Ctim  ageret  in  partibu$  Orientis.  Forle  Alcxandriae  : 
sed  cl  fortequoque  alibi,  seu  in  i£gypto,  seu  exlra 
i£gyptuin.  Licet  enim  ex  oosira  aenicnlia  ,  Diocle- 
tiaitus  Alexandri.-e ,  aui  &i  miniis  forsan  in  ea  .Metro- 
poli,  alicubi  saliem  in  ^ypto  degeret,  quando 
Galerium  jussit  per  Armeniani  cxerciium  diiccre 
conlra  Persas  .  noti  pcrpeiuo  utique  posiea  Alcxnn- 
driae,  vel  in  ^gyplo  commoratus  eat ;  quod  patet, 
ut  cailera  omiilam  ,  primum  ex  eo  ()uod  poslquain  ,  -^  •^».  •••«•t/f  rsii^ 
narranie  Eulropio  ,  Galerius  primo  pr.f*lio  pulsus  ^  Colimib.,  ctd.  40i. 


sequiorem  pravainque  partein  deterquei.  Quod  ma- 
giius  Alexandcr,  quod  Caesar  Juliua  »  quod  o|itimi  ei 
fortisaiini  priocipea  ae  duces  ex  more  aolemni  fece- 
runt»  id  buic  laiiquani  timoris  argiiineiituni  viiio 
veriit.  Mibi  sane  a  limore  alieoiasiroiia  fuisse  viUetur 
piocleiianus ,  qui  ae  virtute  aua  ad  ipsum  suiiioii 
iniperii  faatigium  admovit ,  eoqve  non  iuvitus  ei 
coactiia,  quod  vix  vero  simile  licei  boc  Lacuutius 
iia  tradat ,  sed  sponte  ac  volens ,  conleinpu  rerum 
huinanarum  vanitate ,  quod  inaximi  aniiui  est » abdi* 
cavit.  ToLLius.  -^  De  viri  docti  emendaiione ,  vidon* 
dus  supra  Columb.,coL  403.VideaLveroTolUusipse, 
quod  ad  reliqua  aiiinci,  quid  oceipiaa.  GoMtenditenim, 
Diocletianuiii  eoiemni  more,  non  meiUf  fuieee  immiuen- 
tium  ecrutatorem ;  cumdeumue  masimo  amme ,  »on 
timore ,  imperium  abdica$$e.  At  coiitra  Aurelius  Vic* 
toriu  Caei>aribtta,  Diocletianeam  iilam  imimiientium 
scruiationem ,  et  imperii  ainuil  at)dioatioiieni  cain 
Q  mctu  cousociana :  c  Neque  Uineii ,  inquii,  cuni  biee 
(  Herculius  ei  Valerius  Diocletianus )  agerenl ,  exura 
vitia  fuerunt  :  (|uippe  Herculius...  Vaii»rio  paraai 
hone&ta  in  aniicos  Qde$  erai,  discordiarum  sine 
m^ii,  dum  enuntiaiionibua  poaae  agitari  ^uieiem 
consoriii  putai.  Hinc  etiuii  quasi  iruacats  vires  ur* 
bia ,  iminiiiuto  pratoriarum  cohoriium  atque  in  ar- 
uiis  yulgi  nuniero.  Quo  qmdem  pimreevotumtmperium 
poeuisse.  Nainque  ifumineiutiwi  Kriilalar,  ubi  fatoin- 
testiiias  clades ,  ei  quasi  fragorem  <]iieNHlam  iuipeo- 
dere  comperit  staius  Homani ,  ceMmto  regui  viee- 
simoanno,  valentior  curam  R.  P.  abiecii.  »Uuad 
quidquid  dicere  possit  Tollias  ,  vol  Aurelius  ipse  ia 
sequeiitibus,  meiiculosi  fuit  anini ,  nee  iliiNS  deai- 
que,  queiH  Uoraiius  in  viro  auo  mi^aumo  reqaire- 
l>at ,  cuni  caneret  inter  alia  : 

Jusmm  et  tenacera  proposiU  virmm, 

Si  fracittsilliibtUr  orbis, 

Impavidum  ferieol  ruin». 
Scrulator  rerum  fkiurarum.  Vi^s  C«p.,  eoI.49l,  et 


esset  aPersis,  ei  ad  Diocletiaruun  profeaus  ,  Dio* 
cletiano  iter  facienti  occurrerit.  Pul$u$  igiiar  et  ad  Dio» 
cleiianum  profcctu$^  cum  ei  occurristet^  cic.  Tuiii  ex 
eo  etiain  quod ,  pergente  eodem ,  locus ,  in  quo  posi 
illa  Galerius,  pulso  vicissim  Persarum  rege,  et  iu 
ultiroas  regui  aolitudines  coacto ,  bonore  lua^uo  a 
I)iocIetiauo  exceptus  est,  fucrit  in  Mi^sopotamia 
situs.  c  Alox  tamen...  coniraclis  copiis...  riir.siiscum 
Narseo...  in  Armenia  inajori  pugnavit  successu  in- 
geiiti...  PulsoNaraeo...  ipsuin  in  ultimas  regni  soli- 
tudiiics  coegit  :  quare  a  Diocieiiano ,  tit  Mesopota^ 
mta  ciim  pr.esidiis  lum  morante^  ovans  regressus» 
ingcnti  bonore  susoetUus  est.  >  Sive  Jam  aiite  alte- 
rnm  illud  pr.i*liuiii  Diocleiiinns  in  .Mesopotamiam 
venisset ;  sive ,  qiiod  magis  credidoriiii ,  posl  aiidi- 
tam  Galerii  victoriaui ,  et  inierca  tjum  Nar.eum  in 
ultimum  regiium    propelleret.   Praestiterit  itaque, 


Et  in  jecimbu$  eorum.  Lege,  Mrtcm.  BoMUifiLLOS. 
—  Recie  •  cuui  praHsesaerit ,  imnwtabat  pecudes ;  ueo 
obstet  per  £anii  versum  : 

Pecudi  dare  viva  uaa  inapito^ 
qmn  peeme ,  petudie ,  «i  noneo  teninini  fonertf  in 
usu  fiierii  apud  miiiies. 

Tttm^/ittifcMi  mtntslremm.olc.  Ex  lioelocoargonien- 
tiim  dueil  Bal. ,  col.  514,  geniiimffli  hiMie  esse  Lactan- 
tii  litnrmn  ,  eo  qiiod  similia  occurrant  iibro  inst.  iv, 
cap.  27,  qnae  sic  dabeiii :  c  Nain  aMH  diis  smb  iai- 
roolaiit ,  si  adsiatat  aliqma  signatam  fronteni  gcreos» 
sacra  nullo  modo  litant .  iiec  responaa  pmest  ron* 
sultus  redderc  vates.  Et  baec  sxpe  causa  prarcipua 
jiistitiam  pcri»equendi  nialis  regibus  fuil.  Cuin  eiiiai 
quidain  miuLstrorum  nostroruiu  sacriricantibiis  do- 
iniuis  assisterenl,  iroposiio  froni^bus  signo,  dees 
illorum  fugaverunt ,  ne  posaent  in  viaceribus  bestia* 


689 


NOTi£  IN  LIB.  D£  MORTIBUS  P£RSECUT.  GAP.  X. 


67t 


rum  fuluri  de^tngore.  Qttod  c«m  inteUtgereni  amft-  A  matheroaliGiis,  elanispei,  elaHple$).llleip8ePalriar« 


pices ,  iiisiiganiilMis  iisdem  dmionibits ,  qulbiis  pro- 
seeraiiii ,  conqoerenlea  prof»noe  liomines  saeris  iii-* 
leresse,  cgeriMtl  principes  suos  in  filrereM,  iil 
ex|iugnareni  I>ei  templiim.  i  Editlo  Oxon.  au.  1680. 

Qiiod  lainen  argnmenlum  non  eSt  tanti  roboris  4 
ui  siia  stiluin  vi  buiic  librum  Lactantio  asserat ,  sl- 
quidem ,  ut  recle  monel  f  Ir  ilocius,  aliiB  quisplom 
ba^c  poliierit  Laeianlio  niHtuari.  Ediiio  Oion.  Sn. 
4684. 

Tuiii  (juidam  mimtirormn.  Loeus  haud  parnm  diffi* 
cilis  ,  si  de  seppieineuie ,  quo  niine  opiis  esl ,  cogi* 
lare  altenie  voluerimus ;  neccssario  enira  vel  ali^ 
ex  DiocMam  mim$tri$  inlelligendi ,  ^iialenHs  lales ; 
vel  ffitifst  $acrifici$run  mim$lri,  proprie  loquendo} 
ct  alteruiri  qiiidem «  £>eiiiffitnii  sinlul  $eieme$ «  seu 
eibinient.  Tum  ^mdam  mhmtranLm  $eknte$  Domi» 
njtm,  clc. 

Si  priiis ,  Ikvc  est ,  si  polius  i/nidam  ex  Diocleliam 


cha  y  Guni  iEgyptum  venerit»  ah  aliis  Serapideui  ado* 
rare  ab  aliis  cogiturCbrisiuin.  1  Origeiies,  hom.  7  iu 
Josue:  c  Sed  et  illi ,  qui  (verbi  cau&a)  cuin  Chrisiinui 
sinl,  soleinniiales  Geutiliuiu  celebrani,  anathcinata  in 
EccloMas  iiitniducunt.  Qui  de  ;istrorum  cursibus  vitas 
honiiiium  el  gesta  perquirutil,  qui  volatus  avium ,  el 
CTlera  hiijusmodi,quae  iu  {ia^ciilo  priiis  obserYabaniur» 
iuquirunt,  de  Hiericho  ^nathcma  inferuni  iu  Kccle- 
simu,  ei  pblliiuni  castra  Douiiiii.i  Vide  nunc,  oro,  an 
qui  de  Cliristianorum  grege  licere  sibi  Diocletiani  im- 
molalionibus  adsisiere  arbilrati  sunt,  iion  liccre  sibi 
lisdem  luioistrare,  in  aniinum  facile  induierint.  Nos- 
ter  certe  noii  c(Mitradicil. 

Jmposununt  [roniibus  suts,  etc.  Hoc  est,  inlcrpre- 
lante  Laclautio  in  Institutiouibus,  Signum  $angwni$j 
id  eil,  cruci$^  quw  sauguineni  fudil^  in  sua  fronte  con- 
$crip$erunl;  aut  si  plaiiius,  et  cuin  Tertiilliauo  maxi- 
iiiaiii  (»arleiiif  may.ist /ron^m,  impo^ilodigilo, $ignaculo 


mini$iri$^  vel  aulieis,  ut  inierpretes  aeCeperuiit  {Qut^  -n  cruci$  iriverunt,  TeriuUianus  euiiu  iu  Corona  inilitis  : 


qne$'ttn$  de  $e$  ogicieri  ,  qui  iiaieni  chritien$.  Nau- 
caoii.  — Bm  $ome  af  hi$  c0mrtier$  ^  ikat  were  cAWs- 
liff fif.  Tralalio  anglica)  ^  qiiain  quidam  ts  verh  eocri- 
fieicmm  intttislrti  ^  iM»n  re|mgiiant  sane  allnla  modo 
Ijielanlii  verba  ,  ftim  quidam  mini$irorum  no^trarum 
$acrificantihi$  damini$  a$$i$ierent.  Sed  vero  sequeiitia 
isla  iii  hoc  captie  videnlur  greviier  adversari  :  TmIic 
ira  fmren$  sacrificme  npn  eos  tnntmm  qui  sacri$  ndm$trar 
bant ,  $ed  uniwersos  qui  erant  m  pmatie  ju$$it.  Audis 
enini.  qui  sacrit  mini$trabant ;  uon,  qUi  Diocletinno  mi- 
mttrabant :  unde  in  soperiorilius,  ^ufdatii  tutftts/rorttiu 
sriente$  Dominum^  vix  nliud  quidquani  essc  qiieaiii^ 
qitain  noiimilli  e  sacrificiornm  mtnistri.n  proprie  dic- 
tis,  eo  magis  ()iiod  ibuiem  eemttHtur  adtistentee  imm<h 
Innli;  aique  eii  propter  Comicn  illi  Pseudo  Bosi.t  siini- 
les,  eoi  Jupiter  apnd  Plauium  iii  Amphilruotte : 

Hsise  carata  sint 
Fac  sls,  proiode  adeo,  ut  me  velle  imelllgi^i 
Atque  nl  nmiislres  mibi,  inHri  cum  sacrificem. 

Siu  vero  jam  de  sacrificiorum  minislrls,  cNqtic 
Cbristianis,  hunc  lociim  accipereopnrlel,  quoinoilb 
impeirare  a  seipsis  fideles  pouieruul,  ui  cjuNniodl  s.1- 
erls  mhiisirareiii?  Sed  de  his  rursam,  col.  se(|. 

Scientes  Donunnm.  Id  est»  qui  quis  essel  DondiiiiS 
Jesus  sciebanl,  et  iu  illnm  (|U0(jue  credebanl :  Chns- 
linfii,  uuo  verbo ,  sicut  recie  mlerpreies.  Aiqnc  iia 
apud  Laclantiuni  be  Vitu  Benia,  c;ip.  20  :  Judfcabun' 
tur  ergo  qui  Deum  scierunt :  pro  quo  pauto  anle,  qui 
$UHt  in  Dei  religione  versati;  el  conirarla  locullone, 
cap.  24 :  Oui  Dominum  mundi  nescierunt.  Nequc  alller 
in  novo  Fcedcre,  sive  Graeci  fonlcs,  sivc  vulgatus  in- 
terpres  adcantur,  acl.  xix ,  i5,  tov  naOlov  ^7:ioT«/xat , 
Pautum  scio;  el  Jo.m.  1,  51,  53,  K«7«  oux  ^Sstv  avrdv. 
Vulgata  dcnuo,  Et  ego  nesciebam  cum.  Qnu;  el  rorla^^sls 
causa,  cur  iiosicr  eo,  quo  rccll,  inodo  fiieHl  locuuis. 
CerUim  saue,  qund  hic  clarissiums  Gnevius  observa- 
bal,  pro,  Ego  nesciebmn  cum  ^  dtxissc  cnllidrcs  scrip> 
tores,  Ignorabam  eum,  Cornernis  Ncpos  in  Arisfnlc, 
Hespondit,  se  ignorare  Arislidem.  SucUniiiis  iii  Vitelllo, 
Sci$citante$  quisnam  esset,  fiarti  ignornbam.  Addo 
viri  aniici^simi  cxeiuplis  Terentii  locuinex  Lunuclio: 

Quid,  isti  te  Ignorabsrtt.  Postquam  elsmoresoslendi  loos. 
Et  colbudavi  seeundum  foota  el  virtntes  tuas, 
Impetravi. 

Cum  adsisterentlmmolanti.  Pnclnus  sanc  Christianis 

indignisbimiim  :  sed  eo  luagis  credihlle ,  quodad  inl- 

pcraloris  aulam  perlinerent,  ctodiosiora  etiam  :id- 

ferre  iii  proinplusil.  Adrinni  epistola  iipud  Vopiscum 

iu  Salurnino  :  «  Adrianns  Augnstiis.  Serviano  Co^. 

S.   JBgyptnm  qifani  tnilti  laudabas....  totamdidici; 

Jcveiu,  pendulam,  el  ad  (Munia  famne  monicnln  voli- 

lanlem.  llli,  qui  Serapin  Colnnt,  Christiani  sunt;  et 

^evoti  suiit  Serapi ,  qui  sc  Chi  isii  cpiscopos  dicuut. 

Tiemo  illle  archibynagogus  Judaeoruui  :  nemo  Sama- 

riies^  nemo  Cbristiauorum  presbyier  :  non  maihema- 

Hcas  :non  aruspex :  non  afiples  (hoc  esl,qui  non  sil 


c  Ad  oiuneroi  ail,  progressum,  atqiie  promoium,  ad 
omiiem  aditnm  ct  ctitum.  ad  veslitum  el  calceatnm, 
ad  lavacra,  ad  mensas,  ad  liimina,  ad  cnbilia,  ad  se- 
dilia »  qiiacumque  (seu^  quod  maitiu,  qu;i!cumque)  nos 
couvcrsatio  exercei ,  frontem  cruci$  iignacuto  leri' 
mu$,  I  Ubi  duin  non  cx  una,  sed  niultis,  el  autiqiiis- 
siiiiis,  gravi^simisque  auclorilalibus  hodiernaui  iilam 
toi  Ciiri^lianoruni  consuetudinem,  neniini  iion  iiotain, 
juiidui  in  Eccl",sia  obtiuuisse  vides ,  cave,  lector,  ne 
qtii  uosiruiu  abeo  more  absilnciil,  esse  tiln  caproptor 
penilus  e&lra  I'  cclesiv  sinum  putentnr,  vcl  di&mtur. 
c  lliijus  quippe  discipliiia;  si  lc^em  expostules  Scrip» 
turarum,  nullam  hivenies,  »  pergll  rontinenicr  Ter- 
tullinnus.  Et  quotl  1%  itorro  pd  dicti  rltus  defeusiuncm 
deiiuo  suhjicii,  c  trnditio  libi  praeieiideiur  puctrix« 
consuetudo  coiillrmatrix,  et  iides  observatrix,  »  Id, 
inquani,  si  nostroSi  qui  sibi  fronlem  signo  criicis  non 
lerunl,  (idei  reuiiuiiasse  cvincerel,  advcrsarios  quo- 
qiie  convinceret  eiusdem  rei ;  Qiiippe  qiii  plures  alias 

G  veieria  Eccleaia»  disciplinas^ibidem  iocl  mcmoraias , 
atque  eodem  TerluHiani  raiiociiiio  dcfensas  non  oh- 
servent.  Ubinaiu  enim  ii  liodie  c  inr.iiiiibus,  vel  adnl- 
tis  ter  mergitalis,  Inotis  et  inellis  concordiani  pro^gus- 
taiidamporriguut?»velcdie  DoniinicodegAuiculis  ado- 
rarc  nefas  ducnnt?  »  £t  de  bi^  tainen  ruibus  Tcriul- 
liaiiusMon  miniis  diserle  :  c  llarum  et  aliarnni  ejiis- 
luodi  disciplin^runi  si  legem  e%|>osiuIesScriplurarnm, 
nullain  invenies.  Trnditio  tihi  praBlciidctur  auctrii, 
con^netudo  couliriuairix,  et  lides  ohservalrix.  »  Fa- 
leaniur  ergo  vel  ingraliis,qui  se  xor^  iloxnv  Catholicos 
nominaut ,  eos  onmes  noii  alieno*»  essc  uccess>rio  a 
Cliristi  fide,  qui  singularum  primitivie  tlcclesia;  dis« 
ciplinaruni  tradiiionumve  noiunt  esse  observatores. 
Sed  haee  obiier,  et  ut  duobus  verbis  aiictori  G.illico 
sic  satis  rccvnii  (i)  res|tonderemus(2),  qui  iVeo|t/i]//o5 
iHos^  quos  vocnnt,  cxlcrosque  Proie.stanlcs  haiid  ali- 
ter  |K)Ss<^  Caiholicos  dici ,  aiiluiiial,  quain  si  erucis  si- 
gnum  frontibus  suis  imponere  didiccrint.  Utitur  t  q'i'>d 

psuperest,  en  ipsa  locntione  Gnccus  auclor  Thco- 
doretiis ,  lib.  iu  Historinp  Ecclcsiasllcai »  cnp.  4. 
Verbasunt  :  Exctv»v  $i  (siipple  3«iftovwv) /uexa  rfig  cruv- 
19&OVC  ^avraertac  iTri^vivrwv  ,  ijvayy.ao'e  toOtov  (Iou- 
Xtovov)  t6  5«of  iTriOf  ivae  t^»  faT&wry  tov  OTaujOoO  t6  otq- 
/bifftov.  c  Cum  isli  vero  Dasmoiies  solita  specie  apiia- 
ruissent,  coegit  Julianum  timor  impouere  fronii 
criicis  signum.  » 

Immortale  signum.  Iloc  est,  si  Maucroixium  adiro 
voluer|mus ,  aiorandnm  ^gnum  crucis.  Ita  eiiim  cjus 
versio  :  Quelques-uns  de  $e$  officiers  ,  ^ut  Hateut 
chritienst  ei  qui  a»si$taient  it  ce$  cMmonies  profa- 

(1)  iAbeUi  Htntus  esi  :  Les  honaeitrs  de  la  sainte  croix, 
josiili^s  par  rEcrilure  et  par  les  P6res.  elc,  |.ourla  con- 
version  ies  protestanls,  |»our  rinslniclion  des  nouvcaux 
converlis  et  i»our  rcdificalion  da  Umis  les  calboliques.  A 
Hordeaux,  1636. 

(2)  loanis  respoosio  :  qnis  enlm  discrlmen  non  seDtiat 
hiter  U9U8  illos ,  qnoram  lii  indlffereBles>  iUe  vero  n|Mo^ 
rium  principale  reUgionis  exprimetos. 


67! 


PAULI  BAUDM 


m 


nes,  marquhrent  leun  fronts  dn  sigue  adoruble  de  la 
croix.  Scd  quis  ferai?  i  iinmortale  est,  qaod  per  se 
non  esi  capax  mortis,  aiit  quod  procuratione  alterius 
a  morie  defenditur,  >  inquit  Macrobius  in  Somnio 
Scipionis.  Glossx  aulem  Philoxeni  et  alionim  :  Jm- 
mortaleSf  ocddcvocToe;  immortalia,  aOavao^eoc;  immortalis, 
adavocToc;  immortalitaSt  oOavao^ia.  A  nemine  vero  us- 
piam  immortatiSf  vel  immortate^  per  adorandum^  seu 
7r/9o<neuvi2T6v  cxposila  (1).  Dcinde ,  Cruces  (2)  nec  co^ 
timus^  nec  oramus,  ait  exerle  Minucius  Felix  in  siio 
Octavio ;  et  Ambroslus  pariter :  c  Habeat  Helena  , 
qu.ii  le([at,  undecrucem  Domini  recognoscat.  Invenit 
ergo  iituluro  :  Regem  adoravit^  non  tignum  utique, 
quia  liic  gentilis  est  error,  et  vaiiitas  inipiorum.  Sed 
adoravit  illum,  qui  pependii  iii  ligno,  scriptus  in  ti- 
tulo.  I  Qu»  81  vere  Ambrosius  de  ligno  crucis,  Mi« 
nucius  auiem  de  omnibus  sine  exceptione  crucibus, 
ui  dubitare  non  licet ,  pronuntiarunt ,  quanto  magis 
de  signo  crucis  vera  sunt.  Abstinuisset  ergo  a  sua 
Iralatione  M.iucroixiiis,  qiiam  nemo  paulo  aequior  in- 
fldam  esse,  et  a  nimio  partium  studio  profectam  dif- 
fiiebltur,  qui  de  motis  jamdiu  circa  crucis  adoratio- 
iiem  controversiis  vel  per  transennam  audiverit.  Sed 
ad  rrm  propius.  Ex  Lactantio  :  c  Futiirum  est  in 
principio  regiii  sancti ,  ut  a  Deo  princeps  dxmonum 
vinciatur.  Sed  idcin,  cum  inille  anni  r^ni,  hoc  est, 
septein  miHi:i  coeperini  terininari,  solvetur  deiiuo,  ct 
ciistodia  emissus  exibit ;  aique  onines  gcnies ,  qu:c 
tuncerunt  sub  diiione  jiistorum,  concilabit,  ut  inte- 
rant  bellum  sanct:e  civitati ;  et  colligeiur  ex  omni 
orbe  tcrrx  innumerahilis  populus  naiionum,  et  obsi- 
debii  et  circumdabit  civitaiem  :  tunc  veniet  novissima 
ira  Dci  super  gentes ,  et  debellabit  eas  usqne  ad 
unum ;  ac  primnm  concutiet  lerram  quain  validis- 
sime ,  et  a  inotu  ejus  scindentur  moutes  Syriae ,  et 
subsident  colles  in  abruptum  ,  et  muri  omnium  civi- 
tatum  corrtieni,  et  stituet  Deus  solem,  tridiio  ne  oc- 
cidat,  et  inflammabit  eiim,  et  descendet  xstus  nimius, 
et  :idusiio  magna  supra  perduelles,  et  impios  populos, 
ft  imbres  sulfuris ,  et  grandines  lapidnm,  et  guttae 
igiiis ,  et  liquescent  spiritus  eorum  in  calore,  et  cor- 
pnra  conterentur  in  grandine,  et  ipsi  se  iiivicem  gla- 
dio  ferient;  et  replebuntur  montes  cadaveribus,  et 
campi  operientnr  ossibus.  Populus  autem  Dei  tribus 
illis  diebus  sub  concavis  terrae  occnliabitiir,  donec  ira 
Dci  adversus  gcntes  extremum  jiidicium  terminet. 
Tnnc  exibunt  jusii  de  latebris  suis,  et  invenient  om- 
nia  cadaveribiis,  atque  ossibus  tecta.  Qut  tfa  i^«ro  in 
extrema  lotius  orbis  necessitate  ac  plaga  tiiti  sunt 
futuri,  tantum  erunt^  qiii  signum  veri  et  divini  san- 
guinis  in  summo  corpons  sui  noiaverint.  i  Quod  jam 
signum  Laciantius  alibi  immortate  cum  nostro  Cecilio 
appellavit.  c  Sed  quoniam  neque  (daemones)  accedere 
ad  eos  possuni ,  in  quibus  coelestem  notam  viderint , 
nec  iis  nocere ,  qtios  signum  immortate  munierit,  lan- 
qnam  inexpugnabilis  miirus,  lacessunt  eos  per  homi- 
nes.  I  Manilestum  itaque,  quid  ambo,  si  non  unus, 
aed  duo  sunt  auctores ,  per  hnmortate  signum  cruds 
Intellexerint;  rem  nempe,  per  quani,  Imnorum  Pa- 
irum  judicio,  Dei  populus  contra  mortem  temporalem 
eiaeternam  posset  protegi.  Id  illis,  faieor(5),  non 
credimus  :  sed  cum  sine  controversia  nec  ipsimet 
adversarii  I^ctnntio  de  omnibus ,  quse  proxime  e 
Jibro  vii  Instiiutionum  stndiose  addiiximiis,  fldem  ha- 
beant ,  condonent  nobis  necesse  est,  si  nec  Lactan- 
liuin  ,  nec  nostrum  ,  nec  similes  de  immortalis  sui 
signi  virtute  audiinus  quantum  cupiunt. 

Quo  faclo  ,  fugatis  deemonibus.  De  ejusmodi  signi 
potentia  videre  possunt ,  qui  talia  amant ,  Theodo- 
retum  inter  caeteros ,  libro  iii  Historiae  Ecclesias- 
ticae,  cap.  5,  obi  Juiianus  ille  Apostau  dicitur  simili 

(X)  laepta  raliocinat  o. 

(2)  SoUtarie  samptas. 

(3)  Ergo  Patres  etiam  priorum  saeculonim,  quos  contu* 
meliose  bonos  patres  vocal,  idem  sentiupt,  ae  nos;  iisduci- 
bu8  qaos  nobis  cedit  glonamur. 


A  pacto  daemones  fugasse,  postqaam  a  Divino  quodam 
fuisset  in  idolorum  teroplom  perductos ,  atque  tfai 
seductores  daeroones  ad  arloh  invocationero  lerri- 
bili,  ut  solebant,  specie  apparuissent.  Videndot 
quoqiie,  ne  nunc  plures  nominem,  Lactantius ,  lib* 
IV  Instii.  cap.  27,  cujus  bona  pars  supra  ab  aliis  est 
aliata. 
Sacra  turbnta.  Vide  Gup. ,  col.  492. 
TrMidabant  aruspices.  Hoc  est ,  capat ,  roanus ,  to- 
tum  dfenique  corpus  circa  victimaro  rootitabant ,  et 
cum  perturbata  quadam  festinaiione  agitabant,  «t 
solitas  in  extis  nous  viderent ,  quod  mire  Galli  di- 
cerent  una  voce  :  Les  Arusfnces  se  trimoussoieiu ; 
absque  discursitatione  lamen ,  sicut  roanifestom  erit 
e  sequentibus  :  quin  nec  necessario  coro  fefmURne , 
ut  ibidcm  ostendemus ;  quanquam  longe  verisimiiins 
sit ,  veritos  fuisse  aruspices ,  ne  quas  in  extis  noias 
quaerebant ,  non  invenirent.  Sed  hic  quidem  ad  na- 
tivam  vocis  significationero  attendimns.  Palmericos : 
-.  Trepidareest  festinare^  et  satis  agere^  ae,„  ebrcum- 
'^  agi.  Varro  lib.  m  de  Re  nistica,  cap.  46:  £»- 


mendorum  favorum  signum  sumunl  ex  ipsis ,  ciciii  pie- 
nas  alvos  habent ,  et  cum  itlas  gennnaverint ,  es  apibms 
conjectnram  faciunt ,  si  intus  faciant  bomtum ,  et  cum 
eunt ,  ac  foras  trepidant ;  pro  qoo  ultimo  verlw  cum 
sit  apud  Aristotelem  xcvffcoOerc  (xcvf  coOae  IScov^ac.  tuu 
si<Tto\HTug)f  Graeca  vox  eleganter  per  ver^ginosam 
agitationem  a  Theodoro  Gaxa  reddita  est ,  eseundi , 
ingrediendique  vertiginosa  agitatio,  Accedat  noii  leTis 
connrmaiio  exFesio,  ei  elymologia.  7r«pif,  ver- 
Iff ,  inquit  Festus  :  unde  trepido ,  trepidatio ,  quia  ere- 
pidatione  mens  vertitur,  Trepit  iuque  a  Graccoriim 
Tpinta  est,  apud  quos  revera  inillics  to  r/>i^cy,  pro 
Latinorum  vertere  offendimus.  Quod  cum  iu  sit , 
quidni  inde  quoque  fr^pido  et  trepidatio  unquam  lo- 
tidem  frequenutiva,  hoc  est,  unquam  trepito  el 
trepitatioy  et  quasi  latine  dicas ,  versito  et  versitatio , 
orU  sintt  lu  ut,  inquam,  ab  origine  |)rima  tremdare 
per  d,  pro  Irepitare  per  I  exaratum •  nil  aliud  fnerit, 
C  quam  se  huc  et  llluc  frequentius  rpimn ;  qnod  qnia 
perpetuo  fere  roeticulosi  homines  faciunty  itemque 
non  raro  qui  aliquid  festinantius  agunt ,  hinc  posiea 
Homnni  trepidare^  pro  timere  et  festinare  tisurpave- 
rint.  Sic  certe  Varroni  ex  usu  Lingune  proprio  opti- 
moque  sensu  ,  foras  trepidanl  dictiim  fuerit ,  pro  sewe 
in  omnes  partes  convertunt^  vel  motitant^  ut  foras 
exeant.  Pulchre  etiam  poterit  apiid  nostrum  ro  trept- 
dabant  aruspices  id ,  quod  jam  diximus ,  noiare. 
Vide  cap.  42  et  17. 

Ad  Varronis  locum  de  voce  trepidare  pertinet  illod 
Phaedri ,  lib.  iv ,  fab.  5  : 

Cum  victi  nmres  mnstellarum  eierciUi 

^ Fugereni  elarctos  circom  irepidarent  cavoa; 

ubi  male  nuperrimus  Interpres  napafpwitt ,  paverem 
prope  cavernas  obscuras ,  cnm  sit  angustos  caverna- 
riim  introitiis  irruinpere  festinantes.  Sic  et  Sallust* 
Jug.  67  :  Trepidare  ad  arcem  oppidi ,  iiH  signa  ef 
scuta  erant.  Gr/evius.— AtquideruntAritsptces?  Mao- 
j^  croixii  enim   versio  sic  habet   :  L^s  Sacrificatem 
^  itonnis  ,  s^icriirent ;  id  est ,  Sacrifici  aitoniti  exde- 
marunt,  Paiilo  post  vero  in  eadem ,  ro  Magieter  ille 
aruspicum  Tagis  transfertur  :  Tagis  un  des  An§ure$: 
Tagis  unus  ex  Auguribus;  et  in  anglica  denique  neo- 
tro  loco  similem  alterutri  tralaiionem  legas,  sed 
hanc  in  aml)obus ,  The  Diviners ,  Divitu, —  Barjuge  » 
auciore    Festo,  dicebatur  hostia^  cujus   adkoerentia 
inspiciebantur  exta,  Aruspices    iUqiie ,  seu    potias 
cum  aspiratione,  Harusmc^s^  id  proprie  Divinorom 
genus  fuerunt ,  qui  ab  harjugm ,  aut ,  ut  alii  scri- 
bunt,  harugm ,  id  est ,  hostiae  conspectu  futura  pra^- 
dicebant :  quod  prorsus  cnm  iis ,  quae  sequuour, 
convenit.  Sed  quoniam  jamdudum  voces  Baruspiem 
et  Baruspidna  apud  populos  obsoletae  sunt,  roaloe- 
runt  procul  dubio  clarissimi  interpretes  notiora  vo- 
cabnla,  licet  minus  propria ,  adhiberc ,  quain  bar* 
bara ,  de  verbo  ad  verbum  vertendo.  Cuperem  lan- 
tum  a  voeabulo  Augurum   absiinulsset  posteriore 


r 


673 


NOTiB  IN  LIB.  DE  MORTlBUS  t>ERSEOUT.  CAP.  X. 


on 


locoMaucroixius;  qaipp6  cam  nunquani  An^uref ,  A  teriis  summovendos  curavii.  fdeo  Yalerianuro  Ma< 


Hmupicum  rilu ,  ex  immolaiarum  avium  extis  fu 
Uin  praedixerint,  sed  ex  illarum  volalu »  aat  caniu , 
vel  denique  gastatu,  quando  pullis  gallinaceis  e 
ovea  depromptis  esca  porrigebaiur»  ui  inde  tripu- 
dium  solistimum  forel.  Cicero  ad  A.  Gecinam  :  iVofi 
iffUur  ex  aHHs  involatu  ,  nee  e  eantu  sinitiro  osdm$ , 
«1  m  noitra  diiciplina  est ,  nee  e  tripudiis  ioU$timi$... 
Ii6t  oii^ttror. 

Nec  $oHta$  in  extie  nota$  videbant.  Id  est ,  exempli 
graiia ,  esta  cum  capite.  Golligo  ex  hoc  loco  Gice- 
ronis  :  Cum  enim  tri$ti$$ima  exta  $ine  eapite  fuerint , 
qmbue  mhU  videlur  e$$e  diriu$ ,  proaima  ho$tia  litatur 
$tepe  puleherrime.  Eam  vero  notam  prae  pluribus  , 
quas  ^ile  forel  adducere ,  ideo  attigi ,  quod  idein 
Tttilil  locos ,  qui  ejus  meminit,  tacite  moneat ,  non 
Utatam  fuisse  qiioties  illa  nota  deslderabatur  in  im- 
iDolatis  bostiis.  De  litatione  autem  et  immolatione 
agendum  mox  in  sequenlibus 

QiuiM  non   Utauentt 


$4epiu$    immolabant.   Litate  ^DiocteUanbeing  enraged. 
uratius  loqui  velimus.  a  se  «      c«rr.ii^«r.  ««„  ...  /« 


crianus  Magus  ad  persecutionemadegii.  Idco  Diocle- 
lianum  suus  quoque,  quem  appellat  Lactantius,  Ta- 
ffes.  Ideo  Julianus  Babylam  martyrem  e  Daphne  toi- 
lenduro  curavit,  guod  Ghrisiianos  invisos  diis  suis 
censuerii»  ut  proinde  nulla  sua  sacra  possent,  nisi 
sublatis  Ghristiaiiis,  rite  procedere.  Dodwellus, 
Diss.  Gypr.  xi,  num.  30. 

Profani  homine$.  Pervulgata  illa  sacra  facientium 
formula  :  Procul  hinc,  procul  ile,  profani.  Tollios. 
Adde  Gup.,  col.  492,  et  Golumb.,  col.  403. 

Tunc  ira  furen$.  Diocletianusneinpe;  elsi  de  Ha- 
ruspicum  magistro  affaturln  proxime  praecedentibusy 
et  ne  semel  quidem  Tiacteiius  nominaius  sit  Diocle- 
lianus  in  hoc  capite,  quod  satis  noiandum.  Sed  quid 
facias?  Ita  poscunt  necessario  sequentia,  uti  nenio 
non  fatebitur.  Hincque  nierito  Maucroixius  quo  om- 
nem  lolleret  amphii)ologiam  :  DiocMtien  en  fureur; 
et  post  eum  pariter  versio  anglica :  Vtpon  which 


ergo  et  immolare ,  si  accuratius 

iavicem  dilTerunt.  Firmat  Plautus  ifi  Poeniilo,  act.  ii 

Di  illum  infelicent  orones,  qai  posl  hunc  dieni 
Leno  ullam  Veoeri  unqnam  imniolaril  hostiam 
Quive  ollum  thoris  graaum  sacrificaverit. 
Nam  ego  liodie  infelix  dis  meis  iratissimis 
Sex  immolavl  agnos,  nec  potui  tamen 
Propitlam  Venerem  lacere  uli  esset  mihl. 
Qooniam  Ulare  nequco  abii  illinc  illico 
Iratus... 

Idem  paolo  post,  iii  eodem  actu  : 

Si  herde  isthnc  unquam  faaum  est,  lum  me  Jupiter 

Fadat,  utsemper  sacrificem,  nec  unquam  lilem. 

Cicero  denique ,  lib.  ii  de  Divin.  :  Quid  ?  cum  plu^ 

ribu$  dii$  immolalur,  qui  tandem  evenit ,  til  liietur 

alii$^  alii$  non  litetur  ?Ei  vero  immolare,  secundura 

Festum ,  est  mola ,  id  e$t ,  farre  mollito ,  et  $ale  ho$* 

tiatii  per$per$am  $acrare :  litare  autem ,  propitium  fa^ 

cere^  uti  recens  Plautus  explicuit;  vel,  facto  ^acri" 

fieio  numen  placare ,  quae  Macrobii  verba  in  Salarna- 

libos.    Et    tainen  haud  raro  Utare    pro    &implici 

$acrificare  invenias  apud  Paires.  Sulpitius  Severus  de 

libro  Levitici ,  qui  totus  est  in  sacrilicandi  ritibiis 

prascribendis  :  Exin ,  ait ,  Leviticu$  liber  ^equitur^ 

inauo  litandi  prtecepta  traduntur,  Idem  alio  loco , 

maltoqae  disertius  :  Rur$um  {Hebrm)  corrupti  longm 

pad$  malo  ^  idoU$  litaverunt ;  qaod  ita  vere  pro  so- 

crifcaverunt ,  absque  ulla  propitiationis  et  impetrail 

voti  notatione  accipiendum ,  iit  proxime  sequatur, 

moxque  aderat  poma  peccantibue ^  pracedat  autem 

paolo  ante  synonyma  plirasis ,  profano  ritu  populue 

tdoiis  $acrifieare  occcepit. 

Ma^i$ter  ille  anupicum  Tagi$,  Dociissimus  Balu- 

ziiis  baec  autumat  oratorio  inore  dicta  esse ,  eo  quod 

Tages  oliro  apud  Tuscos  niaxima  inclaruerit  arus- 

picii  fama.  Edit.  Ox.  et  Gaiit.--  Tage$  that  wa$  $et 

over  ihe  Diviner$;  Tages,  qui  prxpositus  erat  Divi- 

nis.  Ver^io  anglica.  Adde  Baluz.,  col.  311,  ei  Gup.» 

col.  4$^.  —  Tagi$.  Ita  ambx  editiones  Parisienscs ; 

Lalina,dico,  Baluzii,  el  GuUica  Maucroixii;  qui« 

bas  addenda    Aboensis.  GaeteRB  ,  Tage$.   Priurem 

leciioneoi  tuetur  Golumbus,  col.  403.  Secuudam  au- 

lecD  9  8i ,  ui  censeo ,  ad  antiquiim  illum  Tuscorum 

Hanispicem    pei;tinet,    sequenlia  loca   derenduiiu 

Pulgentius  :  c  Labeo ,  qiii  disciplinas  Hetruscas  Ta- 

geiis  6t  Bacchetidis  quindecim  volumlnibus  explica- 

vit.  »  Gicero,  lib.  i  de  Divin. :  c  Sed  quid  plura?  Or- 

Uim  Videamus  haruspicinae....  Tage$  quidam  dicitur 

in  af^o  Tarquiniensi ,  cum  terra  araretur,  et  sulcus 

aliius  esset  inipressus,  extitisse  repente,  et  eum  af- 

l^uift  esse,  qui  arabat.  Is  autem  Ta|;es,  ut  in  libris 

osl   Etruscoruni ,  >  etc.  Tum  paucis  interjeciis  :  c  Si 

A  iitein  homo  illc  Tages  fuit ,  quonam  modo  potuit 

l«i  ra  oppressus  vivere  7  > 

Ait  iacirco,  non  re$pondere  $acra^  quod^  eic.  Idem 

.\uliano  imperatori  dixit  Arnspex.  Galb.— Magieis 

operationibus  Ghrisiiani   adversissimi    bnbebantur. 

Ideo  Alexaoder  piseudoiiiautls  Ghristianos  a  suis  mys- 


Sacrificare  non  eo$  tantum,  qui  $acri$  mini$trabunt^ 
$edumver$o$,elc.i^aiUcro\\ :  Commanda  non-uulement 
a  tou$  le$  a$$i$tant$,  mai$  encore  a  lou$  ceux  qui  u  trou- 
vhent  dan$  $on  palai$ ,  de  eacrifier.  Id  est,  haud  cunc'- 
to$  duntaxaty  qui  aderanl^  verum  eliam  univer$o$^  qui 
inpalatio  reperti  $unt  ^  $acri/icare  iu$$it.  At  primo, 
cum  olim  iion  quicunique  Gentilium  sacris  aderanty 
sacris  inini:^irarent ,  neque  etiain  hujus  loci  initium 
de  u$  omnibu$,  qui  $acri$  inlererant^  loquaiar,  sed 
de  ii$  taiitiini ,  qui  $acri$  mini$trabant^  jam  hinc  ina« 
nifestc  latius  patet,  qiiam  debtiii,  viri  docti  versio. 
Deinde  vero,  cum,  ex  eadem,  Diodetianus  ira  seniel 
accensus  non  oinnes  solum,  qul  primo  sacris  ad- 
fuerant ,  sacrificare  voliierit,  sed,  nemine  deinpto, 
aniversos,  qui  iii  palalio  inventi  stint,  appnre;it  au- 
teiu  iii  comrarium  e  capite  quindecimo  Diocletia- 
ni  fiirorem  non  in  omnes,  sed  in  solos  domesticos 
saeviisse  :  c  Furebat  er^o  imperator  jam  non  in 
p  doniesticos  tantum,  sed  in  omnes;  et  primam  um* 
^  niuin  filiam  Yaleriam,  conjugeinque  Priscani  sacri- 
ficio  pollui  coegit :  >  inde  rursuni  perspicuum  est , 
nusin  loci  senientiam  extensain  fuisse  a  Mau- 
croixio  longius,  quam  oportcal.  Postremo,  in  uiiiver- 
sos  illos,  de  quibus  agitur,  id  esi,  qui  Diocletianei 
sacrilicii  tempore  in  palatio  eraui,  et  a  Dioclciiano 
sacrificare  jussi  sunt;  jussit  ideni,  ut  verl)eribus  ani- 
niadverteretur,  si  recusassent ;  sequitur  enim  :  et  in 
eo<,  m'  detracta$$ent^  verberibue  animadverti.  Atqui  noii 
onines,  seu  non  omnium  ordinum  homines  flagris  et 
verberibus  excipi  consucverant , >  cum  deliquerant; 
nec  vel  leviter  verisimile,  eam  pocnam  in  Diocletiani, 
verbi  gratia,  filinm  Valeriani ,  conjugemve  Priscani, 
aut  illos  etiam  aulicoruro»  qui  imperatoris  aulam  of- 
ficii  causa  frequentabant,  vel  iiobiHoribiis  doroestico- 
rum  lurmis  praeerant,  fuisse  decretam.  Quare  ob 
hxc  omnia,  et  quia  quoque  in  principio  fere  hiijua 
capiiis  mentio  fit  quorumdam  ministrorum,  qui  im- 
molanti  Diocletiano  adsistebant :  c  Tum  quidaro  mi- 
D  nistrorum,  cumadsisterenl  immolanii ;  i  neqiiimus,  fa- 
tcor,  quiii  nuiic  sequentia  isia  :  c  sacrificare  iioii  eos 
tantuin,  qui  sacris  minisirabnnt,  sed  universos ,  qul 
erant  in  palaiio  jussit,  >  |)ertiiiere  puCemiis  ad  om- 
nes  et  solos  Dlocletiani  rolnistros ,  hoe  sensu  :  Tunc 
ura  furens  Diocletianus  non  eos  solum  e  suis  ministris, 
quorom  alii  Ghristum  scieiiies,  alii  igiiorantes  adsti- 
terant  hactenus  immolanti,  sacrificare  voluit  et  coe- 
git ;  sed  et  reliquos  oiniies  qui  ad  eamdein  minisiro- 
rum  familiam  pertineutes  hic  illic  in  palalio  variis 
rebus  occupaii  reperiri  possetit.  Vide  vero  quam 
recte,  si  haec  ita  sumantur,  scriptum  postea  fuerit  ca- 
pite  15  :  c  Furebat  ergo  imperator  jani  uon  in  do- 
mesticos  tantum,  sed  in  omnes,  primamque  omnium 
filiain ,  >  etc. 

Si  detracta$$ent,  Eamdem  exhibet  lectioncm  editio 
Aboensis.  Alix,  $i  deirecia$$ent^  legiint. 

Verberibtt$  animadverti.  Maucroix  :  //  condamna  au 
foueu  —  Tauquam  auctoris  verba  essent,  f^agri$^  seii 


675 


PAUU  BAUDM 


676 


virgii  c<Bdi.  Nec  olUer  iralatio  angVica  :  atid  otdered  ^  paucis^iaios  forftiiaji  Christianos  fuisael  suscepu , 

tlme  lo  be  whipiHfd  who  ^imd  refme  lo  da  it.   Um      '""'        ^  """   ""  '  '^     "         «^  -  •  • 

prorsiis  scnijo,  vol  ob  locuiacai>iU6St,  nbi  (iisieusio 

cuiii  vert^r;itioii0  CDniuiicU.  Disieii^^os  eniiii  ik  ipore 

fuisse  sorvo9,  qu^udu  H  igris,  aui  virgis  cT^deuUi  ^r^Htt 

quis.  Mui  vcl  Muum  PlaMiiMO  togerii.  lgaoni|)il?  4ii4o, 

apud  Eiiseluum,  |ib.  viii  HU|.  Gcpl.,  capt  9 «  iu  qMU 

Je  vnriis  ceriaminum  generiliiis,  qiiibus  m^r^yref, 

sgevieiue  Piocieiiani  j^ersecutiooe,  cerUruoi,  ilisserit, 

intiiiUoi^in  Qcri   nomiulioruui,  qui  flagcMis  coucisi 

siiil  :  0  jtm  ^otaTcSev  6U9ift(ofavof  to  goifuc ,  6  Si,  eiC 

Ihmtjnedft  pnvpomos  itUirii.  Noii  uui  ii^ique  l^o- 
miiii,  quol  ;iprTi<2  posnk  tl^^dwdlu^,  curam  pcrsqcu- 
ilnnis  iriiis,  qu:i!  in  inilivej>  t^x*!n:ci*ila  ers|l  •  comnii- 
uilituj^er.iinr,  stnl  phiiihus.  Kn  nia^is,  qu«Hl  cumpu- 
si*M(  ^crb.i,  quiUu^  vir  docussinuis  iiiiMXus  «si,  isia 
JilUl  :  *U;  y«p  0  ^TjoaTorrs^Kpx^.^-  &  ti,-  itoti  «jy  ^xftvoff , 

7fi<^.  Kiisebiu-^MnUcm  iu  iis  aiJvcibam  Uica^:  «  SM*a- 
topeJarciMMi  nescin  ipirMi ,  tiijn  priuiulwu  cocpisse^ 
iiiiliies  perseqiii  i  ul  (jii^^  |iu^t(i;i,  ai  i;ou  pariler 
c  eum  Biratopedarcliaiii  solum  ftiisNe  pr.oposiium, 
ad  quem  {>fOcletianiis  iiiicras  ea  de  remiserii.  i 

Prmpositot.  Nomen  id  quidem  dtgniiatis  miliiari^, 
et  potit  tribimos,  qui  lamcn  pnrerant  cofaorti  perinde 
16  iribuni.  Ed.  Ox.  eiCani.^  Atix  g4niraux  de  ses 
armdes.  Maucroix.  Vide  Baliiz.,  col.  5i5. 

Liileris.  Hoccst,  si  <|uis  velii,  Ediciis,  Edicia  enim, 
f\\\K  a  Diocleliano  posi  lias  ad  luiltlares  pneposiios 
liKor^s  qtiaquuversqui  in  Clirislianus  missa  suni,  el 
quorum  primum  idus  semel  in  hoc  opere  edtcimn  vo* 
cauim  est,  liiuseiNUs,  lib.  viii  Hist.  Ecd.,  cap.  «. 
iiominavii  6im|>llciler  ^payi^  ei  ypaitiLara^  vel  ad 
summiim  /3a(Tc>txa  ypoL^L^vzoL  :  quo  lii,  ui  iicc  uliimo 
loeo  Valesius  dubiiaverii  ycrlere  :  Sed  non  multo 
post  atiije  rursus  litterm  supervenerunt.  Malini  ipse  ali- 
quid  discrimlnis  ponere  inier(i(ferffs  ad  pr<p/ioaifoi,  de 
quibus  iiosler  hoc  loco,  et  edicrfum,  de  ({uo  ideiii,  ca- 
pitibus  15  el  44 


ianiniM  011  iui  guidam  sciemWs  Dominum  DiAcleijaiio 
sncriri'  are  iucipieoii  Adtilileraut.  maluisse  persecutin- 
uis  iialiuiw  atceasere  a  miliiuui  per.>ti€iiiioiie,  qiiam 
vol  #Ml4i  Diocleiiani  liilerai  ad  praBposiius  daue,et 
cidiotofum  uaiuram  referentes,  taiito  aliera  illa  do- 
incsiica  pefseeuii(Hie  notiorem  et  omuibus  modis  me- 
inoralMliorem  reddebanl,  quanio  fifiblicata  prioci* 
puin  edicia  privaiis  eorumdeni  mandaiis  uoiiora  et 
uoffibiliora  suul.  Adde  Bal.,  eol.  315, et  Cup.483. 

Uf  qui  uon  paruissifU ,  miiiiia  solo,  lia  ,  siaui  »nie 
e  Suipicio  Sevcro  iu  alia  re laudavimMS :  Ucimtis.qms 
adverswn  Constaulinum  de  imperio  cerUnU^  milites  sm 
litare  prmceperut ;  alfnueuies ,  miiitia  rejidehm.  Sed , 
qu»  iiuMc  magua  inier  nosiruiii  et  Sulpiciuni  Sevc- 
ruiu  discre|)anti.i  ,  id  tu/er  persecutiones  non  ompM 
tatur^  pergii  Sulpiciiis  ;  adeo  res  leuioris  mgotH  fiut , 
quam  ut  ad  Ecclesiurum  vuliura  perveuirei ;  ei  e  cini- 
trario,  secuiidum  nosiruiu ,  sicut  inox  viilibimiis , 
.  ideo  inior  alia  Diucleiiaaus  perseqiMUidi  QirisiiiHOi 
priucipium  fecisse  dicendus  esi,  qiiod  daiis  ad  pra:* 
positua  liiieria,  milibes  ad  uefauda  sacrificia  C4>gi 
pncceperii,  uiquinoii  paruisseui,  exauctorarontur. 
Ut  qui  itoii,  eic.  Emissa  iiaque  siini  udvcrsuimi- 
liies  perseculiuuis  ediciii ,  iiOHauiii  iaiiiea  saaguina- 
ria.  lia  eiiiui  aequitur  :  Huctenus  furmr  ^iu  et  ire  pro- 
cessit ,  nec  ampiius  contra  legem  aui  retigiontm  Dei  fe- 
cit.  Passos  tamen  aliquos ,  licei  non  pro  liuperatoris 
edicto ,  at  pro  miiiisiri  propria  sxviiia ,  docet  Euse- 
bius  ;  sed  ila  docet,  iii  innuai  omiiino  fuis<»e  paucis 
simos.  DoowELLUs,  in  Diss,  Cypr.  xi,  n.  69. 

Haetenus  furor  ejus  et  ha  processit^  etc.  Tiine  teia- 
poris  nempe ,  el  in  diciis  lilieris.  Postea  enim  louge 
graviora  Dlocleiiani  edicia ,  nec  In  solos  militanies 
ChriBtiauos,  sed  iu  omnes  fideles  condila  suni,  ei  ad 
proviiiciarum  prxfecios  missa  :  iia  ut,  si  quaiiddqne 
ex  opiima  doctissimi  viri  jo.  Frid.  Crouoviii  obscp- 
valione ,  rh  kactenus ,  non  posthac  valct ,  ea  landem 
significatio  huic  loco  ininime  possit  convenire,sicut 


£ft«fN  mHites  cogi,  etc.  Priiuum  perseculipnisgra-  Q  seqtienii:!  demonstrabiml. 


dum  in  milites  fuisse  tradit  Eusebius  iii  Hisloria,  ex 
Clironice  omnino  inlelligendus.  Ad  annum(euim) 
Dtrieletiani  47  :  num.  Abrnliami  2247  :  c  Veturius, 
tuquii,  maglsler  militi;e,  Chrisiiauosmiliiesperse(pu- 
lur;  )iauhum  ex  iHo  jam  tempore  p(?rsecuiione  ad- 
veraum  nos  inciplenies.  t  Biennio  itiiieriorcm  poiiit 
ediii»  Pontaci ;  Irieniiio  Prosper  Aqiiitanus,  et  acta 
ilarcel^}  ceniurkHiis,  si  iamen  sineeri  eint  illius  annl 
iu  actis  Coss.  Pausius  Qt  Galliis  ;  quod  negai  Anio-> 
iiius  Pagi.  Sed  recte  omniiio  conslituii  editio  Scalige- 
riaiia.  CoiivenU  eiiim  Laclaniius,  qui  omnia  ordiue 

lemporis  aoeurutissimo  disposuit Quie  enim   iu 

coNtrarlam  prufert  ex  actis  NarcellidociissimusPagi, 
ea  certe  auspecta  sunt,  nec  cuui  Lact:uiiii  ndeulla  ex 
ftarie  oenferenda.O(»owELLU8. — Persecutio  adversus 
Christianos  a  milliil>us  « oepii,  iii  iion  tnntuni  Euse<> 
bHia  in  Clironico  iieVeturio  milillre  magisiro  i0()ueus, 
et  lii  Historia,  lib.  viii,  capitlbus  4  et  4,  scd 


beinde.  Post  dccreiam  scilicet  milltum  per;»ecutiO' 
nein.  Pagiits,  ad  an,  Ch.  50i,  n.  4. 

Interjeeto  ali^fuanto  tmpore,  AiiiiB  nenipe  qualiior. 
Decepii  cnliu  viri  docilssiuii ,  ^ui  autumaruui,  Lac 
laniiiim  indicare  ,  mi4tium  persecutiotiem  auiio  59i 
eoepiam,  sequentique  adversus  onines  Ohristianosd^ 
cretam  fuisse.  Naiu  in  bac  Historia  expiioanda  Euse- 
bius  ei  Lact  iiitius  iiilor  se  confereiidi ,  alterquc  ex 
alieroexplicandU'i;  iu  paucissiinis  quiiipedisseniium. 
Cum  iiaque  Rusebius  in  Chrunico  militum  persecii- 
iionem  cum  anno  Gii.  248  disertc  conjungat ,  ei  ii 
Historia  iudicei  etiam  ,  inier  luitiuin  persecuiionis 
adversiis  mllites  cl  pcrsecutionis  universaHs,  ali(|u<*t 
Aunos  fluxlsse,  iion  dubium ,  quin  h.TC  f^actantii  de 
Diocleiiuno  vcrba  :  deinde  ( hoc  est ,  ut  jaiu  dicuini , 
posi  decretam  militum  nersecuiioiiem  ) ,  interjecio 
ttliquanto  tempore  ,  tu  Bithgniam  venit ,  oe  inlcrvaHo 
aiiqiiot  aniiorum,  iiou  vcro  de  iniervallo  ali)|U0imen- 


,  .„.  viii,  capuibus  4  et  4,  scd  eiiam      ^  ^ , , 

Lactaftiius,  \ib.  deMoriibu8persec.,capilibus9'ei  10,  t\  sium  inter|tretanda  siut.  Pagius,  ad  atmum  Ch.  Wt 
testantiir...  Cum  vero  Veturius  milites  anno  298  ,^  n,  Z  eti. 

perscqui  eooperit,  ea  perseculio  anle  eum  annum  iion         /ii  Bithyniam  penit  hyematum.  Dlocleiiaous  netnp^; 
conligit.  Paqius,  ad  an.  Chr,  297,  nifm.  3.  idque  in  urbem  Nicomediensem  .  quse  sedes  r<^<a 


Peraeewiio  adversHS  roitites  anno  299  iiichoata,  ut 
recte  Prosper  in  Chroiiico.  Idem  Pagius,  ad  An.  Chr. 
298,  II.  2,  et  302,  n.  5,  quos  videsis  propler  ralio- 
nes,  ob ^uas coniru Dodwellum  couiendit,  martyrium 
-6.  Harcelll  ceiiiurioiiis  iion  esse  ab  eo  anno  remo- 
vendwn.  —  Sedhic  r»ceurrit  aliqua  dilHcullas  ;  uirum 
«cilicet  recle  scribere  poiuerit  iuier  alios  Eiisebiiis , 
Diodeiiani  persecutionem  orsam  primuni  fViisse  ab 
-iis  qui  miliiabani,  ht  Tb>v  h  Trpaxtlom  iL^s^kwav  narap- 
XOficvou  Tou  dcc*7fiio0,  cum  ex  nosiro  Caicillo,  inchoa- 
verii  veriiis  ab  lllis  miinstris  Domimim  scieniibus  , 
qiios  Diocletiauus  sacrificarc  jussii  ei  adcgit.  Re- 
•noudere  facile  est,  eeepisse  illam  quidein  ab  iis  Dio- 
cietiani  miuisiris  :  sed  Eusebiiim,  quod  ea  res  iu- 
inultuarlo  etquasi  inira  privaios  parieies^  ium  et  in 


«rat «  auo  sub  hujas  anni  fiuein  ( iniellige  302)  >  s« 
«oniulU»  ei  ubi  persecutio  universalis  advcrsasChn- 
siiaMosdestinaia  fuit.Quodeiiim  nontantumflaiiNiiti^ 
scd  et  Peiavius  iii  Jib.  de  Doct.  Temp.  aliique  plures 
viri  docti  persecutionis  Diocleilaireae  iuiiium  in  b««<: 
uunum  502  conlulcre  ;  liber  Laciaiitii  de  Morlibiis 
persecutorum  conlroversiam  tandem  ilireuiit ,  el  Va- 
lesii  seiiiemiam  eerlam  esse  osieudit.  Is  quippe  in 
notis  nd  Itbriim  vin  Eusebii  eam  anuo  tantoui  303 
coepiam  adeo  solide  demonsiravii ,  ui  mirum  miw 
acciderii ,  posl  ejus  noias  in  lucem  emissas ,  inven- 
tos  fuisse  qui  contrariiim  senserint.  Pagius,  ad  ff** 
€h.  502 ,  11.  3.  .\d(le  Balaz.,  col.  545. 

Af uxtmtaftifs  quoque  Cofsar.  Galerius  Maxmiofi.  Bkr^ 
glica  versio. 


677 


NOTJ:  IN  LIB.  DE  MORTIPVS  PERSECUT.  CAP.  Xf. 


S78 


InllaiHmlut  fcelere  advemL  Sic  Lacianiius,  lil).  vii  4  Convivia  cnm  ameis  et  privala  ammmicavit^  ei  pu 
Insl.,  cap.  i  :  inflamniati  amore  poleniias,  Sic  ibideni,  blica;  nec  uUum  sacri/iciuo^  per  vicarium  [ecittHisi  cun 
cap.  17,  et  apud  nuslrum ,  cap.  14,  inftammatui  ira :  '  ' 

sed  slc  prscipue  Ciqero  de  Verre  :  Jp$e  infiammatus 
tcelere,  et  (uromf  in  [orum  venit ;  et  alio  loco  :  Proce 


dii  i$te  repenU  e  prcetorio,  inftammalus  scelere^  furore, 
crudelitalef 

Senem  vanum*  Id  est,  Dlocletianum,  ut  anteceden- 
lia  osienddni :  auem  et  deinceps  modo  inconsidera- 
tm  unein ,  n)0do  senem  languidumf  mudu  etiam  sim- 
pliciier  senem ,  appellari  videbis. 

Principium  fecerat.  Livius  simili  pbrasi :  Principium 
coHJuralionis  (actum  ab  Oarmonia:,,.  nuptiis, 

CAPUT  XI. 

Erat  mater  ejns ,  ctc.  Lego  :  Erat  mater  ejus  mulier 
admodam  ^upiirstiiiosa.  Quce  cum  esset  deorum  mon- 
tlum  cikltrlx^diipibns^  c(  qii^  deinceps.  Allix. 

Mater  ej^s.  Id  csi ,  Maximiani  QesariSf  de  quo  no- 
ster  panlo  anle.  N:im  ut  ad  senem  vanum  ,  de  quo 
idein  postea,  refcr.imus,  obstat  undiquc  historiui  ra- 
lio  el  Ycritas.  —  Ln  mhe  de  ce  prince.  Maucrou.  — 
Hoc  est ,  mater  ejus  frincipis,  manenle  eiiamnum  rei 
Qbscuritate  et  anbiguitale.  Addc  Baluz.  col.  515. 

Deorum  montium  ,  elc.  Locus  conlamiuali^simus. 
Seio  quid  viri  docli  aflerant,  sive  ad  illum  cmendaii- 
dum,  sive  nd  explicandum.  Cerlum  est ,  ut  fluniiua, 
arbores,  terram  ,  sic  et  montes  deos  esse  hubito^  et 
culios.  Notns  est  Deus  Cannelus  ex  Tacilo  et  Suelu* 
iiio,  dequo  di^sertalionem  pererudiiam  edidil  illns* 
trissiuius  vir  Gaspar  de  Montoza  ,  Marcliio  de  Agro- 
poli,  qui  inter  summos  Hispani;e  proccres  digiiiiaie 
vnriaqiie  et  difTusa  doctrina  eminet.  Notum  proinon- 
lorium  in  Syria ,  quod  propier  hanc  causaro  diceba- 
tur  Osov  TrpocruTrov.  Yalde  tamcn  dubitu  sic  scripsiss^ 
Licianiiuin ;  quis  enim  omnium  montium  deorum  cul- 
(ricem  iilam  mulierem  fuisse  sihi  persiiadeat?  ilaque 
ceiisco,  scripsisse  Laclanlium  Deoemontiumcultrix.  Sic 
Cybelen  votari  aMecceiiaicjam  anie  vir  Ampiissinius 
Gisbcrtus  Cuperus  aiinutavit;  autc/eorum  matris  culirix, 
Scqticnlia  vcrba  conrijsa  suiit,  ul  mulla  ali.i  hujus  li- 
belli.  Sic  yero  mihi  videnlur  reflngeiida,  suoque  resii- 
tueiidaordini  :c  Eratroaterejus  de;e  inontium  cultrix. 
(luiecumes^et  mi^iieradniodum  supersliiiosa,sacriflcar 
bai  peiie  quotidic,  et  dapibus  ac  epulis  suis  vicanos 
cxbibebat.  i  Cnm  vcieres  geniiles  sacra  recisseut,  ei; 
parte,  quam  non  adolebant ,  epulgs  in^lruebant ,  aa 
quas  inviiabant,  quibus  vulebanl  bene  :  quod  feciss^ 
ferc  quolidie  snpersiiliosam  illam  Cybeles  cultricem, 
ct  ideo  quasi  liis  dapibus  aluisse  vicanos,  cqm  quibus 
degebat,  narrat  Lacianlius.  Yicnni  sunt,  qui  in  eodem 
vico  liaiiiiaiit.  Qiioe  vox  apnd  Livium  et  Cic^roneni 
legiiur.  Exhibere  est  nlere.  Jusiiii.  ix,  2  :  c  Atheas 
iiiclementiam  coeli ,  lerrie  sterilitatem  causalus,  qu;^ 
non  patrimoniis  diles  Scythas,  sed  vix  alimentis  ex- 
bibeat...  »  Idcm,  lib.  xxii  :  c  Yilam  stupri  patien- 
tia  exbiimit.  i  Sic  ei  loculi  sunl  veieres  jurisconsulti, 
nt  cxempris  ostendit  ille  diguilale  el  doclriiia  illustris 
Jacobus  JSongarsius  ad  lociim  priorem  Justini.  GaiB- 
vjus. 

Deorum  montium  cultrix.  Avait  une  divotion  parti- 
cuUere  vour  les  dieux  des  monlagnes.  Maucroixii  ver- 
sio.  — Hoc  est,  specialiler  colebat  deos  montium  ;  in 
Quem  sensum  tralalio  quoque  anglica,  was  particu- 
larly  addicted  to  the  devotion  o[  the  Gods  o[  the  moun- 
tains;  neutra  proinde  iiunc  iocum  de  diis  montibus^ 
6ed  de  diis  montium  inlelligente  :  qua  de  re  ut(iuo 
aliis  videndiis  supra  Cuperus,  col.  495,  Bal.,  cul.  317, 
eiGolumb.,  col.  103. 

Mutieradmodumsuperstitiosa.  Qucecum  esset.  Maliin : 
QucB  cutfi  essei  mulier  admodum  superstiliosa.  Gjlle. 

QucB  cnin  esset.  Excidit  noiiien  urbis.  Furte  an  ea 
'Nicomedia  fuerit.  Tollius. 

QucB  cwn  esset  dapibus  sacrificabat  pene  qnotidie^  ac 
vicariis  suis  epulis  exhibebat.  Locus  est  apiid  Juliiiia 
Capitolinuin  in  Antunino  Pio,  quein,  quia  lorsan  ali- 
quid  Iqps  aff^rre  potest  huic  pericop;» ,  describam  : 


cum 
mger  [uit. 

Dapibus,  Leger^  malebat  Dcmonibu^  cJ^rissimus 
GiLG.  — Qualec[uidetiam  Manproixio  ii)  ^Miimuin  vc-» 
nisse  suspicandi  locus  est,  cum  y^rterit :  U  ^  passait 
peu  de  iours  qu^elle  ne  sacrifjAt  ir  ses  di^iuiids  [abu" 
teuses.  Idest,  [abulosis  illis  nunHmbus  ^rificabqt  pen^ 
quotidie' 

Vicariis  $uis  epulis  exhibebfit.  S^^bess^  {iieiidum  sus- 
picor,  Itcei  illiid  vel  dissimulaverii,  vei  i|(ro  prxter^ 
miscrii  Baluzius.  P^iila  nii^taiioae  begi  puiest,  tiia- 
tiis  suis  epuias  exhibekai  ,  pisi  si  istpd  o^vis,  vwerios 
suos  epulis  ttdhiliebat ; ^nerm\iiii  ^t^m  ^dniiMendnni 
videtur.  FMit.  Ox.  ei  C^ut. 

Vicariis  suis^  &^c.  Lcge,  vicariq^  kuojs  ^pu^s  exhibe- 
bat;  id  esi,  in  eodem  vico  |i:ibitanles  excipiebai.  Sa- 
risberieiisis  in  Polycratico,  1.  uii ,  cap.  2^  :  c  Qua- 
propter  docc  etiain  collationcs  facere  paganos  ad  ta- 
^  lia  ininisteria,  pa^anoruinque  vicos  oAerre  pritnitias 
^  friigum.  I  Vicani  igilur,  qui  in  istiusn^di  vicis  babi* 
labani.  ToLuus. 

Vicariis  $uis.  A  ses  domesiifiues.  Maucroix.  Id  est| 
suis  domeslicis.  —  ller  Officers»  Anglica  versio.  Hoc 
est,  si  Salviani  voce  uti  lice9t,<ii/s  pficialibus. — 
Vicarits  suis.  Rescribo ,  viclimariis  suis.  Gale. 

Epulisexhibebat.Logendmnfepulasexhibflfat. Gal^.^ 
Allix. 

Christiani  abstinebaut.  Les  chrdtiens  ivilaient  sa  tU" 
ble.  Maucroix.  Hoc  cst ,  christiani  abstinebant  ab  eiu$ 
mensa.  —  Malim  ego ,  ut  anlecedentia  suut »  subaur 
dire  cum  auglica  versione,  ab  iis  eputis.  The  chris- 
tians  would  not  assistat  those  entertainments.  Sed  cur, 
putas  ,  abstinebant  t  An  propter  ipsamet  fdola , 
auiC  crederent  esse  aiiquid ,  uti  Paulus  in  priore  ad 
Cor.  X ,  19 ,  loculus  est?  Aut  num  vero  quoniam  eo- 
riiin  judicio  observari  adbuc  deberet  in  Ecdesia  ce^ 
lebre  iliud  decretum  aposiolicum  de  idolotbylis  et  si- 
milibus  :  Visum  est  Sptritui  Sanclo  et  nobis  nihil  ultra 
Q  imponere  vobis  oneris  quam  hcee  necessaria ,  ut  absti' 
neatis  vos  ab  immolatis  simutacrorum ,  eic.  Aci.  xv, 
28 ,  S9.  Difflcile  proculdubio  rein  divinnre.  Sed  st 
prins,  causa  certe  abstinentlae  necessaria  Aiit  et  ae- 
omssiina.  Nam  si ,  ex  Apostoli  prqpceptis  (I  Cor.,  x^ 
il  et  seq.) ,  propter  ailerius  Conscienliam ,  cui  non 
bene  persuasum  est  Idoia  nihU  esse ,  debel  allqiiis 
abstinere  ab  idolothytis ,  quanto  magis  propter  sunm 
propriam? 

Sio  aotem  posterius,  adeo  non  tenebantur  sxctiK 
quarti/l<fe/<;sab  omnl  idolothytororo  esu  propterapo- 
stolorum  decretum  temperare,  ut  quia  Jam  per  unum 
et  alterum  saeculum  eyersa  ftierat  Judieorum  respn- 
blica,  ne^ue  amplius  habuerat  Moses,  qui  iiium  de 
more  oppidatim  smgulis  Sabbatis  legerent  et  expo- 
nereiit,  cassum  pridem  eo  ipso  evasisset  illud  de- 
cretum,  nec  Cliri^iimiis  in  rcIiiMium  ob«Hervaijdirm, 
haud  aiio  qTjlfipc  iniiixmn  riindunienlo  zb  origine 
prima,  quain  isio,  quod  Mosi  ^b  ;ia»iibiis  aiiliqiiis 
jl  mxa  noktv  8u  p  [Hi  icr  e  ri  i  ^  q  ii  i  i  ps  u  ni  p  r.T  d  i  c:!  ren  r ,  1  e  c  - 
"  tusnempe  per  singiila  Snlibata  in  Syn^igo^fs.  Stjmeon 
exposuitf  quomodo  pnmum  Dem  rei^pexerit  Gentes^ 
ul  sumeret  ex  ipsis  popuinm  nQinhti  tuo;  et  huie  rd 
consonant  verbn  rrophatarum..,  Quamobrem  e^o  ccn- 
seo  non  esse  Gbturbmidos  eo$  ,  qtii  t\t  (imtiifu$  mi  Oeum 
se  comjertunt.  Sed  ad  eos  scribendnm^  nt  ubftifjemit  a 
poltutis  per  simutacra.et  seortdtione  tt  svffoentiirttui^ 
et  sangwne.  Mom  emm  ab  wtniibvt  muiqm  oppidatim 
habet  qui  ipstnn  prardici^nt^  cum  in  Sifiifnjaijk  ptr  &in- 
gulaSa bbata  (cguiur{Aci.  xv,  11^  (tc  stHf.),  Q ti a r'o c 1 1 m 
post  istam  hcM  scnteniiam  pnlent  ntmionain  ftiiururn 
fuisse,  ut  iiiLiTdi<^ereiiiur  l'HnsiKmis  itUdfiihyla  ,  nl 
b)l  illaMosis  Iwriiones,  sed  expo^iiinnes  <jiiaj  a  prii^cis 
lemporibus  \uuj  qnocjTie  Sabhaio  pcv  ninni.'!^  iirbos  et 
syn:igogasus>!at;i!  fiteranl,  adliiic  msi  \\)ii\n\  Cbnsfi 
1n  coelum  as^jL^nsionein  sliie  nEEo  divinx-  pn)vidL*nli;e 
obstaoulo  perseverassent ,  scauitur  necessario,  li*- 
cuisse  Ghristianis    ab   interdictionis  observattone 


6)9 


t>AULI  BAUDRI 


(»5 


sibstinere  siroul  ac  desiit  Moses  ila  liabere,  qui  ipsum  A 
le^ereni  el  eiplicarenl  in  synagogis :  quod  longe  anie 
Diocletiani  perseculionem  contigit.  Sublata  scilicet 
causa,  iollitur  eflTectus.  Qua  res  utique,  iam  a  Patri* 
bus,  quam  a  Graecorum  Ecclesiisminusanimadversa, 
multiplicesilloscanones  ususque  produxit,  de  quibus 
-breviter  Suicerus  In  Thesauro  Ecclesiasiico  voce 
ecTfAot,  et  nos  alibi  forsan  fusius,  si  vixerimus. 

Hine  concepit  odium.  Quiaei  tacite  vaiiam  supersti« 
tioiiem  exprobrabant.  Vide  qu»  nos  ad  Lucianum  de 
Calumnia  in  hanc  senlentiam  congessimus.  Tollius. 

Ad  tollendos  homines.  Brevis  locuiio,  quales  ist» 
Jusiini«  xxxviii«  i  :  Mythridate$  parricidia  nece  uxorii 
auspicatus ,  sororis  aUerius  Laudiees  filios  cujus  vi- 
mm...  inmdiis  ocdderat,  toilendos  siatuitt  id  est»  occi- 
dendos,  mutato  verbo,  ne  idem  ssppius  usurparet ;  et 
paucis  interiectis,  per  eumdem^  fiUum  tolli  posse^  hoc 
681«  inlerfici,  per  auem  interfecerat  patrem^  posieriore 
verbo  jam  prius  declaranle.  Plena  plirasis  fuisset , 
ad  toUendos  e  medio  homines^  vel  de  medio ,  vel  ex 
rerum  natura.  Livius  enim ,  verbi  gralia,  lib.  iv  Belli  ^ 
Punici,  Thrasone  sublato  e  medio;  Cicero  autem  pro 

Roscio  :  Demonstrant perfadle  hune  hominem  de 

medio  toUi  posse ;  et  rursus  ibidem  :  Nonne  videntur 
kunc  hominem  ex  rerum  nalura  sustulissef  Sed  et  alii 
quandoque  simpliciter  toilere,  pro  e  medio  tollere,  seu 
occidere  dixerunt.  Vulgata.  Joan.  xix,  45  :  ToUe  » 
toUCf  cmcifige  eum  ;  et  iiicertus  auctor  npud  Sueto- 
nium  Neronis  ioipietatem ,  qui  matrem  interemit, 
et  ifine»  pictntem  qui  patrem  humeris  Troja  exlulii, 
eodem  verbo  notans  : 

Sustulit  hic  matrem,  snstulit  ille  pttrem. 

Quod  liic  scriptor  quasi  imiiatus,  scuta  loUunt , 
inquit  capite  46,  pro  attoUunl  seu  e  lerra  attoUunt ; 
et  in  nostro  deiiiceps,  hostes  religionum  pubiicarum 
tollendos  esse  cemuerunl^  id  e^t,  inierinieudos. 

tiabito  inier  se,  ctc.  Sulos  liic  Diocletiaiium,  ct 
Galerium  Diocletiuni  generum,  merilo  intelligunt 
Baluzius,  et  ambo  interpreies,  cum,  ut  proxiuie  de 
Romula  ,  maire  Maximiani  Caesaris ,  habiierimus,  G 
iUameCiristianorum  asms  epulis  abstinentia  concepisse 
odium  adversus  eos^  ae  filium  suum  adtoUendos  honunes 
incitasu,  certum  sit  tameii,  ne  Romulam  quidem  adhi- 
bitam  fuisse  ad  id  consilii  capiendum ,  ciijus  nunc 
historia  inchoatur :  sed  habitum  esse  revera  tan- 
tummodo  inter  senem^  seu  imperatorem,  ab  una  parte, 
id  est,  Diocletianum,  et  prtBcipilem  hominemt  Ctesa' 
rem,  ab  altera,  hoc  est,  Galerium  Maximianum.  Hinc 
paulo  post ,  singulari  numero  :  Diu  senex  furori  ejus 
repugnavit «  non  eorum ;  et  iterum  in  sequentibus  : 
Nee  tamen  defiectere  potuit  prcecipilis  hominis  insa- 
niam^  absqiie  ulla  mutris  mentione.  Qiiod  autem  ita 
hic  iocus  de  coiisilio  per  totam  hyemem  iiiter  Gale- 
rium  et  Diocletianiim  habito  loquitur ,  indicio  est, 
Maximianam  Caesarem  in  Bithyniam  quampriinum 
advolasse,  cum  eo  Diocletianum  scivit  vcnisse  hye- 
roalum  :  qua  de  re  caputdecimum  sub  finein. 

Per  totam  liyemem.  Aniii  scilicet  302,  secunduro 
Pagium,  cujus  hxc  verba  ad  dictuin  annuin ,  iium.  j^ 
5 :  Hoc  anno  per  tolam  hyemem  de  Christianis  perse- 
quendis  actum, 

Senex.  Id  est,  intcrpretante  Maucroixio,  Diocletia' 
lianus :  DiocUiien  r^sista  longtemps  ,  etc.  —  Recte. 
Nam  de  Maximiano  Herculio,  altero  sene  ex  iinpera- 
toribus ,  Qulla  hic  loci  ^uaeslio  esse  potest.  Erant 
enim  per  ea  tem|K>ra  iii  imperio  Romano  duo  senes 
VMT  t$Q^ih>,  Valerius  Dioclctianus»  et  Hercalius  Maxi- 
roianuSt  uterque  Augustus  et  imperator.  Hinc  ca« 
pite  12  :  Agentibus  consulalum  sentbus  ambobus  octa^ 
vum  et  septimum;  et  cap.  20  :  Maximianus  (iniellige, 
Caierius)  postquam^  unibus  es^pulsts^  quod  voluit  ette^ 
cit.  Sed  (|uoniam  hoc  loco  de  solis  Diocletiano  et  Ga- 
lcrio  Maxiroiano,  cujus  potissimum  ratione  Diocleiia- 
iius  senex  erat,  sermo  est,  non  dubitavit  noster  Diocle- 
tianum  siiiipliriier  senem  vocare;  quod  et  cap.  19  » 
llmiii  de  causa  iterabii. 

Bju$.  Hoceaty  Maxin^ani.  Versio  anglica. 


Ostendens  quam^  etc.  Miruin  non  pctiisso  boc  loco; 
quibus  hujus  Ubri  fides  suspecia  est,  unde  Iiac 
aiiciori  nostro  notn  fuerint,  ctim  $iemo,  qaemadmo- 
dum  pnecedentia  monent,  admitteretur^  ei  omues  de 
soio  summo  statu  reipubticm  tractari  arbUrarentur,  uti 
reccntissime  positiim.  Sed  parata  erat  responsio ,  li 
quaisivissent.  Nam  ,  qunmvis  Diocletianus  et  Gale- 
rius  Maximianus  nemincm  diu  ad  sua  consilia  adini- 
serint,  admissi  tandem  judices  pawd  etpauci  miUtaret^ 
quorum  placuit  sententiam  experiri ,  sicut  paiebit  e 
scqueniibus.  Quo  facto,  iion  modo  plus  quam  proba- 
biie  est  Diocleiianum,  ciijus  animus  a  sanguiiioleiiu 
Christianorum  persetutione  abhorrebat,  et  cui  etinm 
severitatem  suam  aUena  invidia  exptere  vette  sotemiie 
erat,  coepisse  ante  omiiia  exponere  in  eo  coetu,  qui- 
bus,  uli  fiic,  argutnentis  tentasset  per  toum  liyemem 
Galeriuin  a  persequendi  proposito  deflectere,  ei  qox 
sibi  constanter  r^essisset  Galerius ;  dicerent  ergo 
rnndide,  utrius  rationes  potiores  esse  credereni: 
Ycrum  valde  etiam  verisimile,  extitisse  postea  cx 
advocatis  illis  seu  Judicibus,  seu  Militaribus,  iiniim 
aliquem  vel  pliircs,  qui  erga  Ghristi  popolum  bene 
affecti  ( sentiebant  enim  nonnulli  haud  tollendos 
fuisseCtiristianos)  rem  totam  nosiroCaecilio,aulaliis 
siiis  deniqiie  famiriaribus  serius  ocius  retulerini,  a 
qiiibus  deinceps  ad  hiijus  Scriptoris  notitiam  pervc* 
nerit. 

Inquietari  orbem  terraf.  Ut  supra,  capite  7  :  Hicor- 
bem  terrce  sii6oeriti :  quod  utrobique  interpretes  de 
imperio  Rontano  accipere,  uti  decuit ,  nou  obliti 
suiit. 

Fundi.  Pro»  et  fundi;  uti  saepe  alibi  copala  deosse 
vldetiir.  ToLLius. 

lUos  libenter  mori  solere.  Hinc  yoces  spontanex  : 
Christianus  smdi,  wori  volo,  Qui  furor  piiis  eo  osqiic 
iiicaiuii,  ut  Mensurius  episcopus  Cartliaginiensis  iis 
negniidum  censeret  marlyrii  honorem,  qui  incon- 
sulto  se  morti  obiulerint.  Edit.  Ox .  et  Cani. 

Itlos  libenter  mori.  Imo  morleni,  etiam  non  iiiK^n- 
taum ,  appetere.  Vide  ea  de  re  Tertullianum  adver- 
sus  Scapulam,  aliosque  illorum  temporum  Scripio- 
res.  ToLLios.  —  Sabinum  ^flgypti  prxfecium  cuiu 
assessoribus ,  cum  quidam  (Christianus)  cederc  non- 
nihil  cruciatibus  sensinique  remiitere  videretur  de 
pristina  animi  flrmitate,  represserunt  alii  e^idem 
tempore  ad  subsellium  accurrentcs,  seseque  Cliris- 
tiaiios ,  nemine  interrogante,  confessi.  Idqueipsum 
Galerio  ad  persecutionem  stimulanti  opposuit  Oio- 
cletianus,  quod  Christiani  libenter  mm  solerent. 
DoDWELLUS,  diss.  XI,  num.92. 

Si  palatinos  tantum  ac  nUlites  ab  ea  reUgione  proki' 
beret.  Omnes  qui  in  patatio  militant^  possunt  appellari 
Palatini^  inquit  Scholiastes  Juliani  antecessoris 
apiid  Cangium  in  Glossario,  voce  Palatini.  Sed  cum 
hic  Palatini  a  militibus  distinguantur ,  patet  de  alia 
signincatione  cogitandumesse. 

Palatini^  pcrgil  Cangiiis,  proceres  optimates  palalii, 
qiii  primores  piilatii  in  viia  sancti  Genulplii ,  palatiiu 
principes  apud  poetani  Saxonicutii,  an.  782,  palatinut 
senatus  apud  Claudianum,  de  qiiarto  Honorii  consu- 
latu,  proceres  palatii  in  Charta  Roberti  regis  Fran- 
corum  au.  1029  appellaniur;  paulo  post  addcns, 
Patatini  dtcti  sub  impp.  RomauiSt  qui  rci  privaiai  et 
largitionales  titulos  exigebant ,  de  quibus  est  titulus 
in  utroqtie  codice,  De  Patatinis  sacrarum  targitionum : 

2'uod  et  siatim  e  Scholiaste  Juliaui  antecessoris  con- 
rmat,  apud  quem  palatini  dicuntur,  qui  pertinent  ad 
conutem  rerum  privatarum,  vel  ad  comUem  sacrarvm 
largitionum,  Verum  jain,  si  hoc  loco  perpa/aiiitoinibil 
aliud  quam  palatii  proceres,  autejusmodicomitesio- 
tellexerimus,  quid  illisttetmagistrisetjudicibus.qoos 
infra  videbimus  in  palatio  Diocteiiani?  Cap.  14 :  omms 
denique  qui  erant  inpalatiomagislri^  datapotestate,  W' 
quebant ;  etcap.  1 7 :  Luctus  repentein  palatio^  miritfVM, 
lacrymeejudicum  trepidatio  et  silentium.  An,  inquam, 
nolebat  eos  Diocletiatius  ullo  pacto  a  Christiana  reli- 
gioue  probiberii  «ed  magooa  tantam  palatioos  el  ni- 


m 


miJE  IN  LIB.  I>E  MOKTinUS  Phli.SECIJT.  C.ll>.  XII. 


m 


lilcs  ?  Al  lioc  absiirilum.   El  riirsmn,  si  Iiic  loci  pa-  \  aiiiio  50  i,  si  Eiiscbio  crediiiius,  ctlirla  sacviora,  qui- 

'  Imis  7ravr«f  7r«v5>jat«  Touc  x«T«  ;r6Xtv  OvftW  Ti  yxct  o-Triv- 

Setv  Totf  «iowAotf  i/4>£V4To.  Qiio  lciiipofc  Timoilicuni 
Iradil  Euscbius  posi  iiiiiuincra  toriiicnia  lamlcni  lc- 
iiui  nc  lciilo  igiii  fuissc  coiisuinpliiin.  Planc  hsic 
cUicla  Galeriuni  sapiiinl  auctoreni,  qucm  Lactaniius 
ail  vivos  iitos  cremorl  voluisse  qui  sacrificio  rcpugms- 
icnlf  cliainnuiu  iui|)criuin  aduiinislranlcDioclcliano.» 

CAPUT  XII. 
Felix,  De  bon  aufjure,  Maucroix.  Id  csi,  boni  oiui- 
nis  :  AuspiciouXf  Ycrsio  anglica  ;  Iioc  Ci>l,  auspi- 
eattis. 

Ternwiajia,  Tcrminalia,  inquil  Yarro,  qtiod  is  dics 
anni  cxtrcmus  consiilutus.  Duodccimus  cnim  incnsis 
fuii  Fcbruarius;  cl  cum  inlcrcaiaiur,  iiircriorcs  qiiin- 
qtic  dics  duodcciino  dcmiinlur  incnsc.  Feslus,  Tcr  • 
iiiinus  dcu:;,  secundum  Yarroncm,  a  T.  Tatio  consc- 
cratus  csl,  sccundum  alios  a  Nuiiia  Ponqiilio:  ut  lio- 
U  iiiaMi  conlenti  propriis  alicna  non  coiicHpiscerenl^  Numa 
lcge  cavil  de  prwdiis  terminandis,  VaWx,  Oxoii.  ct  Canl. 
— Terminnlia,  Tlic  Festivity  of  the  (lod  Terminus,  Tra  - 
laiio  aiiglica.    Id  cst,  Fcsluni  doi  Tcriiiini. 

Ad  septimum  kalcndas  Martias.  25  Janvier,  Mau- 
rroixii  vcrsio  :  id  csl,  dic  25  Januarii,  crrorc  mani- 
resto  typoilietarum,  coqiic  prorsiis  inlolcrabili,  pro 
23  Fdvricr^  iit  vcl  e  sc(|ucntibus  doctoriim  observa- 
lionibus  conslare  potcsl.  —  Witliin  five  datjs  of  the 
end  of  Februanj,  Interprctalio  anglica;  quasi  dicas  : 
sexlo  dic  aule  (iiicm  Ecbruarii.  —  Ad  sepiim,  Kal, 
hiarl,  Coepii  ilaquc  pcrscciiliodic  25  Febriiarii,  ut 
patcl  ciiaiii  ex  cap.  48  cjusdem  libri.  El  certuiii  liu- 
jiis  persccuiionis  nou  laiiium  annum  ,  scd  roensein 
ac  diein  Lacianliiis  libro  dc  Mort.  I*er$.  posi  lon- 
gam  loi  sa'ciiloriiin  ignornlioncm  nos  dociiil.  Pagius, 
ad  annum  Ch,  502,  nnm,  5. 

Vt  quasi  terminus  imponerelur  huic  rcligioni,  Mens 
auciorisapcriissima.  Scd  qiiis  cuiii  eo  tctminumim' 
ponere^  pro  finem  /m;)0/i^rc  usurpavii  ?  Mibi  enini 
C  cxcmpliim  decst.  Quamvis  lernvnum  imponcre  fortc 
nemo  dixcrii,  i\i  finem  imponere,  palct  tanicii  Laclan- 
tium  boc  loqiiciidi  gciiero  allutlcrc  nd  voccni  termi- 
nalia,  quibus  b;cc  pcrscculio  coBpla  csl.  Cum  vidercl 
aulem  id  loqiicndi  geniis  cssc  durius,  idco  iliud  cinol- 
liil  vocula  qnasi»  GRiCVius. 

Ilte  dics  primus,  eic.  Ex  Yirgil.  iv  iEncid.  Halu- 
zius,  ad  mnrginem  f)rima3  cdiiionis. 

ICt  ipsis  et  orbi  terrarum,  Id  csl,  imperatoribus  et  oni- 
nibus  nationibuSt  secundum  Blaucroixium  ;  b.xc  ciiini 
ejus  vcrsio :  aux  empereurs  el  a  toutes  les  nations.  Me- 
liiis  vcro  cum  anglica  tralationc  accepcris ,  quasi 
aucloris  vcrl);i  forenl,  el  ipsis  et  vnivcrso  imperio :  nol 
enltf  on  them,  but  on  ihe  wgole  empire.  Qua  de  rc  jani 
alibi  saiis  diximus. 

Agentibus  consulatum  senibus  ambobus  octnvum  et 
sepiimum,  Anno  sciliccl  505,  quo  Dioclctianus  viii 
el  Maximianiis  vii  consules  processcrc,  qiioqiic  idco 
perseculio  ccrlocoepil.  Pacius,  ad  An.  Ch,  502.  fmiit. 
I)  5.  En  nonnibil  lucis  amplius  e  Maiicruixii  versione. 
Sous  le  huitihne  consuiat  de  Dioctetieny  et  ic  septieme 
de  Maximien  Uercuiius.  lloccsi,  siib  oclavo  consu- 
laiu  Diocletiani,  cl  sepiiino  Maximi.ini  llcrculii,  pro 
quibus  iralalio  anglica  :  m  the  sevtnth  nnd  cighth 
consuiate  of  the  two  ancient  emperors  ;  Uon  cst ,  iii 
scplimo  el  octavo  consnlaiu  duorutii  seniorum  iinpc- 
raloriim,  mutato,  nescio  quani  ob  rem ,  ordinc  quo 
nosler  uirumque  consutalum  noniinavil  ac  nuiucravii 
simul. 

Senibus  andfobus.  Recte,  sed  noiidum  lainen  de- 
crcpitis.  Ulriimqnc  prolw  cx  Cassiodoro,  qui  ad  dc- 
cimuin  Diocleliani  consiilaiuiii,idesl,  qiicui  deiiiccps 
DioclctianusaniioCb.  507  inivil,  buc  liabel  : 


ialinornm  noiiiiiic  solos  palaiii  proccres  vcl  uiriusqiic 
ordinis  comilcs  bilelligcre  dcbcmns,  nc  minimuni  qiii- 
dcm  igiiur  cogitaveril  amplius  Diocletinnus  dc  do- 
inesiicis  el  miiiislris,  a  quibus  pcrsccutioncm  incboa- 
vcral  ;  qu:e  non  ininor  absurditas.  Iii  pra^.scniiu  ila- 
qiie  pcr  palatinos  denotari  puiamus,  cl  onines  Dioclc- 
liani  dorocslicos,  lanquam  lotidcm  palaiii  iiicolas, 
ct  qiiotquot  insuper  dignilalc  aliqua  ad  palalium  per- 
tliicnle  ornali  eranl. 

Deflectcre.  Malim  fiecterc,  Sic  niox  :  iYcc  siqwdcm 
flexus  est  Imperator  ut  accommoduret  assensum  ;  cl 
capitc  XXV  :  Nisi  eum  amici  ab  itio  furore  fiexissent, 
ubi  ctmlra  deflexisseni  pra>lulcrim.   Tollius. 

Prcecipitis  hominis.  1d  csl,  iiiconsidcraii ;  proquo 
sine  circiiitiono  Mancroixius  Caterium,  qui  bic  ccrie 
perslringilur  cl  inlelligitur ,  intcrprclalus  cst :  Toutes 
ees  raisons  ne  pouvant  fl^chir  i^opiniAlreid  de  Catirius  : 
dequo  intcrprelationis  gcncrc  diximus  paulo  antc 
ad  cap.  0. 

Nam  erat  hvjus  malitias.  Ilinc  apud  Yopisciim  iii 
Nuroeriano  vir  audil  cattidus  ct  consilii  semper  n//i, 
nonnunquam  effronlis,  Edtl.  Uxon.  cl  Canl. 

In  consiiium  multos  advocabnt.  Scd,   si   il:i   csl, 

3uare  nosler  posl  sox  sc|iiem  vcrba  :  Admissi  ergo 
udicespatici  et  pauci  miiitares?  Pulamus  scriptuni 
primitus  fuissc  :  in  consiiium  aiios  advocabat ,  id  csl, 
alios  qiiani  scipsum.  Favent  proxinie  scqucnlia,  ut 
QUofum  culpce  ascriberetur  quicquid  ipse  deiiquerat ; 
occ  obslat  purior  lalinae  lingux  gcnius.  Ciccro,  lib.  1 
Offic.  :  Nos  autem  quintum  in  utroque  genere  profece- 
fimus  aiiorum  esto  judicium  :  boc  csi,  aliorum  quani 
mci.  Addc  biijus  lociilionis  cleganiiam  :  in  consilium 
alios  advocabaty  ut  aiiorum  cutpw,  elc.  Quid  ?  quod 
In  muitos,  si  prima  liticra ,  tanqunm  ex  rme  prx- 
cedentis  vocabuli  consi/fiiDi  lcmere  repeiiia,  abjicia- 
tar,  non  obsciira  apparenl  vesligia  lectionis  quam, 
ni  fallor,  rcstiluimus,  vel  qu:im  dociis  s:iitem  cum 
nostro  scnipulo  propouimus.  Ilaclenus  cnim  iiemini, 
quod  videam,  hxrere  bic  loci  contigit. 

Adndssi  erg^judices  pauci,  et  panci  miiitares.  Ul  bic 
mer\io  judicet  a  miiilaribus^  iia,  quod  codem  recidii, 
judices  a  tmiitibus  capilc  17  di>iingiiuntur  bis  vcrbis : 
Judiemn  vultus  aiacritate  mutari.  Non  defuernnt  qui 
iuspicarentur  ceiari  mortem  ejus  donec  Cmsar  venirety 
ne  quid  forle  a  mititibns  novaretur.  Et  ecce  laineii,  c 
capile  22,  iti(/ice«  tm7i7are<  conjunciim  cl  clcgantis- 
sime  de  unis  aique  iisdem  pcrsonis  :  J udices  miiita^ 
reSf  humanitatis  iitterarum  rudes,  sine  assessoribus  in 
provincias  immissi. 

Toiiendos  esse.   QyU  failait  extermincr.  Maucroix. 

Et  qui  aiiter  sentiebant.  lia  oinncs  ediliones,  prx- 
tcr  primam,  in  qna,  cx  ms.  codice,  reperilur  e(  qna- 
hter  senliebant :  sed  mcndosc,  uli  primtis  vidil  ci  mo- 
jiuii  ipsemei  Baluziiis. 

Uominis.   Id  esl,  M:ixiiniani.  Yersio  anglica. 

Imperator.  Uoiunde  el  clarius  ambo  inicrpretcs, 
i^ioc/effaiiiis. 

Misitque  aruspicem  ad  Apollinem  ililesittm.  Ilanc 
btstoriam  narrai  Euscbius  iu  lib.  ii  dc  vila  Constan- 
tini,  capilc  I.  Pagius,  ad  An.  C/i.  502.  iimoi.  3. 

Traductus  est  itaque  a  proposito.  Niinis  concisc, 
Qt  otHinio  videruni  inlerprctes  ,  qni  ambo,  elsi  noii 
olisciif tini  sit  ad  qucni  hxc  Ucbeanl  referri,  latnen 
qoia  alliino  ioco  menlio  focla  est  Apoliinis  Milesii, 
et  proxiinc  ante  aruspicis  ad  euui  inissi,  supplendum 
idcirco  in  sua  iralationc  vel  vocabulum  Imperaioris, 
vel  propriuin  Dioetetiani  nomen  pularunt.  Afiiii  rEm' 
pereur  fut  contraint  de  cider.  Maucroix.  —  Upon  this 
IHoeletiani  yeided.  Tralalio  anglica. 

Ctim  Ci^far  vivos  cremari  veliet^  etc.  Crudclissimus 
ilaqiic  Galerius,  ei  dc  quo  roerilo,  licci  aliis  vcrbis 
Dodwellus  : 

Nam  si  bic  mali  cst  quidquam,  hcro  illic  csl  Imic  rei  ca- 

|)Ul. 

J>pCli3sillii  viri  vcrba  sunl  :   <  Succos&eiunl  deiiitlc 
Patrol.  VIL 


Dioclcl.  X.  cl  Maximus  vu. 

Ilis  coss.  Diocietianus  Nicomcdia\  ^liux.niauns  Mc- 
diotani  purpuram  deposucruni  vb  aiiiiikdilcctnm.Viv 


PAULI  BAUDRI 


6S4 


bo  ilerum  ex  libro  ix  Eulropii,  cujus  vcrba  sunt :  A  pcrtincnl  duac  Pagii  conclusiones,  haud  illdudaliiles 


cCum...  ingravesccnle  ajvo,  parum  se  idoncum  Dio 
clelianus  moderanilo  impcrlo  cssc  semlrci,  aucior 
Hcrculio  fuii,  ut  in  privaiam  viiam  conccdereiit ,  el 
slationem  luendac  reipublicx  viridioribus  junioribus- 
que  mandarent,  cui  jegre  collega  obiempcravit.  » 
Quid?  quod  uierque  non  paucos  annos  po^l  dcposi- 
lam  purpuram  vixerunt. 

Ad  Eccletiam.  Fuit  hic  loquendi  mos  jam  sacculo 
quarto  post  Christum  natum  induclus ,  ut  Eccleti(e 
noracD  Latiiii  Graciquc  Palres  de  aedc  Chrlsiiano- 
rum  sacris  dicala  usurpareni.  Noster  paulo  post : 
EccUsia  ex  palatio  vtde^Falur.Euscbius,  libro  vii  llist. 
Eccl.  :  6«0T«xvQ^  6  TpSs  ETrtTXOTro^  a^sAxst  (Maptvov) 
TtOiTiyBCiv  5i  6/x£>.ta;,  xat  xni  yjipog  ).a^wv  eni  tw 
EIULA.U2IAM  izpdQ^iU.  eto-w  re  Tr/sof  oOtm  o-TTjTaf  Tf> 
UyiuiTfiKxt^  elc.  iloc  csl,  verlcmc  Valcsio  :  Tlieotec- 
nus  civilatis  episcopus  ad  tlarinum  accedeus,  el  sermO' 
cinando  longtus  eum  abstraliens,  preliensa  mant/,  ad 
ecclesiam  perducil.  Cumque  inlerius  ad  ipsum  altare  -. 
eum  «fa4iai«c(,elquaBposlea.SimiIiaexeinpIainEu-  ** 
sebio,  ct  sxculi  quinli  scriploribus  frccjucnlissima 
sunt.Tantum,iisdcmsxculis  quario  clqu)iilo,Chris- 
liani  sedcs  suas  sacras  templa  quoqnc.  vocabant.  Lac- 
lantius ,  libro  v  Insl. ,  cap.  2.  :  c  Ego  cuin  in  Bilhy« 
nia  oratorias  litleras  accitus  doccrcm ,  coniigisset« 
que  ut  codcm  tcmpore  Dei  lemplum  evericrctur... 
Augustinus^  Serm.  255  De  temp.  Ouanivis  saiicta  sint 
ten)pla  nux  vidimus  de  lignis  cuapidibiisfabricari, 
pl 


latncn  plus  apud  Deum  prciiosa  suiit  tcuipla  cnr 
disei  corporis  nostri...Teinpla  de  lignis  el  liipidibus 
bumano  ingenio  componuntur;  tcmpla  corporum  ip- 
siuscoelestisarliflcismanu  fabricanlur.i  Et  promiscue 
imperatores  Theodosius  et  Valentinianus  Augusti  An- 
tioclio  PP. :  f  Paleant  summi  Dei  tcmpla  limenlibiis ; 
iiec  sola  altaria  et  oratorium  lcmpli  circumjecium , 
qui  ccclesins  qundriparlilo  inlrinsccus  pnriclum  scp- 
tu  concliidit ,  ad  tuitionem  confugientium  sancimiis 
essc  proposita  ;  »  et  sic  swpius  in  scquentibus. 

Profeclus  cum  ducibus.  Ita  editiones  omnes,  prnelcr  p 
Oxoniensem  anni  1684,  et  Canlabrigiensem  aniii  sc- 
quenlis ,  in  quibus,  ad  ecclesiam  prcefeclus  cum  duci- 
ius.  Imo  qui  illarum  priinain  procuravil  Sparkius , 
opiime  ad  nunc  locum.  Prius,  inquit,  legebaiur  pro- 
fectuSf  cum  quavocc  nihil  occurrit  quod  congrual. 

Profectus  cum  ducibus.  NuUus  esl  sensus.  Legen- 
dum  ergo  est  prcefecius ,  elc.  rever.  cpisc.  Sarisb. 
Burnetus,  cujus  aueo  versio ,  the  Prefcct,  cl  quo; 
p0:>iea.  —  Profectus.  Lege  prw[ectus.  Sic  cnp.  16 
mentio  fit  Ftaccini  Prcefecti,  Gale.  —  Lego  Prafec' 
lus.  Alux.  —  Ad  eccle.^iam  proifectus.  Yide  Plinii 
cpist.  ad  Trajanum  ,  ci  Juslinum  Martyrcm  in  Apol. 

TOLLIIJS. 

Rationalibus.  Les  officiers  du  ftsc.  Maucroix.  — 
The  Rcceivers.  Tralatio  anglic.i. 

Simulacrum  Dei  qmvrilur*  Ut  inler  P.ag.inos ,  qui 
pulabant  templa  non  posse  sine  simulaciii  csse.  Edi- 
tio  Oxon.  et  Cant.  —  Uii  a  Komauis  sub  Pompeio, 

oxpugnatis  Hierosolymis.  Toluus.  —  Ex  hoc  indu-  ^  rouis  apium  trepidatio ,  quas  cerlo  certiui  oullus 
bie  loco  Tacili  :  Romanorum  primus  Cn.  Pompeius  ^  n^agis  nictus  incessil,  cum  iu  alvcis  suis  foraslrepi- 


cerie ,  nec  inutilcs  nostris  hominibuSf  quanquam 
necdum  uiraque  lidei  candidissima;.  Una  est :  c  Crc- 
dibile  itaque  imaciiies  paruin  a  Chrisiianis  usurpa- 
tas  fuisse  prlinis  rerc  quaiuor  sxculis ,  per  qus  nc* 
fanda  dxmoiium  in  idolis  religio,  et  CDristiani  iio- 
miniscrudelissimavexatio  cursum  suum  Knirii.»  kl- 
tera  autem :  c  Quare  in  controversia  de  imagmtbus , 
citcrioris  Ccclesix  poiius  cxemplorum  et  instiimo* 
rum ,  quam  antiquioris  duci  raiionem  oportet.  i  Qni 
priorem  locum  adibunt  vidcbunt  cur  io  isloqui- 
dem  argumento  aliquanlo  plus  bonac  fidei  voluissem 
in  viro  clarissimo  repcrtum  ,  qiii  gratis  scilicet  addi- 
derit  imagines  tamen  ante  quintum  swculum  in  usu 
aliquo  fuisse ,  quamvis  non  promiscuo  ac  frequenti; 
quod  nullo  exemplo  probavit. 

Simulacrum  Dei  quceritur.  On  cherche  tidole  du 
Dieu  ({).  Maucroix.  Ad  verbum  Quceriiur  idolum 
Dei.  Beiic  habct.  Nam  idotum  igilur  eliam  veri  Dci 
simulacrum  est.  Quare  vidcant  qui  ad  luendas  Sa- 
crosancisc  Trinitatis  imagincs  verti  volunt  in  sc- 
cundo  Decalogi  prieceplo :  Non  facies  tibi  idolum , 
quomodo  vcl  cum  sua  inierpretaiione  probare  pos- 
sint  illicita  quidem  csse  idola ,  hoc  est,  rerui^  deo- 
ruinve  oOx  ovrwv  simulacra  :  sed  probe  liciias  cssc 
imngines  veri  Dei ,  cum  iioslro  loco  MaucrDiiius  si' 
mutacrum  Dei,  summi  ncmpe  el  solius  veri ,  perirfo- 
lum  Dei  rcddiderit ,  nec  alia  voce  appellaverit  ad 
margincm  iinagincs  ,  quas  ail  P.iganos  credidissc 
cxlare  in  ClirisiianQrom  lemplis  :  Its  crogaient  auc 
les  chriliens  avaient  des  idotcs  dans  leurs  temples. 
lloc  esl,  Credebant  ChristJanos  habere  idola  in  suis 
templis,  Quid  ?  (jiiod  <jna?  Iiabcbant  idola  Pagani , 
illa  ncquaqiiam  twv  o-ix  ovrwv,  sed  rwv  ovrwv  imagincs 
cssc  persuasi  crant. 

Scripfura:  repertw  incenduntnr.  Uiide  naiQm  cst 
tradiioris  vocabulum  adversus  cos  qui  poenaruin 
mciu  S.  liiieras  judicibus  iniperialibus  iradiderc. 
Edilio  Oxon.  anni  1C80,  ilcin  Uini:>brigiensi$. 

Datur  omnibus  prmda.  Polius  duutur  onmia  prcci(C. 

TOLLIUS. 

Rapitur,  trepidatur^  discurritur.  Trepidare  crgo  co 
sensu  quem  snpra  letigimus  aliqiiiti  a  discursila- 
tione  diversum  sonat,  slcut  ibidcm  observavimus;  ul 
trepideiur  adeo  in  nno  loco  ,  nisi  si  eliam  quando- 
que  circa  euindem  locuin ,  dijscurratur  vcfo  per  piii' 
ra.  Firmal  Terenlii  versus : 

Trepldari  sentiOy  cursari  sursum  verram ; 

quod  manifcstissimam  invehit  trepidationis  diiliQC- 
tioiiem  a  cursationibus ,  lanquam  longe  miooril  m- 
lus  a  majori.  Sed  prxterea,  planissime  etiam  trepl- 
daiur  nonnunqiiaiu  siiie  uUa  foriuidiuc,  quemadoio* 
duin  insuner  ad  caput  decinium  posuimus,  p.  603, 
cum  iis  de  quibiis  nunc  noster,  rapitwr,  tt€$idatMr^ 
daia  prius  fuerit  Diocleliaui  nomine  §€curri«ieia 
praedaiidi  rapiendfque  polcstas.  Daturomnibus  prwda. 
Rapttur,  trepidatur.  Firmai  pariler  aiite  laudau  Var- 


ludceos  domuit^  templumque  iurevicioriw  ingresstis  est, 
Inde  fulgatum ,  nulta  ituus  Detuu  efigie ,  vacuam  se- 
dem  et  inania  areana.  —  Simulacrum  Dei  quwritur. 
Episcopus  Sarisberiensis  :  xVor  that  tlie  Christians  had 
any  images  in  Ihet  Umpt£^,  as  Lactqntius  himself  tes- 
ii/iesj  de  Origine  Erroris  ,  lib.  ii,  p,  65.  C6,  67,  107, 
butthe  heathens    having  images  in  all  tlieir  temptes 
were  ready  to  £onceive  the  Uke  of  tLetn,  Id  cst»  noii 
quod   Chrisliani  ullas    habereui  imagines  in   suls 
leniplis;  testatur  eiiim  contrarium  Lacianiius  ipso 
de  Origino  erroris,  lib.  ii,  eic,  sed,  quia  cum  iu 
cuncti    Elhnicorum  fanis  iinngines  exiarcnt,  idcm 
facile  Eihuici  in  animum  dc  Chrislianis  induxcrinl. 
— Simulacrum  Dei  qu(eritur.  Bene,   sed  non  invcni- 
lur;  qiiod  \alde  noiandum.  Nullum  cnim  nominalur 
proxinic  in  catalo.^o   rerum  repcrlarum ,  sed  solx' 
scriplurx.  Scripturw  repertw  incenduntur,  —  IIuc 


dnnt,  quam  cum  cosdem  iniroeunt.  Ne  e|  isu  LWii 
eodera  rereram  :  <  Quid  ?  quod  hosles  per  sumiiuim 
otium  instruxerani  acicm,  reparaverant  animos,  sU- 
bant  coinposititf  siiis  quisque  ordinibu^ ;  pobis  Iqdc 
repente  trepitandum  in  acie  iiislrueoda  ^al.  Et  iie- 
ruui  pauto  post :  At  ne  illo  ipso  quideoi  (Ue,  tiU  GOii* 
suJe,  aut  rcge  optajite,  pMgnaium  es( :  Bage,  quod 
nec  fessos,  ui  pridie,  ex  via,  ueque  Irepidaoies  io 
acie  insiruenda  ,  et  vixdum  composilos  ^iggressttHW 
cral;  Consule,  etc.  i  Uecle  no{as  UrepSmt  s«pc 
nccipi  siue  rormidinis  notione.  Nam  IrcDidare  s«pa 
cst  tumuluiari ,  et  ab  oiuni  partc  niti  ad  ingrediea- 
duni ,  aul  cgrediendum,  aut  iiivadendum,  el  magoa 
vi  aliquid  iiiTcstandum.  Gravius. 

(a)  Loqullur  in  mcnte  Paganorum,  et  appositc  »1  illo- 
ruin  systema.  Lnde  iuOrmum  nrorsus  binc  eruitur  ir«u- 
mcnluui. 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAt>.  Xll. 


686 


RapUur,  irepidalur ,  discurritur.  Maucroixius :  Le$  A 
uns  raviisaUj  lesautrcs  se  pdmenl  de  craiuiet  les  autres 
fuient.  Quasi  priinum  Lnlina  sinl  :  Alii  raperet  alii  ter- 
rore  esamtuari  t  aiii  diffugere;  el  qiiasi  dcindc  jarq  in 
lemplum  Nicomedix  Giirisilani  $ummo  mana  conve^ 
nissenl,  alquc  eorum  alii  prui  Cerrore,  rcvulsis  fori- 
bus,  exanimali  siol,  alij  vero  in  fugam  liuc  illuc  acCi, 
quo  el  reliqux  redeuni  lrala(iones.  Scd  ui  prauier 
illa,  qu?e  anteadversus  islas  iiypoilieses  obiier  nota- 
vimus,  boc  amplius  afifcramus ,  aucioris  verlia  neuli- 
quam  sunl  :  RapUur,  trspidalur ,  diffugitur;  dclur  ve- 
nia  verbo  :  sed  Rtwitur^  trepidalur,  discurritur^  ut 
haud  proprie  ad  diMudenles  liomines  periineanl,  scd 
ad  discursanles.  Addc  quod  Nicoincdien»cs  Cbria- 
liani  adco  nondum  ea  dic  iu  Ecclesiam  suam  oonve* 
nerant,  ut  neccsse  fuerit  rcvellere  fores,  quod  nec- 
dum  fuissent  apcrlx.  Dicere  cnim  rovulsas  fuisse, 
qiiia  inlus  Cbrisiiuni  religioui  suac,  clausis  januis,  va- 
cabant,  absurdum  forel;  parlim  quoniam  nulla  reper- 
lorum  intus  Cbrislianorum  ineniio  01  jii  no3(ro  loco  ^ 
po>t  forium  rcvulsioiicm ,  sed  Scriplnrarum  lantum-  " 
modo;  parlimaulcmquoniam,cum  Nicouiedise  Cbris- 
liani  templum  propalam  el  permilieiite  magiairaiu 
hacienus  habuissent ,  nil  causx  erni  cur  ccetus  suos 
clausis  foribus  celebrarent;  pailim  denique  quoniam 
apertissime  bscc  tria,  Rapitur,  trepidalur^  discurritur, 
Hon  ad  divcrsas,  sed  ad  easdem  personas  pertinent, 
boc  cst,  ad  illos  omncs  quibus  daia  fuerat  pra^da ;  ut 
proinde  muiio  potius  veriendum  credam  Galliee  :  Les 
auu  ravissent^  ies  autres  se  IrdmoussetHj  ies  mtres  cou- 
TCHt  de^  el  de/fli,  quam  quomodo  Maucroixio  inCer- 
preiarl  piacuit.  Doctorum  umen  judiciiim  esio. 

In  atto  enim  constituta  Ecciesia.  Forlassis  casu,  scd 
fortassis  quoquc  consilio.  Nam  et  olim  concilio  Judcci 
Syoago^as  suas  in  excelsis  loois,  etsi  baud  ila  suevis- 
sent  ab  initio»  conslruebant ;  Geniiles  vero  magnam 
pariemsuorum  lemploruin.  De  Jiidxis,  rcs  certissimae 
permultis  Juris,utiladicam,  Rabbinici  canonibus,  qui- 
busprxicriptQio  *  «1  in  aitisshno  urbium  ioco  Synagogm 
tedificareutur^ewquecedilicii  cwteris  exceimres;  ad  imi-  C 
lationem  nimiruui  templi  liierosolyuiitani ,  quod  iii 
monte  fuerat  conditum.  Geniilcs  auiem  quod  atiinel, 
Gncci,  verbi  gratia,  in  cxcclsis  ac  puris  locis  i£scu« 
lapii  tenipla,  quem  saoilati  pra^feccrant,  collocabani. 
c  Cur  i£^Iapii  fanum  exira  uibein  ost?  i  quserit 
Piaiarclius  in  QuoDSlionibus  Uomanis.  c  An  quia  sa- 
lilbnus  cjitra  quam  inira  urbem  degi  puiant?  Nain 
Grxci  quoqua  non  absurde  loci»  puris  et  sublimibus 
posita  babent  ^sculapii  sacraria.  »  Et  Vilruvius  : 
ciEdibus,  inquii,  sacris,  quorum  Dcorum  maxime 
in  tutela  civitas  videtur  esse,  ut  Jovi,  Juiioni  ct 
lUnervae,  in  excelsissimo  loco,  unde  moenium  maxima 
pars  conspiciatur,  arese  distribuantur.  > 

At  incrcdibile,  dicet  aliquis,  Cbrislianoa  uUa  simill 

dc  causa  Ecclesiam,  qua  de  agitur,  in  alto  consii- 

tqissc.  F;Meor  :  sod  potius  igitur  (si  quid  inea  re  vo- 

lueris  de  indusiria  facturo)  quoniam  priores  Chrisiia- 

norum  co^tus  ev  <t%tfih>otg^  boc  est,  nt  vulgo  transfe- 

ruui,  fn  cmucuiiSf  ad  verbum  fere,  iii  supemis,  ecle-  ^. 

braii  fucriiil.  YideAet.  i,  iiet  seq.,  iiem,  xx,  7,  8.  ^ 

Haiim  ego  cauanm  iu  iacerto  prorsus  relinquero,  vcl 

hoG  ipsQ,  quod  wni  non  omui  tempore  Judxi  Syna- 

gogas  sua»  iu  exceisis  locis,  neque  semper  Gontiles 

sua  Catti  iu  alto  extruxerunt;   Viuruvius  eninr,  ot 

aJioa  tacea» »  oominuo  post  illa  qu»  supra  laudavi- 

'i^us :  c  Ikrcurio  autem ,  ait,  in  ioro,  aut  etiam ,  uii 

'^diet  Sevj^pi»  in  ompoirio;  ApoIIini  patrique  Libero, 

^^andum  tbeatrum ;  Herculi,  iu  quibus  civiiatibua 

2^n  stmt  gymnasia,  ncque  ampbiUieaira,  ad  circum; 

^^arti,  extra  urbem,  sed  ad  campum ;  itemque  Yeneri, 

?^  ponam ;  i  iia  nec  Cbristiaiii  perpetuo  sua  lempla 

!^    cacuiniuibus  luoniium  ,  scd  iuierdum  quoque  in 

jJ^  h  valbbus,  ipterdum  quoque  in  liitoribus  maris  et 

/'^^minum ,  aliisoue  locis  coliocarunt,  queinadmodum 

^^  ^  ndiu  monuit  Uospiniaous.  Tanium  iiaque  consiel, 

^^j^m  ^i)  Evagrio,  utenttQnem  (aaain  fuisse  Tiftivovc, 

*^  '^  vi«,  id  esl,  templi,  quod  sxculoquinio  biiueoni 


Slilitx,  trcceniisfcrc  slndiis  a  Tiicopoli,  In  ipso  mon- 
tis  verticc  conditum  viscrii. 

Vtrum  ignem  poiius  supftoni  opbrteret.  Potius  quam 
quid?  Yidetur  enim  ea  vis  csse  hujus  adverbii ,  qt 
communis  iisus  loquendi  apud  Laiinos,  ut  non  poiue- 
rit  hicauciornon  scribere:  c  utrum  ignem  poiius  sup- 
poni  oporierct,  quam  eamdirui,  •  vcl,  quod  malim, 
c  utrum  illam  dirni,  an  ignem  potius  supponi  oporte^ 
ret ;  quare  qum  alteruiro  modo  aut  consimili  legendum 
sit,  non  dubiiamus. 

incendio  facio.  Latinissime  dicturo.  CaBsar  de  Bello 
Gall. :  Etlantum  inagris  vastandis  incendiisaue  faciendis 
hostiims  nocereiur.  Alia  quoque  exempla  in  promptu. 

Prmloriani.  A  eonsiderabie  Body  of  llie  Cuards.  An- 
gllca  versio.  Id  cst,  magnamanus  slipalorum  etpro- 
teclorum  impcratorii  cornoris. 

Tumen  (vcl  fanum)  ifiud  editissimum  paucis  horis 
soio  tequarunt.  to  lamen  ferri  nori  possc  boc  loco,  qui 
Lalina  doclus  esl  non  ignorai,  ne  dicom,  ediiissimum 
desiderare  nomen  aliquod.  Non  probo  lutamen,  quod 
alii  subsiiluendum  censenl.  Cogitavi  scribendum  essc 
euimen  iiiud  editissimum.  Cuimina  cnim  sunt  lempla, 
ct  oinnes  aedes  editiores,  qualis  crat  baic  ecclesia. 
Justin.  XXIV,  8  :  c  Advcnisse  Deuin,  cumque  se  vi- 
dissc  desilieniem  in  tempium  pcr  culminis  aperta 
fasiigia.  i  Idem  xxviii,  3  :  Ubi  dics  adventare  coDpil, 
ediiissimisque  culminibus  urbis  oriens  splendere.  i 
Staiius  in  Genelbliaco  Lucani  : 

Dicos  culminibus  Reml  vagantis 
luCmdos  Domioi  nocentii  ignes. 

Cuimina  Remi  siint  lempla  ,  alixquc  domus,  quibug 
igncm  imniisit  Nero,  cum  Romam  inccndcret.  Idem 
IX.  Tbeb. 

.    .    .    .    seu  jam  sub  eulmine  flxas 
Excubat,  antiquo  seu  pendet  gloria  luco. 

Hocest,  seu  exuvins  leonis  apii  suspenderunt  iii 
lcmplo.sive  iiiluco.  Exempla  siint  clalia  iu  promptu. 
GniEvius.  —  Tempium  Maucroixius ,  wdificium 
Burnelus  in  sua  jjuisque  versione  suppleverunt.  «^ 
Tamen  iiiudediiissimum,  eic.  Pro  /flnwi,quinreponen- 
dum  sil  lempium,  nullus  ambigo.  Conjccturam  meam 
Stabilitum  ht  Lactanlius  ipse,  lib.  v ,  lostit.,  cap.  S, 
ubi  xdiflcium  a  Cbristianis  cullui  divino  dicaium  Dd 
lempium  appellat.  Sic  etiam  in  limiiie  huius  libelli. 
CoLOMESiLS.  —  Ibid.  Tamen  iiiud  ediiiss.  Potesl  vul- 
gata  lectio  dcfendl.  Prajferam  nihilominus  tandem* 
pro  (\miMmen  aliquando  positum  usurpatumque  me* 
mini.  Sed  ci  templum  iiiud  ediiissimum  non  incom- 
raodo  legi  possit,  vel  fanum.  Nam  to  tulamen  vix  bic 
locum  invenial.  Tollids.— fflMien.  Legendum  cuimen^ 
vel  cacumen.  Gale.  —  Tamen  illiud.  Ibi  est  hiatus, 
aut  corruptio.  Allix.  —  Ita  planc  seniio.  Incertum 
vero  miris  modis,  utrum  potius.  Mibi  olim ,  quod 
poaierius  arridcret,  non  displicebal  leci  /a/itim,  quod 
et  Tollio  in  menlem  venit,  aul  Latinis  iHicrls  Graecum 
temenos,  idesi,  templum;  necnie  bactenus  ulriusque 
eonjeciurae  poenilet.  Nam  quod  Fanum  pro  Genliliun^ 
tempiis  Christianos  proprio  vocabulo  usurpasse ,  posuit 
Ducangius,  id,  quanqiiam  mulia  Yeierum  loca  in- 
nuani,  perpeluum  non  esl.  Dc  Judu-orum  lenq^ilo, 
Christianus  interprcs  libii  n.  Maccb.  xiv,  33,  pro 
Graecis  istis  ,  iav  fnn  Sw-jutov  poe  tov  *Iou5«v  iroLpah&u^ 
Tov^c  tov  toO  Of  oO  ocxov  tic  7rc3iov  7roi>j<Tw,  baec  babct  : 
iVfsi  Judnm  mihi  vinclum  Iradiderilis^  islud  bdfaaum 
in  pianiliem  deducam.  Et  lain  dc  tempio  corporis 
Cbristi,  quam  de  Hierosolymiiano  ,  auctor  opuscuU 
de  monlibus  Siiia  ct  Sion  adversus  Judiicosconscripti: 
c  In  eiijus,  inquit,  Tenipli  (Salonionici)  similiiudbiem 
Jesus  carncm  suam  esse  dixil,  dicens  Pharisxis  : 
Desiruite  fanum  isiud ,  et  cgo  in  tribus  diebus  exci- 
tabo  illiid.  £t  Pbarisa.*!  dicebant :  Quadraginta  sex 
annis  sdincnium  esl  fanum  islud ,  et  liic  in  iribus 
diebus  excilabit  illud?  Dicrbat  aulem  Jcsus  fatium  do 
corpore  suo.  >  Addcex  Aldhelmo,  seu  vcrius  ex  Gro- 
novii  Observatis  iu  scriptores  ecclesiasticos  ; 


687  I*AULl  BAUDRI 

Nescilis  quod  templa  Dei  sinl  ilia  vcslra  ?  A 

Mcmbranac  : 

Nescilis  quod  fana  Dei,  elc. 
Dc  nomiuc  aulcm  tcmeimt  'luax  allcra  nosira  toO  tn 


6SS 


men  emcndalio  Cbl ,  non  sulcl  quidcin  id  vocabulum 
nisi  Grajcis  liilcris  cl  apud  Cnccos  pro  lemplo  occur- 
rcrc;pula,  apnd  Dioncm  Cassium  dc  llicrosolymi- 
lano,  liis  vcrbis  xfnsp  toO  rituito-jg  toO  6«oO  «fAuvouivot, 
pro  templo  Dei  iui  propugnantet;  ei  apud  Evagriimi, 
lie  lemplo  SimeonisStililx  :  'EttoOowto  rii^evo;  toOtou 
8))  ToO  ecyiou  6c(/.aa<70ae,  CuptVfram  videre  lemplum  sancti 
illius,  Sed,  uno  verbo,  nil  frcquentius  in  scriptis  Pa- 
trum,  qnam  Grxcas  voces  lalinis  exaraias  rcperirc. 
Joannes  Fridcric.  Gronovius,  Observ.  in  scriplores 
ecclesiaslicos  :  t  Ccrda,  inquil ,  velat  cyclus  scribi : 
vull  aulcm  eictus ,  quasi  contractum  sit  ex  circulis. 
Miror  rationem.  An  dinicilius  crat  peicrc  a  Gra!cis 
cycius^  quam  orama,  et  prolus,  ct  tetra^  et  bujusmodi 


xius  :  ToHS  ceux  qui  fa'saient  profession  dc  la  rvUiiion 
chritienne ;  quotqnot  proruebaiKur  rcligioncin  cUvis- 
lianain.  Ii)t  simpliciiis  adbtic  tralatio  anglici,  Tht 
Christiansy  Cliristiani. 

Tormentis  subjecii  esscnt ,  clc.  Anlca  ilaque ,  iil  a 
verberibus ,  quod  supra  tangebamns ,  sic  a  tormentis 
immunes  erant  varii  homjiium  ordines  ct  gr.idiis. 

Adversui  eos  omnes  aelio  caleret.  Imo  poiius  ad- 
versus  eos  omnis  actio  caleret.  Gale.  —  Qna;  cinciida- 
lio  non  inibi  lantiim  pr:c(crca,  scdctclarissiino  atic- 
tori  versionis  anglicu)  in  animiim  venerat ,  ut  apim- 
rct  cx  bis  vcrbis  :  AU  actions  were  to  be  recdred 
againstthem,  Ni  cliain  insnpcr  pro  caleret,  hoc  cst, 
aciius  urgerelur,  lcgcnduin  censuerit vulereicwu  am- 
plissimo  Ciipcro.  Nam  id  qnoqne  nngtica  vcrba  pr.c 
86  fernnt.  Fuit  et  cum  suspicarer  scriplnin  priini- 
tus  fuisse  ciim  inajore  cmphasi,  adversus  eos  onmesom' 
nis  actio  caleret^  vel  valeret,  Neque  aliicr  sanc  cunc- 
lis  occurrilur  exceplionibus  in  verbis,  qux*  proximc 
prxccdunt :  c  Carerenl  onini  honorc  acdignitaic. 


be  rebtts  ablatis  agere.  Supple  jure ,  ut  in  notissinio 
vcrsu : 

Fastus  erll,  per  qucm  jurc  licebit  agi. 


innumera?  •  Lactantms,  lib.  vii  Institui.,  cap. 23,  qua  B  tornientis  subjecli  essent,  cx  quocumque ordinc,  aut 
deanastasi,  pro  qua  de  av«<rra(i6t,  idcsi,  rcsurrcciiono;      gradu  venirent,  » 

ct  ilcrum  paulo  post :  Anaslasim  mortuorum  futurani  

esse  consentiuntf  pro  avceo-ra(7cv,  eodcin  scnsu.  Nosler 

infra,  cap.  23  :  Apollo  et  Asclepius  oranlur^  cxGracco 

'AfrMmog,  pro  Lalinorum  jEsculapius,  Idcm  apcrlis- 

sinie,  capilc  2,  cpinicium  sanctum  et  sempiternumt  pro 

iTrevixtov.  Orosius,rib.  vii,  cap.  7 ,  dc  Ncronc:Cmre<, 

citharistas,  tragosdns  et  aurigas  sa*pesibi  superasse  visus 

est ;  non  pro  Ceritos  ,  vcl  Scenicos  ,  qtiomodo  priinae 

cdiiioncs  fercbint  :  sed  pro  Certjcas,'{irxc\fi  xijpxac, 

ut  germanus  isie  llicronymiani  Cbrohici  lociis  ustcii- 

dit :  Nero  in  Olympiade  coronatur,  ccricas^  citharistas^ 

iragosdos^  aurigas  vnrio  certamine  superans.  l^issio  SS. 

Perpctu»  ci  Felicitatis,  i^encpcm'5/i  tcgnon,  pro  rixvov. 

Alibi  in  scquentibus  :  Pridie  quam  pngnaremus,  video 

ffi  horomate^  pro  in  opaiiKxt.  Alibi  rursiim  :  ct  illum 

contra  jEgypttum  vidco  tii  afa  volutaiUcm^  pro  in  a^^; 

alque  iteruin  deinceps  :  Audivimus  vocem  unitam  diceh' 

tem  :  Agios,  A^ioi,  Agios^  sine  cessntione;  aycof ,  aytof,  p  quidam  privatus ;  q 

ayto;.  Confcr  inttium  orationis  Cypriani  pro  Mariyri-  ^  convcnii ;  Twv  oOx  a 

bus;  itcin  ejns,  qnam  sub  dic  passionis  suas  dixit :  110 

jam  cquuni  Lucrctii  durateuihf  iJ  est,  ^oupaTcov  scn 

ligneum ;  Plinii  probata^  hoc  est,  irpo^a-coL  scii  oves^  ct 

Kcxcenta  alia  id  genus  laudcm.  Vcrum  hic  lucus  potius 

forsan  mutilus,  quam  corruptus. 

CAPUT  XIIL 


"  Postridie.  Dic  videlicet  2i  Fcbniarii.  Eiiscbiiis  ta- 
men,  lib.  vni ,  cap.  2,  scribii  proposiium  fuisse  edic- 
tum  mensc  Mariio ,  appetente  die  festo  Dominicos 

Sissioni^.  Aiiclor  vero  Chronici  Alcxandrini  dic  25 
artii ,  ipso  die  |>aschae.  Veruin  hoec  sic  conciliat  Ba- 
luzius  vir  clarissiinus,  ut  primoedictnm  illud  propo- 
situm  fucrit  Nicomedi(e,  iibi  agcbat  Lactantius,  vc- 
lut  in  civitatc  regta,  dic  2i  Februarii;  dehidc  mis- 
suinad  cxteras  imperii  civitalcs;  mcnse  qniilein  Mar- 
tio  propositum  in  co  loco,  ubi  tuni  Eusebius  babita- 
bat,  et  in  Palacstina  mcnsc  Aprili;  Alexandria:  ^  vcl 


Aliocnim  scnsu,  qiianqtiain  siinillima  phrasi«  nostcr 
iiirra  capitc  59  :  Uespondit  t//a...  non  posse  de  nup- 
tiis  in  iilo  fcrali  habitu  ai/cre.  Scd  ntjhic  agere,\}XO  jwt 
agere  et  in  foro ,  ita  inodo  actio ,  pro  forensi  actione 
iii  istis,  advcrsus  eos  omnes  actio  caleret.  Hincqtie  me- 
rito  vcrsio  anglica ,  tfii^/i(  not  sue  for  thefts  or  rob- 
bcries. 

Quod  edictum  quidam^  ctc.  Hisloria  apud  Eiiscbtnffl 
orcurrit  lib.  vni  llistoria!  Eccles.,  cap.6,  (potinsS). 
Nulla  taincn  inagis,  quain  bic  loci  lit  nomiiiis  nienlio. 
Edil.  Ox.  ct  Canl. 

Quidam.  Un  particuiier. — MAUCB.Quasidicas:  //ow« 

quod  minime  cuin  Ettsebii  verbis 

aoi2/x6t>v  Ttf ,  oXXk  •xed  «yov  x«t«  T«f 

h  Trji  ^tw  vcv6|xto'/xfvac  v7repo;^ac  ivSoSoTOTwv   Scd  vi- 

dciidus  omniiio  dc  ca  rc  Daluxius. 

Diripuit.  Li^e  deripuil ,  nt  infra ,  cap.  28.  Tol- 
Lius.  —  Diripuit  et  conscidit.  Referri  buc  non  incom- 
inodc  potcst  Simeonis  Metaphrastx  narratio  de  Po- 
lyciicto,  qui  impcrantibus  Dccio  ct  Valcriano,  illo- 
rum  conlra  Christianos  edictum  e  Nearchi  manibos 
acccptum  perlegit,  inter  legcnduin  conspoit,  et  lunc 
dcmum-in  frusta  minuta  confrcgit »  ventisque  nianda- 
viL 

Cttwi  irridens  diccrel  victorias  Gothorum  et  Sarma' 
tarum  prffposiias.  Hoccsl,  ni  fallor,  imperatores  xqtie 
barbaros  esse,  ac  Goibos  Sarmatasque,  cquibosde* 
viclis  sibi  tilulos  compararunt.  Edit.  Oxon.  ct  CanL 
— En  se  moquanl  des  surnoms  de  Gothiques  et  de  Sttr- 
matiques^que  ie»  emperenrs  s^arrogeaient.  Madcroix. 
Ad  verbum ,  cognotnina  Gothicorum  ac  Sarin.iti€0- 
rum ,  qua;  sibi  impcratorcs  arrogabant ,  irridendo. 


alibi ,  ipso  dic  paschnc.  Quani  conjecinram  cerlam  ^  ^  ^tid  raiiied  the  emperors,  who  kad  put  amondthw 


cssc  mox  ostendo.  Pagius  ,  ad  annum  Christi  302 , 
iiiim.  5. 

Propo^tum  est  edictum.  Proponere  a?quc  ut  proscri» 
here  cst ;  publicc  ufGxo  titulo,  dccrelo  aut  alio 
scripto  aliquid  significarc.  Symbolos  proponere^  apud 
Justinum  ,  lib.  ii ,  est  inscriptiimcs  in  publico  loco 
poncre  lcgendas  in  cippis.  Scd  quis  ha!C  ignoral  ? 
Gr.€VIOS.— Ofi  publiaun  ddit.  Maucroix.  Ad  verbum, 
ct  ut  liodie  loqnunlur,  publicatum  eit\  quoctmodo 
Versio  Anglica,  Anedict  tvas  pubiished,  —  Proponere 
in  pnblico,  ct  in  ptiMrrtim,  dixcrc  intcrdum  melioris 
acvi  scriptorcs,  ploniusqiie. 

Ut  religionis  iilius  homines.  Quam  nostcr  scilicct 
divinam  \n  liiic  cap.  ii  appcllavit :  Hespondit  ille  ut 
divinm  religionis  inimicus,  inlcllcctis,  uno  vcrbo , 
Christianis,  (|Uoset  ita  tcr  paulo  antc  siiic  circtiitione 
yocavQrat ;  uude  etiam  rotunde  hoc  loco  Maucroi- 


titles,  that  ihey  had  triumphed  over  the  Goths  and  the 
Sarmalians ,  that  they  acted  iike  those  whom  tkefi  pre- 
tended  that  they  had  subdued.  Versio  anglica.  Quasi 
dicas  :  Ei  imperatoribus,  qui  in  edicli  sui  pnefatione 
se  dc  Gotbis  ct  Sarmatis  triumphasse  inier  alia  glo- 
riati  fiierant,  illudcbat,  qiiod  haud  aliier  agerent 
quam  ii  quos'  a  se  snbjectos  cssc  jactiiabanl. 

Prwnositas.  Lcgo  :  propositas.  Ironice  diclum.  W 
cst,  Christianos,  qiiamvis  subditos,  jam  locoesse 
Golhorum  ct  Sarmatarum  debcllandorum.  BonEHEir 
Los.  —  Firmnrc  possil  cdilo  Aboensis,  in  qua  jam' 
pridcni  non  prayositas^  scd  propostVof  cxcusuni.  At, 
ne  nescias ,  exiniius  et  conjunctissimus  collcga  Grx- 
viiis  laterc  hic  loci  putabat  aliquid  vttouXov  gravioris 
momonti ,  qiiod  sinc  cmcndaliorc  coilicc  non  possil 
clui,  nt  mulu  liujus  scripti  alia  loca;  idemqucscntio. 

Statimqm  proauctus.  |n  jus  scilicet  i  seu  ad  oiagiS' 


€89 


NOTyE  IN  LIB.  DE  MORTinUS  PERSECUT.  CAP.  XIV. 
A 


cro 


lr.iCii<;.  Fnlerprot(»s  simpliciiftr  ftro  capiua  en ,  &nm[i 
seriiiif .  —  On  h  prii.  Maiicp.oix.  —  He  was  prescntly 
seised  ow.  Tr;i  1.1110  aiiglica. 

Exiorius,  1(1  esi ,  lorqucndo  excarniflcAtus.  Sic  et 
capile  i7  :  Exlorii  parentcs  et  marili,  ut  fiHas,  ut  con- 
juges.nf  opes  suas  proderent,  T0U.IU8. 

Legitime  coctus.  Secundiim  leges  quas  Angujiti  tii- 
leranl,  inquit  Bahizius.  Ediiio  Cnniabr.  — 'Q?  «v  ti^ 
cvvTouta^  «TtMar/sirit  T^aroL^pax^  «vijAMryeTo,  Enscbiiis 
lcKro  ciiaio ,  lioc  esi,  lib.  viii  Hisioria?  Eccl.  cap.  6, 
pergunl  editiones  Oxon.,  ctsi  allata  Eusebii  verba  ncii- 
liqiiam  ad  euni,  de  quo  agiiur,  niarlyi-ein  perlineanl; 
sed  ad  alium  nomine  Petniiu,  twv  J3«<7t)4?!wv  7rat5wv 
£v«;  idesl,  verlenle  Valcsio ,  ununi  cx  iinperiiloris 
cnbiculariis. 

Legilime  coctus,  On  lemilsur  legrll,  MAUcnoix. 
Ail  yerbiim,  imposilns  est  crallcula: ,  (|uod  quoinodo 
ferri  derendive  possit  noii  video.  —  Legitime  coctus, 
Poiius,  (enlissime  coctns,  C:ip.  21  :  Daiis  tegibus ,  ut 
post  tormenta  (lamnnli  lentis  ignibus  vrerentur.  Gale. 

Cum  admirabili  pafieniia,  elc.  Eiiscbiiis,  lib.  viii 
Ilisl.  Ecclos.  rap  5  :  t6  «).u7rov  xai  aT«/i«xov  £tV  «vr^v 
T£>r>TaMcv  ^isTYifinvvj  «v«7rvo>5v.  Lcetitiam  ac  tranffuilti  • 
tatem  aniini  usque  ad  ultimum  spiritum  consertavii. 

CAPUT  XIV. 

Sed  Cwsar.  Brevior  et  obsciirior  personse  noiaiio ; 
cui  malo  iia  jam  docii  varic  inedicinam  fcceruut.  — 
Biit  Maximinn.  Id  esl.  Sed  Mnximianus.  Versio  an- 
glica.  —  GaUrius  Alaximien  Cisnr,  Maucroix.  —  Sed 
Ccesar,  Calerius  ncmpe  Maximianus.  Pagius,  ad  annum 
Clirisli  30i,  n.  6.  Conrer  qux  nos  supra  diximus  ad 
cap.  9. 

Nonconienttnest.  Eleganter  atqne  oratorie,  pro  »on 
conlentus  fuit;  ciijiis  rci  indicium  cerlissimum  proxi* 
nia  periodus  :  Aliter  Dioctetianum  aggredi  parai,  noii 
paravil ;  a  qua  alias  leclione  vix  licilitm  rorcl  absti- 
iiere  nianuiu.  Ncc  innle  tamen  nlrobiqiie  doriissimi 
interpretes  per  verba  pra^terili  lempoiis  :  c  Calcrius 


minus  bic  loci  occutlis  lam  bene  parlicipinm  sil,  pro 
occultatis,  quam  vu!go  censeliir  iioincn  cx  parlicipio. 

Occullis  ministris  pnlalio  subjecH  incendum.  Euse- 
bius,  lib.  VIII,  cap.  6,  nescire  se  fateiur  qno  casu  ex- 
citalum  fuerii  :  Consiantiniis  vero  in  oraiione  ad 
sanclorum  roBium  ,  cap.  25,  ait  palatinm  fulmine 
ictum  connngrassc.  Pagius,  ad  annum  Christi  30i, 
num.  G. 

Christiani  arguebanlur.  Sicul  sub  Ncronc,  incensa 
ab  eo  Roma.  Tollius.  —  Praesiiierit,  ni  fallor,  ad 
Galcrium  Maximianum  Caisarem  referre,  quani  ad 
inccrla  urbis  NicomediaB  ora ;  ut  nempe  Galerius. 
cxiisla  semel  aliqua  palatii  portione,  Dioclelianum, 
qiio  ipsum  eflicaciler  ad  proposilum  crndelissimaj 
|ierseculionis  impelleret,  convenerii,  et  Cbrisiianos 
illico  velui  bosies  publicos  ad  soceruin  deiulerii, 
magno  impelu,  uli  mox  andienius,  pergcns  i  illos, 
consilio  cuin  euniicliis  babiio,  de  extiiigiiendis  prin- 
cipibuscogiiasse,  dnos  Imperatorcs  domi  sua»  pene 
vivos  esse  combiisios.  » 

El  cum  ingenli  invidia^  clc.  Dele  pracpositionem. 
Siuiplicilcr  enim,  ardere  invidia,  ira ,  odio  Latini 
dixcrc.  ToLLius.  —  Cerla  esl  viri  docii  observatio. 
Liviiis  eniin,  vcrbi  graiia,  Cum  ardcrent  invidia.... 
palres.FA  siiniliier  Ciccro  adQuintuni  fratrem  :  Res 
ardet  invidia.  Sed  malim  lamen  ex  pnepositione, 
qunm  dclcri  vnlt  ToIIius,  adverbiuni  lem[K)ris  tum 
faceie.  i  Ei  cuui  pars  qii.Td.ini  connagrassel,  Cbris- 
liani  argiiebanliir  vclut  liosles  pnldicl ;  et  liim  in- 
geiiii  invidia  simul  cum  palaiio  Cliristiaiiorum  110- 
inen  ardebat.  » 

Ittos  consilio^  elc.  Incipiunt  commiinis  famae  ver- 
ba,  secundum  rlarissimos  interpreies  :  mibi  vero  po- 
tiiis  Galerii,  sicul  jam  leligimiis,  etsequentia  conflr- 
inabunl.  Mclior  aulcm  disiinclio  cditionis  Aboensis  : 
Hlos,  consilio  cum  eunuchis  habilo,  de  extinguendis 
principibus  cogilasse,  et  qn:e  dciiiceps. 

De  exlinguendis  principibus.  Diociotiano  scilicet 
„../>',  •  • .    .     .  ,       Augiislo,  et  GaI«Tio  Maximiauo  Ca^sare.  Nam  liinn 

!ifl'!i:""n^"."°  !!  T  "'^^IP»?. '^J?.;!?"*":.:''.''  C  lemporls  Galcrms  hau.l  solum  Nicomedi:.  versabr..ur 


cet  ^it.  II  dressa,  eic.  Riit  Maximian  wns  noi  satis- 
lic4l  with  tlie  severity  of  tliis  Edict,  so  lie  rcsolved.  > 

Edicti  legibns.  Eraul  in  ediclo,  de  quo  nosier  loqui- 
lur,  si  noii  varia;  secliones,  sallein  vnria  genera  et 
capita  perscculionis  conlra  Clnislianos  instilucndx  : 
piita,  ut  retigionis  illius  homines  carerenl  omni  honore 
nc  dignitale  ;  ut  tormentis  subjecti  essent,  ex  quocum- 
que  ordine  aut  gradu  venirenl ;  et  sic  de  roliquis  in 
pr.Tcedeiiti  tinemalerccilnlis.  Alqiieiinnc  singula  isla 
capita  bic  auctor  «(/iclt  teges  argiilc,  meojudicio,  no- 
iniiial.  Edicti  severitatemetacerbitatem  landala;  recens 
iralaiiones  inlellexeruut,  sicul  et  superioribus  noiji 
clausula  apparet. 

Aggredi  parat.  Ila,  cap.  3(5  :  Faecrc  autem  parabat^ 
qnw  in  Orientis  partihtis  fecerat ;  el  Terentius  in  Plioriu. 
Prologo  : 

Maledictis  detcrrerc,  ne  scrib^l,  parat. 

Ut  illum  ad  proposilum  crudelissimas  persecutionis 


ciim  Diocletiano,  sed  in  eodem  simul  palalio  dege- 
bai,ulquanipluiiniaosteiidunt.  Sicquc  alias  Gnlcriiis, 
ita  loqucndo,  principis  noincn  commnne  sibi  faciebat 
cum  socero  Aiigusto,  id  ei  primo  per  UMim  s:ecnU 
liccbat,  quo  C;csares  xquc  principes  nuncupabaiitnr 
ac  ipsissiini  Aiignsti.  Et  nobis  deinde  de  eo  Cxsare 
rcscsl,  qni  C;esaris  appell.-Uionenijamabaliquo  tem- 
|K)re  non  poterat  fcrre;  iiiide  haic  illius  in  capile  9 
inlerrogalio  :  Quousqne  Ca^sarl  Nil  miri  igilur  eate- 
iius ;  iii  inirum  forte,  do  cxtinguendis  principibus  ser- 
monem  ibi  loci  fieri,  iii  qiiode  iisdem  combnrendis, 
quin  etpenc  combuslis,  incnlio  sil.  Vcrum  id  facile 
solvilur.  Apudbonosauclorcs  ex/in(/utiii(Nr  qui  vitam 
miitHunl,quociiinquo  modoamiltani,  morbo,  incendio, 
aut  alia  re.  Ciccro  in  Soinnio  Scipionis.  capitc  3  : 
c  Qnaesivi  tamcii,  vivcretne  ipse  el  Paullus  patcr,  et 
alii,quos  nosextinctos  arl)i(raremus;  »  id  esi,  mor- 
luos.  Livius,  lib.  viii :  <  In  alio  tractu  orbis  (magnuin 


impelttret.  An  cum  inlerprctibus  exponendiim,  ut  il- D  Alexaiidruiii)  invictum  bellis  juvenem  fortuna  morbo 


lom  ad  decernendam  et  animo  propbiiendam  sasvis 
simam  pcrsccinionem  adigerei.^  c  Afin  'que  cetie  au- 
dnce  obligeikl  IVmpereur  k  jurer  la  ruine  des  Cbr^- 
licns.  Maucroix.  Thatso  he  migth  engage  him  lo  an 
iinrelenting  persccuiion.  » Tralatio  anglica.  Malim 
e(|uidem  accipere,  quasi  nosier  planissime  scripsis- 
set :  c  Nam  Galerius  Maximianus,  ut  ad  crndelissi- 
inam  persecutionem,  quam  ipse  sibi  primum  propo* 
siipral,  Diocleiianum  induccret,  elc.  1 

Occullis  ministris  patatio  subjeeii  incendium»  Credo 
Laciantiiim  scripsisse  :  oceuttis  ministeriis ;  qiiod  et 
Wicolao  lleinsio  in  mcnlem  venerat.  GRiCvius. — 
Legendum  esse  ciim  minori  post  nmiiKrff  distinc- 
tione  ccnseam  :  occultis  ministris  palatio ,  etc. 
Cale.  —  Ita  quoque  cogiiaveram,  in  hunc  sensum  : 
l^laiio  snhjecit  Iiicendium  ministrorum  opera,  quos 
ca  propler  occiilueral;  id  est,  quossese  diligenler  oc- 
ouiiare  jusserat.  Nec  obstat  quidqiiam,  opinor,  quo« 


extinxit:  »  quare  «x^f/f^tti  pnriierpoterantnostriprln- 
cipes,  vel  comburcndo. 

Duos  imperatores^  Ttoo  Emperors,  Vcrsio  anglica, 
sine  arliculo ;  cuin  integra  sit,  and  tlmd  two  etnperors 
wcr  wett  nigh  burnt  ative.  —  Les  deux  empereurs. 
Maucroix ,  cnin  ariiculo  :  c  Et  que  peu  s^etr  dtait 
fallu  qirils  n^eusscnt  brOle  toul  vifs  les  deiix  empe- 
rcurs.  >  Innuil,  Lector,  si  uescis,  ac  velis,  noiis, 
memorata  articuli  adjeciio,  tam  Diocletianum  et  Ga- 
leriuin  Maximianutu  fuissc  tuiic  ex  Imperii  Romani 
dispositione  Imperalores,  seii  Augustos,  quam  ne- 
ininem  praeterea  fuisse  |>er  idem  lempus  similis  po- 
lcsiatis  et  tituli  compolem.  Ai  contra  Galerius  Maxi- 
niianus  necdum  proprie  Augustus  eral,  sed  Cxsar, 
uti  monet  amplissimus  Cuperus.  Et  qui  duo  tunc» 
sccundum  recentiorem  Imperii  dis[K>sitionem,  veriet 
soli  imperatorcs  erant ,  hi  Diocletiaiius  et  Herculiiis 
Maximinnus  fueruni.  Malc  iiaque  Versio  Gallica  Pa- 


69i 


PAULl  BAUDm 


C2 


fisiensis,  el  opUme  c  conlrario  anglicn.  Venim,  iii-  A  loco  qucm  Siipra  lainlavimus  :  Cum  iret  ad  liQrloi  m 
qiiis,  accensetsc  Galerius  imperaloribus  :  duos  im-      minis  siii^  omnia  Palatina  ofj^cia  sequebanlur,  Ibanlet 


peratores  domi  suo'  pene  vivos  esse  combuslos.  Uecie , 
accenset  se.  Allala  enim  vcrha  non  noslri  Cecilli,  vel 
vulgi  Nicomediciisium,  sed  Galcrii  reapse  sun!.  Cur 
vero,  pulas,  se  accensuit,  nisi  quia  jam  inde  a  snpe- 
raio  Narseo  Cx'saris  nomen,  ut  ut  Cai^ar ,  deirecti- 
liat ,  et  de  se  loqui  volebai.  Confer  dicta,  pjg.  prajc. 
Domisua*,  Id  est,  in  palaAio;  tum  ob  ea  qiiai  ad 
caput  lertium  ohservaviinus  de  Doiniliano  domiinter' 
fecto^  el  quem  pr.-eslanlissimi  qnique  Iiistorici  occi- 
sum  fuisse  Roma;  in  Palatio  tradideruut ;  tum  pr;c- 
cipuc  ob  ileralam  ejusvocis  inlerprctaiionem,  quam 
in  hoc  ipso  capite  lcgerc  cst ;  unam  panlo  atile ,  his 
verbis  :  cum  palalio  Christianorum  nomen  ardebat; 
aitcram  vero  in  Islis  :  Denique  qui  ei-nnl  in  palatio.,. 
qnac  diserllssima  h  domi  sua;  explicalio  esf.  Inler- 
preics  vel  plusquam  ad  vcrbuin,  dans  lenr  propre 
viaison  ;  in  tlteir  own  house^  Iioc  est,  domi  sua:  pro- 
pria; 


prcefecli ,  et  magistri  officiorum  omnium  adhibcbantur  : 

3uippc  cum  in  iis  vcrbis  inlelligi,  verbi  gratia  ,  non 
cbeant  magistri  [amilia:  servorum ,  qiix  in  iinpemlo- 
ris  palatio  versiibaiur,  sed  magistri  omnium  palatinO' 
rum  officiorum,  id  es(,  eoriim  qui  orficiis  fuiigebaiitiir 
in  palaiio.  Veriim  respondendum  crcdimiis,  vel  pa- 
lainia  ipsa  officia  sub  generall  imperalorix  familix 
nomine  comprehendi ;  atmie  iia  tixcitium  nojtrum 
6h^  iis  quoque  egisse,  ciim  DiocUtianeiB  (amiliw  fu/iiii- 
trisy  ul  sequenlia  ostendunt,  disserat  :  vel  eum  po- 
tius  minoris  Imperatorice  familice  ministros  specia- 
liler  a  Palatinomm  ministris  distinxisse.  Neque  ei 
lunc  adversari  poierunt  Pollionis  verb»,  euin  aiier 
nonnisi  [Mlatiiiorum  ofdciorum  magistros  intellcc- 
tos  voluerit :  aller  vero  nunnisi  magisiros  minoris 
familiai  Diocleliani,  qui  et  ipsi  in  palatio  vixerint.  Ail 
the  Officers  of  his  Househola.  Versio  Anglica 


dicas,  omnes  familiu!  sux  prxTeqtos. 


Quasi 
Confer  supra 


Qui  semper  se  volcbat,  elc.   Talis  a  Tercntio  in  ^  Cuperum,  epist.  i.  Elcgantiusporrototumhunclocuiii 


Heautontlin.  Cliremes  dcscribllur,  derisns  capropler 
a  Menedemo.  Tollius.  —  Usilalior  loquendi  ra(io 
cral,  qui  senwer  volebat  videri  astutus  et  intetUgens. 

Nihil  potuit  suspicari.  Nese  douta  pourtant  poini  de 
cet  artifice.  M\ucroix  ;  quasi  dicas  :  ne  vel  minimum 
quidem  de  subdula  Galerii  perlldia  cogiiavit. —  Coula 
not  he  brought  to  give  any  credit  lo  this,  Anglica  ver- 
sio.  IIoc  cst,  addiici  noii  poiuit  ut  his  ullam  fldem 
habcrel . 

Excarnificari  omnes  suos  protinus  pnvcepit.  Praitu- 
lerim  cum  Coliimbo,  excarnificare  omnes  suos  protinus 
coepit,  Causas  vide  apud  Balnzium.  — Omnessuos.  Id 
est,  oinnem  suorum  domesticorum  fumiliam ;  qiiod 

gatet,  si  liuiic  locum  cuin  verbis  paulo  post  scquciifi- 
us,  ctinitio  quoquecapitis  15  conliilcris.  N:iin  quid 


cx  Aboensi  cdiiione  disiingucre  possis,  si  vulueris, 
isto  pacto  :  c  Iiem  judices  universi ,  oinnes  deniquc 
qiii  erant  in  palaiio  mugistri,  data  pulcstale,  lurque- 
baiit :  I  ad  qu£  ullima  verba  videndus  duobus  locis 
Baluzius. 

Eranl  cerlantes  quis  prioraliquid  intfeniret.  Iloc  esl, 
aliquid  exprimerei  cx  iis  qui  lorqiiebaiilur,  quisnani 
auctor  incendii  esset.  Sed  iiihil  exquoqu  ain  audiebant, 
quia  familia  Ca&saris  non  torquebutur,  in  qua  crant  ii 
occulti  minisiri ,  quorum  opera  p;iIatio  faces  subje- 
cerat  Galerius,  ul  hujus  facinoris  invidia  Chrisiianos 
onerarcl.  Gr/Evius. 

Eranl  certantes,  Pro  cerlabant.  Sic  cap.  45  :  £oniiii 
sententia  in  tantis  rebus  expectala  non  erat ,  pro  non 
expectabaiur.  Nec  dissimili  ratioiic  Vitruvius  «  lib.  ii  t 


l:!la  primo  :  Excarnificari  omnes  snos   prwccpit cap.  8:  De  lateritiis  vero  {parietibus)  dmnmodo  ad 


cum  familiam  Coisarit  nemo  torqueret,  nisi  Dioclcliani 
familiani  cxcarnificaiam  fuisse,  ctim  familia  Galerii 
a  nemine  lorqucrctur  ?  Omnes  sui  iiaque  jam  Dioclc-^  Q 
liani  familia  sunt.  —  Deiiide  vero  :  c  Furebat  ergo 
impcralor,  r.it  noster  iiiitio  capilis  15  :  jam  iion  in 
doincslicostaiiluin,  scd  inomnes,piiuiaiiiqueomiiiiiiii 
liliam  Valeriam,  coiijiigCiiKiue  Priscani  sucrilicio  pol- 
Jui  cucgit.  >  Unde  nuiic  liaud  siinplicilcr  quain  mulii 
primamillainDiocietjani  carniriciiiam  cvaserint  aper- 
lissimuni  est ;  oniiies  nempe  qui  non  erant  e  Dioclc- 
tiani  domesticis  propric  dictis,  pula  filia  Valerin,  con- 
jux  Prisca,  judices^  quod  mox  siibjeclurus  est,  ti/ii- 
versif  item  omnes  qui  erant  in  palatio  magistri  ;  sod 
perspicuum  simul  noslro  loco  omnes  suos  nil  aliiid 
esse,  quam  omnein  familiam  domeslicorum  Diocle- 
tiani;  eorumque,  non  magislrorum,  sed  inferioris 
ordinis  :  quo  et  inodo  antiquitus  familiw  vox  proprie 
servos  eomplectebatur,  haud  puriter  sobolem  scu 
liberos. 

Sedebat  ipse ,  atque  innocentes  igne  torrebat.  De  sa 
chaise  il  voyait  bruler  ces  innocents.  Maucroix.  — 
Hoc  est ,  ex  calhedra  sua  videbat  iniiocenles  ignc 
lorreri.  Sed,  ut  Laiina  sonani,  et  sequenlia  sunt ,  O 
non  mcrc  videbat  torreri  Diocletianus ;  torrcbat 
ipse. 

Omnes  denique  (jui  eranl  in  palatio  magistri.  Tous 
ceux  qui  avaient  putssance  de  vie  et  de  mort.  Maucroix. 
—  Ad  verbum  ,  Omnes  qui  potestatem  vilae  ac  necis 
habebant. — Nonprobo.  Id  enini  aperte  magistroscum 
judicibuSf  dequibus  mentio  pru^ccssit,  confundere  esi. 
Prxter  quam  quod  si,  ut  iniiuit  Maucroixius,  magis- 
iris  illis,  ex  sui  insliiuiione,  vitoi  nccisque  polcstas 
erat,  cur  data  iisdeni  cxlra  ordincm  polcstas  ut  tor- 
querent?  Sequilur  enim  continuo,  data  potcsiate  tor- 
quebant^  ciijustnodi  ila(|ue  nuilam  prius  habucrant , 
undc  magisni  diccreniur:quarcidma^/s/rorum  genus 
oninino  iiialim  inleliigerc,  qui  vcrbi  uralia,  ab  iiiTcrio- 
ris  aevi  scriploribus,  mogisiri  cubiculariorum^magistri 
ostiarioriim,  magistri  servorunif  et  sic  de  aliis,  vocali 
suni.Fateordiflicultaiis  aliquidoriri  posse  ex  pollionis 


perpendictUum  sinl  slanies^  whil  dedndtur. 

Heperiebatnr.  QuO  scii»u  tiem|>c  re%  aliqua  dicitiir 
reperiri  t  quando  palnin  ct  comporu  iiobis  e^t;  iit 
haud  ideo  lameii  ulhim  ejnsniodi  proprium  (Nscriiucu 
ngiiosccre  oporieat  iiiter  priccedtuis^erbum  invenirf, 
et  reperire  hoc  loco ,  quale  nunnuiiquaiM  alibi  a  viris 
(hictts  jure  vei  injuria  iiitcrulruinque  verbumfuitpo- 
siiuin.  Sinit  hic  iiaquo  synonyiiia ;  tiec  poslcrius  no»- 
ter  usurparit,  quani  qiiia  prius  pruxiniu  adbibucrat. 
Ctmfer  qua)  ad  capnt  7  noiavimus. 

Cum  familiam  Ccesaris  nemo  torqueret.  JactiUnlii 
scilicel,  Christianog  inali  capul  cerio  certius  esse , 
eornmquoiam  nullum  unquam  a  seadinissHm  tolera- 
tuinve  fuisse  inter  suoi  domesiicos « quam  niagnus  e 
contrario  eorumdem  numerus  jam  diu  loleraretur,  fi 
tunc  teinporiscxtarciin  familia  Diocleiiaiii.  Namquiu 
per  famitiam  Ccesaris,  domesticos  Galerii  Ca»aris  iii- 
telligere  oporteat,  non  dubitamus.  Ulpianus:  i  Fa- 
milix  appcllatio  scrvos  conlinet :  hoc  csl,  cos  qui  in 
ministerio  sunt,eliamsi  liberi  esse  proponantur,  vd 
alieni  bona  fide  nobls  scrvienics.  i  El  apiid  Tercn* 
tiuni  in  Heaut.  act.  iv.  sc.  5,  Syrus  ; 

Andllas  omnes  Baodridis  traduce  hnc  ad  vos  propere. 

Chremes  vero  sccna  scqucnte  : 

Illanccine  mulierem  alere  cum  illa  familia  ? 

La  matson  de  Galerius.  Maugroix.  A  I  vcrbum,  domuin 
Galerii :  posita  uli  liquet,  domo  pro  domesticis ;  quud 
noslraiibushaud  infrcqueiis. — Maximiansfamily.  Tra- 
latio  anglica  :  hoc  esl,  Maximiani  familia ,  cum  alia 
persono!  designatione,  scd  iiecdum  salis,  ut  quod  res 
est  dicam,  suflicicnli,  cum  per  ea  tempora  iion  unus 
tantum  Maximianus  celcbris  fueril  in  iinperiu  Ronia- 
no,  sed  duo ;  alicr  Ca!sar,  qucm  ct  ideo  Maximianum 
Cxsarem,  amplioris  disiinctionis  ergo,  vocare  ex|)e- 
diverit,  altcr  Augiistus. 

Aderat  ipse  et  instabat.  11  se  trouvait  prdsent  h  tout^ 
BIauCroix.  Servata  vi  temporis  imperfecii,  et  Maxl- 
mianuiu  Cxsarem  jam  ante  prxsentem  fuisse  palaiu 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  NORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XV. 


m 


innueM.  Hecameand  tiood  by  Diocletian.  Yersio  aii-  A  ardcre,  cum  jam  antc  illud  Inccndium  jumstiluisset 
glica.  Ad  verbum,  Venil  ille  et  Diocletiano  adslilil ; 
ac  si  lunc  demum  Galerius  advenissei,  iiec  ndruissei 
prius  conlra  quam  a  tiobis  iion  uno  loco  supcrius  po- 


abirc  Nicomedia.  Adde  dicla  ad  caput  17. 
CAPUT  XV. 


ftitum  esl.  Sed  id  ob  nalivam  ,  inter  alia,  utriusqtie 
imperfecti  indolemet  significalionem  posuimus;  nec 
quidquam  videmiis  cur  ab  illa  sit  recedetiduin. 

Itam  inconiiderati  tenis  de^agrare.  Eleganlissima 
hxc  iralatio  est.  Tanlo  vero  liic  loci  suavior,  quod  de 
inceuso  palalio ,  aique  hinc  accensa  ira  Diocleiiani 
sermo  est.  I nconsideratum  autem  vocaf,  qtiod  ila  tur- 
pjter  sibi  a  Galerio  iinponi  passus  ftierit.  Tollius.  — 
Deflagrare.  Quo  videlicet  seiisu  id  verbum  quandoque 
|nro  defetmeere  occurrit ;  puia  in  liis  Philippi  Mace- 
doiiiac  regis,  sedentis  apud  Livium  jitdicis  ititer  duos 
filios  t  c  liiterdum  spes  animum  subibat  dclbgrare 
iras  veitras,  purgari  stispiciones  posse.  To  be  aba- 
fed.  >  Anglica  versio  nostro  hico.  Quasi  dicas  tmmi- 
nict  detreicere^  quod  eodem  redit.  Alias  cerie,   ut 


Imperalor»  Is  ncmpe  qui  vere ,  imo  et  £$ox«ff  ^^" 
pcrator  erat;  Diocleitanm^  uno  verbo,  sicut  suo  no> 
mine  iii  antecedenii  capite  nuncupatus  est.  Quod 
non  moiierem ,  nisi  ibidem  quoque  praecessisset, 
duos  imperatores  domi  suo!  pene  vivos  esse  combu§' 
tos  :  hoc  est,  nisi  se  quo<{ue  Maximianus  Qesar 
imperulorem  is  verbis  vocasset.  Nec  siquidem  flexus 
esl  imperator ,  ut  accommodaret  assensum ,  dixit  pari- 
ter  hic  sciiplor  de  Dioclcliano,  capile  ii,  et.«ti,  se- 
cundum  euindcin  capite  7,  jani  lunc  lemporis  Diocle- 
tianus  tres  parlicipes  regni  sui  fecisseif  atque  unum  ex 
illis  imperaiorem,  Maximianum  scilicet  Herculium. 
Scd  is  laiidem  non  fuit  nisi  Diocleiiani  secundarius. 
Confer  Episcopum  Meld.  ad  iniiium,  cap.  xiii  Apoc. 

Jum  non  in  domesiicos  tantum,  Eusebius,  lib.  viii. 


multa  Clceronis  loca  ostenduiii,  deflagrare  pemtus      cap.  6,  confirinal  quod  scribit  Lacianiius  Dioclelia 
comfritrlsonat.  P/iae/onir(tf /t(imtiiisaf/ia^/irfl,lib.iii.  «>  niiin:.wi/.r»^«i:^^»»».„::.o^  n — .  «^_  «.^  ....^  o 


Offic.  Et  contra  Antonium  :  Itle  faces^  quibus  incensa 
L.  Beliieni  domus  deflagravit. 

iiidndecim  diebus  inlerieciis.  A  fornitght  af  ter, 
Yersio  anglica,  singulari  liiiguae  idiotismo.  Quasi 
dicas,  post  quatuordecim  noctes,  vel  post  nociem  deci- 
tnam  quartam» 

Incendium  molltus,  Sic  capite37 :  Hwc  ille  moliens; 
et  ^^ifugani  moliebatur. 

Sed  (vel  id)  celerius  animadversum.  fiditio  Ahoen- 
sts,  id  celerius  animadversttm :  quse  Columbi  einen- 
daiio,  imo,  secundum  virum  doctum,  non  dubia^ 
qaia  ptotime  prxcessii  sed.  Verum  ea  ratio  levissl- 
ttia  esf .  Amat  noster  hanc  particOlam,  lllsmque  mul- 
lis  locis  identldem  usnrpavit.  Capite  25 :  c  Sed  alli 
super  alios  mitiebanlur,  lamquam  plurainventuri.  Et 
daplicabatur  semper  illts  non  iiivenietitibus,  sed  ut 
libaltaddentibiis.  iCapiie  25:  c  SedWM  excogitavit, 


nuin  in  domesticossseviisse.  Pagius,  adan.  30),  iium.  8. 
Sed  in  omnes.  Kloc  est,  in  omnia  gonera  persona- 
rum,  seu  bominum,  ut  opiime  hiterpretes.  ^  Filiam 
Valeriam  conjugemque  Priscam  sacrificio  poliui  coe- 
git.  Craiit  ergo  Christianae.  Sic  certe  aela  sanoti  Uar- 
celli  et  Passio  sanciae  Suzanns«  in  quibus  Diocle- 
liani  uxor  Serena  vocatur,  lilia  vero  Arlliemia*  Fue- 
runt  rorsan  binominos.  I)e  quo  viderint  eruditi. 
CoLOMEsius. — Ex  Laciantii  verbis  discimus  tam  uxo- 
rem  Diocletianl  Priscam,  ciijus  etiam  nomen  ignora- 
hamtis,  quaiii  Valeriam  ejus  hliain  et  Galerii 
Maxiniiaiii  conjugem  christianas  fuisae...  Atqiic  id 
qiiidetn  Giiscbius,  lib.  vtii,c.tp.  i,  indicarat^  scd  vct- 
bis  obsciiriuribus,  et  nb  cjus  int«)rpre(ibus  plcrutii- 
qi:c  non  inieilectis.  Ihrc  ejus  veiba  ;  Tt  hi  m^i  twv 
x«TK  Tov;  yULTULYSiJi  /e-vgtv  oixoyf,  y.vX  TWV  tTzi  nv.fTDt 
«^o;,^ovToiv  o£  Totjotxstotf  ugitpofjomo^j  im  tw  OciwTrap/jTj- 
(Ttxi^oixhotg  /oyw  tj  xai  ^iy ,  cuvg;^wpoi»v  yotuiTatf  r.cnl 
7Z6f.tTi  y.ui  otVsTatf ,   /jtovovouy'  ^-^'  «yxayyao^Oai  iiri  t^ 


alSeverttm,quieratiiatematurior,Augu>tuinnun-p^«\^r''^'  ^!^-^«'^»  /.oyovou^t  y.«t  ^^«^^X^  ^  -      ..^ 

^Mn^ml     nAn«l«lnlln.lm  tror/t  nnn   iin..*.»nlnri.m     «ii^.lt  t   7r«p/»37t«  Tfl^  TrtTTlWC  «7rtTp;r0VT«^.  PAGIUS,  fltf  0/1.  302, 


caparel.  Qonstanlinum  vero  non  imperntorem,  sicui 
erai  factus,  sed  Csesarem,  etc.  >  Capite  27,  sub  li- 
nem,  el  ihitio  simul  sequeniis,  c  ut  non  Uonianum 
imperlum  ,  $ed  Daciscuni  cognomitiaretur.  Post  hu- 
jus  fugam,  cum  se  Maximianus  alter  e  Gallia  rece- 
plsset,  habebat  imperium  commune  cum  lilio.  Sed 
jnveni.  . .  i  I(a  quoque  alibi. 

Ttinc  Ct^sar.  And  then  Maximian,  Vcrsio  aiTgllca , 
id  est,  {niic  Maximianus.  Yide  dicia  sopra. 

iledio  hjfemis  profectione  parala  prorupil,  At  vcro 
capite  ii  dicilur  Dioclelianus  pcr  tolam  Injcmem  cum 
Galerio  consilium  habuissc  :  purro,  capite  i^,  ca^pit 
persecuiio  sub  Utietn  Februarii;  posl  i5  dics  conila- 
gravit  palatium  ,  ut  proOcisci  noii  putneril  Galerius 
ante  explelum  fere  Alartii  menscni.  Sparkius,  in 
edil  Oxon.  an.i684,ctexilla  poslc,  Canlabrigiensis. 

Optimx  viri  docti  dinicullatcs,  non  gravissitna;  la- 
nien,  uti  ncc  roibi  novx,  sed  quaruin  fniblra  solu- 

tionem  quaeras  in  versionibus,  aut  aliis  erudilunim      pi  incipaius  stii  temporc  aliam  uxorcm  non  habuisse 
lucubralionibus.   Maucroixius   eniin,  vcrbi  gralia  :  l^  auain  Prisrjini.  nirulnniil  in  rninrnrinin  p*  nnnnnllls 


num,  7  el «. 

Valeriam.  Valeria,  Diocletiani,  cx  uxorc  Prisca  R- 
lia,  Galcrio  Maximiano  jiincla  fuit  matrimonio  anno 
'SOi,  aiiaiis  stix.  ut  minimum,  duodeciino.  Quamdiu 
stipcrvixisse  Galerioconslat,  ut  observavit  Baluzius, 
vir  docti.ssimus,  in  noiis  ad  tibrum  Lactaniii,  dd 
MoM.  Pcrjjcc,  cap.  i5...  Iino  lam  Valeriaf  quam 
Pruca, MaxiinianoAiigiislo,anno  SlScxlincto»  super- 
stiles  fuerunt,  ut  inftu  cx  codcni  Lactanlio,  cao.  SO, 
demonslrabo.  Pagius,  ad  an.  Chr,  21)4,  mmi.  2  et  5. 
—  Priscam,  Prisca  Diocletinno  nupsit  anicftuam  is 
lieret  iniperalor  :  cuin  Valctia,  sicut  jam  diclttin, 
Galerio  Maximiaiio  juncia  malriinoiiio  sit  anno  292, 
cntatis  siiu:,  ut  mininium,  duodecimo.  Vixisse  atiteni 
tuin  Priscam,  mutrein  ejus,  hinc  ccrlo  colligilury 
qiiod  diu  poslea  supersies  fuit;  et  anno  tantum  315 
exliiicla  est,  post  victoriam  quain  Licinius  de  Maxi- 
roiano  reportavit.  Cerlum  quuqiie  Dioclciianum  tuio 


c  C^sar,  quoique  au  milieu  de  l'hiver,  piecipiia  sou 
deuart.  >  Idest,  c  Cxsaris,  quamvis  medio  Iiieniis, 
subiius  fuit  discessus  ct  praceps  prufeclio ;  i  et 
siinili  pacto  tralalio  anglica :  c  Maxiiman.  tlto  it  was  in 
the  midst  of  winler,  left  Nicumedia  uu  tbc  saitie  day 
inwbicb  this  second  (ire  wasraised,  protesling,elc.> 
Iloc  est,  c  Maximianus,qiiamvis  mcdiaagcretur^iicms, 
Nicomediam  eo  ipso  die  reliquii,  quo  sccundum  illud 
incendium  conflatum  esl.  i  Uuu;,  ut  vides ,  pioposi- 
los  nodos  polius  slringunt  quam  cxpcdiunt.  Dislin- 
guendum,  quo  evancbcant :  Tunc  Cwsar  mcdio  hge- 
viis  profeclione  parata^  vrorupit^  eodem  die  conteslans^ 
elc.  Sciibus  est :  Tum  Cscsar,  qui  pcr  mcdiani  iiie- 
inem  umnia  quic  ad  profectioncm  opus  crani,  iicssiina 
fiienie  claticulum  parari  curaverat,  quasi  dc  inipro- 
\ibO  piurupit  :  quin  et  hanc  simui  causam  cur 
erumpcrct  scelcraie    aOerens,  quod  iiollct   vivus 


quain  Priscam^  quidquid  in  contrariuin  eX  nonnullls 
sanclorum  aclis  posticrint  Barunius,  Hcnscbonius  et 
Papebrucbius ;  qui  ncinpc  libium  Lacianiii  de  Murt. 
l^ers.  iiun  viderant.  Pagius,  ad  an.  Chr.  294,  niim.  5. 
—  Filiam  Valeiiam  conjugemque  Pristfiwt,  etc.  Illus- 
tranliir  egregie  qiiuidc  diiabus  Iiiscc  Auguslisilluslris 
Ciiperus  ad  cap.  i  nolavit.  illis  Laclaiitii,  lib.v,  eap. 
15  :  c  Uuuniant  pcccare  huiiiines  ct  iiiquinari  pos- 
sunt :  averli  aulcm  non  possunt  a  Deo  ;  valel  enim 
vi  sua  veritas.  i  Dbi  ct  mox  scquunlur  quaB  hulo 
loco  quoque  lucem  alTcrnnt  :  c  Naro  et  in  lioc  quo- 
que  inaiiiia  illurum  convincilur,  qui  everlisse  se  fun- 
diius  rcligioncm  Dci  opinantur,  si  hoiiiincs  inquina- 
vcrinl :  cuin  el  Uco  salisraccre  liceat,  ct  iiullus  sii 
lain  niaitis  Deicuitor,  qui  daia  facnliale  ad  placandtim 
DcUm  iiuii  rcverlalur,  et  qiiidcm  dcvotionc  tnajori* 
Peccaii  cnitn  conscicnlia,  ct  mctus  pocna^  rcligiosio- 
rcin  facit;  cl  scnipcr  muUo  hrinior  cst  lidcs  quani 


m 


PAULI  BAunm 


GIS 


veponilpoftnilonlin.  •  lln  iilV;ilori;i  cl  Vvhc.x  iii  liiinc 
iiiimeriiiii  refercn<l:n  vidrniiUir  pceniieiiiiiun  agen- 
lium,  (|uando(|ui(lem  e;ts  Oioclclinniis  vi  ml  ihiis 
aris  imponenduni  cncgoral.  I^gregia  vero  suiii  qn.B 
ibidem  sialim  no^icr  siibjicit  :  c  Si  ergo,  inquii,  ipsi, 
cum  deos  sibi  arbilrnniur  iralos,  Inmen  doiiis  et  sa- 
criliciis  ct  odoribiis  plncari  eos  credunt ,  (]iiid  esl 
landem  qiiod  Dciim  nosinim  inm  immitem,  lam  iin- 
placabileni  puteni,  ulvideatiir  isjamcliristiaiiiisesse 
iion  posse,  qui  diis  eorum  coaciiis  inviiiisque  liba- 
verii?  nisi  forle  contaminatos  scmel  ptiiant  aniinum 
translaluros,  ut  siiasponiejam  fnccrc  inripiniit  qiiod 
per  lormcnUi  reccrunl.  i  Yidc  iiifra  de  iiovo  Mnxi- 
miani  institulo,  c;ip.  57.  Toixius. 

Adde  Cuporiini,  in  episiola  qnam  proximc  aiilc 
iioslras  noins  rrperies. 

Eutiuchi  necati.  liiliT  qtios  erat  retrii«  ,  qiii  uTtol^ 
i^^ouz-JogrrignprMTSug,  £v  axfztd^TUi^pufTuvotgviy.-nf^ffo; 
«TriWs  TW'  '^'^yjt^.  KdiiioiiesOx.  clCnnt.  cx  Lubcbio, 
lib.  VIII  Klisl.  hoct.,  c;ip.  G. 

Per  quos  palalinm  et  ipse  aiitc  couslabal.  Lociis  ob- 
scuriis.  Allix*  lino,  si  (|uid  judico,  corriiptus ;  cl  le- 
genduin  forte,  pcr  quos  palalium,  et  ipseante,  confla' 
bat^  eo  sensu  i|iio  iiosirniibus  dicere  familinre  cst : 
//  ne  respire  qiie  par  lui ;  nd  vcrbum,  nofi  respirat  nisi 
per  illum  ;  de  boiniiie  scilicet  qiii  iion  per  se,  sed  per 
-alium  vivere  videtiir,  Iniita  est  illius  ad  alieriim  np- 
plicalio,  et,  iit  iu  dicani,  vivificatio  prioris  pcr  posie- 
riorem.  Con{ture  ccrle,  proprie  loquendo,  simul  flare 
cst.  (flossariiim  velus,  Conflarej  (rofiiriUoi.  Kl  /Z/ire, 
pro  aniinam  eain^  qua:  ducta  est  spiritu^  resvirare  et 
efflare,  dixcrunt  Lniini.  Plaitlus  iti  Mostellnria  : 

Heus  tn,  si  verhuin  lioc  cogitnrc  volos, 
Simul  flare  sorliereque  liaud  racilc  esl. 

Paiatinm,  si  lircc  nrride.'iiii,  fucrit  pro  Palatinis^  scu 
homhiibusad  Oioclelinni  pnlatium  pcrlincntibtts,  po- 
sitiini;  (|uoinodo  tot  locis  npiid  priscos  oppidum  pro 
oppldanis^  domnm  pro  domesticis^  regnum  pro  regni 
incoliSt  ct  si  (|u.i»  siinilin  suni.  —  Dont  les  conseils  liii 
avaienl  6id  si  utilcs.  Maucroix.  Id  csl,  qiinnim  consi- 
lin  rucr;iiil  ci  adco  iililin.  —  /ii/  whoae  directions  the 
whole  alfairs  of  the  pnlace  had  been  conducled  bcfore 
Ihis  Edict.  Aiiglicn  vorsio.  Quasi  dicas,  quoniiii  o|Hjra 
et  niodcrniiiinc  nnle  illud  cdicluin  cuueia  pnlntii  ne- 
golia  ndnrmisirnbaiitiir. 

Comprehcnsi  preshijteri  ae  ministri,  Ejiisniodi  com- 
prehenmnis  nioiniiiii  iioslcr  siipcriiis,  cnpiie  5,  nbi  de 
Domino  tioslro  Jcsii  Chrislo  n  Jiidrcis,  iit  iii  ipsniii 
aniiiiadvcrleriui,  ctiinpreheuso  :  Congreqavii^  inqiiil, 
discipulos  qnos  mctns  comprehensionis  ejus  in  fug  im 
verterat.  Cicero,  Pliilipp.  2  :  Cnm  comprehensio  son- 
tmnit  mca  :  animadversio^  Senatus  fuerit.  —  On  arri- 
tait  les  pietres  cl  les  ministres  de  Vuutei.  Maiiciioix.  Ad 
verbtini  :  Comprehcnsi  prdsbtjteri  ac  ministri  altaris, 
Sedai//ins  nulia  nieiitio  apud  iiiisirum,  et  inin  bcn(t 
menso!  .supplcrc  potitiNSct  cl:irissimiis  caiionicus,  si 
quo  ruisset  opiis  supplemcnio.  Chrysostoiniis,  llomii. 
3,  in  cpisl.  ad  Rplics.  :  llwf  ejxseva?,  xai  oO  fizrix^ig 
TQ^  rpuTzil^ng ;  Quomodo  mansisti,  neque  tanien  mens(e 
fis  particepsf  liiio.  interrogate  eos,  aiebat  Basilius  M:i- 
gnus,  cp.  75,  deillis  loqtiens  qui  sennle  alif|iiotan- 
nos  pro  Orlhodoxis  gesscrani,  si  jam  orthodoxus  est 
Basilides.,.  quare  cum  Dardnnia  redirent^  altaria  ip- 
»ius  in  agro  Gnngrcnorum  snboerterint,  mensnsqne  snus 
snbstituerint.  'Ep'pno<TUTi  ouv  «OTovf,  ee  opOodo^og  vOv 
DxG-t^iS/j;',  6  xotvwvtzoc  Ex^txiou,  5(a  Tt  uko  A«o5avi«f 
fiTToveovTe;',  ra  ©uctao^Tnpca  sxsevoO  sv  xri  ;^woa  twv 
royy/sjjvwv  xario-T/Je^ov ,  xac  eauTwv  rpujti^y.g  CTiOscav. 
Ac  si  usus  su;culo  iv  invaliiissut,  ut  hacrtc  lloiretico- 
rum  ineiis:e,  du^tao-Tiipta  scu  attaria^  Orthodoxorum 
vero  simpliciier  rpuizs^on  et  mensos  vocarentur :  qnod 
iioliui  t:iincn  a  mc  arGrmatum.  Unice  volo  Mau- 
croixiuin  nullam  habuissc  causam  cur  nomen  potius 
altaris  qtiam  mensa  suppleret  in  iiostro  loco,  qain 
nec  cur  ulierutrum,  cuin  ministri  de  quibus  agitur, 
iiue  conlroversia  diaconi  sint,  et  diaconi  a  Patribus 
modo  cpiscopatus  el  Ecciesiw  minktri,  inodo  iiijnisfri 


A  Dei^  modo  minislri  Clirisli,  ot  quaiidoque  cliam  sitn- 
plieissimo  iiomiiie  ministri  nppellnii  sinl,  ui  uiox  pa- 
tebll.  —  Presbytcri  uc  ministri,  Prcsbyteris  and  dea" 
cons.  Vcrsio  aiiglic:i.  M  csl,  presbyteri  el  diaconi.— 
Reciissime.  Yide  Cangiiim  in  Glossnrio,  voce  Hints- 
ter^  iibi  inter  cnclera  (]u:u  profert  cxeiiipla,  hoc  iii- 
signc  e  Corainodinni  cnrmine  inscriplo,  Mmistris, 

Mini:>teriuin  Clirlstt  Zncoiies,  (id  est 
Diacunes,  seu  qnotl  magis  latinunif 
))i.io()ni),  cxercelc  caslc; 
ld(:irconiiiiisU'i  facilc  pro^ceiita  niagislrt,  clc. 

Et  sine  ulia  probatione  ad  confessioneiH  damnati.  Kt 
Siins  preuve  ni  confession.  MAUcnoix.  Id  est,  et  sme 
ulin  probutione  nnt  confessione.  Qu:c,  uti  liquct, 
cmendaiio  iion  soli  viro  clnrissimo,  sed  aliis  quoqiic 
in  niiiihum  vcnil.  —Adconfessionem.  Lege  aui  con- 
fessione.  Notum  ipiid  in  jure  siiit  confessi  rei;  e*.  sine 
confcssionc  dninnnri  iicininein  sidcre.  Tollius.— 
Kmeiido,  aul  confessione,  Gale.  —  Cuin  bona  dor.iis- 
l^  simoruin  viroruni  vcnia,  niendiint  inihi  alibiciibal; 
et  pro  sine  uiia  probatione^  legcndum  censeo  sine  vila 
prolatione;  hoc  (^st,  procrasiinntioney  scu  ovaCoU. 
Planttis  iii  Mil.  Glor.  : 

Facilc  csl:  trcccalai  possuntcausx  colligi, 

Noii  domi  csl,  abiit  aiuhulaium,  durinil ,  ornalur,  l.ival , 

Prandei,  polat,  occupaia*sl,  opcrn  non  vst,  non  polcsl: 

Quantumvis  prolatiomuu,  duin  modo  nunc  priuia  via 

luducamus... 

Ad  qiieni  locum  merito  Taubmannus :  Quantumit 
prolationumf  procrastinationum,  ava6o>wv.  Nota  eliam 
Ciceronis  iti  epislolis  ad  Atiicum  rerum  proiatio,  pro 
iiegotiorum  suspensioiic.  Sed  quid  erit  landcm  sinc 
ulla  iiKira  vcl  procrastinationc  ad  costfessionem  dam- 
naril  Facilis  responsio.  rrcsbyleri,  verbi  gratia,  (|iii 
comprehendcbantur,  stalini  atqiic  se  prcshyieros 
e>se  confessi  erant,  iiulla  inlerposita  inora  danuia- 
baiitur.  Iloc  (uit  damnari  a(/ coii/Viifoiiem.  Nequc  al.o 
dicctidi  geneie  Christtis aptid  Maith:eum  xn,  41,  nar- 

C  rnt  Ninivitas  e«V  to  xtip^jyiioL  'iwva  fiirx-jo^fTat;  hoccst: 
ad  Joim  pradicalionem  poenitutsse*  Vel  si  tu  iiuiic 
forie,  qiiod  olim  cogiiavernmus  et  iiobis  jam  ininiis 
arridel,  mavis,  Dnmmri  ad  confessionem  aidaaiHm 
ad  martijrium,  quia,  ut  optitnc  niotiiiit  et  variisauc- 
toritaiibtis  probnvit  Cangius  :  c  Confessores  etiam 
dicti  ollm,  qui  mnrtyrio  vitaiii  pro  Christo,  quem 
palani  confessi  et  contestati  sunt,  finierunl.  i  Ouod 
adeo  veruin,  ut  iiide,  secunduiii  ccrcnioniulc  episcop. 
lib.  1,  cap.  12  :  c  loctis  qui  in  plerisque  ccclesiis  suli 
aiiari  inajorc  essc  solet,  ubi  snnctoriim  inarlyrum 
corpora  requicsctint,  i  noii  martyrium  diintaxat,  sed 
ct  confessio  vocetur.  Qui  mnrtijrinm^  inquit,  scu  con- 
fessio   appeiiatur^  etc, 

Cum  omnibus  surs.  l)e  simili  phrasi  diximiis  sopra 
qtiid  nobis  vidcrctiir.  Ilic  vcio  Intius  pnlct  iltiih 
signilicalio  qiiaiii  antca.  |hi  (piippc  iioii  lilKTi,  aui 
uxores,  sed  omncs  ad  sumnium  donicstici  inlclli- 
gcndi  erant :  hic  autcin,  ut  i;  se(|uciitibus  colligini- 

^  dtim,  doiuesiici,  ct  ulii  usuipcr ;  qui  quid  sint,  iii>i 

^^  uxoreset  liberi? 

Deducebantur.  Melius,  duccbantur,  iit  s:rpe  alibi. 
ToLLius.— Favet  in  priinis  liic  locus  capitis  54  :  cDiiciai 
igitur  mulicres  cum  ingenii  spcciactilo  et  misera- 
tiimc  lanli  casus  ad  supplicium.i  Nnm  ct  ii,  de  qai- 
bus  nunc  noster  loquilur,  ad  suppiicitim  duccbantur, 
ut  ex  proximis  liqiict :  cOmnis  scxus  ct  xiatis  bo* 
miiies  ad  exustionem  rapti.»  Sed  cum  nibilominiis 
apud  idoneos  aiictores  deducere  in  carcerem^  dedw 
cere  ad  extrmum  casum^  et  cjiismodi  alia  occurrant, 
haud  sollicitanda  forte  lectio  ordinaria.  Proprie  uii- 
que,  si  vcterem  nostrani  de  tolo  loco  senientiam 
pnefcrcndam  duxeris,  subaudiendtim  imo  toO  xotvoO 
anie  alterutram  scripturam,  ad  confessionem,  id  esi, 
ad  martyrium.  Nec  dissimilt  scnsu  Intcrpretcs  :  Oh 
ics  fnisait  passer  par  ies  mains  des  bourreaux.  Mao* 
CRoix.  wcre  condemned  and  execuled.  Yersio  anglici. 
bed  uos  quidem  crcdimus  hodie  ipsummct  dcduci' 


€01 


NOTiE  IN  Lin.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XV. 


698 


brtiilur  accipi  rcclc  possc  pro  tlc(liico!>nuliir  n<l  siip- 
pli^ium.  Vide  dicin  ad  iirc  vrrlia,  rnp.  40.  sul) 
liiiciii,  ita  mediw  inter  Cuneos^  clc. 

Omnii  sexm  ei  (etatis  liomines^  ctc.  Lociis,  quan- 
luni  ad  liisU>ri;c  soricni,  inlellcciu  dinicilliniiis,  ni 

Xiientadiiioduin,  sccuiidniii  erudiios,  in  isto  roinmalc 
pocal.  Ciip.  XVlll,  i3,  Tiai  XT>ivr2.  nai  TzpiGuzoc,  x«i 
«TrTrftiV ,  xai  oaiSwv,  xae  o^u^aruv,  xat  '<pvyr«ff  avO|Jw7r&>v; 
av0p«j7ro(,  ad  verbuni  hommes^  didliiigunuir  a  o-oi/M^re, 
laiii«|uain  lilicr.-c  condiiioiiis  hontiiics  a  maiicipiis  : 
ila  liic,  per  omnis  sexus  el  celatis  homines^  cuiict;is  in  • 
lelligainus  personas  condilionis  lil»eras,  qu;c  .nd  Ta- 
iniliain  prcsbyicroruin  ac  diaconormn  qnoruni  nos- 
ler  cocjiii  mcniionem  facere,  porlincbanl,  siiigiilas- 
que  adeo  a  domeslicis^  de  <)uibiis  idcm  paiilo  post, 
diversas  :  ul  iiuuc  iiempc  persecuiionis  liisloriatn 
conrniuaiido,  el  qiiomodo  prc^byicri  :)C  miuislii  ad 
inanyrium  cuiii  omuibiis  suis  ducli  sinl,  accuraiiiis 
e^^plicando,  iiiquiat,  c  prcsbyicros  ac  diacouos  cuin 
uxoribns  suis,  iiberisquo  ciijusvis  sexus  et  :rlaiis,  ad 
exnsiioucm  raplos  cssc  ct  calervalim  combuslos  » 
paulo  posl  vero  de  eoru.udem  domesiicis,  ilhs,  luja^ 
tit  ad  coUum  molaribus^  fnisse  mari  mcrsos;  deinceps 
aiilein  do  cielcro  Niccuuedieiisium  popiilo,  persecu- 
tionem  in  enm  alque  violenier  incubuisse ,-  ac  deiiique 
de  provinciis,  qux  seiii  Maximiaiio  parebant  vol 
Co:tstanlio,  s;cvilum  qiioque  fuisse  in  illis,  sivc  coii- 
Ira  Cliristi  servos,  sive  contra  eorum  cnnvcnUcula, 
non  minus  quain  Nicoiuedi;c,  jubeiile  nllero,  allero 
laninm  conniveule. 

Et  gregatim,  eic.  Iia  vidctiir  legcndinn  :  At  grega- 
tim  circumdato  iyni  anibiebantur  domestici,  et  alliija' 
tis,  etc.  Edit.  Ox.  et  Caiit.  —  Lege,  sed  gregatim;  et 
disliiigne  post  ambiebantnr,  Simile  qiiid  iiosler  babet 
lib.  V,  c.  XI :  Sicttt  unus  in  Phrygin,  qni  universum  pO' 
pHlam  cum   ipso   pnriter   conventiculo    concremavit, 

TOLLIOS. 

Et  gregatim,  To  et  cx  set,  proxcrf,  orluui  crodo,  csl- 
qne,  inco  animo,  loliis  liic  locus  iia  coiistiliieiidus  : 
€  Ncc  singiili,  qiiouiam  lauia  cral  muliiliido,  scd  gre- 
gaiiin  circumdalo  igni  aiubiebniilur;  douu;stici  (nlli- 
gatis  ad  colluin  inolnribus)  mari  mergebauiur.  » 
Calr. 

Domestici.  Their  servants,  Vcrsio  aiiglica.  Ad  ver- 
buin,  Eormn  scrvi  aul  famuli :  quod  qu:i*  jam  poiieba- 
mus  in  co  valide  (Irmat,  quod  nequc  vir  doclissimiis 
cogiiaiiduni  csse  boc  loco  de  imperaloris  domeslicis 
piiinvcrii.  Videliir  eiiim  cxtcroqui  iion  prcsbylero- 
min  et  dincouoriini,  sed  alioriiui  liomiuiim  doiiiesti- 
cos  iniellcxisse.  Some  presbyters  and  deacons  were 
seised  oii...  Persons  of  ail  ages  and  of  both  sexes  ivere 
burnt.,,  and  their  servnnls  were  cast  into  the  sea. 

Aliigntii  ad  collum  molaribus,  mari  mergebantur, 
Snpplcio  iiaqiie,  qiiod  Pahesiinis  peculinro  non  fuit, 
uii  f.dso  posiiit  Hieroiiymiis  ad  Mait.  xviii,  6,  ilem- 
f|ue  post  illiim  Casnuboiius,  sallem  quod  nd  xaTOTrov- 
Tco-uov  modum  :  scd  qiiod  rccle  vir  dociissimiis  os- 
lcndit  c  Polybio,  uon  fuissc  iuter  gravissima  pula- 
inm  a  Gnccis.  Ilieronymi  verba  suni.  cQuod  antein 
dixil  :  Expcdit  ei  ul  suspendalur  mola  asinnria  in 
fM>llo  ejiis,  secundum  rituin  provincix»  louuitur,  quo 
iii.ijorum  criminum  ista  apud  veteres  Juda^os  pceua 
fucrii,  ut  in  profnnduin,  lignto  &axo,  demergereiilur. » 
Lociis  vero  Casauboni  esi :  c  Mntt.  xviii,  G.  Kae  xara- 
TrovTicrfihQ  Iv  tw  TrE^aysc.  Quod  nolal  D.  Hicroiiymus, 
pcculinre  Paliesliiiis  supplicinm  bic  iiilelligi  tov  xaTa- 
7rovTe(r/xov,  non  ila  accipiendum  est^  nuasi  alio!  geuies 
eo  siipplicio  iion  ulerentur,  sed  nd  xaTaTrovTe^uoO 
iiiodiim  potiiis  referendum,  qui  liic  indicatur;  nain 
fuissc  usos  Grarcos  boc  sii|»plicii  gencre  ergn  scele- 
rnlissimos  bomincs,  appnret  saliii  ex  llistoriis.  Dio* 
dorus  Sicuiiis,  I.  xvi  :  *o  5«  ^iWtto^  tov  fih  'Ovof/a/)- 
j^ov  Ixoi^ufTt^  Tovff  Si  a^ou;  wj  espoo-uXouc  xaTS' 
iuxifjz.  Ratio  vero  et  niotiis  fuit  alius,  quam  apud 
Pnlxsliiios.  Non  enim  saxuin  collo  alligabantGra^ci, 
scd  sontcin  in  plnmbeum  vns  coiijicicbani :  qnod  e\ 
Atbcnxi  lioc  loco   didicimus,  libr.  xiv  :  n«Tco/Ao^ 


A  o\iv  0  ToO  nTo).saaeou  tj-zpu.Tftyhg  £v  Kauv«>  Tij  vtqo-w  >a- 
Cwv  aurov,  xae  si?  iiokt^flvxnv  y.spuiii8«  efxGa^wv,  xai 
avayoywv  si;  to  TrAayo;  xaTETrovTeo-s.  Nim  fuisse  |»orr0 
habiium  boc  siippliciiim  inler  grnvissima,  docet  Po- 
lybius,  lib.  II.  'A^'  o|x&>f  ToeovTO?  wv  Mtwg  «rvx* 
oievoO,  TrWv  toO  xaTcwrovTeo^vae  5ea  t«v  tv  Ta«V 
K£7;^l&iaef  ^rsTrpayfiivwv.  •  Eiiatn  Grscci  igiiur,  quod 
iiou  pulabal  Hierouymus,  el  saxo  ad  eollum  alligato, 
contra  quam  credidil  Casaubonus,  sontes  suos  quan- 
do(|ne  mari  iiiergebanl. 

in  cwtcrum  populum.  In  all  other  places.  Versio 
anglica.  Iloc  est.  m  omnibus  aliis  tocis.  —  Malo  de 
cuDtero  Nicomedi;e  |)Opulo,  qui  Cbristum  quideni 
colerel,  accipcre. 

Pieni  carceres  erant.  lis  ncmpe  quos  ad  sacrific^a 

coegerant;    id    cst,  qiios  viderant  magnopere  re- 

nuisse,  et  inde  CliiisliniKe  fidei  addictissimos  csse 

cognoverniit. 

Les  prisons  dtoicnt  plcines  de  misdrables.  Maucroix. 

-^  Ad  vcrbiiin ,  Pleni  carceres  erant  miseris. 

"  Ne  cui  temere^  etc.  lloc  cst ,  ne  cni  non  perspecto 
ct  cogtiiio  jus  dicereliir.  fc)t  videiida  bic  actn  Crisp. 
apiid  Mnliillon.  Aiinnl.  vol.  iii ,  p.  423.  Gale. — 
Edicio ,  cujus  iiostcr  cnpilc  13  mcntioneni  fccit, 
cnutuin  iiilcr  iilia  fiier.it ,  ut  Cliristiani  itoii  de  injnria^ 
non  de  adulterio ,  iion  de  rebus  ablatis  agere  possent, 
lliiic  illiid ,  qnod  jam  proi  mnnibns  liabemus,  ortuin 
arbilror,  el  ne  cui  temere  jtts  diceretur^  id  csl,  et  ne 
cnjiis  forle  Cbristlaiii  caiisnm  Jiidices  imprudeiiler 
andireni  nc  dijiidicarcni.  Assentitur  plnnissime  Man- 
croixiiis  :  De  peur  qne  sans  y  penser  on  ne  leur  rendit 
justice ;  (\u\u  ci  obscurliis  versio  aiiglica  :  And  thut 
noman  migth  hacc  the  bcnefu  of  the  Law  that  was  not 
a  nealheui 

In  secretariis.  In  curiis  judiciaiibus.  Ed.  ox.  ct 
C:inl. —  In  the  vcry  Conrts  if  Jnstice.  Tralntio  an- 

Slica,  eodem  sensu. —  Dans  les  Greffes.  Maucroix. — 
[ale.  Secretaria  etiim  fiieruiil  proprie  loca ,  in  qui- 
bus  jiidices  de  causis  civilibiis ,  vcl  criminnlibus  co- 
C  gnoscebant,  sedebnntqiie:  cum  ibidem  cx  altcrcan- 
tibus  alii  sedercnt,  alii  slnrcni,  pro  pcrsoiinrura  di- 
gnilate ,  aut  vilitate.  Codex ,  lib.  iii ,  lit.  ^ ,  I.  3  : 
c  Sedendi  quoqiic  iii  aliqiin  sccrel:irii  pnrte ,  qu:e 
Judicibiis  infeiior,  allercantibii^  vero  supcrior  esse 
videatur,  bnbituro  licculiam  ;  ei  §  uli.  Sedciidi ,  cuiu 
celebrnliir  cogniiio  (qiierimoui:i:  criiuinalis)  in  sc- 
creiariis  judicaulium  jiis  couseqiiantur. 

IJl  litigatores  prius  sacrificarent.  atque  ita,  etc. 
Poscunt  oinnino  ciim  advcrbium  ordiuis  prius^  tnm 
liquidi  .seiisiis  rniio,  nt  bic  to  ita  iion  pn>  ea  ratione^ 
hoc  modo  ,  vel  similibus,  siciili  vulgo  solei ,  siima- 
tur,  sej  pro  deinde^  Gncce  eeTa,  vel  sTreeTa.  Quid 
esset  cnim ,  ut  litigalores  prius  sacrificarent  ^  atqne 
suas  causas ,  ita  sacrificnndo ,  dicerent  ?  Polerantne  , 
inquam  ,  caiisas  suas  sncrincaiido  dicere  ?  Et  ouor- 
sn m  elinin  To  prius,  quod,  ul  jnm  diciuni,  adver- 
bium  ordinis  csl,  inseriiissc  in  baiic  pbrnsin ,  posit(e 
arai ,  ut  litigatores  prius  sacrtftcnrent ,  si  vel  intcr  sa  -. 
^  crincaiidum  dicenda)  causu*  fiieruui ,  ac  noii  potius 
^  postea?  Positn^  igitur  mnnifesto,  ut  ririus^  id  cst , 
ante  omnia^  litiganles  fnlsis  numinibus  thus,  aut 
aliiid  quidpiam  sncrincarciit,  ac  deinde  causns  suas, 
pernclis  jam  sncrificiis,  orarciit.  Neqiie  aliler  in  (iue 
capiiis47.  c  iLi  veslem  resumpsit,  pro  deinde  ves- 
tein  ,  scilicet  piirpnream  ,  resumere  ausus  est  :  di- 
scrlius  vero  cnpiie  49.  Sed  prius  cilio  sc  infersil ,  nc 
viiio  iiigurgitavii ,  ul  solent  hi,  qiii  boc  ulliino  se 
faccre  arbitrantur  Et  sic  bnusit  Ycneniim ;  boc  esl , 
el  postea ,  vel  deiudc  veiienum  bnusit.  i  Acccdal, 
confirmatiouis  crgo,  Aci.  locus  xxviii,  ii,  <^ui  el  ipse 
ex  istis  illuslrniidus  :  i^Oo/xsv  eeV  TIoTeo^ov;,  ou  i^jao-jTig 
aSs^^uf  ,  naneYlMiirrJ  in-  aOTOt;  eTrtusevae  riii.ipv.g 
S1Z7U,  rMi  o^z(»ig  el^  TfivVMii-n-iiikOoiiiv.  Id  cst,  Veni' 
mus  Puteolos  ,  ubi  repcrtis  fratribus ,  rogati  sumus^  ut 
maneremns  apnd  eos  diebus  septcm.  Et  deinde  venimus 
Homam ;  ncm  iit  viilgatn  :  Et  sic  Homain  venimus ; 
nisi  r4>  sic  vis  qiioqiic  toO  deinde  tribuatur.  Accedat 


C3D 


,PAULl  BAUDRI 


700 


ruisum  lioc  coniniJi  prioris  Kpisl.  a 
3ox£|xa?2T&)  Bs  avOpwroi^  layrov,  xai  o-jtw;  ex  tou  ot/STOu 
8<T0t£T&).  Ubi  pnriler  nova  raiioiic  verienduni  :  lix- 
ploret  autem  qnisquis  se ,  et  deinde  de  pane  ilto  edat. 
Accedal  deniquc,  ne  plura  nunc  adducam ,  isiud 
quO(lue  prirnaj  ad  Tlicss.  iv,  17  t  "ETrstTa  hiidg  o! 
l^&VTiCt  ol  TrioAfitTrofJtivoi,  u'j.y.  «Tuv  auTot?  v.pTTvr^-nihai^v. 
ev  vsys^aej  zi^  aTTvyrriTtv  toO  x-jptou  sl;  uspXi  y.al  oJtws 
TrdcvTOTS  oniv  zo^ot'/)  Mtii^cf..  Iloc  csl,  si  recic  iiilcr- 
prelari  volueriinus  ;  i' Deinde  nos  vivi ,  qui  J-eliqui 
erimiis ,  rapienuir  simul  cum  eis  in  nubcs ,  ih  occur- 
sum  Domini  in  aera ;  et  posica  seinpcr  cum  Domiiio 
erimus  :  •  qux  el  vis  versionis  iEiliiopicaj. 

Et  jam  litleros  ad  3laximianum  atque  Coiistanthim 
commeaveranl  ^  ul  eadem  facereitt,  Vcruin  ilaqiie  csl, 
ediclum  prius  in  civliaic  icgia ,  quam  in  alils  impcrii 
«rbibus,  Imo  prius  in  Oricnlc  ,  quain  in  Occidcnle 
proposiium  fuissc.  Pacios  ,  ad  ann,  Cliristi  ZOi ,  iiMm. 
l.—  Ad  Maximianum,  Mirum ,  ni  nosler,  qui  niox 
liunc  ipsuin  Maximianum ,  distinctionis  causa ,  senem 
3fa.TiimVinum  nuncupabil ;  eumdem  bic,  loco  multo 
conveliienliOre ,  similis  discrimiuis  gralia,  senem 
flUoquecognominaverit,  vel  polliia  //crcji/ium ,  aul 
Augustum,  Noii  intclligilur  cerle  alius  quisiiu.im 
Maximianus,  nisi  qni  isiis  nomimbus  notiis  cst. — 
Ad  3laximianum.  To  the  other  Emperour,  Vcrsio  An- 
glica.  Id  esl,  ad  allerum  impcraioicm. 

Expectata  non  erat,  lloc  cst ,  non  expectabatur^ 
uti  jam  dictum  supra  ad  similem  locuni. 

JSe  disscntire  a  mnjorum  prwceptis^  ctc.  Brcvitcr 
diclum,  pro  ne  viderelur  dissentite  a  prKceplis  majo- 
rum^  hoc  csl,  ab  iis  qUce  Diocletianus  impcrjtor,  ct 
Maximianus  parilcr  Augustus  (uterque  Coiislantio, 
qui  mere  per  ea  lempora  Cicsar  erat ,  majores)  prx- 
cipiebanl  fieri  in  provinciis  sibi  subjeclis.  ffani  ut 
ea  potius  ,  qux  iidem  imperatores ,  vel  Dloclelianus 
imperator,  ctMaximianus  Cxsar,  Consiantio  CsBSarl 
pnecepcriiit,  inielligamus,  a  recirc  ralionis  dlcta- 
mine  alienum  est.  Primo,  quia  nuspiatu  legiiur 
Maximianus  Augustus  Constantio  mandasse  per  lit. 
leras,  ut  eadein  secuni  facerct.  Secundo  autein, 
quia  tantum  abcrat  ut  lunc  tempoHs  Maximlaiins 
Cajsar  Conslantio  Cx»sarc  major  esset  in  impcrio 
Romano,  ut  contra  co  ipso,  quod  crant  ambo  Co;- 
sares,  essciit  a;qualcs.  liiterpreies  difficultatcm  dc- 
clinarunt.  <  PourConstancc,  dcpcurqu^onisecrfliquM 
ii'approuvat  la  resoluliou  des  empereurs.  MAucnoix.i 
—  But  Conslance ,  that  he  might  not  seem  to  dissent 
fromthose  thattvero  in  rank  abovehim.  Vcrsio  auglica. 

Conventicttla.  CoiiVentictdi  ct  Conventiculornm  vo- 
cabula  ,  quie  hunc  dieriim  odiosissima  sniit,  et  pro- 
prie  olim  de  Itaireticis  dicta  esse  ,  posiiit  incauic  cla- 
rissimus  Cangius ,  intcrdum  eiiam  loca  coeiuum  ci- 
villum,  aut  ccclesiasticorum  melioris  noijc,  uli  bic, 
vel  ccetus  jpsos  sonarunt.  De  clvilibus ,  Clcero  pro 
Domo  sua  :  <  Quoniam  plcbi  quoque  urbance  inajo- 
rcs  nostri  convcnticula ,  et  quasi  consilia  quicdam 
esse  Yolueruiit.  Idcm  pro  Sextio  :  Qui  primi  virluie, 
et  consilio  prxstanti  exiitcrunt ,  li ,  pcrspccto  ge- 
nere  liumancc  docilitatis  alquc  ingenii,  dissipaios 
unuin  in  locuin  congregarunt...  tum  res  communcm 
utilitatQui  continentcs,  quas  publicas  appellamus , 
tum  conventicula  liominum ,  qiiuj  posiea  civitalcs 
nominatrc  sunt ,  tum  domicilia  coiijuncta  ,  quas  ur- 
bes  dicimus ,  invento  ,  et  divino ,  ei  bumano  jurc  , 
roojnibus  sepseruiit.  »  Dc  Ecclcsiasticis  vero,  nc 
plures  laudem,  Lactanlius,  lib.  v  Instiuit. ,  cap.  \\  : 
c  Aliqui  ad  (justos)  occidcndum  praicipiies  exlilc- 
rutit,  sicut  uiius  in  Plirygia,  qui  univcrsum  populum 
cum  ipso  pariter  convciiticulo  concrcma\ii.  i  Merilo 
iiaque  bic  loci  .Maucroixii  versio  :  quelques  dglises , 
aliquot  crclesias;  anglica  autcm  :  tlic  houseswhere 
the  Christians  held  tlieir  Assembties;  domus,  in  qui- 
bus  Cbristiani  suos  coetus  cclebrarunt. 

Dirui  passus  est.  A  populo  nimirum  ,  vcl  a  pnti- 
fectis.  iJiidc  Lactanlius ,  cap.  24,  dc  Consianlino 
jam  Auguato  loquciis  :  t  Susceplo  impcrio,  Couslaii- 


d  Cor.  XI ,  28 :  A  tinus  Aiigiistiis  niliif  egit  prius  quam  Chrisliauos 
ciiltui  ac  Dco  sno  rcddcre.  Ilacc  fuit  prima  eiiis 
sanciio  sanctx  Religionis  restilula.  i  Nam ,  ut  rectc 
observal  Dodwellus  in  Disseriatione  xi  Cyprianica 
qu3e  est  de  Pauciiate  marlyrum ,  nuin.  75,  nilul  ha- 
buit  agendum  Consiantinus  ,  si  nihil  fuisset  a  paire 
ejiis  Cbnslantio  in  Cbristianorum  cauf>a  innoTaiiim. 
Qiiare  verum  est  quod  scribit  Lactaiitius  :  i  Coni 
Blantius,  nc  disseniirea  majorum  pncceptis  viderc- 
tur,  conventicula ;  id  est ,  parietes  qui  restilui  pn. 
terant ,  dirui  passus  est.  PaCids  ,  ad  annum  Cltmti 
502,  num.  7  etS, 

Vcrum  autem  Del  templum ,  quod  est  in  hominibut , 
incolume  servavit,  Non  accensendus  crgo  saivissimis 
priniscvae  Ecclesioc  persccutoribus  sicut  haud  pridciii 
n  clarissimo  episcopo  Meldensi  Bossucto  sxpitis  ht- 
lum ,  cum  per  septcm  y^^«).«f  cap.  xiit  Apocal.  et 
septem  CoKTLlslg  cap.  xvii,  hanc  impcraloruin  Roinn- 
norum  plciadem  ,  uli  persccutorum ,  hac  aut  illa  de 
causa  itotabiiium  ,  intclligeiidam  essc  scribercl,  Dio- 
"  cleiianum  ,  Maximianum  llerculium.  CQiisiaiitiiiin 
Chlorum ,  Calerium  Maximianum,  Maxentium,  fi- 
Itum  primi  Alaximiani ,  et  Licinium.  Scd  audial,  sc 
a  ma^Mto  suarum  parlium  Criiico  cl  llistorico  siinul, 
sub  Oaronii  nomihe ,  confutari. 

Existimavil  Baronius  ,  durante  persecutionc,  G.il- 
lias  martyrum  sangiiinc  exundasse.  Cerlum  tamcn  vidc- 
tur,eaininillis,  ubi  Constantiusimperabai,iocumnoii 
liabuisse,  id  eniin  diserle  afflrmat  Lactantius  dc  Mor- 
libus  Persccutorum,  cap.  15,  etc.  Pagics,  ad  amnim 
Christi  305,  num,  7. — Adde  eumdem  ibid.  num.  8,  Iii 
quo  rcclamantes  in  contrarium  histofias  conciliat. 


CAPUT  XVL 

Universa  terra.  Id  cst,  olnnes  iinperii  provincia,  ut 
recte  Maucroixius.  Non  enim  sxculo  iv  totus  orbis, 
quanliis  quantusest.  ab  Orienlc  uSque  ad  Oocasum,  a 
Meridie  usque  ad  Seplentrioncin,  AugustisclCsesa- 
ribus  erat  subjeclus  :  sed  magna  pars  taiitum.  Quare 
C  si  vel  inaxime,  qnce  jam  cxcipientur  Galliae,  iii  ceii- 
suin  vetiircnl,  nil  quidquam,  praHer  universum  impe' 
rium  llomunum,  inlclligendum  foret.  Alias  hujusgc* 
ner]s  vT^ipQo^.u^  suis  locis  supcrius  letigimus. 

Prwter  Guliias.  Qiiain  lunc  felices,  Deus  bonc !  el 
quaniis  dignas  graiulationibus  do  isia,  si  noii  simplici 
et  plcnissima  exccpiione,  saltem  qualein  nostcrliabe- 
bai  ob  oculos !  Nam  Constanlius  ,  ut  paulo  ante  iiar- 
ralum,  c  convenlicula,  id  esl,  parictcs,  qui  restitui 
potciaiil,  dirui  passus  cst :  verum  autein  Dci  tem- 
ptum,  quod  est  in  honiinibus,  ihcolume  servavit.  i 
Quare,  ul  Ikcc  sunl,  expcrtae  quidein  Galliaj  persecu- 
lionein,  quod  ad  lempla  ailinct,  furciitibus  nimiriim 
populis,  ncc  obslanlc  Constantio  ;  nullain  vero,  quod 
ad  sanguincm,  quia  reniicbatur  idem  Conslaiitius. 

Scd  Eusebius  in  riiielibri  deMariyribusPalxsliiix, 
inquiunt  docti,  afnrmat,  <  Italiam  toiam  ct  Siciliam, 
quin  Galliam  quoque ,  diiobus  priinis  persecutionis 
annis  integris  7r6).sptov  OTroacivat,  bellum  (supple  pcr- 
secuiorum)  suslinuisse.  i  laicor.  Verura  facile  potuit 
D  Eusebius  nullum  aliud  bellum  intelligere,  quod  ad 
Galliam  spectal,  quam  quod  iii  ca  per  bienniuni  me 
ullo  Consiantii  niaiidalo,  et  priccipili  populorum  li- 
ccjitia  gestum  fuerit  in  sulos  sacrariim  aediuiu  parie- 
tes,  non  in  homiues.  Prinio,  quia  eliam  impeluscon- 
ir  1  basilicas  el  inaiiima  lempla  lacii,  si  ad  huius,  aut 
aliorum  loqiiendi  rationcm  respexcrimlls,  bella  suni. 
Actus  martyrum  Saturnini,  Fclicis  et  alioruui :  c  Pla- 
cet  igitur...  causam  ipsius  beUi  Iractare...  Teinporibus 
namque  Diocletiaiii  et  Maximiaiii ,  beltum  diabolus 
Cbristianis  indixil  isto  modo,  ul  sacrosiuicla  Domim 
lcstameiiU  Scripluras(|ue  divinas  ad  cxurendum  pc- 
teret,  6flsi7;crt$  dominicas  subvertereif  cl  rilus  sacros, 
coetusquc  sanclissimos  celebrari  Domino  prohiberci.» 
Et  noster  supra,  capile  12,  primum  Dioclctiaue»  per- 
seculionis  inipelum,  qui  nieie  in  leinplum  NicoineiliaJ 
faclus,  rcferens,  i  Qui  dies,  ail,  cum  illuxisset,  re- 
penie...  Prxfeclus  cuiu  ducibus,  et  iribunis,  ei  rali(>-  ^ 


701 


NOTiE  IN  LIB.  l)E  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XVI. 


:o2 


nalibus  vcnit,  c(  revulsis  roribus...  Scriplurnc  reperUc 

jiicenduntur ,   dalur   ouiuibus   prxda Veniebani 

igllur  pncloriani  acie  strutta,  •  ctc.  Deinde  auiem, 
quoninni  in  libello  Precund,  quem  abte  uos  clarissi- 
mus  Baluzlus  ex  Optaio  ciiavit,  asseruut  plcno  orc 
Bonatistx-.c  Constnntlum  nullani  iuter  cxteros  im- 
pcralores  persccuiionem  exercuisse,  el  ab  boc  faci- 
ijore  immunem  fuisseGalliam.  •  Teriio  deniqiie,  quia 
apud  Euscbium,  quem  sibi  ipsl  constare  neccsse  est, 
laudalar  toiidcin  verbis  Constantlus,  ut  priiiceps, 
€  qul  concilali  advcrsiis  Cbrislianos  bclli  particeps 
nosquam  fueril;  qui  veri  Deicultores  sub  suo  iinpcrio 
vJventes  Imniuncs  ab  omni  noxa  et  calumnia  servarit ; 
postremo,  qui  nec  eedesiarnm  (pde$  subverlerh  :  nec 
quidquam  adversus  fideles  molitus  sii ;  •  toOts  /.«0' 

v;r*  6CUT0V  Qetyre^il;  uO/a^jsI;  ,  xai  ^>S7rfloe«/7Toy;  fM- 
5«?  ♦  xat  fwjTC  Twv  lxx).y3(Ttwv  tov;  ot/ov;  y.v.OD/,i'j  y.iV 
t7sp<y*  tc  3w6'  i5ixwv  zaivov/iYyjTaj :  passus  ilaque  laniniu^ 
ut  hic  meriload  iiosiri  verba  redeam,  templa  dlmi, 
nibil  ipse  circa  endcm  vd  Cliristianoa  aggrcssus. 

Scio,  qunm  mullx  bistori»  GnHicarum  urbium  pro- 
vinciarumquea  Baluzio  nicuioratnc  alio  prorsusabennt. 
Sed  illas,  credo,  pauci  eruditi  dignas  judicabiint, 
qUvC  pr»  bcc  Auctore  et  Euscblo,  qui  laui  commodc 
secum  et  cum  nostro  in  concordiam  adduci  potest, 
audianlur.  Adi  nunc,  si  libct,  Dodwellum,  disserta- 
lione  Cypr.  xi ,  iium.  75  et  77  ,  et  Pnginm  nd 
Aiinum  Cliristi  505,  num.  7  et  S.—Et  pra^ter  Galliat 
ob  Oriente,  etc.  Melior  distinclio  edilioiiis  AbncuKis, 
et,  prceter  Gallias  ab  Oriente. . .  vel  Isla  Galei,  et 
{pra^ter  Gattias)  ab.,. 

Tret  acerbissimw  bestim.  Perscculorum,  qnos  nos- 
ter  iDtelligll,  nomina  extant  supra  apud  Baluziiim.  En 
hic  vero,  qitibus  de  causis  veieres  Chrisliani  licituui 
sibi  crcdidcriut,  ejusmodi  malediclls  invehi  in  suos 
cujuscumque  gradus  persecutorcs.  Laciaiiiius  lib.  v 
lustitut.  seudeJustltia,  cap.  11 :  c  lis  igilurhominibtis, 
qui  dcorutn  suorum  monbus  congruuni,  quia  grnvis 
estclacerba  jusiiiia,  camdcm  iuipiciateiiisuaiu,  qua 
iu  csbtcris  rebus  utuntiir,  adversus  iusios  violenicr 
cxercent.  Nec  imnierito  a  propbctis  Je.5//a' itoiiiinnn- 
lur.  Prxclare  iiaque  M.  Tullius:  Eienimsi  nemo  cst, 
inquit,  quin  emori  malil  qunm  converii  iu  aliquniii 
ligiiraui  bcstiae,  quamvis  bominisinentem  sii  habitu- 
rus;  quauto  est  miscriiis  in  homiuisfigura  animo  essc 
elTerato  ?  Mibi  quidem  lanlo  vidctur,  quanio  pr.-esla- 
bilior  cst  animus  corporc.  Aspcinaiilur  iiaquc  cor- 
pora  bclluarum,  quibus  sunl  ipsi  sicviorcs;  sibique 
adco  placent,  quod  bomines  nati  sunt,  quorum  nibil 
nisi  liiieamenla  et  summam  figurara  gerunt.  Nain  quis 
Caucasus,  qus  ludia,  qux  Ilyrcanla  tam  immanes, 
tam  sauguiiiarias  unquam  besiias  aluit?  Quoniam  fe- 
rariim  omnlum  rabies  usque  ad  vcntris  satieintem 
fiirit,  famequc  sedata,  protinus  conquiescit,  illa  cst 
vera  bestia,  ctijus  uua  jussionc 

Punditar  aterobique  cmor,  crudelis  ubiquo 
LuclQS,  ubique  pavor  et  plurima  mortis  imago. 

Nemo  hujus  lantx  bclluae  immanitatem  potest  pro 
roerito  describere,  qii.t»  uno  loco  recubans,  lamen  pcr 
totum  orbcin  dentibus  ferreis  suivit,  et  iiou  lantiiui 
artus  bomiiium  dlssipnt,  sed  et  ossa  Ipsn  comminuit, 
el  in  cinercs  furit,  iic  qiiis  cxtet  sepulturjc  locus ; 
quasi  vero  id  a.Tectcut,  qui  Dciim  coiinietilur,  iit  ad 
corura  sepulcbra  veninlur,  ac  iion  ut  ip>i  ad  Dcum 
pervcnianl.  Quc^enam  illa  ferilas,  quai  rnbies,  qu:e  in- 
saniacst,  lucem  vivis,  terrammortuisdeiicgasso?Dico 
igiuir,  nibil  esse  miscrius  iis  bominibiis,  quos  niiiiis- 
irosfuroris  alieni,  quossalellites  iinpi;»  jussionis  iicccs- 
sitns  aut  invcnit,  aul  fecit.  Noii  enim  notior  illc ,  aiit 
provcctio  dignltatis  fuit:  sed  hominis  damiiatio  ad 
cjrnilicinam,  Dei  vero  ad  poBnani  sempitcrnam.  i  Di- 
caiii  nuiic,  qui  nostrates  dc  ilia  pia  scilicet  Bimncho' 
rum  expediiioue  scriptilanies  ad  prlmorum  Clirisiia- 
norum  paiientiam  ac  moderationem  revocant,  eccui 
Qosirum  talc  quid  uspiam  excidcril. 


A  Non  mihi,  clc.  Rcscribc  coiifidiiitor  cum  Cnlco  et 
tribus  cdiiionibiis : 

Non  mibi  si  hnguse  ccnlum  sint,  oraque  ceiiluro. 

Versus  cnim  Yirgillanus  cst  e  lib.  vi  il^.ncidos,  ut 
annotntum  a  Baluzlo  ad  margiiiem,  scd  is  quidcni 
miitilus  librarii  oscitanlia,  vel  forlassls  etiam  igiio- 
rantia,  qui  nescirct,  debere  hic  csse  vcrsum.  Ilabes 
ccrte  iu  Isto  exemplo  causniii  maiiircslissimam,  cur 
non  ad  solas  corroptas  voccs  qiiiB  iii  boc  auclore  in- 
veiiiri  possunt,  atieudere  illos  oportcat,  qui  ipsuiii 
lectitanl,  sed  ct  ad  otiiissas. 

Omnia  pmarum  pcrcurrere  nomina  possem ,  qua' 
judices  intuleruut.  Scribc  qua$.  Neque  cniin  pwnw  no- 
men  aticui  inferie  potcsl  e^se  Lalini  coinmatls,  qunu- 
quam  vir  doctissinuts  supra  laudatus  juxta  bnj)c:it 
poenarum  nominact  posuas.  Spnrkius  in  edilione  Oxoii. 
aii.  16Si,  ct  cx  illa  Canlabrigicusis. 

In  flaccinum  prwfectum.  Biiliyniac.  Ed.  Ox.  cl 
Canl. 

"  Non  mtitlum  homicidam.  Mstwct?  cst,  qunm  opiinic 
sensit  Maucroixius,  cl  talis  illa  capilis  15,  homo  non 
adeo  clemens,  ile  Mnxitniano  llcrculio,  qucin  Eutro- 
pius  propalam  ferum  fuisse^  et  ad  omncm  asperilalcm 
swviiiamque  proclivum ^  discrlissime  Iradidil.  Siinilis 
illa  quoqiie  Malllia.'),  secunduiu  Vulgaluin  iMtcrprc- 
lein  :  Et  Bethtehem,  terra  Juda,  nequuqnam  minima  cs 
in  principibus  Juda. 

Deinde  in  Hieroclem,  etc.  flinc  npprimc  illustralur 
Lactantlus  Institut.  lib.  v,  op.  ^,  ubi  llierodis,  taciie 
licel,  mentioiictn  fieri  vidll  lyiicciis  piacsul  Jonhucs 
Pcarson,  o  iiuy.api-:r);^  rrolcgoiucnis  doclissimis  in 
Hieroclcm.  Colomcsius. — Imo  vidcral  anlcPcarsoniuiu 
Baronius,  ut  cx  Baluzio,  disccre  cst.  Is  llicroclcs, 
JudexEtbnicus,  duin  Dei  templum  (Nicomedix' )  evcr- 
lcrclur,  adversus  Chrisiianos  scripsit,  el  Biiliyniuj 
praesidalum  gessit,  auieijujm  prarfecturam  iEgypii, 
qiia  eum  ornaium  fuisse  docet  Yalesius  iii  annolatio- 
iiibus  ad  Euscbium,  iii  libro  de  Marlyribus  Palucstiu:i% 

G  cap.  5:  Pacius,  ad  anuum  Christi  30^,  num.  9,  10, 
€t  8,  sub  finem. 

Auctor  et  consit.  ad  faciendam  persecntionem.  Pcr- 
secuiionem  facere^  plimsis  fuil  illoriiin  lciiiporiim,  ut 
coiistare  jiotcst  ex  Aciorum  loco.  viti,  1  :  Eacta  cst 
autem  in  illa  die  magua  persecutio  in  Ecclesia;  aunui 
iieruin  e  Laciantii  verbis  a  Baluzio  allatis  ad  huiic 
locum. 

Novies  enim  lormentis  cruciatibusque  variis  subjectut. 
Quomodo  novics  tanlum  sub  loio  triuiu  dicloruiu 
prxsidum  magistratu,  qui  sibi  inviccm  successcrunl? 
—  Pra^sides  Uomani  illos  pneserlim  su|iplicii  dics 
constiluebnnt,  quibiis  fre(|ucntissimi  toiius  provincix* 
convenlus  pro  uiore  essciit  expeciandi.  Hoc  rrnut  iii 
numero  dtes,  quibus  ludi  et  munera  cSsenl  Circensia 
edeitda...  Si  qui  igiiur  ad  bestia,  vel  ad  munns  gladin- 
(ona/t  iu  se  invicein  damiiali  esseui,  iliis  ipsis  ludis 
omtiino  prorcrcbant.  Nec  alio  ipsos,  qunm  ludoruin 
ipsorum  diebus,  pati  poiulsse,  ex  cpisiola  Smyrna^o- 
rum  de  martyrio  Polycnrpi   coHij;imus.    Peiebnut 

"  Asiarcham  Pliilippum  Smyriuci,  ul  Polycarpo  leonetu 
immllieret.  Bespondii  Plnlippu>,  p^  clvat  z\vj  «vTf>, 
eTTStJyj  ir:\ripfW/.tt  tjz  zovvjyiTtK...  Al(|ue  ul  lioii  adiiiu- 
duiii  Ircquenlcs  redire  poleratit  pubticorum  ludorum 
vices,  iia  iiec  frequentes  redibant.  vices  tuppticiorwn 
pubticorum.  Toto  blennio,  quo  releiiiuin  iu  custodia 
tradil  Euscblus  Agaptuni,  a  sccuiido  nimirum  aiiiio 
persecutionis  ad  qunrtum,  tcr  duntnxal  e  carcere 
cdiictus,  et  cum  maleficis  solcmni  poinpa  tradiictus  iti 
stadio.  El  tolo  sexennio  Donalus,  el  tribus  pra;sidi  • 
bus  sibi  invicem  succedentibus,  Flaccino,  llierocle, 
et  Priscilliauo,  novies  lamen,  nec  sxpius  lormciilis 
cruciatibusqiie  vnriis  subjectus  est.  Dodwellus,  in 
diss.typr.  xi,  imm.  81K 

Zabutum,  Diabolum.  Sic  Zaconcs  usurpari  Icgimus, 
pro  Diaconet :  qum  et  Zeta,  si  quid  meinini,  apud 
Plinium  juniorem  occurrit,  pro  Dieta.  Edit.  Oxou.  ct 
Cant. 


703 


PAULl  BAUDRI 


701 


S(eculttmcum$uUlerr.lriumpltastL\\i\^iii:k,trUm'Aeit,  Tollius.  —  Ila  qiioqiie  ((^gcndum  conjeccram; 


phans  Hlot  principatus  in  semetipso,  Aurelius  Yiclor, 
Aclia*os  bis  prwlio  fudil :  iriumphandos  Mummio  tradi- 
dit,  Denique  Tertulliauus,  licet  quidem  compositum 
verbuui  adliibeas :  i  Illos  (dtcmones^  iiun(|iinm  magis 
detriumphamus ,  quaiii  cum  pro  fidei  obslinaiioiie 
dainnamur.  > 

Triumphalores  currui  luo  subjugantem.  IIoc  suspec- 
tum  crat  Nicolao  Ilcinsio  ru  vOv  sv  ayioe;,  iion  modo 
quia  currui  subjngare  eifuum  npud  laiiiios  scriptores 
inveuintur,  quaiiivis  rntio  latiuae  linguie  non  repu- 
giiet :  scd  cl  quia  subjugare  stalim  scquilur :  c  Yicli 
eiiim  tiin  virtute  ct  subjiigati  suut.  i  Malebat  ilnque 
vir  ingeiiio.sissiiniis,  triumphatores  currui  tuo  subjun' 
gentem.  Jungere  eiiim  et  subfungere  currui,  vet  ad 
currum  jumcnta  ^  Luliiiis  dici  quis  igiiorat?  Yirg. 
Eclog.  V  : 

Daplinis  et  Armcnias  curru  subjungerc  ligres. 
lusliluit. 

Gn.cvius. 

Cum  dominatores  dominantur.  Lcgo,  cum  domi" 
natores  domitantur,  Gale.  —  Iiilerprcles  in  eiim- 
dem  sonsuui,  et  proptcr  siiuilcui  proinJe  correclio- 
neni :  Cesl  un  triomphe  v^rilable  qne  de  vmncre  les 
vainqneurs  des^nations,  Maucroix.  —  This  is  true  Vic- 
torg,  when  those  that  have  conqnered  the  Wold^  sub- 
duer.  rever.  episcopiis  Sarisb. 

Nefanda  jussione,  Jussionis  yox,  seciindum  Can- 
giuin,  pra*ceptioncm  iiotat,  sed  maxime  principis :  quod 
verissiinum,  sicut  excmpla,  qiiae  vir  doctissimus  at- 
lulit,  slabiliuut,  ct  nos  isiis  connrmamtis.  Proconsul 
Anulinus  ad  Saiuruiiiuiii :  c  Tii  coiitrn  ju.ssioncm  iiii- 
peratorum,  et  Ocsarum  recisli ;  i  cl  Laclanlius  lib.  v 
Insiiiui.,  cnp.  II  :  c  lllu  cH  vera  bcstin,  cujus  una 
jussione :  i 

Gunditiir  atcr  ubique  cruor. 

Gr.Tci  Patrcs  in  simili  rc,  siiiiili  nomine  y,i\s\htsms  usi 

suul.  Eusebiiis  lib.  vii  llist.  Hlccl.,  enp.  11  :£x  t^c  C  Ambrosius  dcnique  cpislola  29 

rihxKTitag  rSr^  li^aT-fTt-j  YiiiCiv.Eiui  U\c  porro  noslcr 

imperiale  prwceptum^  ile  iiut»  loqiiitur  siio  noinino,  ii«- 

fandani  jussioncm  nppi?llnvii :  ita   alibi  veteres  Cbri- 

stiani,  iie  recentiores  bonoriiin  cxempla  iioii  haberc 

puientiir,  ira;i/iaui,  scapham  iii  ejusmodi  iiegotio  voca* 

nint.  Actus  inartyruni  Salurnitii  et  alioruiii  sacrile- 

qam  jussionem  perhorruil  (ex4»rcitus  Domini  Dei),  Lnr»- 

tintiiis  aiiteni,  loco  proxime  laudato,  SatclUtes  impia: 

jussionis, 

Fidestabili,  Id  est,  firuia,  seuqun  olim,  verbi  gra- 
lia,  confessoros  et  mnrtyres  in  fidt  stabiles  eranl.  Cy- 
prianus  in  epistola  dc  Mappalico :  c  Istuin  iiunc 
beatissimum  inartyrcm  ct  alios  parlicipes  ejusdctii 
coiigressionis  et  couiKes,  in  fide  stabiles,  cic,  i  q.ii 
ei  paulo  post  ejusmodi  lideles  unica,  sed  notabili 
voco,  stantes  nuiicupivit.  c  Opto  parlter,  et  exlior- 
tor...  iit  lachryinns  inalris  Ecclesix,  qu:e  plangit  rui- 
iiasetruuera  plurimorum,  vos   vestra  (maliin  vcslri) 

l.eiiiia  teigealis;  ct  c:r.teroruin  quoqiie  Slanlium  fir- ^^  cipiendam  de  opere;  deinde,  singulii  fratribus,  scu 
mitnieiii  vostri  exenipU  provocaiiono  solidetis;  i  et  ^  Ccclesi;e  inembris ;  postrcmo,  tnniquainillain,cundo 
rursus  in  cpisiola  vni  c  qui  siui  poslti...  iiiter  niime- 
nHain  Inngiieniium  stragem,  et  exiguam  stantium 
paiiciiateiu  :  i  orta  primuni,  credo,  loculione  ex  illa 
c  pluriniorum,  qui  riicrnnt  straiive  rueraiit,  i  idea, 
qiiibiis  elegnnter  slantes  opponendos  piitavit;  tiiiii 
ex  verbis  prioris  epistolx  ad*Cor.  xvi,  15:  dTJaxiTs  h 
rn  TtidTst;  State  in  /i^^ :  postremo ,  cx  eo  quod  in 
iiluliis  locis  To  Latinorum  stare  ct  Gru^xorum  Gx^y.stv 
viin  rcaisicndi  impusiiaiilibus  denotnnt. 


vel  saltcm,  hoc  H  mr/r/cni  C/iris/t .  Yulgata  certe  scrip- 
tura  pras  utraque  lcciioiie  paruin  elegaus  videtur,  et 
vix  digiia  poliio  islo  o|iere.  rottiit  timen  cl  aiitiqui- 
lus  fuisse  exaratiim ,  Uoc  est  esse  disciputum  Dei,  hoc 
esl  esse  militem  Christi. 

Nullus  tafiueus  inducat,  Potiiis  videtnr,  induo/.  Toi- 
Lius.  —  Prxliilerim  ego,  nuUus  equuleus  inducat;  lioc 
esl,  persuadcal,  aut  aliquid  tile.  Sequitur  quippe, 
nullus  dolor  vincal^  nullus  cruciatus  affligat ;  quibus- 
cuiii  equulci  notio  optiine  coli;cret,  noii  itln  pariter 
laquei,  Cicero  pro  Uoscio  :  c  Prctio,  gralin,  spe,  pro- 
inisiis  iiiduxit  aliauem.  i  Id  est,  pcrsiinsit,  pellexit; 
ct  iii  Pbilip.  i:  c  Nibil  queror  dc  DolabclIa,qui  tiim 
est  iinpulsus,  elusu^,  inductus ;  i  hoe  esi,  pcrsuasus. 
Nobis  nutein  eo  inngis  b:ec  einendatio  arridet,  qiiod 
caiii  eiiam  doctissimo  Galeo  in  menlem  veuissc  aii- 
quis  sil  susiiicandi  locus. 

iVofi  est  ausus  ulterius  congredi  lecum,  Chrisiiano- 
rum  monsiiosa  foriitudo  fregit  plerumque  ferociam 
»  persecutoruui,  ne  uUra  sxvire  auderent...  Alqueut 
victoria  supra  niodum  efTcrcbantur,  iia  vicissim  spe 
victoriie  dejecti,  oppugiialione  oniiii  abstinebant.  Ila 
de  Doiiato  siioLacinnlius:  c  Dcnique  post  iUas  novem 
gloriosissimas  pugnas,  quibus  a  te  Zabulus  victuscst, 
iioii  est  ausus  ulterius  cotigredi  tecuin,  quem  loi  prc- 
liis  cxpertus  est  non  posse  siiperari,  i  etc.  Doowel- 
Lus,  lu  diss.  Cypr.  xi,  num.  9i. 

Congredi  lecum.  Sic  supra,  pag.  pncc.  in  primis 
Cypriani  verbis ,  c  Isiiim  iiunc  beatissimum  marty- 
reni  et  alios  participes  ejiisdem  c9ngressionis,  i  Et 
nlioloeo  :  c  lpse(Douiini]s)  luctaiurlii  nobis, ipse  con- 
greditur,  ipse  in  certnmiiie  agouis  nostri ,  i  etc. 

Victrix  eorona,  The  crown  ojvictory .  Yersio  Anglica. 
Ad  verbuin,  corona  victoritgf  sensii  plaiiissime  ci- 
presso  :  eodcni  nctiis  innrtyrum  Saturnini  presby- 
teri,  Felicis,  ct  aiioruui  victricem  paimam  in  pasiione 
gestantes;  et  Cicero  iii  epistolis  ad  Atticum,  <  quo 
dic  Cassii  litterai  victrices  iii  senatu  recitaUc  suiit:  i 

c  Et  huic  vcxilla 
cominittes  viciricia,  hiiic  iabarum.  >  —  Sed  ne  Iiinc 
cilius  quain  par  est  abeanius,  quaninam  coronnm 
voluit  iiosler  Ca^cilius  Donato  suo  paratam  fiiisse, 
postquani  tot  pra:liis  coiigressus  esset  cuin  dinbolof 
Utruin  purpuream^  an  candidam?  Clarissiiuiis  enim 
Beckiiis  de  saiiciorum  martyruin  et  confessonim  mc- 
nioriis  in  gencre  disscreiis,  posuit :  c  llis  sireniiis 
Cbristi  mililibusntqiieathletiscoronam  parataiiicssc, 
inartyri  quidein  de  rosis  purpuream,  confessori  vero 
de  liliis  cniididam,  juxtn  Cyprianum,  epislola  vm,  et 
commeniatorcm  ejus  Rigalliuin  in  iioiis.  i  Yeriini, 
igiioscnt  inibi  quod  jain  dicam  vir  doctissimus,  noii 
videtur  Cyprinni  epislolum,  quaiii  laudat,  legisseun- 
qiiam,  vel  snltein  attendisse.  In  ea  quippeCyprianns 
candidam,  de  qua  loi|uitiir,  coronam  adeo  non  pro- 
priani  fecit  confessoribus ,  adeo  noii  solis  confesso- 
ribus  proposiiit  tanquam  accipiendam  specialiter  de 
confessione,  iit  eain  priinum  oinnium  proposuerit  ac- 


Mulcibcr  in  Troiam,  pro  Troja  stabnt  Apollo. 

Pnuliis  in  epistola  ad  Gal.  v,  1  :  Tq  ili^jOipiu.  ouv  i 
XpeoToff  wftaf  inksyjOiptaiTi  (ttiqxsts  ;  Siate  igitur  pro  li- 
bertate^  qua  Christusnos  liberavit,  lui  enim  lioc  comma 
vertendum  credimiis,  polius  quam  ut  vulgo,  Stale 
iijitur  in  libertatCy  etqiirc  posten. 
Hoc  cst  nulitem,  Mnliin  hoc   csae  miHtem^  siipple 


jam  tum  temporis  Ccclesia  fuerit  cnndida,  cnni 
necdum  per  Decii  perseculioni^m  conrcssores  liabe- 
rct  niit  innriyres,  sed  solum  fratres  bonis  opcrilwis 
iiisigncs.  I  Cyprianicus,  dequoagitur,  locusilluslrior 
est  quin  et  hic  niinis  necessariiis,  qnaiii  ut,  licel 
paulo  longior,  non  producatur.  Sic  habet  :  c  Si  ^os 
acies  vocaverit,  si  certamiiiis  vesiri  dies  venerit,  oii- 
litalc  fortiier,  dimicate  constanier,  scientes  vos  sub 
oculis  proiscntis  Domini  diinicare ,  confessione  no- 
miiiis  ejus  ad  ipsius  gloriam  pervenire  :  qui  uon  sic 
est,  ul  servos  suos  taniuin  speclei;  scd  el  ipselucin- 
lur  In  nobis,  ipse  congreditur,  ipse  in  ccrinminc 
agonis  nostri  ct  coronat  pariter,  ei  coronatur.  Qnod 
si  ante  dicm  ccrtaniinis  vcstri  de  iiidiilgenlia  Domiiii 
pax  supervencrit,  vobis  tanien  mancl  (inalini  maneBt) 
voliiutas  intcgra,  el  conscicntia  gloriosa.  Nec  con- 
irislctur  ali(|uls  ex'  Vobis,  qiiasi  illis  inTiior,  q"!  anic 


703 


mJM  IN  LIB.  DE  MOUTIDUS  I'ERSLCUT.  CAP.  XMI, 


706 


vos  liinucnfa  pcrpcj^si,  viclo  ct  calcnlo  s;cc«ilo,  ad 
DoiDiiiuro  glorioso  ilincrc  vcncrunl  :  Doniinus  scru- 
lalor  esl  rcnis  clcordis;  arcana  pcrspicit,cl  in- 
tuetur  occuhn.  Ad  coronam  Dei  promcrcndam  suf- 
ficil  ipsius  tesiimonium  stdum,  qui  judicalurus  csl. 
Ergo  utraque  rcs,  fralics  cliarissimi, siibtiinis  esl  pa- 
riter  cl  illustris.  Illa  securior,  ad  Dominum  vicloriaj 
consummatione  propcrarc ;  hccc  la^tior,  accepto  post 
gloriam  rommeaiu,  in  Ecclcsia  laudc  florere.  0  bea- 
lain  Ecclcsiam  nosiram,  quam  sic  Iionor  divina^  di- 
gnaiioiiis  illuminnt,  qiiam  lemporibus  noslris  glorio- 
8U$  martyrmn  sanguis  illustral!  Ernt  anlc  in  opcri- 
bus  frairum  candida ;  iiunc  facia  est  iii  marlynim 
ciuorc  ptirpiirca.  Floribus  ejus  nec  lilia,  iicc  rosas 
desunt.  Cerlcnl  niinc  sin^nli  ad  ulrius(|ue  bonoris 
amplissimam  dlgniialcm.  Ut  accipinnt  coronas  vcl  de 
opere  candidas,  vel  de  passione  purimreat,  In  coelesll- 
biiscastris  el  pax,  et  acies  babcnt  flores  suos,  quibus 
niiles  Cbristi  ob  gloriam  coronctur.  >  Mala  iiaque  coc- 
lcstium  coronarum  divisio,  qiiam  e  Cypriano  suggc- 
irrc  ct  stabilirc  voluil  clarissimus  Beckius,  in  c  pur- 
ptireas  de  rosis  niartyribus  paralas,  et  candidas  de 
liliis  accipiendas  a  confcssoribus  :  i  perinde  ac  si 
candidas  illns  Cyprianus  tam  proprias  cl  pcculiares 
censiieritc$se:c  Confcssoribtis,  qui  a  judice  intcrro- 
gati,  Cbrisium  confcssi  sunt,  ncqiie  lamen  vcl  car- 
cercs,  vcl  tormcnla,  iicdiim  ipsiuii  siipplicium  inorlis 
scnscrunl,  i  quam  purpureat  martyribiis,  qui  pro 
Chrislo  saDguincm  fudcrunt  :  cuin  e  contrario  in 
candida$,  sccundum  Cypriani  mcntcm,  vel  slrcnuis* 
sirois  confessoribus  nibil  sil  juris,  nisi  boiiis  opcri- 
bus  fulgeanl;  et  iii  cnudidns  rursum  lanlumdcm  juris 
competal  quibusvis  fratribus,  modo  cximie  sancti 
sint,  quanlum  vel  gloriosissimis  confcssoribus,  qui- 
bus  bona  opera  non  dcfuciini. 

In  prcetenti,  Quid  f  swcuto,  nn  tempore?  Possit 
certe  to  f(eculo  dcessc  cx  niniia  librnrii  propcraniia ; 
el  fatendum  majorem  aiiquain  appnren^  op;>osilio- 
nem  intcr  pr^esens  ta^ciUnm  ct  reguum  Dei,  de  quo 
proxime  iii  sequentibus,  tamcn  integra  tibi  in  rcgno 
Dei  reservatur^  quain  inlcr  praaens  tempus  ct  idcin 
Dei  regnum,  Scd  quia  sxpc  Gr.ncci  brcvitcr  cl  clcgnn- 
ler  «vTw  TrapavTt,  pro  iv  tw  7r«^ovTt  ypovw  dixcrunl, 
aique  ilideiu  Latini  in  priesentt,  pro  in  prwsenti  tem- 
pore^  salius,  ni  fnllor,  fucril  simileiii  boc  loco 
agiioscere  locutioncm.  Cicero,  verbi  gratia,  ad  Coe- 
lium  :  c  llxc  ad  lc  in  prxsenti  scripsi,  nt  sperarcs 
le  asseqni  id  quod  oplasses.  i  —  Tho  it  tvus  not  gioen 
io  you  then.  Versio  Anglica;  qunsi  auclot  is  vcrba  siiit, 
quam  iicet  tunc,  vcl  lcmpore  tum  prcesenti  non  acce- 
peris, 

Integra  tibi  pro  virtutibus  ttiis  et  vicriiis  in  regno 
Dei  reservatur,  De  similis  corono;  re^crvatione  cxiat 
iiisignis  lociis  in  sccunda  Pauli  Epistola  ad  Tiinol.  iv, 
7  el  8  :  Bonum  certamcn  certavi,  cursum  consummavi, 
fidem  servati.  In  reliquo  reposita  est  miiii  corona  jus- 
litiw,  quam  reddet  milti  Dominus  in  itla  die,  fustus 
jndex  :  non  solum  autem  mihi ,  sed  el  iis  qni  dtligunl 
adventum  ejus,  De  causa  vero  seu  ratione,  qiiam 
nosier  tan^il,  illius  reservalionis  (pro  virtutibus 
iiiis  et  mmtis),  dicemus  aliquando,  Deo  dnntc,  in 
«lissertaiionc  singulari ,  quod  ea  rcs  ftisius  iractanda 
sil. 

CAPUT  XYII. 

Hoc  igitur  scelere  perpetrato.  De  quo  noster  scilicct 
capitibas  i2, 15  ei  17,  seu  qiio  facium,  ul  vexaretur 
utiiversa  terra,  Conferant,  qui  Anglice  sciunt,  versio- 
ncin  Revcr.  episcopi  Snrisberiensis.  Diocletian  being 
now  engaged  ento  this  tvicked  design,  hand  having  suc- 
eeeded  so  toell  in  the  execution  o(  it. 

Perrexit  statim  Romam,  Anno  iiemi>e  503,  Pagius, 
ad  dictum  annum,  num,  2. 

Vicennalium  diem.  Quaj  ngcnda  cranl  incunle  vige- 
Simo  imperii  nnno;  quibus  Dioclctianus,  ut  clariora 
llercnl,  triiiinpbuin  dc  Persis  buc  usquc  dilatum 
c:onjuiuil.  RatiODcm  lciuporis  ita  subducit  Baluzius. 


A  In  confesso  apud  oiiincscsbc,  Dioclcii.iiinni  iuipcrarc 
coDpissc  anno  ^  cxeuiile,  fjiiod  i^ctnvius  luciilcnler 
probnvit ;  commolnm  vcro  pcrsccutioiicm  aniio  505, 
cx  plurimis  Laclanlii  locis  constare,  ita  ni  incidal 
in  annum  imperii  Diocicliani  49,  uti  fuhius  o^idcin 
disserit  vir  dociissimus,  staiim  anle  acta  viccnnnlia. 
Edit.  Ox.  ct  Canl. 

Viccnnalia,  et  id  genus  festa  die  natali  imperii  cc- 
lebrari  solila.  Qiiod  si  contingcrct,  ca  vcl  anlicipari, 
vel  difl^crri,  quod  iion  raro  factuin,  dies  siinilis  dciio- 
minationis  cum  die  natali,  quo  susceptufn  fucrat 
impcrium,  eligebatur,  vel  fcslum  die  iiamli  colleg;e 
iinpcrii  assuincbatur.PAGius,flrfflif.  C/ir. 284,  num,  7. 

Vicennalia,  obscrvante  Mnucroixio  ad  iiiargincin 
snx  versionis,  festum  fucrunl  inultornm  dicruin,  ad 
celebrandum  annuin  vicesimiim  regni  Dioclciiani. 

Qui  erat  futnrus  ad  duodecimum  kai.  Dec,  llinc 
Diocletianiini  tali  die,  id  est,  noslro  puiandi  iiiodo, 
vicesiina  Novembris,  ante  19  aniios  creatuin  fiiisho 
impcrntorcm,  rocmorai  iralatio  anglica  ad  liunc  lo- 
^  cum ;  ct  dcfcndil  Baliizius.  Aliicr  vero  Pngius,  ul 
scqiiitur.  —  Posita  regula,  qnaiii  in  priiiia  parte  diss. 
Ilyi)at.  sialuinius  cx  Lactantio,  lib.  de  M<»rtibus  Pci- 
sccuiorui»,  cap.  17.  Dcccnnalia  ncmpe  et  id  geiiiis 
festa  exbibiia  fiiisse  vel  die  nninii  imperii,  vel  dic 
naiali  collcgarum,  vcl  sallcm  dic  ejusdcni  deiiomi- 
nationis  cnni  eo,  in  qnem  Nninle  inifierii  inciderat, 
conslat...  Dlncletianum,  qiii  15  kal.  Oclobris  iinpe- 
rator  dicius  fuil,  ideo  anno  ZO^,  ad  duodecitnum  kalen- 
das  Deccmbres  Vicciinalia  distiilisse ,  qiiia  boc  aiino 
eodein  die  Maximianum  llerculium  iinpcrio  Co^sarco 
cxornaral ;  alioqiiin  noii  i^i  kalcndas  Dccenibris,  scd 
i5  knlendasOclobris  ca  solemnia  exhibuissci.  Ccrliis 
iiaquc  nunc  dies  naUlis  impcrii  C-esarci  Maxiniiani 
Herculii,  qiiem  die  vicesima  incnsis  Novembris ,  scu 
i2  kalendas  Decembris,  Ca^arem  appellaluin  tnisse 
oslcndi.  Pacius,  ad  an,  Chr.  28i,  mm.  7,  sub  finem 
el  inilio.— Vidcatur  Idcm  nd  an.  298,  num.  1,  ad  an. 
505,  num.  2,  eiad  an.  50i.  nuni.  i^i, 
C  Cum  libertatem  populi  liomani  ferre  tton  poteral, 
Rectius,  guod  libertatem,  ctc.  Alias  eniin  posset  pro 
poterat  legcndum.  Tollius.— Iino,  sana  veteris  scbe- 
d;c  lectio;  el  liiccMm  pro  quoniam,  ut  jani  ad  caput  9, 
notntum  csi. 

Prorupit  ex  ttrbe,  Paulo  aliier  supra  in  fine  capi- 
lis  14  :  TuncCcesar,  medio  htjentis  profectione  parata , 
prorupii :  qiiod  iieinpe  absoluie  posituni ,  et  ui  illud 
fere  Ciceronis  in  'i  Caiiiin.:  Abiitt  excessit ,  evasit , 
cruoit, 

Quibus  illi  nonus  consulatus  defer,  Is  gcstiis  aiino 
504  :  Pagius,  ad  eum  annum^  nttm,  2. 

pavenno!  proeederet  Consul,  Rnvcniia  ad  ni:ire  lla- 
driaticum  eral;  fuilqueoiim  urbs  cx  priniis  lialiae. 

Morbum  ievem  ac  perpetuum  iraxit,  An  sic  Latiiii 
loquantur,  tralure  tttorbum,  pro  i>icidere  in  morbiim, 
vidcant  peritiores.  Trahere  tnorbutn  iis  csi  niorbum 
producere,  protrabere,  iit  sil  diulurnior ;  ul  trahere 
bellutn,'obsiaionem,  iter,  Mihi  syllaba  vidclur  excidisse, 
et  secundum  emendate  seribeniium  consueludinem 
^  scripsisse  quoque  Lacianliuro,  morbum  levem  ac  per^ 
peluum  contramt,  Git£vi08. — Morbum  levem  ac  perpe- 
luum  traxit,  Scribc,»ior6Mm  levem^  ac  perpetuutn  con' 
traxit.  BonERELLUS.  Tollius.  —  Ac,  Lcgo,  at,  Gale. 

Vexatusque  per  omne  iter.  Morbo  scilicet ,  cujus 
mentio  prasccssil.  Eo  magis,  quod  ipsuiii  texationis 
vocabulum  usurpalum  supra  viderimus  a  Terlulliano 
pro  tnorbo,  bis  verbis  :  c  velut  llli,  qui  in  parlibus 
verecundioribus  eorporis  eontracia  vexatione,  con- 
scienliam  medeniium  vitant.  i  Quse  perioche ,  ne  id 
laceam,  aniecedentem  doeiorum  rouiationemTo  tra" 
ml  in  contraml  plurimum  juvat. 

Sic  cestate  transacta.  Anni  ncmpeCbristi  504.  Pa- 
cws^ad  dictum  annum^  nu.  2. 

Per  circuitutn  ripaf  striga:  Nicom,  venit.  Meiido  la- 
boral  hie  locus.  Baluzius  tamen  neseio  qua  Iretus 
auctoritaie  per  ripam  strigam  inteiligit  orain  Pro* 
ponlidis.  Mihi  auiein,  cum  conjecluris  agendum  sil| 


w 


PAULI  BAtJDm 


708 


viJotur  vcrisiinilior  clici  possc  cx  co,  quod  Strigo- 
uiinHf  Paniioni.-c  \\t\}^  nd  Dnnubiuin  sila ,  (|iia  ftTlur 
vcrsus  Ponluin  Euxinum  ,  paula  mulalionedeprava- 
lo  loco,  aiiqualcm  salicm  medeiam  prnGbcal.  Gui 
conjcclursc  illud  imprimis  favcl ,  quod  Dioclelianus 
non  reclocursii,  scd  per  circuilnm  INicomcdiam  vcnit. 
Scribendum  itaque  ripcc  Strigonicet  donec  aliiid  sesc 
ofrcrni  cui  loco  cedni  bxc  conjeclura.  Sparkius,  in 
cilit.  Oxon.  an.  1080. — Locum  bunc  mendo  laborare 
crcdidcram.  Jam  aulein  meiiora  edoclus  niliil  rou- 
inndum  censeo;  cum  Striga  sii  vox  gromalica,  seu 
Agriincnsorum  propria,  cl  ab  iis,quod  in  laliliidinem, 
lougius  fuerit,  scamiium  appellelur,  quod  in  longitu- 
dincm,  striga,  h\  rc  cnim  ruslica,  secundum  Festiim, 
siilcum  signilicnt  qui  uno  ductu  peragilur.  Idem 
Spaukils,  in  Cdit.  Ox.  an.  1684. — RtpcB  tlrigce.  Ripae 
scilicet  Damtbii,  ad  quam  ait  Gnlcrius,  Sect.  sequen- 
(c,  luctassc  se  per  qiiindccim  annos  cum  Gentibus 
barbnris.  De  vocis  Slrigas  utu  ,  lam  gromatico,  quam 
raslrensi,  vide  luculentam  doct.  Dodwelli  disserta- 
iiimc>m<  ntl  rnhcm  edit.  Ox.  Lactantii  cditam,  an. 
Ut^i,  \h\\m  Htjun  Sirigoe  meinoria  bodie  constare  vi- 
f\vU\v  iii  ^'^Hfffj^tJj  noiuine,  quaeurbsad  Dnnubii  ripam 
sflrt  Ci(l.  ¥A\i,  i\M\\„—Per  circuitum  ripic  ttriga.  IIoc 
iv^i,  pi'r  f  iiKtjH  Danubii,  qui  anliquus  crai  impcrii  11- 
iiics,  \ib\  er;impiaUnnluraBlllyricianie,  5/r/gfa?  diciac, 
iitdoclc  oslendit  Dodwcllus  in  siiigularidisserintionc 
<Io  Ilipa  Striga.  Pacius,  ad  nn.Clir.  304,  num.  2. — 
Hipa  strigoi,  Lego,  ripae  htric(s^  sive  dc  Islro  fluvio, 
si\e  dc  Isiris  ad  Sinum  Adriaiicum  intelligas.  Dioclc- 
linnus  cniin,  Ravcnna  Nicoincdiain  iler  moliens,  de- 
bcbnt  navem  conscendere :  scd,'  qui  aeger  esset  ma- 
luit,  ut  navigationis  incommoda  vitaret,  percircuitum 
Adrix  tendere  in  Veuetos.  el  Istros  ,  aut  ad  ipsam 
ctiam  Islri,  scu  Danubii  ripam.  Bohirellus.  —  Per 
circuilum  ripw  strigoi.  Ripw  Istricce  Ileinsiiim  vere 
cmendasse  ccnseo ,  ut  significet  iiluin  per  Illyricum  » 
Pannoniam,  Daciam  ,  venisse  Constanlinopulin,  in« 
deque,  trnjccto  Bospboro,  Nicomediam.  Bipa  Istrica, 


A  7i<^  <^  Vvcmi  viilcret,  Wxc  nibili  sunl.  Recte  olim  Ni« 
coiaus  llehisius  ct  Jonnnes  Columbus  vidcruni  Je- 
ffcndum  esse  :  Quo  utcumque  te  premi  videret.  Aui 
iorte  scripsit :  Quo  cum  uudique  se  premi^  ctc.  Gr£- 

VllJS. 

Protafusest,  Scilicct  lectica  iii  publicum.  Tolliis. 

Ul  circum^  c(c.  Glossx  vctcres  :  Circus  et  circmtus; 
xv>{),o^6vw  iTTTToo/BOfjttatytvovTai.  iTTTrtxoff  TOTTOf.  Exdem 
alibi :  tTTTrixof  TOTrof,  Cncus  circensis;  iTrTrizov,  Circuiu; 
tTTTroS/so.aoc,  Circus  circentis,  Circus ;  tjr7roS/)o^i« ,  Cir- 
censes.  Atquc  biuc  siiie  dubio  in  anglica  versiooe, 
pro  CircOf  tlie  Mippodrome,  In  circis  laroen,  ut  id  obi- 
ler  dicam,  non  cqui  solum,  sed  pugtles  quoque  exer- 
ccbantur,  et  alia  multa  spectacula  edcbantur,  Ovidius 
iib.  IV  Trist,,  Eleg.  9  : 

Ctrcus  adhuc  cessat,  spargit  tamen  acer  aronam 
Taurus  et  iafesloiam  pede  polsat  humuin. 

Idcm  lib.  IV,  F.isl. : 

B       Proxima  vitriccm  cum  Romam  inspcxerllEos 
Ht  dcdcrit  PhcelK)  stella  tu^zU  locum, 
Circus  erit  pompa  celcber  uumeroque  Deonim. 

El  Onupbrius  PnnviiiiusdcCirco,  vcrbi  gratia,  maxi- 
mo,  qui  Komaj  cral :  i  luCirco,  inquil,  niaximo  mulia 
spcciaculorum  gcnera  ficri  ab  antiquls  consucvisse, 
velerum  Annaliuin  Comraenlaria  perscruianti  maai- 
festiim  crit.  Qux  mibi  ea  accuraiins  ex  iisdem  ino- 
numcntis  conlemplanti  el  disquirenli  octo  sese  obiu* 
lerunt.  Pra^cipuura  ct  proprium,  cursus ,  sive  certa- 
mcn  Ciirule  ct  Equcstre ;  Gymnicum ,  seu  Aibleii- 
cum;  Poinpa;  Ludus  Troiae;  Venaliones;  Pugnas 
Equesires  ct  Pedestres ;  Naumachia ;  et  aliqu:uido 
Ludi  Scenici.  i  Quare  melius,  ni  fallqr,  Maucroixius 
vocem  Circi  in  sua  Iralatione  relinuil. 

Aimo  post  vicennalia  repleto.  Anno  iiaque  301,  post 
duodecim,  kal.  Deccmbres,  cum,  ut  supra  vidiraus, 
Dioclctiauus  imnerii  sui  vicennalia  anuo  .^)03,  ad 
diiodecim  kalendas  Decembres  celebraverit.  Ad  id 


unde  Dacia  Ripensis,  Non  recta  ilium  contendisse  C  •'^lJlcm,  quod  ilie  circum,  de  quo  agilur,  non  anno 


Nicoraedinm  ,  vbx  circuitus  cst  indicio ,  quod  signifi 
cat  illum  pcr  ambngcs  iter  traxisse.  GRiEviijs.  — 
Pro  strigce,  maliin  Isiricx,  Gale.  —  Lcgendum  :  Fri- 
gio!,  Vossius. — Emcndandum  Pliryaiw.  Edil.  Oxon. 
aiini  1680,  p.ig.  108,  atqiie  inde  lorsan  clarissiinus 
aiictor  vcrsionis  anglicu^ ;  Uaving  comc  roud  tlie  Coast 
of  Phrugia. 

Morbo  jam  gravi  insurgente,  Lege  :  Biorbojamgra^ 
vius  iiuurgeute,  Anle  enim  levis  ernl,  Tollius.  —  Le- 
vis  erat,  fateor;  et  videtur  etiam  viri  docii  emenda- 
lio  non  parum  firmari  duobus  Virgilii  locis ,  quorum 
unus  in  lib.  xu  Mn. 

Ille  mauu  raptum  trepkJa  torqucbai  io  hostcm 
Altior  insurgens. 

Alfcr  veroin  lib,  xi: 

Tum  validam  pcrquc  arma  viro,  perquc  ossa  sccurim 
Allior  iiisurgciis  oranti  el  mullu  prL^cuiili 
Congcmiuat  vuluus. 

Sed  vel  ob  bunc  tertium  cjusdcm  libri : 

Sauciiis  at  serpcns  sinuosa  volumina  vcrsnt, 
Arreclisque  horret  squamis  ct  sibilat  orc 
Arduus  insurgcns. 

Servari  pofest  optimc  vulgata  Icalo,  cam  pr.npscrtim, 
sicut  in  Vtrgiiianis  illis  exempiis  vorus  ordo  vcrbo- 
rum  est ,  insurgent  aliior,  iiUHrgens  arduut^  ita  quo- 
que  in  nostro  loco  non  do  morbo  gravi,  eoque  insur- 
gente  agatur  :  sed  de  morbo  iugurgente  gravi ,  hoc 
cst,  qui  e  levi,  quod  erat  priu^,  qvadebat  gravis. 

Quodcumqne  (vel  quocumque)  se  premi  videret.  Ilic 
cubat  mendum.  Xll\%, —QnodcumQtke.  Lego  :  utcum- 
qne.  Editio  Oxon.  anui  1080.— Lego  :  Quo  utcumque. 
Ediiio  Oxon.  anni  1684  ,  ct  Cantab.  posl  iliam.  — 
Quodcumque  se.  Lcgc  :  Quo  cum  se.  Colouesius.  — 
Emeuda  :  Quo  cum  se  •  vcl  Quo  utcumque  tc ;  Daiii  to 
Quo  rciinendum  cst.  Doberellus.  Gale.— (^Ko^/cufii- 


viccnnariiim  labeute ;  sed  jam  clapso^  dedicavit,  isia 
doctissimi  Pagiiobservaiiosicsalis  pertinet:  cTber- 
mic,  tcmpla,  aique  alia  opcra  publica  quinquennii 
initio  de  more  incboabantur,  [coque  explcto  dedica- 
bantur,  ut  muUis  exemplis  liquet.  —  i  Repleto.  Prx« 
fcrnm,  expleto.  Toltius. 
Ita  languore  oppressus.  Supple  e$l,  ex  prscedcD^ 

tibuS.  BOUERELLUS. 

Peroinues  dcos.  Id  est,  pcr  omnia  tcmpla  prcccs 
ad  dcos  suppliccs  fundercniur.  Vide  Sueton.  ei  Plu- 
larclium  de  Pompeii  morbo,  atque  iiora  Velleiuin. 
Eadem  phrasi  utitur  Lnctantius  cap.  36:  Quietsa- 
crificia  per  omnes  dcos  suos  quotidie  facerenl ;  id  esl, 
in  omnibus  templis.  Tollius. —  Milii  quoquo,  perom- 
nes  deos,  Ip  utroque  loco,  c^  per  omnia  tmpla  in  ista 
capiiis  15  :  Judices  per  oinnia  templa  djspersif  eodem 
rcdcunt;  ejusmodi  scilicet  figur^,  qua  in  bis  Martia- 
lis  versibus  : 

)        Quid  petis  a  Pho^,  Nummos  habet  arca  Miflervap, 
Hsec  sapit,  hxc  omues  fomerat  uua  deos. 

Per  omnes  deos,  uti  mngntis  monuit  Gronovius,  ifi" 
lelligenda  omnium  deum  doua^  sapienlia,  pulcbri- 
tudo,  poientia,  denique,  quaecuiuque  alii  dii  daredi- 
cuntur;et  singula  foenetQt^  id  est,  conferty  trU>uit 
una  arca  Minervw.  Sic  qunc  igitur,  imo  meliori  jure, 
omnes  dii  omnia  suut  icmpla  deorum.  Ratio  esl, 
quod  quotidie  non  dissimili  pacto  innumera  Sancto- 
rum  nomina,  verbi  gratia,  Sanctum  /oanneni,  pro 
templo  S.  Joanuis;  Sanctam  Mariam^  pro  ecclesia 
S.  Mnrisc^  et  sic  de  rcliquis ;  imo  el  in  Yeterum  I«- 
cubrationibus  MKpioiyL.  eeoToxov,  atouc  etiam  in  novQ 
Testameuto,  sccundura  criticos  celebcrriini  iiomiBis, 
Tov  Ata,  pro  Ecclesia  Maria;  Dciparx,  ct  templo  Jo- 
vi$  usurpari  videamus.  Gyrillus  iu  cpistola  ad  Cleroiii 
populuinque  Alcxandrinum  :  "ivxs  xotvuv,  oTixaTaty 
oyOoYjv  x«t  etxaooc  toO  lloc^tvt  fiiQvoff ,  ri  uyioL  ffvvoJo^  7*"* 


709 


NOT.*:  IN  LIB.  DE  MOUTIBUS  PEBSFXUT.  CAP.  XVIII. 


710 


AuuxiCL^ic(Lf.iuQzQTo/,Qi;  *  li.Knic  suioic,  sacrain  Sy-     subjecii  versus  JEu,: 


undiini  in  liiagiia  Ephosiorum  Ecclcsia,  (\im  diciUir 
ilaria  Deiparn,  celcbiaiaiii  riJis.<e  dic  28,  uiciisift 
Pauni.  I  Acl.  xiv,  15  :  *o  Si  «osu^  toO  Aw;  tov  ovrof 
r/}o  rn?  iroXftuc  «^Toiv,  ctc.  f  Sicerdos  aiKcui  Jovis 
eoUocali  ante  illonini  urlicin.  i  Ad  rjuic  vciba  vi- 
dcanlur  Criiici  inrra  laudali. 

Pro  viia  ejus  rogaretur.  Iloc  loquendi  gcnus  male 
rcprehendi  a  Scioppio,  bic  quoquc  locus  dcciaral,  ct 
Pbfdriim  opiimx,  aut  qux  proxima  eral  opiiinoi  x- 
lalisScriptoremabsolviibarbarieiet  plebeiiaiis  nota, 
quain  ei  aCTricat,  qui  dixil :  Damuum  haut  recusanl^ 
lantmn  pro  vila  roganl.  Lacianlius  enim  supra  sua^ 
a>tans  captum  casiigalus  esl  Scriplor.  Quid,  quod 
ipsc  Cicero  sic  Joquiiur  iiioratione  ad  Quiritcs  de  ro- 
dilu  suo  :  c  Denique  ipsc  ad  extreiniiin  pro  mea  vos 
saiule  nnn  rogavit  soluni,  verum  eliam  obsecravit.  > 

Idibus  Dec.  Auni  sciiicet  204.  Pagius,  ad  eum  an- 
iiuoi,  num.  2. 

Judicmn  trepidatio,  Id  cst,  terror,  secunduin  iiiler* 
prelcs.  Maio  cgo  dc  crcbris  illis  motionjbus  et  mino- 
ribiis  itionibus  intelligcrc,  qux  cum  quis  inoribuii- 
dus  est,  vel  reccns  mortiius;  ct  cujiis  mortcm  alias 
cclari  inlcrcsl,  exlra  illius  cubiculum  videri  con- 
sueverunt.  Conrer  qux  supra  dixiinus  de  nuliva  roO 
iremtandi  notione. 

Tota  civitate^  etc.  Sic  Siielonius  in  Julio  Cxsarc, 
c.ip.  59.  f  Edidit  speciaculi  varii  generi>  :  niuiius 
gladialorium,  Iiidos  eiiain  rcgionatim  urbe  tota.  i 

Donec  Ccesar.  Iloc  est,  Yersiotium  suppleuieiitu, 
sicuti  dccet,  conjungendo,  douec  Maximianus  GM- 
rius  CiBsar.  h  nempe  Cacsarum,  propter  qucin,  ia< 
pote  Diocletiani  geiicrum,  magis  verisimile  er.il 
conjecturalcm  illam  Diocletiani  morlcm  celari. 

halendis  Martiis,  Anni  niinirum  30.i.  Pagiis,  ad 
an.  Ch.  504 ,  num,  2. 

Prodisset.  Iia  capite  sequcnti  per  gcminam  con  - 
traciioncm,  quwsissel,  rcdisse 


B 


Miilla  !)0um  clrcamaclanlur  cor|  ora  morli  {Ub.  ii). 
I|»«e  ncque  adversos  digiiatur  slcrncre  morii(/«7>.  xii). 

Quid  eniin,  quod  ad  Synlaxim,  imo  quod  ad  sensuni 
qiioque  atiiiiet,  diflerre  qucaiit  morii  sierni,  scu  ster- 
nere^  morii  mactarit  ac  morti  sopiri?  Accedant  aliai 
loculioiies  Yulgati  lulerprctis,  in  quibus  homines  vi- 
dcasmodo  morti  desiinalos,  modo  morli  [ructificantcs, 
ct  qvtx  insnper  hujits  gcneris. 

Nec  tamen  totam,  Elegans  lioc  ct  facetum.  Sic 
mente  el  animo  imminuti  dicunlur,  quihus  integer  il- 
liiis  iisus  niorbo  ercplus  cst.  Yide  sis  Suetoniuin  in 
Claudio.  ToLLius. 

Demens  enim  factus  est.  Aia  rnv  tHs  a^^f  o(tuvw;  ^5)«- 
6ttJi  fxtaf  rJzaTaf/)ovi3TO'JOtxi3T£wf  xoOstpy/iAw  ETifxw/iijOu. 
Constantini  oraiio  ad  Sanct.  Coeium,  cap.  ^. 

CAPUT.  XVIII. 

Caisar.  Nempe  Galerius  Maximiaiius.  Pagius.  liem 
versio  anglica. 

iVoit  ii<  patri  gralularetur»  Id  est,  sicul  optimc 
Maucroixius,  noii  ut  socero  gratularetur  de  restiiuiione 
valetudiiiis.  Diocleiianus  eiiiin  socer  lantum  erat  Ga^ 
lerii  MaximiaDi,  quem  tibi  genernm  Diocletiamus  asci- 
verat,  uti  iiosler  supra,  capite  9,  locuius  est.  Undc 
idcm  pauto  posl :  Socer  quoque  eum  metuebat  acerrimc. 
Potestipie  adeo  bic  locus,  ubi  qui  inero  socer  erat» 
in  bistorica  narraiioiie  pater  vocatur,  solvendis  va- 
riis  Scriptgne  sacrsc  diilicultatibus  commodo  a4bi- 
beri ,  de  quibus  alias  ex  prorcsso ,  Doo  danlc, 
agcmus. 

Jain  conflixerat  nuper  MaximMnQ,  elc.  Sine  dubio 
logendum,  ciim  Maxinmano.  Neque  enun  Laelanliiin^ 
pro  genio  sosculi  sui ,  ac  tam  barbaro  loculum  esse, 
cxistimandum  est.  Tollius,  —  Si,  quod  puio,  prima 
manus  extitit,  jnm  confiixerat  Huper  Maximiano  seni , 
clegantia  fuit  Latiuornm  a  Groccis  desumpta.  Gra;ci 


Morte  sopiius  animam  rcreperat.   Qiomodo  viorle  C  ciiim  non  raro  inler  alia^ajiytT^ifjTgiv  t«  Ttvt;  ad  ver- 

...  .  . r _   .  _.     ..      t        I        ..       \m\n,  contendere  aliquid  a/iciii,  pro  conteiidere  cum 

aliquo  de  aliqua  re,  dixerunt.  Alqiie  ita  apud  Pro- 
periium,  lib.  i,  Eleg.  45 : 

Non  tamcn  ista  meo  valcant  contcndcrc  amori, 

pro  cum  mco  amore  ci)ntciuiere  ;  plane  ul  Ovidius  in 
Mctam. : 

....  Aniigonem  ausam  conlenderc  quondam 
Cum  inagni  consortc  Jovis. 

Eumque  terruerat  injecto  armorum  civilium  metu, 
Simili  inetu,  qucmadmodum  supra  ex  Aurelio  Yie- 
tore  audivimus,  Dioclelianum  quoque  imperium  po-> 
suisseplures  oliin  voluerunt.  Imnio,  quaediserta  Au- 
relii  Vicloris  senlentia  est :  ( Valerius  Diocletianuf) 
imminentium  scrutator,  ubi  fato  intestinas  clades,  et 
quasi  fragorem  quemdam  impendere  comperit  $tatu$ 
Romanit  celebrato  regni  vicesimo  nniio,  iH$lentio¥  curam 
ac  servi  concurrcrunt,  tolleiitcs  sopiium  ^  reipublicce  abjecit ;  quod  ea,  quae  bie  ei  infra  a  noslro 
Tolnere  ac  nihil  sentientem.  Yivcre  tamen,  cx  caloro  ^  narraniur,  non  leviter  firmat.   Aliam  abdicationis 


sopitus  animain  recipcrc  polesi,  nisi  \i  qu;idani  di- 
viiia,  iit  Lazarus?  Aut  voc.ib.ilum  hoc  a  sciolo,  qtii 
nescicbat  vim  vocis  sopire,  inierposiliiiii  cst  perpc- 
ram;  ant  lcgcndum ;  pro  mortuo  sopilus :  hoc  cst, 
lamquam  mortuus  esset,  sopiius  tanium  fuil;  cnni 
pro  mortoo  haberclur,  sopitiis  tantiim  crat.  Pro 
mortuOf  ut  apud  Csesarcm,  nihil  pro  sano  loqui.  Apud 
Justin.  Victor  pro  victo  fngere  visus  est.  Sopiti  dicun- 
lufy  qui  deliquio  animi  corporis  qiioque  sensum  ad 
lempusamittunt;  ut  pro  moriuis  jaceant.  Liv.  lib.  i  : 
«  Populuin  Tanaquil  alloquilur,  jubct  hono  csse  ani- 
mo ;  sopilum  fuisse  regem  subito  ictu ;  fcrrum  haud 
alie  in  corpiis  desccndisse:  jam  ad  se  redisse.  i  Qui 
locMS  fcre  Lactantii  geminus  est.  Tarquinius  dicitnr 
sopitus  fuisse  ictu :  scd  Diocletianus  vi  morbi  sopie- 
baiuf .  liie  dicebatur.  ad  te  rediue ;  hic  vcre  recipie- 
bat  animamy  quod  idem  est,  ac  ad  so  rediit.  Idem 
Livius  XLii  :  f  Ad  corpus  Rcgis  primo  ainici,  dcin 
saielUies 


ci  spiriiu  remanenle  in  prxcordiis  sensenml,  viciu* 
ruiu  esigua  ac  prope  nulia  spes  erai.  i  Qui  somno 
$opiuntur,  aut  vulnere,  aui  merbo,  evigilant  et  ad  se 
r^deunt;  qui  morte  sopiuntur,  somnum  ferreum  il- 
liun  dormiunt,  ex  qtio  nuuquam  excitaiitur  liis  in 
terris.  GRiSVius. 

Morte  sopitus,  etc.  Etsi  Yulgaia,  Judic.  iv,  il,  so- 
porem  uon  ineleganter  cum  morte  conjimxerit  in  his 
verbis':  Qui  {Sisara)  soporem  morli  soeians  defecit,  et 
moriuus  est;  mihi  certum  lamen,  gcminam  hnjus  loci 
eaaendalionem  merito  proposiiam  fuisse  ab  erudiiis- 
Siiiie  collega.  Sed  quid,  si  intcrim  aliqunnto  popius 
ad  veterera  scripiuram  legerimus  :  Et  ille  idibus  De- 
<embr,  nmti  sopitus  animam  receperat  ?  Hoc  est,  sopi- 
tnHf  ul  qui  jamjam  viderotur  inorti  proid»  fulurus. 
Faveui  certe  suspicioni  n(»str»  cum  illi  debiti  morii, 
^picntix  XII,  20.  .St  enim  inimicos  $ervorum  tuorum, 


ulriusque  Augusti  rationem,  sed  eam  saiie  parum  ve- 
risimilem,  afferl  Tbeod.  Metochita  in  historia  sua 
Uomana,  libro  fcre  oxlremo. 

Jam  senem  e$te  dicent^  jam  mtntii  validumy  et  ad- 
nunistrandasreipublicw  itiAaM/tfm.Saturniniis  apud  Yo- 
piscum  :  Adde  quod  omms  rntat  in  imperio  reprehen- 
ditur,  Seuex  $tt  quitpiam  ?  Inhabili$  mdetm',  etc.  Re- 
liqua,  qua".  hic  monenda  sint,  superius  diximus. 

Exempluitt  Nervw  proferebat,  qui  imperium  Trajano 
tradidittet.  Nepvara  Trajano  imperium  tradidisse, 
coovenit  omniuo  iiiter  erudiios.  Sod  utrum  id  Nerva 
semet  prorsus  abdicando  fccerit,  an  iroperium  dum- 
taxat  comniunicando  cum  Trajano,  hnud  pariier  con- 
seiitiunt  viri  magn(e  d(»cirin»  Dodwetlus,  Pagius 
aique  ahi.  Abdicavit  tunc  cum  Trajanum  fecit  axtTOY.px* 
Topa,  inquii  Dodweilus  in  appendice  ad  disserlatio* 
iies  Cyprianicas,  num.  40>  et  hoc  loco  clarissimi  in" 


7i* 


PAUIJ  BAUDRl 


712 


lcrprclcs  :  //  lai  alldfjua  Cexem\)le  de  Nirva,  qni  se  tle- 
chargea  de  Cempire  $ur  Trajnn,  Mauckoix. — Hc  sel 
before  him  Nerva'$  examplcj  who  resigned  Ihe  Empire 
to  Trajan,  Aiiglica  vcrsio.  Coiitra  vcro,  non  abdica- 
vil,  aii  Pagius  ad  an.  Cli.  97,  nuin.  5.  Imino,  ex  Vli- 
nio  Nervam  non  abdica$se  liquel ,  el  omnia  qua:  Wclor 
de  Ncrva  $crip$ilf  portento$a  $unl ;  et  Lactanliu$'non 
dixit,  Nervam  imperium  depo$ui$5e,  pcrgil  idciii  Pa- 
gins,  iium.  4  et  5,  quamquam,  qiiod  noiabile,  Victor 
excrtc  scripserit  in  Cxsaribus :  Ubi  (Nerva)  pro$pexit 
imperium  nfii  a  $uperioribu$  robu$tioribu$que  corpore 
animoque  geri  non  po$$e^  men$e  $exlo  ac  decimo  $emet 
eo  abdicavit ;  et  nosier  itidcm  hoc  capile  :  Simut  et 
exemplum  Nerm  profcrebat^  qui  imperium  Trajano 
lradidi$$et.JUe  vero  aiebat.,,  Nervam..,  cum  pondu$ 
et  curam  tantarum  rerum,  vel  (Btale^  vel  insolentia  ferre 
non  quirety  abjeci$$e  gubei-naculum  reipublicw,  atque 
ad  privatam  vilam  redi$$e,  in  qua  con$enuerat. 

Mihi  nulla  raiionc  videtur  inelius  dirimi  posse  ista 
conlroversia,(|uain  si  hiiic  iinpcrium,  id  cst,  ipsissi- 
mam  rcipublic;^  admiiiistralioncm,  sedulo  disiinxc- 
rimus  ab  Augiisli  nomine,  ab  imperalorii  corporis 
prolectoribus,  ab  habilandi  itsu  imperatorum  iuPa- 
laliis,  ct  si  qu£  siinilia  sunt ;  illinc  verp  Nervam  di- 
verso  sensu  abdica$$e  ct  non  abdica$$e  posucriiiius  : 
abdicasse  ncnipc,  quanlutn  ad  reipublic;e  gubcriia- 
lionem,  totum  illiusgubcrnacutumcoinmitieudoTra- 
jano,  redeundoque  caleuiis  ad  viiain  privataiii ;  quo 
allata  niodo  Victoris  verba  perlineanl  $emet  eo  ab- 
dicavit:  non  abdicassc  autein  quanitim  ad  iiiiperato- 
ris  nomcn,  quia  illiid,  vcl  posi  memoralam  impcrii 
depositionem,  servaverit,  istuin  Pliniani  panegyrici 
locum  ad  eam  rem  inler  alia  referendo  :Privatu$  tibi 

iTrajane)  videbari$  quamdiu  imperator  el  aUu$  e$$ctf 
licrva  neinpc  ctiamnum  imperatori$  nomen  gerens  , 
neque  rursus  aiiantuni  ad  viiae  genus  impcralorium, 
quia  illo  uti  Nerva  perrexerit  post  eamdem  Trajani 
adoptionein  ad  imperium,  vivendo  puta  cum  Trajano 
in  Atigustorum  palaiiis,  ob  isliid  alterius  Victoris  in 
Epitome  :  Nerva  Trajanum  in  liberi  locum,  inque  par- 
tem  imperii  adoptavil  :  cum  quo  tribu$  vixit  men- 
$ibm. 

Sed,  objiciet  forsan  clarissimus  Pagius,  si  Nerva 
Trajanum  in  parlein  tanttim  imperii  adoptavit,  qui- 
nam  dici  potcritNcrva  scsetoloimperio,  hoc  est,tota 
rei  pablicae  gubernalione ,  abdicasse?  Quoniam,  in- 
<|uio  ego»  nolebat,  verbi  gralia,  piirpura  exui,  neque 
im|)eratori8  nomen  amittere,  enproptcr  ciun  dc  Tra- 
jani  adopiione  agerctur,  professus  esi  Trajanum  a  se 
m  partem  soluin  imperii  adoptari ;  elsi  iniegriim  rei- 
publicae  pondus  in  Trajani  hiimcros  deponcrc  postea 
decrevisset,  el  revera  post  adoptioneni  dcposuerit : 
in  eo  proiude  a  Diocletiano  discrepans,  qiiod  non 
omnia  simul  et  semel,  quemadmodum  deinceps  Dio- 
cletianus,  deposuerit,  imperii  scilicct  adminislraiio- 
nero,  purpuram,  imperaloris  nomen,  palaiia«  el  re- 
liqua  id  geniis,  &ed  solas  imperii  curas  ct  soUicitiidi- 
nes,  honoribus  rclenlis.  El  vero  Diocletianum  impe- 
ratorum  purpuras,  palaliis,  el  cxieris  cjusmodi 
praerogativis ,  jam  indc  a  prima  die  abdicationis  in 
perpetuum  valedixisse ,  testes  sunt,  primo  nostcr 
capite  19,  his  verbis  :  Huic  purpuram  Dioctetianu$ 
injecit  iuam,  qua  $e  exuit^  et  Dtocle$  iterum  factu$  e$t ; 
tum  Eutropius,  I.  ix,  in  fine  :  Diocleiianu$  privatu$ 
tfi  viUa^  qute  haud  procul  a  Saloni$  es/,  prwclaro  otio 
senuit ;  inu$itata  virtute  tim,  ut  $oiu$  omnium  po$t 
conditum  romanum  imperium^  ex  tanto  fa$tigio  $ponte 
ad  privalce  vilce  $tatum  civilitatemque  remearel,  Conti" 
git  igitur  ei,  quod  nulU  po$t  nato$  homine$^  ut  cum 
privatu$  obi$$ety  inter  Divo$  tamen  referretur.  Relatus 
certe  Nerva  quoque  iiiter  divos,  ut  constat  vel  e  solo 
Piinii  panegyrico.  Sed  quia  Nerva  cum  imperatoris 
titulo  et  statu,  non  similiier  privatus,  obierat ;  id- 
circo Cutropius  :  ContigUigitur  (Diocletiano)quod  nulU 
po$t  nato$  homine$,  ut  cum  privatm  obi$$etj  inter  divo$ 
tamen  referretur.  Unde  ct  quaecuinquc  hactenus  ad 
islam  distinctioneni  diximus,  Nervam  diverso  scnsu 


A  abdicassi\  ct  iion  abdicasse,  validisi^iiiic  connriunn- 
lur.  Sed  dc  his  riirsum  iii  scquciitibiis.  Aul  sic  loca 
scriptoruin  iii  concordiam  redigcnda  suiil,  nt  lu 
sciie  facis,  aut  faicndum  est,  illorum  scniciitins  sic 
discrcpare,  ui  alierulri  sinl  halliicinaii.  Gnj%v. 

iUe  vero  aiebat^  ctc.  Ncmpe  Diocleiinniis.  Pagius, 
adan  Chr.  297,  MMm.  5.  Itcin  iiitcrprclcs. 

Aiebat  ei  indcccns  csse.  Fallor  an  poiius  noslcr 
scripscrat ,  aiebai  et  iudecen$  futvrum  e$$e,  Ita  jnni 
ccrlc  correxit  ante  nos  cx  parte  Columbiis. 

Sublimi$  fa$tigii.  De  fasiigio  priiiclpum  nc  rogum 
cxtat  insignis  locus  apudStietonium  in  C.iligula,  ca- 
pite  22  :  Nec  muUum  abfuit  qui  $tatim  diadcma  $um€- 
rety  $peciemque  principatu$  in  regni  formam  convcrtC' 
ret.  Verum  admonitu$,  et  principum  ct  regum  $e  exce$' 
$i$$e  fa$tigium,  divinam  ex  co  maje$talem  a$$erere  sibi 
coepil.  Ubi  principum  et  Uegum  cxce$si$$c  fastigium, 
est  supra  nltissiinain  illam  rcguin  digiiitatcm  cssc 
cveciuin.  Sic  et  apud  Curiiuni,  humanum  fa$iigium 

g  excediti$y  cst,  suprasunimum  illum  vcrticcm  lininnnas 
digiiitntis  estis  elali  ;  ct  npud  Liviuin  cju$dcm  civr$ 
fa$tigii  sunt,  qui  in  cndcni  alta  dignilnte  sunt  coni»ti- 
luti.  f'as/r|/(fiiti  itnqitcin  lits  rcbiis  dignitas  cst,i?o;^>3, 
xtmpo/^ri,  ci  alia  liiijusmodi.  Trcbcllius  Pollio  iii  iot-o, 
qucin  aiite  laudnviinus,  siiniinain  romaiioruin  inipc* 
rnloruin  potcstntcm  subliincquc  fastigiuni  simili  vucc 
maximum  in  terri$  culmen  vocabat.  Nnster  supra  Dc- 
cii  ad  principale  fastigium^  lioc  cst  Augiisteuin.  pro' 
vccU  nieminit ;  ci  ideni  paulo  posi,  hoc  cnpilc,  Con- 
slaiitini,tainquain  Ca:$areo  fastigio  digni^simi,  nicnlio- 
nein  facict.  Ab  cjiisinodi  porro  lastigiis  occiirruiit  duo 
fa$tigatis$imi  con$ulare$  apud  Sidonium,  libro  i,  rpi- 
stoln  9,  qunsi  fastigiati$$imi ;  id  est,  ex  optima  Caii- 
gii  intcrprctniione,  ad  supreiun  digiiitatiim  fastigta 
educii ;  et  fa$tigatis$ima  felicitai  apud  cumdcm  Sido- 
niuin,  libro  ii,  cjiistola  iv,  pro  suprciiia. 

3Iinu$  tutumquod^  clc.  Noii  iiicclcbria  sunt  Syllx 
ct  Aiigiisii  coiisilia  et  cxcmpla.  Adi  cl  infrn,  capilc  20, 

p  cxireiiium.  Tollius. — Quamvis,  ut  hic,  sxpius  |icri- 

^  culosum  fuerit  piirpurain  dcpoucrc ,  ciinm  tatncn 
quandoque  niinus  tutum  fuii  noii  sumcrc.  Flavius 
Yopiscus  de  Saturnino  :  Cum  cogitare  ccepi$$ct,  tutum 
$ibi  non  es$e  $i  privatu$  viveret,  deposita  purpura  ex 
$\mulacro  Veneri$,  cyclade  uxoria  militibu$  drcum' 
$tantibu$  amictu$  ct  adoratu$  cst,  Ubi  depo$iia^  pru 
dempia  et  deiracta. 

In  tam  longo  imperio.  Annoruin  ncinpc  viginti,  el 
amplius. 

Quwsi$$ei.  Idest,  acquisivisset.  Siinplex  procom- 
posito ;  ut  vcl  cx  co  ccrluin,  quod  ncino  sibt  iiltro 
inultorum  odia  coiiciliel,  scd  invitiis  semper  susU- 
ncat.  Confer  quse  supra  diximus  nd  caput  1. 

Nervaverouno  anno  imperante.  Ncrvam  nmpliiis 
quam  uiio  anno  imperasse,  ad  quemcuinque  duornm 
Victorum  calctilum  respiciamiis,  indubiiim  csl.  Impe- 
ravit  enim  Nerva  men$e$  tredecim,  die$  decem^  ail  jti- 
nior  in  Epitome.  Senior  vero  de  C;£saribus,  uli  satie 
jy  jaindiu  codices  edlti  et  inss.  ferunl :  Quid  Nerva  Cre- 
ten$i  prudentiu$,magi$que  moderutum?  Qui  cum  extrema 
mtate  ad  Sequano$...  imperium  arbilrio  legionum  ce* 
pi$$et,  nbi  \)ro$pexity  ni$i  a  $uperioribu$  robH$tiorihiS' 
que  corpore  animoque  geri  non  po$se^  mense  $exio  ne 
decimo  $emet  eo  abdicavit.  Sed,  iie  inultis,  posieriore 
loco  scripserat  Vicior  :  (Nerva)  menu  xiv  $emet  eo 
abdieavit.  Librarius  vcro,nota  numerali  locomaiata, 
posuit  men$e  xvi  laiidcmque  progressu  teniporis  no- 
Uc  numerales  oinisso?,  scripiumquc  menu  sexte  et 
dccimo^  sicut  totidcm  verbis  moiiuil  noimtipiT  doctis- 
siinus  Pagius,  ambos  Victores  sccum  eo  fmcto  fcli- 
cissime  concilians.  Ct  deiiide,  licet  jain  Nerva  ex 
utroque  Viclorum  loco  inenses  ut  miniinum,  trcdeciM 
iinperaverit,etdecem  dies,  potuittamcn  DiticIetiamiSy 
quo  suum  melius  generum  refellerci,  imitis  laiitiiitt 
anni ,  numerum  roiutidaiido ,  mcnlioncin  faccre. 
Prxlcrquain  quod.  cuin  locus  in  quo  nunc  vcrsantur 
mendo  manifeste  laboret,  uil  obsit  quominos  avctcra 


715 


NOTi£  IN  LIB.  DE  MORTIUUS  PERS£€(3T.  CAP.  XVlll. 


7U 


maniis  fuerit  :  Nenam  nonnisi  [ere  uno  anno  unpe-  A  etc.  Poslulat  sensns   ut  legalur  :  aul  non  muUmn, 


raue,  el  cwn  pondui^  elc 

iVmMi  vero  uno  anno  imperante.  Lego  Nervam 
vero  uno  anno  imperantem.  Lilieratn  m  sacpe  omis- 
samrubse  observare  est.  Boberbllus.--  Nerva,..im' 
peranie.  Recle  qul  Nervam  imperantem  praereruiU. 
ToLLius.  —  Malim  equidem,  si  iiulla  sitopus  majori 


Edilio  Oxon.  et  Canl.  —  lu  qunqiie  Tolliiis  ct  AIU- 
xius.  Vnssius  vcro,  Colomesio  teste  :  Cum  indeeibi 
aut  nihilj  aut  prcsur  nomen  haud  muttum  videbai  acce- 
dere.  Galeus  deniqne,  uii  parlim  oculis  cernere,  par- 
tim  aiiimo  conjicere  est,  ctim  inde  $ibi  nihit  prater 
nomen  et  tumutium,  quncque  poslea.  Primaiii  ego 


mutaUoiie  :  iVervam  V€ro  vno  anno  tmperass^,  etc correciioiiem,  ut  omnium  simplicissimam  ,  cseieris 


Qmret.  pro  qiio  cuiret  aliciibi  apud  Lucretiuro  per 
c,  et  T/»iav»a€ov,  metri  causa. 

Abjeciue  gubemacutum  rei  publicas.  Qnantum  .id 
curam  scilicet ,  ac  snstenlalionem  poiideris  tania- 
nim  rerum ,  de  qnibus  nosier  proiime  anle ;  non 
vero  qiiantum  ad  nomen  et  sedem  gubernatoris  , 
proul  no8  in  superioribtis. 

Ad  privatam  vitam  rediste.  Quatenus  nempe  rem 
publicam  non  curabat  ainptius.  Alioquin  enim  adeo 
ista  curaruin  depositione  privalus  faclus  non  est ,  ut 
neuiiqunm  frivatm  obierit,  sed  imperalor  ,  sicut  ex 
Victoris  Epitome  osiendimns. 

Si  nomen  imperatorii  cuperet  adipitci.  Quod  nec- 
dum  igitur  (7alerins  Maximianns  adeplus  erat ,  quem- 
adroodnm  anle  colligiinus,  pluribusque  adslruximus. 

Auguiti  nuncuparentur.  Quidni  potiiis  imperaiores 
nuncuparentnr  ?  Uaud  nlio  enim  oralio  videbaiur 
abiiura  :  Verum^si  nomen  Imperatoris  cuperel  aiH* 
jHsd^  impedimenlo  nihil   esse  quominus  omnes  Im^ 

Sratores  nuncuparentur.  Respondet  duobiis  verbis 
aiicroixius  ad  marginem  su%  edilionis  Ati^iii/t<m  et 
Imperatorem  idein  esse,  vertente  praeterea  e:im  ob 
causam  viro  clarisslmo  ro  si  nomen  imperatoris^  etc., 
taiiqu;im  auctnris  verba  sint,  si  nomen  Augusti  cupe- 
ret  adipisci ;  similiteniue  tralatioue  nnglica  to  ^tcomt- 
nus  omnes  Augusti  nuncuparentur  ,  ac  si  nosier,  quo- 
minus  omnes  imperatores  nuncuparentur  ,  scripserit. 
I^on  negandum  qnin  in  codice  sexcenlae  biijnsinodi 
prxfationes  legibus  anteeant :  Impp.  Diocl.  et  Maxim. 
AA.  —  Impp.  Carus  Carinus  el  rfumerianus  AAA. — 
7mp.  ConstaminusAug.  Sed  id  ipsuin,  quod  in  illis  prae- 


pra^ferendani  ceiiseo,  ni  et  h:inc  tamen  poiins,  oim 
tnde  aut  sibi  nihit  prmternomen  ,  aut  haud  muttum... 

Videbat.  Lege  videret.  Toluus.  —  Imo  videtfat  sat 
bene  babet,  sicut  jain  dicium  est. 

ipfttii  dispositionenu  etc.  Id  esl ,  ipsius  rormam 
regendfle  rei  publicx.  Edit.  Oxon.  el  Cant. 

Vl  duo  sint  in  re  pubiica  majores.  Hoc  est«  sicut 
rotunde  versio  Anglira,  duo  tmperatorest  iidemque 
Augusti  :  majores  auteni  cum  majnsculo  M  exarari 
volebat  G:il. 

Item  duo  minores.  Id  est,  ut  nunc  sinc  circuilione 
|.  Maucroixius,  dtio  Casares  ;  addente  proileiea  viro 
''  docto  in  margine,  si  non  Spartiani  verbis,  sultem  se- 
cundum  Sparliani,  sententiamin  ifllio  Vero  :  C(F<ar«a 
[uere  designati  Augusim  myestatis  hwredes.  Les  Cisars 
itaient  tes  prisomplifs  hiritiers  de  rempire ;  quod  et 
ante  ad  caput  9  monuerat. 

Inter  duos.  Supple  ex  sequentibus  pares  :  Inter 
duos  ffares  fadte  posse  concordiam  servari;  de  duobus 
proprie  paribus  imperatoribus  inlulligendo  :  cnm  Dio- 
cletianns  Galerio  proposnisset  ut  iii  posteruin  qua- 
luor  pares  Augusti  existerenl,  Galerius  vero  socerum 
super  e:i  re  confutaret. 

Ne  amplius  minor  et  extremus  esset.  Hoc  esl,  sicut 
praecedentia  osteiidunt,  iion  modo  ne  ampllus  minor 
et  extremus  minorum  foret,  vornm  ne  amplius  Cwsar 
et  extremus  Cwsarum  :  uiius  qnippe  non  e  majori- 
bus,  qui  iinperatores,  sed  e  ininoribus,  qui  C¥s:ires 
eranl ;  aique  horuin  etiam  noii  primus  ,  sed  seciin- 
dus  qnartusqne  adeo  iliornin  qiios  tunc  teniporis 
Orbis  Roin:inus  in  principali  fasiigio  conslitntos  vi- 


falionibnsseuinscriptionihus  Diocletianus,  verbi  gra-  C  debat.   Vis  testem  iocnplelissimnm  ?  Eusebius  libro 


lia ,  et  Maximianas  iioii  siinpliciier  imneraiores ,  sed 
imperatores  primum  ,  deinde  eiiam  nonoris  causa 
Augusii  appellati  sunt ,  m.iximo  mihi  arguniento  est 
scripium  olim  fuisse  ab  hoc  auctore  :  Verum  si  no^ 
men  Imperatoris  cuperet  adipisci,  impedimettto  ni" 
kil  esse,  quominus  omnes  et  Augusti  nuncuparentur, 
quasi  dixisset  Diocletianus  :  Non  niodo  pcr  me  non 
stal  quominus  vel  C.Ysaribus  imperatoris  nomen 
thbualur,  sed  non  obsiat  eliaro  quoroinus  iidem 
Augusti  quoqiie  dicantur. 

Jam  ipseinldaverat.  Malo :  Jam  spe  inhiaverat.  Gale. 
—  £x  conjeciura  inhiaveral  viri  docli  liic  posuere  , 
cum  teslanlur  in  ms.  fuisse  Jam  ipse  invenerat ;  a  qui- 
bus  minus  longe  recesseris,  si  scribas  Jam  spe  inva- 
serat.  I^ro  ipse  Lactantiuni  spe  scripsisse ,  ut  Colum- 
bus  vidit,  persuasihsimuin  habeo.  Sic  enim  perpctuo 
loquuDlur  scriptores,ipe  tmperttfm  affectare^invadere. 
Jpse  sane  quid  hicsibi  velit  neino  dixerit.  Friget  mini- 


VIII  Historix  Ecclesi:isticse ,  capite  5  edicti  quod 
Nicomediae,  jubente  Diocleti:ino  Augiisto  ,  auctore 
vero  G:ilerio  Caesare,  proposiinm  Tnit,  meniionem 
faciens  :  Simut  ac  ,  inqnii ,  edictum  contra  Ecclesias 
propositum  est^  vir  quidam  minime  obscurus...  EdiC' 
tumitlud ..,  tanquam  impium  ac  scelestum  manibus 
suis  discerpsit.  Avocv  intjza.povxoixv  r.Kxa  Th  avnav  Tzokiv 
jSa^c^ifiJV,  ToO  Tt  Tr/Jco-SvTOTou  twv  aX>&>v,  y.ai  toO  tov 
TCTa/JTov  airo  tovtou  t^^  «/^X^^  CTrtxpaToOvTOf  jSaOuov, 
id  esl,  duobus  regibus  in  tadem  urbe  commoruntibus^ 
quorum  atter,  aliorum  respectu ,  antiquissimus  eral , 
ninurum  Diocleiianus ,  alter  autem  quartum  ab  ilto 
Imperii  gradum  obtinebai^  nempe  Galerius. 

Jam  fluxisu  annos  qwndecim  in  Illyrico  vet  ad  ri^ 
panif  etc.  Ilaec  Balnzii  emendatio  in  liac  secunda  illius 
ediiione.  Veieris  enim  codicis ,  ut  vir  clarissimus 
moiiuit,  leciio  est  :  Jam  flumsse  annos  quindecim 
Itlyricum  vel  ad  ripam...  Quare  ita  merito  excusum 


mum.  GBiEVius.— Legendum  Jam  speinvaserat.  Vos-  |>  in  ediiionibiis  Paris.,  Oxon.,  Canlabrig.  el  Aboensi, 

.  ._  .  _f„  ii.-.:_...   ^Aui^i\ jfiOA  «  tixo  *^  licet  iocus  utique  ejnsinodi  sil,   ut  medica  roaiiu 

egeat,  quam  bic  eriiditi  varie  adbibnerunt. Jam 

ftuxisse  annos  quindecim  quibus  in  Illyricum  Cu- 
perus,  Gale,  Allix.  Jam  fluxisse,..  ex  quo  in  Ulyri- 
cum,  Boberellus,  Dodwellus.  Jam  ftuxisse...  eum  in 
Illyricum,  Boherelliis,  Gale,  Allix.  Jam  fluxisse.,., 
inlllyrico^  Baluz.  Jam  fluxiue...  in  lUyrico^  id  est.W 
itiem  Baluz.  Jam  fluxisse....  in  Ulyrico,  eum..'.\', 
Sparkius.  El  hx  porro  rationes,  quas  quidam  ex  illJs 
de  suis  emendationibns  reddidernnt. 

Scribendum  in  Illyrico  cum  nd  ripam  Danubii 
Scribii  B;iliiziiis  in  Itlyrico,  id  est ,  ad  rtpam,  uon 
adeo  liqnida,  ut  vidctur,  verhornni  struciiini;  neque 
eniin ,  uii  prius  dicii  nosier,  conflixerat  Maximiano 
sene,  iia  illud  sustineri  polest ,  Inctaret  gentibus  bar^ 
baris.  Siquidero  parlicula  cum  ant  iieraio  usurpanda 
est,  quod  nos  racirous ,  ant  praeponend:!  s.iliein  voci 
relegattts  si  serocl.  Sparkius   tn  ediiione  Oxon.  et 


sius,  et,exejnsindicatioiie,  editioOx.an.i680,  p.l08, 
in  emeiidationibus  qUcC  seriiis  occnrrerant.  Prxtule- 
lim,  Tateor,  partiin  ob  veterum  scripturam,  partim  ob 
coinmodiorem,  ut  videliir  ,  feiisum,  Jam  spe  invene' 
ral.  Proponebatur  neinpe  Galerio  roeruro  imperaio- 
risnomen  adipiscendum  :  Vernm  sinomen  Imperatoris 
euperel  adipisci^  etc. ;  al  ille  jam  totum  orbem  spe 
iuvenerat ,  hoc  est ,  sperabat  jam  se  toiius  orbis 
iinperium  invenisse  ,  seu  malis ,  viam  qna  lotius 
orbis  compos  (ieret.  Sic  initio  capilis  20  :  c  Maximia- 
nuSy  posUiuam  senibus  expulsis,  quod  voluit  eflecit, 
se  jain  solum  toiius  orbis  domiiium  esse  ferebai. 
Nain  CoQstaiitiuro,  qnaiuvis  priorero  noniiDarl  esset 
necesse,  contemnebat,  quod  et  natura  miiis  esset 
et  valetudine  corporisiinpeditus.Hunc  sperabat  brevi 
obitunim;et,si  iion  obisset,  vei  invituro  exuere  facile 
THlebaiur.  > 

C'«m  inde  sibi  aut  nihil  prwter  nomenf  aut  muUum  , 

Patrol.  VII. 


23 


♦«L^ 


fc  •*•.'■»  -^r-i^  '-;..4.'i.;  j:h-mi-*^  jTi:: — 

^^;  ^  .-"*"  -^  •^-•*  <*  w*-  J^t^^*^ 

^*    -  -     •    *.n*  ,.  *«rr^  ««-i»*'^!   i^T---.       ^ 


r. 


-^    «\^i«*      


terri 


M  tn 


sel 

**^ jotwirt.  AAie 

J^itew,  chicidMrf» 

^««^J7;JZ^'  ^*  «fcsmatt 

^  •ew£^  Ir"'?^?»  k<*e  trf  Cfcris- 

c«tf  toio  iimM. 

^^W»t<T«  Uea 

-— ~*  refiponi,  aia« 

~^s::i-  «•'r-*^feS  's^i,H:L'^ 

ruVi  :n^  •«•••  €«»«.—  /J_'*'**«*.  «  «"«• 
;™«  ■?r*^»wVwS?'!i^'»  rimpBeiMr 


Tiio  socero  sii^  "iST^^Er-J:!:^  »*  i-     JSLT^™  *  '^*«  P'«Sef  tS^-or.**'^  >«• 


— ^u.wu,  „,  commum  eonttlio  omiiitm  r-.. 
Ugereniur.  P,,gt  i||„d  „„0^  Dnjiinr^  <-««»•« 
ann..«n.is  agre  DiocleliaM  «1^^«?'  «"w '?*  '^' 
n.oi.ini,  Dio(lcii«i,ui  «i  «....  ?^i  ""  *«q"enta 
«.nilil,.,;  :"&u^'"r,l: «  Z  ^±."  ''"'''"^  ''»'•«« 
■  "1 .   '^ u,.i  llt  llercuj  Ma«iX"  ''fl,.2S:':'""''  " 


fc 


>    Qu,d  opus  est  coHsiliocmn.".-.*^  •■•"«■  «*«- 
'"  '"«nnscnpiis  emficitas 


717 


NOTi:  IN  LIB.  [)E  MlHiTtBUS  PERSECUT.  CAP.  XVIII. 


718 


i  \, 


I*-  * 


non  rboes  goliim,  sed  quandoi|ne  Ycrsu«,  ifacniuin-  A  siinuHi  Adolescenleni  (Csesareni),  ea  vere  reciderc 


qiic  pliires»  volut  docti  noninl 

Cotimmni  cmvUo  oimium,  Finnaitlur  qn»  jani 
.'>t)  has  voces  diximiis,  versione  Anglica,  ky  th$  eon- 
cttrriug  minicet  of  aU  ihe  four,  eomwutti  ilUrnm  qua- 
tnor  consensu;  cum  noii  alios  pnlnm  inietlexeril 
cjns  anctor,  qiiam  qtiot  Dk>cki»ni»fii,  ilerculiiNi), 
Con»Un(iiim  el  Galerium  vt>citavinius.  Coo^*r  Eh- 
seliii  iocnia  de  aianyribas  Palaraiina.%  inquo  Proco- 
pni^  a  prsside  i»mn  iib.tre  qiuiuior  iegibu«i,  rot^ 
^mmhv9txia€m^i  oirsvSay,  tlii  ip»i  ifsalcrnioiii  iiiKire 
jubeiur. 

Quid  opus  ett  tonmHOf  etc.  Gtlerii  rerba  Diocie- 
Itaiii  pr»po&tlioiieiii  re^piienlii,  fticmchrtsftimiifilcr- 
prvm  pins  luiMit expl^uiaie  iu)fl  obiki  suni.  —  Lc- 
gcndiim  :  Quidopus  esl,  iuqmiy  eousitiof,.  Gale. 

iiiit  diio#«s.  Maxiiiiiaiie  liercBlio  el  Consiantio. 
Teixw.  —  liew  versioftes,  aliis  verbis. 

i/«  |»Aiitf.  iVimi  ilhfum  fUioM  nwteupari  uHiue  eH. 


^eqntiitr  ergo  pievspic(ie(q«od  0|viime  vi4ii  Beiuaioss  ^  conjcceram 


iii  incnoriani  piieiiiiac  biiic.  >  lclcm  pr«)  Flarco 
f  Qiicin  voa  nHHles(issiiniiin  adoiesGeiiieiu,  proviDcix 
maximo;  sanc(issiinum  viruni...  ctjgnovniint.  i  £t 
ibidem  nirsiis:  c  lloiiiines  suni  lola  ox  Asia  fruga- 
lissinii,  sancUssinii,  a  Graicoriun  liiKnria  ot  levi(a(c 
rcinodssinii.  i  Qna;  posdema  c.\en)pla  ideo  magis 
afferenda  mibi  visa  sunl,  <|n(>d  cuin  illa,  quid  per 
sdiicliMtiMim  seu  virum,  seii  oiiolesceuiem  inieiiigerc 
opor(eat,  non  obscnre  moneani,  boininem  neinpc 
singidari  virtQte  praedilnm,  quod  el  i^roprio  son;  i 
versio  anglica  in  nostro  loco,  in  eodem  tamen  Mau- 
croiKius  diversissiina  notione  adolesceniem  magna 
§pei  verterit. 

lUo  foMigio  dipuimnui.  Id  esi,  alto  illo  C;psarer^ 
digiirtatis  gradii,  in  quem  novos  liomines  promoven 
opiis  eral. 

A  priwnie  et  optaretur*  Iino  potius,  a  privaiis  esop^ 
loreiur.  Galb.  —  Quod  el  ego  }am  pridom  iegenduni 


&e4  alii  obcenraiti,  pn»pter  fttes  iiaec  retraciaoda  ) 
prnpn»itiim  £ai>»e  .1  Diocletiano,  ul  filius  licrcnJii 
MttxeiiiHi»,  ei  CtiASianlii  (ilius  CmibiamiiHts  iierenl 
Garsares,  ne  priaaipum  Olii  privati  vivvrcnt.  Kt  ma* 
Mlc^Uiiift  q«oiiue  mm  e^sc  igitar  ea  verbn  l>iocle* 
(iai:i,  stciil  credidtt  Miucroixius,  tcI  hnjiis  SeriplfH 
rts,  qtiud  aUcr  releiierriiniis  interpres  cen&e/i^it, 
sed  Gai«rii  &i«»dvtiMieam  iiiiidconsiliura  deridcntis. 
lU  verof  wmM^  ut  Dioeietiano  poi^seiil  Iribm,  opor* 
l^et,  veriii  grali'»,  pnccessisse :  i  Qiitd  opiis  esl 
CMsili«,  ciun  ftti«rum  si(  iliis  diiebus  gra(i>&imunt 
qiMcq««4  fto»  rcceriiiHis  ?  1  Ei  noiM*e  rursus,  tit  liutc 
anrtori  ctim  ali(iua  veri  Hiniiitudiiie  irilnii  possent, 
srie  saiiem  esse  dcliereiit:  Aitfue  eam  Hiorum  /iliot 
mtatyfafi  ueeesae  erat ;  eHiii  verbo,  inquain,  (eui|Ki'« 
ris  liMiiierfccli,  qood  bi^rico  siiitm  de  re  piaBteritn 
Indiffium  lnierpoiaentj  txinA^eniret.  At  iiabeinus  e 
CDiitmno  |)er  prjcseus  :  lla  plune.  NamiUorum  (Uhs 
nuM€upa9i  necesseeal:  qnod  jam  nnila  raiionejudi- 


Eruique  lune  prttsens.  Clare  aydiai  Tollius.  Nam 
non  soli  ergo  agebanl  iiiler  se  imprraiores  qiuc  in 
ea  Gaierii  aggresetone  (raciarunt.  Seio,  secunilam 
tiiraroqtie  iralationem.Constantinum  fuisse  duntaxat 
aiicnbi  pra^seiitem  m  aula  Diocietiani;  boc  esi,  inter 
aulicos,  in  ioco  plus  miims  distante  ai»  eo,  ubi  de 
istis  socer  ac  gener  disceptabanl,  non  vem  iu  eodem 
cum  illis.  Sed  qaorsum  hac  aui  iila  verborura  a^- 
jeeiimfte  absentem  facere  Coiistaiitinuni  a  coUoquii 
loeo,  ctim  cx  auctore  nosiro,  si  ui  extat  suntaiur,  fue^ 
rti  manifeste  in  eo  i^o  praesens,  neqiio  ulla  eii.im 
aATorri  posstt  raiio,  cnr  dod  seque  prxsens  extiterit 
ibi  ioci.  ac  Daia,  quein  mox  Guleri«s  indigitabii  suo 
socero? 

Quid  ergo  fi€i  ?  Diociotiani  verba ;  nosiro  nempe, 
sictH  aute  nionm,  redeunie  nuncad  reliquain  ceepias 
disputationis  seriem,  posl  i^robxoin  salis  digressio* 
nou),  in  qiia  ctiriobe  explicandum  credidii,  quos 
brevHer  Ciaesares  Diocleiianus  Gajerio  Bi»miua6&el  de 


ciMiiis  iiisiorici  f)iie:a  essc,   ^ed  evidcnter  bominis  C  commnni  oniniiiin  senientia  ingondos. 


aii^tam eum  tannis excipienlis seimo  est. 

lE>af  mtem  iiaximiano^  etc.  Seni  ncmpe,  ut  recte 
intrrpretes  supplevcnint. 

Msxenlius^  Ferus  audil  S(>ud  Atirelium  Yictorem, 
ei  iHhunwMis,  nulli  cmis,  m  patri  aut  socero  quidem 
^ierio, EdsliDn*  Oxon.  ei  Cuit. 

liuJMS  ipsius  Muxifuimiifiener,  H«c  esl,  huJMS  gener 
ipsius  Maximiani  Ca^saris,  dc  cujns  cuni  hioclciiano' 
i*<»«ifiieiiQne  ntinc  «gitur,  ait  taciie  nostcr  Cecilins. 
^i  quanio  tamea  Hicliiis  scripsi^t :  Ertrt  aulem 
Mmximiauo  sem  fiiius  Maxsniius^  junioris  Haxmiani 
q^er ;  qnie  vis  augltcu  VtTMotiis.  Vol,  Erut  auiem 
MmxmhHO  seni  fUitis  Maxenliws,  Gslerii  gener,  qiiO'- 
nio<lo  Ma«croixius  iHtert>retaitis  est. 

Soit/us  sU  adarm-e.  Id  cst,  YcrtniKe  Maueroixio, 
honorarA.  Qteim  inicr()reiaiimietii ,  etsi  nosirarmn 
pariimtt  bominiiius  non  inniilem,  qui  similem  ni~ 
«Nrmo  jmndiu  et  merito  in  mttltis  Vetemm  ii»cis. 


lUe,  inquii,  ditfmis  non  est.  Haec  jnm  verba  Galeiii, 
peri//i«m,  de  quo  loqiiitnr,  Muxfuiiimn  inielligeiitis. 
iUe.,,  dignus  mtn  e$t.  Scilirei  Maxeiilius.  Tollius, 
—  Reoie;  optime(|ue  etiain  inierpreies,  qui  proiio* 
minis  loco,  norocn  ipsum  substitnerutit.  Qiiod  cur 
Golerlus  ittdom  non  fecerii,  si  quis  rogel,  lesponsio 
esi,  n<m  fuisse  pariicr  ncresso,  r]uoniain  cuni  directa 
Diocletiant  propositio,  quam  iiestcr  parliin  suppressit, 
partim  in  indireet«m  muiavit,  iimc  propemoduai 
hiissei:  cSupererii,  ut  comiiujni  omnimn  consilio 
HercurtiMlius  Mttxeniius,  ei  Cmistantii  filius  Constan- 
linus  C:c8r\rcs  leganiur: »  poiuit  paulo  posi  Galerius 
snper  Maxenlio  sine^  ulU  sermonis  obscuriiaic  ,  IUe 
diguus  non  esl,  rcgerere,  <)uia  qui  primus  iiomiiiatus 
fuerat  a  Diocletiano  Maxentius  cra(. 

llic  vcro  ct  aniabitis  est,  clc.  Uesponsio  Diocleliani 
pugnanlis  jani  (anlnin  pro  Consiantiiio,  quein  Dio- 
clclianns,  quo  lcmpore  Hic  vero  et  reliqua  rcponebat, 


propo5uemfi(,el  contra  adversarios  defcndenmt,  bic  i^digiio  monstrabai,'  pricseiiiem  quippe,  ^ive  propins 
(.■tincn  nullo  niodo  possumus  admi((erc,  ob  delatnm      atf^iaret,  sive  non.  Dc  illo  certe  Dioclcliniius  tii  prae 


oliiH  nltqnoi  impcralortims  ndorationis  iMuiofom 
proprie  dicta;.  Attrolins  Vicior  in  Cicstirtbus :  c  Dto- 
dctiannR  primus  munium  Caligntam  posi  Dmnitia» 
amuqtie  Doininum  dici  pessus,  el  adorari  sc  ap{tella- 
Mqnc  uli  Demn  »  Vo|Nsctfs  in  SatlimiiK» :  <  Ciim 
cogiiaie  cocpisset,  (uiuni  sJbi  non  osse,  si  pfivaius 
vivorel,  dcposita  imrpura  cx  siuniiacro  Veneris,  cy- 
cJade  Hsnria  miiiiibus  circtim!«iaii(ibtis  amicius  ot 
adonams  e^;»  ea  vice  scilicci,  ctiin  Dioeletinnus 
tNiliMrit  per^tno  adomri.  Adde  irahitionem  anglicani : 
he  would  noi  pay  the  mnted  reeped  of  adoration, 
Dttbiimri  iiiti}miaido,  annon  vul»al»  ledionl  solitus  «ir, 
prae£erri  deiiereibaicaltcri,  mHims  ef»ef,  eaqno  fa- 
ciie  ex  «s  01  sil  ememiak  iudiceni  docli. 

Constauiinus,sanctissimuSy  eic.£logiumIongeChris- 
iianismo  anliquius.  Cioero  Pbilipp.  xiu  :  <  Ignorana 
( Antoniiis  )  q««o«mque  faiso  dioerel  in  saiictis* 


senle  loquchatur,  si  non  siinul  Coiisianiinus  os(en- 
debaiur.  Quare  nolleui,  inierpreies  Consiantinum 
noiuinarc  maluisscni,  quarn  vim  pronominis  servare 
ci  exbiberc. 

Vt  palre  suo  meiior  et  clementior  judicetur.  Id  esl 
ut  velsuopatre  melior,  otc,  quod  o}  tiine  explIc.Kum 
a  Mrtucroixio.  Nam  revcra  ConsUtnlini  patcr  Constan- 
tius  boiius  fuil  priuccp^  ac  inilis.  Noslcr  cnpile  20: 
<  Consiiiniiuin,  qnauivis  prioi^m  uominnri  esscr 
nccesse,  conlciuiuly.il,  quod...  natura  miiis  esset, 
clo.  » 

HUmne  satttttoreiu,  temuienimn,  etc.  luvidiosissima 
hirc  01  a  sccaa  peiiia.  lia  Ciiiipho  apud  Terentiuiu 
llcaiitonliiii.  extremo.  Tollius. 

Fidelit^  pmtbuH.  licg.  pnofuk.  Ediiio  Oxon.  an. 
16M,p*  4C^i  in  cmeniaiiooibys^quai  serius  occur- 


719 


PAULI  BAUDRl 


m 


reranl  Ilem  Gale.  Allix.  Aliier    Cupcrus ,  Colutn-  A  cum  proxime  dcscnbendum ,  sparso  in  vulgus  rumo. 
'  '  re,  novos  ea  die  Casares  creaium  in.  AUjue  omnes 

hic ,  ut  alibi  sxpius ,  sunt  plerique  onine$  :  nisi  quod 


vcl 


bnSw 

Misi  ad  Maximianum,  Subaudi  Herculium 
senem ,  cuin  inierpretibus. 

Ut  ab  eo  induatur,  Juvenalis  ,  Diclatorem  mduit 
uxor.  Gale.  —  Caplcra,  quai  hic  opus  sunf,  pclcnda  e 
Baluzio ,  Cupero  ei  Columbo. 

Ostenden$  Daiam.  Qui  lunc  igilur   ipsc  quoque 

prresens  eral ,  et  sub  eorum  ociilis ,  si  non  manibus. 

Daiam.  Aurelius  Viclor  :  t  Sorore  Armenlarii  ge- 

nilus,  veroque  noinine  anie  imperium  Daza  diclus.  i 

Edil.  Oxon.  elCanl.  Addc  Baluzium  el  Columbum. 

Adolescentem  quemdam  semibarbarum.  Inclinat 
raultum  animus ,  ul  credam  ,  scripium  poiius  fuisse 
a  nosiro  :  c  Adulescentemquemdam  semibarbaium.i 
Noli  6arirfltttli  jttwenes  Ciceronis  In  epistolis  ad  Aui- 
cum  ,  et  dislinclio  barbatorum  a  barbatulis  apud 
eumdem  in  oratione  pro  Coelio.  Adulescens  autem 
pro  adolescens ,  occurrit  saepius  in  Vclerum  monu- 
mentis.  ,  ■*    .   . 

Maximinum.  Yide  Baluzium  ,  ad  jusserat  Maxtmt- 
num  ;  ilem  ad  ostendens  Daiam, 

Jamet  ipsi.  Legendura :  Nam  et  tpsi.GALE.  —  Item 
reverendissimus  episcopus  Sarisbeiiensis ,  ul  ex  hac 
illius  versione  apparel,  For  Diocletian  ^  elc.  ad  ver- 
bum :  Nam  et  ipsi  Diocletianus. 

Nomen  ex  parte  mutaverat  hominis  causa.  Legeii- 
dum  :  ominiscausa.  Edit.  Oxon.  etCant.,  quas  secu- 
tus  est  Galeus.  —  Loco  horum  verborum,  hominis 
eausa ,  legendum  cum  cditione  anglicana ,  ominis 
causa.  Quare  ex  hac  emendaiione ,  quax  certissiina 
est ,  discimiis ,  Diocletianum ,  quando  Galeriuin  Ar- 
mentarium  hoc  anno  292  Casarem  renunliavit ,  ei 
nomen  ex  parie  rautasse ,  cumque  Galerium  Maxi- 
mianum  fauslo  ,  ul  sibi  videbalur,  omine  vocari  prae- 
cepisse,quia  Maiimiaiii  cognomenio  Hcrculii  erga 
se  lides  nunquam  defecerat.  Quo  exemplo  molus 
Galerius  Maximianus  anno  305,  quo  Daiam  CKSa- 
rem  dixit ,  huic  ex  loto  noinen  mutavit ,  eumque  de 


nunc  intelligunlur  plerique  oranes  eorum  qui  coroi- 
labantiir  principes ,  et  ilios  eo ,  quo  pergebant ,  de- 
ducebant. 

Nulla  eral  dubitatio.  Quin  scilicet  Consianlinus 
fieret  Caesar ;  quod  novum  nimiae  breviiaiis  exem- 
plum  in  hoc  scriptore ,  recteque  adeo  vitatum  ab 
inlerpretibus.  Personne  ne  douiait  de  son  ilivation, 
Maucroix.  —  Not  doubting  but  the  nanttnalion  must 
faU  on  him.  Tralatio  aiiglica. 

Priores  mi/imm.  Imo,  prtmores  mt/t(icm ,  ut  capile 
21  ,  primores  etiam  cioitatum ,  etc.  Gale  etColumbus. 
Extra  civitaiem,    Extra  Nicomediam.  Maucrd^ 
versio.  Quod  Pagius  firinat. 

In  cujus  summo  Maximianus  ipse  purpuram  sumpte» 
rat.  Id  est ,  Maximianus  Herculius,  qui  usquead 
annum  286,  Cicsar  fuerat,  et  eo  anno,  reriim  pu- 
^  blicarum  necessitate  exigente,  Augustus  dictus,et 
'^  trihiinitia  potestaie  exornatus ,  ut  ex  amiquis  la|M- 
dihuscoiistat.  Facta  ea  nuncupatio  die  kalendis  apri- 
lis ,  ut  in  Fastis  Idacii  legilur,  idque  Nicoiuediae  ex- 
tra  civitaiem  ad  niiUia  fere  tria  ,  ut  nos  docet  Lac- 
tantius .  libro  de  Mortibus  Persecu  lor.  capile  19,  ubi 
de  abdicalione  Dioclctiaiii  ci  ejiisdera  Hercuiii  lo- 
qiiens,  ait  :  c  Erat  locus  allus  exira  rivitaiem  ad 
millia  fere  tria ,  iii  cujus  summo  Maximianus  ipse 
purpuram  sumpserat ,  etc.  i  Prope  Nicomediam  iia- 
que  ca  nuncupaiio  facta,  ut,  antequam  liber  de 
Morlibus  Persecutorum  lucem  vidisset,  collegerat 
clarissimus  Norisius  ex  1.  G,  De  fide  inslrum.  dat, 
NicomedicB  13  katendas  feifruarias  Maximo  n,  et 
Aquilino  :  hoc  nerape  anno  286  quo  Maxiroianom 
liatendas  aprilis  Diocleiianus  Nicomediae  in  Hibeniis 
morans,  ac  l)ellum  adversus  Persas  ibidemador- 
nans  Augustum  rcnuntiavit.  Pagius  ,  ad  an.  Ckr. 
286«  num.  2. 

MaoKmianusipse.  Id  est,  Armenlarius.  Edit.  Oion. 


siio  nomine  Galerium  Maximinum  appellari  voluil.  C  e^  ^»»»-  Q"«  proinde  non  Maximianum  Hercuiium 

Galerius  eiiim  Maximinus  sorore  Armentarii  progeni'      —   ""—  -*    ~"-=-'"     —'   '^-'- "-" 

tusyvero  nomine  anle  imperium  Daza  dtcrux ,  iiiquit 
Yicior  in  Kpitome.  Indequc  facuiin,  ut  nec  Armen- 
tarii,  ncc  Dazic  nomina  in  nummis,  inscriptionibus , 
caeierisve  monumenlis  publicis  unquam  Icganiur. 
PAGius,flrfflmiMmC/irM/i292,wiim.  2,  e/304.  nwm.  3. 

Qma  Maximianus.  Nempe  Herculiiis.  Pagics,  ad 
annum  C/irtslt  50i,  num.  5.  —  Quia  Max\nwmus. 
Fone,  <|fwta  Jtfflxtmtono,  eic.  Boherellus. 

Tuvideris.  Formula  improbantium  aliquid.  Nil 
frequentius  apud  Tertullianura  et  hujus  sascuUscrip- 
tores.  ToLLius. 

Accesserit.  Potius,  acciderit.  Gale. 


CAP13T  XIX. 

Procedim ,  elc.  H<»c  est ,  cuni  raagna  pompa ,  et 
quales,  verbigratia,  inconsulum  processihus  spec- 
lari  solebant,  exierunt  Nicomedia  Diocleilanus  et 
Galerius  Maximianus  prima  dic  maii ,  vcrsus  locuin,  ^ 
dc  quo  inox  iiosler  posi  paucula.  Confer  Cuperum  , 
ad  procederet  consul.  Procedilur.prnprocedunl;  prin- 
cipes  neuipc  niodo  nominati  cuin  suis.  Sic  in  se- 
nuenlihus  ,  Eo  pergitur,  pro  eo  pergunt,  siiniii  sensu  ; 
el  sul)  linein  capiiis,  Tum  descenditur,  pro  Tum  des- 
cendunt  :  quihus  alia  multa  posseiil  ailjici.  —  Tout 
iianl  arriti ,  /e  premier  de  mm  ton  en  vint  d  rexicu- 
tion.  Maucroix.  Quasidicas,  quod  iia  constiluerant , 
kalendis  niaiis  ad  rem  contulerunt.  —  AU  things 
being  ihus  concerted  in  secret,  on  the  first  of  may  ihis 
qreai  affair  came  lo  be  declared.  Versio  anglica.  Ac  si 
iiunc  laiina  sint,  qu.-e  cum  ea  raiione  secreto  cons- 
liiuia  fuissenl,  kalendis  maiis  apene  ac  palam  facta 
5uni.  Quorum  sensuum  vereor  valde  ut  alieruier 
possit  placere.  .       ^    .       ,     • 

Contitantinum  omnes  tntuebantur.  In  ipso  neinpc 
processu ,  hoc  est,  dum  iter  adhuc  haberctur  iii  io- 


cum  Pagio  ct  Norisio ,  sed  Giilerium  cum  Mau- 
croixio  intellexerunt.  Yide,  ut  nostri  breviloqQentia 
crudiios  in  contrarias  partes  egerii ;  quamque  adco 
vere  scripserit  Horatius  :  Brevis  etse  iaboro ;  obscurus 
fio.  Iii  Maucroixii  revera  tralatione  ne  nomen  qui- 
dcin  Maximiani  cernitur,  verum  unica  Gdmi  appel- 
latio.  Au  haut  de  laqttelle  QaUrius  avait  iU  honori  de 
la  pourpre. 

Purpuram.  Adjicit  versio  anglica ,  imperaloriam ; 
tlie  imperial  vurpie^  sive  eo  tantum  consilio,  at 
hic  loci  de  Uerculio  Maximiano  imperatorc  sermo- 
nem  esse  sciamus,iion  de  Gaierio  MaximianoCaisa- 
re ;  sive  simul  aliquid  discriminis  ponendo  inter  im- 
peratorum  purpuram  ,  et  purpuram  Caesarum. 

Cum  Jovis  signo.  Id  est,  cum  Jovis  statua.  ktnho 
interprctes ,  a  quibus  merito  non  alius  abit  Cuperus. 

Concio  miUtum  convocatur,  inquit  senex ,  etc.  Lo- 
cus  iiiduhie  mendosus:,  et  cujus  correctio  multiplid 
rationc  a  viris  doctis  tentata ,  ut  nostro  modo  exbi- 
beinus  : 

Concio  militum  convocalur.  In  qua  senex  ctm  /o- 
crymis  aUoquitur  mililes.  £dit.  Ahoensis.  —  ConvocO' 
tur.  Recipitsenexcumlacrymis.  AUoquitur.  Anonymus 
ad  Col.  —  Convocaiur.  Consturgil  senex  eum  lacrymis; 
alloquUur.  Tollius,  —  Convocetur^  inqtdt  senex  cum 
lacrymis.  AUoquitur.  Gale. 

InquU  senex.  Alii  (iiiinirumCoIumbus)fit^i^it«c, 
scilicct  coiicione  :  sed  verbuin  asyndetun  desidera- 
tur,  uii  narratio  postulat.  Lege  igitur,  constwgU  se* 
nex.  ToLLius.  —  Qui  aliier,  credo,  proiiuutiasset,  si 
uliimam  coiijecturam  vidisset. 

AUoqvUur  mililes  se^  etc.  Potius ,  aUoquitur  miUteSf 
se  invalidum  esse...  Gale. —  Posita  caeieroqui ,  quam 
nunc npresentabamus ,  disiinctione  post Utcrymis. 

Hequtem  post  Uibores  petere.  Clegantius,  puio, 
ruissel ,  se  requiem,  eic.  Mirunique  ni  to  m  a  postre- 
ma  praBccdeniis  vocis  sylialm  fuerii  absorptum. 


m 


NOTiC  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XIX. 


732 


Summa  omnium  expectalio  quid,  clc.  Dislingiiit  edi-  A  Vossius. —  Sciuilari  cst  a  conjectura  viri  doclissimi 


tio  Aboensis ,  Summa  omnium  expeclaliOf  quid  affer' 
ret;  quo  et  paeto  iulerpungobat  clar.  Galeus. 

Pronuutial  Severum  el  Maximianum  Castarei.  Seve- 
rus  et  Maximinus  anno  cccv  C-esares  nuncupali 
8onl,  non  vero  anno  currenti  (306),  ut  ex  iis,  qux 
anno  504,  iliiinius,  ccrlum  reddilnr.  Pru^lerea  ea 
creaiio  non  in  lialia ,  itl  perpernin  Socrates,  quem 
fiaronius  sequitur,  sed  ^icomedice  facla ,  iit  ibidem 
ex  Lactantio  lib.  de  Mortibus  Pcrsecutorum  osleiidi. 
Una  itaque  eademque  die,  scilicet  kaiendis  mmit 
anni  305  Dioclelianus  et  Herculius  abdicarunl,  et 
Galeriut  ac  Con$tantiu$  Augusli,  Severut  vero  ac 
Maximnus  Gaesares  appellaii ,  ui  eo  in  loco  deinon- 
slratum.  Errarunt  tam  Socrates  el  Tbcoplianes, 
qnarn  Eulropius,  qui  scribunl,  Galerium  utrumque 
non  creasse,  nisi  postquam  in  lialiam  adventuvit. 
Errat  et  Idacius  in  Cbronico,  dum  abdicaiionem 
anno  304,  kalendis  aprilis  factam  dicil,  quae  omnia 
ex  iis,  qux  jam  in  inedium  atiulimus,  certa  sunt. 
Pagius,  ad  an.  Ch.  306,  num.  4.  —  Adde  eumdem  ad 
an.  304,  num.  5  ci  6,  ilemque  Baluz. 

Obstupefiunt  omnes  in  tribunali.  Constantinus  asta- 
kat  $u$um.  Me:)  sententia,  longe  melius  cuin  Coliim* 
bo  aique  anglica  versioue  post  omne«,  simul  vcro 
iiobiscum  posl  a$tabat  disiinxeris,  in  hunc  niodum  : 
Obstupefiunt  omnes.  In  tribunali  Con$tantinus  astabnt. 

Su$ Raiio  prioris  dislinctionis  videri  ex   parie 

poiest  apud  Colunib.,  ex  paile  autem,  biijiis  capiiis 

initio  his  verbis  :  Con$tanlinum  omne$  iutuebantur 

MHite$  qui  aderant^  et  priore$  militum  electi  et  acciti 
ix  tegionibtts,  in  hunc  unum  intenii  gaudebant ,  etc. 
Posterioris  rutionein  proxiine  siibjiciinus. 

Susum.  In  snperiori  parle.  Su$um  veteres  dice- 
banl,pro  $ursum.  Edit.  Ox.  etCant.poslBaluzium  ex 
Dufresnio. — Su$um.\n  sur$um?M  probabile.  Allix. 
—  Su$um,  Ita  Veteres,  pro  $ur$um.  Pagius.  —  Mihi 
neque  Oitabat  $usum,  neque  astabat  sursum  legi  posse 


(  Baluzii  nimirum).  Ms.  stare,  et  in  margiiie  ha^sitare. 
Scripturam  qii»  in  inargine  haheiiir,  non  danincm. 
Est  enim  hassitare  Latinis  dubitare.  Cum  inier  se^ 
boc  est  apiid  se,  in  animis  dubiiarent.  Sciscitari 
nimis  longe  a  vestigiis  veteris  codicis  abest.  GRi£' 
vius. —  Sciuitari.  Reciins  illud,  quod  eriidiiissimus 
Baluzius  in  inargine  codicis  reperit,  hmsitare.  Yix 
enim  hic  sciscitalioni  locus  est  oh  principum  rcve- 
reiitiam  silentium  iinperantem.  Puto  autem  cxci- 
disse  voculani  f7/t,  ut  fuerit  :  Hos$itare  illi  intra  $e. 
ToLLius.  —  De  sciscilatione  qiiid  vir  doctissimus  di- 
cat,  audio,  noc  contra  hisco.  Sed  si  ob  principum  re- 
vereniiam  nullus  erat  locus  $ci$ci{ationi ^  erat  certe 
$u$urrationi,  Quare  jamdiu  ex  duabus  vocibus  lusum 
stare  conGciendum  credimus  $u$urrare.  Tunc  repente 
pronuntiat  Severum  et  Maximinum  Cmares.  Obstupc' 
fiunt  omnes.  In  tribunali  Con$tantinus  astabat.  SMur^ 
rare  inter  se^  num  Constantini  immutatum  nomen  e$$et. 
H  Quasi  aliis  verbis  noster  scripsisset,  concionem  lo- 
^  tam  iniris  modis  ad  Severi  et  Maximini  nomina  ob- 
slupuisse  :  cum  vidclicet  noii  Conslaniiuum,iu  quein 
unnm  paulo  ante  intenll  gaudehant,  optahanl,  ei  vota 
faciebant,  rcnuntiari  Caesarem  audivissent,  sed  Se- 
verum,  el  nescio  quoin  Maximinum ;  couiinenter  vero, 
eo  ipso  qu(M!  iieminem,  qiii  Maxiininus  appellaretur, 
cognoscerent ,  et  Constanlinum  ad  allerutrum  latus 
Galeiii  adstaniero  viderent,  in  suspicionein  venisse 
de  inutalo  rursan  Constantini  nomine  in  Maximinum, 
simulqiie  susurrasse  iuler  ^e  :  c  Nnm  Constaniini 
nomen  mulatum  esl,  et  iile  deiiiceps  Maximiuus  vo- 
c^indiis?  I  Favet  egregie  versio  Anglica.  All  people 
were  ama$sed ;  and  since  Con$tantine  u>a$  standing  by, 
$ome  began  to  ask  whether  he  had  changed  hi$  name 
into  Maximin. 

Proiraxit  a  tergo.  Non  dissimiliter  Livius,  libro  viii, 
de  Bello  Punico :  Nudi  in  medium  protraliebantur. 
Siinl  enim  proprie  in  isiis  exemplis  protrahere  et  pro- 
trahi,  antrorsum  trahere  et  tralii;  tirer  en  avant,  in- 


videtur.  Quoniam  si  alleruirum,  legeretur,  adstitis-  C  quiunt  ({uoiidie  nosiratcs.  Nec  alia  vis  ejusdem  prae 


set  ergo  Constantinus  in  superiori  parte  tribunalis, 

uti  explicant.  At  qiioinodo  poiuisset  ibi  obstaculo 

esse,  ne  Daia,  qni  Galerio  Maxiiniano  a  lergoerat, 

in   medium  proirahereiur  ?  Rcpelli  eiiiin  oportuit 

Coiistantinuin ,  qu(»  id  Gerel ,  pergente  mox  nostro  : 

Ifi  con$peclu  omnium  Maximianu$  manum  reirorsum 

extendens  protraxit  a  tergo  Daiam ,  Constantino  re- 

fulsOy  etc...  constituit  in  medium.  Patet  omnino, 

Coiistantinum   nequaquam  iii  siiperiori  parte   tribu- 

nali!t,ui  viri  docii  pcr  snum  $u$um  vel  lurstim  in- 

lelligunt,  adslitisse :  sed  adstitisse  proprie,  id  esl, 

dextrum  vel  sinistrum  Maximiani  noslri  latus  clau- 

sisse;  adeo  ut  Daia,  qiii  a  tergo  aderal,  noii  posset 

commode  in  inedium  protrahi,   iiisi  repulso  prius 

Constaulino.  Prater  quani  quod ,  ciini   superioi em 

tribunatis  pariein  iiieinoraiil,  planissiine  iiinuuni  tri- 

bunale  fuisse  declive,  seu  devexum,  et  in  anieriori 

portioiie  Diocleiianuin  ^edissevcl  stetisse  cnm  Gate- 

rio,  a  tergo  vcro  Daiam.  Qusc  hypoiliesis  non  alla- 

laiD  tanium  dirncultalem  plurimuin  auget.sed  inde 

prorsus  improbabilis  est,  quod,  ut  res  siint,  palam 

sil,  Diocleiianniii  non  alibi  purpuram  deposuisse, 

quain  ubi  Maxiinianus  ipsesunipserat,  de  quocumque 

tandem  Maximiano  volueris   intelligere.  At,   quod 

Jam  vidiinus ,  sumpserat  illam  alteruter  Maximianus 

iii  summo  loci  alti,  iribus  millibus  a  civitaie  distan- 

tis;  eodemque,  ut  novi  Ca'sares  pronuntiarenlur» 

perrectuin  est :  ibidemque  adeo  tribunale  non  de- 

clive  sane  constructum ,  sed  pro  siiu  loci  rectum 

planumque,  absque  omni  parte  superiori  vel  infe- 

riuri.  Debet  ergo  to  susum  sched»  veieris  connecti , 

quale  est,  cuni  sequentibus,  fi  quis  ex  illo  sensus 

conOci  possit,  quod  non  credo ;  vel  in  aliquid  aliud 

mutari,  secundum  exenipla  qu»  mox,  et  post  pauca 

iip.mm,  subjiciemus. —  Susum.  Lego  con[u$u$^  ut  sit, 

Con$tantinu$  astabat  confu$u$.  Gale. 

Scisdtarif  vel  hce^tare^  etc.  Legendum,  imtare. 


posiiionis  in  progredi  apud  Ciceroneni,  ubi  posi  Quin- 
lum  Fabium  Labeonem,  seu  quem  alinni,  dicit,  c  ul 
regredi,  quam  progrodi  malleni ;  >  vel  inferius  apud 
nostrum   capite  ii  in  promoti :  t  Ac  nc  iiiipelu  po- 

fiuli  de  carniricum  manibus  raperentur,  promoti  mi- 
ilari  modo,  eic.  i  Locum  vide  et  notas. 

Et  extttum  ve$tem  privatam,  Ita  bodie  Baluzius, 
pro,  et  exuto  ve$tem  privatam ,  quae  veieris  codicis 
leclio,  eaque  priina  vice  a  viro  clarissiino  rcpraesen- 
lata ,  et  post  illum  a  reliquis  editorihus.  Hinc  natse 
qu»  sequuntur  cniendationes  cum  adjunctis  nolulis. 

—  Lege,  Exutum.  Uoc  enim  referlur  ad  Maximinun», 
Baluzius,  ad  calcem  edit.  Paris.  —  Lcge,  ^xwfam. 
Rerertur  quippe  ad  Maxiininum  sororis  Galerii  lilium. 
Editio  Ox.  an  1650.  Iiem  Cant.  an.  1685.  —  Legc, 
Exutum  veste  privata ;  referlur  quippe,  elc,  ut  modo. 
Sparkiu$,  in  edit.  Oxon.  1684.  —  Spaikium  omnium 
ineliiis  emendasse,  indicant  proxinia  ista,  purpuram... 

|x  ^tca  $e  exuit. 

^  Constituit  in  medium.  Quidni  potius  constituit  in 
medio,  sicui  lot  locis  apud  Ciccroiiem,  et  alios,  po- 
nere  in  medio^  proponere  in  medio,  ei  sexcenfa  id  ge- 
nus  ?  Yidetur  sane  ultima  liltcra  vocis  medium  origi- 
nem  suam  primse  littera:  sequeniis  vocabuli  debere, 
quod  mirari  est. 

Huic  purpuram  Diocletianus  injecit  $uam ,  qua  $e 
exuit.  Purpuram  Nicomedise  deposuit  Diocletianus 
ipsis  kalendis  maiis  anni  505,  teste  Lactaniio,  cui 
etiam  consentit  sui  obhtus  Eusebiiis...  Quanquam 
autem  instar  omnium  unus  sit  habendus  Laciantius» 
sunt  umen  et  alia ,  quae  iidem  ejus  hac  in  causa 
commendant.  DoDWELLUS,  di$$ert.  Cypr.  xi,  nKm.75. 

—  Unde  tu,  quxnain  alia  intelligat  et  afferat,  debes 
petere  :  longiora  quippe,  quam  ut  buc  transcribantur. 

Buic  purpuram,  etc.  Purpuram  diximus  deposuisse 
Diocletianum  A.  D.  505  aprilis  i,  sildaiium,  maii  i, 
81  Lactaniium  andiemns.  Eodem  illo  die  factus  esi 


725 


PAOLf  BAUDBI 


VA 


Ccsar  Matintinus.  Eadcm  enini  pnrpura,  rnia  se 
exuii,  illum  induil  Diocleliauus ;  quod  factum  etiam 
iniiuii  Lnclaniius  in  alio  Ca^snre  Severo  a  Maxiiniitno 
Herculio.  Et  lamcn  nlium  illi  ab  utri<qae  nalalem 
tribuii  Cuschius  Novembris  tO  eumdem  scilicet, 
queiu  Dioeleiiaiio  Laclautius ;  nisi  furte  quid  mysle- 
rii  iiiis  verbis  subesse  suspicemur,  xara  njv  liyo- 
figvjjv  aOroO  yiviOXtov  xiiiipofy,  quasi  dicerelur  duiitaxat, 

noii  iieui  vere  fnissei  ejiis  natalis Gertum  e  Lic- 

tantio,  unu  codem(|ue  non  nnno  modo,  sed  et  die  de- 
posuisso  Diocleiianuui,  suscepisse  Maximinuin.  Dod- 
WELLUs  eadein  dUsert,  Cyp,  xi,  nunu  78. 

Diocles  ilermn  facius  est,  Redeuiido  nempe  ad  vi- 
tam  privaiam,  quani  ante  Imperium,  et  cum  adhuc 
Diocles  \oca\cim\  duxeral.  Sed  simuliie  Diodetia- 
nus,  ut  iu  anglica  versione  tradiiur,  ad  aniiqaum 
nomen  rediit  adeo  iit  nollet  amplius  iiisi  Diocles  ap-> 
pellari?  Aul  num  etiam  posl  i*uperii  abdicationem  a 
so  vel  ab  altis  Diocleiiannsy  ui  iii  isto  llieronymi  loco, 
vocatiis  est  :  Dioclelianus  haud  procul  a  Salonis  in 
villasuaSpalato  moriiur?  Digna  res  certe,  in  quam 
penitissime  inquirat  clarissimus  episcopus  Mclden- 
sis,  Bossueius,  qui  uiio  loco,  falalem  numerum  bes- 
lics  Apocalypticw  in  Diocleiiani  nomine  reperiri  posnit, 
alilu  voro,  eumdem  cx  numeralibiis  tilteris  rb  DiO" 
cles  Augustus  eduxit,  atque  oculis  subjecU  in  liuiic 
modum,  DloCLes  AVgVslVs,  DGLXVLMihi  conslat, 
nullum  uiiquam  fuisse  proprium  uomcn  Diocleliano , 
sivc  duin  adliuc  foret  privatus,sive  posiquam  Imperio 
potitus  e>i,  sive  deiiique  pasi  imperii  abdicatiouemy 
in  qiio,  sl  ad  numeralcs  Laiinonim  litteras  e  celc- 
berrimi  pi^esulis  metliodo  respicialur,  fatalis,  quem 
vocai,  iiuiuerus  ioveuiatur.  Gt  vero  auic  imperiiim, 
ut  noster  supia  pouebat ,  vucabalur  DloCLes  :  lii 
qua  voce  iiumerales  Iillerx,  quas  ideo  majusculas 
exciidi  curavimus,  conficiuiit  dunlaxat  DCLL  Post 
imperium  auiem,  hoc  esl,  iinperiuiii  adopius,  haud 
ainplins  Diocles,  scd  Dioclelianus,  ui  omnes  noruiit, 
appeliubaiur  :  cujus  rei  vel  hic  scriplor  exiniius  tes- 
ti.s,  npud  qiiem  quolics  de  rebus  ad  iiuperiutn  Dio- 
cletiani  perlineiilibtis  a^ilur  ,  Diocteiianus  ubiqiie 
nunciipaiur,  nuspiam  Dwcles.  Vide  capila  7,  9,  12, 
ii,  17,  18.  ct  Iioc  ipsnm  paulo  aiitc.  Sed  jam  ex 
nomuQ DloCLellanVs  iiullo pacto  numerus  DCLXVI, 
verum  hic  laulumniodo  DCLVII,  emergere  potest. 
Ac  deniquc  post  deiiosilam  a  Dfoc/^fmnopurpurain, 
vel  is  iieruni  prisco  more  Diocles,  vel  adhuc  sccun- 
du  n  recentiorem  appellationem,  Diocletianus  noiiii* 
nabatur;  qux  ambo,  sicut  apparet  e  praecedenll- 
bus,  nunquam  crunt  expleudo  bestios  numero  sufH- 
cientia. 

Scio.  si  ex  integris  Mcldensis  episcopl  hypotho- 
sibus(i)  addita  semel  fuerii  privato  nomini  DIoCLe$ 
dignitatis  vox  aVyVstVs,  appariiurum  rcpente,  sicut 
loquitur,  numerum  DCLXVi.  Sednemullu,quis  iu  boc 
argumeiito  ferre  possil  diguitalis  vocem  a  VgVst  Vs  ali  • 
ter  conjungi  et  representari  liiteratis  hominibus,  quam 
sit  ex  oiniiilms  veterum  monumentis  copulaiida  etex- 
hibenda,  iu  quibus  sciiicet  nuspiam,  conlra  quam 
falso  iunnit  vir  doclissimus,  invcnias  de  Diocle  im- 
perium  adepto,  Diocles  Augustus,  sed  vel  Diocletianus 
Augustus,  ut  apud  Spartianum  :  In  animo  mihi  est , 
DlOCLETIANE  AUGUSTE,  tot  principum  maxime, 
ctc.  Uuibiis  paria  apud  (^apiioliiium  in  fine  Veri  et 
Macrini  invenies,  vel  imnerator  Diocletianus  Augustus, 
quomodo  semper  in  codice  tituii  iegum,  quas  Dio- 

(I)  Le  nom  de  Diodetien  avaatqali  ffttempereur  ^tait 
pjocl^.  IU*appeIlaii  Diocl^s  avaui  son  empire  (Laci.  de 


Mort'  9).  Et  ensulte  il  quiiia  la  pourpre  et  redeviot  Dio- 
clfei  (Iwrf.  19).  Pour  en  ftiire  un  enipeTeur,  qul  esl  icl  ce 
que  saint  iean  ad^ign^  par  la  b4ie,  fl  he  fanl  qa*«Jouf er  ii 


8on  nooi  parUcQlier  Dioclte,  sa  quaUt^  d^Augustus,  qne 
4es  empereurs  avtiem  en  eiet  «ccootam^  de  joiwire  k 
leur  noin{  auMkdi  oa  verra  paratirQ  d'iiii  coup  d*OMl  4ans 
les  lettretuvra^rates  des  laiios,auisi  qu*U  esl  coovenaiiji^ 


A  dctianit^,  sive  solus,  slve  enm  Maxhnltno  llmnlio 
promulgavit.  Codlcis ,  verbi  grnfia ,  libro  viii, 
tilulo  7  :  Imperator  Dioeletianut  Augustus  Camerio. 
Inmlus  agert  nel  aecutare  nemo  cogatwr,  Et  lituloll, 
libro  I :  hnperatoret  Oiocletianus  et  UaaHmanus  is* 
gusii.  Sicqiic  alibi  mille  locii.  Atqoi  numeriis,  qui 
Laljnis  ex  DloCLetlan  V$  a  Vg  Vst  V$  oritur,  adeo  noii 
est  DCLXVI ,  ut  sit  DCLXXil ,  et  qui  ptriier  apsd 
esteosdem  ex  IMperator  DloCLeiUnV$  aVgVsiVs, 
consurgii,  adeo  rursam  iion  esl  Apocalypticus,  ut 
sit  fere  iripio  major,  lioc  cst,  MDCLXXUl.  Fallit 
ergo,  falliturque  vir  clartssimus.  Actumque  hoc 
ipso  de  loto  ferme  iilius  GomroeiiUrio  iii  Apocalyp- 
siii,  qui  confutata  iiune  hypotbesi  polissiinum  ni- 
titur  (i). 

Tum  de$c€nditw.  An  e  monti,  siciil  addidit  Msii- 
croixiiisT  Prttferam  etribunali.  Proxiiua  quippe  raeu- 
tio  iribumUi$  est.  Multoi)ue  TerifttuHllus  nia|iias 
illas,  qiias  in  ea  scena  vidimus,  persoaas,  Diocieiiti- 

^  num  ,  Galerium,    Daiam »  praecipue  intelii|i,  quam 

^  easdem  cuni  canciis  insnper  spectatoribus,  qoad  vi- 
detur  Maucroixius  inauisse  :  On  descend  de  ia  num- 
tagne... 

Per  civitatem.  Et  bic  quoque  Maucroixii  versio 
pro  appellativa  voce  civitati$,  propriuin  Nicomedia 
nomen  posuii ;  el  ad  ejus  imilaiionem  Anglica,  tl^ro 
Nicomedia. 

Veteranu$  rex.  Uipoie  qui  per  viginli  annos  re- 
gnaverat.  Ex  boc  capite  consiai,  qu»  Diocleliaiio 
fuerit  causa  imperio  se  abdicaiidi,  cujus  hisioric 
arcana  primus  aperuit  Laclantius.  Siquidem  coosi- 
liuin  ilhid  ceperit  post  persccutioiiem  commuuun, 
reditum  a  Roma,  ei  peracia  vicennalia,  cum  illuin 
difflcilis  morhus  mentis  sux  statu  demoverit.  EdiU 
Oxon.  et  Cant. 

Statim  Scutarin$.  Glossaria  Lahbnei ,  Seutarins, 
o^lapLoi  OTpoTiw/iaTtxiv  ^ipwv  ^(ntL^Qmm.  Vox  i!i- 
que  gemlnie  siguiticaiionis,  modo  scutorum  fabricolO' 
rem  denotans,  quod  huic  loco  convenit ,  mo6o  hmi- 

Q  nem  mititari  dignilate  prcpditum,  et  quera  siiie  dwljio 
eaedem  Glossae  piuio  post  Seutiqeruinm,  Grseoe  6jr)'>- 
f6pw ,  nominant ;  quod  Jam  ab  hoc  loco  non  al  e- 
nuin  interpretes  de  gregario  milite  occepertint.  Vtv 
rum  contr.i  alibi  eadem  Glossarla,  Scnlarinm,  d^iwjata 

O-TjOOnw/XKTlXOV. 

Protector.  Gloss»  Basilicde  ,  nptnofntoyjxiipm , 
^mpa^nifrral,  ol  vOv  Xeyo/xevot  IIooTlxTo/sef .  Esi  aoic  n 
protector,  stipatorimperatoris.  Insiitutus  esthiconlo 
a  Gordiano  Juniore.  Sparkids,  in  edit.  Oxon.  anni 
4684,  idme,  ul  ipsemet  adjecil,  ex  Snicero.  —  Pro- 
tector.  Glossse  Basilicre ,  npiyiO(r7mvr&ptoi  ,  vmp- 
K(rTti(rral,  oi  vvv  Xtyo/xjvoi  itporiTttops^.  Primoscuta' 
rii,  defensores,  qui  nunc  dicuntur  proteciores.  f>\t\i 
autem  sunt  proteciores,  eo  quod  principis  latus  pro- 
tegerent.  Inslitutiis  est  hic  ordo  a  Gordiano  Jnmore. 
Vide  Gloss.  Meursll ;  et  Vales.  Not.  in  Amm.  U^r- 
ccl.  p,  34edit.  Parisicnsis  1681.  AnoiiYnras  auctor 
editionis  Cantabr. 
Videant  vero  lectores  fikalrfiiTztpnt ,  an  qtiod  itt 
DfWl  docti  posi  Cedrenum  ponuiit,  proiectorum  or- 
dinem  instilutum  fiiisse  a  Gordiano  Juniore  ( hab'X 
enim  inler  alia  Suiceri  locus  :  InstituH  $unt  a  Gor- 
diano  Juniore,  ut  auctor  est  Cedrennt,  p.  211  ^Msri 
J<  TouTOv  eSatriXeuargv  'louvlwjO  fxi^vac  tptU,  5c  trowTOf 
lrro£»o-e  KavStJoTov,  -mi  nporiyxopa^.  Pott  hanc , 
ncmpe  Pnpienum ,  imperavit  Junior  men$e$  tre$.  Is 
primus  instituit  candidato$  et  proteciom ,  non  una 
sit  ex  iis  rebus ,  quaruni  caiisa  Casaubonus  de  Gor- 
dianis  a^ens  exclamaverit :  Cedrenut  vero  guas  nugas 
blttterat  m  historia  Gordianomm?  SpsLTiizaus  enim  ia 
Caracallo,  qul  anie  Juniorem  Gordianum  imperavit, 
protectore$  Caracallo  tribuit.  Verba  snnl :  Per  T^m- 
cias  cum  prcef.  ^mt.  iterfeci.  tnde  eum  in  Aoiam  tnt- 
fieeret ,  naufi-agti  periculum  adiit ,   mtemna  fhtda , 

{{)  Palli  potfist;  090  I^UJt :  duai.eQiai.  ooii  w»fN9ao, 
ied  f  eroslroillima,  ^^ 


m 


NOT.E  LN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XX. 


7i6 


Hu  ut    in  Hopham  cwh  proleetoribui.  digcmderel.  A  /S/ium  nominaret,  et  tU  postea  in  Conslautii  locum  nun- 
Proteetor.  harde  du  corpt,  Maocroii.  — Qoi  iU      cuparel  Augusium  atque  fralrem. 

pro^tnfn  vinn  voei^i  nostmiibiisacciirale  expressil. 
AecepitOrientem  eateandnm.  Possint  bxc  el  sifnilii 

phm  juventuti  Tdal  eie^npla  invidis  conciuindae 

proponi.  Tollios.  — Simileapud  Ciceronem  Pliilipp. 

%:  /n  eodem  vero  tribunatu^  cum  Ccetar  in-Hitpaniam 

proficiiceni  ^  huic  concutcandam  Italimn  tradiditiet , 

fikP  fuit  ejui  perugratio  ilinerum  ? 
Jum  non  pecorum,  ted  mititum  paitor.   Ita  fere 

Cbristtts  disripiilds  aljocuius  est  Petruin  ei  Andream, 

Matth.  IV,  19,  AsvTf  onivfa  jioO,  iu(|uien8,  xoct  9rocw« 

vftac  iiXah  Mpiyimv*  Tollius. 


CAPUT  XX. 

Maximianui.  Pro  quo  Galeriui  apud  Maucroixium, 
ne  qoa,  ui  apparet,  errandi  forei  occasio  ex  sequi  - 
Toco  nomine  Maximiani. 


Ac  iubitituto  Ceeutre  fitio  fno,  eie.  Locns  nimia  hre- 
vitale  obscums.  Vuli  cerle  iiosier  ditere  ,  consilivm 
fuisse  Galerio  Maxiiniai)0 ,  posiquam  illam  semel  vi- 
ceiinaliiim  celebratiooem  ^bsolvisset,  Severnm  aiite 
omitia  ex  Cxsareo  gradu  ad  AHgiisteiim  promovere; 
tuin  filiiim  suum  C:indidianum,  sic  enim  mox  appel- 
labiiur ,  Caesarem  substiniere  ,  hoc  esl,  Csesarea  8e- 
veri  diffnitate  donare ;  denique,  hls  peraciis ,  impe- 
riuin,  Diocleiiani  exemplo,  de|>oncre.  Nondnm  eiiiiii 
Candidianus ,  cum  h.-ec  G.ileriua  proponeret «  potcs- 
late  vei  noniine  Cxsaris  gnudebat :  sed  erat  olim  Se* 
veru  Civsari  sunicieiidus ;  qu'.ire  etiam  rortassis  le* 
gendum  ,  ac  substiiHto  Cceiori  filio  iuo ,  id  est ,  in  lo- 
cum  unius  e  Cacsnribus  ,  quod  eiini  scilicet  Galerius 
pater,  non  Aiigiistiim  post  vicennalia,  nliciijus  Au- 
gusii  loco,  sed  niere  Csesarem  fiicere  cogiiarel. 

Filio  suo.  E  coucubina  nalo.  Nam  ex  Valeria ,  ot- 


Posf^fiom  ienibui  ea:^/m.Idest,  explicanteeodem  p  pote  sierili,  nulluin  suscepit.  Edit.  Oxon.  el  Cant.  — 
'^iiAmivin     nn*#  Qbdicotionem  IMoeletiatu  $i  tenii      tt'ii*^  •m^    ii»rwM  r!niA»;;  ij*»:m:nn:  AMt  VniAMta  n:». 


Mnucroixio ,   pott 
Maximani. 

Quod  vctuit  tt  fecit.  Maximian  hatmg  now  effected 
wkich  he  had  projected.  Tralatio  anglica.  Unde  vel 
in  eorum  ocnlia,  qui  angllce  nesciunt,  slnbilitur  opti' 
ma  Columbi  emendatio,  t6  et  fedt  in  e/fecit  miiiantis. 

Sejamtotum  totiut  orbit^  elc.  Hoc  est,  lotiut  im- 
perH  Ramani^  secundum  aiiglicam  versionem,  quam 
Maucroixiane  praeferendam  esse  sequentia  osiea- 
dont. 

Eae  ftrebat.  Vix  credam  ita  primo  rui&se  exaralum. 
Malim  eue  rebatur  :  quod  et  videri  po^it  Maucroi- 
xius  legisse :  Gaterint  se  crut  mailre  de  Cuniven. 

Quod  et  naiura  mitit  estet.  Klogium  ,  quo  mirum 
sane  foret  Coiisiuiiiium  (nilorum,  bic  luci  cohonesia- 
tuin  esse,  si,  ut  nuperrime  a  claris^imo  Apocalypscos 
iuterprete ,  Meldeiisi  episcopo  ,  ita  ab  lioc  scriptore 
is  Conslantiiis  inter  majores  Ecclcsix  persecutores 
/ubset  puiaius.  Quid  eiiim  iiiinus  proclive ,  iuio  lua- 


Filio  tuo.  Uxor  Galerii  Maximinni  erat  Valeria  Dio- 
eleliani  lilia...  Nullum  ex  ea  Galeriiis  Maximianus  fl- 
liuin  suscepit ;  steriiis  enim  fuit,  ut  docei  Lactantius, 
capite  50.  Loquitur  itnque  hic  de  Candidiaiio,  qiii 
paulo  post  nominatur.  PiiGnJS,(id(tii.  Ch.  504,  mmi.  6, 
«/  5ii,  nam.  ii. 

Qui  tunc  erat  novennis,  Scilicet  futttrus.  Ergo  ea- 
dem  tunc  a^tate  erat  Candidianus  ,  qua  Maxinilni  fl* 
lius,  cnpiie  i,  neinpe  annorum  octo  :  siquidem  ante 
vicennalia  Maxiinianus  diem  suum  obiil,  capite  55. 
ToLLius.  — Melius  sine  dubio  Inlerprctes,  uii  el  sim* 
plicius ,  qui  iuhc  annos  lantum  novem  nalut  erat. 

Et  ipse  deponeret,  ita  cum  ,  etc.  Dislingue,  etipne 
deponeret.  Ita  cum^  etc.  Gale.  —  Prlra;vva,  opinor, 
scriptura  rueral ,  et  ipse  deponeret,  et  ita...  hoc  sensti, 
etiam  ipte  deponeret,  ac  deinde,  cum  Imperii  iummam^ 
et  qiia;  posiea. 

Secundum  Ccesarnm  nomen.  Quia  nempe  alterum 
priinariuinque  erai;  quod  elianinuin  iniperaiores,  ad 


gis  prxler  naturam,  qnani  ul  eum,  quem  sese  in  per-  G  exempliim,  vcrbi  gratia  iinperatoris  Octavii  Augusti 


sequeiidis  fidelibiis  nobiliiasse  credas,  natura  mitem 
/uisse  cum  laude  inemores?  Potius  igilur,  qnoniam 
nunc  nostcr  Conslanlio  Cliioro  ejusmodi  naturam 
non  sine  elogio  tribuit ,  el  diserle  alibi  eumdem  dis- 
$imHem  fuiste  Diocletiani  amborumque  Maxirmano- 
rum  posnit,  quin  el  dignum  qui  solut  orbem  leneret, 
quare  et  ille  verum  Dei  templum  ,  quod  ett  in  homini' 
bui,  incotume  servaverit ,  neque  laudein  misere,  ul 
reliqui  omnes  Dei  adversarii,  perierii,  sed  in  tecto  tuo 
requiem  tita^  ticut  optabat,  acceperit :  potius,  inquam, 
visns  sit  ob  ista  omnia  huic  auclori  uiius  esse  ex  Ec- 
clesisB  nulriliis  el  defensonbus,  quam  propier  nescio 
quas  vanissimas  cxceptiones,  censeaiur  uiius  e  Chri- 
stiannrum  hostibus  ac  persecutoribus. 

Valitudine.  Sic  capite  ^  valitudinit.  Cxtera;  edi- 
tiones,  valeiudine.  Qiia  de  re  consulendns  Dausquius 
in  orlhographicis  ,  voc.  Valetudo,  Valitudo. 

Exuere.  Supplc,  purpura,  quomodo  coiicise  antea 
capite  i8;  ut  ab  eo  induatur  :  ad  quem  locuin  pluri- 
bus  quod  oportuil  iiotatuni  est. 

Si  a  tribut.  Suis  scilicel  iiiiperii  collegis. 

Jpte.  Id  est,  explaiianle  nierito  versione  Anglica , 
Maximianut :  cum  non  jam  noster  de  Constantio,  sed 
de  Gaierio  Maximiano,  utsequentia  ostendunt,  lo- 
qiiaiur. 

Ad  omma  regenda.  Mlhi,  pro  regenda,  non  displi- 


Caesaris ,  in  edictornm  tilulis  usurpabanl ,  ul  ex  hnc 
edicio  ,  quod  Galcrius  Maxiinianus  aniio  Chnsli  5ii, 
emisit,  manifeHtum  est:  Imperator  Ccesar  GateriutVa- 
ieriui  Maximianut..,  Augustui.,.  Et  Imperator  Ccetar 
Ftuviut  Vateriui  Conttantinut...  Auguttut...  Et  im" 
perator  Ccetar  Vateritts  Licinianut...  Augustus ,  etc. 
Ideu  aulem  inter  alia  Ccesarum  nomen  ,  quando  illud 
sibi  suuiebant  iniperatores,  primariuni  dixi«  quia  non 
soliiariuni  sumebant  :  sed,  sicut  allatus  titulus  ostcn- 
dit,  diseriis  Imperatoris  et  AuQusii  ap|>ellationibus 
conjuiigei)ant ,  ulpote  majores  ilti  qui  tummam  rerum 
tenerent;  cuin  iidein  e  conlnirio,  qunndo  ad  duos  mi^ 
noret ,  qui  e  Dioctetiani  dispositione ,  majoribut  adjU" 
mento  este  debebani,  litteras  dabant,  solitariiim  Qesa- 
ris  nomen  epistolis  suis  inscribebant  :  unde  noster 
supra  capile  9  :  c  In  tantos  namque  fastus  post  hatic 
viciorlam  elevntus  esl  (GaleriusMaximinnus),  ut  jain 
detrectnret  Csesaris  noinen.  Quod  cum  in  lilteris  ad 
se  datis  audisset ,  truci  vuhu  ac  voce  terribili  excla- 
mabai  :  Quousque  Cxsar?  i  Atque  hinc  eigo  in  pros- 
sentia  teeundum  Ccetarum  nomen,  cum  notionc  qua- 
dam  minus  nobili  el  secundaria.  Ad  primnriam  vero 
isihxc  TheodoriMetocliitieobservatio  non  inale  perti- 
nt*at  a  Julio  Ccesare  omnet  Homanorum  imperatoret 
dictot  ette  Ccetares...  ?wf  'lovXtoy  Kaivapog  ,  toO  fzii 
yswtjOevTOf'    Tijf   y«f>    /x«;Tp6c  auToO    Ba.vo\t(Tn^  fv   tw 


ccret  vicina  vox  gerenda.  Nequc  aliler,  credo ,  auud      gworw  ft*ivt  Tyjf  ^/xufxovtac  ovrijf,  tyjv  xot>tav  uvrrig 


Orosium ,  libro  vii ,  capiie  l,  pro  regi ,  cmendandum 

geri,  id  est  fieri,  his  verhis  :  <  liaquc  paulaiim  im- 

/iiutatn  esl  llla  Tiberii  Ca^saris  laudaiissima  modesiia, 

in  poenam  conlradiclorls  Senalus.  Nam  regi ,  qua?- 

^^umqtic  voluntaie  faciebnt ,  voluptas  ei  at.  i  Confcr 

CU^eronis  locuiii  ex  Ofliciis  ,  iibi  cuui  alii :  Ego  autem 

4iuamdiurespublica  per  eos  rcgebattiry  legnnl;aliicon- 

ira  ,  inier  qiios  vir  giavissiini  judicii  Gra^vius  :  Ego 

autm  quamdiu  respublica  per  eot  gerebatur ,  malunt. 

We  /lliHm  nQminmti  ut  ponea,  elc.  Pr»feram ,  ne 


ovarsixvoyat,  xai  ©"wov  avTOv  ir^tOsv  ixCo^oDO^ev,  oOcv 
Kattra/)  ikiysTO  uf  oy  xat  TravTef  'Pwfxaiot  (3^0-1^«?? 
Kaifrapsi  irpoo-r/yopEvOyjo-av. 

Hoc  consiliu  ct  osiendebant.  Sic  sane  Lactpntius 
non  scripsit :  ne  rure  quidem  sic  loqiiebantur  otim, 
qui  Intine  biqucbanlur.  Manus  Lncrantii  fuit  :  Huc 
contilia  ejus  tendebant.  Ullimn  syllaba  iii  ejut  a  priore 
vilio  scribaD  nvulsa  aiiliaesil  voci  sequenti  tendebant , 
ul  priino  scriptum  fuerii  ei  ustendebnnt;  iudc  ostcn- 
debant  natum,  Cn^yivs, 


7:27 


PA13LI  BVUDRI 


728 


CAPUT  XXI. 


Adeptut  igilur  nuudmam  potestatem,  Nempe  cjuia 
Aiigiisleam  asseciihis,  qii;e  jamdiu  omnium  maxima 
erat  inter  liumanas.  Aihenngoras  ,  verlii  gralia  ,  ini- 
tio  Apologi».  qiinm  Christiaiiorum  nomiiie  imperaio- 
ribus  M.  Aurelio  et  L.  Vero,  an  Chr.  166  ,  obmru  , 
iiiscripsitque  (sequor  enim  in  ea  re  jndicinm  Pngii 
ac  Toinardi  viroruin  erudilissiinornm) :  AOtox/doto/)  o-tv, 
Ma/9x&>  AvprikiM  'Avroavivw.  yal  Aovxtu'  A0|9iq^Oi>  Ko|ifA6d&) 
10  u/aripa,  /xcyoXoe  jSao-cXcci^v,  ocxoufACvi}...  Uoc  esi,  in- 
terpreianle  Gesiiero,  Imperatoribut,  M,  Aurelio,  etc. 
Qui  veitrum  imperium ,  masami  reges ,  longe  lateque 
per  orbem  lerrarum  agnoscunl.  Yel  potius  ob  sequen- 
tia  ,  Imperatoribus  M,  Auretio  Antonino  et  L.  Auretio 
Commoao,,  Quaparte,  niaximi  regum ,  orbis  tester 
est :  tegendo  scilicet,  non  19  simpliciter  ciim  aspero, 
sed  ^cum  circumflexo  iiisuper,  ei  t&>Ta  subs^cripto. 
Adeatur  iocus.  Imo,  quo  teinpore  is,  de  quo  hic  agi- 
lur  ,  Maximianus  e  C.Tsare  Aiignstiiii  factus  est  (agi- 1> 
tur  antem  ,  ut  oplimc  supplevit  Maucroixiiis  de  Jii- 
niore  Maximiano  seu  Galerio) ,  tunc  ,  in<|uam,  Aii- 
gustorum  potestas  C.csaream  ex  Oiocleiiaiii  disposi- 
tione  tantopere  superabat,  ui  duo  Augusii,  seriinduni 
nostrum,  capite  48,  siimmam  rerum  lenerent,  Ccb- 
tares  vero  solum  essent  adjumento  :  uiqiie  dcinde, 
si  qiiando  Augusti  et  Cmsares  communi  vocabulo 
jSao-^e^,  id  est ,  Reges  vocarentnr ,  quemadmodimi , 
cxempli  causa ,  in  istis  Eusehii  de  Procopio  martyre 
(u;  dc  xai  Toec  jSao-c^rOo^c  rtwupvi  (nzhBttv  cxsXcvcto  , 
Cum  vero  quatuor  regibus  tibare  juberetur  ea  demiim 
locuiio ,  quateniis  ad  Augustos  perlinebat ,  Bao-^ca; 
Tc^cioTOTovf  intelligendos  relinqueret ,  hoc  est ,  reges 
perfectissimoSy  seu  summos  ;  al  noiinisi  iinp^^rreclos 
et  inferioris  ordinis  ,  quateiius  spectalial  ad  C(B»ares, 
Qui  istam  nobis  snppediiavit  distinctionem  ,  liluse- 
bius  est  in  Historia  ecclesiastica ,  lihro  viii,  cap.  15, 
ubi  narraiis  quomodo  Conslantinus  Magnus  per  mili- 
tes  post  patris  ohitum  e  Caesaris  loco,  quem  prius 
occnpahat ,  ad  superiorem  fuerit  promoiiis  ,  dicit ,  C 
lllum  reiiunliatum  fuisse  ab  eis  BMdia  Tc^ceoTaTovfxai 
Sc^avTov,  Regem  perfectissimnm  et  Aiiguslnm.  Ba- 
o-eXcuc  Kei)vo'TavTeo('. . .  x£ko(  cO^oxefAOv  xal  Tpivfiampiw 
aTTceXn^c  Tou  Beou...  rtktMTn^af,  tovtov  iraig  K&ivorrav- 
Tevoff  cuOuf  apxoiievoi,  jSao-eXcuf  TC^ceoTaTOf  xae  2c- 
^aoTOC  npoi  Twv  oTpoTOTrcJwv....  avayo/^cuOcec. 

Ad  vexandum  orbem  quem  sibi  patefecerat  ani- 
mum  intendit,  Locus,  mea  sentcnlia  dcteriori  modo 
affecins  ,  quom  ut  sntis  sit  illum  cum  Ahoensi  edi- 
tioiie,  nec  non  Pngio  et  Galeo,  in  huiic  modnm  dis- 
tingiiere,  ad  vexundum  orbem,  qnem  sibi  patefecerat, 
animum  intendit,  Inierpunges  ergo  unaque,  si  mihi 
credes,  emendabis,  ad  vexandum  orbem,  quem  ipsi 
patefecerat^  animum  intendit,  Hnc  est,  eum  anitnuiii, 
qiicin  toti  orhi,Per6ariiin  scilicet  consueiudineiii,de  qua 
mox,  jain  iiidea  reportata  de  iilis  victoria,  palain  et 
ubique  laudando  ita  patefecerat,  ut  niilium  esset  du- 
bium,  quin,  cunctos  olim  vellet  vexare,  ad  orbem 
reapse  vexandum  applicuit  et  conteiidit,  Propera  .. 
quae  seqiiuntur  legere.  -^ 

In  serviiitm  u  addicant,  Servitium  nonnunquaro,  et 
frequeiitiiis  lerotita,  in  numero  muliitudinis,  sunt 
servi  ipsi.  Cicero  Verrina  7,  cum  inierrogasset : 
c  Nuliine  moius  iii  Sicilia  servorum  Verre  pnclorc?  » 
Paulo  post  suhdidit :  c  Et  tamen  coeptiim  esse  in  Si- 
cilia  moveri  aliqiiot  locis  serviiium  suspicor.  » Idein 
contra  Calirninm,  orat.  4 :  «  Ad  everteiida  funda- 
meiita  reipublicae  Gallos  accersivit,  servitia  coiicilia- 
vit,  Catilinam  evocavit.  »  Alibi  riirsuin  :  c  SoUicilan* 
turAllobroges,itfrvt/taexcitantur,Cdtilinaaccersitur.» 
Nunc  iiialiin  per  serviiium,  serviluiem  inteliigere,  ob 
bunc  Livii  lociiin :  c  Rapique  in  vincula  egentem  jurc 
libertaiis.  qui  liberum  corpiis  in  servilutem  addixis- 
sei.  »  Ubi  nem|ie«  quod  noster  addicere  se  in  servi» 
tium  dixit,  inierpreiante  Livio  est,  liberum  corpus  ad- 
dicere  in  servituiem, 

Tanquam  familia,  Quln  hic  per  familiam  servi  pro- 


prie  intelligendi  8int,.dnbitare  non  sinunt  cum  pne- 
cedentia  verba,  ut  reaibus  suis  in  servitium  se  addi- 
eant,  lum  qu«  ante  ad  isia  capilis  14,  notavimus, 
quippe  cum  familiam  Coesaris  nemo  torqueret, 

kx  Ulo  lempore  vicloriie,  Ad  exemplum  Alexandii 
M.  post  deviclos  Persas  adorari  se  more  regiiin  per* 
sarum  jubeiitis,  in  quorum  inores  desciverai.  Touics. 
—  Aiile  el  post  ex  ilto  lempore  victoriw,  disiingui  noa 
immerito  volebai  Galeus. 

Sic  agebat,  An  potius  salagebal?  Galk.  —  Non 
crednm  ego.  N;«m  nt  alibi  vidimiis  et  roonuiaius,  haud 
noslro  insolens  est,  ut  duo  ista  verba  a^ere  ei  facere 
neuirnliter,  ac  pro  eo  ipso,  qitod  qiiotidie  Gallica  lin- 
gua  dicimus  agir,  usurpet.  Capite  9,  verbi  gralia, 
Exinde  insoleulissime  agere  cxpit,  Ad  qiiein  loctim, 
hiinc  ipsum  ohiler  explicuimus.  Addo  nunc,  confirma- 
tionis  ergo,  simillimum  e  Cypriani  epislolis :  c  Ei 
iii  Aciis  Aposlolorum  legnmus :  Turba  auiein  eoniia 
qui  crediderant,  anima  ac  menie  una  agebaiit.  »  De- 
nique  anglica  etiaiii  hujus  loci  vcrsiopro  nobisf.iCit, 
yet  he  behaved  himsttf  so  aSy  etc. 

Ut  et  ipse.  Ucpoiie,  ut  et  ipsam,  Tollius.  —  Miror 
qui  istiid  viro  docto  f:tctu  iieces>ariuiii  visum  fuerit, 
cum  vulgaia  lectio  sensuro  plaiiiorein  coininodiorem- 
que  suppediiet :  ut  ei  ipse,  boc  esl,  ut  ipse  quoqiie, 
Persicoruiii  regum  exemplo,  etc. 

Torquebaniur  ab  eo  non  modo  Decuriones,  Ktsi  pos- 
tea  Constantinus  legem  tulerit,  ut  liceret  Decuriones 
torqueri  in  crimiiie  falsi.  Editiones  Oxon.  et  Cant— 
Posi  Bahizium,  ut  inquiunl ,  ex  Baronio  :  vcrnm,  ut 
ipse  qiiod  res  est  dicam,  nimis  concise,  et  vix  ad 
retn,  ni  caeiera,  qiiae  iliue  pr;Ktericrunt,  e  Baluzio 
adjungantur. 

Egregii  ac  perfectissimi  viri,  Qiias  dignitates  hono- 
rarias  fuisse  liqiiet  ex  codice  Theodos.  lib.  vi,  lit.  37, 
Spectabitium  ordinem  a  Consiantino  additum  olim  di- 
ximus  ad  Zozimi  lib.  11.  Huic  tamen  loco  pr.t^cipue 
lucem  dabit  geininus  alter  Luctantii  lociis  I.  v  Instit. 
cap.  14 :  c  Nemo  Deo  pauper,  nisi  qui  justilia  indi- 
get;  ncmo  dives,  nisi  qui  virtutibus  plenus  esl; 
nemo  egregius,  nisi  qui  bonus  et  innocens  foerit; 
nemo  ctarisiimus^  nisi  qiii  opera  misericordix  largiter 
fecerit;  iiemo  perfectissimus,  nisi  qiii  omnes  gradus 
viriutis  impleverii.  »  Ut  nemini  possit  in  dtibium 
venire,  quin  Laciantius  has  voces  usurpaverit  com- 
muiii  tunc  sensu  et  vulgo  recepto.  Edit.  Oxon.  et 
Cant. 

Perfectissimi  viri,  Quos  credendum  sane  fuisse  per 
ea  tempora,  dequibus  noster  loquitur,  ex  primoribus 
civitatum,  sicut  idein  diserte  ponit,  primoret  eiiam  ci- 
vitatum  egregii  ac  perfectissimi  viri,  Sed  adverle, 
qii»'.so,  ex  subjpcio  codicis  titulo  De  perfectitumam 
dignitate,  ut  postea  vel  pistores,  et  ejusmodi  hominos, 
Perfectissimatus  codicillos  impeiraveriiit,  et  ediccii- 
dum  propteroa  fuerit,  ne  frnerentur.  c  Imp.  ConsiAn- 
tinus  A.  ad  Paternuro  Vnlerianum.  Codicillis  perfec- 
tissiroatus  fruantur,  qiii  impetraverint,  si  abliorretnt 
a  coiiditione  servili,  vel  fisco  aut  curia  obooxii  non 
siiit,  vel  si  pistores  non  fuerinty  vel  non  in  aliquo 
negoiio  constiierini,  nec  sibi  bonorem  veiiali  suflra- 
gio  emerint,  nec  rem  alicujus  admiiiisiraverini. 

Et  qmdem  in  causis  levibus  atque  civilibus,  eic.  Lo- 
cus  ab  aiiiecedeiitibus  magis  quam  debiiit  separalus, 
nec  melius  conjunctus  curo  sequentibus.  Quanam 
eniro  ratione  tti  causis  levibtis  egregii  illi  et  perfectis- 
simi  viri  videri  morte  digni  potuerunt?  Torli  ergo 
potius  in  causis  levibus  atque  civilibus.  In  gravioribus 
auiem  et  criminalibus,  si  morie  digni  viderentur, 
cruces  stabant,  Coinpedes  vero  paraii,  si  posnam 
roorie  ininorein   promeriti  fuisse   pularentur.  Refin- 

Senda  ergo  oronia  in  hunc  inoduni,  tamelsi  reccptam 
istinciionero  ambse  tralaliones  secutus  sint :  c  Tor- 
quebantur  ab  eo,  non  modo  Deciiriones,  sed  primorei 
eliam  civitaturo  egregii  ac  perfectissinii  viri ;  ei  qui- 
dero  in  causis  ievibus  atque  civilibus.  Si  morte  digoi 
viderentur,  cruces  stabaut*  Sininiaua,  eic.  >  Siauiiifl 


729 


SOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXI. 


7Sa 


r; 


pro  nobis,  ne  nescias,  el  in  singulis  Tere  clarissimus  A  sua:  simiWmos^  inquii  nd  dictum  Joannislocum  claris- 

simus  Bossuetiis  ;  nitii  qnod  ot  islum  in  rem  suam  e 
siiperioribus  adducit :  Eral  eliam  Galerio  corput  mori- 
bu8  congruens,  statu  ceUus,  caro  ingens,  et  in  horren- 
dam  magniludinem  diffuta  et  inflata.  Imo,  si  qua  fides 
praesuli,  bic  libellus  qiiasi  perpetuus  Commeniariiis 
est  Apocalypseos. 

Habebat  unot,  elc.  Vide  Ammianum  Marcellinum 
XXIX,  S.Gale.— Ad  ea  proculdubio  verba  respiciens, 
quae  extant  apud  Columbum. 

Elegerat.  Quid  si  aluerat  ?  Gale.  —  Pauci,  credo, 
admiiieut.  Ursi  toto  imperii  teinporeelecii.  sunt  ursi, 
non  simpliciter  undiqiie  per  longnm  temporis  spatiuin 
conquisiii  nc  comparali,  sed  pluriinis  ;iliis  corpulen- 
liores  ct  imm.iniores,  ideoque  egregie  ab  hujusmodi 
ferarum  amatore  delccii. 

Afferri  nominatim  jubebat,  Non  debere  adduceudi 
et  afferendi  verba  teniere,  vel  promiscue  ndhiberi, 
ostendit  liquido  Piauiinus  locus,  an  jocus  dicam, 
iibi  Calidorus  dc  Pseudolo,  queni  ad  Charinum  addii- 


Gale. 

Siti  minns,  Pour  lemoint.  Madcroix.  Quasi  nosler 
scripserit :  c  Si  morie  digni  viderenliir,  cruces  sia- 
banl,  aut  saltem  compedes  parati.  i  Sed  cur  saltem 
eompedes^  si  morte  digiii?  Cur  non,  inquam,  sempcr 
cruces  ?  Manifefito  iiaquc  non  refertur  t6  Sin  minus 
ad  verba  proxime  prxcedcntia,  ut  sensus  sir,  Sin  mi- 
mttstabant  cruees  :\ernm,  prout  ante  tetigimus,  re- 
fertur  ad  remoitora  ista,  Si  morie  digni  viderentur^ 
sensusqiie  est :  Sin  vero  poenam  aliquam.  qnx  morte 
roinor  esset,  crederentur  meriti.  Neqiie  aliud  indubie 
volebat  reverendissimus  episcopus  Sarisberiensis, 
cam  verteret,  and  for  iesser  transgresnons  he  put 
them  in  Irons,  £t  propter  minores  culpas  in  calenas, 
vel  compedes  conjiciebat. 

In  Gynecteum,  Ggnecwaex  vi  vocis  loca  significare 
rouliebribus  dcsliiiatn  operibus,  extra  controversiam 
est.  Sed  hic  potius  indigitari  crediderim  infame  illiid 
libidinis  servitiiim,  quale  etiamnum  in  publico  suo 


lupanari  a  foeminis  exigit  Ottomannoruin  imperator.  ''  cit,  Attuli  hunc,  Pseudolusverostatim  reprehendens. 


Neque  alia  inibi  opera  prsDStari,  qua;  statim  sequun- 
Inr  de  Maximiani  libidine,  salis  indicant.  Edit.  Oxon. 
et  Cantab.  —  Ego  vero,  cuni  illa  ne  intra  trigesiininn 

3Qidem  caput  invenire  potiierim,  qusc  statim  sequi 
icuuiur  de  Galerii  impernioris  libidine,  videamque 
alias  proposituro  proprie  hiiic  Auctori  capite  nostro 
osteiidere,  quo  paclo  Galeriu»,  Aiigusti  seniei  potes- 
tatem  adeptus,  orbem  terrarum  vexaverit,  et  libertatem 
hondnibus  abstulerit ,  lunge  probabilius  ceiisuerim 
GynecTuro,  de  quo  nuiic  ngiiur,  ei  in  quod  nusier 
matresfamilias  ingenuas  ac  nobites  raptas  esse  memo- 
rat,  texirinum  fuisse  aliquod  publicuin,  quale  jam 
nobis  describet  Du  Cangius,  quain  pubiicum  Galerii 
lupanar,  ut  laudatne  editiones  hicutu;  siiiit,  seu,  iit 
anglica ,  his  Seraglio,  Du  Cangins  iiaqr.e,  inter  cae- 
tera,  voce  Gynmceum,  cum  diphlhongo  in  sccnnda 
syllaba,  quae  sine  diibio  meiior  ratio  scribendi :  <  Siib 
imperaioribus  Romanis,  exlitere  Gyneecea,  seu  tex- 


et  succensens,  Quid  ?  aituUsti,  Tum  Calidorus  sese 
corrigens,  atque  hominem  placans  :  Adduxi,  volui 
dicere.  Quod  ciim  utique  constare  debeat,  spontaneum 
fuisse  eiTorem  Calidori,  euinque  malltiosum,  et  face* 
tix  ergo  usurpatum,  quaestio  jam  esse  possit,  qiio 
animo  usurpaverit  ;  hoc  est,  utrum  Calidorus ,  non 
dicendo  prima  vice  adduxi  hunc,  sed  attuU  hunc,  jo- 
cari  vellet  de  Pseudolo  tamquam  de  puero  ;  an  po- 
tius,  verbi  gratia,  tamquain  de  vitulo,  cuin  viluli  et 
ejusinodi  pecudes  nrTerri  soleant  bumeris  quadriipc* 
des  conslrictx.  Nobis  saue  in  postcriorem  parlem 
inclinat  animiis.  Sed,  utciimque  sit,  ea  erat  ferocia 
etmagnitudourboriiinGalerii,  tfwuf  quippe  ferocice  et 
magnitudinis  ^  qnciitadmodum  paucis  ante  versibiis 
poiiebaiur,  simillimorum ,  ut  neqiiaquam  probabite 
sit  voluisse  Galerium  ita  ad  se  ursos  qundrupedcs 
constriclos  afferri.  An  ergo  afftrri  npiid  noslruin,  pro 
adduci,  sicut  hodie  non  paucarum  linguarum  idiotis- 


trina  publica  in  quibus,  Gynteciarii,  opifices  ita  dicti,  C  p^tis  facile  paieretur  ?  Haud  crediderim  :  sed  potiiis 


veslibus  texendis  opcram  dabant ,  obnoxi.i:  c.-etero 
quin  conditionisiadeo  ut  vice  pcena  in  ea  intcrdum 
luca  noxii  ac  rei  amandarcntur ;  quod  dc  viris  tesia- 
tur  Sozomeniis,  lib.  i,  cap.  8,  de  foeminis  vcro  Joau- 
nes  Cbrysost.  in  epistola  ad  Juniorem  viduam,  t.  vi, 
pag.  501).  I  Maucroixio,  iit  in  sua>  versionis  margine 
annotavil,  i  Gynaeceum  locus  fuit  in  quem  ad  pce- 
nam  et  ignominiam  inulieres  concludebaniur.  i 

In  ttabulo,  Pr^eferam,  in  sabulo,  Gale. 

Ad  quos  nutlus  unquam  servut  dittendi  tolebat,  Id 
esl,  ex  Maucroixii  vcrsione,  nd  qiios  ne  ullus  quidem 
servus  disiendebatur,  quoiqu'on  n'y  attachAt  pas  mime 
les  etclaves,  Ob  sequentia  fori»itan,  ex  (|uihus  videiur 
servorum  poena,  quod  nullain  habercnt  digiiiiatem, 
fuisse  iguis.  Malebnt  amicus  noster  David  Martinus, 
vir  reverendus  :  ad  quos  nullus  unquam,  nisi  tervut, 
etc.,  quod  nolim  damnasse. 

Lutorium,  Amphitlieaira,  ubi  publici  ludi  edeban 


jussisse  Gaierium,  ut,  qno  pncto,  majorum  nostro- 
ruin  memoria,  Tnmcrlanes  Bajazetcm  ferrese  cave^ 
inclusum  circumducebat :  ita  rursus  liic,  aut  ille  no- 
minaiim  in  cavea  lignea,  vel  ferrea  apportaretur  sibi. 
Tatianus  certe  de  Alexandro  Magno  iu  oralione  nd 
Graecos  di.sserens  :  'OaTif ,  inquii ,  'A/sio-TOTcXtxwc 
Trow,  Tov  cauToy  yQov  ^tu  t6  fui  ^oxiki^at  ewTOv  itpod- 
xuvciv  xaOctp^ac ,  woTrc/a  a/JXTOv  ti  izap^akv*  Tttpiiftps, 
Qui  prorsut  ArittoteUce  amicum  nolentem  eum  adorare, 
tamquam  urtum  aul  pantheram  wclutam  circumferebat, 
Bene  ilaque  Maucruixius  ad  verbuin,  Quand  il  voulait 
passer  le  temps^  il  ordonnait  qu^on  en  apportdt  qucl- 
qu^un, 

His  homineSf  etc.  Ita  ad  hunc  locum  dispiitat  Bni- 
n^f  tus ,  p.  61  prxfalionis,  quam  sinceris  suis  Aciis 
martyrum  pra^fixit,  quasi  qui  iiunc  homines  dicunlur 
Galerianis  ursis  objecii  fuisse  absorbcndi,  nunquam 
ex  Gentiiium  sinu,  sed  singulis  vicihus  e  Christiano- 


tor.  Edit.  Oxon.  et  C^niab.  Theatruni  seuamphi- «v  rumcoeiusuinpii  sini ;  idqne  tain  frequenler,  utnulla 

tlieatrum,  ubi  ludi  publici  edebantur.  Pagius.  —  Lu-  ^  '*•'*  **•"**  u.»^^^^  a^^iu.^^  /.i...^»^  e.«v;ce;nr>..c  Smn^po. 

sorium,  Lusorium  hic  non  est  amphitbeatrnm,  in  quo 

ferarum  piignne  edehaniur :  sed  locus  in  palaiio  do- 

mesticus,  aiiimi  voiuptali  deslinatus,  et  coenaiioni, 

seu  triclinio  Maximiani  subjectiis.  Sequitur  eniin  : 

nec  unquam  sine  humano  cruore  coenabat,  Neminein 

ferme  fiigit  abominabilis  illa  et  fera  Romanorum  vo- 

luptas  gladiatorum  sanguine  convivas  pasceniiuin ; 

de  qun  plura  Lipsiiis  in   Salurnalibus.  Maximianus 

autem  pro  his  ursorum  semet  iiniiianitate  oblectavit : 

unde  et  delicias  ejus  hanc  huinnni  sanguinis  effnsio- 

nem  noster  appellat.  Forte  an  et  ipsum  triclinium 

inductis  ursis  objecti  damnali  ;  quod  hic  Lactantius 

dusyrlice  Lusorium  vocel.   Toll. 

Uabebat  ursos,  etc.  Yin'  scire  cur  pedes  bestice, 
quam  Joannes  Apocd.  xiii,  1.^,  recitat  se  vidisse, 
fuerint  ut  pedes  ursi  ?  Quoniam  Gaierius  Maximianus, 
narrante  nostro,  habebat  ursos  ferocies  ac  magniludinis 


die  sine  humano  fideiium  cruore  sxvbsimus  impera- 
tor  coenaret ;  et  quasi  iteruro  Dodwelli  in  de  Pauci- 
late  mariyrum  senientia  sit,  ngere  quidem  noslruin 
hac  pericope  de  solis  Christinnis,  sed  paucissimis. 
Et  vero,  poslquam  semel  Bninartus  hxc  nobtri  verha 
suo  roodo  in  medium  attulit:  c  Uuoties  deleciari  (Ga- 
lerio)  libuerat,  itoruni  (ursoruni)  aliquem  afferri  no- 
niinatim  jubebat.  His  homines  noii  plane  comedendi, 
sed  absorbendi  objeciabuntnr,  quorum  arius  cum 
dissipareniur,  rideUal  suavissinie,  i  de  suo  statiin 
subjicit  vir  ddciiis  :  <  Nec  id  raro  fiehat,  aul  dicbus 
tantuminodo  festis,  ut  coiilendii  Dodwellus.  i  Pro- 
xime  autem  cx  nostri  verbis :  c  Nec  enim  uiiquaro 
sine  huinano  cruore  (Galerius)  coenabat.  i 

At  priroo,  Dodweltum  nonnisi  Christianos  intelligi 
voluisseper  hujns  loci  homines,  nuspiam  invenias 
in  toia  Dodwelli  disseriaiione  de  Paucitate  marty- 
rum,  ia  qua  ne  Uniillulum  quidero  vir  cl^rissimus 


irsi 


PAULI  BAOfmi 


7oi 


fiierin(ne  ii  hominefs  Gentiles,  nn  Clirislltni,  disrns-  A 
sit  vei  nttigiu  Ei  deiiide,  qnod  ipsog  lantitm  Cliri- 
stianos  fui^e  Ruinailusnon  simplieiter  innnit,  sed 
evidenier  affirmat,  hoc  odeo  ex  auct(»re  nostro  fi- 
quidiim  certamfe  non  est,  ui  contra  constare  possk 
ex  iis,  qnse  panlo  aiite  sub  bujus  capiii<iinitiiim  ira- 
dunliir,  fuisse  illos  mulio  verisimiliusGentiles,  qiiam 
Cbristianos.  Quinam  enim  ibi  loci  it  honnne$,  erga 
quos  sic  egisse  dicitnr  G^lerias ,  ut  H  ipie  likerlMtein 
hominibus  auferret  ?  Num  unice,  vel  praNsipue  Cliris- 
tiani  ?  Nequatjuam  :  sed  Romanie  lerrs  liabitatores, 
proindeque,  universe  el  verius  lixiiiendo,  Pngaiii : 
c  Nam, »  narranle  nostro,  c  post  devictos  Persas, 
quorum  hic  ritus,  bic  mos  esl,  nt  regilms  snis  in 
servitium  se  addicant ,  et  reges  populo  siio  tamquam 
famiiia  utantiir,  hunc  morem  tiefarius  homo  m  ronuh 
nam  terram  volnit  indiiccre.  quem  ex  illo  tempore 
victoriiie  sine  pudore  laiidabat.  Et  quia  id  aperte  ju  • 
bere  non  polerat.  ^ic  ngebat,  ut  ei  ipse  libertatem 
bominibus  auferret.  lo  primis  bonorcs  ademit,  »  ^ 
qunBque  poslea.  Nec  propirie  igitur  Chrisliani,  sed  ^ 
veriiis,  iiti  dixi.  Gentiles  fuere  ii  homines,  quibus 
Ita  sub  Gilerii  principatu  libertas  et  bonores adempti. 
Aut  si  qai  etiain  forsitau  Cbristiani  ejusmodi  vexa- 
tioncs  ex|ierii  sunt,  non  certe  quaicnus  Cbristiani, 
sed  quateiius  Romani  soli  incohc,  siciil  et  Pdgani. 
Atqui  ob  id  ipsum  Getitites  pariier  potissimnm  een* 
sendi  veiiinnt  hominet ,  qiios  jam  noster  recilat  ob- 
jectos  fuisse  Galerianis  nrsis  absorbendos.  Quarc 
yideat  Ruiiinrlus,  ciijus  judieio  Dodwellus  non  parva 
veterum  manu  pro  sua  Martyrum  paucitate  ex  paN 
tiuin  sludio  abusus  est,  an  non  ipse  quoque  prsescnli 
loco  contra  Dodwellum  ex  simiii  studio  sit  abtisus? 
Eodem  certe  nos  non  duci  ostendere  possunt,  qiitc 
in  superioribus  pliis  semel  adversus  doctissimum 
Angluin,  diuque  antequam  laudata  Rtiinani  pnefatio 
lucem  vidisset,  observavimus.  Sed  omitino,  in  ista, 
si  quid  video,  de  paucitate  marlyruni  coutroversia, 
\nlra  muro$  peccatur  el  exira,  ut  itle  aiebat  ;  dumqne 
minus,  qiiam  oporteat,  admittlt  Dodwellus,  plures  {; 
acquo  vicissim  Ruinarlus  ingerit. 

Obsorbcndi,  Editio  Aboeiisis,  et  novissime  quoquc 
Ruinartus,  absorbendi.  De  qua  emendatione  videndas 
amplissimus  Cuperus. 

Objectabantur  (hi$  ursis  homines),  Nosler,  c,  2(: 
Sub  obtentu  exercitii  ac  lu$us  feris  Hlum  obiecerat ;  quo 
ei  modo  Fragmentum  de  ConstatiUo  Cbforo  :  Hunc 
(Constantinum)  Gaterins  objecit  ante  pluribus  pericnlis, 
Yeriimenimvero  ipsius  cliam  frequeniativi,  quod 
vocaiii,  in  simili  argnmento  adbibiii  exempla  non 
rara  sunt.  Virgilius  Tibro  iv  Georg. : 


Objectant. 
Idemlib.  iiiEneid.: 


£t  corpora  bello 


Et  rursus  capnt  objectare  periclis. 

Plura  nfferre  brevitatis  causa  supersedeo.  D 

Qttorum  artu$  eum  dissiparentur.  Locutio  Laclon- 

tiana.  Lib.  v  liist.  c.  1  :  c  Nemo  bujiis  tantoc  bellux 

immanitatem  potest  pro  merito  describere ,  quae.... 

denlibus  ferreis....  non  lantum  artus  bominum  dissU 

pai,  sed,  etc.  > 

Dignitatem  non  habenlibus  pma  irjni$  fuit ,  et  exilii 

Srimo  adversus  Chri$tiano$  permi$erat,  dati$  legibus. 
[isi  rescnbatur,  permi$sa,  quid  de  liujus  loci  sensu 
futiirum  sil,  nescio.  Edit.  Oxon.  et  Cani. — Male  lo- 
cum  bunc  (iffectnin  esse ,  nemo  non  videl.  Sed  post 
fuit,  legendum  est,  ut  qnoquc  vidit  Nicoiaus  Heinsius, 
Id  exitn  primo  adveriu$  Christiano$,  Docel  seqiientls 
capiiis  initiutn,  hanc  poenam  pritnum  in  Cbristianos, 
dein  in  alios  exercuisse  :  c  Quo;  igitur  in  Cliristinnis 
extruciaiidis  didicerat ,  consuetudine  ipsa  in  omnes 
exercebat.  >  Sed  nondnm  esl  perpurgatus  locus.  Quis 
enim  diseriissimum  Latinorum  Ecclesiae  priscae  doc- 
torum  scripbisse  credati  pemiiU  M  cxUii  advmu9 


Ckri$tiano$  ?  Nec  leglbks  iatts^  sed  Uui$;  ct  pie  pcr- 
mi$erat ,  Lactantium  exarasse  crediderim  prompswta. 
Totas  itaque  locns  sic  videtur  reOngendus  esse: 
c  Dignitatem  non  habenlibiis  poena  ignis  fuil.  Id  ex  - 
tii  primo  adversus  Chrisiianos  prompsml,  laiis  le|i. 
bus,  iit  post  iormenla  damnati  lentis  ignibus  torre* 
rentur.  >  Promere  exitium,  iit  sxvissiina  proniere, 
Tacito  XII  Aiinal.  59  :  At  Ctaudiu$  $(tvi$sima  f^tfnt 
promere  adigebatur  ejusdem  Agrippinm  ariibH$.  Et  An- 
nal.  IV,  57  :  Smvitiam  el  libidinem  ctsm  facti$  prmn^ 
rei,  tocis  occuttaniem.  Gr^evius. 

Dignitatem  non  hnbentibu^,  etc*  An  potius  c  Digni- 
tatem  non  habentibus  |HBna  ignis  fuit  (et  eiiliuro , 
quod  primo  adversus  CbristiaBOS  permiteml)  dat  s 
legibus,  >  qadeqne  postea?  Aat  num  vero,  i  DigDiit- 
tem  non  babentibus  poena  ignis  fuit,  ndn  eiilium 
(qnod  primo  adversus  Cliristianos  pcrmiseral),  eic?  i 
Malim  :  c    Dignitaiem   non   hnbentibus  poena  ignis 
fult  (iionexilii,qaod  primo  adversus  Cbrislianos  per- 
missuin  erai)  datis  legibus,  >  et  quae  sequuntur.  €alc. 
—  Dignitatem  non  habenUbu$ ,  elc.  Iiiterpi\ngendun , 
Dignitatem  non  hahentibus  pmna  igni$  fmt,  eiesHH, 
Primo  adversus  Christianos...  Allix. 
•  Eiexitti  primo  adver$u$  Chri$tiano$  p^rnji^em/.  Nul  • 
liis  \i\zexUio  lociis.  Lego  :  tt  exemplnm  primo  adversHt 
Chri$tiaHOs  pnemiserat.  Htce  conrirm«niur  primis  vcr- 
bis  sectionis  i^.  Qune  interjacent,  debent  omnia  de 
Christianis  intelligi.  Boheecllus.  —  £l  exi/n.  Emeii- 
daiius,  et  iltam^  legas,  nempe  pconam  ignis;  ncqRC 
enim   hic  exilio   locus,  qiiod  e    principio   eaiMib 
sequeniis  facile  probari   poiest.  Tollius.  —  Prx- 
feram  ego  :  c  Dignitalem  non  babefiiibus  pma  igiiis 
fiiit.  Et  ex  iilis,  primo  adversus   Chmtianos  per- 
miserat,  iatis  legibus,  ete.,  >  boc  senso '  Atquelmc- 
tenus  de  eorum  pcenis,  qiii  digniute  aliqua  emine- 
bant.  Qui  vero  nullam  habebant,   oinnes  priter, 
qunndo  puniendi  erant,  comburebnntur ;  iiisi  qood 
cum  istorum  ignobilium  duse  esseni  classes,  ona  oi^ 
mirum  e  Cbristiaiiis  constans,  nliera  aniein  e  Oenti- 
libus,  Christiani  primi  fuerint,  in  quos  Galerins  oe 
perit  igne  animadvertere.  c  Videtar  velle  dicere, 
Galerium  poenam  ignis  primo  adversus  Chrtitianos 
permisisse,  >  inqiiit  ad  bunc  loeuin  amplissimus  Cu- 
perus;  quod  quid  aiiiid,  quam  ea  ipsa  ponere,  qaa 
poniiBtis?  Confer  initium  capiiis  proxime  sequeRlis. 
Aliter  porroColumbiis,  ei  Dodwellus  in  dissertniumo 
Cyprianica  xi,  n.  74,  sed  quorum  coiijectur»  iiondu« 
nobis,  ut  ex  dictis  apparet,  probatae  sunl. 

Et  extinctee.  Quantum  scilicet  ad  flammanlia  prius 
luniina,  haud  vero  qiianluin  ad  calorem,  cum  nuii  Ah 
de  causa  faces  illse  acceiiderentur  et  extingnerentur, 
qiiam  ut  oontinuo  post  extinctioiiein  flagrantes  singo- 
lis  ineinbriB  igne  lento  urendis  adinovercntur ;  quod 
quidem  iii  versione  anglic.i  opiime  expiicaiuro ,  uli 
contra  pessime  suppressum  in  Maucroixiana. 

Qttod  postremo  accidebat.  Tune  per  muUum  diem, 
etc.  Legendiim  :  Quod  po$iremo  accidebat ,  cum  ptr 
multum  diem.  Pagius  ad  annuin  Christi  306.  n.  7,  ei 
ante  eum  editiones  Oxoiiiensis  ot  Csnubrigiensil. 
Ab  tensis,  quod  postremo  aeeidebat ,  citfti  per  muiiu»i 
diem,  decocta  omni  cute ,  vis  igni$,  elc.,  quse  roelius, 
credo  distiiixisset,  ctim  per  muitumdiem  decoclaomi 
cute,  vi$  ignis  ad  intinm  viscera  penetmsset.  —  Q^od 
poetremo  accidebat,  cum  per  muttum  dienu*.  Ituinurii 
praefatio  in  Acta  mariyruin,  pag.  61.  —  Lego  :  Qaos 
po$tremo  occidebat,  cum...  Gale. 

Hinc  rogo  facto  cremabaiur.  Corpora  jam  cremala . 
iecta  08$a ,  etc.  Legendutn  :  Hinc  rogo  facto  crem- 
bantur.  Corpore  jmncremaio,  tecia  os$a.  Editio  Oio«. 
anni  1684,  iiem  Caiitabr.  necnon ,  monenle  me  dx- 
rissimo  GrsDVio,  Nicolaus  Heinsius,  denique  Gale. 

Corpora  jam.  Desideratur  vox  uki ,  vel  poi/^i»«i». 
Tollius.  —  Assenlirer,  ni  longe  probabilius  (oret , 
scriptum  oliin  (uisse  a  nosiro  singulari  eleg»niia : 
Hinc  rogo  faeto  cremabanlnr  corporaiam  cremald.  M 
est ,  cremabanlur  acerrimis  ei  ainpfiHSimis  igmltu^ 
corpora,  quoe  jam  leoto  igue  carnitSces  cremaverant. 
Pr%c^lt  ttaiU(iuQ  proJtuuo ;  <  Quod  poslreoH)  aai^ 


133 


mJM  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXII. 


7U 


dcbat,  cnm  pcr  muliuin  (licm,  decocia  omui  cuie,  vU 
l^uis  ad  inlkna  viscera  ponelrasscl ;  i  paulo  supe- 
rius  :  c  Datis,  vel  l.itts  fegibus,  ul  post  lormenta 
damnaii  lentis  ignibus  urereniur.  Qui  cum  doligati 
iuissent,  subdebatur  primo  pedibus  It^nis  flamma  tain- 
diu ,  donec  callum  solorum  coulractuin  igni  ab  ossi- 
bus  revellereiur.  i 

Scio,  niillam  diserlam  praeire  menlionem  de  cor- 
poribus  jam  crematis^  et  esse  alias  rigide  loqueitdo« 
aliquid  differenlia*  inter  uri  ei  cremari,  pront  isia  Mi- 
nutii  Felicis  verba  itidic:ii)t :  Quot  ex  nostrh  non  dex- 
Uram  solum^  sed  toium  corvus  uri^  cremari  sine  uUis 
ejulalibus  periulerunt  ?  Seu  priino  nou  nerpeiuam 
esse  rigidam  illam  inter  iiri  el  crenuiri  difrerenliain , 
abunde,  credo,  tesiantur  Glossaria  Labbxi,  ubi  pag. 
45,  col.  1  et  pag.  197 ,  col.  4 ,  legere  est,  cremo , 
xatw ;  cremat^  (^iyst;  uro,  X6ci6>...  fkiyt^ ;  boc  est,  ubi 

3uaniopereiulerduin  syiionyma  sint  cremareei  urere, 
eclarant  grxcx  inlcrpreiaiiones ,  uiriusque  latinai 
vocis  communes,  xaisev,  ^^iyiiv.  Et  deindc ,  e!si  nulla 
diserta  fiatmeniio  apiid  nosiruni  in  antecedentibus  de 
eorporibusyamciemoiu,  Ot  certe  de  corporibus,  ad 
qnorum  ifnaviscera  vis  ignis  penetraverat ;  ct  ila  uri, 
non  sinipliciter  nri  est :  seil,  intcr  alia,  cremari,  N  im 
nliud  quoqiie  est  cremari  sine  addito,  el  cremari ,  ut 
cum  Plinio  loquar,  in  cineres;  quod  i)ia|oribus  illis  , 
verbi  gratia,  noxiis  accidit,  qui,  rogo  fjclo,  creinan- 
tnr,  et  c|uoruin  eapropter  lota  corpora,  cxcepiis  vul- 
go  paucts  ossibus,  in  ciueres  abeunl.  Tantuin  igitur 
difleriint  proprie  in  huc  auclore  cremari,  rogo  facto, 
ti  cremart  lentis  ignibtis,  seu  ,  quod  idciu  e>t,  t  iia 
lentis  ignibus  uri,  iitomnis  tandein  decxiquatur  cutis, 
et  vis  ignis  ad  iniiina  viscera  penetrei.  >  Quare  pri- 
muro,  si  quid  judico.  insignein  loci  gratiani  corrupit 
prxpostera  librarii  di!»linctio;  et  nuucducti  cuin  suo 
corporejam  cremato  niulto  inagis  corrupliim  eunt.  Se« 
qui  porro  possit  deinceps  per  inajusciilam  liiteram , 
Lecia  ossa,  et  in  pulverem  comminuta,  jactabantur, 

In  pumine  ac  mare,  Editio  Ab^ieiisis,  in  jluuuna  ac 
mare.  Ilera  Gale.  —  Flumine.  Forte,  flumma.  Editio 
Oxon.  anui  1684,  et  Cantabr.  ex  illa.  —  In  fiumine 
ac  mare.  Uectius  alii,  ({ui,  in  (lumina,  aut  mare^  k- 
gnnt.  ToLUUS.  —  Adeundus  bic  omnino  Culunibus, 
ad  ba:c  verba,  Cum  per  mtUium  diem. 

C.\PUT  XXU. 

/n  omnes  exercebat,  Id  esl,  in  omnes  sibi  subjectos, 
secundum  Maucroixii  versionem  ;  simpIicil<T  vero,  in 
aUos,  secnndum  anglicain.  Sed  ego  sauc,  cum  prop- 
ler  notata  ad  caput  pr»u:edens.  tuui  propter  mox  ai- 
cenda,  interpreiari  maliin  :  <  In  Gcniilesct  Cliristia- 
nos  promiscue.  qui  quidem  pnniendi  essenl,  nec  ul- 
lam  liaberent  digoiiatem,  neque  ex  sua  essent  familia, 
vel  domesticis.  i 

Nulta  pma  penes  eum  levis  ,  etc.  Ex  emendatione 
Baluiii,  inquiunt  editiones  Oxonienses  et  Cantabri- 
ciensis,  ctim  in  exeinplari  leptur,  yuUa  poenis  eum 
7evi$ ;  quod  siio  loco  agnosctt  et  profitetur  ipsemet 
Baiuzius.  Scd  nonnepossei  seque  coininode,  imo  coin* 
nioiliits  altera  ista  lectio  cx  inanuscripto  codico  erui, 
fiuUae  poenis  eorum  /m«,  refcrendo  nimirum  ad 
Christiaiios,  do  quibus  proxime  aitiea,  Quob  igiiur  in 
Christianis  excruciandis  didiceratl  EauA  equidcm  po$- 
sum,  qttin  ila  credam ;  quoiiiam  isto  pacto  iiosicr, 
qui  sub  lincm  pr.vcedenlis  capiiis  per  occasionem 
taiiluiu  toculus  cst  de  Cliristl.mis  dignitalem  non  liu- 
benlibus,  qni  Galcrii  principatu  coinbuai  sunt,  des- 
cenderit  postea  ex  pro!esso  ad  universum  Chrisiia- 
norumcorpus,  poiiendo,  si  non  totidem  verbts,  sal- 
lem  xquipollcniibtis,  tnm  debcre  quemquam ,  ideo 
quod  nonnisi  dc  ^ravissiroo  ccrtoruin  Cliristianorum 
suppltcio  meutio  injecta  sii ,  colligere,  actuin  longe 
aliier  fuisse  cuin  caiteris,  ac  si,  puta,  reliqui  solum- 
iDodo  ad  insulas  relegati  sipt,  vel  iu  carceres  coiv* 
jecti,  aut  ad  metalla  damnati;  naiQNtf//4m  epcenis  ep« 
fum  fui$9e  (erf^,  non  insulas ,  non  carceres^  non  ma* 


A  /oi/a,  sed  ignem,  cruces^  feras.  Qu:i:  cum  diri  ()ni  icin 
verissime  potnerint  ab  Itoc  scripiorc  dc  Chrisiiaiiis 
specialitcr  consideralis,  nequit  e  contrario  veruin  e<'  e 
de  tbristianis  et  Gentilibus  simul  suinptis,  UMlia  in 
ipiios  levi  poeua  animadversum  fuisse  a  Galerio.  Soot 
quippe  compedcs  et  carceres  ex  inhiorum  poenorum 
genere;  et  uoster  praecedenti  capiie  i  de  primoribiis 
civitatuin ,  qiios  nemo  Cliristianos  vnlgo  fuisse  eon- 
tenderit,  verba  faciens  :  Si  morte,  inquit,  digni  vidc- 
rentw\  cruces  slabant.  Sin  minus,  compedes  paraii^qnsa 
poena  certi:  levissima  est. 

Addo,  ne  cui  jam  videatur  oratio  ad  illos  nullius 
dignitatis  bomines  redire,  de  quibusaiile  breviter, 
Dignitalem  nou  Itabenlihut  txBna  ignis  fuit,  eorum  pai^- 
nam,  ut  vel  inde  pAtot,  ignem  fuisse  :  nostrum  vcro 
in  praesentia  ad  ejusmodi  bomines  venire,  in  quos 
uon  solo  igne  saeviium  fuerii  a  Gaierio,  sed  his  tri- 
bus,  igne,  crucibus,  feris.  Nelius  Itaqae,  quantum  ju- 
dico,  narratiode  loio  Chriiiiianornm  corpore  proccs- 

^  serii,  quam  de  aliis  quibusvis;  quod  si  verum,  tuiu 
paiam  etiam  melius  fiierit  legere  :  ^uUa  e  peenis  eo- 
rum  leviSy  quam,  ut  vulgo,  Nuiia  pmna  penes  eum 
ievis.  Juvat  maxime,  quod  cuin,  ut  de  poetis  iace«m, 
hau<l  rnro  prisci  solulae  oraiionis  Scriptores  Oeum^ 
verbl  gralia,  pro  Deorum^  et  Januartum,  pro  Janun- 
riorum^  et  ferc  porpetuo  fntiNfHttm,  pro  nummorMm 
usurpaverint  :  ita  etiain  facile  |>oiuerini  librarii  cont- 
pendiose  eum  ,  pro  eorum  scribere.  Matnerlinus  iit 
paiie|[yrico  Maiimiaoi  Herculii  :  Bona  venia  Deiim 
dixertmy  ne  Jupiter  auidetn  ipse,  etc.  Aminianus  M;ir- 
cellinus  lib.  xxu  :  Allapso  itaque  cMendorum  Janva- 
riumdie,  etc. 

Levis.  Ruinarti  praslatio  ad  Acta  reartyrum  lenis ; 
sive  ita  conira  ipsius  mentem  fuerit  excusum,  sive 
certo  consilio,  ut  alia  abbi.  Notim  nimis  damnasso. 
Nec  pliicet  lameii,  quia  cum  noster  paulo  post,  Jam 
hac  iliis  ievia  fuerunt^  scripseril,  clare  apparet,  prav 
ccssisse  potius  poena  tevis,  qiuim  /enii.  De  quo  nos  itc- 
rutn  aliquid  suo  loco. 

C  ^  Non  instUwt  non  carceres,  non  metalia,  etc.  Hoc  est, 
sicuti  jam  post  versioncm  anglicam  tetigimus,  noii 
rcleg:itio  iii  iiisuias,  non  conjectio  in  carceres,  noit 
daninatio  ad  mctalla,  sed  ad  ignein ,  ad  crucem,  ad 
feras. 

■    Non  metalia.  Id  est,  Melalli  fodinx,  in  quas  rclc* 
gaii  m«ieflci,  uti  ab  Dionyslo  tyranno  In  lautumius. 

TOLLICS. 

In  iilo  erant  quolidiana.  PriTCcssit  paulo  ante,  in 
otnHes  exercfbai.  Atque  ego  libens  simili  inodoscrip- 
tiim  priinitits  credideriin  liic  loci,  in  illos  erant  quo- 
tidiana.  Hoc  csi,  iii  Christianos ,  et  cuin  puttcto  post 
quotidiana;  ciiius  rei  ratio  pioxime  sequitur. 

Et  facilia.  Quo  bono  seiisu  potuerit  nostcr  diccre, 
feras,  verbi  gralia,  fuisse  in  iiio,  id  est,  in  Galerio 
Augusto,  res  faciies,  fateor  inihi  non  liquere.  lino, 
ne  quidem  legendo,  ignis,  crux,  fera;,  in  iilos  erant 
quotidiana  el  facilia^  concoquendiim  magis  censeam , 
feras  inier  alia  dictas  fuisse  faciles  in  Christianos. 
^  Quamobrem,  ot  quoniam  tneniio  ittsuper  leviontni 
^  aliqiiot  poenarum  de  Galerii  domesiicis  sutnptarum 
mox  occurrel,  legendum  puio  :  Ex  fatnilia,  domes- 
ffci,  etc,  ut  ita  noster  ab  exterornm  suppliciis  nd 
domesticoruin  pncnas  ei  emcndaiionrs  iiansivcrit. 
Co|;itavi  eiiant  dc  ista  correciinne,  tii  illos  eranl  quo- 
tidiana  et  fanuliaria.  Sed  videtur  paulo  longius  a  ve- 
lcri  libro  abesse. 

Administratores.  Glossariue  Labb:ei,  Administralor, 
$eooaf)Tex6; ;  administro,  ^ioixu,  diaxova>;  ai/mtnts/ia- 
tio,  htoixnfTtg.  otxovofAta.  Quare  bic  f:icile  ceconomi  ct 
bnjustiiodi  minisiri  intelligi  possinl,  ses  officiers.  &)a(;- 
CROix.  ^  De  iis  vero,  quibus  negotia  sua  Galerius  jtro- 
curanda  committebat ,  inaluit  accipere  clarissimiis 
Burncius. 

Lancea  emendabanlur.  Supple,  in  causis,  qux  capi- 
lis  non  ers^^i^  et  quando  itil  nisi  ntores  corrigcie 
ppus  erai.  Seauiiur  etiiin  :  In  causa  capitis,  eic. 

Quasi  beneftcii  ioco  deferebatur,  Propius  ad  vctc-< 


73» 


PACILl  nAlIDRI 


75C 


rem  scripturam  emendaveris,  Quasi  beneficlnm  defe-  A  nosiro  Cemiiores  vocari ,  Ulpianns,  dico,  ipsc,  quo 


rebatur,  Gale.  —  Rccte.  Esi  enim  ro  loco  Baluzii 
suppiemenium. 

Jam  iUa  his  levia  fueranl.  Malirn,  Jani  iUahiCf  elc. 
BoHERELLUS.  —  Emcndo,  Jam  illa  pras  hi$.  Gilb.  — 
Viiium  ego  non  in  his,  sed  in  fnerant  laliiare  arbi- 
tror;  pro  qito  adeo  rescribendum  credam,  fuerunt. 
Jam  Hla  hit  levia  fuerunl,  hoc  sensu.  Ita  graves  erant 
pcenac,  quibus  Galerius  Maximianns  in  omnes  cum 
Gentiles,  tum  Christianos,  exira  suam  ramiiiam  cen- 
sendos,  et  reapse  censitos  animadvertebai,  ut  quas 
de  domesticis  suis  lancea  emendando,  sive  etiam  ca- 
put  ampulando  siimebai,  leves  ab  illis  domesiicis  ba- 
bereniur.  Favent  qu»  proxiuie  prxcesserunt  : 
c  Animadversio  gladii  admodum  paiicis  quasi  bene- 
ficium  deferebatur.  i  Estque  praeterea,  quod  anle  te- 
tigi,  palpabilis  opposilio  inter  superiorciii  istam  ve- 
teris  schedac  lectionem,  quocumque  tandem  modo  sit 
corrigenda,  Nulla  posniseum  levis;  et  praesentem  !o- 


que  nostri  vocabulum  ,  ah  anliquo  verbo  Censio  de- 
rivatum,  non  setnel  duntaxat,  sed  ilerum  iterumqae 
usurpans,  c  illam,  ait,  oequitalem  debei  admittere 
Censilor^  ut  orficio  ejus  congriiat  relevari  entn,  qui  in 
publicis  tabulis  delaio  modo  Trui  ceriis  ex  causis  non 

Sossit.  Qiiare  etsi  ngri  portio  cliasmate  perieril,  de- 
ebil  per  Censitorem  relevari.  Si  viies  morluce  sint, 
vel  arbores  aruerint,  iniquum,  eum  numenim  inseri 
censui.  Quod  si  exciderit  arbores ,  vel  vites ,  nihilo- 
minus  eum  numeriim  profiieri  jubeiur,  qui  fuit  ccn- 
siisiempore;  nisi  causain  excidendi  Censitori  proba- 
bit.  I  Quem  nos  iocam,ut  ut  longiusculuniy  eo  niagis 
hiic  transrerendum  duximus,  quod  alio  nouiiiie  ad  se- 
qtientium  inieiligeniiam  futurus  sii  uiilis. 

HostHis  tumultus  et  captiviiatis  horrenda  species 

erant.  Seiisus  Tacile  csse  possit,  tunc  uno  eoderoque 

tempore  dux  divers£  reruin  imagines  sese  oculis  per 

tolum  imperium  Roinanum  ingerebanl :  una  scilicet 

cutn^JamiUahisleviafuerant.Cequejem^envaisdire^hostilis  tumuUus  ^id  est  belli,  sicut  ante  tetigimus 

rCest  rien  au  prix.  Maucroix.  —  Ac  si  auctoris  verba  ^  ad  hicc  verha,  ut  erat  in  omni  tumultu  meiiculosus; 


sint,  Jam  vero  hcec  pras  iUis  levia  sunt.  Eloquentia  ex- 
tincta^  etc.  Yet  all  ihese  were  smaU  matters.  Versio  an- 
glica.  Quasi  niinc  nostri  manus  fuerit,  Jam  iUa  levia 
fuerunt,  absque  pronomine  his. 

Jureconsulti.  Id  est,  ex  atiglica  versione  :  Jurispe* 
riti;  AU  that  were  learned  in  the  law. 

Litteras  antem  inter  malas  artes,  etc.  Adeundus  ite- 
rum,  ubi  jam  dixi,  Cuperus. 

Execrati.  Passive,  ut  mox  metiebantur;  et  supra, 
dominabantur.  Tollius.  —  Polerant  et  ex  aliis,  ine- 
lioris(|ue  iiot;c,  Scriptoribus  exempla  bene  multa  af- 
ferri.  Cicero,  verbi  gratia,  in  Antonium  :  Attuleras 
domo  meditalum...  scelus.  Horaiius,  iibro  i  Carni. 
Od.  i :  BeUaque  matribus  detestata;  Justinus,  libro  vii, 
capite  3,  executo  regis  imperio. 

Judices  nuUiareSt  etc.  Hoc  est ,  (uere  nutem  ii  ju- 
dices,  iiou  togati,  et  legum  periii ;  sed  ,  contra  om- 
nem  usum  ac  rationem ,  Iiomines  niititaris  ordinis, 


altera  aulem /iorren(/(r  captiviidtis.  Videat  nihilominus 
erudilus  leclor,  an  non  foriassis  epiiheium  horrendte 
periineat  potius  ad  nominativum  pliiralcm  spedes^ 
quain  adgenitivum  eapiivitatis,  hocordine,  erant  hor- 
rendce  species  hosiiiis  tunmUus  et  captivitatis.  Quidquid 
placuerit,  noster  rursum  capitc  2i  :  c  Cuin  staiuisset 
censibus  instilutis  orhem  terroe  devorare,  ad  hanc 
usque  prosilivit  iiisaniam,ut  abhac  captivilate  nc  po- 
pulum  quidem  Romanum  fieri  vellet  immunem.  > 

Agri  glebatim  metiebantur.  Quid  sit  agros  glebatim 
metiri^  neminem  video  qui  dixeril.  Imo  interpretum 
versio  ita  est,  ac  si  vox  glebatim  hiiic  prorsus  abes- 
set;  quam  tameii  in  ms.  codice  exiare  non  modocer* 
tuin  est,  sed  pluriinum  etiam  ad  enormilatcm  Gale- 
riani  ceiisus  hocautillo  pacioreprxsentandamfacere. 
Quid  ergo  sunt,  vel  verisimilius  esse  queant  agri  gte- 
batim  mensi  ?  Nam  priino  sane  res  ipsa  facln  impos- 
sibilis,  ueqiie  omuino  qualis  illa,  ciijus  meniio  apud 


^ni  iiequidemscirentquid  humaniorescssent  iiuer^.  G  jurisconsuitum   Paulum   bis  verbis  :  c  Qiiod  aiileni 
"     "'  diximus,  et  corpore  et  animo  acquirere  nos  det>ere 

possessionem,  non  utique  iia  accipiendum  est,  ut 
qui  fundnm  possidere  velit,  ontines  glebas  circuniam- 
bulet:  scd  suflicit,  quamlibel  parteni  cjiis  fundi  ia- 
Iroire,  dum  inenie  et  cogitaiione  hac  sit,  iiii  lotum 
fuudum  usque  ad  lermiiiuiii  velit  possidere.  >  Facilli- 
mum  certe  cuivis,  qui  vel  aiiiplissimum  funduin  cu- 
piat  emere,  oiniies  illius  gletias  siniul  ac  semel,  iii 
nultam  fundi  parlem  introeundo,  scd  per  toiuin  cir- 
cuitum  spaliaiido,  circumambulare.  At  quis  unquam 
singulas  cunciorum  impcrii  Romani  agrorum  glebas 
poluit  metiri?  qiiac  diserta  vis  hujus  lod,  Agri  gleba- 
tim  metiebanlur.  Profecto  nemo.  Et  jain,  si  quis  i«i 
invidiosissinia  hyperbole  scriptuni  fuisse  cxistimet, 
simili  igiiur  hyperbolc  subjecerit  noster,  vitesetarbo^ 
res  numerabanturj  ciim  h^ec  uliima  tam  kyperbolen 
sapiaut,  quam  priora.  Veriim  in  bis  ultiinis  nutlaiu 
penitus  esse  hyperbolen, ostendit formacenraa/is,  jam 


Quod  istos  Eunii  versus  in  animum  niihi  inter  alia 
revocat : 

Pellilur  e  medlo  sapienlia,  vi  fferitur  res. 
Spernitur  oralor  boniis,  horrious  miles  amalur. 
Haud  doctis  dictis  cerianles.  sed  iiialediclls, 
Miscent  ioter  sese  inimicltlas  agitantes 
Non  ex  jure  manu  consertum,  sed  mage  ferro 
Rem  repelunt,  regnumque  peiunt,  vadunt  sotida  vi. 

C\P13T  XXIII. 

Omnium  /tftl.PraRfcram,t/if(fifm  fuit.GkLE. — Quod 
niihi  valde  placet. 

Census  in  provincias,  etc.  Tertullianus  libro  De 
Fuga  in  Persec.  capite  iS  :  c  Tania  qiiotidie  xrario 
augendoprospiciuntur  remediacensuum,  vecligalium, 
coliationum,  stipendiorum  :  i  uhi  licet  qnid  is  pcr 
singula  intellexerit  iion  dare  videas,  vides  lamcii 
cum  quibus  noluerii  census  proprie  dictos  confuiidi. 
Maucroixius  ad  marginem  siix  versionis  :  Une  im 


position  sur  les  personnes,  sur  les  bites^  jMf  /es  ferr^s  D  inde  ab  Ulpiani  temporihus  inventa  et  praescripu» 


iabourables,  arbres  fruitiers,  vignes.  Quasi  dicas  :  Im- 
positum  quidpiain  hoininibus,  pecudibus,  arvis,  fru- 
giferis  arboribus,  vineis. 

Semel  missus.  Iino ,  simut  missus.  Gale.  —  Quod 
iteruin  niaxime  probo,  velob  praecedeniia  ista  :  ittud 
pnbticoB  catamitatis  et  communis  tuctus  fuit ;  ul  si  nuoc 
cum  editione  Aboensi,  aut  eliam  aliquanto  plus  quam 
illa,  post  missus  (lisiingiias,  habiturus  sis  locum,  mea 
senteniia,  prsnclare  constilulum,  boc  pnclo  :  c  At 
vero  illiid  puhlico!  calamilatis  et  commiinis  luciii^ 
iniiium  fuit,  ceiisiis  iii  provincias  et  civiiaies  siinul 
missiis.  I  Tum,  CensitoribuSt  etc.  Fa\et  autem  in 
singiilis  fere  versio  angtica  :  c  He  also  took  care  to 
involve  the  whole  Empire  inio  a  general  calamity, 
and  under  a  common  grievance,  bv  the  new  Tax 
that  he  laid  boih  oii  the  Cities  and  Provinces.  i 

Ce/ist7orr6iis,  etc.  Ulpianus,  nequos  alibi  sxpissime 
nominatos  Censores  videre  est,  tu  nuiic  roireris  a 


qua,  qui  viiieas  aut  olivarum  jugera  batiebant,  tene- 
bantur  quot  in  unaquaque  vinea  vitcs  haberent  pro> 
fiteri,  itemque  quol  in  singutis  olivarum  jugeribus 
arbores.  c  Foriiia  censuali  cavetur,  iit  agri  sic  in  cen- 
siim  referantur;  nomen  fundi  cujusque,  ei  in  qua  ct- 
viiatc  et  quo  pngo  sit ,  et  quosdiios  vicinos  proximos 
Iiabeat,  et  id  arviim  quod  id  decem  aunos  proxiiiios 
saiiim  erit,  qiiot  jugerum  sii;  vinca  quot  viieshabcat, 
oliva  quol jugerum,  el  quot  arbores  haheat.  > Dig.,  iibro 
l,  tituto  15,  nutn.  i,  §  1.  Nc  liic  iterum  qu.T  paub  ante 
ex  eodem  Ulpiano  descripla  suiit,  aiferantur.  Quo- 
circa  nec  inngis  videlur  nostcr  potuisse  iii  pr^senii 
loco  per  hyperholen,  Agri  glebatim  meticbantur  scrip- 
sisse;sed  liistoricc  poiius  id  quod  res  erat  narrasse; 
qua  de  re  ipsa  ego  nunc  sic  coiijicio. 

Genus  illud  pensitationis,  quod  otim  Senaiores 
suarum  possessionum  causa  Principi  prxstabaiii, 
giebte  nomine  inter  caeiera  vocabatur ;  et  gteba  Sena* 


737 


NOT^  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXlll. 


738 


ioria;  iteroqQ6  aurum  glebalef  et  aurnm  oblaiitium,  A  eodem  modo  censUae.  Tollius.  —  Adunatw.  Emen- 


qnia  non  canonis  yel  indictionis,  sed  quodam  oblatio- 
ms  genere  a  Senatoribus  exigereiur,  siciiC  partim  ex 
iitroqiie  juris  codice^  parlim  autem  e  Symmachi  et 
Synesli  epistoliscertissimum.  Atqueego  propterea  fa- 
cile  ante  omnia  crediderim,  agros,  proquibus  ita  Se- 
natores  glebam  pendebant,  glebatorum,  vel  gtebatico- 
rum^  aut  fortassis  etiam  glebatiorum  cognomeii  esse 
soriitos.  Eosdem  porro,  quia  dicta  Senatorum  gleba 
sob  oblatilii  auri  nomine,  id  est,  quasi  ultro  in  a^ra- 
riom  inferebatur,  nequaquam  obnoxios  fuissc  men« 
sur»  in  pristinis  censibus  :  sed  in  illo  demum  Galerii 
cessasse  Teterem  immunltaiem,  ut  in  posienim  scili- 
cei  senaiores  pro  cujusque  fundi  qunntitate  et  modo 
stiam  glebam  solvere  cogerenlur;  huncque  tan- 
dem  Scriptorem  ob  ea  cuncta  simul  sumpta,  spe- 
cialiter  vero  ut,  quam  dixi,  ccnsus  enormilatem  in 
qnibuscumque  posset,  notaret,  scripsisse  quondaro 
una  littera  minus  quam  vulgo,  eaque  valde  verisimi 
liter  prognaia  lapsu  temporis  ex  initio  sequentis  vo 


do,  adequaue,  Gale.  —  Quasi  sententia  sit ,  olim 
quidein  ejusmodi  discrimen  inter  urbanas  ac  rusticas 
plebes  iniercessisse,  ut  agricolae  c^nserentur,  non 
urbium  cives ,  sed  id  landem  discriminis,  cum  in 
ipsis  etiam  clviiatibus  hominum  capita  noiarcn- 
tur,  cessasse,  et  utrasqiie  pari  modo  fuisse  babi- 
tas ;  quod  memorata  distinctionis  mutatione  prorsus 
nlti,  nemo  iion  videt.  Verum,  vel  nil  mutando,  diver- 
susabisto  sensiis  commodusque  confici  polest.  Adu* 
nari  quippe  apud  idoneos  auctores  dicuntur  proprie 
res  ei  personae,  qux  prius  spars.T,  in  unum  posiea 
rasciculum  vel  locum  cogunlur.  Plinius,  libro  xix.ca- 
pile  i  :  c  Vulsum  (sparium)  fauibus  \n  acervo  aduna-- 
tum  biduo,  terlio  resoluium,  spargitur  in  sole  sicca- 
lurque,  et  rursus  in  fascibus  redit  sub  tecta.  i  Justi- 
nus,  libro  v,  capite  9  :  c  Repletur  Grxcia  Atlienien- 
sium  exulibus :  quod  etiam  ipsum  auxilium  cum  mi« 
seriseripereiur....  omnes  se  Argosci  Thebas  contu- 
lere...  Thrasybulus....  adunatis  e:sulibus,   castellum 


cabuli,  Agri  glebati  metiebantur.  Ni  et  Torsan  poiius,  ^  Phylen...  occupat.  i  Denique  noster  in  *fino  capitis 


Agri  gtebaticf,  aut  gtebatitii.  Utcumque  sit,  tam  bene 
glebalus  a  gleba,  et  a  glebatus  glebaticus  seu  atebaii' 
lius  esse  possint,  quam  a  barba  barbatus,  ct  ab  obla' 
tus,  obiatitius;  ab  adscriptus,  adscriptilius.  Aurum 
enim  obtatitium  jam  anie  in  hoc  ipso  argumeiito  ha- 
buimiis;  et  servigtebas  adscriptiiii  omnibiis  noti  suiit. 
Quid?  quod  ipsummet  adjeciivum  glebaUcus  in  lesta- 
mento  Perpetui  Turonensis  episcopi,  qui  sxculo 
quinio  exeunte  moriuus  est,  reperitur ;  ubt  loci  servi^ 
lulis  gtebatica:  et  transmissibilis  metitionem  fecit :  ut 
si  nunc  proinde  vice  agri  gtebalimf  agri  glebatici  le- 
gere  volueris  non  fuiura  sit  uliima  vox  sine  exem- 
plo.  Haecque  mea  de  hoc  loco  symbola,  interim  dum 
meliores  a  viris  doctis  expectamus.  Primi  eiiini  scru- 
polam  de  recepta  lectitme  movimus. 

Metiebantur.  Passive,  aiebat  supra  Tollius ;  quod 
seqiienlia  exempla  conlirmabunt.  Arnobius  :  Orbe  si 
soi  amplior,  an  pedis  unius  tatitudine  metiatur?  Calo, 


15  :  c  Sparsi  enim  mitiicsper  divcrsas  regiones  fue- 
rant,  et  adunari  ^omnes  angustiae  temporis  non  sine- 
bant.  I  Quo  fit  ut  facile  nosier,  et  cx  oplimo  latini- 
tatis  usu,  um  de  plebeiis  urbium  incolis,  quam  de  im- 
mensa  rusticorum  rouliiiiidine,  qux  a  prisco  tempore 
per  campos  sparsa,  in  urbes  census  causa  venerat,  po- 
tuerit  dicere,  urbanas  ac  rusticas  ptebesadunatas  fuisse 
tfi  civitatibus;  boc  est,  coacias.  Praeseriim,  cum 
proxime  alia  loca  noininentur,  ubi  per  id  tempus  ru  - 
ricolae  cum  oppidanis  miserriroo  modo  adunati  sint : 
fora  nempe  omnia, 

Foras  omnia.  Edito  Aboeiisis ,  fora  omnia  :  quae  et 
Galei  emendatio,  nostraaue.  AddeCol. ,  c.  413,  in  c.  ^3. 

Gregibus  familiarum.  Non  jam  quomodo  noster  an- 
tea  famitiam  pro  servis  ponebal  hac  pericope  ( cap. 
14) :  iVi/jii  usquain  reperiebatur ,  auippe  eum  famitiam 
Cofsaris  nemo  torqueret ;  aKiue  alibi  ( cap.  21 )  :  Uic 
mos  (Persis)  est,  ut  Regibus  suis  in  servitium  se  addi" 


cai2itel46  :  liodio  oteario  mensumdatounguinispondo  Q  cant^  ei  Reges  poputo  suo  tamquam  famitia  utantur 


X.  Curtius,  libroiii:  Expecunia  deindebabgtonia:... 
dueems  [denariis)  pedestrium   stipendiuni  mensum  est, 

Vites  et  arbores  numerabantur.  A  censitoribus  nem- 
pe,  contra  veierem  formam  censualem,  qiia,  sicut  qul 
quidpiam  possidebanl,  ipsi  pro  jure  res  suas,  puia 
vites  et  arburcs  a*stiinabant  deferendo  (Omiiiaenim 
ipse  qui  defert,  (Bstimet,  iiiquit  suo  loco  Ulpianus),  ita 
conimdem  erat  suas  quoque  vites  et  arbores  profes-' 
sionis  graiia  numerare,  et  numerum  deinde  prOfiteri, 
al  e  sequentibus  istis  cognoscitur :  Quod  si  exciderit 
erbores^  vet  vites,  nihitominus  eum  numerum  profiteri 
jubetur  qui  juit  census  tempore.  Coufer  verba  Fomm 
c^nsttalis  praecedente  pagina  allala. 

tiominum  capita  notabantury  in  civitatibus  urbanee, 
etc.  Malim,  hominum  capita  notabanturj  in  civitatibus, 
cum  duobus  punctis.  Tutn,  urbanai  ac  rusticce  ptebes 
adunatcB.  Gale. —  Possit  oinnino  uterque  legendi  roo- 
dus  suos  invenire  amaiores  ac  defensores.  Et  pri- 
musquidem,  quoniam  recepia  disiinctio  eum  ultro 
setisum  suggerit,  quem  ampliss.  Cuperus  sequiiur  ad  ^ 
baec  verba  :  Cenmoribus  ubique  diffusis  :  aliera  vero, 
ob  istam  vici>siin  editiuDuin,  qua:  Oxonii  et  Cataa- 
brigiae  prodieruni ,  annoiationem  :  c  llic  Lacunlii 
locus  coiifirmat  Gotliofredi  cunjeciuram,  qui  ex  libro 
II  Cod.  Tbeod.  de  Censu  collegil,  mitiaiioiiem  ali- 
qiiam  a  Galerio  faciam  esse  per  Lyciam  et  Painphi- 
liain,  nimirum  iirbanam  plebem  capitationi  sulijec- 
lam.  >  Vides  enim,  ut  ea  observaiio  priori  meinbro 
Galeans  distinctioni  faveal,  hominum  capita  notabanr 
tur  in  civitatibus.  Dicam  aliquid  amplius.  Praccessil  in 
ips«)  hujus  Sectionis  initio  :  Census  in  provincias  et  ci- 
vitates  semet  missus  :  quae  ipsa  quoque  pericupe  non 
leviter  secundam  Galei  distinctionem  stabiiii,  urbanas 
gMC  rusUca;  ptebes  adunatas.  El  vulgaiam  tamen  sequi 
Bjialumus  cuin  Ciipcro,  (juuin  Galeanaui,  propier  di- 
Cdida  nota  proxiina  in  finc. 

Adunata.  Tamquam  onum    ac  diversum   corpus 


sed  quomodo  nonnunquam  apud  veieres  vox  famitim 
una  pairumfaniilias,  sobolem  et  servos  coropleciitur, 
quod  seqiientia  isla  clarissinie  ostendunt :  (jnusquis* 
que  cum  tiberis,  cum  servis  aderant. 

Fidetissimiqmque  servi  contra  dominos  vexab.  Con- 
tra  regulam  juris ,  quae  vetat  servos  in  dominorum 
caput  inierroffari.  Edit.  Oxon.  et  Cant. 

Siomniadefeceranl^tlc.  Locusobscurusel  ambiguiis. 
Autvuitenim  noster  dicere  :  Quod  si  haccomnia  nllio- 
rum  nempe  adversus  parentes  suspensio,  et  fidelis- 
simi  cujusqiie  servi  conlra  dominos  vexatio,  uxorum- 

Jiueadversus  maritos)  nullarotandem  extorserantcon- 
essionem,  tuncipsi  contrase^quoniam  ca:terafrustra 
fuerani ,  torquebaniur.  Vel ,  ut  malim  ,  sensus  esi : 
Si  qui  essent  coiitra  quos,  quia  jatii  uxoribus,  liberis, 
servis  carerent,  aut  quod  nuiiquam  Istorum  quidplam 
habuissent,  nec  uxores,  necliberi ,  nec  servi  pos- 
seiit  torqueri,  ipsi  tunc  contra  sese  adbibebantur,  et 
gravissimis  urgebantur  tortnenlis. 

Adscribebantur  quce  non  habebantur.  Id  est ,  in  tabu- 
las  census  referebantur  etiam  illa,  quai  tormeniis 
coacti  possidere  se  profitebantur,  licet  ea  revera  non 
haberent.  Uiide  mox.  c  Et  duplicabatur  semper,  illis 
non  iiivciiieniibus,  sed,  ut  libiiit ,  addentibus ,  ne 
fruslra  missi  viderentur.  >  Ioluus. 

Qua  non  habebanlur.  Prseferuro ,  quai  non  fateban^ 
tur.  Galb. 

Sensui,  quem  nunc  Tollius  ex  vulgafa  leciione 
cruebat,  fuvet  apertissime  Maucroixius,  qui  vcrie- 
ril  :  Et  quand  la  douleur  avaii  arrachi  quetque  aveu  de 
leurbouche,  itpassait  pour  v4ritabte.  Nec,  ut  ingcnue 
dicani,  video  cur  debeat  displicere. 

f^utta  wiatis ,  vatiiudinis  excusatio.  Videtur  semel 
excidisse  culpa  Librariorumnii//a,  et  Lncianiii  manus 
fuisse  :  yutta  wtatis ,  nutla  raletudinis  excusaiio.  Ma- 
lebat  Nicolaus  Heinsius  :  Nutla  wtatis  aui  vatetudinii 
excusatio.  Gilevius.  * 


759 


PAULI  HAUDRl 


m 


Nulla  ceUUis  ,  valiiudinli  excut.  Eleganlius :  NuUa  A  lindo  merito  novissiraus  Parapbrasies ,  Pauper,m 
-.:.    ..-.i.#..j:-:.  «..ii„ --.«.»  cu  «..«/..r.  1/^r...:  »/^c_      laboreruilico  atque  opera  victum  qtuerelbal,  Qn:k  ia  r^ 

palain  Lalinoruro  vila  Graecorum  Bi^,  qui  vilamet  vtc- 
iwn  promiscue  notat ,  respondei.  Haiicroixius,  si  ip. 
suoi  sequi  malueris  :  La  liberU  de  respirer  $'acknmt 
a  prix  (targent,  Ad  verhum,  respiriindi  liber^s  argeiH 
lo  rediiiiebaiur.  Versio  auiem  asglica,  si  el  ipsa  for- 
snn  libi  magis  placilura  sil :  Afier  ihal  all  nm  w»s 
ihut  Ustedt  tlmi  m  much  money  wa$  laid  upon  «Mry 
man^i  head^as  if  ke  had  been  lopay  so  mueh  [or  hitiift^ 
Id  est,  poslquam  Ua  omnes  descripii  suiu ,  laata  vii 
pecuniie  in  cnjusque  capnt  fuii  iinpo&iLa ,  quania  si 
vel  de  redimenda  ciijusque  viu  fuissel  acuiu». 

Bisdem  cen^toribus,  Sic  capilc  3i,  siiper  hltdem 
hominibtts;  el  capite  54,  u(  hisdemerat  ^uum;ei 
capile 48,  cum  hisdem  u  nobis  induUum  esse  permdeat), 
imo,  posiremo  iilo  capile,  hisdem  Christiamt ,  [tv» 
Qiiod  non  observarem  ,  nisi  ita  bic  Auclor  et  Eiuiii- 
num  isdem,  et  Cicerottianum  eisdcm ,  et  aliorun  rur- 


mlatis,  valetttdinis  nulia  excus,  Sic  autcin  loqui  nos- 
ler  amal,  ut  cap.  16,  quem  nullus  hostis  expugnet^ 
nullus  laqueus  induat,  Etsimlli  fere  ralione,  capite  21, 
quorwn  hic  ritus ,  iUc  nws  est,  Tollhjs. 

Valitudinis.  Gt  bic  rnrsum  aliae  omnes  ediliones , 
valelttdinis,  Quod  cum  iu  per^aiU  facere,  ac  si  qui  il- 
las  curarunt,  crediderint  scripturam  veteris  Godicis 
nuilo  pacto  posse  defendi ,  ecce  contra  quam  supra 
constitneramus,  quid  in  eam  rem  notatum  sit  a  Daus^ 
quio  in  Ortbograpbicis  :  <  Promuol,  inquit,  ex  Uora- 
lio,  diira  vakludo.  Amplector.  Atcuin  prope  iiifioita 
vnrieut  in  Ortbograpliia ,  cum  Gemirix  scribatur  per 
i ,  ac  per  «,  Geneirix^  cur  non  eiiam  valitudo?  Gerte 
supinuin  esl  Valitum  ^  ande  FaitHirtu  Livio,  libro 
xixv,  ne  quod  aliud  per  somnium  nobis  olniciant. 
Ei  observavi,  Vulcanium  edere  semper  in  Apuleio 
Valiiudo  per  i,  Lip^sium  scribere,  iuque  esse  correc- 
ti^him»  Justini  editioni  Parisinue.  >  llactenus  Paus- 


quius  qui,si  bodie  viverel,  sane  nossei  alteruin  scri-  »  sus  itfd^m,  videretur  xqiialiter  daniuasse,  atqueom- 
bcndi  modum  scieiilissimo  Latinitatis  Graevio  luagis  "  nihtt^  ^x  UcA^»,   ..»  -^-iiA..  ^.-ij: —  £\\....  «..«i..i.*»« . 
pbcere;  quein  et  ideo  proercrimus,   uec  dubitaret 
icrte  Dausquius  ipsc  Lipsiaao  et  Vulcaniauo  usui  an* 
teponere. 

jEgrj  et  debiles  deferebantur.iu  scllis  piita,aut  lec- 
liilis,  siciit  ii  de  quibus,act.  v,  15  :...  w^ti  xotra  xas 
TthLxdus  i'dfi(istv  towc  Mtytsig  ,  xai  ridsvKt  ini  xkivwt 
xai  x/NK^^aTuv.  Beza : . . .  adeo  ui  in  plaleaselferreHl ap§ro» 
tos ,  et  ponerent  in  leciis  ac  grabhatis, 

Parvulis  adiciehantmr  anm ,  sembia  detrakebamtwr. 
Eii  ttbi  utrMHqiie  rei  caNsnm  ex  Ulpiano ,  de  Censi- 
l)us  {Digest,  lib,  l,  tit,  15,  §  5 ),  ubi  iHe  :  t  ifitatem, 
ait,  in  censendo  Mgiiitieare  neeesse  est ;  am»  cfNibus- 
dam  «tas  trUiMtit,  ne  tributo  ooerentur.  Veluti  in  S^« 
riisaquatuordeciinaniHsmaseuli,  adiiodecim  losminx 
usque  ad  sexagestmunii  quintum  anmim  tribvto  capitis 
obltgaiiiur.  ifiias  autem  spectaturcenseuditempore.» 
-^  Adiciebantttr  anni,  Iia  jam  nirsus  e  veieri  mem- 
braua  Bal«xiti8 ,  qui  ex  eadem  quoque  iti  flne  citpitis 
55,  til  eim  de  secundo  loeo  rekeret  in  qttartwn,  Reli-  ^ 
qu»  omnes  edkiones,  adpciebatttr,  et  rejiceret ,  suis 
locis.  Seeimdain  his  verbts  {adjicio,  ejicio,  iftjtcto),  fMT 
<iiie  ji  tMHi  perttnum  scribenda  esl ,  inqnit  Gellius,  ^i- 
bro  IV,  c.  17.  Sed  lapidttm  ef  attftorttm  tenormm  iiniity 
ait  vicisaiui  Dausquius  in  Ortbograplitcis ,  v.  adjido, 

—  Imo,  adicere  aoliquascriptio,  pro  adjkere,  quam  iii 
oinnibus  optimuo  no^»  iil^ris  inveiHam  vtri  doeti  les- 
tantur ,  ati  anenymiis  aticier  NotaniiD  ail  Dictyn  Gre- 
tensem. 

Qme  vktores  advertm  vktoe  jure  belH  feeerani ,  ea 
ilU^  etc.  Sic  hodie  Baluzivs.  Idem  autea  citm  nts.  eo- 
diec  :  Quee  veleres  adversttv  victos  jure  beile  fecerant , 
ei  iUe„,  Neque  allter  sane  csBteri  edkores,  etsi,  qitod 
jam  proKinie  videbitur,  neutra  eimmdatio  stt  reeeiis. 

—  Quat  viteees.  Lege,  quas  vietores.  Prinia  Dakisii  edi- 
lituii  addeiidis.  Uem  Oxoniensis,  an.  1680,  ad  eahiem. 

—  Ei  iUe.  Lftgendun,  ea  iUe.  Edit.  Oxon.  ei  Gam. 
Quem  Trajams  DacHs.  Sob  que  setlicet  pest  duas 

expediiioncs  (  Daciu  )  in  provinciaia  redocta  est,  et  ]> 
proiude  vectigaiis  facta.  I^it,  Oxon.  et  CatH, 

Pmnm  gratia  victor  imposHit,  Recte  ergo  pMilo  an- 
lea  vocaimlum  vktoret,  pre  veteres,  qood  in  nM.  legi- 
tur,  virid#cti  svbatituemat. 

£t  merees  pro  vita  dabatur,  Qnis  hoM ,  iK  sonont , 
inleiligai?  Corrige  meo  periculo:  Et  merces  pro  vila 
dathmtttr,  Mertas  nenpe  a  m<rs,  mtierfk ,  nen  m«rc8i , 
mercedis,  Seiisus  est :  £t  qiiia  tanta  erat  capttaiio,  irt 
«iuidqHid  pecuiii»  babebant  pro  capitil^BS  ponderefit, 
cogebantur  ilii ,  qvoties  ad  victum  neeessario  oompa- 
HHida  eriMit ,  soas  mercm  pro  etbie  dare.  Marces  ita- 
q«ie  voz  piuraliaest,  noo  siiifitiaris.  £t  quod  ad  vf- 
tam,  pro  viciii  seu  alimeMo ,  exempiim  tikn ,  si  re* 
quiras  suppedHabic  Terofiiiiis  in  Mormieiw  ( aet.  ii 
se.  i,  vss.  itt,  17)  bia 


Paupcr,  eui  opera  itu  eratt  ruii  fece 
9c  contiDcbat. 


nibus  t6  liisdem,  iit  ittXkiSkv  «vTa{i«v  &Xwv,  praHuli&se ; 
cu^iis  tamen  voeis  uuUa  inentio  aptid  GiceronQm  ia 
Oratore ,  (^o  ipse  ioco  judicium  suiun  de  tribiisprio- 
ribus  loquendi  modis  interponeos ,  sic  habet :  i  ia 
tempUs  isdem  proba  vit  Euiiius  (1) :  at  eisdem,  ertt  ve- 
rius;  nec  lamen  eisdem  opimius :  iHa&e  seiiabat  iisdenu 
Impetratum  est  a  consuetudine  »  lU  peccare  soaviia- 
tis  causa  licereL  i 

Et  duptkabatur  semver^  etc.  Nullo  tensti,  conMen- 
ter  dieain ,  iiisi  s»c  «istinxeris  :  c  fii  dnpiieabMffr 
sem})er,  illis.  nen  InvenienlibtH,  eeii  ut  Iibm4,  nidtih 
tibus,  ne  frustra  inissi  viderentur.  >  Hoe  est :  El  illi 
qeidem  trtbuta ,  ei  bnjnsmodi  alta ,  sedolo  semper 
duplicabonl ;  non  q«od  sane  plura,  ib  qunp  pendendt 
esscnt ,  invenirent ,  sed  qued  pivara  pro  libiln  adde- 
rent,  ne  videreiitur  incassiim  mieei.  Praecessii  qvippe 
proxime,  alii  super  alios  miitebimmr  lamqitam  plou 
tiit;«iii(iri.  Undemox  t^  non  invenieniihtts  breviterdio- 
tum ,  pro  iton  piura  invetiientihue  ,  dnro  rov  xocvoC;  el 
mox  rursum,  sed^  m  Ubttk,  addentibttVy  pre  sedpkta^ 
ttti  libttit^  adjieUntibus,  eodein  pacto, 

tt  mhil  minus  solvebantur,  Sl  nihitomhms.  EM« 
Aboensis.  li^^m  Gale. 

Nec  mori  saliim  gratk,  Edilio  Canlabr.  sakem :  dfl 
qiio  scrtbendi  dtscrimine  consnlendus  Dausqvios  ii 
Orthegraphieis.  Distinguebat  porro  non  male  toion 
iiunc  locum  Aboensis ,  hoc  modo ,  ut  n^  viverejem^ 
nec  mori^  saltim  graik  licerei. 

Ab  omni  genere  injurias  lulos,  Veteris  scbed^  lecliO 
esi :  (  Ab  oinni  geuere  injtiria  et  atis.  >  Ex  quibos 
ultimis  cum  in  priina  editione  Baluzius  injurieta^t 
non  sine  vocis  oefensionc  ,  focisset ,  scqtieiites  om- 
nes  ad  banc  usqtie  similitcr  excudcrunt.  iJem  uaen 
paulo  post  legendum  esse,  injuritB  tutos,  monuerat  in 
Addendis,  delendatnque  priorem  suain  oolani  ad  bunc 
locum  :  quare  ncc  iilnm  noiain  supra  videas,  sed 
alinm  pro  ea ,  col.  55$,  sicttt  ncc  hic  amplius  vo- 
cabnluin  injurietalis ,  seil  injurim  tutos. 

/M;ttrfe/a(i$.  Insolens  Iioc  veibuin  jiiris  Latinifacere 
voluit  Baluzius  exemplurum  aliquot  auciorltate ,  sed 
▼ano  conaiu .  iiii  et  ipse  fateiur ,  qiii  in  emendationi- 
bus,  quas  ad  calcem  sni  operis  adjecit,  iide  indubi- 
tata  legendum  asserat ,  injurim  lutos^  Edit.  Oxon.  et 
Gant. 

Alquitt  homo  implus.  .\cerbins  erlt,  sl  iroolce  legas, 
alquin  homo  pius ;  ct  sic  Lactanliuin  scripsisse  arbi- 
lr<»r.  ToLLius.—  Nolim  negasse,  quanqtiam  inoxnon 
misericordem^  sed  immisericordem  le^eodum  esse  sim 
conjeciurus. 

Misertus  est  itlts,  Locutio  lisec  illorum  temporum 
esi.  ToLUcs.  —  Nlcolaus  Heiusius  emcndabai :  nd' 
seratus  est  itlos.  Gravius.  —  Dlstiiiguunt  post  ilSl 

(l)  Probavit  qnoque  post  aceronis  temporaOri(fias  hoc 
versu: 


Isdem  sub  doounii  asiiidare  donuM, 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXIY. 


74! 

Aboensis  editio ,  el  Galeiis. 

Vt  non  eaerent.  Mirum ,  ni  gensus  sil ,  ut  nlhil ,  lioc 
psl,  ul  nulla  re  indigerent ;  quomodo  nerope  Viilgala 
in  priore  ad  Gorinth.  xi,  ii  :  PudefacUis  $0$  qui  non 
habeul,  pro,  qui  nihil  habent. 

Adeo  homiuem  misericordem,  Malira :  Video  hominem 
misiricordem,  Galb.  —  Sensus  postulal ,  ul  leg.imus, 
0  honunem  misericordem !  Alias  apud  Terentiuiii  esl, 
Adeone  hominem  esse  invenustum  et  infeticem^  etc.  Sed 
ea  ralio  loquendi  locum  hic  non  habel.  Tollius.  — 
Melius,  meo  judicio ,  emendaveris  :  A/,  o  hominem 
immisericordem.^ui,  elc.  Firinal  praecedens  lcclio , 
homo  /mptui,  si  sit  servanda,  nec  repugnat  homo 
fMus  Tollii,  si  sil,  ui  credo,  admiitcndus ,  qiiia  posl- 
quam  noster  Galerium  ironice  hominem  pium  appel- 
laverit,  eumdem  deinceps  suo  vero  nomlne,  ei  quasi 
se  casiigans ,  vocaverit  immisericordem. 

tia  dum  caviL  Lege  :  Ita  dum  cuvet;  quod  el  claris* 
simns  Columbus  vidil.  Alias  subierfugerei ,  pra  suk 


A  *  Constanilnus  ob«cs  apud  Diocletiannm  cl  Galerium 
suh  iisdem  fortilcr  in  Asia  miliiavit,  quem  posl  de- 
positiiin  imperium  Diocletiani  el  Herculii  Coiistan- 
ilus  aGaleiio  repetiii.  Sed  hiinc  Galerius  objecit  ante 
plurimis  periculls.  Edll.  Oxon.  et  Canl. 

Nam  et  in  insidiis  swpe  juvenem  appetiverat*  Deletn, 
quemadniodum  alibi  quoque.  Booebellus. 

Jnvtnem,  Atqui  prius  adolescens  dlctus  est.  Capile 
enlm  xviii :  Constantio  quoque  filius  evat  Constanti- 
nui,  sanctissimus  adotcscens  ;  et  idem  rursum  capile 
29,  adotescentis  voce  signillcabitur  :  Credit  adotescens 
{Masimiano  Herculio)  ul  perito  ac  seni.  Recle.  Scd 
iioslro  ,  qiiod  nec  apud  alios  rarum  esi ,  juvenis  el 
adotescens  synonyma  sant.  Ef ,  qiiod  magls  noiamhim, 
juvenem  jam  annos  55  natum  inleHigli ,  aul  ad  mi- 
nimum,  triginta  quatuor  plus  minus  completos.  Con- 
slanilnus  quinpe  anno  Chrisli  272  natiis,  sicut  anle 
ii^os  Paglus  observavit  {In  CHiica  Baron,  ad  annum 
Christi  537,  n.  2).  Ei,  ex  CyprianiclR  DoJwelli  Dis- 
sertarionibus  (Vndecima  scUxcet,  n,  (t7),  annoChri«ti 


terfu^at,  reponendim.  Tollius.— •  Pulabam  prsetcr-  n  £ertalionibus  {Vndecima  sciltcet,  n,  (t7),  annoChri«ti 
ea,  distiiictioue  opusesse  po»l  7ki,  tn  huiie  modum:  ,  »  Consianlinum  ;Mm?em  appcllai  iii  noslro  capile 
Ita .  dmm  ca%Ai  nA..  Laciaiitius.  Qiiod  si  verum,  iiii  certe  verum  esl,  tnia 


lla ,  dum  cavet  ne, 

Virorwn  mheromm,  Qnid  ?  Nulla&nc  tunc  temporis 
ihiserwerrtni  inler  miseros,  ui  nosier  tantnmodo  nHse-- 
rorvm  mrerum  feceril  menlionem  ?  aut  nnm  vero  mi- 
seris  muUeribtts  pepcrcit  Galerins,  cum  miserisviris 
mm  i«rcercl?  Sed  nil  istis  opus  csl.  Fuerat  indubic 
»Mci«ris  manus  :  <  Iia,  dum  cavet ,  ne  qiiis  simula- 
lioiie  mcndtcifaits  censwn  subterfugiat,  muUitudinein 
vcTwruni  mhcrorum  contra  omnc  jus  hitmanitatis  oc- 
cidil.  »  Oppoficndo  sciltcct  ^eros  miseros  miscris  iliis 
SffMbtacmcfidicttatts,  e  quibus  nolebat  Gnlcriiis  ut 
qiiis4}taro  cciisum  effugeret. 

CAPUT  XXIV. 

/m  pr§pmqua9if.  Verl^m,   qood  cls?  nmer  rfc- 
capiie46adhibtierii,  nec  non  VitlgMa  quinqules 


profecio  etiam  non  solum  constat  annorum  numer us, 
quem  dixlmus  :  sed  possii  praBterea  ex  hoc  loco  raag- 
iia  lux  raultis  Hlstoria;  difflcultaiibus  affulgere. 

Ne  contra  se  arma  civitia,  et ,  quod  maxime  vereba- 
tur^  odia  mUiium  concitaret.  Ncmo  igitur,  sicut  aiite 
diximus,  aliter  sibi  aliorura  odia  qu(trit,  quam  ingra- 
ttis  acauirendo,  prout  ibidem  diversis  verbis  explicui- 
mus.  IHc  caeteroqnin  .  ne  id  nescias,  operae  preiium 
merllo  duxcnint  vlrl  clarissiml  Galeus  ac  Pagius 
(/n  Crtttca  Baron.  adannum  Chrisii  306, n.  5),  et  ante 
utrumqnc  Edilor  Aboensis,  dfslifrguere  posl  emHa,  in 
huuc  modum  :  <  Ne  conlra  se  arma  civilia,  el,  quod 
maxime  verebaiur,  >  quxque  Bostea. 

Sub  obtentu  exercUii7\n\e  Sallusliu»  in  Jugurlhino, 
dc  Miciusa  vuae  Jugurlbas  iinmineiue.  Deest  aulem 
»»c  copula  ei  a  praecedeiite  syllaba  absorpia;  quare 
soi*  io^ts  {Judic.  XIX,  '^ri7a;'xu,'rfrideo\»men  ^  il?^' '* '"^  ^.*'"''."  «^-«^H»»- T^L^cs.-Poslulaul  om- 
libetiiAs  crcdidcrim ,  ma^ts  |>ocii^um  fetsse  ab  i^"  ^  «»"<>  3"«  antccedum,  ut  lU  lcgamus.  Pr;Ecessii  quip- 
giM  prima ,  qnam  solntae  oralionis,  quia  unuro,  ter-  PlLc  f  *,""^"*'  ^[  qua  verba  alteruin  et  sequi 
ir-   ^.i^    .J_>..  .„  .    ...__.  ^  ♦  **  .       ";"/  ^*"^       necesse  esi.  Jamque  alibi  duobus  locis  nos  ipsi  eam- 

dem  copulamsimili  uiodo  absorptam  fuisso  suspicati 
sumiis,  et  nro  virili  restituimus. 

Ferti  t//iim  objecerat.  11  avait  exposi  Constanlin  h 
un  lion.  Maucroixius.  — Quasi  nosier  nim /mi,  sed 
teom,  vel  fer{B  singulari  niimero scripserit ;  cuin  coiilra 
muliiiudinis  uumerum  adhibuerit,  el  inde  aduiodum 
probabile  sii,  Galerium,  qui  non  semcl,  sed  soipe 
Con>laiilinum  humanis  iiisidiis  appetivit,  cumdem 
quoque  non  semel,  sed  saepius  ol>jocisse  feris.  Anglica 
versio  nobiscum,  he  had  engaged  liim  to  encounter 
mth  Wiid  Beasts. 
in  ipso  cardine.  Yirgilius»  i£n.  i  : 

Haud  tanto  cessabit  cardiue  rerum.  Git. 

'-'In  ipso  cardine,  id  cst  in  ipso  ariiculo,  vel  iu  ipsa 
hberaiioois  opporiuniiate.  Servius  ad  praiced.  Virg* 


bi  «nHia,  exemphim  irt  Plaiili  Tniculeftio  {Act.  ii, 
sc.  6)  ocoirrit,  ct  apod  Viif  iliiim  quatuoTdccim  :  nol- 
Iwn  vcroccomrario  apud  Ciceronem,  vcl  Suetoiitam, 
»«t  JMliiiiiin. 

Jem  propinqnmjit.  Lege  :  Jam  propinquabat.  Tot* 

LlflS» 

Male ,  crcdo,  curo  proximc  demm  per  pRfcieriium 
perfectsm  sobjiciatur  :  secntumqme  tempns  est.  Blati- 
enMxins  interim  cmn  TolHo,  iie  cui  sim  fraoKli :  Mm 
le  iemps  de  la  justiee  dimne  Ofprochmi. 

Res  ejus  dilabi  ac  fluere.  Virgillius  »  Mtk :. 

Ex  Wlo  ffuere,  ac  relro  sublapsa  referrt 
Spes  Dafiavm.  Gal£. 

Dum  esl  occupatus.  Qaidm  poti^is :  Diitii  mH  oect^ 
paius?  Nara  ha?c  certe  male  invicem  vidcntur  cohae- 
r«rc  :  Nondum  animmn  iutenderat .   duin  m(...  Sed 


omnmo  tq  nondum  ammum  inteuderat^  dume§sei,  id  |^  ^^^^^n'*A***^Mxitmcdixit,n€intantumquidmn,ho€ett^ 

di  ^  brevioccasione^satni.Autwnplick^melMgMdumesii 


esi,  qiiaudo,  vel  interim  dum  esset,  etc.,  ejusmod 
esl  quale  apud  Virgiiium  iniiio  iEneidos  : 

Mttlta  qoo^e  el  beUo  passus,  doa  coMieret  mhem. 

Ei  expectabat  obiium  ejus,  Elegans  in  eo  vocabulo 
jocns  csl  apud  Quintilianum,  ubi,  eum  fllius  parrici- 
dii  cogiiali  reus  dixissel,  se  non  expectare  palris 
moTteni,  p;irer  facete  siniui  el  severe  respondU  ;  Imo 
mato  expectes.  Tollius. 

Qui  cum  praviter  taboraret.  Hoc  est ,  sicut  opliroe 
versio  .•iiiglica,  cum  graviler  aegroiaret  Coiisiiinlrus. 
Atque  itaCicero  ii  Tuscul.,  Ar/us  vehemenler  takormt^ 
ftti^  pessime  habent,  valdeagri  sunl. 

Frustra  repetierat,  Haec  verba  in  veteri  codice  non 
occnrrere  testatur  Baluzius  :  sed  qiioniaro  sensus 
iinfn?ifec(ns  fuissetcilra  aliquod  suppIemenMim,  coro- 
modiQS  nutliiro  addi  potait,  quaro  quod  pr;ebuit  Fra- 
^rocnrmn  de  GonsCaniio  Chloro,  in  quo  ila  le^^iiur ; 


jyonpotertt  tntantarerum  opportuniiatecessare;ut  sit de 
f^overbiiflracium,  de  quo  dicitmr:  Besin  cardine  esi: 
hoc  est,  tnarticuto.  Versio  angiica  pcr  quam  siflni* 
licaiiier  :  Inthetasi  and  criticai  momtnt;  ad  ver&im 
fore,  in  ultiroe  et  decretorio  momeaio. 

Namque  s(epiu$.  Dcestaliquod  vocalmluro  posl  sm- 
ptus;  verbi  gratia,  ro^a/t«  aut  fo/iictVoiif<  gj  fijeg 
Boberelio.  repetenti  sk  Tollio  credaiur.  —  Namque 
smpm.  SiBpms  corrupium  cst.  Noii  eram  sjepe. 
sed  semel  tAnlum  sigiliuro  dedit.  Ugefidum  :  Vim* 
que  serius.  Gr^vius»  iiem  Galb.  —  Gum  ftNma  doe- 
tissirooriim  virorum  voiiia,  milebom,  «liMOM  smrius^ 
aiinecieiido  scilicet  praecedeniibiH,  ia  himo  niodom  i 
qmtUum  de  mmtibus  ejus  tikertmt  in  ipso  cmdtM^ 
etuanque  s(Bpius.  Tum  moi  :  Cumjmn  diu  nogare  wm 
posHi;  ui,  uno  verbo,  siciK  nosier  j»omii(,CoM- 
taniinum  appeiiium  s«pe  fuisse  Galerii,  vel  aliorum, 


743 


PAULl  BAUDRl 


744 


Quos  in  eam  rem  prafecisset.  insidiis,  itemquc  non  A  quc  pariler,  qui  priyaia  de  causa  ilerquodpianTi  sus- 
^      .  #.  •    .t  •^..:._.:.»  »..^»..A  ^Kc^..^'«vAt.;i   rnnc.      APnprfliit.  rihuni  vti ffo  sumebanl.  Et  Dostremo,  uli 


semel  feris  objeclum:ila  quoque  observaverii,  Cons 
taniinum  erepium  soepius  fuisse  Galerii  mnnibus,  cum 
in  exiremo  versarelur  periculo. 

Cum  jam  diu\liu»\  mgare  non  pomt.  Ms.  liber, 
atque  iude  quoiqiiot  naclenus  ediiionRS  vulgalas  fue- 
rant ,  cum  jam  diu  negare  non  possel.  Nisi  quod  in  om- 
nium  prima  rescribendnm,  ul  in  bac  excusum  vides , 
posuerat  adcalcem  operis  Balnzius  in  Erratorum  in- 
dice.  Sequunlur  dociorum  judicia  de  veieris  Schedje 
lectione.  ,         ^  ... 

Cum  jam  diu  necare,  elc.  Legendum ,  cum  clam  diu 
necare  non  posset.  Hinc  paulo  anle  tradidil ,  s(epe  m- 
sidiis  appeiitum  eumfuisse.  Grabvius.  —  Legil,  cum 
tamdiu  negare  Bolierellus ;  emendat,  eum  jam  dene- 
gare  Galeus;  mavuU  cumjam  diuiius  negare  Tollius. 

Praferebam  :  Cum  jam  diu  negare  non  posset  :  ut 
ordo  et  sensus  sint,  cttrw  jam  non  posset  diu  ne- 
gare,   Consianiinum  scilicei  suo  pairi;  hacque  de 


ceperaut,  cibuni  vulgo  sumebani.  Et  postremo ,  uti 
jain  e  Lampridio  consiabit,  in  ipsis  eiiam  ex|)editio- 
nibus  bellicis  Mansiones  eistativa  per  certa  itinenim 
intervalla  dispositsc,  excipiendis  reliciendisque  copiis 
inserviebaiit.  Sed  exdem  alias,  conlra  quam  videiur 
sensisse  vir  clarissimus  Du  Cangius,  a  se  invicem 
differebant.  Lampridins  in  Alexmdro  Severo  :  c  Ex- 
peditiones  bellicas  habuil...  Tacebnntur  secreta  l)el- 
lorum :  itinerum  anlem  dies  publice  proponebantiir ; 
iia  ut  edictiim  penderet  anie  menses  du"s,  in  quo 
scriplum  esset :  llla  dic,  illa  hora  ab  urbc  sum  exi* 
turiis,  et,  si  dii  voluerinl,  in  prima  maiisione  man- 
surus :  deinde  per  ordinem  mansiones,  dcindc  stad- 
vse,  deinde  ubi  annonn  essel  accipienda.  >  In  stativis 
itnque  circa  meridiein,  nec  per  loiigum  lempiis  ( uiide 
illis  statiopum  et  mutationnm  ,  Grxcis  a^XKywv ,  voca- 
biila)  tam  milites,  qtiam  alii  qnilibet,  qui  vei  impe- 
ratorum  jussu,vel  proprio  iiomine  iier  facerent,  suIh 
sisiebant,   ac  cibum  capiebant :  in  mansionibus  vero 


causa,  quod  antea  diutius  negasset  quam  ut  possel     sisu  •         .  .        u  •      •. 

«^i.;;^  !i;..  «n««ro  B  sub  vesperam,  ei  per  nociein  lolam.  Mansto,   inquit 


adhuc  diu  negare 

Sigtltum.  Acceperunt  diversa  ratione  mterpreles. 
Maucroixius  :  Galerius  tui  donna  son  congi,  et  le  signa 
de  sa  main.  Quasi  nostr!  verba  sint,  dedii  ilU  tibetjum 
commeatus  sua  manu  subscriptum.  Tralalio  anglica  : 
A  passy  which  had  ihe  seat  qut  to  ii.  Hoc  esl,  libelium 
commeatus,  sigillomuniium.  ,     ^.         ^     ^ 

Retentaturus.  Retenturus  legi  vull  Galeus.  Quod 
sanc  planissimum,  et  potuisset  optime  a  nosiro  adhi- 
beri.  Sed  vel  retentandi  voce  usus  esi,  quod  illa  in- 
terduin  pro  simplici  retinere  usurpetur.  Cicero,  libro  i 
de  Divinat. : 

Namque  omnes  memori  portealum  mente  reteDUnU 

Id  est,  retinent.  Ammianus  Marcell.,  lib.  xxix  : 
nec  metiora  monente  ulto,  nec  retenlante;  lioc  est  pari- 
ler,  reiinenie.  Posiremo,  Aurelius  Yictor  de  Caesari- 
bus  :  Quoniam  bellorummoles...  acrius  uraebat,  quasi 
partito  imperio,  cuncta  quce  trans  Atpes  Galtim  sunt, 
Constantio  commissa  :  Africa,  Italiague  Hercutio ;  It-  p 
luriciqHe  ora  ad  usque  Ponti  (retum  Gaterio;  ccetera^ 
Valerius  retentavit;  (Wserie,  si  quisquam  alius,  pro 
retinuU.  Vel  quod ,  cum  jam  siepius  Constanlinum 
hoc  aut  illo  praetextu  Galerius  rednuisset,  quaedam 
inde  oriretur  necessiias  utendi  poiius  frequentativo 
verbo,  quam  alio.  Vel  quia  denique  ipsos  etiain  cona- 
lus,  quibns  personas  a  nobis  abire  ctmtendenies ,  aut 
res  quaslibet  servaiu  difflciles  retinere  lentamus,  La- 
tiiii  non  raro  retentandi  voce  exprimunl.  De  perso- 
nis,  Plnulus  in  Asinaria,  act.  iii,  sc.  3 :  Cttr  me  retentas 
nunc?  Idemiu  Rudenie,act.  ui,  sc.  ult.  :  Etiam  reten- 
tasf  De  rebus  auiem,  Antonii  vito  apud  Aihana- 
sium  ,  tom.  ii,  |>ag.i50,  ed.  Commel.:  Ad  summum, 
iltud  perspiceredebemus,  quod  etsi  nostras  vetimus  re- 
tentare  divitiascumtegemortis  ab  ipsisdiveltamur  inviti. 
Addo  obiler,  quamquam  id  ab  hoc  loco  aiicnum  esse 
non  ignorem  ,  reUntare  quoque  aptid  veleres  pro  sim- 
plici  tenere  inveniri.  Spariianus  in  iClio  Vero,  inilio  : 
In  animo  mihi  est,  Dioctetiane  Auguste,  tot  principum 


optimein  eam  rem  Du  Cangius  :  c  Laiinis  scriptoribus 
dicilur  locus ,  ubi  coiifecto  itinere  per  noctem  quies- 
cebant;  unde  ut  plurimuin  pro  diei  unius  itinere  su- 
mitur.  >  Firmat  Archelai  episcopi  Mesopolamiae  Dis- 
puialio  adversiis  Manicliaeutn  (Adcatcem  Sozomeni, 
edit.  Va/6<. )  in  cujus  fere  iniiio  :  c  Turbo...  accep- 
tain  eam  (epistolam)  huiccui  a  Mane  prseceptum  fue- 
ral,  pertulii,  oiniii  itinerediebusquinqiie  transaclo... 
in  (|Uo  piurimum...  laboris  ac  molestiae  pertulit.  Si 
quando  enim  ad  vesperam  velut  peregrinus  ad  bos— 
pitium  pervenisset...  Turbonein  eiiam.ipsi  hospitiis 
deiruilcbani,  ne  aquae  quidem  ipsi  ad  bibenduin  fa- 
cultale  concessa.  Qu:e  eum  singula  quoiidie  atqoe 
horum  nequiora  perfcrret  ab  his  qui  per  singuia 
loca  mansionibns  atque  hospitiis  pr.Teraiii,  etc.  » 

Cum  consutto  ad  medium  diem  usque  dormisset.  Qoi 
eonsulto,qn\  volebal  Consiantiniim  persequi?  inqui^t 
olim  ,  lestanie  clarissimo  collega  Graevio ,  Nicolaus 
Heinsius ;  cujus  adeo  senienlia  erat ,  scripsisse  Lac- 
tantium  consueio.  Sed  liceat  vicissim  dociissimos  Ma- 
nes  rogare ,  quinam  voluisset  Galerius  Constantinum 
persequi,  qui  prorsus  n^iebatConsianiinum  abiisse? 
Potius  iiaque  Galerius  consutto  ad  medium  asque  diem 
dormiverit,  hoc  est,  iii  leclo  jacueril ,  et  simulavertt 
se  dormire ,  quia  pridie  prasceperat  Constantino,  at 
postridie  inane  acceptis  mandaiis  prolicisceretur  : 
ita  quippe  dormiendo  die  postera  ad  meridiem  usque, 
Conslantinum,  si  non  retentabat,  quia  pridie  posl 
coeiiam  abierat ,  saltem  reientare  se  credebat,  ejas 
ignoraus  profeciionem,  et  sibi  dieculam  addere  co- 
gitans.  Proba  igitur,  ni  admodum  fallor,  vulgaia  iec- 
tio ,  et  servanda. 

Uteum  retrahifaceret.  Sparlianus  in  Caracallo,  fra- 
tremin Patatio  feciioccidi.?iet\ue  fennealiter  Mamert. 
(In  Gentttl.Max.  Aug.):  c  Lanreailladevictisaccolenti- 
busSyriam  nalionibus,  et  illaRhaetica,  etiila  Sarmatica 
te,  Maxiiniane,  feceruiit  pio  gaiidio  triumphare.  >  VuU 
gata  autem,  Matt.  v,  45  :  Vt  sitis  /i/tt  Patris  vesiri. 


maximet  non  sotum  eorum  qui  principem  loeum  in  hae  J)  qui  sotem  suum  oriri  facit  super  bonos  et  malos.  Quibas 


statione  quam  temperas,  retentarunl,  etc,  id  est,  te- 

nuerunt. 

Teneretur.  Melius  retinerettur :  sicut  paulo  anie,  re- 
tentaturus,  legitur.  Tollios. 

Pruperavit  exire.  Ovidius,  libro  vi  Fast...  quamvts 
properabis  vincere,  Cmsar.  Sulpitius  Sevenis  initio 
Hislorise  sacrae,  aui  divina  compendiosa  tectione  co* 
gnoscere  properabant, 

Per  man^ones  muttas.  Quin  mansiones  et  stativce 
multa  liabuerint  communia,  non  potest  negari.  Primo 
cnim,  verbi  graiia,  equi  eraiii  publici  in  utiisque. 
Noster  hoc  ipso  loco  de  prioribus  :  Subtatihque  per 
mansiones  muttas  omnibtu  equis  pubticis.  De  stativis 
vero,  seu  ftaitomfrttf,  Tboinas  Magister  apud  Du 
Cangium  in  Glossario  laiino ,  voce  Mansio  :  (TTOfBjiol 
ot  taTK  Twroyc  ^riyLWTtoi  aypot,  Du  Cangius,  oixot  cvdoc 
rm  lirTroi  SDfMvioi  JTpcfovro.  Deinde  autem  in  utris- 


similia  qnoque  nonuulla  apud  Plautum  in  Persa,  et  ia 
Epidico,  occurrunt. 

JSudattis  ei  curstis  ptiblicus  nnnt.  Znzimus,  libro  ii : 
Toy^  iv  Totc  oraOuotc  iTnrou^ ,  o\}g  to  ^ny-wrtw  rrpffMv  , 
a/xa  Tw  fBatrcfi  tov  oraOptov,  xo^ou&>v  xai  ay/>ciouc  &»«, 
Toif  c^iQC  coTuo'»  c;^p^o.  Edit.  Oxon.  et  Lant. 

Ntidalus.  An  poiins  Truncatus,  vel,  Jam  datMsf 
Gale  :  qui  et  addidit,  Yide  Ammianum,  libro  xxx. 

Vix  tacrymas  tenebat.  Videalur  rursum,  ibidemqae 
loci  amplissiinus  Cnperus. 

Qui  ei  mititibus  commendato  imperium  permanus  trsH 
didit.  Faltor,  an  seiisns  est :  Qui  Conslaniino  (quem, 
anteqnam  advenisset,  miliiibus,  ut  ab  ipsis  post  siti 
mortem  imperator  crearetur,  commendavcrat )  pur- 
puram,  imperatoriae  diguilatis  in>igne ,  tradidit  ipse 
in  manus?  Possit  omnino  xque  bene  iia  res  esse,  ac 
in  istis  Estherae :  Evenit  autem  die  tertio,  »1  tfi^Mrt* 


m 


NOTif;  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXIV. 


740 


tur  Esiher  regno  (Sic  enini  Hcbraea  ad  verbum  so-  A 
nant)  senlenlia  esl  :  Die  autem  teriio  induta  e$t 
Esther  regalibus  vestimentis,  ul  oplime  Iransiulil  in- 
terpres  Yulgaius;  vel,  Kac  «^ivsto  «v  rn  rtfapa.  t^  rpirxi 
cvcduo-aro  «  'EoOtq/j  jBao-t^ixoTc,  ul  Septuaginiu  'verie- 
nini.  Necobsiant  sane  qux  ex  Dodwelio,  coi.  seq.» 
afferemus. 

Imperium  per  manus  tradidit.  Nimirum  Augusteum. 
Nec  enim  aliud  imperii  nomine  solel  denoiare  Lac- 
taniius.  Dodwellos,  Diss,  Cypr,  xi,  num,  85. —  Sulet 
quidem  :  vcrum  ut  Ciesarevm  quoi|ue  eodem  voca- 
oulo  nonnunquam  in  lioc  opere  sigiiificeiur.  Quod 
non  ideo  dico,  quasi  nuiic  nosirum  de  Cmsareo  ioqui 
exisiimem :  sed  quod  revera  capite  18,  cum  de  le- 
gendis  duobus  Cmsaribus  ageretur,  et  Constantini,  tan- 
quam  illo  fastigio  digmssimi,  iujecla  fuisset  meutio 
per  Diocletianum,  Galerius  sine  mora  Caesaream 
illam  poieslatem  rotunda  imperii  nppellatione  dtma- 
verit  bis  verbis  :  Dignus  non  est.  (^i  enim  me  priva- 
tus  contempsit,  quid  faciet  cum  imperium  acceperit? 
Non  perpelua  ilaque  ejus  vocis  usurpulio  apud  liuiic 
scriptorem  dc  Imperio  Augusteo  :  sed  varius  est  ^ 
itlius  usus.  " 

Atque  ita^  elc.  Hoc  cst,  atque  eo  paclo.  Ncquc 
eDiro  bic  To  tfa,  pro  deinde  sicut  alibi.  Sed  Constiiu- 
tius  Chlorus.  qui  filio  suo  purpuram  propria  manu 
tradere  summopere  cxpeiiverai,  et  se,  verbi  gratia, 
sine  ullo  viiae  desiderio,  si  id  semel  fecisset,  obitu- 
rnm  dixerat,  in  leciosuo,  postquam  reipsa  iinpe- 
rium  Constantino  per  manus  tradidisset,  requiem  vinje, 
sicHt  optabat ,  accepit.  Qui  jam  luquendi  inodus,  ob 
itl  maxime  quod  in  hoc  .luciore  iuvenitur,  non  pa* 
rum  negotii  clnrissimo  Meldensi  episcopo  Conslan- 
tiam  Chlorum  inter  mngnos  Ecclesiaa  perseculores 
putanti,  facessere  potest  et  debei.  Nusiro  quippe,  si- 
cut  ultima  primi  capitis  verba  indicant ,  haud  mere 

Sroposiium  hoc  opusculo  de  persecutioniim  auciori- 
us  3gere.(sed  praecipue,  quibus  posnis  in  eos  ccelestis 
judicis  severitas  vindicaverilj  exponere,  Unde  supra 
capite ^ de Ncrone  :  c  Nec  tamen,  inquit,abiit  im- 
pune.  Respexit  enim  Deus  vexatiunem  populi  sui. 
Dejeclus  itaquefasligioimperii,  acdevolutus  a  suinmo  C 
tyrannus  impotens,  nusqiiam  repenie  comparuit,  ut 
ne  sepultorae  quidem  locus  in  lerra  tam  malae  bestiae 
appareret;  »  et  capile  3  de  Domiliano  :  c  Tuius.... 
regnavit,  donec  impias  manus  ndversus  Dominum 
teiideret.  Postquam  vero  ad  persequendum  jusium 
populuin  instinciu  daemonuin  incilatus  est,  tunc  Ira- 
diius  in  manus  inimicorum  luit  poenas.  Nec  satis  ad 
ultionem  fuit  quod  est  inierfectus  domi.  Etiam  me- 
moria  nomiuis  ejus  erasa  est;  >  et  sic  deinceps  de 
reliquls.  At,  qui  Constanlium  Chlorutn  vitce  requiem, 
mcut  optaverat ,  aceepisse  ponil,  quid  ponit,  obsecro, 
quod  ccelestis  judicis  severitatem  sapiai,  ac  non  po* 
tiu$  magnam  Dei  be^iiguitatem  et  misericordiaiu  ? 
Non  fuit  itaque,  ut  palam  est,  Constaniini  pater  uiius 
ex  insiguioribus  Ecclesiae  persecuioribus  huic  scrip-  rv 
tori.  Sed  nec  magis  Maucroixio,  cujiis  nempe  versio 
sic  habeat :  //  expira  doucement  comme  il  avait  sou- 
haiii;  adverbum,  Pladde,  prout  ovtaverat,  expiravil, 
Quiii  et  longeminusEiisebio,  qui  ConsUntii  mortem, 
TcXo;  Tou  ^iov  iTj^oxtftov  x«i  rpKTiKxxipiWt  viiai  finem 
iaudabilem  terque  beatum  vocaverit.  bcio,  ex  qiiinto 
bujus  libri  capite,  Dei  adversarios  non  semper  dignam 
tcelere  suo  recipere  mercedem,  Sed  nec  iiosier.  nec  Eu- 
sebius,  Cunstantiuin  uspiam  inter  Dei  adversarios 
censuerunl.  Quare  videat  doctissimus  praesul,  quo- 
modo  Constantiiii  pairero  ipse  melius  noverit,  quam 
duo  illi  Constantii  Chlori  xquales  noscitare  poiuerint. 
Nam  quod  iiiter  alia  post  Eusebium  memorat  Bos- 
suetus,  Proeopium  Maftyrem  jussum  fuisse  quatuor 
regibus,  adeoque  Constantio  Chloro,  illorum  uiii,  /t- 
bare,  id,inquam,  cum  caeteris  qu»  pro  sua  persecu- 
torum  lurma  protulii,  aeque  bene  EusebiOy  ut  omnes 
fatebuuiur,  innolueruiit,  atque  Meldensi  episcopo.  Et 
Eusebius  Umen  Constanlium  Chlorum  Persecutorum 
lunero  dtsertissime  exemit,  eidemque  mortem  ter 

Fat&ol.  VU. 


bealam  tribuil.  Imo  vide,  quod  magis  est,  Ruinarli 
.'id  Acta  Martyruin  Praefatioiiein,  in  qua  nuUum  sub 
Constantii  principatu  Mariyrem  exiitisse  sat  ingenue 
concedit,  sacra  tantum  conventicula,quac  Constantius 
dirut  passus  est,  et  Diocletiani  edicta,  qu:e,  ponente 
Ruinario,  sub  eodem  Consiantio  adbuc  Cxsare  in 
Galliis  pubiicata  sunt,  necabillo,postqiiam  Augusius 
facius  est,  revocaia,  adversus  Dodwelliim  urgens. 
QuiB  Principis  quidein  nimium  facilis,  ncc  persecu- 
tioni,  ut  oportuit,  obsistentis  esse  possunt,  at  non 
itideiu  persequeiitis.  Qua  de  re  jam  antea  plura  dixi- 
mus. 

Capteriim,  Constanlium  Cliloriim  anno  Chr.  306, 
vin  Kalend.  Augusl.  ut  habeni  Idncius  in  Fastis  et 
Socrates,  vita  functum  esse,  quse  iii  Dissert.  Ilypat. 
capite  %  num.  19,  in  medium  adduxi,  evincunt.  Ne- 
que,  ut  puiarunt  aliqui  viri  doctissimi,  conlrarius  est 
Socrates  in  libro  i,  capite  i,  ubi  ail,enm  diem  obiisse 
primo  ducenlesimm  ac  sepluagesimfv  primw  Olumpiadis 
anno,  i|ui  currenli  Ciiristi  aiino  506,  mense  Julio  ab- 
solvitur.  Nam  Socrates,  multorum  Orientalium  more« 
qui  aeras  omnes  inetiseseptembri  auspicantur,  annum 
secundum  Olympiadis  cclxxi  iiiense  tanium  Sepiem- 
bri  hujus  Chrisli  aniii  inchoat,  ut  alibi  ostendo.  Nam 
neqtie  Scaliger,  neque  Peiaviiis,  iieque  Calvisius  hunc 
nodum  solvere  potiiere.  Hankius  in  libro  de  llysanti- 
naruin  reruiu  Scriptoribus  Graccis,  parte  i,  capiie  I, 
num.  19  et  seq.  pluribus  coniendit,  Coiistaniiiim 
anno  praecedenti  e  viia  migrasse,  eodemque  Constan- 
tinum  imperatorem  levatuin  esse.  Sed  ejus  funda- 
menia  in  laudaia  Dissertatioiie  a  iiobis  eversa,licer, 
cum  eam  in  lucem  edidimus,  libruro  illum  non  vidis- 
seinus. 

Suscepto  Imperio  Constantinus  Augustus^  etc.  Fecit 
illum  Augustum  Constanlius  pater  Augustus  Galerio 
prior.  Reiiuuiiavit  eliam  Augustum  statiin  a  palris 
decessu  exercitus,  ciii  pro  eorumdem  tempioruro 
more,  jus  reiiuutiandi  competebat.  Relragatus  lamen 
est  Augusti  lituIoGalerius,  qui  Ccesaream  illi  duntaxat 
digtiilatem  confirmavil.  Quod  enim  excogitaium  a 
Galerio  scribit  Lactantius,  ut  c  Severuni  Augustum 
nuncupando,  Constantiuum,  non  imperatorem,  sicut 
erat  factus,  sed  Cxsarem  cum  Maximiiio  appellari 
juberet,  ut  eum  de  secundo  loco  rejiceret  iii  quar- 
tiim,  I  praepo>ilo  nimirum  illi  ipso  quoqiie  Maxiinino, 
id  etiam  fecisse  constat  c  fastis  Alexandriiiis  manu* 
scripti  Usseriani ,  Tlieone ,  ni  fallor,  Alexandrino 
auctore,  qui  illos  nd  aniium  usque  Dumini  cccLxxii 
perduxit.  Ibi  enim  pro  aiini  cccvii  consulibus  ,  quos 
agnovit  Imperium  Orientale,  legimus  Se^iQpov  ae^oc- 
oTov  xai  MoStfitoevov  Kaio-ocpa,  nostruro  nempe 
Maximinum,  ciijus  priinum  consulatum  reperire 
non  potuil  Baluziiis ;  sa*pe  eniro  hax  nomina  iiiter  se 
peruiiscent  illoruro  lemporum  scriptores.  Tempera- 
vil  iiaque  aliquaiilisper  Augusti  titulo  Conslantinus, 
ut  et  Pauegyrico  anonymi  discimus  coaevi  illorum 
temuorumauctoris.DoDWELLUS.  Diss,  Cyp.  xi,  num.  85, 
— Firmare  possit  egregie  locus  isie  Eumenii  in  Con- 
stantini  Panegyrico :  c  0  fortunata  et  nunc  omnibus 
beatior  terris  Britannia,  quae  Constantinuin  Caesarem 
prima  vidisti !  >  Yerius  tamen  arbiiror,  quia  ita  me- 
lius  tota  nostri  narratio  cobaBrebii,  Cuiistantiiium 
priino  creatuin  fuisse  a  palre  Galliarum  Imperatorem^ 
sicui  Orosius  locuius  est.  Deinde  eumdem,  jam  patre 
moriuo,  renuntiaiuin  fuisse  a  militibuspao-iXiaTcXfca- 
TOTov  xai  o-f ^aoTov,  quas  Eusebii  verba  sunt.  Tertio , 
eumdem  i  ursus,  pro  siimroa  potestaie,  quam  sibi  a 
paire  et  ab  exerciiu  delatam  videbat,  saiictioiieni  sine 
inora  in  graiiam  Cliristianarum,  qui  in  Galliis  erant, 
cuin  pra:lixo  Ati^usfi  titulo  euiisisse,  qua  illos  publico 
sui  Dei  cuiiui  redderet ;  lixcque  omnia,  priusqiiam  ex 
Auglia  nuutium  iillum  Galeriiis  de  Coiisiaiiiini  in  |ia- 
trU  locum  siiccessione  accepisset,  adeoqiie,  antequain 
id,  quod  sequenti  capitenarrahitur,  potuisset  coinmir 
nisci :  sed  allata  deinum  post  paucos  dies  laureata 
novi  Augusti  imagine  ad  inalam  bestiam,  ccepisse  tum 
i^aierium  excogiiarc,  ut  Severum,  qui  erat  setate  roa- 

2^ 


747 


PAULl  BAUDRI 


748 


lurior,  AuKQstiitn  nomlnttret,  alque  liade  lin|)eraio-  Aconira,  non  debere  apud  nostrum  staCtiasetimagines 


ria  GonsiauLini  polestale  Ccesaream  facerel:  Conslan- 
linum  auiem,  Gulerii  mente  aliquanto  posi  inlellecta, 
Ab  AugutU  titulo,  quem  prius  sumpserat,  absiinuisse, 
dnnec  idem  Gaierius  nomen  Casirum  de  medio  tol'' 
lenst  Gonsiantinum  cum  tribus  nliis  jub6ret  Yocari 
imperalores^  sicut  in  flne  capilis  52  videbimuB.  Adde 
Toinardi  noiam  in  hunc  locum. 

Nihil  egit  prius,  quam  Chritiianos  cuUui  ac  Deo  stu) 
reddere.  Quibus  ergo  cultum  GbriHti  publicum  Con- 
staniius  paier  siveratinterdici,  quemaamodum,  supra 
explicuimus,  et  ante  nos  etiam  viri  clarissimi  Dud- 
wellus  et  Pagius  collegerant. 

Reddere.  Redderel.  Galeus;  iiem  Toiliardus  ad  liUnt 
loGum,  ih  niictoris  verbis.  Quob  illi  proinde  accipi  vo- 
liint  lamquam  ordo  sit :  t  Nihil  prius  egit  quam 
Clirisiianos  culiui  ac  Deo  suo  redderel.  > 

Sanctm  religionis  testitula.  Restitulw.  EdiliO  Aboeii- 
sis  quo  et  paclo  emendari  volebat  Bohcrellus. 

Sanctm  Religionit  reslituta.  Quid,  si  poiius,  saytclm 
Religioni  sua  restitutOyyeX  templa  restituta?  Gal&os. — 
Nibil  respuo.  Sedquid,  si  tamen  nil  sitmutiindum,  et 
hic  ioci  vox  restituta  substantive  resiittuionem  soiiet, 
quomodoapud  Apuleium  editiouis  Raphelcngianse,  in 
hoe  titulo  :  i  Hermetis  Trismegisti  de  natura  Deo- 
rum  ad  Asclepium  allocuta,  Apiileio,  ui  quidam  vo- 
iuiit,  interprete.  >  vux  allocuta  planissime  allocutiO' 
ftem,  qtiod  et  adeo  vocabiilum  in  nonnullis  codicibus 
alterius  loco  legilur,  significnt?  et  quomodo  iterum 
apud  Tertulliatium  defensam.  pro  defensivne,  seu  Vin- 
dicta  reperimus;  ct  apud  Cfyprianum  remissamf  pro 
remissione;  et  apud  Joaiinem  uerutidinensem  relatam^ 
pro  relatione^  ac  sic  de  aliis.  Judicent  Docti. 

CAPUT  XXV. 

Laureata  imago  eius.  Id  est,  secundum  tratationem 
Anglicam,  im»go  ejus  cum  impositii»  imperatoriie  di- 
gnitatis  insignibus,  aut,  st  ad  verbum  oporteai,  cha 


confundi,  unus  et  alter  locus  commonebant,  qui  tia- 

tusmodi  sunt.  Capite  «44:  i  Imperator  Consiantinui 
laximini  perfidiam  cognoscit,  litteras  deprehendit, 
STATUAS  ET  imagines  inveuit.  Ac  similite^  cap.  41: 
Eodem  tempore  senis  Maximiani  statdje  Consianiini 
jussu  revellebantur,  et  imagines,  cum  quo  piclus 
esset,  delrahebanlur.  i  Conferqux  ad  hutic  ultimum 
locum  crudiiissime  pro  suo  more  amplissimus  Cupe- 
rus  annotavit. 

In  societatem.  Imperii  scilicet;  quemadmodutn  me- 
rito  inierpretes  suppleverunt. 

Jam  turbutoe  rationes  ejus.  Quse  capiie  20  eQarraa- 
tur.  ToLLius. 

Nec  poterat  alterum  extra  numerum  fiuncupare,  id 
voluerat.  Yoluisse  unquain  Galerium  CcBsaris,  vel  Au- 
gusti  nomen  potestatemqiie  cuiquam  extra  numerua 
conferre,  non  modo  nuspiam  videmus  apud  nostrum, 
P  sed  conlrarium  ter  in  antecedenlibusplaitissimevide- 
^  mus.  Nimirum  capite  18  hisverbis:  c  Respondit  (Ga- 
ierius)  debere  ipsius  Diocteiiani  disposilionem  in  per- 
peluum  conservari,  ut  duo  sint  inrepublica  majoreSt 
qui  summam  rerum  teneant,  iicm  diio  minores,  qul 
sint  adiumento;  >  ac  deinde  capite  20,  duubus  locis, 
ubi  scilicel.  si  primum  de  tertio  Auguslo  etira  nume« 
rum  creamio  agatur,  Galeriiim  expecianiem  reiiqul- 
mus,  dum  obiret  Consiaiilinus,  ut  eo  semel  morlun, 
Licinium  veteris  conlubernii  amicum,  ei  a  prima  mi- 
litia  familiarem,  tum  et  cujus  consillis  ad  omnia  rs- 
genda  utebaiur,  Augustum  ejus  iuco  nuncuparei  fra- 
ti  emque ;  et  uhi  rursus,  si  jam  de  teriio  Caesare  exira 
numerum  faciendo  qujcstio  sii,  ita  pariler  ideni  Galfr- 
rius  a  nostro  relictus  est  cogitans  de  confereoda 
()lim  CiEsaris  dignitaie  in  filium  suum  Candidianum, 
tit  non  ideo  ires  Csesares  fuiuri  essenl  tunc  tem[|oris 
in  imperio  Romano,  sed  duo  tanium,  quoniam  simul 
Qalerio  consiiium  erat  imperium  deponere,  et  ei  9i* 
tero  Ccesarum  Severo  secundum  facere  <  Augastumi 


gnuailS  insigniDUS,  aui,  si  au  visruuiu  upuncai,  uua-  p  wi^  Kjwsurum  ouvt^i-u    decuuuuui  uccr^;  t  nuKuotuuii 

racteribtts:  Uis  image,  with  the  Caraclers  ofthe  impe-      ut  cuin  Imperii  summani  tenerentLiciiiiusacSeverus, 


rial  dignity  upon  tl.  Unde  quid  clarissimo  interpreti 
ConstHniiniis  a  moribundo  paire*  vei  saiiem  ab  exer- 
dlu  pest  Coiistantii  obitum  factus  fuerit,  Augustusne, 
aut  solummodo  C;csar,  nemo  noii  potest  eolligere. 

Imago^us  allata  esi.  ^x  llerodiano  discimus,  ritum 
bunc  ab  Eaagabalo  profecium.  Tollios. 

Ad  malam  bestiam.  Galerium  scilicet  Naximianum. 
PA6IUS,  qui  qiiod  suo  modo  iiiterpretes  iliuslrationis 
graiia  separatim  fecerani,  ita  conjunxit.  Maucroixii 
enim  versiopro  mala  btstia,  Vaierium;  A.nglica  vero 
Ma^iMum  habet. 

Detiberatnt  diu,  an  suseiptttt.  In  eo  pene  res  fuit,  ul 
ittam,  etc.  Leciio  quidem  salis  ferenda.  Sed  potuit  ta- 
men  hoec  aliera  a  noslro  aeque  bene,  nt  et  melius 
adhib^ri :  <  Deliberavit  diu,  an  susciperet,  aut  illam 
et  \\mtm,  {Ui  aiiulerai,  exurerei.  In  eo  pene  res  fuit, 
nlsi  eum  amici,  «  quxque  deinceps. 

Amiei.  Ses  MinistreSf  inquit  Maucroixius;  ac  si 
m^skT  ftcvlpsfsset !  Ipdus  in  regendo  imperio  adnrinis" 
tri.  ReCte.  Nam,  ut  ad  Juslinum  i,  5,  clarissiinus  col- 


et  secundum  Ca^sarum  nomeit  Ma&imiiius  etQndidia- 
nus,  inexpugnabili  muro  circutnseplus  securam  et 
tranquillam  degeret  senecluteiii.  s  Qu»  cum  iia  shit, 
ct  iliuc  vcre  consilia  ejus  omnia  teiiderent,  quid  ista 
nuiic  esse  queant :  Nec  poterul  alierum  extta  nutnerm 
nuncupate^  nt  voluerai  ? 

Versio  Maucroixii  est :  II  nepoumit  nommet  un  (roi- 
sihne  Cdsar  contre  la  disposition  de  DiocUlien ;  ad  ver- 
bum  :  INon  poierat  leriium  Cacsarem  conira  Diocie^ 
tiaui  dispositionem  nomliiare.  Sed  uunquam  Galeriutt 
de  tertio  Caesare  nuncupando  cogiiasse,  ex  modo  dic- 
tis  certuni  est,  et  ex  his  denuo  capiUs  20 :  c  (Galerius 
Licinium )  Caesarem  facere  noluit,  ne  fllium  nomi- 
naret,  et  ut  postea  in  Constantii  locum  nuncuparet 
Augustum  atqu(i  traircm.  >  Pra^terquam  quod  haecdao 
manuscripti  codicis  vocabula,  ut  volueral,  nuspiam  ia 
Maucroixii  iralailone  comparent. — ^Anglica  feri :  iV^ 
could  he  now  make  another  Emperour  supernumerarii; 
hoc  est :  Nuc  poierat  alterum  imperatorem  exira  nu- 
merum  faccre.  At  neque  jam  semel  Galerius  ejusonodl 


W%»  Gra^vius   observavit ,  amiei  regum  dicebantur  D  imperatorem  fecerat  qudd  illa  versio  innuit ;  nequft 


oiim,  qui  eis  a  consilio  sunt.  Vide  locum,  ubl  in  eam 
rem  plura  exompla  congerunlur. 

Ignoii  Crttarts.  Sevrrus  nimirum  et  Maximintis  Daia; 
quod  ex  his  cnpitis  49  certnm  ac  perspicuum  :  t  Tunc 
repente  (senex  Dtoehnianus)  proimniiat  S«*verrim  cl 
Maxlniliium  Ciesares.  Obslupefiunl  omnes.  Pancisque 
Hilerjeclis  :  lii  conspectu  omnium  MaximiatiUs  ma- 
num  retrorsum  extendens  prolraxit  a  lcrgo  Daiam... 
et  eKQio  vestem  privatam,  constituit  in  niediuin.  Mi- 
rari  omnes,  qui  esset,  unde  esset,  >  qua;quc  postea. 

Imaginem.  The  statue,  versio  anglica;  cujus  auc- 
tor,  citm  prius  eamdem  vocem  hiijus  cupitis  inilio  ad 
Verbum  rcddiderit  image  (imago)^  osiendit,  aui  se  iiUt» 
htm  poiiere  discrimen  inter  statuas  ei  imagines,  aut 
i  hi  saliern  videri  ncntro  loco  sermonem  esse  de 
phinai  piciur;e  imagine,  quam  Constantinus  ad  Gale» 
rinni  iniserit,  sed  dc  statua,  verbt  gratia,  toili.  At 


is  unquain  ullum  lalem  creare  cogiiaverat,  ut  proxiioe 
ostcndhiius ;  neque  posiremo  duas  voces,  ui  toiuetat^ 
eadem  tralatio  magis  exhibei.  Quid  ergoT  SuiiinO 
prorsus  eliminatid;e,  tamquain  malo  fatoa  librariisin 
hunc  locum  inirusse?  Aut  uuiii  potius  servandx,  ti 
loci  viiium  atibi  laiei?  l'uto  equidem  alibi  cubare. 
Meaque,  uno  verbo,  conjeciiira  esi.  verain  olim  totiuS 
loci  scripturam  fuisse :  t  Jam  turbaiae  raiiones  ejus 
fueraiii,  iiec  poierai  alteirum  se  iiiira  numerum  nua- 
cupare,  ut  voluetai ;  i  hoc  est,  Licinium.  maxinium 
suuiu  atnicuin,  quemque  adeo  pru  altero  se  habdbat. 
Decreverat  enim  anlea  leapse  Oaleriiis,  uii  jam « 
captte  XX  meminUiius,  Licinium  veteris  contubemtt 
amicum,  tt  n  ptlmn  mitilio  familiarem,  in  ConSianlii 
locmn,  statim  aique  Cunslanlius  obiisset^  SulHcerei 
atque  Augusium  nominai^c,  ei  ita  Diocleliani  dispo- 
sitronem  per  omnia  servare.  Sed,  cum  res  in  eo  stald 


t4i) 


miM  IN  LIB.  DE  MMlTiBlJS  PEKSECUT.  CAP.  KXVI. 


m 


essent,  OonsUntinus  in  pairis  lofoni.  pnjter  Gaterii  a  >'j«  kalendarlo  fiat  meniio,  seinper  tlicatnr  iVflf(i/is 


expeclalionein,  smxessii.  Nt^  proinde  piKerai  ani- 
plius  Gateritts  Licinium,  aliemm  se^  inlra  nunienini 
iinnentiaret  ut  volueral.  AUti-um  me  siniitl  sensn,  nec 
semcl  apud  Cieeronein  nipeHes  in  Epistoli».  Verbi 
gMtia,  ad  G.  Ggcsarein :  t  Vide,  qHatn  mihi  persuase- 
rim,  te  meesse  aliertttn,  non  nHnlo  in  iis  rebus  qiirc 
ad  me  ipsnm,  sed  eliam  in  IIm,  nuai  ad  meos  periU 
nenl;  et  ad  Atlieum ;  t  Hic  niilii  ignoscas;  me  enim 
nnilto  ma^s  accuso,  deinde  le,  finasi  me  alienim.  i 
Htirsum  alihi :  c  Ad  omnia  meaUeram  se  rorc  dixii :  > 
denuo<]ue  ad  Brulum :  c  Ad  te,  lainquam  ad  allerum 
me,  pi-oflriscens.  •  Quid?  quod  ubi  Ciceroni  in  LBelio 
terns  amcnt  tnmtiuMi  aller  uiem  esse  ponlliir,  eH  t^iim 
h  iftiidem,  ini|tril,  tamqnam  uiler  idem,  ntl  p^tssil  iin- 
f|ttafA  illud  ailer  frfem  snnare  <|nani  qnud  no^  Galli 
qnoiMie  dii-hnus,  nn  auiretoi^inte.  A^m»sco  inierim, 
haod  leviter  in  praesenlia  dtfferie  viilgntam  inisiri  loci 
leciioncm,  ttHtmm  txlra  numtrnm,  ab  eiitendatione. 


CoMtantim,  iiiin  imcti :  sed  in  priniis,  qtiod  8  kal. 
janu.ir.  vulgo  sit  appcll.itus  Natnlis  Solis,  ct  Sol 
wom.  Clirysosiomus  lioinili.i  de  N.niviiaie  Joannis 
B.iptistx  extrema  :  Quod  dicunl,  Solis  Natatem  esse, 
et  Sol  justititB^  de  quo  Malachins  propheta  dicit,  et 
qu»  sequuntnr.  Credebant  eiiini,  h.ic  die  8  kal.  ja- 
Muar.  quam  babebant  pro  Cbriti  nalnli,  (lierum  lu- 
ccni  augeri,  noctinm  tenclwas  iiiinuj,  et  propierea 
8olem  ex  AniicbtODum  hemisplixrio  ad  nos  remeare 
incipieHtem  quasi  renasci.  Eudierfus  Lugdunensis, 
sive  is  sii  Easebius,  homilia  2  de  Nativilaie  :  Hodiv 
enim  (8  kal.  jauuar.)  NocUs  damna  in  diei  trameuni 
lucru,  ffodie  nox  deficienlibus  lenehris  minoralur^  ci 
dies  addUut  luci  (forle  {cgendum,  addiia  luce)  produ- 
tUmr  M/,  nasceme  tucis  aactore,  onm  illa^  qtue  lotum 
mundum  operuerat  et  texerat ,  infidelitatis  nocte  dis- 
cussu,  fides  noslra  velut  dies  (uceai,  hireritis  :  Omnium 
Mscutomm  antecessor  et  condiior  hanc  diem  sibi,  in  quu 


qoam  proponinms,  alterum   h  intrn  nttmerum.  Sed  ^  nuscereiur,  elegii,  ul  ncut  profiaebat  luce,  proficerel 
aticior  secnro,  nl  vldisti,  necessafio  condhandus  enit;  **  etiam  dignitate.  Propier  quam  causam  baec  dies  quo- 


Cl  conciliationein  pro  viriti  ex  ipsmiMH  opere  eruimus, 
nec  nicliorcm,  si  qnis  babeat,  recusabiurtJS. 

Ct  Severnm,  qni  erai  a^ate  mtgtttrior,  AgebalCim- 
Staniinus,  qiio  aiini  tempore  htec  acta  siitit,  annmn 
setatis  iTigesinimii  qiiinlum.  Acta  enhn  post  viii  kaJ. 
Awg  ,  qno  dic  Coiisunlnis  Chlorus  moriuusesi ;  el 
Consiintiims,  ut  antea  a  nolns  cum  Pagto  po.shum, 
n:HuB  fuerai  anno  Christi  272,  5  kai.  mart.  vcl,  ad 
snmmum,  pridic  kal.  apr.  Conjiciat  inde,  qni  poierit, 
«tiot  jnni  annos  ilh),  de  quo  agiiur»  teinpore  vixisset 
ScTcrws.Ceriesi  non  plttres,tix  miiius  irigiiita  quin- 
qnr  completis. 

€onttaniinum  vero  non  imperatorem,  sicfii  erat  fac- 
ms,  sed  £(c%arem,  eic.  Admodum  praestat  noster,  ut 
vidc>,  hi  sna  senienlia,  Consianliiim  liilo  suo  Cou- 
St:nitino  tmp^fHm  per  mttnus  tmdidisse,  et  Angusium 
fcds>c.  Eamque,  quo  mngis  ci>gito,  illorum  tempo- 
Tntn  adwinistralio  probabilem  reddit,  qoa  qui  pri- 
tntts  erat  Augustorum,  onmia  vulgo  poleral  iti  istis.  C 
Eral  atnem  ConStantitrs  tenior  AugustuSy  ut  ex  initio 
cnpiiis  vigesimi  ccrtum  esl.  Verba  snnt :  Nam  Gale- 
tins  Conslaniium,  quamvis  priorem  nominari  esset  ne- 
cesse,  contenmeb(d.  Quidni  crgo  id,  quod  pro  suo  jure 
Oonstamius  ,  scnior  Galerio  Auguslns,  erga  lllium 
Constantinum  fccerat,  confestim  Galerins,  posi  Con- 
stantii  morlem  senicn*  Constanliiio  Atignstu?,  ilocre 
sibi  nraiare  credidcrii,  et  illorevera,  qui  jam  reci- 
tator,  modo  inotaverH?  AlHer  tainen,  ne  dissimo- 
lem,  docilsstnius  Cupcrtis. 

Addo,  cnm  bic  noslcf  plurimun  discriminis  inler 
fmperatorein  el  twsarem  pontti,  inquiens,  Consianti- 
ftwn,  non  imperatorem,  sicni  erat  fatlus,  sed  €a*sarem 
cnm  Mftximino  n^tp^M  jti(?er^f,stabihri  hnle  valide, 
qnoB  tios  soperins  coiiira  l^agittm  ci  hoc  ipso  scrip- 
lore. 

ftcque  yefo  jam  contra,cx  et>  qw)d  idcm  Constan- 
t^os,  tftiX  $n  ftne  praBCedeniis  capiiis  vocabalur  Ab- 


que  apnd  gentiles  erai  In  magna  dignitate,  ut  etapud 
oonmiltos  cliristianos  ,  non  solum  propler  nataiem 
ChriRt^,  sedetSotis.  Leo  Magnus,  sermone  ii  de  Naii- 
viiate  Chrisii  :  In  fide,  qua  fundali  estis,  permanete 
ne  fdem  ille  tentatoTy  cujns  jam  a  vobis  dominationem 
Chritlut  exclusit^  aHquibttt  vos  ilerum  scducal  insidiis, 
et  hm  ipta  preestntis  diei  gaudia  snw  fallaciw  arte  cor- 
rumpat,  illudent  simplicioribus  animis,  de  quorumdam 
persuasione  pestifera,  quibus  hcec  dies  sotennitntis  noS' 
tro! ,  non  tam  de  Nativilttte  Christi ,  quam  de  Novi^  ui 
liicunt,  Solis  ortu  honorabids  videtur.  Quorum  corda 
ienebris  obootutn,  et  ab  omni  incremenio  verce  lucis 
utiemt  $unt  ;  imbttunlur  enim  adhuc  stuttissimce  genU- 
iitmit  erroribus.  Dicium  ameni  hunc  diem  Solem  no- 
9ttm.  Ambfositis,  sermotie  46  docet ;  el  Censoribus 
de  Die  nal;ili,  c.  21  :  Aliis  a  novo  sole,  id  esty  bruma, 
elc.  incipere  amut  naturalis  videtur,  Brumam  vero  in 
httnc  diem  iiicidere  niuiii  Veteriim  stniuerunt.  Pli- 
nim,  I.  Lix,c.  25  :  Omuet  ea*  differenthie  (Tquinoctio- 
rtim,  90lsiitit  et  biuni»)  fiunt  in  octavit  partibut  st- 
gnorutn.  Bruma  Cupricomi  arf  8  tal.  jan,  fere,  Ser- 
viiw  ad  I  VifgH.  notavii,  hrumam  finiri  8  kal.  jan. 
Bruma,  iitquii,  finitur  8  kat.  jan.  die.  Hoc  igilur  die 
geniiles  ualalem  soiis,  quo  christiani  plerique  se- 
cutido  et  tertio  saHSuh)  e|ioch;c  dirisiianx  naialem 
Servatorls  nostri  celebrabniit ,  qtwid  eiiam  nnnc  fa- 
Ciunt.  Hinc  in  illo  veiere  k.ilendario  dicilur  Naiatis  in^ 
fficii ,  scillcet  si>lis.  Hoc  enim  perpeiunm  ejus  epi- 
ihetoii,  ot  m  aniiqtio  l.ipide.  qui  penes  inc  est,  Soli 
fHvidOy  ApotUni.  Vide  anipHsshnum  Cuperum.  Gils- 

TIVS. 

Ooitfef  quoque  Pagii  Criticam  lo  Annalcs  Baronii, 
ad  annum  Christi  506,  num.  12.  Maxime  vero  Joan- 
nis  Harduiiii  Antirrlieticum  de  Nummis  aniiquis  Co- 
h^niannn  el  Manicip.  ad  Joannem  Foy-Valllani,  pag. 
65  et  %H,  rursumqtie  sub  fineni,  in  addcndis.  Qoin  et 
denuo  tn  admomtione  ad  Lectorem,  qnam  in  paulo 


tnam,  nppellatur  nunc  in  hujns  daustala  impertttor,  ^  recetuiori  opcre  vir  clarissiraus  post  Embolum  da 
e^erttmtnr  quae  antea  dc  ulritis>qae  vocabtili  ditfe-  **  Daiione  Turoncnsi  subjectl 


rctitia  tetigimus.  ijuomara  ncnipc ,  sicui  qootidie 
clifistiants  idem  t>cus  diverso  sensu  modo  (}piimnt, 
modo  Wax/mos,  ei  quandoque  conjuticiiin  Optimut 
i/flximus  nuncnpalur;  iia  ohin  cWein  quideiii  ttomini 
An^f^t  cl  iwperatorit  appellaliones  tiTbuebanlur, 
s^sub  dtversa  imtione.  Hic  auiem,  ne  nescins,  ideo 
potius  imperatorem  quam  .Augutium  de  Consiamino 
babcwtts,  qoin  in  proxime  praccedenlibus  Augnstum 
ttcSevcro  habuimtis,  et  aiiiat  noster  phrases  et  voca- 
bula,  (ronmmn  potesi,  variare. 

Sed  Cmtarem,  0^  viri  dotnisshnl  tJc  naiali  Coti- 
stawini,  ntita  dfcam,  Cesareo  hic  nourunt,  swit  in 
promptn.  Noti^n  de  rtlo  cmn  eis  eontendere.  Hoc  sal- 
lem  mihi  perstraidefc  iion  potsuin,  in  kaiemlarto  ve- 
tere  Herwani,  iii  quo8kal.  jainiar.  adscribitur  Na- 
talis  invicii,  inlelUgi  htinc  Constamini  natalem,  tuwi 
latittmi  ideo  tjiod  c«m  trium  nataliom  CoBstantrai  ia 


ilaximino.  Maximieti ,  Mfliucroix,  id  est,  ifflxt- 
ffiwno.  Quod  qtiificm  mirarcr,  ni  hl  poiius  lypoihe- 
tarum  errori  tribnendum  Torct,  quara  coiisllio  inier*» 
pretis.  Agi  namqtte  de  M^iximiano  Daia.  et  veteris 
schedae  iectio,ei  cnput  19,  atque  aliaplurima,  parlim 
indreani,  parlim  evincaiit. 

Vt  eum  de  tecundo  loco  reiceret,  etc.  Ita  jam  prima 
fialuzH  editio.  Ate  onines,  rejictret. 

GAPUT  XXVL 

i^omfotitm  ei  rts.  Rectc.  Nam  ex  capile  26  :  Tur" 
batce  prins  rationet  ixalerii  Maxnttiani  fuerant ;  el  liiier 
aiia,  latinrs  eomponi  res  tKcimiaT,  qu.indo,  posiquam 
trti  hic  tur^jHB  sunl,  cavetur  tte  iii  pertnrbaiioncm  in- 
cidaiti.  Tnrbari  enmiet  perfttr^ori tion  niinns  a  se  in- 
vicem,  quam  purgare,  ci  prrpnri^arf ,  qnaiqoe  reliqua 
idgenus,  differunt.  Cicero  1. 1,  Oflic. :  cCavere  de- 


751 


PAUU  BAUDHl 


m 


bemus,  ne  in  perturbationem  priug  incidamus,  qiiani 
animos  nosiros  ratio  componat ;  i  et  noster  iiifra, 
c.  29,  cum  in  antecedente  mentionem  lecisset  cala- 
niiiaium,  quas  turbaia  res  pubiica  susiineret,  c  pro- 
fectus  (inquit)  Herculius,  ad  hoslem  filii  sui  Maxi- 
mianum,  quasi  ut  de  componendo  reipul)licx  siatu 
cum  eo  dispuiaret.  Quibus  locuiionibus  nec  illx  ve- 
terum  absimilcs,  ubi,  sive  de  rebus  suo  loco  motis 
et  in  pristinum  resiituendis  agatur,  sive  de  aliis,  qux 
ad  hoc  aut  illud  miiius  ordinalae,  meiius  olim  dispo- 
nenda^  essent,  componendi  verbum  usurpatum  videas. 
De  priori  rerum  genere  Yirgilius,  Mn,  i : 

Qaos  ego...  sed  motos  praestat  gomponere  fluctus. 

De  posteriori  autem  ,  nosicr  capite  46  :  Pridie  mane 
aciem  composuit.  Et  Livius  :  c  Acrior  impelu  atque 
atiiinis,  quam  compositior  ullo  ordine  pugna  fuit.  > 
Nisi  quod  ibi  auidem,  non  simpliciier  compOBitior^  sed 
compo^lior  uUo  ordine  habemus;  nec  sine  magna 
forsilan  indicio  ablativum  ordine  subaudiri  ubiquepro- 
prio,  vel  meiaphorico  sensu  in  prxcedeniibus  locis. 

JIU  alius  tenor  allatus.  Hoc  est ,  alius  iiuntius  qui 
iUnm  lerreret.  Yix  siquidem  nosler  proxime,  intin- 
viio-euc  causa,  subjecerit,  Maxendum  Galerii  qenerum 
Romae  facium  fuisse  Imperatorem ;  rursumque  iiife- 
rius,  aliis  quideiii  verbis ,  sed  illius  ulir|ue  moius  ra- 
tioneii)  reddendo ,  Maocentium  fuisse  purpura  indutum^ 
cum  statiii)  sequelur  :  Quo  nuntio  allaio.  Terror  ilaque 
maniresle  boc  loco,  pro  nuntio  terribili  positus.  Isque 
terror  Galcrlo  atiu$,  id  est,  alter  novusquesupervenit, 
quoniam,  ut  jam  vidimus,  prior  isie  ad  inalain  bes- 
tiam  cum  laureala  Gonstantini  imagiiie  appnrlatus 
fuerai,  c  Gonstantium  filio  suo  imperiuni  pt^r  iiiantis 
tradidisse.i  Merito  igitur  Maucroixius  :  On  apporla  a 
Gatirius  ^''autres  nouvelles  qui  le  remplirent  de  terreur; 
et  breviter  versio  anglica  :  He  received  a  new 
alarm. 

Maxentium  Ronue  factum  Imperatorem.  Gave  ,  in- 
quil  ad  ista  verba  daris^imus  Toinardus  ,  intelligas 
boc  Imperaioris  significatu  Augustumy  uti  deinde, 
cap.  32,  in  fiiie,  ipse  Maxentius  factus  est,  siatim  ad- 
dens  :  Nam  hic  (Imperator)  tiiliil  aliud  est  praeter 
Gxsarem;  iufra  enim  (compuiaio  Maxeniio)  le^iiur  : 
Et  oderat  (Maximianus)  hominem,  et  tres  Ccesares  facere 
non  polerat.  Ego  vcro  caulioue,  quam  vir  doctissimus 
prxscribit,  opiis  esse  fateor  ine  non  videre.  Et  e  con- 
irario,  pauci  illi  miliies,  qui  mox  dicentur  Maxeniium 
Roma: ,  non  repugnanie  populo  ,  purpura  iiiduisse, 
mibi  multo  magis  videiilur  Augustum  e  Maxentio,  dum 
iia  induereiit,  fecisse,  quam  Ccesarem.  Primo,  quia 
cum  imperium,  quod  sic  Maxeiitio  lradebant,eripereiil 
Severo ,  qui  Augustus  erat,  non  Cwsar^  consequitur 
inde  naturaliier ,  Augusleam  dignilatem  coUaiam  po- 
tius  fuisse  per  eos  milites  in  Maxeiitium,  quam  sim- 
pliciier  Cassaream.  lllos  enim  ereptam  revera  voluisse 
Severo ,  non  portionem  tantuin  imperatorlae  polesta- 
lis,  qu£  exinde  a  Maxentio  cum  mero  Gasaris  no- 
roine  administrarctur,  sed  postestalem  intcgram,  haec 
verba ,  qux  paulo  post  sequuntur,  indicant :  c  Seve- 
rum  (Galerius)  arcessit,  horialurad  recipiendum  iin- 
perium,  i  quod  totum  igitiir  Severo  iii  Maxentii  gra- 
tiam  fueratablaium.  Secundo  autem,  si  laudati  miiites 
Maxeniiuin  solo  Gxsaris  imperio  donassent ,  nullo 
jure  potuisset  Maxeniius  pairein  suum  Herctilium  bis 
Augusium  nominare,  cuin  ejusmodi  nuncupaiiones  ad 
Augustos  proprie,  non  ad  G:esares  perlinerent.  Atqui» 
sicut  iterum  sequentia  testantur,  c  Maxentius  Her- 
culio  pairi  purpuram  misii,  et  bis  Aiigustum  nomi- 
navit.  I  Postremo ,  ut  ex  capiiibus  18  et  32  iiiter  se 
coUaiis  discimus,  necdum  Galeriiis  Maxeniium  ,  ea- 
demque  opera  ires  alios,  vociiari  oiiines  Imperatoris 
nomiiic  jusserat ,  cum  jam  Maxentii  poiestas,  ut  ut 
novissimc  Augusteam  Herculio  patri  reddidisset,  Au- 
gusieain  illam  sui  patris  excedebat ;  qui  non  proinde 
inerus  erat  ^cesar,  quando  eani  Herculio  resiitueret, 
sed  Augusius^  ac  quodammodo  etiam  plusquam  Au- 
l^uslus. 


A  Totam  itaqiie  histori(ft  noslrac  seriem  evldenler  inrUt 
Toinardus ,  liceat  dicere ,  dum  ex  eo  quod  infra  legl- 
miis,  etoderat  (Galerius  Maximianus)hominem,etiret 
CcESttres^  computato  Maxenlio,  facere  non  polerat,  col* 
ligit,  Maxentium  nil  aliud  facium  fiiisse  a  meinoraiis 
militibus,  quam  Gaesarem.  Neque  enim  atiingit  noster 
vel  tantillulum  iis  verbis ,  quo  poteslatis  generedona- 
tus  fuerit  Roma:  Maxeniius  in  illa  Prxtorianorum  se- 
ditione  :  sed  quid  Galerio  ad  primum  de  illorum  facto 
nuntium  in  menie  venerit,  et  nequiverit  Umenduabus 
de  causis  a  seipso  impetrare ,  ut  aggredereiur  vel 
faceret. 

Ante  omnia  ergo  ,  quoniam  rem  integram  ordine 
recitare  operae  pretiiim  esi,  pauci  illi  milites,  quiRo- 
mae  in  castris  relicti,  et  opportunilaiem  nacti,  Maxen- 
tium  purpura  induerunl,  non  Coesarem,  sed  Augiuduit, 
cum  ita  induereiit ,  feceruni ;  disertusque  est  in  eam 
rcm  Eulropius,  libro  x,  his  verbis  :  c  Roma}  inierea, 
Prxtoriani,  excitato  tumultu,  Maxentium  Herculii  0- 

l^  lium,  qui  haud  procul  ab  Urbe  in  via  publica  mora- 

^  batiir ,  AUGUSTUM  nuncupaverunt.  >  Neque  pariier 
iidem  Seveio  solain  imperii  sedcni ,  sed  iroperium 
iiitegrum  pro  virili  absiuleruiit.  Paulo  post  vero,  al- 
lato  seiuel  hujus  rei  nuntio  ad  Galerium ,  cogitaTit 
Galerius,  ulrutii  qiia  jam  ratione  de  Gonslaniiiio, 
qiiem  Gonstantius  Augustum  moi  iendo  creaverat,  t6- 
cerat  ipse  pro  senioris  Aiigusii  jure  merum  Carsarero, 
faciiirusessetsimiliter  merum  Gaesarem  dcMaxenlio, 
queiii  memoraii  niilites  Augusiuin  constiiueraDt.  Sed 
istiid  landem  consilii  post  quam  plus  minus  aniaio 
agitasset,  duplici  de  causa  repudiavit.  Una,  quonian 
Maxeiitium  valde  oderat,  iiec,  pr^  co  odio,  impetrare 
a  sc  polerat,  ut  vel  illum  Ccesarem  nuncuparet.  Altera 
autem,  <iUoiiiam  pra;terea  pervenerandam  Diocleiiant 
disposiiioneni  capile  18,  laudaiam,  tres  simul  Gxsa- 
res  iiequlbant  esse  in  repiiblica.  Quapropler  sese  alio 
converiens,  Severum  arcessivit,  ei  horiatus  ad  reci- 
picnduni  imperium  ,  misit  eum  cum  Maximiani  Uer- 
culiiexercitu  ad  expugnaiidum  Maxentium,  utabomni 

G  scilicet  impcrio  Maxcniius  excludereiur.  Ac  denique 
cum  post  illam  Severi  adversus  Maxentium  expedilio- 
nem,  non  modo  noii  expiignatus  fuisset  Maxenlias, 
sed  e  coiitra  plusquain  duplicatic  fuisseot  Maxenlii 
copix,  periissetque  Severiis,  et  Maxeniii  eiiam  poies- 
tas  ipsam  llerculii  Augusti  potestalein  recenU:r  ia 
prisliuuni  locum  restituti  superaret,  tunc  temporis, 
inquam  Galerius,  qui  simplicem  Cmsaris  appellalio- 
nein  lanue  poteiitiae  homini  tribuere  velle,  nec  satts  * 
Maxcniio,  nec  sibi  ipsi  sat  tulumfore  judicabai,  etqoi 
insuper  oinnein  sumini  imperii  spem  Maxiinino  Daix 
volebat  adimere ,  se  Liciniumque  Angustos,  Maxen- 
lium  vero  et  Gunslantinum  liiios  Augustorwn,  Cm^ 
rum  iiomen  demedio  tollendo,  nuncupavit;  c^^noesso 
tamen  iisdem  non  multo  post  ipso  quoque  Imperatms 
titulo,  ea  occasione ,  quae  in  (ine  hujus  capiiis  meino- 
raiur. 

Maxentium  Ronue  factum  imperatorem.  Maxeotios, 
ut  ex  Lactanlio,  capiie  46  (imo  44),  liquet,  6ka- 
lendas  Novembris ,  id  est,  ^7  Octobris  ,  impenU)r 

•^  Roiiia:  appellatus  est;  et  teste  eodem  Lactantio,  ca- 
pite46  (poiius,26  et25),  Galerius  Maxentium  im- 
peratorem  dicium  non  accepit ,  nisi  postquam  Seve- 
ruin  Augusluni  et  Gonstanlinum  Cxsarem  appellavit. 
Pagius,  ad  an.  Ch.  506.  ntfni.  li. 

Cum  statuissel.  Galerius  iiempe  Maximianus.  Quo- 
ruiii  nomiiium  prius  a  Gallica  Parisieiisi  versiooe , 
posterius  vero  ab  Anglica  suppletum. 

Orbem  terras  devorare.  Figuratarum  locotioooffl 
(TufATr^oxii ,  quam  feliciier  tralaiio  novissime  laudtu 
explicuit  in  huiic  modum :  totius  imperii  opes  exliau- 
rire ;  lo  exhaust  the  weaith  ofthewhoie  Empire.  Possit 
et  hic  Giceroiiis  locus  pro  Domo  sua  vicc  commen- 
tarii  esse :  c  Noii  eiiiin  aibitror,  cum  post  meum  di»- 
cessuni  omnium  locupleium  fortunas,  omnium  pro- 
viociarum  fructus  ,  et  teirarcharum  ac  Regum  booa 
spe  ci  avariiia  devorasses,  >  eic. 
Prosiiivit,  Ms.  liber,  prosiiuit;  ut  quidem  ex  |irioia 


755 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSKCIJT.  CAP.  XXVI. 


75i 


Baluzii  ediiionc,  qunm  rftli(|ui  posiea  eiliiores  secuii  A  trum  numero  muliitudinis  scripsissc  in  nnteccdenti 


simt,  colligerc  esi.  Ycllcmi|uo  sanc  id  pr.-cleritum 
secund.x  viii  cl.aii^siiui  cnr.e  uou  nmtassent.  Quor- 
sum  enim,  cuin  to  pro$iluU  hnud  miniis  in  usu  fuerit 
apud  Lnlinos,  quam  protWvit  ?  Livius,  libro  viu  Belli 
Punici  :  c  Asdnihal  clamore  equiium  excitatiis...  ex 
Ubernaculo  projt/iiil.  i  Id  m  alihi  :  c  Prope  ationitiis 
iniracuio  Rex  cum  a  scdc  prosiluiueL  >  Atque  ante 
ilium  Yirgilius,  libro  v  i£neidus  : 

flnibus  omnes , 

Haud  mora,  prosiutbre  suis. 

Quid?qiiod  siproiilmi  nequiussetservari,  mutandum 
^redo,  potius  fuisset  in  prosiUii,  qiiod  infra  tii)i  capiie 
30,  occurret,  quam  in  prosiliviL  Sed,  uli  jani  dixi,  vaie- 
ris  membranae  lectio  proba  cst ;  babuiiqiie  verbum  pro- 
mUo  tria  simul  prxterita,  prosilui,  prosiUvi^  ^t  pronlii, 
Confer  dicenda  capitibus  30  ei  49. 

Ab  haecaptintale.  Id  est,  ab  hoc  iributo,  si  Maucroixii 


bus,  Cttjui  mottu  hw  fuerunt  causoy  se<l  singiilari  nu- 
mero,  Cujm  mottu  hwe  fuil  causas,  priestat  cerie  duas 
res,  e  quibus  seditio,  qua  de  agiiur,  nata  esl,  eodem 
prxcise  tempore  accidisse,  quia  iia  melius  quasi  uni* 
ca  (uerit  causa  illius  molus,  quam  si  diversis  lempo- 
ribus  evenerinl.  Quare  ob  id  quoqiie  legendum  po- 
tiiis  censeam,  Eodem  tempore^  etc,  quam  Eodem  fere 
tempore. 

Nancli.  Ita  quoquc  prima  Baluzii  editio.  Cxtcr«T, 
nacti,  Yide  omnino  quae  de  ea  re  observantur  supra 
Columbo. 

Occitis  quibusdam  judicibus,  Inler  quos  Abellium 
intcrfecit  t6v  tw^  TroXtwc  ^dpxov»  Edit.Oxon  et  Canl. 
Idque  quod  adduni,  ex  Zoziiiio. 

Quibusdam  judidbus,  Judices  hi  non  erautordina- 
rii  et  civiies,  sed  domestici  principum  et  militares, 
de  quibus  supra  cnpiteS^.  cjudices  militares,  bunui- 
nitatis  liiterarum  rudes,  sinc  assessoribiis,  in  provin- 


Tersionem  (1),  vel  ab  hac  indictionc,  si  anglicam  (2)  p  cias  missi.  »  Fit  ct  eorumdcm  mentio,  cap.  xvii,  ubi 
&equi  yolueriinus.  Neque  cerie  nogandum,  quin  apud  "  demorbo  agiiur  Dioclctiani.  Tollius 


undecimi  ei  duodeciiui  soeculi  scriptores,  captiones  et 
captura  lalia  iridigiient.  Sed  pneier  quani  qiiod  ba". 
voces  .Tiaiis  inllina!  siint,  differunt  etiaiii  piurimum  a 
Tocabulo  captivitatis,  Quare  niinc  qiiidein  longe  prae- 
stiterit,  meo  jiidicio,  per  captivitaiem,  capliviiatis  si- 
gnuin  vel  nolam  intelligere.  Noii  quod  revera  capti- 
Tus  essel  populus  liomaniis«  sed  qiiod  utcapiivus  trac- 
tarelur  a  Galerio,  iioster  siipra ,  capite  ^,  de  iisdcm 
censibus ,  alque  apcrie  qiiae  nunc  de  biijus  loci  sen- 
tentia  dicimus ,  in  aniccessum  firmaiis  :  <  Census, 
ait,  in  proviiicias  el  civiiates  semel  missus,  ccnsitori- 
bas  ubique  dififusis  ei  oinnia  exagitantibus ,  hobiilis 
turoultus  et  captiviiatis  borrendse  species  erant.  > 
Possit  autein,  fi  in  isiis,  c  ad  banc  usqiie  prosilivit 
Insaiiiam,  ut  ab  bac  captivitate  ne  populiim  quidem 
Romanum  fieri  vellet  iinmuiieiu,  i  captiviiatem  rccle 
de  capllvitatis  nola  vel  sigiio  accipimus,  aliquid  inde 
lucis  loco  Pauli  ad  Corinliiios  accedere.  ubi  vulgo 
inlerpreies  igouo-ioy  pro  potesialis  indicio  siimuni. 
Oommaest,  *OoccX((iQytiviQ  e^axjfTicnsx.sc^iiri  rqc  xcoocX^qc 
(I  Cor.  XI,  10.) 

Eodem  fere  tempore  castra  quoque  sustulerat,  Locus 
Tarie  acceptus  a  dociis. 

Id  est,  tiumerum  militum  proBtorianornm  valdeimmi' 
nuerat,  Maucroixii  versio,  cujus  verba  sunt :  Enmime 
iemps  il  avmt  extrimement  affaibli  le  nombre  des  soi' 
dats  priioriens. 

Huc  esl,  aliquot  privilegia  prwlorianis  cohortibus 
ademerat,  Tralaiio  anglica ,  ul  ex  bis  palet :  c  He 
had  also  at  tlie  samc  time  made  an  attempt  upon  so- 
me  of  the  priviiedges  of  tlic  preloriaii  bands.  > 

Susiulerat,  Maliin,  transtulerat.  Gal. — Qastra,„pr(B- 
taria  sustuterat,  Id  esl.  ex  pnrio.  Nei|uc  eniin  eos  pe- 
nilus  dicendus  su^lulisse  a  qiiibus  raciiis  esl  iinpera- 
lor.  Siqtiidem  seciinduiii  Zozimnm,  itpockei6wf  xncn- 
piza^  Ttii  sy^^ctojia-fwc  oCi^  Ilpourcapcoevovc  SMtXoOo-cv,  si^ 
Tov  |3«EaQccov  Opovov  Ttocpd  TOUTwv  avc6c6«to^i},  fisyakaif 
ecfac^coOac  ^tapiOLtg  Tovf  toOto  dovTac  outw  xaTCTrcTrycc- 
yofuvoc,  Gdit  Oxon.  ct  C«anl.  Quibuscuni  faciunt  balu- 
zius  et  Cuperus. 

Mea  symbola  est,  omnia  planissima  fore,  si  pro 
Eodem  (ere  tempore,  etc,  alio  untum  ordine  legeri- 
muSy  Eodem  tempore  castra  quoque  prcetoria  fere 
Bustulerat.  Ita  autein  faciendum  esse  suadent  primo 
quae  proxime  sequuniur  :  MHites  pauci  qtti  Romm  in 
castris  relicti  erant,  Nam  si  revera  pauci  iniliies  re- 
licti  Romac  fuerant  in  casiris,  fere  crgo  castra  proetO' 
ria  suMtuierat  Galerius,  qux  nostra  lectio  est :  non 
vero  prorsiis  susiulerat,  quod  recepta  vocum  disposi- 
tio  innuit.  Et  deiiide,  cum  constet»  neqoaquam  nos- 


(I)  Gal^rios  passa  jusqo^k  ce  comble  de  fureur,  de  voo- 
loir  assujeUir  le  peuple  romain  m^me  k  ce  tribot. 

(i)  Maximian  proceeded  tbo  tbat  pitch  of  Madness,  that 
be  would  nol  so  much  as  grant  the  city  of  Rome  an 
exempiiOQ  firom  ihis  tax. 


Quierat  conciiatus.  ldesl,intcrpi'etanleMaucroixio, 
qui  jam  conira  Galerium  male  animatus  erat ;  et  se- 
cundum  versionem  anglicam,  qui  erat  vaide  trritattts, 
£go  vero  explicare  malim,  quem  eo  ipso  tempore  vi- 
dere  erat  coucitatum  turbasque  facientem;  ob  ilios 
nenipe  Ccnsilores,  quos  audiverat  ordinari,  ut  Ro- 
roain  missi  describerent  plebem.  Gallice,  loquendi- 
que  modo  non  minus  proprio  quam  brevi,  soulevi, 

Maxentium  purpuram  induerant.  Emendasse  vide- 
tur,  Maxentium  purpura  induerant,  Galeus. 

Turbatun  esty  eic.  Galerius  nempe,  secundum  Mau- 
croixium.  Maximianusscilicet,secundum  tralationeni 
auglicam.  Uiriimqiie  conjungit  merilo  Baluzius. 

Nec  tamen  nimium  territus.  Loculio  sic  satis  no- 
tanda,  sed  ciijiis  viin  forsan  nulli  melius  hodie  sen* 
serint,  quam  Galli,  quibus  (etsi,  quod  niiror,  atiier 
verterit  Maucroixius),  ramiliarissiiiiiim  esi  loiidem 
verbis  dicere,  et  toutefois  pas  trop  ipouvanti,  Usurpa- 
(^  inus  aulem  propric,  qiiando  quis,  uti  bic,  mediocri- 
ter  turbaiur,  nec  ineptus  reddiiur  aiiiniiis  ad  dispi- 
cienduin  quid  opus  slt  facto.  Similique  dicendi  ge- 
nere  noster  infra,  capite^O,  non  nimisAugustw  proxi- 
ma  :  ubi  vide  notas. 

Hominem,  Pro  quo  Moxentium  in  sua  versione  po- 
suit  commentarii  vice  Maucroixius. 

Et  tres  C(Bsares  facere  non  poterat,  Id  est,  et  praeter- 
ea  Constantino  Maximinoifue  Daiae,  qiios  jam  ain- 
bos,  licet  diversissiina  mente,  Csesares  fecerat,  ter- 
tiuui;  evebendo  exira  ordinem  Maxeniium  ad  ejiis- 
dem  Caesareae  dignilaiis  apicem  ,  addere  iion  sinebat 
disposiiio,  de  qua  loquuntur  supra  Baliizius  ct  Cu- 
perus. 

Semei  feciue  quod  voluit.  Quando  scilicet  Constan- 
tinuui  CtBsarem  fecit  inviius  :  qux  Maucroixii  inler- . 
prelatio. 

Uortatur  ad  recipiendum  imperium,  Siium  scilicet. 
Est  enim  hic  recipere^  nou  rem,  qu;e  tibi  demiiin  de* 
^  iur,  accipere,  quod  anglica  versio  suggerit,  sed  rem, 
^  quam  jam  anie  babiieris,  recuperare,  sicut  optiine 
transtulit  Maucroixius,  ei  docie  libi  explicabit  aro- 
plissimus  Cuperus.  Yellem  tauien,  ne  quid  dissimu- 
lem,  Maucroixii  tralalio,  aua>  siinpliciter  est ;  il  Cex- 
horte  h  recouvrer  1'empire  (hortalur  ad  recupcrandum 
imperiuin),  pos^essivo  nomine  auclor  essel;  ii  Cex- 
horte  ii  recouvrer  son  empire ;  horiatiir  ad  recuperan- 
dum  suum  imperium).  ne  videatur  nempe  innuere 
Severum  fuisse  seniorem  Augustum ;  quod  certe  non 
erat. 

Mittit  eum  cum  exercitu  Maximiam,  Ilerculii  nimi- 
Tum,  seu  senioris,  quod  postremum  liicis  causa  sup- 
ptevit  Maucroixius  iii  sua  versione ;  neque  id  quidem, 
ui  mox  paieiiii,  incassum,  monenle  pariter  ad  se- 
quentiiiro  intelligeniiam  anglica ,  eumdem  Maximia- 
num  fuisse  Maxentii  patrem.  Sed  is  porro  Maxentiiis, 
ut  proxima  ostendent,  nesciebai  quid  contra  se  Gale- 
Tius  Maximianus  moliretur,  quanto  iia  Severus  ab 


785 


PAULI  BAUDM 


il4o  ad  ses^  erpiigrMindiiiii  CQin  pairit  siri  Maximiatii 
Herciilii  exerciin  misstis  esi. 

Mtuceniius  lanti  faeinom  $ilfi  cmuiMt.  Hecest, 
sompt»  sine  senioris  Augiisliconsilia  fNirpartp,  nsur- 
paiiqiie  simnl  Itali.-e  imporii ,  quod  GaleriQS  i^vero 
cum  Oecidenle  cesscral. 

lAcetjure  hefredi(a^4  pmemo  rmtitei  tradueere  ad  m 
pos$et,  Senftiis  est,  licet  slbi  minime  impossibHe  vi* 
dcretur  pateriios  n  ilites,  siquidem  a  Severo  eontra 
se  adducereniur,  in  suas  paries  haerediiatis  iiire  tra- 
dncere.  Sunl  au;tcm  paierni  itli  mihtes  iidem,  qni 
paucisanie  versibus  exercitus  Blaximiani  vocabaniur. 

Maximianni  $oeer.  Iloc  est,  Galerius  ;  qnod  et  ma- 
luit  Mnncroitins,  illiistnndae  narrationis  graiia,  sup- 
pressis  aiicloris  verbis,  ponere. 

Qu(^ekatquatenv$,  De  vi  hHJiia  adverbii  Golumbum 
consule. 

Se  a  pericnlo  impendente  mmifet.  HaRC  pbrasim 
idem  vir  docliis  ibtdemquo  loei,  varils  tiietar  exom- 
plis. 

Patri  suo.  Seniori  nempe  Maximiano,  sicut  addltum 
a  M3iicroixio  in  sua  tralaiioiie. 

Po$t  deposiium  imperhim  in  eampaina  moranti. 
'Ynip  Tov  fraeSoc  clxoTWi*  «ywvtwv  Ma^mioxtf  inquit 
Zoziniiis,  rHc  Avxavtaf  hf  ^rhrt  3v  i^oppitivac  iitl  n/j^ 
Pa^swffv  ^ce.  Qu»  iia  conciliat  Baluzius,  secesslsse 
qnidem  Herciilium  in  Lucaniam  cum  inipei  iuin  de- 
posuerat.  sed  lum  cum  ista  agebantiir,  in  Canipanl»ro 
veiiisse.  Edii.  Oxon.  et  Cant.  —  Neque  sane  aliter 
Baluzius.  Sed  vero  hiijiis  loci  verbls,  qiiomodo  h.ic- 
teniis  sumpia  SQnt,  lotige  aliud  signiiican,  res  ipsa, 
et  nmliffi  clarissimorum  InterpreiHm  vcrsiones  per- 
spicue  oslendunt.  Gnlllra  :  //  envoie  prisenier  ta  pour^ 
pre  a  son  p^re^  ie  vieux  Haxlmien  qui^  aprh  $on  abdica- 
tion^  faitail  son  sSjour  dans  la  campagne.  Anglica  au- 
lem  :  So  he  sent  the  pnrpie  to  hi$  (ather,  voho  l^ad  li^ 
ved  in  Campania  evor  $ince  hi$  re$ignation  of  the  Em^ 
p\re..  Quid  y'\  igitur  iii  eo  loco,  ut  alicubi  apud  Cico- 
ronem,  to  po$t,  sequenie  commate,  ntque  alibi  aliter 
mitlc  locis,  postea  voleat?  el  in  nostro  rursuro ,  Cice- 
ronls  imitaiione.  qui,  Ego  morabor  te  pro  Ego  te  eX' 
pectabo,  iii  epistolis  ad  Atticum  iisiirpavit,  depo$itum 
imperinm  in  tampania  moranli,  pro  expectanti,  dicium 
fiierit?  Tunc  profecto  nulla  niagis  videbilur  super- 
esse  dinicnlins ,  qiiam  si  pl  mtssime  haberemus  : 
Patri  $uo  po$tea,  depotitum  imperium  in  Campania  ex- 
pectantij  etc.  In  quam  scillcet  lierculitts,  audllo  se- 
mel  quo  pncto  Romse  fllium  suiim  Maxentlum  practo- 
riani  Augustum  nuncupasseiit;  summa  quidem  celeri- 
tnte,  nec  slne  mngna  spe  recuperandi  imperil  advola- 
Tcrit  e  Lucania,  ubi  jam  inde  a  deposita  iugratis 
ptirpura  privatus  consenescebat :  sed  ita  tnmen,  ut 
intra  CampnniaB  limites  sese  lamdiu  tenere  vokierit, 
donoc  uirum  sibl  filius  resumeiidie  purpurae  potesta- 
tem  fncerel,  rescivisset.  Juvaiqiie  admodom,  qaamvis 
singula  ininiis  distinctereciiel,Eutropius,  bis  verbis: 
c  Romx  intpren  Prxtoriani,  excilato  tumultu.  Maxen- 
tiuni  ilerculii  filium  ,  qui  haud  procul  ab  urbe  in  via 
publica  morabatur,  Auguslum  nuncupaverunt.  Qiio 
nuntio  Maximianus  Herculiiis  ad  spem  erectus  resu- 
mendi  fastigii,  qiiod  invilus  amlsernt,  Romam  advo- 
lavit  c  Liicnnin,  quam  sedem  privatus  elegerai,  In 
agris  amoenissimis  consenescens.  i  Placet  itnqiie, 
qiio  sic  detinam,  haec  distlnclio :  c  Patri  suo  post 
deposiium  iinperium  in  Gampanla  moraoti,  purpii- 
rnm  mittlt.  i  Neqtie  ista  Ciceronis  dissimilis  est : 
Hora  post,  A.ntiochum  Gabinium  nescio  quem,  etc. 
condemnarunt.  i 

Bi$  Augn$tum  nominat.  Explicat  hanc  locutionem 
Toinardtis  suo  loco. 

£(  «Ttft  depo$uerat  invitns.  Pdlrptiram  seillcet ,  dM 
ToC  xt^cvoO  ,  f  oqiie  propiore.  Praecesslt  enlm  et  impg- 
rium,  qqod  geque  beneratlo  latlnltniis  paterelur  sub- 
audiri.  Sed  remotius  est.-^  Et  quL  Lc^o,  et  quia. 

Galb. 

Libenter  arripuit.  Eaindem  nentpe  porpnram.  Qtta 
de  re  multo  plura  B^lua. 


A  Severnt  inierim  vadil.  Yndere  aonnmiquam  de 
bosiibiis  qul  armail,  praeliandique  uniino^  prucedtia*, 
dtcirur.  Virgiiius,  Mn,  ii  : 

f^ia  se  qoisqiie  recentibos  armat. 
VadHUUs  iiumixti  Danais,  baud  oumioe  noatro, 
If  ullaque  per  cxcam  cougreasi  praBlia  nociaa» 
Congerirous; 

et  Livius  pariter,  libro  in  :  c  $admH  igltiir  fn  pne- 
liuni  ab  sua  parie  oinissiim ,  et  locum  ex  quo  ces- 
sernnt  repetunt;  momeiOoque  non  resiitota  modo 
pugna ,  sed  incliiiatur  eiiam  Sabinis  cornu.  i  Imo 
quandoque  eiiam  usupatnm  vldeas  de  lllis,  qui  sese 
inie  ant  illnc,  jam  pnpliantes ,  oonferunl.  cnaius; 
lii).  ^iii ,  Annai.  versibus  supra  landatia  > 

goa  ex  iure  manu  conserUun,  aod  mage  (eirro 
em  repetont.  regoumque  peUim : 
Vaiiuat  sohda  vi ; 

j^  neo  distimiH  ratione  Livias,  libro  xxn  ;  f  Omn  ino- 
^  pinalo  in  castra  Romana  Numidfla  Hispanique  cuni 
elepbanlis  irritpisaeut,  elepbanti,  permedia  castHM- 
deii<fs,stragem  labernaculorum  ingenii  i^oniiu  ac  fiifs 
abmmpeniiuin  vineuia  jumenloruin  faoerent.  i  Quare 
omnino  possis  Columbi  emondatione  carere. 

tt  $e  eontra  quem  venerant  Iradunt.  Corrige,  eis» 
c&Biraquem,  etc.  Galb.— Ita  quoque  eroendaveram, 
qnia  roire  gaodet  nosier  a^witTot; .  Sed  potuil  eiiam 
acripsisse ,  et  $e0^  vel  ilU ,  contra  quem  fmeraU  tr§» 
dunt ;  aiinqne  id  genua. 

^  Sed  occur.  jam  re$umplo  imperio  MajM«um$.  %%- 
nlor  nimirum;  quod  non  male  ambobiis  inierpreiibas 
supplendum  visum  est.-^Currenti  anno(3M),  Masi^ 
mianu$  Herculiu$^  qiii  post  deposiinm  Iroperium  ia 
Lucania  morabatur,  a  liaxentio  ttiio,  dum  is  in  Cam^ 
pania  esset,  Romam  voe^ilus  est ,  ab  eoque  Itenim 
Augusius  nuncupatn&,  ui  jani  ei  Ijactantii  eapiie  ^ 
diximus  :  quod  pnesenti  anno  ractmn,  nou  tantiim 
ex  laudaio  Lactantii  eapite,sed  etiam  ex  ejnsconsii- 
G  latu  ordinario  anno  seqiienli  (5^7),  juxta  primam 
conaulatiiuro  Cssareorom  reg nl^i  m  asa^mplo  colligi- 
tur.  Pagius,  in  Cril.  Baron.  ad  An.  Ch.  306,  aa».  13, 
Cu)u$  adventu  Ravennam  eonfu§it.  Zozimtis  ail,  oc- 
cisuni  riiisse  ad  Tres  Tabernns ,  ut  eapiot  Aiertt  Ra- 
venn».  Galr. 

Maximiano.  Illi  nempe  ,  qni  m<n  iniito  capitls  iT, 
nominabilnr  simpliciter  Bercuiiue ,  et  iia  simul  nh 
alio  Mnximiauo  dislingiietiir.  Lociis  esl,  Benuiks 
uero  eum  Ma,rimiani  no$$et  intauiam.  Judicelbiiic  olii* 
ter  xquus  lecior,  quam  roultis  locia  hie  libelhM  sil 
non  sobobscurua  tanluro,  sed  obseurus,  quamqoe 
saiius  anetori  nobisque  fuisset  Hereulium  obiijtie, 
verbi  gratia ,  HereuHum^  et  Galerium  paritep  ubniiie 
Galerium  noroinasse. 

Veetemque  el  purpuram  eidem ,  u  qno  aeetperat  red' 
didit.  Locus  non  una  de  causa  notabilis.  Nam  qiiod 

firimo  supra  vidirous ,  Severum  miaauro  fuisie  a  6a« 
erio  ad  Uereuliiiro  Maximianuro ,  nt  eum  Uereulius 
j.  purpura  indueret  (sunl  enim  eenes  Ma3nmianu$  capj* 
^  lis  18,  et  Hireutiu$  Masttmiauus  ideni  hoino),  id  hinc 
discimus  fuisse  factum ,  adeoque  Severum  nb  HereQf- 
lio  purpurain  accepisse.  Et,  quod  jam  secuadum 
praecipuumque  est,  Severus  qui  ita  purpiinni  ab 
Herculio  acceparnt,  nonnisi  Cm$ar  fuctus  fuerai.eiim 
illam  aociperet.  Bed  quando  eaindero  Herciilio  redde- 
bat,  recenter  faetus  ernt  Au^aalifa  a  Gaierio.utin 
flne  capitis  25,  tradituro.  Nee  videior  pruinde  Aa- 
gustmm  purpura  divcrsa  a  purpura  Cinanrm,  com 
qiiaro  Severus  ut  Cm^arem  potMiatii  inaicne  ab  Her- 
cniio  habuerat,  earodero,  jaro  Augu$tu$  »ctas,  Her- 
ealio  a  quo  habuerat»  reddiderit.  Addo,  quod  eodem 
pertinet,  Diocletianum ,  capite  19,  cum  sc  porpura, 
quaro  hactenus  ut  Augustus  et  seiuor  Auguftus  iniiuc- 
rat,  exuerei,  velletque  airoul  convocatae  militun 
ooneioni  boroinero ,  quem  una  curo  Severo  novum 
Ca»sarero  pronunliare  lantoro  noo  dosinebat,  indiia 
in  eorom  oculia  purpura  poMiin  h^ra ,  baod  divef* 


»57 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PER8ECUT.  CAP.  XXVH. 


758 


sam  ab  illa ,  qna  m  eiuit,  Maximiiio  Daiae  injecisse, 
sed  eamdem  t  c  Huic  purpuram  Dioclelianus  injecil 
suam ,  qiia  se  exuil ,  ct  Diocles  iterum  faclus  est.  i 
Nescimus  porro ,  an  iia  quod  saiis  sit  ad  ampiissimi 
Cuperi  qiieestionem  superius  memoraiam  responde- 
rimus.  Sed  vix  cerie  qu3e  nunc  a  nobis  observata 
sunt,  prseiermitti  polerant;  nec  quidquam  memirii-' 
mus  in  contrarium ,  quod  valeai  praeponderare. 

Vestemque  ei  purpuram,  Quaerit  supra  Columb.  an 
sit  Sea  ^uofv.  Idque  negat ,  credens  poiius  inte- 
rierem  et  exteriorem  venem  intelligi.  Ego  conira  jv 
^iflk  duoiv  esse  existimo ,  eamqtie  unice  veslem  signi- 
ficari,  qu»  simul  fuerit  purpurea,  et  exterior,  ob 
h;ec  nimirum  »ucloris  nostri  verba  secum  collata  : 

Senex  Mammianus.,.  ut  possH  (ConstQnlinum)  fal- 
lere,  deponit  regiam  vesiem,  cap.  z9. 

Senex  Maaamianus,..  cumjam  Constantinum  mtima" 
rei  inirasse  fines  Barbarorumy  repente  purpuram  sumit^ 
eodem  capile  in  sequent. 

Sed  nee  manireste  alla  mens  fuit  doetissimis  inter- 
pretibus;  quorum  Gallicus  vestemque  et  purpuram 
simpliciter  verterit,  ta  pourpre  ,  ad  verbum  purpu- 
ram  :  anglicus  vero  the  imperial  purple;  imperato- 
riam  purpuram,  in  hoc  etiam  conlirmante  palam  ul- 
timo ,  quse  nos  modo  de  indiscreta  Oesarum  impera- 
lorumque  purpura  diximus,  quod  imperatoriam  vo- 
caverit  eam  purpuram  ,  qunm  Severiis,  cuin  ab  ller- 
culio  Cmar  fieret ,  aecepit  :  and  gnve  back  the  impe- 
riat  purple  to  him  from  whom  he  had  received  it.  Cele- 
bre  autem  ligurx,  qiiam  hic  laudamus,  exemptum 
est,  si  quis  aiiquod  requiral,  Virgilianum  illud  t 

.  .  «  Laticis,  qiialem  pateris  libamus  et  auro, 
pro  pateris  aureist  inqiiit  Servius;  atque  alibi  : 

Victori  velalum  auro  viltisque  juveQcum, 
pro  vittis  itidem  aureis,  Necnon  in  Aciibiis  apostoli- 
eis,  ex  melitiri  dociorum  senientia,  7a\tp(3i\jg  y.ai  (rxifi' 
fjMza  M  Toiif  irvX&)v«tc  iviyTwg ,  id  est ,  verlente  iiiter 
alios  Beza,  cum  tauros  vittatos,  seu  eoronatos,  ad 
vesUbula  adduxisset. 

Quo  facto,  nihil  aliud,  elc.  Prsesiat  sine  dubio  cuin 
Aboensi  editione ,  ei  ambabiis  nirsum  versioitibus , 
disiinctionem  tollere  post  facto,  atque  uiio  spiritu 
legere  in  hune  modam  :  Quo  facto  nihil  aliud  impc' 
travit ,  nisi  bonam  mortem.  Cette  Idcheti  ne  put  lui  ob- 
tenir  qu^une  douce  mort.  Maijcroix.  —  Bul  ali  that  he 
eeuld  oblain  by  this  submission  ,  was  a  gentle  death. 
Trahtio  anglica. 

Bonam.  Id  est,  lenem,  ut  modo  Maucroixius  :  qiiod 
et  proxime  sequentia  confirmant,  leniter  mori  coactus 
est. 

Nam  venis  et  incisis.  Fraclis  laqueo  cervicibus,  se- 
condum  Zozimum.  Edit.  Oxon.,  et  Cant. 

Ei.  Malim  sibi.  Gale. 

Leniter  mori  coactus  esu  A.nno  sciiicet  Christi  507. 
Paoius,  ad  An.  Ch.  506,  nnm.  10,  in  fine. 

Ab  hoe  capite  suos  persequi.  Lego,  ab  hoc  ceepittuos 
prnequi.  Cum  aniea  scilicet  saeviisset  in  solos  Chris- 

tianO^.  BpBERELLUS. 

Ab  hoc  capttesuos  versequi.  Yitio  htijtis  mendosis* 
simi  locl  facile  remedebiinur,  sl  cum  Nicolao  Heinsio 
legarous :  Ab  hoe  ccepit  suos  perBequi.  Ab  hoe,  est  post 
lioc.  In  eapile,  pro  ccepit,  ul  mulii  scribebant,  pec- 
caium  est  lltterarun.  transpositione.  GRiGvios.  —  Ab 
hoc  eapite  suos  persequi.  Adde  coeperunt.  Sed  forte 
plura  exeiderunt.  Tollius.  —  Ibi  est  biatus.  Allix. 

CAPUT  XXVII. 

Hireuliut  vero  cum  Maximiam  nosset  insaniam.  Pe- 

rloche  in  speciero  perspicua,  sed  inde  vere  obscura  , 

quod  is  primum,  de  quo  nune  agiiur,  Maximianus  , 

alius  plane  sit  ab  eo,  qui  hocnomlno  indigitabatitr  in 

proxime  praecedentihus.  Tum,  quod  idem  ille  anle- 

cedentium  Maximianus  vocetur  jam  inopinanier  Her- 

cutms.  Huicque  adeo  obscuriiati  mederi  volentes  cla- 

rtssimi  Maueroixius  ei  Burnetus,  verlerunt,  ille  qui- 

dem  lamquam  nosiri  irerba  sint :  c  Senex  vero  Maxi- 


A  mianus  cum  Galerii  nosset  int«mam.  (|/d  vieux  Maxi- 
mien,  qui  connaissail  ta  fureur  de  G^i^rius,  )  Hlc  aij- 
tem,  ac  si  recepia  leciio  esset :  c  Senior  vero  Maxi- 
mianus  cum  junioris  Maximiani  nosset  insani^m*  > 
(But  Maximian  ihe  elderlinew  welt  lh$  madness  ofMaxi- 
mian  te  younger.) 

Adjuncto  Aaximino.  EditioOxon  anni  I6S0,  p.  {08, 
in  Kniendaiioiiibus,  quae  serius  occurerani.  Vulgaiani 
scripturam  seculus  est  MHUcroixius  In  sua  versione , 
correctionem  Burnetus.  Vide  lu>  quid  Toinardo  de 
utraque  lectione  pronuntietur  supra  In  Notis  ad  bunc 
locum,  et  adcaput  18. 

Dupticatis  copiis.  Pro  qiie  dupticatis  viribus  similli- 
mo  seiisu  reperies  in  flne  capitis  46. 

Quibus  resisti  nullo  modo  posset.  Ciim  pimcto  et 
comniate.  Gale.  —  Emendandum  pulo  :  Quibus  cum 
resisti,  eic.  Boherellus. — Placet  admodum.  Nisi 
quod  poliiit  eiiain  nosier  scribere  :  c  Qiiibus  resisli 
nullomodo  posset:  urbeqiie  munita,  vel  el  urbe  mu- 
^  nita;  »  adeoul  copula  absorptasitaprxcedenievoce. 
^  Sed  uliimam,  scio,  legendi  rationem  tereies  aures 
minus  .imabunt. 

Urbe  munita ,  et  rebus  coeptis  inimicis  ditigenter  in- 
struens.  Hic  mendum  cubat.  Allix.  —  Locus  depra- 
vaius,  quique  vix  aliter  videlur  in  integrum  pestiiui 
posse,  quam  si  legaiiir  ;  Urbe  munita,  et  rebus  cmptis 
in  iiinere  ditigenter  insttms,  vel  insistens.  Edil.  Ox.  ei 
Canl.  —  Locus  contaminalissimiis.  Qui  purgari  possir, 
incerluin  est.  Heinsius  conjiciebat :  Urbe  muniia ,  et 
se  super  ceptis  inimicis  diligenter  instruens ;  boc  esl,  di- 
iigenier  rimans  et  inquirens  quid  consilii  caperept 
iiiiinici.  GRiCVius.  —  Emenda  :  c  Urbe  munita  ,  et 
rebus  necessanis  non  minus  diligenier  instrucia :  » 
aut,  si  hoc  non  plncei,  c  Et  recentibus  copiis  non  ini- 
niis  diligenter  instructa.  Tollius. — Corrigo  :  t  Drbe 
munita,  el  prieceptis  amicos  diligenter  inslruens;  » 
sive,  c  El  rebtis  conira  inimicos  diligenler  ipstans , 
vel  insistens.  Galr.  >  —  Malim  ego  :  Urbe  ttifliitfa , 
et  rebus  aptis  inimicis  diligenier  instruens  ;  modo  noii 
(3  res  aptw  inimicw^  sed  res  apia  inimtcis  intelligantur , 
id  cst,  aptae  ad  arcendos  et  propulsandos  a  muris  ini- 
micos  ;  des  choses  propres  pour  des  ennemis,  inquiunt 
quotidie  Galii  ad  verbum,  qiialia  olim  erant  scorpio- 
nes,  caiapultae,  et  reiiitua  id  genus.  Hirlius  lib.  v  : 
c  Scorpionum,  catapuharum,  caeterorumque  lelorum, 
qii»  »d  defendendum  solent  parari ,  magnam  eopiam 
habebal.  > 

Su<e  minoris  fitice  nuptiis.  Maucroixii  vcrsio ,  seu 
verius  parapiirasis  est  :  par  te  mariage  de  fa  fitte 
Fausta  ;  sii%  Filiae  Faustae  nuptiis.  Recte.  Confer  Ba- 
luzium,  acToinardum  insiiper  ad  hunc  locum* 

Itte  interea.  Gaterius.  MkVCnoix.—MaximiaHUs^tler. 
Tralatio  anglioa. 

Adurbemaccedit.^oms^m  sciiicet,  quod  non  immorito 
inlerpreiese  .seqiienlibus,  et  communi  laiiuilaiisusu, 
simpliciter  et  rolfiiide  in  suis  versionibus  posuerunt. 

Ad  circumsedenda  moenia.  Malebat,  credo,  \\t  doc- 
tus,  ciijus  nomen  ,  propter  rei  inoerlum  ,  tacebo  : 
^  Ad  circumdanda  moenia.  Sed  nulla  mutaiione  opus  est. 
^  Mulhiam  circumsedere ,  Cotoniam  circtimsedere,  oppi" 
dum  circumsedere,  aut,  ut  nonnulli  codices  habent  cir- 
eumsidere,  aliaque  id  genus,  Ciceroiii  ramiliqria  sqnt 
In  Philippicis,  et  alibi,  pro  obsidere,  et  similibus. 

jEstimaretque  ittam.  Virgilius  Eclog.  i  : 

Tllam  ego  huic  nostrae  similem,  Meliboee,  putavi, 
Slullus  ego,  buic  nostrae  similem,  elc, 

TOLUUS. 

Socer  generum  oppugnaret*  Id  est ,  Galerius  Maxt- 
mianus  Maxeiitium  ;  qiiod  vel  haec  capitis  36  osten- 
dere  possint :  c  Maxentius  ftnti  facinoris  sibi  con- 
scius...  cogilans...fieri  posse,  utMaximianus  socer... 
ipse  cum  suo  exercilu  ad  se  oppugnandum  venirel.  » 
Adjice  lamen  quae  ex  Tristano  ineniorat  amplissimus 
Cuperus. 

Elquod  nQmanimilites^BQmmn  trqnstmis  signi$.  Edi- 
tio  Ahoensis,  muuta,  roeo  judieio,  distiiictione  ^ptima 


7r;9 


PAHM  R\Un!\I 


m 


in  pessimnm  :  ElqitodHomanimHUe$,  Romnmtramlaih 
$igim,  imperium  reliquerunt. 

Imperium  reliquerunl.  Galerii  nimirum  qnod  Mau- 
croixio  non  supervacaneum  visuni  est  explicare  :  Se 
rScoUhenl  eontre  Galirius, 

Dimi$$isque  animis,  Praestileril  demissisque  legere. 
BoHERELLUS,  itciu  Galb,  n  quibus  uec  divrrsus  abit 
Cotumhus. —  Tam  dimissis  qunm  demissis,  hic  Irgi  et 
commode  exponi  potesl.  Sed  prius  melius.  Dimittere 
animos,  id  esi.  omtttere  et  abjicere  superbinm.  Dejice- 
re  animum  poiiiis  quam  animos  dicitiir.  Tollius.  — 
Dimissisque  animis,  Niliil  verius  Columbi  correclione, 
Demissisque  animis,  Nam  quam  demisso  aniino  pro- 
volutus  fuerit  ad  genua  militum,  sei|uenlia  docent. 
Dimitiere  animum  quid  sit,  Latiuin  i((norat.  GRiCVius. 

Donec  promism  ingentibus /lexit  animos  eorum.  Hscc 
cx  secundis  curis  Baliizii.  Prima  namque  editio , 
(|iiam  ei  coL^ler»  postea  imilatiesunt,  manuscripti  co- 
dicis  lectioiiem  nd  hunc  niodum  iii  auctoris  verbis  rc- 
praesentavcral :  Donec  promissis  inrfentibus  felix  ani- 
mus,  ^Nornm.  Uiide  iiauc  seqiicntes  Eruditorum  nolu- 
Ix.  aut  illusiratioiies. 

Felix  animus,  quorum.  Hic  roendum  laiet.  Allix. 
—  Facilis  emendatio  :  Flemi  animos  eorum.  Edil. 
Oxon.  ei  Caiit.  —  Enfin  ta  grandeur  de  ses  promesses 
en  toucha  quelques  uns,  Maucroix.— Ex  cujus  proinde 
conjectura  scriptuin  olim  :  Donec  promissis  inqentilms 
flexil  animos  quorumdam  ye\  aliquorum.  A.dde  B.ilu- 
ziiim,  Columbum,  ei  Toinardum. 

Si  cum  paucis.  Variant  hic  inierpreies,  qiioriim  al- 
ter  de  paucis  equitibus  ,  alter  vero  de  parva  militum 
mnnu  accepit.  Si  on  eiit  envoyi  de  la  cavalerie  aprh 
/tti.  Maucsioix.  — If  he  had  been  pursued  by  ever  so 
smatl  a  body.  Yersio  anglica. 

Utensilia.  Ues  ad  viciuin  nec^ssarias.  Edit.  Oxon. 
et  Caiit.  siiiiililerque  inlerpretes. — VtensHia  sunt  ci- 
Jiaria,  copi.-n  iiecessariae  viciui,  Tacitus  i  Aiinal.  70, 
Pemoctavere  sine  utensilibuSt  sine  igne,  Yide  qiiae  ibi 
notavii  vir  summus,  Juannes  Fridcricus  Gronoviiis. 
GRiCvius.  —  Utensilia.  Nolabilis  hujus  hic  vocis  no- 
tio.  Tollius. 

Quo  pestiferum.  Lege  :  Qua  pestiferum.  Tollius. 

Mulieres  corruptw.  Nempe  vi,  quomodo  in  pricceden  - 
tibus:  c  Dedit  niilitibiis  poiestatem,  ut  dispersi  quam 
laiissime  diriperent  omnia,  vel  corrumperent.  >  Se- 
quitur  niox  syiionyma  voce  de  virginihus :  virgines 
violatcs;  ut  non  proindeperpetua  sit  difTerentia,  quam 
rnpite  8,  occurrere  posse  credidimus  el  nrmaviinus 
iiiter  corrumpere  et  violare  in  coiisimili  nrgumenlo. 
Women  were  forced^  versio  anglicii ;  quod  iioii  nisi 
de  mulieribus  vi  corruptis,  scu  viohitis  iii  usu  est. 

Extorti  parentes  et  mariti ,  ut  fitias ,  ut  conjuges,  ut 
opes  suas  proderent.  Extorqueri  viilgd,  non  de  pcr- 
sonis,  sed  de  rebus  usurpaiur:  torqueri  vero  de  per- 
sonis;  ut,  uno  verho,  res  commuiiiter  exiorqueantur, 
persontB  torqueanlur.  Priori  pactfl ,  extorquere  pecu- 
niam ,  extorquere  tnlenta  Attica  50,  extorquere  ferrum^ 
extorquere  auxilium,  apud  Ciceronem  cum  quain  plu- 
rimis  aliis  ejusmodi  locutionibiis  occurrunt.  Poste- 
riori  vero.  noster  siipra  capite  14  :  Judices  universi^ 
omnes  deniquey  qui  erant  in  palatio  magistri ,  data  po* 
testate,  torquebant ;  ei  paulo  post  rursum  :  iVi7u7  t»- 
^fifim  reperiebatur^  quippe  cnm  famitian^  Ccesaris  nemo 
torqueret.  llem  capite  2! :  Torquebamur  ab  eo  non 
modo  Decuriones  ,  sed  Primores  etiam  civitatum;  ct 
pnriler  cnpiie  25:  Si  omnia  defecernnt,  ipsi  contra  se 
torquebantur.  Qiiare  vel  nunc  compositum  extorti  pro 
simplici  torti  eadem  ratione  haheaiiiiis,  necesse  cst, 
qua  Lalinis  territus  et  exterritus ,  pavidus  et  expa- 
vidus,  caeleraque  hujus  generis  promiscue  fere  adhi- 
bentur.  Vel  senstis  est ,  parenles  et  iiiaritos  adeo  in 
illa  occasione  tortos  fuisse,  u(  ab  eis  tandem,  ubi 
/oci  fiiias  ,  conjiiges ,  opes  abscondissent ,  Galeriani 
roilites  exlorserint:  dicente  nimiruni  haiid  dissimili 
senlentia  Cicerone  in  Tusculaiiis:  Quoniam  extoirMti^ 
ut  faterer.  Eligant  docti  quod  maluerinl. 

Hoc  modo  se  ad  iuas  sede$  reeepiL  Ce$t  mn$i  qne 


A  Oathius  regagnn  te$  terres  de  $on  obii$$anee.  Mir* 
CROix. —  Hoc  modo  so  Galerius  ad  ditionis  suai  lerras 
recepit. 

Hostiliter  universa  vcxnsset.  Yera  esl  ergo  Vorslii 
ad  Sulpicium  Sevcrum,  priiiiis  Christianorum  perse- 
cutionihus  vexaffonum  iioinen  in  HistnriasSacrailifnine 
Iribuentem ,  annotatio  :  c  Vexare,  ni  Asconius  docel, 
ingentis  calamitntis  usnm  significat.  El  pnssim  auciores 
id  verbi  juiigunt  talihns  ,  qiia;  ingf.*nletn  calauiiuili'm 
utiqtie  signiUcaiit ,  scribuntque  vexare  el  perdere,  dirv- 

Sere  et  vexare^  populnri  et  vexare,  vexare  et  spotiare.i 
aiu  et  bic  hostiliter  univer sa  vexare  hixhemus;  ml" 
niisqiie  adeo  necessaria  cmendatio ,  quam  proponit 
suprn  Bnlnziuc;. 

Cujus  titutum  immutari  volebat.  Eumdem  ibiJem- 
que  vide. 

Sed  Daciscum.  Qiiippe  qni  ipse  Dacia  oriundus 
riierit.  Edit.  0\ou.  antii  1580.  Item  Oxon.  .-tniii  i6$4 
el  Caniah.  nnni  i685.  Nisi  qiiod  hae  duse  legiinsiiper 
-^julieant,  Dacicum. — Daeiscum.  Alii  legunt,  Daci- 
^*  cum.  Sed  vulgnia  lectio  illa  Scvcri  apiid  Hist.  Aug. 
Scriplorem  in  Maximinio  defendi  pi)test :  Thraciicnm 
eum  compellantis.  Tollius. 

CAPUT  xxvni. 

Post  hujns  fngam.  Id  est,  Postquam  ita  reliqmitet 
Jtaliam  Guterius  Maximianus,  ut  ex  variis,  quns  eni- 
dili  iii  hunc  locum  contulernnt,  curis  colligerc  esi. 
— After  that  he  had  ieft  Italy  in  thi$  manner,  vcrsio 
anglica.  —  Aprh  la  fuite  de  CatMus.  Maucroix.  — 
Hujus.  Nempe  Gnlerii  Mnximiani.  Pagius. 

iiaximianus  atter.  Is  ergo,  de  quo  siipra  capile  8 : 
Quid..,.Maximianu$,  qui  est  dictus  Hercutiusf  qm\ut 
alibi  loties  senex  Maximianus  in  hoc  libello  vociiator, 
imo  hoc  ipso  hico  iii  Maucroixii  versione. 

E  Gallia  recepisset.  In  Italiain  nempe,  undesecoo* 
irn  panlo  aute  in  Gallinm  receper.it.  Cap.  ult.  Et  ab 
urbe  Homa  tanquam  Superbus  alter  exnctus  est. 

Habebat  imperium  commune  cum  filio.  Nempe  Ma  • 
Q  xeniio.  Pagius.  Idque  secundtim  iralaiioncm  angli- 
cam,  in  that  part  of  the  empire;  hoc  esl ,  in  ea  ini- 
perii  parte ,  qunm  eadeiii  versio  paiilo  aiite  ludiam 
iiuncupabat ,  et  in  qiiam  noster  hiijus  capitis  inilio 
taciie  posuit  Maximianum  Hercuiium  sesc  e  Gallii 
recepisse,  id  est,  rediisse. 

Quippe  cum  prior  et  major  filii  pote$ta$.  Sobinteiri|i 
potesi  t6  esset :  coinmodiiis  auiem  ,  et  ad  perspicui- 
tateni  apiitis  addi.  Tollius.  —  Quippe  cum.  Corrigo, 
quippe  quod.  Gale.  —  Mea  conjeciura  est ,  emendan- 
duiii  esse,  quippe  tum ,  ut  hoc  temporis  adverbio  Ce- 
cilius  noster  signilicaverit,  luisse  olim  cum  Maxentii 
potestas,  quae  post  reddilum  suo  palri  Herbulioiin 
perium  prior  et  major  erat  sui  pniris  potestate,  non 
ejusinodi  esset,  sed  inferior  ct  minor. 

Qui  etiam  patri  reddiderat  imperium.  Accipio  qimsi 
noster  scripserit,  qunm  adeo  exerens^  vel,  qua  eUm 
usHS  imperium  patri  reddiderat ,  iilnmque  bis  Augvi 
tum  nominaverat.  Pro  etiam,  ediiio  Aboensis  seu  ra- 
|.  su,  seu  ctijtisvis  consilio,  divisim  habet,  etjam,  Mal- 
^  lem ,  si  quid  foret  imroutandum ,  legere  ^tin  pro  qid, 
hoc  pacto ,  qna  etiam  { subaudi  potestate )  patri  redtH- 
derat  imperium.  Neque  aliter  forte  fuerat  auctoris 
manus. 

Ut  sibi  sua  vindicaret.  Hoc  est ,  si  Maucroixii  ver- 
sionem  paulo  liberiiis  iuierpretemur,  ut  qas  sua  fue- 
rant,  sibi  vindicaret,  et  reciperet:  ad  verburo  auteni 
ut  antiquam  suam  hacredilatem  reciiperaret:  De  u 
mettre  en  possesmon  de  son  ancien  hMtage;  quod  roihi 
vel  ob  hunc  Yictoris  locuin ,  jam  plus  semel  allatnni, 
valde  blandiiiir,  quasi  partito  imperio,  eunetaqute 
trans  Aipes  GailuB  ftfitf ,  Comtanmo  commiua.  Afiica 
Jtaiiaque  HercuUo. 

Quia  miiites  erant,  eic.  Ex  veteri  Herculii  exercim, 
quos  in  siias  partes  facile  se  pertracturum  existimi- 
vit.  Edit.  Ox.  el  Cant.— Reciiussine  dubio,amplis 
simi  Ctiperi  imiiatione,  legeris,  quia  sttt  nuliiee  eraut, 
qui  Severum  reiiquerant,  hoe  seosu:  quODiam  eam 


m 


NOT.1^.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXIX. 


765 


fMrtcm  Matentianorum  militum  ,  qurn  panlo  .ib  im-  A 
peralore  Severo,  sublatis  signis,  desciverat,  et  scse 
Maxentio,  conlra  quem  veneranl,  tradiderat,  Hercu- 
lius  suam  proprie  esse  rcputabat,  non  lilii  Maxeiitii : 
adeo  ul  admodum  verisimile  essel  iilos  qui ,  quo- 
niam  olim  patris  fuernnt ,  ad  filium ,  reliclo  Severo, 
derecerant ,  defecturos  pariter  a  lilio  ad  patrem  , 
quamprimum  d.iretur  occasio. 

Ad  filvim.  Ad  Maxentinm.  Maucroixii  vmio. 

lUum  prineipem  calamitalum,  Id  est ,  anglicae  ver- 
sioni :  The  chief  occation  of  atl  ihe  calamilies^  etc. 
frcedpuam  occasionem  omnium  ealamilalum.  Muucroi- 
xio  auclor  et  princeps  nou  dtversa  boc  loco  son.ibanl, 
qoi  ita  nempe  verterit ,  ac  st  posierius  vocabulum 
hinc  prorsus  abesset :  Cayant  appeli  l^auteur  de$  ca- 
Imnilis  publiqnes  .  il  lui  arrache  la  pourpre.  Certum 
est  non  muiium  difTerre ,  si  modo  difTerant.  Colligo 
ex  istis  Ciccronis  locutionibiis  :  Princeps  belli,  piin- 
ceps  necis^  princeps  atque  arehitectus  sceleris ;  siinili- 
terqueex  ista  C^esaris  :  princeps  sceleris,  el  concitator  ^ 
belli :  in  quibus  baud  tantum  opiimo  sensu  auctor  pro  ^ 
princeps  possit  ubif|iie  subslitui ,  sed  in  qitil>us  prte- 
lerea  videas  sceleris  principem  et  sceleris  architecium 
synonyma  csse,  itein,  prindpetn  belli  el  concilatoreni 
beiii, 

Diripuit ,  eic.  Propler  quod  seditionem  et  convitia 
miliium  tulit,  Eutr.  libro  x.  Edil.  Oxon.  ei  Canl. 

Purpuram,  Tlie  imperial  purple.  Versio  anglica, 
hoc  est  ,  imperaioriam  purpurain ;  quod  optimc  qui- 
dem  convenit  cuni  initio  capiiis  xxvi :  Subito  illi  atius 
terror  adlatus  est ,  generum  ipsius  Maxentium  Romce 
faetum  imperatorem :  sed  non  ideo  labefactant  qiiui 
superius,  auctorem  nostrum  ctim  seipso  conferentes, 
coliegiroiis. 

Exsutus.  Ita  quoque  ediiio  Aboensis.  Cscterae , 
Exutus.  Neque  aliier  supra  in  finc  capitis  4 ,  exutus 
ae  nudus.  —  Lege ,  Exutus.  Allix. 

Senex.  Deest  importuiie  isia  vox  in  edilione 
Aboana,  quod  propter  iilos  iiioneo,  qui  ei  utuntur. 

Tanquam  Superbus  alter.  Scilicet  Tarquinius,  Ro-  C 
mauoriim  rex  ultimus.  Pagius.  —  Comme  un  autre 
Tar^ift.  Maucroix. —  Hocest,  tanqtiamaller  Tarqui- 
nius.  ks  Tarqnin  the  Proud.  Versio  Anglica :  id  est, 
tanqiiain  Tarquiniiis  Superbus. 

Superbus.  Lditio  Aboensis ,  Superbus,  cutn  ma- 
jascula  litiera  ab  initio :  quo  etiam  luodo  rescribi 
Tolebat  Galeus. 

Exactus  est.  Delendum  bic  verbum  subslanlivum  , 
atpoie  inficeturo,  et  nbuiidans.  Tollius.  —  Iino  ser- 
▼andnm  csse,  neque  ullum  ipsi  viiium  inesse,  quse 
jairi  dicam ,  perspicue ,  credo  ,  osiciident. 

CAPUT  XXIX. 

Rediens  rursus  in  Gamas.  An.  scilicet  507,  circa 
mensem  Auguslum,  ui  ex  libello  de  priefeciis  Urbis, 
a  Cuspiniano  priinum  et  Onupbrio ,  tum  a  Buclierio 
in  lucem  editu,  intelligitur.  Pagius. 

Ubi  aliqtiantutum  moratus  est,  profectus  ad  hoslein, 
etc.  Elegantius  verbum  substanlivum  post  profectus  ^ 
inferatur.  Tollius. —  Yel  cuin  supplemento  aiterius  ^ 
esl  iegere  oporiet,  ubi  aliquantulum  moraius  est,  pro- 
fectus  est  ad  hostem :  vel  distiuguendum,  tifrt  aliquan- 
iulum  moratuSj  esl  profectus^  eic.  Boherellus. — ilem, 
quod  ad  posteriorem  disuiictioneiii  aitinet.  Ego, 
qnin  propter  aflerendas  proxime  raiiones  poslerius 
priori  longe  praeferendum  sit,  nullus  diibilo. 

Profectus  ad  hostem  filii  sui  Maximianum.  Id  esl, 
ad  alterum  Maximianum.  Versio  anglica.  —  Hoc  e^t, 
ad  (ialerium  in  Pannoniam,  uti  transiulitMaucroixius. 
Omnia  admitio.  Agi  euim  cum  de  Galerio  Maximiaiio 

Sui  ab  Herculio  Maximiano  diversus,  vere  inde  alter 
a:^mianus  fueril)  tum  de  eodem  degente  tunc  tem* 
poris  Cariiunii  in  Pannonia,  et  ad  quein  Hcrculius 
pMfecttis  sii  et  perveiierit  e  Zozimo  atqtiealiis  cer- 
lissimum  est.  Quaero  tantum,  quuniodo  potucrit  Her- 
culius,  redeundo,  ut  fecit,  ex  tirbe  Roma  in  Galiias, 
Carnuntum  proficisci?  Qui  enim  ex  Urbe  in  Galliam 


ib.'»ni,  tcrgum  prorsus  obveriebant  Carnunto ;  Hercii- 
iiusquc  non  se  tantummodo  in  viam  vcrsus  Gallias 
dedii,  ndeo  uf  cum  Mediolanum,  verhi  graiia.  per- 
yenissei,  susceplum  iter  deseruerit,  ibi«|ue  coeperit 
iii  Paiinoniam  tendere :  srd  rediit  reapse  iii  Gallias, 
quin  et  aliquandiu  in  Galliis  post  redilum  fuit  coiii- 
nioraius;  nec  nisi  post  eam  commoratioiiem  ad  Galc* 
riuin  niii  sui  boslem  profeclus  est :  c  Redieiis  rursus 
in  Gailias,  tibi  aliquantulum  moratus  est,  profec- 
tus  ad  liostem  filii  sui  Maximianum  :  >  unde,  vel  si 
nolim,  denuo  rogandum,  qui  potiieril  Herciilius  illo 
ipso  lempore  quo  redibai  ex  Italia  in  GaHias,  nec 
cessavit  ad  Gallias  pergere,  Carnimtum,  Pannoni:e 
oppidiim,  ctii  dorsum  veriebal,  prodcisci  ? 

Hanc  difficuliaicm  eruditoruin  nemo,  non  dicam 
solvit,  sed  nequidem  teiigil.  Solvet  vero  facile,  opi- 
nor,  receptae  interpunciionis  mutalio,  paulo  altius 
repetita,  in  hunc  niodiim.  c  Quorum  (militum  )  ira  et 
ciamore  periurbaiiis  est  seiiex  impius,  et  ab  urbe 
Roma,  lamqunm  Supcrbus  alier,  exaclus  est  redieris 
rurstis  in  Gallias,  ubi  aliquanlulum  moratus  est,  pro* 
fecius  ad  bostem  filii  sui  Maxiuiianum.»  Iia  quippe 
Ucrculius;concionem,  in  uiia  a  Maxeniii  humeris  piir- 
puram  deripuit,  iion  iu  urbe  Roma  habuerit,  sed 
exira  urbeiii,  ct  foriassis  eiinm  procul  ab  urbe,  et  ad 
lioc  vel  iilud  Latii  oppidum,  Hernicorum  puia  terri- 
torii;  c  advocavit  eniiii  populum  ac  milites,  >  uti  sti- 

fierius  narratum.  Idemque  postea,  iraetciamore  mi- 
itum  de  ipsitis  f;iciogravissime  indignantium  pertur- 
batus,  consilium  subiio  ceperit  in  Galltas  per  urheiii 
Romam  reverieiidi.  Mox  autem,  Roma  ipsa,  tamqiiaui 
Superbus  alier,  fuerit  exactus ;  id<|ue,  cum  suuin  il- 
lud  consiliuin  exe(|nerctur,  hoc  est,  duru  renpse  in 
Gallias  per  urbein  Romani  redirel,  ad  qiias  deindc 
pcrvenerit,  et  a  quihus  dciiique,  in  illis  aliquantihper 
moratus,  contenderit  in  Pannoniam  ad  Galerium 
Maximianum  fllii  sui  hosiem.  Vides,  ni  admoduin 
falior,  quam  parvo  labore  noii  parvn  hisioria!  series 
securo  cohu^reat;  item,  quomodo  coiitra  Tollii  sen- 
tentiam  t6  est  post  exactus  non  ineptum  sit  et  re- 
dundans;  postremo,  uii  quO(|ue  nihil  nccesse  sit  aU 
lerum  est  posi  profectus  supplere,  scd  tantum  disiiu- 
guere  :c  ubialiquantulum  moialus,  est  profectus,  etc» 

De  componendo  Reipublicce  statu.  Loculio  valde 
propria,  sicut  ante  iuitio  capitis  26  notavimus.  Vidc 
sis.  Estque  alias  h.TC  Sulpicii  Sevcri  qiiaiu  simillima, 
pauio  post  rebus  domi  compositis.  Locus  inieger,  quo 
meiiiis  judices,  sic  liabet :  c  Nec  multo  post  Tirchnc 
Rex  i4£ibiopum  regnum  Assyriorum  invndil.  Qtio 
nunlio  Seiinacherib  ad  sua  tueutia  couversus,  fic^ 
meiis  et  clamitans  viciori  sihi  vicloriam  eripi,  hcl- 
lum  omisit,  missis  ad  Ezechiam  litteris,  cum  verho- 
rum  contumeliis  denuniians  se  paulo  post,  rebusdomi 
composilis,adexcidium  Jiideamature  redilurum.» 

Cum  eo  disputaret,  Non  quo  sensii  vulgo  disputandi 
sumitur,  sed  illo,  utiem  ex  Cicerone  stabililum  supra 
videas  in  Cuperi  Noiis,  et  in  Maucioixii  Buriietiqiic 
versionibus  feliciter  exprcsstiin  lioc  paclo  :  Sous  pri- 
texte  de  eonfirer  avec  iui  des  affaires  de  Cempire. 
Maucroix. — He  pretended  that  he  went  to  concert  with 
/iiifi,eic.  tralatio  anglica.  Quse  in  ulroque  inierprcie 
laline  sonant,  quasi  ut  de  imperii  uegotHs  consiiia  con- 
ferrent  et  caperent. 

Regnum  ejus.  Id  esi,  ut  optime  versio  anglica, 
eam  imperii  pnrtein  quse  Galerio  obtigerat :  his  share 
of  the  empire.  Regnum  enim  proprie  dicium  non 
fuisse  certum  est.  Sed,  ut  illis  temporibus  Impcra- 
tores  et  Csesares  noiinunijuam  regis  nomine  donaban- 
tur,  ita  quoque  regni  ap|)eIlnrKuie  eortini  diliones. 

Exciusus  a  stto,  quocumque  venisset.  Ex  Aurelio 
Victore,  quod  nec  noster  capite  8  negabal  imperii 
portio,  quam  Diocletianus  administrnndam  Herculio 
commiserat,  lialias  atque  Afrieac  iimitibus  contine- 
batur.  Scd  nuspiam  nosier,  posiquam  semel  capite 
XXVI  resumpti  ab  Herculio  imperii  mentionem  fecit, 
vel  tantillolum  Africani  ut  Herculii  regnum,  aut  ut 
regnuro  ad  quod  fuerit  profectus,  et  a  quo  undique, 


m 


PAULI  BAUDRI 


m 


etsi  suo,  fiierit  excliigns,  nominavit,  veriim  iinice  Ita*  A 
liam,  qoam  sibi  Herciiiins,  iit  suam,  viiidicnre  voliie- 
rlt;  tnm  Gailiam,  in  qiiam  bis  fugerit.  Qiiare  non 
dubiiamus,  quin  regnum^  a  quo  nuuc^  quocumque  te- 
ftfMe/,  excluius  fuiste  dicitnr,  intelligere  proprie  opor- 
teat  de  Italia  :  sive  non  alia  pars  prioris  imperii  red- 
dita  Tuerit  Herculio  per  filiiini,  qiiod  satis  crediderim; 
sive  simul  reddiia  slt  Arrica ,  quod  videiur  supra 
praeferro  ampli^^siinus  Cnpcrus,  nec  negarei  fnrsitan 
Pagius,  qui  in  Crit.  Baron.  nd  annum  Chrisli  556, 
num.  12,  diserie  ponit  Feticem  illum,  prmiorio 
prcefectum ,  ad  qnem  lex  21  Codieis  Thendosiani 
inscripta  esl,  ita  fuisse  prcefectum  pmtorio  Italiae, 
ut  in  ea  Africae  quoque  pr;rfectiira  coniineretur. 

Quocumque  venisset,  Nullum  habet  sensum,  nisi 
dispescas  a  priori  membro,  et  flat  inilium  sequentis 
periodi.  Allix.  —  Putabam,  sensum  opiimum  sine 
receptae  distinciionls  mutaiione  elici  posse  in  biinc 
modum  :  nullnm  fnisse  urbcm  in  llalia,  ad  quam  se 
Herculius  reclpere  tentaverit,  qiise  non  ei  portas  |^ 
obseraverit,  aique  ita,  quocumqne  veniret,  exclnsum  "" 
fuisse  a  suo  regno,  id  est,  a  rrgno,  quod  sibi  olim 
Diocletiani  disposilione  commissiim  solns  rexerat,  el 
habuerat  posica  commune  cuin  filio,  quasi  postlimi- 
nii  jure. 

Aderat  iln  Diocles.  Hoc  esi,  apud  eum  Maxlmia- 
num,  ad  quem  anie  dictus  est  Hercuiius  fiiisse  pro- 
fectus,  proindeque  apud  Galerinm  Mnximianuin,  seu, 
quod  eodem  redit,  in  aiila  Galorii,  si  cuni  Maucroixio 
ad  sensiim  poiius  quam  ad  prxcedentia  vocabnla 
volueris  respicere  :  Gal^rius  avait  depuis  peu  fait  venir 
h  sa  cour  Diocles ,  eic. 

Bioctes.  Ha*c  prima  occasio,  qune  data  sii  nosiro 
loqiiendi  de  Diocleiiann  post  istam  capitis  19  perico- 
pen  :  f  Hnic  pnrpuram  Diocietianiis  injecit  siiatu, 
qiia  se  exnit,  et  Diocles  ilerum  facttis  est.i  Unde, 
cum  illum  jam  non  Diocteiianum^  sed  Diocteni  nomi- 
nari  aiidimus ,  videlur  Bcqui  Diocletianum  ,  piirpu- 
ram  deponendo,  ad  prislinam  suam  Dioctis  nuncupa- 
tionem  rediisse.  PrcTseriim  ciim  pariter  capite  5T,  C 
legamns  :  c  Nam  si  quid  reliqui  vel  Diocles,  vel 
Maximianus  reliqiierunt ,  •  et  iterum  capite  bt  : 
c  Ubt  sunt  modo  mngnifica  illa  el  clara  per  genlos 
Joviornm  et  Hercnliornm  cogiioininn ,  qiiae  primiim 
a  Dioclcie  ct  Maximiano  assumpta?  >  Vide  sis  in- 
men,  ne  quid  tale  incaulins  coltigas.  Noster  enim 
capite  A\ ,  non  Dioctem,  vei  Dioctelem,  sed  Diocletia- 
itum  denuoappellabit  his  verbis  :  c  Angnsta  vero  iii 
deserias  quasdam  Syri.-e  soliiudlnes  relegata,  pairem 
snum  Dioctetianum  per  or.cullos  gnartim  calamitatls 
sux  feeit ; »  et  Eniropius  qnoqiie  de  eodem  ad  priva- 
tam  vitain  regresso  :  c  D\octt>A\anus,  inquit,  priTaiiis 
in  villa,  qnse  band  procul  a  Salonis  esi,  pr.Tclaro  otio 
senuit.  >  Adde,  ne  nunc  plures  adducam,  Hieronymi 
iociim  superiiis  allalum,  Maucroixiiis,  qiiast  nosirum 
corrigens,  iiatirius,  ant  quid  polius  eligeret  ambi- 
gens,  avait  depuis  peu  fait  venir  a  sa  eour  Dioetis,  ou 
Dioctitien,  son  beauphe;  ad  verbum  :  Galerius  Dio- 
clem.  seu  Diocleiinnum,  socerum  suum,  recentcr  in  -^ 
aulam  suain  acciveral.  ^ 

Ego  saiie  quid  polius  eligendum  sit  dijudicasse 
nolini.  Sed  quociimque  tandem  nomlne  Diocletianus 
post  imperii  abdicaiionem  vocandus,  aui  reapse  vo- 
citatus  fuerii,  erat  cerle  tiinc  vel  Dioctes  iterum^  sine 
alio  addito,  ui  ciim  nosier  supra,  Dioctes  iterum  fac" 
tus  ei/,  scribebat ;  vel  Dioctes^  seu  Dioctetianus  iterum 
privatus^  si  ndjicienda  sit  simul  mentio  condilionis ; 
vel  Diocles,  seu  Dioctelianus  secundum  privatus^  eo 
modo,  quo  qni  olim  secundum  eonsulatum  apud 
Romanos   a^ebaiit,   secundum  consules  dicebantur: 


vel  denique  Dioctes,  seu  Dioetetiawus  hk  prtf«:ts, 
siciit  suprn  Hercuiiiis,  capile  ^26,  bis  Augnstus  nomi* 
nabatur.  Et  jam  harum  omnium  looniionum  nDine- 
rales  litterae  nunquam  magis  fatalem  mimenim 
bestiae  Apocalypiieae,  si  qtiis  ea  de  re  Meldeniii 
episcopi  exemplo  cogilare  velit,  confieient,  qoam 
in  caeieris  superius  memoraiig  contigit ;  qiiod  id*M) 
addo  ,  ne  se  forsan  aliquo  elabi  posse  credi- 
derit  vir  clarissimus.  Vide  notulas  ima  paglnn  sub- 
jecias  (1). 

A  genero  nuper  accitus,  tif,  eic.  Dioeletianui,  si  ve- 
ra  esseot  qtm  ab  eodem  episcope  ad  caput  45  Apft? 
calypseos  ponuniur ,  cseteros  omnes  imperatortfs  ml 
Licinium  usque  fecerat,  fuitque  eunctorum  i\nm  p.i* 
ler  et  origo  ;  quin  et  Diocli  (postqiiam  is,  abdiiuiA 
imperio,  imperaioris  nomini  valedixisset)  conifrvKta 
fuil  quodam  modo,  fectindum  Cl.  praesulem ,  potfs- 
las  alios  creandi.  Hincqiie,  pergenie  eodem,  Diocl«- 
lianum  Galeriiis  Maximiantis  ad  se ,  ciim  vellet  Au- 
gusti  tilnlum  Lieinio  dnre,  accersivii.  Sed  primo,  iil 
liqtiet  ex  cap.  "iA,  Consianiinum,  non  Dioctetumftt  , 
sed  Constantius  Chtorus  Augusttim  nominavii,  eiqoe 
imperiiim  per  manus  iradidil.  Neqtie  item  Severtini 
Dioetetianus,  sed  Caterius  Aiigusitim  intncupavit,  enp. 
!25,  in  line.  Neqtie  pnriter  Maxeiuium  Diocletianus ^ 
sed  pra^torianorum  manus  imperaioreiii  fecil,  eap.  i6. 
Neqne  magis  Severum  Dioctetianus^  scd  (ioifrtMi  itil 
recipiendum  imperium  horiaius  e^i,  ei  reapss  per- 
puiit,  ibidem.  Neqiie  iteruin  magis  Herculiuin  i^i^clt' 
tianus,  sed  Maxentius  bis  Aiigtisttim  nominavit,  ibi- 
dem  rursiis.  Neque  posiremo  in  seqttentibiis  f\\e(\s' 
tianusy  sed  Galerius  Ires  derepente  jubebti  Jmperafo- 
res,  praeler  se  et  Licinium  jam  Augusios ,  snblaiis 
C.Tsarum  nomine  priscaque  simnl  Diocleliani  dispo- 
siiione,  numerari,  cap.  5^.  imo  omnia  Ista  non  modo 
non  pra^sente  Diocleiiano,  sed  ne  quidem  consnllo 
facta  esse ,  appapebit  ex  iisdem  capitibus.  Ne  el  nd- 
dam,  Severum  eliatn,  inscienle  piaue  Diofiletiano , 
missum  fnisse  n  Gnlerio  ad  llercuiium  antfi  ipsnm 
Diocletiani  abdicationem  ,  ui  ab  Herculio  purpiira  in 
duerelur.  Quare  quae  ex  latidali  episcopi  in  Joinnis 
Apocalypsin  observatiimibus  iiiitio  hujiis  notteretuli- 
miis,  mera  sint  oporlet  somnia  hominis  causo»  sIihIio 
abrepti.  Hacque  landom  situplioi  ei  proprla  de  etiisa 
acciiiis  fuerit  Diocletianus  a  Gnlerio,  quaiido,  pr:e- 
senie  ilio,  imperium  Licinio  dare  voluii,  ui  SQlenniur 
essei  inaugiiratto. 

A  genero.  A  Galerlo.  Maucroixios. 

hnperium  Licinio  daret.  Baltizius  longam  inilitnit 
hic  ioci  disceptaiionem  de  anno,  nuo  Liciniiis  (acius 
esl  imperator,  aliis  in  aniiuin  507 ,  aliis  vero  in  se- 
qncDleni  rcjicienlibns,  qiiorum  palmariiim  nrgumen- 
tum  cst,  Galerium  intra  inin  paucos  rnenses  tot  ler- 
rarum  spnti.i  emeiiri  non  imlnisse  ;  quibtis  taoien  id 
reponi  pniesi,  inquietum  ei  feroi  Galerii  ingenium, 
inipcrii  prasserlim  reiinendi  cupiditale  aecenitim,  ei 
ciio  pernipisse  repngula ,  qu»  animis  paulo  sedaiio* 
ribiis  obicem  posulssenl.  gdit.  Oxon.  et  Cant.  -^  i^i- 
cihiiim  currenli  anno  507 ,  Augusium  appellatum  , 
recte  scripsit  Baronius,  ei  nos  in  disserlatione  liy- 
pat.  demonstravimus.  Qiiare  errai  Idncius  in  Fasiis, 
tibi  hanc  di^nitatein  annu  seqnenli  ei  oollaiam  tN* 
dit.  Recte  iamen  uterqno  aiinolavii,  eam  nonciipiliO' 
nem  Carnunti  in  Pannonia ,  idquc  5  idus  nwembni 
peractam.  Sed  Licinius  prius  Cnesar ,  ac  ood  mulio 
post  Auguslus  appellatus,  ut  ibidem  osiendi.  Pagics« 
in  Critica  Baron.  ad  an.  Ch,  507,  n.  U,  ubi  et  plura 
in  eam  rem. 

Substituto  in  Severi  loco.  Recle,  ^i  maiunt,  m  »«• 
veri  tocum.  Tollius.  —  Reciius  quideHi  cpedidcriiit. 


(d)  DloCUS  ri^Flf  —  lilDCLVn. 

DIoCLes  IterVM  prlVaiVs  —  MDGtXYHL 
DloCUlImVs  IteiVM  prfrotFi  — MDCLXXIV, 
DIoCLes  seCVnDVM  prlFalFs  — MMCCLXXH. 
DIoCLetlanVs  seCVnVVM  pr/FfltFs  — MMCCLXXVIL 
proCLei  61$  prlVatVs  —  DaXIIL 
DIoCLetlanVs  bls  prf  FflTFs  —  DaXIX. 


i&i 


miJE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PEBSECDT.  CAP.  XXIX. 


Tfl6 


Nara  sic,  veri)i  gPMia,  FJnnis  lib.  i,  cap.  6  :  Ergo  in-  \ 
ter  Jmrqumi  nwtem ,  anmtente  regina ,  $ub$titului  in 
U€um  re^$  (Serviu$  TuUiui),  Sed  uno  verbo,  quod 
COmmuQUer  in  mauum  iradere ,  in  malrimonium  po$^ 
tulare^  aliaque  hujus  generis  innumera  Mieiiorls  mn 
scriptores  dicebant;  noster  e  ooiiirario,  et  Sulpiciiia 
S«verii8,  ai  Vuigatns  iBterpres  Bibliorum  noti  raro  in 
memu  Iredere^  in  mn{rimon%o  po$tulare ,  in  malrimoHio 
accipney  el  sic  dc  reliquis,  dixerunt.  Hinc  inreriiis  , 
capite  55,  c  commendaiis  Licinio  conjuge  sua  ct  filio, 
alque  in  manu  iraditis;  >  et  capiie  59,  c  Lc$;ali<;  prse- 
inissis,  in  matrimonio  posiulat ;  »  ei  apud  Sulpicium 
Severum  ,  lib.  i,  cap.  9  :  c  Jacob,..  aniore  virginii 
conflagrabai,  eam<|ue  sibi  in  inairimonio  postitlans, 
et€„  I  acmrsum,  cap.  45,  c'Acbiib...  jezabel  (id  est, 
Jtesabale)  lilia  Bazae  regls  ex  Sidooe  io  mairimonio 
accepta,  Baali  idolo  aram  luco§que  consiituii;  »  qui 
t«men  alibi,  c  Moyses...  a|)ud  Jethro...  diversaius» 
iiljamejus  Sepboram  in  matrimonium  accepit;  »  et 
alibi  rursum  «  Saul...  flliam  Malchol.*.  Faliim  cui-  ^ 
dam  in  matrimonium  dcdit;  >  quibus  et  alia  apud  ^ 
epmdem  aimilia,  ut  quoniam  ita  quario  Christianismi 
sseculopolitiorea  Patres  promiseue  utraque  phrasiusi 
anm,  non  debeat,  nteo  judicin ,  bujus  looi  seriptura 
imeFe  interpolari.  Confar  qu^  ad  capiia  55,  et  l^, 
oliscrvabimus. 

Jiaifue  fik  mretque  pr<B$ente^  Diocleiiano  nimirum  , 
ei  Maiimiano  aene,  pt  non  n^ale  tam  ex  antecedcnil- 
biis  qiiam  e  proximeseqiientibiissMpplevil,  velexpli- 
€fiit  Mauoroiiiiis«  Mox  enim  sequituri^/iM;  MiimnvuHu$^ 
et  paulo  anie  pr^eeasit  D\ocie$, 

Sic  ^UQ  tempore  $ex  fuerunt,  Locus  sine  diibio  eor- 
nii^tus,  vel  Qiuiilus,  Qutd  hoc  enim,  $e3s  fueruHi?  cum 
nolla  vox  prxcesserii ,  qit(e  jam  plurali  numero  in- 
lelligi,  et,  qti«d  aiunt,  M  toO  myo^  subftudiri  pns- 
sil.  Additum  autero  anpplemetiti  viee  voeabulum  /m- 
peratoree  ab  ambobus  interpretibus.  H  y  eut  donc 
mior$  $19  pereonue$  gui  pofioient  le  nom  d*empereur. 
Maucroix.  And  now  ihere  tfiere  all  at  once  $ix  empe- 
roicri,  versio  anglioa.  Miror,  non  ppoprie  sano,  qiiod  C 
id  vocabuli  neutro  numero  in  loto  hujus  papiiis  ini- 
lio,  imo  nec  in  toto  siiperiori  oapitc  ^,  legaiur  :  sed 
quoniam  qui  lunc  teinpofis  rempublicam  gerebant, 
Bondum  omnes  imperatere$  erant ,  sed  ex  antiqiia 
Diocleiiani  diHposltione  per  Galeflum  conflrmnia  , 
pariim  impemtore$,  partim  Ctekaree»  Yide  raodo ,  ^i 
cfuid  dubitas,  totum  caput  5ft.  Inielliges ,  tantum 
abesse,  ut,  Licinio  semel  imperatore  nuiicupaio,  sex 
prspruerint  reipublicne  imperatoresj  iit  contra  distino- 
lio  Cte$0rum  ab  imperetmbu$  obtinuerit  adhiie  ali- 

Jfuandiu,  nec  denique  iiomen  Cscsarum  vere  sublalum 
uerit  e  medio,  nisi  postquam  temporis  lapsu  scrip- 
sisset  ad  Galerium  Maximinus,  sese  S3lutatum  fuisse 
Augu$tum  ab  exercitu,  et,  accepiis  iis  litteris,  jussis- 
set  demiim  Galerius ,  ut  qui  quatnor,  prster  se,  hoc 
HHi  Mlo  JHre  ei  tiiulo  imperium  Ruinanum  adminis- 
tpabanl)  imperQiore$  qooque  in  posterum  noiplnaren- 
Iqr  ,  sicut  suo  loco  nrmabimus.  Qusp  cuyp  ita  sint , 
quomodo  bonim  verborum ,  $ie  uno  lempor^  *ex  fne-  t^ 
runt,  sensus  esse  possel,  ct^  tinp  tempore  $e»  fuerunt 
imperalofe$  ?  Potjus  ergo ,  detur  conjecturm  venia  , 
Mrip^erit  noster  z  Sic  uno  tempore  $ex  prmfueruut; 
Reipublieoe  nimirum,  ciijus  mentio  in  antecedentibus 
kac  periocbe  :  c  Quasi  nt  de  componendo  reipublicse 
siatu  cuin  eo  disputarel.  » 

^f^  uno  temtfere  $ex  fuerunt.  Herculius  scilieet,  Ga- 
lariua,  Maxiiniiiiis  Daza,  Censtantiniis,  Maxen[ius  et 
L*iciniti8.  Edit.  Oxon.  et  Cant. 

Jmpediti$  con$ilii$  eenex  Maximianu$.  Maximien 
fruetri  ifeionesp^rance.MAUCROixius. — Latine,  Maxi- 
mianus ,  qiiem  sua  spes  rrusirata  fuerat.  Prasstiterit 
sine  dubio  ex  sequeotibus  Terenlii  versibus  expli- 
care: 

P.  Eboduro,  bone  vir,  quid  als?  Viden'  roe  consllils  tuis 
Miserum  fropediium  csse?  t).  Al  jam  expediam. 

fJbi  vide,  si  vaeat,  aut  opus  est,  eonnmenutoros. 


Terliam  quoque  fugam  mQMatm\  Locns  vnno  ;  r- 
ccptus  ab  interpretilms.  Maucroixius  ticr  pr.i  spu»,  ^e 
pr4pare  a  uue  lroi$ieme  fuite,  Ad  verbnin,  tertiam  fu- 
gam  parat,  Nun  male,  cuni  in  ejusmodi  iocutioiuiius 
verba  pr.Tseniiset  imperfeciitcmporis  eleganier  itioiq 
valeant.  Serviusquealias  ad  illud  Ailn,  i : 

Saepe  fugaro  Danal  Troja  cupiere  relicta 
Molirl. 

Molki^  inquit,  id  est,  parare. 

Versioaulem  Angliea  per  praBteriturp  :  Fled  again 
for  the  third  time;  se  teriia  vice  in  fugam  dedit,  in^ 
dtictQ  sic  Herculio  non  fugam  post  phis  minus  ten)- 
poris  pamnie ,  sed  jatn  fiigienie.  Suspicabar,  scrip- 
sis&e  iiostrum,  Teriiam  quoquo  fugam  moliebatur,  hoc 
cst,  aliquo  fugiendi  certiis,  in  quem  poiiiis  lociiin  ex 
inultis,  qui  io  mentem  venieliani,  abiturus  essel,  cq- 
gitabat,  et  res  interiip,  qu;e  ad  fugam  necessari;e 
erant,  parabal,  Cicere  ii,  de  Divin.  ita  qHoqHo  $e  m-' 
terint  Stoicif  etc. 

Plenu$  malce  conlagionis  ac  $celeri$.  Midobat  Hoin- 
^ius ,  Plenm  mai<B  cogitaliom$  ac  $celerU.  Coulagioni 
hie  nniltmi  esie  locum  putabu.  Cogiiationes  bas  ma- 
las  in  vopl)is  scquentibiig  prodit.  GRiCvius.—  Conla- 
gioni$f  Corrige  oiei>  periciilo  ,  et  lege ,  cogiialioni$. 
Contagio  sane  hic  l()cum  non  babet ;  neo  juvant  al- 
faia  a  clarissimo  ColMmbo ,  f)ftg,  580,  co|.  I.  Tot- 
uus.— CpH/effiontl.  CogitmioHi$.  Sic  lib.  v  Instilui., 
§.  12,  de  JlMStitia,  GAt^s.-^-ln  landato  lamen  Lactoii- 
tji  loco,  noii  modo  nnsplam  cogitationi$  vox  ullo 
c;i6u  comparei  in  metscditionilnis  :  sed  videtureti.im 
recepta  leoiio,  purum  ab  omni  $celeri$  contagione 
pr(x$tarey  sen^oio  babere  optimuin.  Judica  lu.  Locus 
inlegcr  talis  est  :  c  Adeoiie  apud  vos  pcrit  innoct*n- 
tia ,  ul  ne  raorte  quidem  simplici  dignam  judicetis  : 
sed  siipra  omnia  facinora  babeatnr,  nullnm  facinus 
admittere,  peciusqiie  purum  ab  omni  sceleris  con- 
tagione  pr;]Qstare? 

Vt  Con$inptinum  imperalorem.  Quem  necdum  ta- 
men  Galerii  conoessu  liceJHil  imperotorem  vocnri , 
$ed  lantnmmodo  (^(^$Qrem.  Yernip  uoster  plane  Con- 
siantii  dispositionem,  de  qua  in  fine  capitis  24,  anli- 
quinrem  liabnit  Galeriana,  de  qi|a  pariler  in  (iiio 
capiti§2^,  inentio  esi.  Hincquo,  sicut  is  supra  sta- 
lim  a  Constantii  olqlu,  Suseeplo,  Inqiiit,  imperio , 
Con$tanlinu$  4ugH$in$ .  ita  imnc  idem  post  annuni  et 
ainplius  ab  ejusdem  Conslaniii  excessu ,  ConslmiH' 
nwn  imperaferem  yoca(.  Cui  locntioni  mox  similes 
pltircs  lioo  ipso  capiiii  viiJebis ;  iit  ea  propter  polue- 
rit  quidem  aliquando  bic  scriplor  quinque ,  anie  siib- 
latuiM  Caesarum  nomep  per  Galerium,  nqmerare 
imperatore$ ,  %ed  non  i^jr,  quia  eonsqua  Maximiniis 
Daca  mero  Cm$ari$  nomine  seu  tiiulo  gandebat. 

Cenerum  $uum.  Uipote  qui  Fiiustani  Maxiiniani  Ti- 
liam  in  uxorem  duxerii.  Edit.  Oxon.  et  Qani* 

Generi  filium.  Id  est,  Constaniii,  qui,  Helcna  rc- 
pqdiaia ,  Tbeodoram ,  Herculii  filiam ,  dnxit ,  seu , 
ui  alii  malufit ,  privignam.  Kdit.  Uxon.  et  Caiit. 

Dolo  metq.  Qui  bonte  fidei  opponilar.  Vide  Brisso- 
Oii  formqlas.  Tolmus. 

Dottf$  maim  e$t ,  cum  aUud  agitury  atiud  $imulalur. 
Julius  Pauliis  lib.  Sentent.  receptar.  tit.  9. 

Hegjani  vestem.  Qu%  mox  alio  nomiiie  purpura 
vocabitup.  Jlepente  purpuram  $Hmil ;  cl  a  Laciantio 
similiter  hjs  yerbis  :  Iiomani$  indumentum  purpuroe 
insigne  e$t  regice  dignitatie  as$umptce  ^  lib.  iv  Iitslii., 
cap.  7,  ut  iiide  vaiidt;  firmentur  qu9P  sujierius  dixi- 
mus,  —  Le$  ornement$  impdriaux,  Maucroixius.  Ad 
verbum ,  ornamenta  imperatoria,  inultitudinis  nti- 
inero.  The  imperial  habit.  Versio  angl.  Id  est,  Im- 
peratorium  habitum,  numero  unitatis. 

Francorum  gen$  in  armi$  era^.  lllqd  Francorqm 
bellum ,  de  quo  Lacianiius  loquitur,  non  videtur  ab 
60  diversum,  dc  qiio  £usebiu8  in  Vita  Conslantini , 
lib.  I,  cap.  35,  ubi  ait,  Constanlinum  adversns  Bri- 
tanni€a$  genles  trajecisse.  Pagius  ,  tn  CriUca  Baron^ 
ad  annum  Chri$ti  307,  ntim.  7.—  Sed  jam  igiiur  anna 


767 


PAUfJ  BAUDRI 


m 


acnc  Glirisii  Dionyainnrc  ZOl ,  Frnnci  tolnm  Gnilinm  A 
pervasissenl,  et  in  Britannia  Gallica  consedissenl , 
quod  me  nnspinm  legere  memini ;  conlra  vero,  di- 
yersissima  apud  Cginlinrdum  et  alios.  Adde  Bnlu- 
zium ,  ad  l)»c  verba ,  relicla  miliium  parie ;  et  qnem 
seoui  malim,  Guperum. 

britannia  Gallica  hoc  nomen  nccepit  circa  nnnum 
Christi  460,  cum  Placidi  Vaieniiniani  lempore,  Ri- 
valus  Anglorum  dominationem  fugiens,  cum  magna 
Britannorum  multitudiue  trajecit  in  Galliam  ,  et  Vc- 
neiorum,  et  Osismiorum  lines  occupnvit,  ac  de  sua 
gente  Briinnniani  appellnvit.  GRiCvius. 

Barbaros,  Ftancos  lingua  Atiica  Valentinianus  im'- 
perator  a  feritale  et  duritia  atque  audacia  vocari  vo- 
luit ,  inquit  Ivo  Gnrnolensis  iniiio  Ghronici  de  regi- 
bus  Francorum ;  quod  hunc  locum  (uhi  no!»ler  eani- 
dem  gentem ,  quani  paulo  aiite  Francos  nominavit , 
simpliciter  barbaros  appellat)  valde  iliustraret,  nisi 
Francorum  nomen  uiriusque  Valentininni  temporibus 
antiquius  csse ,  hic  liber,  plurimaque  alia  veierum 


Audit  scelera  qiiK  fecit ,  etc.  Hoc  est,  qonmpriinum 
vero  ad  Gonslantinum  fuit  adductus,  exprobravii 
illi  Gonstaniinus  ,  quomodo  non  se  pro  pnire  el  80« 
cero  gessisset,  sed  sceleraie,  impie,  perfide.  Turo 
aiitcm  detracia  ei  vestis;  ac  denique,  postqiiam  ii) 
fuisset  increpitus ,  vita  donatns  est. 

Vestis,  Regin  scilicet.  Pnrpuram  Maucroiiius,  /n- 
peratoriam  purpuram  Burneliis,  rotunde  translale- 
runt. 

GAPUT  XXX. 

Sie  amisso  imperatoris  ac  soceri  lionore,  Id  est , 
Herculius  niilem  Maxiinianns  ,  amisso  iii  eum  mo- 
duin  honorc,  quem  ei  antea  Gonstantinus  aique  alii 
communiter  ut  imperatori ,  Gonstaniiiius  vero  inso- 
per  ut  socero  exhihebant.  Firmaiii  lam  scqiientii 
verba ,  humititatis  impatiens  (  ex  qiiibus  liqiiet ,  Her* 
culiuni  deinceps  n(m  soln  piirpura ,  sed  culiu  quo- 
que  et  obsequiis  aulicorum  caruisse ,  ntque  ad  hii- 
niillimnm  denique  viife  condilionem  fuisse  redacturo) 


nionumenta ,  docerent  et  evincerent.  Sed  aii  ideo  ^  quam  quod  in  praBcedentibus  dicitur  Gonstanlinus 

Herculium,  nullum  ipsi  honorem  hnbeiido,  incre- 
pnsse  iit  hominem  scelestum ,  ut  ptUrem  impium ,  ol 
socerum  perfidum, —  Maximien  privi  du  liire  ^em- 
pereur  et  de  beaupire.  Maucto\tl\us;  ita  simplicitar 
de  ainissis  imperatoris  et  soceri  nppellationibus  scr- 
monem  esse  exislimans.  —  But  Maximian  hamng  lou 
both  the  dignity  of  an  emperour^  and  the  regard  Ihat 
was  payed  to  him  as  a  father  in  /ffw,  verf^io  an- 
glica;  amfssiim  jain  imfmatoris  honorem  de  imjtera- 
torix  dignitaiis  amissione  ,  amiswm  vero  soceri  ho- 
norem  de  amissn  Gonstantini  in  socerum  Herculium 
observaniia  explicans.  Qui  sensus  a  nostro  minos 
recedit ,  idemqne  fere  cum  illo  est. 

Quia  semel  ahiit  impune,  Putictum  quod  est  anie 
Quia ,  iraiisrer  posi  impune,  Boherellus.  Iiem  Gale. 
— Siispicnbnr  ego  copnlam  et,  qux  sa^piuscule  alibia 
pr^ecedeniibus  vocibus  ahsorpia  est,  absorplam  pt- 
riter  fuisse  hic  loci  aiite  ^fim,  «ibi  proinde  legcndum 


mollior  oHm  hiiic  auctori  6arfrarortim  appellaiio  ^ 
ciim  de  Galiis  ngeiei?  Minime  sane.  Nam  ita  Garpos 
odiose  capite  4,  ita  Persas  capite  5.  barbaros  nun- 
cupavit ,  haiid  nlia  mente  nlibi  barbaram  libidinem , 
barbariem  naturalem^  barbarum  aliquem  generum, 
barbaram  servitutem,  et  hiijusmodi  alia  noininnns. 

Credit  adolescens.  Cejeune  Prince,  Maucroixius. — 
Hand  male,  modo  non  i\eprincipe  admodum  juvene  in- 
lelligas.  Tunc  euim  Gonstantinus  annum  aetaiis  ngebat 
clrciter  iriccsimum  sextum.  Gonfer  dicta  ad  caput  "24. 

Imperatori.  Coiistantino  scilicel,  quod  mcrito  ma- 
luit  Burnetns,  perspicuitntis  gratia,  repetere,  quam 
cum  nostro,  vnriain  appellatione ,  obscuriiis  loqui. 

Opprimitur  homo.  Senex  nempe  Maximianus,  quod 
ex  parte  interpretes  declnrnrnnt,  idemque  adeo.  qui 
paulo  anie  opprimere  ipse  Gonsiantinnni  cogiiaverat. 
rr.i!cessit  enim  :  c  Persiindet  nibil  suspicnnli  (Gon- 
stnniino)  nc  omnem  seciim  exercilum  ducerct....  ut 


et  ipse  (Senex  Maximianus)  liatieret  exercitum  quem  C  putem  :  c  Ei  quia  semel  abiit  impune,  vocat,  etc 


occuparet ,  et  ille  (GonsUintinus)  opprimi  posset  ob 
milituin  paucitnieiu. 

Quod  ipsum  prcecipue  non  deceret.  Quia  et  ipsiiis 
Gonsiantini  socer  erat,  et  pniris  fuerat  Gonstanlii , 
et  impernior  provectae  a^iatis ,  qtiem  omni  honore 
exceperat ,  adeoque  patris  loco ,  quia  Augusti  Ca:su- 
rum  patres  diccbantur.  Tollius. 

Tt4m  subito  a  tergo  ejus  porttB  reserantur,  mililes 
recipiuntur.  Planissimo  sensu ,  modo  neutriim  slric- 
tlus  a  tergo  Herculii  accidisse ,  sed  in  remota  urbis 
parte  ,  cui  lergiim  veriebnt,  inielligas ,  cujus  obser- 
vaiionis  ratlo  el  necessiias  per  se  paient. 

Adtrahitur  ad  imperatorem  rebeUis  imperator,  Vide 
iit  pergat  nosler  ad  aliorum  |>oiius  dispositionem 
respicere,  quam  ad  Galerianam.  Omnino,  si  vel  lo- 
cnm  islum  capitis  36 :  c  Patri  suo  post ,  Herculio 
scilicet,  deposituMi  iniperium  in  Gampania  moranti , 
(Maxentius)  pnrpurnm  niiltit ,  et  bis  Augustuin  no- 
minat,  cum  hoc  capiiis  52,  contuleris  :  Victiis  eon  _. 
luniacin  (Galerins)  lollit  Gaesanim  nomen  ,  et  se  Li-  ^ 
ciniumqne  Angusios  appeliat,  Maxeniium  ct  Gonstan- 
f inum  niios  Augtistorum ,  i  inielligeB  adeo ,  non  ha- 
bitum  fuisse  per  plus  minus  temporis  Herculium  pro 
impemtore  a  Galerio ,  ut  in  istn  fere  uliima  Galerii 
disposiiione  nuUa  fiatHerculii  meiitio,  nedum  ut 
imperatoris. 

Pater  impius,  Pater  nempe,  proprieque  dictus, 
mtione  fiJKC  Fausl.ne,  qiiaiii  Gonslaiitiniis  uxorem 
diixerat  :  Inip':us  autem  ,  id  osi ,  crtidelis,  iiihuma- 
nus,  iinmisericors ,  sicut  conira  pius  paier  de  pnire 
benigno,  huinaiio  el  misericorde  usurpatur.  Gicero  : 
Non  secus  in  me  pius ,  quam  pater  in  filios  :  ut  non 
proinde  solam  nlioruni  crga  parentes  pietalem  vel 
impieiatem  Latinl  mcmoraverint,  sed  parentiiro 
quoque  in  filios.  Imo,  aternam  Dei  pietatem ,  hoc  est 
misericordiam  in  gregem  suum  laudabit  noster  sub 
flnem  hujus  libri ,  capite  52. 


Vocat  filiam  Faustam.  II  flatte  sa  fiUe  Fausto. 
Maucroixius.  —  Miror,  cum  tantum  sit  discriminis 
inler  vocare  (appeler)  et  blandimentis  soHwtarit 
(/fa(l«r).  Pr.'eter  quam  qiiod  etiam  ex  proxiinc  se- 
quenlibus  inanifestum  est,  blandimentn  nontiisi  se- 
cundam  Hercnlii  machinam  fuisse,  qua  filiain  suis 
pnrtibus  conciliare  teniaveril.  \ocavii  ergo  prinium 
omnium  ;  id  e^t,  illam  ad  se  vocari  curavit,  effi^t- 
que  ut  veniret. 

Digniorem  virttm  poHicetur,  Videatur  ibidem  loci 
Golumbus. 

Petit  cubienlum,  etc.  Paulo  aliter  editio  Aboensis : 
c  Petit  cnbiculuin  patens  relintiui,  et  negligenliu» 
custodiri  sinat.  > 

PoUicetur  illa  facturam,  et  refert  protinus  ad  «wn- 
tum.  n|9oxffTa^a€ovanQ^  3«  ♦av<mQC  to  iyx**^^i^'^\ 
xat  Tw  KGi)VO'TavTiv«>  toOto  fAijvua-ao^Ct  cwrojauftivof  hi 
Tw  TrovTwv  cyTrso-siv  "EpxouAioc  voo-w  xoTa  t«v  T^wv 
ixthxtvnfTe.  Kecie  liifc  de  insidiis  Z«iziinu$ :  sea  uii 
oliin  annotavimus,  conrundit  ilerculium  cutn  Uni- 
mino  Daza,  qiiem  simplici  morte  apud  Tnrsani  per- 
iisse  lesuttir  Cpitome  Yictoris.  Sed  de  hoc  postei 
viderimus,  Editio  Oxon.  et  Gant. 

Refert  protinus  ad  maritum,  Ad  Constantinuin 
Maucroixius. 

Qua  manifesto  facinus  teneretur,  Malim,  «i  fadMre. 
ToLLius.  Quod  ei  Maucroixio  videtur  in  meniemte- 
iiisse.  Ondispose  toutes  choses  pour  surprendre  U  pff- 
fidedans  un  aiientai  nianifeste,  —  Pneferriim,  si  fwJ 
esset  eiiiendandum,  qtut  manifesto  facinorotus  teMtTt- 
tur.  Sic  enim  Gicero  5.  Verr.  Teneo.,.  furem  mwh 

(esto  avertentem  rem  frumentariam  omnem.  Sed  quido» 
lelle  slare  possit  leclio  recepia,  cum  Giccmalibn" 
eadem  Yerrina  scripserit :  i  Tenetur  igitur  jam,  jo- 
dices,  et  manifesto  tenetur  avariiia ,  cupidiias  biinii 
nis,  scelus,  improbitas.  aiidacia;  i  el  aUbi  rursus  pro 
Gliientio :  c  Exponam  vobi^  Oppianici  faciovs  nu»' 


760 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXXI. 


770 


festo  compertum  atquedeprelienstim. 

Supponilur  quidam  vUisEunuchus^quipro  imperalore 
morialur.  Faclum  noiabile,  sed  cujus»  ut  verum  di- 
cam,  xquitalem  necessiiatemve  iion  satis  video.  Si- 
mile  tautumniodo  exemplum  scio  esse  iii  liistoria 
Machabeorum,  lib.  iii,  inilio  fere  primi  capitis,  in 
hunc  modum :  6fo$OTO^  5i  nc  iTcrthipSi^rui  -njv  iTrtSou- 
>i3v  itmonOiig,  etc.  Latine,  c  Theodotus  autem  qui- 
dam  rem  insidiis  peragere  cogiians,  cuin  assumpsis- 
set  e  conmiissis  sibi  a  Ptulemao  armalis  validissimos, 
contuiit  sead  labernaculuin  Ptolemsei  noctu,  ut  cum 
interliceret  incautum,  eoque  pacio  Qiiem  bello  impo- 
oeret.  At  Dositheus...  curn  hunc  subduxisset,  ignobi- 
lem  qtiemdam  siipposuit  in  tabernaculo,  quein  pro 
illo  mulciari  contigit. 

llle,  Maximianus,  quem  et  ideo  Interpretes  nomi* 
nare  mnluertiui. 

Iniidiis  opportuna.  Hoc  est,  insidioso  suo  incc^pto. 

Niinium  eiiiin  simpliciier  Maucroixius,  a  «o»  rf^Mei»,  ^     ^  ^__ 

suo  consilio.  *.  loci  versionibus,  quoe  paluin   alieruiro  suppleinento 

Vidisie  somnium.  Locuiio,  de  qua  consulendus  tibi  ^  nituntur.  Apiesque  Dieu  eut  vengd  sa  religion  ei  son 


A  natus,  Alias  enim  70  per  \n  posl  mutandum  foret  in 
praecedeniibus.  Tollius.  —  Faciunt  omnino  pro 
priori  aut  siinili  aiiqua  conjectura  ambo  Interpreles. 
^init  ce  grand  Empereur^  vingt  ans  durant^  le  maitre 
du  mo/)(/e.MAUCBOix. —  Thus  this  great  emperour,  that 
in  the  long  coursc  of^Oyears  reign,  Aiiglica  versio. 

Viiam  destestabilem,  Epithelum  odiosissimum,  ut 
hic  Ciceronis  locus  indicat :  c  [Ea  esi]  inier  natos  et 
pareiites  [charitasl,  qusediriini  nisi  detestabili  scelere 
non  poiest.  In  Lafio,  seu  de  Amicilia.  > 

Finivit,  Massilis,  ut  Eusebius  iii  Chronicoi  Victor 
in  Epitome,  et  Orosius  in Historia  docent.  Pagius,  m 
Crit,  Baron.  ad  an,  Chr,  307,  num.  8.  Confer  dicta  su- 
perius,  pag.  praec.  col.  i. 

CAPUT  XXXI. 

Ab  hoc,  Imperatore,  an  tempore  ?  Oratio  enim  el- 
liptica  est ;  neque  res  per  se  tantum  dubia  ex  praece- 
deiitibus  usuve  latinas  linguae,  sed  cx  hujus  quoquc 


Cuperiis,  et  in  qua  alias  facile  deesse  possit  t6  seposi 
pidisse,  absorptum  scilicet  ab  illo. 

Ingreditur  armatus.  Haud  dissimile  fuit  Darii  faci- 
nus,  pairem  Artaxerxem  noctu  opprimere  et  inter- 
Ocere  volentis,  quod  sibi  Aspasiam  negasset,  nec  alius 
exiius.  ToLLius. 

Spadone  obtruncato.  Id  est,  ut  recte  interpretes,  oc- 
ciso.  Sequitur  enim  paiilo  post :  Profertur  e  cubiculo 
cadaver  occisi ;  et  Latinis  obtruncare^  quod  proprie 
loqueiido  corpus,  muiilatis,  verbi  gratia,  capite  et 
brachiis,  truucum  reddere  signilicat,  nonnumquam 
etiam  quomodocumque  occidere  est,  Plautus  in  Aulu- 
laria,  act.  ui,  sc.  4  : 

Capio  fustem ,  obtrunco  gallum ,  furem  manlfestariura. 

Ubi  vox  manifestarius  propter  proxime  scqueiilia  de- 
bet  noiari. 
Prosiliit.  Rectius,  prosilit,  Tollius. 


veuple  sur  le  vieux  Masimien.  Maucroixius. —  Ad  ver- 
bum,  ab  hoc  seue  Maxiniiano,  etc.  In  thenext  place. 
Yersio  aiiglica.  Plane  jam  quasi  noster  scripseiit : 
Secundum  hcec,  vel  post  hoc,  Praefero,  cum  et  iia  t6  ab 
hoe  clarissimus  Grajvius  in  flne  cap.  26,  exulicuerit ; 
nec  insolens  sit  auctoribus  graecis  U  TouToriSimiliter» 
pro  ix  TouToy  xoupoij  poiiere.  Joaiines,  verbi  graiia, 
in  Evangelio  xix,  12  : 'Ex  toutou  i^nrst  0  niXaToc 
«TroAuo-cct  auTov.  Ubi  Beza :  Ex  eo  tempore  studebal 
Pilaius  eum  dimittere;  Vulgata  vero  una  voce  :  Exinde 
qwerebat  Pitatus,  etc. 

Ad  Maximianiumalterum,  Id  est,  ex  Mancroixii  ver- 
sione,  ad  Galerium.  Recle,  cum  jam  noster  ad  ulti- 
mos  infaustosque  Galerii  Maximiani  ca&us  orationem 
convenat,  alterius  ideo  Maximiani ,  quod  et  impera- 
tori,  cujus  inodo  informe  lethum  recilabalur,  iiomen 
fuerit  l/fla:imiflfm«.  Sed  au  recle  pariier  ediiioprima 
Oxoniensis  in  eniendationibus,  «luaj  serius  occurre- 
Profitetur  quod  admiseril,  Legc  admiserat,  vel,  quid  C  r?"^  legendum  esse  moiiuit  ad  Blaximiamm  alterum^ 


admiserit.  Idem 

Mattifestarius  homicida,  Confer  Plauli  locuin  modo 
allaium. 

Dura  silex,  aut  stet  Marpesia  causis,  Ex  Yirgilio  li- 
bro  viiEn.  Gale.  Item  Paris.  edil.  In  margiiie. 

Cautis.  Cautes.  Ediiio  Aboana,  et  Pagius. 

Ac  nodum  informis  leti  trabe  nectit  ab  alta.  Zozimus 
contra,  libro  11  Histor.  6  'Ep.ou>co^  y6a-6>  xara  Tidv 
Tetpaov  iTC>«uT>jae.  Id  est,  Herculius  apud  Tarsum 
morbo  obiit,  Sed  ad  ea  verba  jamdiidum  Sylburgius  : 
c  Sigonius,  inquit,  ex  aliis  tradit  Massilix  strangula- 
tum,  jussu  Constantini.  >  Confer  dicta,  p.  prxc.  col.  1 
el  mox  diceiida,  col.  seq. 

Ac  nodum  informis,  elc.  Virgilii  versus  e  lib.  xii, 
i£neidos,  quod  primus  monuit  Baluzius  ad  margi- 
oem  editionis  Parisiensis. 

Leti.  Editio  Aboen.  Lethi,  cum  spiritu ,  quem  sane 
scribendi  modum  Feslus  olim  ac  Yarro ,  aliique  pos- 


Galerium  ?  Suspicor  voluisse  virum  doctum  cui  vul- 
gaia  lectio  displicebat,utproad  Maximianumalterum 
ad  Maximianum  Galerium  reponatur ;  quod  ratione 
quideni  iion  caret :  sed  ita  lamen  nuspiam  hic  auctor 
locutus  Cbt ;  et  e  contrario  jam  ante  Calerius  inilio 
csipliisd,  Maximianusatter,  utab  Herculio  distingue- 
reiur,  fuit  vocatus :  quare  nulla  nunc  muiatione  opos 
esse  credimus. 

Persecutionis  auclorem.  Unum  ergo  ex  illts  auctO'» 
ribusy  de  quibus  supra  in  fine  capitis  2 :  i  Si  a  prin- 
cipio  ex  quo  est  Ecclesia  constituta,  qui  fueriut... 
auctores.,.  et  quibuspcenis  in  eos  coelestis  judicis  se- 
veriias  vindicaverii  exponam,  >  Quo  loco,  quin  post 
auctores  vocem  persecutionumy  aul  si  (|uis  malil,  per- 
secutionis  supplere  oporleat,  non  dubitamus  ob  ple- 
iiam  hujusce  phrasin.  persecutionis  auclorem.  Adda- 
tur  propter  alia  Bal.  ibidem. 

Ut  in  eo  etiam  vim  majestatis  ostenderet,  Tale  illud 


lea  bene  multi  probarunt,  voce  nempe  «tto  ras  >i50iQff,  jy  ejusdem  capitis  2,  quaienus  virtutem  ae  majestatem 


qaae  Lniinis  oblivionem  sonat,  derivaia.  Sed  Priscia- 
nus  letum  siiie  spiritu  malebat  exarare,  et  a  prisco 
ieo,  pro  deieo,  deducebat :  cujus  opinioneni  cum  viri 
quoque  iiiter  recentiores  magnx  eruditionis  Manu- 
liiis  et  Jos.  Scaliger  verisimiliorem  judicaverint,  non 
erai  procul  dubio,  cur  veteris  schedse  Scriptura  in- 
tcrpolaretur. 

ViginU  annorum  vota  celebravit.  Hoc  est,  VieeU'» 
nalia,  Alludit  eniin  Lactantius  ad  Ronianorum  mo- 
rero,  qui  in  hujusmodi  solemnitatibus,  vota  pro  salute 
ac  felicitate  princtpis  concipiebant,  ut  patet  ex  Pll- 
iiii  epislolis  ad  Trajanum.  In  nummis  quoque  veteri- 
bus,  ejusmodi  voia  expresse  leguntur,  votis  xx. 
ifULTis  XXX.  In  aliis  vero  numinis  ita  habetur,  sic  x. 
8IG  zx.  Hoc  est,  Sic  Deceimalia,  sic  Vicennalia.  Ano- 
nynius  Auctor  ediiionis  Cnnl.  idque,  ut  addit,  ex  Ya- 
lesio  in  Eusebio  dc  Vita  Const.  lib.  iv,  cap.  47. 

Yiginii  annorum.  Deest  ante  h%c  verba  vox  domi- 


suam  in„.  dis  delendisque  nominis  sui  hostibus  Deut 
summus  ostenderet, 

Jam  deagendis  et  ipse^  etc.  Quia  nimirum  Vicen- 
nalia  Diocleiianus  ante  ocio  aiinos  celebraverat. 
Maiicroixius  :  c  Ce  prince  k  rexemple  de  Diocl^tien.» 
Yide  caput  xvii. 

Quijamdudum^  elc.  Sic  videtur  supplenda  haec  la« 
cuna,  et  qui  jamdudum,  etc,  ut  quai  promiseratredde' 
ret,  Edit.  Oxon.  et  Cant. 

Vt,  quas  promiserat  redderet.  Ita  rccte  emendatum. 
Promissa  autem  ha^c  ad  miliies  spectant,  quibus , 
instantibus  vicennalibus ,  congiarium  se ,  sive  dona- 
tivum  dalurum  moresoiito  promiserat.  llaDc  ut jpro- 
missa  prxsiaret ,  novis  indictionibus  opus  erat.  Tol- 
Lius.  —  Lego,  et ,  ut  qui  jamduduni  provincias  af- 
flixeral,auri  argentique  indictionibus  faclis,  qus 
promiserat  redderet ;  etiam,  etc.  Gale.  —  Malebamt 
et  qui  jamdudum  provincias  afflixerat  1  auri  argeQU^ 


77i 


PAULl  BAUDRI 


ni 


que  indictionibus  factift ,  is  quo  ({uae  promiserai  red^-  A 
Ueret ,  eiiam,  ei  qm  deinde  ,  tti  is  a  factis ,  ei  quo  a 
(juac  fuerint  absorpla,  Vel  simpliciter  :  el  qui  jamdu- 
dum  pruvincias  afHixerat  auri  argenlique  indiciioni^ 
busfactis,  quo  qu;»  promiserat  redderet,  eiiam.,. 

Auri  argeniique  indiciionibus  faetis.  Livineius  ad 
liunc  Plinii  locum  in  Trajani  Panegyrico :  c  Nec  no- 
vis  indiciionibus  pressi  ad  velera  tnbula  deflciunl,  > 
tria  omnino  et  genera  pensitaiiouum ,  inquit ;  Canon  , 
cerlum  el  ordinarium  iributuni ;  ObiadOf  quod  spon* 
te  procsteiur ;  Indiciio,  quotl  de  no?o  imponatur. 
Meminit  Asconius  iit  Yerrinam  iv. 

Quas  promiterat  redderet ,  etiam  in  nofnine  Hccmia» 
liuni ,  elc.  Labe  multa  sunl  ba^c  verba  inquin:ita , 
(|ua!  videiur  dilui  posse,  si  rescribamus  :  c  Qux 
pruini^erat  reddere ,  ei  inani  noinine  vicennalium 
securem  alteram  innixit.  »  Reddere  nimiriim  vicen- 
Mfllia,  est  agere,  celebrare,  edere.  Sueton.  in  Do- 
niit.  4  :  i  Coilegiuin  instiluerat,  exquo  sorte  ducti 
mogisterio  fungerentur,  reddereiitque  exiniias  vena-  ^ 
liunes  ei  scenicos  ludos.  >  Tercni.  Aiidr.  5,  1 :  i  Me  " 
si  Imparatum  iii  vens  nupliis  adortus  esset ,  quos 
iiiiiii  ludoB  redderet  ?  »  neddere  enim  s.'C|)ins  est 
dare ,  ui  justa  reddere  apiid  Columellam,  lib.  Viii  : 
•  Nulla  est  autem  niajor  vei  nequissiini  bominis  cus- 
liKlin ,  quani  quotidiana  operis  (rxaclio ,  ul  josla  icd- 
danlur,  ut  villicus  semper  proisio  sil.  »  Et  lib,  xi  ca- 
piie  9  :  c  Curabit  villicus  ui  jusia  reddanlur ;  »  hoe 
ost,  utquaeeii)  iiijunguntur,  agatil,  deiit ,  prxstcnl. 
Cflsns,  libroxciv,  de  v.  s:t  \erbum  reddendi  auaii* 
quani  signiflcatioiiem  babel  relrodandi,  recipitta- 
liien  et  per  se  dandi  signiiicationem.  »  Sic  exia  red- 
dere,  Yirgii.  Fnmaniia  reddimus  exta ;  et  votn  reddere, 
l»ro  facere ,  «oteninis  locutio.  Postea  ex  voce  inani^ 
nltim»  liiteipe  uni  exciderunt ,  et  adhacserunt  prx- 
eedenli  voculd)  etc.  Inde  natum  etam,  et  deinde 
etiam.  Inane  nomen  vicennalium  dicitur,  quod  vicen- 
nalia  frustra  promiitebal,  et  horuin  nomine  pecu- 
niam  extorquebat ,  qu£  tamen  iion  egit.  In  fine  non 
poiest  ferri  afflixit,  quia  niodo  praeccsserat  jamdu- (^ 
dum  provincias  afflixerat ;  ne  dicara  de  insoletitia  lo- 
culionis ,  •«rnreiw  affliyere.  Al  tecuri-n  inftigere ,  ut 
in  illo  irlio,  («CTflm  cruri  infligere,  Senteiitiam  vide- 
runt  Oxoiiietises ,  qui  exponunt :  alterum  vulnns  iii- 
fiixit.  Mimirom  inielligit  acerbissimani  illam  exac- 
lionem  ,  de  qua  in  sequentibus  agit.  Gr^vius. 

Eiiam  in  nomine  vicennatiHm,  Deleo  in.  Gale.  — 
Servari  forte  posset,  ut  ut  in  speciem  superfluum, 
ni  alia  obessent.  Probo  et  islis  Hieronymi  :  c  Et 
erat  (  Cuiti )  aedilicans  civitalem  ,  ct  cognominaTit 
eam  in  iiomine  filii  sui  Eiioch.  »  l)bi  nianiicsie  pr»- 
positio  abundat. 

Securem  alteram  afflixit,  Nullosensu.  Allix.—  Lo- 
GUB  corrupius.  Pagius*  —  id  est ,  alterum  vulnus 
iiiflixit.  Edit.  Ox.  etGant. 

Secutem.  Secwrim.  Editio  Aboatw.  Qtwd,  litel 
reciius,  inerilo  laiiien  improbat  Columbus. 

Qua  vexQtione,  Vexare,  sicut  Vlri  docli  ex  Gellio 
nd  Passioiiem  SS.  Perpeiuab  elFeltcitatis  posuerunt,  |v 
Verbum  hve  eei ;  ei  parvi  tncommcxff.  Nec  male  sane, 
si  id  duntaxat  de  certis  locis  ititcHTgattir ;  deisto 
puia  iHemoriit£  Passionis  :  c  Pater  motus  hoc  Ver- 
1)0 ,  mitiit  se  in  me ,  ut  oculos  mihi  enieret :  sed 
vexavit  lanium.  i  At  eam  significalionem  miiiime 
pcrpeiuam  esse  non  solum  jain  ante  ostendimus , 
vvrum  quae  bic  proxime  sequeolur,  dechirabunt 
eliam  eteonfirmabuni. 

Generis  liumani,  Pertinet  huc  qnod  apud  Flormn  , 
ftut  consiinilem  htstori»  Htimanx  Bcnpttirem,  in 
hedc  fere  verba  legere  memini ,  genus  humannm ,  id 
esi ,  populus  Romanus,  Nam  nune  quidem  locum  me- 
lius  nequeo  indicare ,  vel  adducere. 

Officiorum  omnium,  All  the  laxmasters,  Yersio  an- 
glica.  Quasi  dicas ,  omnium  qui  exigeudis  pecmiiis 
pr^fecti  erant ,  vel  una  voce ,  exactorum ;  qutmmdo 
iioster  paulo  post :  c  Nulla  ai^a  sine  exactore :  » 
«lBp«dC«saremylibro  m,  deBeilocir.  :  c  Eraitnt- 


na  lictorum  et  imperiorum  provincia ,  conferta  prx- 
fectis  atque  exacioribus.  »  Sed  aliter,  et  meUus, 
credo ,  Cuperus  in  fine  sux  ad  bunc  locnm  observa- 
tionis. 

Ctil  prius  satisfieret  incertnm,  Venia,  etc.  Sic  adlii- 
bet  in  hac  sccuiida  editione  Bahizius  disiiiictionem 
correctionemque ,  quas  in  iiidice  erratorum  prioris 
pniposuerat.  In  prima  quippc  vir  clarissimtts  ex  ms. 
codice  excudi  curaverat  in  auctoris  verbis  :  Cn 
prius  satisfieret  ineertum ,  veniam ,  quxque  poste^. 
Unde  nec  aliter  post  aliquot  annos  editiones  Oxnn.  et 
Canlabrig.  Aboensis  sola  diverso  pacio  ,  cui  prins  m- 
lisfierety  incertum  veniam  non  habentibus.  Quorttin 
equidem  verborum  seutcntiam  haud  facile  assequor. 
—  Eiiieiido ,  cui  prius  satisfierii  incertis,  Gali.  Id 
qmid  egrogie  cum  nnlecedentibus  cohairei. 

Veuia  non  habentibus  nulla,  lla  rursuin  faodle  Ba- 
luxius  ,  cuin  isprius ,  et  caeieri  post  illmn  editores, 
veniam  non  habentibas  nuUas  absiinendi ,  et  relit^ua , 
edidissent ;  proindeqiie  sine  ulla  prorsus  disiiuctione 
post  Nti//a5.  Quod  subjcctis  doctorum  notuUs  occasio- 
nem  dedit.  —  Quanquam  velus  codex  exhibeai  lec- 
tionem ,  quam  nos  deditnus ,  quia  tamen  constat 
eam  noti  esse  saiiam ,  non  vana  fonassis  conjectara 
fucrii,  si  putemus  Ita  legendum  esse :  c  Yeiiia  non 
habentibus  nulla  sustinendi  multiplices  crociatns, 
nisi,  et  quo:  seqiiuntur.  »  Daluzius,  tR  indice  errato- 
rumprioru  suce  editionis.  —  Ita  emendat  hunc  tocnm 
Baluzius  :  Venia  non  habentibus  nulla  sustinendi  ink/- 
tiptices  cruciaius.  Mihi  sic  videtur  legendum  :  Venio, 
non  habentibus ,  nulla  abstinendi ,  etc.  Edil.  Oxon. 
et  Cant.  —  Veniam  uon  habentibus  nutlas  •  nalto 
sensu.  Allix.  —  Corrige  :  Quin  etiam  non  habentibta 
via  nuUa  ,  eic.  Nisi  qiiis  in  singulnri  malit ,  habenti, 
quia  mox  circumsepio  se<|uitur,  quod  taiMea  ia  dr- 
cumseptis  inutari  malim.  Tollius.  —  Putabam  noo 
pos.^e  melius  legi  et  distingiii  ,  qtmm  vel  hoc  pacto  : 
Veniaanon  habentibus  nuUa  se  abstinendi.  MuUipHees 
cruciatus ,  nihi  exhiberetur ^  eic.  IJ  cst,  severe  iii- 
junitum  fuerai  exactoribiis ,  ne  se  ab iis  abstincrent , 
qui  uihil  habeo  qnod  vrcestem  ,  affirmate  dlctori  ^ 
rent :  uiide  quoties  id  ex  aliqnibus  aodiebant ,  loiies 
multiplices  adliibebant  cniciatus  ,  nisi  sialim  eihi- 
bcretur  qiiod  noii  crat ;  vel ,  ut  hodie  ctim  Balnzio : 
Venianon  habentibus  nuUa,  Snpple,  doftaftir;  boc 
sensu  :  nunquam  quinihil ,  quod  exhiberent,  habe- 
banl ,  knpetrare  poteranl  ab  officiorum  mi7iifii«,  ul 
Id  slbi  eoiidonaretur.  Sequentia  porro  neutii  sewi 
repugnant ,  sed  alterulrum  potius  firmabunt :  «ti  et 
quod  ante ,  allato  Yul^atas  loco,  ostendimtis ,  nM 
habere,  idem  esse  ac  mhil  habere,  Pro  posteriori  fa- 
ceret  specialitcr  Quintiltanl  locus  :  Peccavi ,  veidm 
peio  :  ubi  tj^wfa ,  culpae  seu  peccali  remisslo  est. 
Tum  et isie  cap.  35  :  iVcc  tamen..,,  veniamscderis 
aecepit  n  Deo, 

Susiinendi  muUiplices  cmcitum.  Prisca  schcda  : 
Abstinendi  muitipUcis  cruciatns,  Ooam  lectionem  non 
cunctac  tantum ,  quae  Iiactenus  prudienmt ,  editionts 
botia  fide  repr.tjsentamnt :  scd  quam  etiam  explicari 
commode  posse  credebal  Galcus. 

Vircumsepto.  Yox  Tollio,  ut  ipse  modo  testabator, 
suspecta ;  et  pro  qua  uiique  drcnmseptH  maltel  repo« 
nl.  Suspicabar  ego  totlus  olimtoci  scripluram  firissc: 
Sustinendi  muUiplices  cmciatus ,  ntif  exhibenttr  ito- 
tim  quod  non  erai ,  aut  erat  mnllis  eusiodHs  drcnnt' 
seplum,  Deiiide  proxime  :  NuUa  respirandi  fandiat , 
etc.  Kelege  tu  ,  si  mim  ita  omnia  secum  aple  coha- 
reant  necne  dnbitas  ,  qux  prxcesserunt. 

Frequens;fiuper  lUsdem  homini^ns  vd  iprisj^idhs 
vei  militibus  judicum  pugna.  DtstinguO,  etsnppleo: 
Frequens  super  hisdem  hominilms,  vel  ipus  jndieibfU 
mUitum,  vel  miliiibus  Judicum,  pugna.  GaLK.  -^Af' 
gute  prorsus,  meo  judicio.  Sed  vel  sine  stmk- 
mento  videbatur  mihi  Galei  sensus  cx  recepu  W- 
tioiie  emergere.  Dc  hisdem  porro»  pro  dsdem,  jwn 
ante  dittum. 

^teijumn  tt^erabiUa  sint.  Loctis  htxaliis.  Auix»- 


i 


775 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XXXI. 


774 


FuHftSde  retK>nendUni  :  QiumqHm  iMOlerablle  ,  A  mel  foetus,  fotiurce, 
«il,  elc.  vernum  aquinoxium 

Baluzitis  legii :  QMnqnam  iMelerabite  mi »  sensu , 
ut  milii  f  ideiur,  Interruplo.  Quare  sic  Bcribendum  : 
QmB  eum  intolerabilia  iim  Edil.  Oxon.  el  Cant.  •— 
Emeiido  :  Qum  tfuanquam  iniolerabiHa  eint.  Boherei* 
iu§ «  ilem  Grsevius  ad  totaii)  periociieii,  his  Verbis  : 
—  Qu(e  quam  tolerabilia  $ini,  eripi  a  labore  hominnm 
cibo$  tabore  questoty  tamen  tolerabite  atiquo  modo  vet 
$pe  fMurorum.  Hmc,  ut  habentur  in  libris,  quosadhue 
Tidiiiius,  sunt  iniolerabilla,  quia  nihil  et  iis  san^ 
sentenlix  elici  posse,  non  sanus  jurabii  Orestes. 
Vide,  num  saniora,  sint,  si,  utLaciantium  scripsisse 
vero  simillimum  est,  iegas  :  Qua  quanquam  iMote' 
rabilia  sunt^  eripi  a  labro  hominum  cibos  tabore  quaS' 
mto$,  tamen  toterabite  aHquo  modo  vW  ipe  fuinrorum, 
Pro  taborej  labro  reposui,  niiniruni  quo  Usiuri  eranik 
Notuiii  illud  t  Mutta  cadunt  intra  caiicem  supremaque 
iatra,  Cibi  labore  queetiti  sunt  acquisiti,  ut  millies 
4fMrire  Horatius  : 

Non  mlDor  est  virto»)  quam  qusrere,  parta  tueri. 

ilanc  emendaiionem  olim  probavi  iieinslo.  GrjE^ 
viijs.  —  Qu€B  quam  toterabilia  $int,  Lego :  Qu<b  quan" 
qumm  intolerabitia  $int,  Respicit  enini  et  ab  aratiune  » 
et  a  vindemia  qusesitos  et  redeunies  ciboa.  Nain  cl 
vinuin  iiiter  alimenla  numeratur.  Primo  eoromate 
diversiuiiein  respicit  alimenlonim ;  secundo  faetum 
ipsuHi ,  quod  iila  senleulia,  eripi  ab  ore  hominum 
cikoM  tabore  qnie$ito$^  exprimilur.  Tollius.  —  Cor- 
rifo  :  Ohl  quam  iMoterabile  ftiil,  etc.  Gale.  —  Qum 
q$HmU>  intoierabHia  $int.  Pagius  ad  annum  Cbristi 
511»  num.  10,  sive  de  industria,  sive  errore  typo- 
grapiiieo.  —  Pncferebam  bis  omnibus  :  0  nequam  ^ 
toterobitia  $'mt ,  qu.-vque  postea ,  cum  apostrophe 
nempe»  et  interrogatione.  Piimo,  quoiiiain  mox  nos- 
ler  Gmd  simili  aposiropiie  et  iiiieiTOgaiione  :  Unde 
igiiur  /im,  o  dementiseime  tffrannet  prceaabo  ?  Tum  ^ 


Plinius  :  Optima  fiBtura  e$l  post 
et  Yirgilius  Ecl.  7  : 

Si  falura  grcgem  suppleverll,  aureus  esto. 

Ijbi  Scrvius  :  Si  lota§no$  Imbuero^  quol  oves;  hoc  est 
enim  gregem  suppleri  per  foeluram.  Foetura  enim  est 
proveniuSf  id  e$t,  ip$e  fosiue.  Unde  et  $uperfoelare, 
expticaute  Siephano ,  aicuniur  qua^dam  animalia , 
dum  post  unum  foetum  ex  coitu  conceptuiu ,  rur- 
sum  aliuin  concipiunt  a  priore ,  qui  etinm  uno  aut 
altero  die,  vel  etiam  pluribus  post  primiim  emissum» 
suo  tempore  emitii  solet;  quse  einissio  secunda,  ct 
velUli  novtts  quidain  partus  snperfcetatio  dicta  est. 
Atqui  agricolis,  quibus  ordinarii  cibi,  panis  et  vi- 
nuin,  uterque  magno  labore  ab  araiione  et  vinde- 
inia  rediens,  si  usque  ab  ore  eripiuntiir,  factuui  II- 
liid,  ut  ut  natura  intoleral>ile,  loltMabile  tamen  eva- 
dit,  si  jtpes  i^ii,  se  caHeroquin  ex  unimantium  fmturis, 
id  est,  fcetibus  victuros ;  quia  nempe  diversa  est  eo 
aensu  fastura  boum,  verbi  graiia ,  a  fcetura  ovium. 
B  Pacil  huc  iiotabilis  locus  Ca^snris^  lib.  vii,  de  iiello 
Gallico  :  Snmma  dificuttate  rei  frumentarim  affecto 
exerciin^...  u$queeo,  nt  cofnplure$  dies  miti(e$  fru* 
mento  caruerint  et  pecore  e  tonginquioribu$  vici$  adacto 
extremam  famem  sn$tentarent.  (juod  si  fallor,  ecce 
quo  pacto  Inierpretes  verterint :  On  te$  consolait  par 
rarffttr.  Maucruixius.  Ad  verhuin  fere  :  Illis  meliora 
in  posieruni  speranda  esse  dicebaiii ,  sicque  sola- 
iiantur.  ¥et  ait  this  wa$  softned  by  Ihe  hopes  that  were 
given  ofwhai  the  emperour  was  to  do  in  his  iwentieih  year^ 
Tralaiio  atiglica.  id  est :  8ed  ea  tamen  oiiinia  le- 
nieOat  iiijecta  spes  bonorum,  quibus  ipsos  iuipera* 
tor  suo  illo  vicesimo  aniio  esset  affecturos. 

QuiU  testis  omnis  generis,  qnid  uurum^  quid  argen' 
tum?  Locus,  ui  vel  ex  interpretum  versioneapparet» 
muiilus»  aui  mendosus.  Peut-^n  se  passer  de  meubtes^ 
ni  d'haiiii$  ?  Maucroix.  —  Quis  supellectile  vestibusve 
carere  potest?  /l  was  expected  that  men  should  appear 
in  rich  ctothes,  and  bring  much  gold  and  sitver  atong 


quo4  ea  emendalio  oninium  maxime  «d  veieris  co- ^  nmft  i^^m.  Burwetos.  — Quasi  dicas:Tenebamur  ho 

/i..^-...i :...  .1. iniiies  memorata  viceniialia  pretiosis  vestibu»  induti, 

inultoque  auro  et  urgento  circum  se  posito  decuratt 
celebrare.  Idque  ita  ruturum  expeclabat  Galeriufl. 

Mihi  videbalur  verbuni  aliqiiod  exigendis  indictio- 
nibu«  proprium  excidisse,  quale  esi  proinde  exigilurm 
Qnid  ve$ti6omnisgeHeri$exi%itnr?  Quidaurnm?  Quid 
argentam  ?  Ad  vosiiendos  nempe  et  adnrnandos 
iiiiperaiori;  siipatores ,  niiiiies,  alios,  agendorumque 
soleinnius  viceiinalium  iioniine.  Sequilur  certe : 
ijnde  igiinr  hoc,  o  dementiesime  tgrannef  preB$tabo  ?  id 
est,  exhibebu,  dabo;  quod  pnecessisse  aliquaui  rei 
pro;stand«  petiiiooem  plusquam  inuuit.  Et  posse 
nuno  optime  de  percipiendis  indictionibus  sermo- 
iieiB  esse,  damant  pariter  hujus  capitis  iniiio  heec 
verba :  Qui  jamdudum  provincia$  affiixerat  uuri  «r- 
gemiqne  indictionibus  faciie...  etiam  in  nomine  mcen- 
nalium  securem  alteram  ^novarum  scilicel  auri  argen- 
lijue  indictionuni)  afftixit*  Praiseriiin  sietflniscapiiis 
attendatur  :  Quis  ergo  non  bom$  $ui$  ever$n$  e$i ,  ut 


«iicts  lectioiiem  nccedat.  Uuaniulum  eniin  dislaiit  i 
Qmw  qnamy  seu  veriiis  eiiam,  u(i  millies  scripserunt 
librarii:  Qum  qnam,  et  0  nequam?  Deiiique,  quia 
cuoi  iion  de  unico  cibi  geiiere  erepio ,  sed  de  pluri- 
ims  erepiis  aguiur,  potnii  opiimo  bonsu  liic  auclor 
ezeiaHiare  :  0  neqaam !  tolerabiiia  $int ,  cibo$  labore 
^U4Bsiio$  ab  hominum  tabro^  vel  ore  eripi.  Hic  enim 
▼erus  oido  verborum.  Pronuntient  tamen  alii  de 
tota  re»  iiod  ego.  Addo  solura  haud  dissiinile  Cice- 
ronls  iirtffii^n^  in  epislolis  ad  Atliciim  :  O  SestU 
tmbeUarium  hominem  nequam! 

Eripi  ab  ore  hominum  cibo$  tabore  quossitos*  ita 
jamdudum  ambo)  editiones  Oxouienses  et  Cantabri- 
gieni(iS4  Nisi  quod  eliam  prdeiverat  eoi^eciura  sua 
Baltizius  in  erraiorum  indice  saepius  laudato.  Sed 
veUi»  tandem  liber  :  Eripi  a  tabore  hondnum  cibo$ 
iat^re  qneslos ,  per  e  simplex ,  aique  iade  Parisiensis 
editio  cuiii  Aboana :  Eripi  a  tabore  hominnm  cibos 
Imbore  (fnwsiloSf  per  diphtonguni«  et  aliquid  amplius. 


Gare   porro,  alios  hoc  loco  cibos  inteiligas  quam  D  ^p^^  ^„^  ^ub  imperio  ejus  fuerunt ,  coiir«dir«n<Mr  ad 


quos  priecedeniia  areee  et  vindemiae  vocabula  sugge 
rttul»  panein  scilicel,  vinuinque,  cibos  revera  ab  ara- 
lioiie  et  a  viudemia  redeunies ,  ut  p;»uio  anie  Tollius 
loquebatur ;  quia  et  pariter  ct6«rttm  notione  conte»- 
loSt  ut  idem  meriio  observatmt. 

Titmen  toterabite  (vel  stutentabitf)  «%uo  niodo  vel 
itpe  fuiurorwm.  Ignoscant  mihi  qued  dicam  dnctis- 
#tmi  viri,  qui  hanc  lectionem  fernnt,  et  sim  quisque 
rilM  exponunt;  ego  illam  ferri  non  posse  judico, 
»ed  rescrlbendum :  T^mfn  toierabile  aliquo  modo  , 
«ei  tpe  feeturarnm.  Qiii  in  regionibus  vini  et  fru^ 
ttieuti  feracibus  lerram  eolunt,  famem  vi^o  triplici 
rerum  genere  sustentaiit,  aui  queuni  salteni  susten- 
iare ;  pane,  sive  frumento,  qiiod  est  m^edf  provenlus ; 
vlfio,  quod  proventtM  est  vindenr^,  seu  torcularis ; 
^  demque  fdsturis ,  seu  proventti  anHBantium.  Ant- 
«aiftium  eniA  firoMittn  Liatiuis  fecma  esl;  el  ipsi- 


rof nm,  ^itod  non  erat  ceiebrattsrms  ? 

Vnde  igitnr  hoc,  o  dementiesime  ?  Rectius  k(ec ,  ut 
proxime  ante  :  Nonne  heec^  De  a|>ostrophe  jam  dic- 
tuni  quod  oportuit. 

^M^is^ergo  nan  bonis  $ni$  eversns  est,  ni  opesy  etc. 
£x  verbis  isiis  iiquet,  quaiiia  pompa  Viceunaiia  eC 
id  genus  festa  ab  imperatoribus  edereninr,  cuni 
in  eum  finem  iugentes  exactiones  lieri  solent.  Pa- 
Gius. 

Qnod  non  erat  eetebraturue.  Eo  quod  non  perve^ 
nerit  ad  vigesimum  imperii  sui  annum.  Edit.  Oxon. 
et  Gani.  addente  ultiina,  vide  Sectionem  30. 

Liqnet  ex  iis  verbis,  Gaierimn  Maximiiinum  inn 
perii  Ciesarei  Yicennalia  non  celetn-asse,  licet,  si 
aniio  iegiiimo  exhibita  fuissent,  ctrrenti  511,  in  quo 
sextus  a  eelebratis  Quindeceuuaiibus  incipiebat, 
•4eHda  fuissmn.  iu  fauae  eaim  aiuuim  imperii  Ga»- 


m 


PAUU  BAUDHl 


W« 


garei  Galerii  Maxlmiani  Vicennalia  incidebanl,  quac  A  modum  :Dolet  beitia^  ei  mugit,  vel  rugit,  quod  eum, 

j^-.-i;.     -.    --    t--       Q^^^  ignobilemf  fecistei  Ccesaremy  ut  sibi  obsequent 

esseij  el  is  lamen  tanti  beneficii  sui  obUtus,  voluntati  ae 

arecibus  suis  impie  repugnaret.  Contempiissimam 
[aximini  igiiobiliiaiem  paucula  i^ta  capiiis  i9,  ettra 
omnem  controversiam  ponunt  :  Daia  tublalus  nuper 
a  pecoribus  et  sylvis,  Qunre  nos  aiictoris  manum  ulra- 
que  correclione  resliiiiisi^e  credimus. 

Impie  repugnaret.  Pietalem  el  impietatem  in  fiiioi 
cadere,  diximus  obiter  in  aniecedcniibus.  Ab  Au- 

§ustis  vero  Cxsares  /ilii  vocabaniur,  ui  ex  apiieSO, 
octorumque  ad  illud  observaiionibus  cerlum  est. 
Hinc  jam  nosler  de  Maximino  G.-esare,  qiii  Gaierii 
Augtisii  mandata  coiitemnebat,  is  tamen  nolunlaii  ac 
precibus  suis  impie  repugnaret. 

Victus  coniumacia,  Qnis,  el  cujus  conlomacia! 
Nam  de  utraque  re  erudili  viri  in  contraria  abeuot. 
Iloc  est,  Victus  eonlumacia  sua  Maximinus ,  inquiunt 
unus  et  alter.  Toinardus  neinpe  et  Pagius  in  disser- 


laroen  in  annum  seqiienlum  distulit,  ut  cx  Lac- 
lantio,  cap.  3,  videbimus,  consulaiu  interim  sus- 
cepto.  Pagius. 

CAPUT  XXXII. 

Nuncupato  igiiur  Licinio  imperatore.  Sublato  Se- 
vero,  imperinm  Licinio  dedit  Galerius  substituio  in 
Severi  loco,  Augusieum  nimirum  imperium  ;  id  enim 
Severo  concessum  probavimus...  et  eodem,  ut  vide* 
tur,  coiisilio  Gonstantinum  deprimendi,  ut  proinde 
Constantino  iilum  anteponeret.  Dodwellus. 

Maximinus.  Qui  vero  nomine  anle  imperium  Daza 
dictus.  Verba  suiit  Victoris  in  Cpitome. 

Iratus,  nec  Ccesarem  se,  nec  teriio  toco  nominari  vo- 
iebat.  Non  quod  s.nne  tres  tum  temporis  foreut  Cae- 
sares  in  imperio  Romano,  essetque  teriius  ex  illis 
Maximinus;  erant  enim  duntaxat  duo  :  Maximinus 
scilicet,  ex  communi  Diocleiiaiii  et  Galerii  disposi- 


tione,  ac  Constaniinus,  ex  propria  Galerii  uliimam  ^  tatione  Hypat.,  p.  158,  et  in  Criiicai  Ba>on.  ad  annum 

r!nnfii:intii   vnliiniatpm  ininrohaiiiis  !  s^  niiia.  unn  ^  Christi  307.  n 


Consiantii  voluntatem  improbaniis  :  sed  quia,  uno 
verbo,  nolebat  amplius  Maximinus  vocari  C<riar,  ve- 
rum  Augustus ;  qnin  nec  Augustus  tertio  demum  loco 
in  ediciorum  titulis  post  Galerium  et  Licinium  nomi- 
nandns,  sed  secundo,  et  Licinius  postea  tertio ,  hoc 
proinde  inter  sese  ordine  :  Galerius  Auguslus,  Maxi' 
minus  Augusius  —  Licinius  Augustus  —  non  aiitem, 
ut  ex  novissima  Licinii  per  Galerium  nnnciipatione 
videbat  consequi,  Gaierius  Augusitu,  Licinius  Augus- 
tus,  Maximinus  Coesar.  Versio  anglica  breviter  in 
eumdem  sensum  :  Maximin  resenled  it  eoUreinelif,  and 
wouid  neither  be  contenled  any  bnger  wilh  the  titie  of 
Ccesar,  nor  altowlJeinius  theprecedence. 

Iraius.  Anonymus  editor  Caniabrigiens.  Vide  Eu- 
sebii  Historiam  Ecclesiasticam,  iib.  viii,  cap.  15, 
edit.  Vales. 

Miiiit  ergo  ad  eum  scepe  legatos.  Scilicet  Galerius 
Maximianus.  Pagius.  Conjunctis  eo  pacto  diversis  in- 
terpretum  supplemeniis. 


Christi  307,  num.  li.  Nisi  qiind  posteriore  locomen- 
dose  :  Vicius  coniumacia  Maximianus  pro  Maiinttnus 
excusuni.  —  Nos  quod  hactenus  recimus«  pergemus 
facere.  Siamus  a  (vosterioribus,  idque  tribos  potissi- 
mum  de  causis,  Prinia  est,  qiiod  haec  omnia,  nomen 
Ccesarum  totlere,  tum  se  el  Licinium  Augustos  appel- 
iare,  postremo  Maxentium  et  Consianiinum  fitios  Au- 
gustorum  nuncupare,  natura  sua  propris  ct  genuiox 
Semoris  Augusii  partes  fucrint,  iion  nr^i  adlm  Ca- 
saris,  qualem  necessario  ponunt  fuisse  MaxiininQm, 
cum  se  Au^ustum  pronuntiavit.  Secuuda  autem, 
quod  adeo  iinprobabile  est,  Maximinuin  tria  illa 
suopie  Marte  unoque  aiisu  aggressum  esse  disponere, 
ut  quanquam,  referenie  Eusebio,  Maximinus  Augus- 
lum  semetipse  nuncupaverit ,  id  tamen  nuiiquam 
velut  a  se  factum  ausus  sit  nuniiare  Galerio  per  lii- 
teras,  sed  uti  factum  ab  exercitu.  Maximinus,  dioet 
inox  noster,  poslmodum  scribit  quasi  itMnltmif,  tii 
campo  Martio  proxime  ceiebraio  Augustum  se  ab  exer- 


bisponiionem  suam  servet.  Qui  Licinius  renuntiatus  G  cit^  nuncupatum.  Tertia  denique,  quod  cum,  ex  eju8« 


est  imperator.  Edit.  Ox.  et  Cant.  —  Addo  :  Et  qua 
olim  Maximinus  per  Diocletianum ,  suggerente  et 
dante  honiinem  Galerio,  pronuntiaius  fuerat  Ceesar. 
Vide  capui  17. 

Cedat  ataiit  etc.  And  lo  induce  him  to  pay  the  res* 
peet  that  was  due  io  Lidnius^s  age  and  lo  his  gray  hairs. 
Versio  anglica ;  hoc  sensu  :  Cedat  setati  Licinii,  et 
honorem  deferat  ejus  canis.  Consentit  Toinardus. 
Sed  aliier  prorsus  Baluzius. 

At  iile  toilii  audadus  cornua.  Maximinus  scilicet,  ut 
interpres  Anglicus  explicuit. 

Prmcriptione  temporis  pugnat,  etc.  Topicum,  ho- 
dieque  celebre  in  rebus  tam  civilibus  quam  Eccle- 
siasticis;  qiiin  et  jam  olim  in  ulrisque,  ut  historiae 
sacrae  et  profanae  periii  norunt. 

Preees  ejus  et  mandala  contempsit.  Lege  :  eontemnit, 

TOLLIUS. 

Ejus.  Maximiani.  Tralatio  anglica. 

Doiet  bestia  et  mugit.  Forte,  Doiel  bestia  et  rugit.  ^ 
Nic.  Heimsius.  *^ 

Bestia.  Pro  qua  voce ,  Gaierium  in  Maucroixii  ver- 
sioiie,  Tyrannum  in  angllca  iegag.  Multae  snnt  similes 
locutioncs  in  superloribiis,  iiiiiio,  puta,  capitis  4  et  9. 

Quod  eum  ideo  ignobilem  fecissei  Casarem,  ut  sibi 
obsequens  esset,  is  tamcn,  etc.  Lego  :  quod  cum  ideo. 
BoiiERELLUS.  Item  Gale,  Ailix.  —  Nisi  quis  maluerit 
transpositione  conienliis  esse,  legendo  :  quod  ideo 
eum  ignobilem...  praestiterit  correxisse  :  quod  cum 
eum  ignobilem  fedsset  Ccesarem.  Tollius.  —  Forte  : 
quod  quem  ideo  ignobiiem  fecisset  Ccesarem,  ut  sibi  ob* 
sequens  esset^  is  iamen  tanti  beneficii,  quseque  postea. 
Eicm  non  potest  ferri,  cum  ii  sequatur.  Nic.  Hein- 
8IUS.  —  Sequiiur,  faieor.  At  quid,  si  desit  copula  et 
anle  m,  eaque  prxcedenti  verbo  esset  absumpia,  ut 
toties  alibi?  An  necdum  etlam  ferri  poteril  to  eumf 
Imo  vero,  plano  et  commodo  seiisui  non  obstabit. 
Prxcipuet  sl  simul  pro  ideop  adeo  legeris,  ia  huuc 


dem  narraiione,  Maximinus  Galerio  tantum  scripse- 
rit,  fuisse  se  Augustum  ab  exercitu  nuncupatum,  nec 
addidcrit,  inquani,  sese  exinde  Cacsarum  iiomen  sus- 
tulisse,  et  Augustorum  filios  Maxentiuni  Conskioti- 
numque  vocassc,  jam  ncqueant  duo  isia,  c  Toliit 
Cxsarum  nomen,  Maxentium  et  Consiantinuro  6li06 
Augustorum  appellat,  i  referri,  nisi  vel  ad  eumdem 
exercitum,  vei  ad  Galerium.  At  ut  ad  exerciuioi  re- 
ferantur,  non  sinit,  ne  hic  epistoiae  silentium  ur- 
geam,  id  quod  nulla  ante  pricsentem  locum  Ihxi- 
mini  exercilus  mentio  apparet.  Manifesle  ergo  ad 
Galerium  retulit.  Hls,  opinor,  nonnihil  ponderis  ad- 
ditur  argumentis  doctorum,  quos  duces  sequimur. 

Tollit  CcBsarum  nomen»  Galerius  nimirnm,  ob  modo 
dicta,  ut  ab  eo  nomine  deinceps  abstinerent,  qui  in 
imperii  spem  adoptarcntur,  el  sic  excluderetur 
Maximinus,  aiunt  ad  bunc  locum,  ex  Baluxio,  Cdi- 
tiones  Oxon.  et  Cantabrigiensis. 

Tollit  CcBsarum  nomen.  Quod  etiamnum  igitur  obii* 
nebat,  ut  ex  his  verbis  alibi  non  sinecausa  collegimus. 
Accedat  Eusebius,  libro  viii,  Historiae  Ecclesiasticx, 
cap.  13  :  Aixtvtoc  ^i  eni,  toutoic  vtto  xoev^c  >fnQ^«  y«* 
xpetxoxmtav  Axnwparap  xoei  Sc^aoro;  oc^oTcifnvt.  Tuvn 
MoSifAcyov  $scv6>c  tX^Trec ,  /xovov  KaiiTupa.  napa  Troyrwy 
ihixt  TOTi  xp.^^^^'^^'  *^  ^**^  vcrtenie  Baluiio : 
c  Posi  ha*c  Liciiiius  communi  imperatoruro  suffragio 
imperator  et  Augusius  deciaratus  esi.  Quod  quideffl 
Maximinus  aegre  admodum  tiilit,  qui  hactenus  Cssar 
duniaxat  ab  omnibus  appellabatur.  i  Sed  an  is  solusT 
Sic  certe,  secundum  nosirum,  a  quo  Maxentius,  ci- 
pite  i6,  et  Coiisiantinus  plus  semel,  capite  29,  aU]ue 
aliis,  imperalores  vocati  siint.  Verum  aliter  Ciesartui 
et  imperaiorum  numerum  inibat  Galerins,  et  ex  ejus 
mente  computat  supra  Toinardos. 

Maxeniium  et  Consiantinum  fiiios  Auausforum.  B§ 
u,hich  Maximin  was  qmte  shut  out.  Tralatio  aoglici. 
Ad  verbimi :  Qua  re,  seu  quo  padOi  Maximimis  ^* 


777 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTlBUS  PERSECIJT.  CAP.  XXXUI. 


778 


dudebalar  prorsus.  Sed  bunc  locum  in  Maxentii  no-  A  editio  an.  1680,  legendum  :  Inducta  dcalrice  tcindi- 

mine  corruptum  esse  suspicaiur  Baluzius.  Mutilum  -      .        

Tero  judicant  Columbus  et  Cuperus. 

Qitad  nuntians,  etc.  Nolanda  vis  verborum,  qu.^e 
sane  longe  minor  quam  si  noster  denuntiant  scripsis- 
set.  Caute  Itaque  eliamnum,  nec  sine  aliqua  obser- 
▼antia  Maximinus  cum  seniore  Augusto  agebat;  mi- 
nosque  verisimile  Maximinum,  in  tam  mullis  illis 
dequibus  pagina  praeced.  diximus,  ausum  esse  ejus- 
dem  senioris  AugusU  jura  simul  et  scmel  usurpare. 

In  eampo  Marlio  promme  celebrnto.  Puiabal  Nico- 
bus  Heinsius  excidisse  vocem  ludo,  In  campo  Mar- 
tio  tudo  proxme  ceiebrato.  Mihi  nihil  excidisse  vide- 
tor.  Signiflcat  ctmpum  celebratum  etse  a  magna  ho- 
minuro  muUitudine  frequeniatum,  aut  muneris,  aut 
Tenationis,  aut  ludorum  causa.  Sic  et  in  vetere  ka« 
lendario  eelebratur  aiylum ;  et  apud  Ovidium  vicini 
hieu$  eelebratur  Hylerni^  id  est,  a  plurimis  aditur,  ut 
aolentloca  sacra  frequentari  in  solemnibus  fesiivitati- 
bos.  Non  aliter  dicitur  celebrari  campns  Martius,  ut  n 
janoa  Mutii  apud  Ciceronem  :  Qu.  Mutiijanuamaxima 
tfuotidie  eimum  [requenlia  celebraiur ;  el  Cicero  ipse 
rv  ad  Attic.  i :  SimHi$  et  frequentia  et  plausm  me 
u$^  ad  Capitolium  celebravit.  Poiuil  autem  Maxi- 
roinos  etiam  absens  in  campo  Mariio  Augustus  nun- 
copari,  ot  forsan  extra  Romam  non  sit  quaerendus 
MarUos  campos.  Gilev.  —  Campo  Martio  proxime  ce- 
iebraio,  Pbrasis  illius  temporis.  Id  est,  die  solemni, 
vei  comitiis,  queis  consules  creabantur.  Faciitatuni 
id  olim  in  campo  Mariio  :  dies  aotem  hic  fuit,  quo 
ipse  Tiii,  et  Maximinus  iterum  consules  declarati ; 

Soa  honoris  sui  occasione  Maximinus  ad  invaden- 
aro  Aogusti  digniuiem  usos  est.  Cseterom  faciuro 
hoc  in  partibus  Orientis,  ut  liquet  e  cap.  36.  Tol* 
Lios. 

Recepit  ille,  Quid  ?  Eum  nuntium,  Maucroixius.  /d. 
Tersio  angiica ;  quod  forte  absoroptom  a  praecedenti 
recepit.  Reeepil  id  iUe,  etc.  —  llle.  Nempe  Gaierios 
Maximianus.  Pagius. 


lur  vulnu$.  Sequitur  claiissimi  coliegsc  de  altera  Ba- 
luzii  emendatione  judicium. 

Inductamjam  cicairicem  scindit  vulnut.  Latine  lo- 
quentium  consuetudo  posiulat  ut  legatur  :  inductam 
cicalricem  rescindit  vulnue.  Simile  mendiim  delevi  in 
epistolisad  Atticum.  GRifiv. —  Vulnu$.  Dc uicere, quod 
male  curatum ,  nec  persanatum,  venulam  aliqiiam 
eroserat.  Alias  vulnus  divisio  cuiis  est,  et  subjects 
carnis  cum  sanguine :  ulcus  cum  pure.  Tollios.  — 
Reliqiia  quae  ad  hunc  locum  pertinent  habes  supra 
apod  Baluzium  et  apud  Columbum. 

Vtx  tamen  cruor  $i$t.  Imo,  vix  tandemf  eic.  Bobe- 
RELLUS. — Corrigo  tandem.  Gale.  —  Qui  nibilominus 
alibi,  tamen,  inquil,  pro  tandem,  ut  s^pe  Marcelli- 
nus. 

Tamen  perdudtur,  Legendum,  tamen.  Edit.  Ox. 
4684  ;  item  Canl. — ^lterum  famen,  pro  tandem.  Bohe- 

RELLOS. 

Rur$u$  levi  eorporit  m...  etc.  Sagaciter  Nic.  Uein- 
sius,  et  postea  Oxonienses  lacunatn  sic  supplendam 
viderunt :  Rur$u$  levi  corpori$  molu  vulneratu$.  Gr.— 
Supple  moitt.  Edit.  Oxon.  et  Cant. 

Vulneratut.  Emendo  vuineralur.  Galb.  —  Vuine' 
ratu$,  Mlrum  in  tam  facili  coiijectura  haesitatum. 
Lej^e  :  vulnere  re$ci$$o.  Toll.  —  Parebunt  imperio 
qui  volent.  Sed  vereor  equidem,  ut  talia  aliis  probare 
aeque  facile  sit  ac  audere.  Aliter  certe  tolerabilius- 
que.  Gale. 

Albe$citip$e :  Interpres,  Palle$cit. 

Ce$$ere  magistri  PniUyridet  Chiron  Amylhaoniusque 
Melamput.  Ex  iii  Georg.,  cum  prius  mendose  lege- 
retur  Phyllidet,  Cirona,  Metoniu$,  Melamphiut.  Edit. 
Cant.,  item  Ox.  an.  4684.  —  Recle.  Sic  enim  prima 
Baluzii,  et  Oxoniensis  anni  1680.  Sed  ails  postea  : 

Cessere  magistri, 
Phillyrides  Chirou,  Amythaooiasque  Melampus» 

ex  sequente,  sine  dubio,  notula  roinoris  editionis 
C  Oxon.  ad  antiquaro  lectionero. 

(  Phyllide$y  Cirona^  MetoniuSf  Melamphiu$.  Cor- 
roptissimus  locus,  et  interpunctio  pessima.  Baluzius, 
quasi  integer  esset,  nullum  videtur  mendum  agnos- 
cere  ;  quodque  imprimis  mirandum  est,  priora  no- 
mina  separata  iegit ,  quae  tamen  procul  dubio  sunt 
connectenda.  Chironem  enim  Phillyr.ie  fiiium  fuisse, 
poetae  passim  testantur :  hinc  apiid  Virgilioro  Phii- 
lyrides  dicitur  :  de  eodem  Hesiodus  in  Theog: 

.      •     .     tiv  ^  Itpifcv  o&f Mt  Xtifm 

Legendum  itaqiie  Phillyrides  Chiron.  Loco  vero  Me- 
/ontus,  Melamphiue  ,  qiiae  postrema  noroina  qoasi 
roedicorum  fuisse  agnoscere  videtur  Baluzius,  sub- 
siitue,  Amythaoniusque  Melampu$.i  Yirg.,  m  Georg. 
Edit.  Oxon.  1680. 

Vndique  medid  nobiles  trahunlur.  Nullos  dubito 
quin  a:que  hic  legendum  sit  contrahunlur^  ot  supe« 


CAPUT  xxxin. 

Jom  dedmuset  Oetavu$  anniif.Ejus  regni.  Interpre- 
tes  Imperii  nempe  Caesarei  Galerii  Maximiani,  lca- 
lendis  martiis  anni  Christi  Wi  (mendose  enim  ex- 
cosom  392)  initi.  Pagius,  in  Critica  Baron.,  ad  an- 
nom  Cbristi  311,  nura  11  •  Item  Columbus  supra.  A 
qoibos  dissentit  Balozius. 

Pereu$dt  eum  Deu$  in$anabili  plaga.  Ideoque  anno 
309,  qoo  annom  18  inchoavit.  Pag.  Sed  aliter  Balo- 
zius  in  eodem  loco.  Consulantur  super  cxteris  Cu- 
peros  et  Colorobos. 

Vlcu$  malum  m^  etc.  Zozimus,  rpo6Jfia  ^uaiarov. 
Edit.  Oxon.  et  Canlabrig.»  addente  solum  oltima  : 
Tide  Eoseb.  Hist.,  1.  viii»  c.  16.  —  Vlcu$  malum.  Ca- 
coetbes.  Tol. 

Medici  $ecant ,  curant,  Primo  aspectu  legendom 
potaveram  ^ecant^  urunt.  Nunc  nihil  mutandum  vi- 
deior^  BoHBRBLLUS. —  Servari  debere  verbum  ciiranl 

ostendit  paucis  iiiterjectis  haec  pericope  :  Nova  ex  j)  fins  legendum  ostendi  contraxit  morbum^  pro  trtudt 
iniegro  cura.  Vide  vero  quid  hic  loci  iiiserium  velit      quod  in  libris  habetur.  Gr, 


Columbus. 

MetRd  secant ,  curanl.  Le$  chirurgiens  coupent^ 
tranchent.  Maocr.— Ad  verbum  c^trur^  secant,  ex^e- 
eant.  Neque  cerie  negandum  quin  noster  per  medi- 
€0$  id  proprie  medicorum  genus  inteliexerii,  qui  vul- 
nerarii  snni^  ex  ehirurgi  a  manoum  operatione  vo- 
cantur.  Sed  quis  omqoaro  curare  pro  ex$eeare  usur- 
pavit  T  Addo  fovere  et  curare  paulo  post  tamquam 
synoiiyma  conjungi  hoc  ipso  capiie,  ubi  certo  certius 
fovere  $ecare  non  est. 

Inducla  jam  dcatriee  $dnditur  vulnu$.  Bnluzius  an- 
tea,  et  post  illom  quoque  caeteri  editores :  Inductam 
jam  deatrieem  sdndit  vulnu$ ;  nisi  quod  quam  liodie 
praefert  emendationem  Baluzius  (uira(|ue  enim  lectio 
aliqua  ex  parte  veteris  libri  correciio  est),  eam  ipse 
dudom  proposoerat  ad  calcem  priin»  sux  editionis, 
ei  btc  etiam  notula  diserie  probaverat  Oxoniensis 

Patrol.  VII.  i 


Confu^itur  ad  idola.  On  a  recour$  aux  idole$.  Quod 
omni  quidem  diflicoltate  caret.  Sed  quia  in  anlece- 
dentibus  haud  negligenter  praetereundom  potavimus 
Maucroixium,  pro  itmu/acrum  Dd  attnmtur,  verlisse  : 
On  cherche  Cidole  du  dieu^  addendo  simul  ad  margi- 
nem  :  Credebant  chri$tiano$  habere  idola  in  $ui$  tem» 
pli$ ;  videri  autem  posset  non  nemini  clarissimus 
Remensis  canonicus  locutus  poiios  fuisse  utroque 
loco  ex  paganorum  sententia,  quam  ex  sua,  addimus, 
ferente  nuiic  occasione,  suam  scmper  nostro  contra 
Maucroixium  argumento  vim  permansuram,doiiec  is 
aol  alius  quivis  ostenderit  idola  inlerduin  apud 
paganos  fuisse  simulacra  deoruin  qui  nuspiam  in  re- 
rum  natura  existerent ;  quam  rem  ,  credo,  nemo 
umquam  probabii :  quxque  res  si  revera  ejusmodi 
est,  utosleiidi  nequeat,tum  validum  contra  cclebrcm 
idoli  et  slmulacri »  vel  imaginis  distinctionem  argu^ 

25 


779 


PAULI  BAUDRi 


7tO 


mentum  eil»  qiiod  ubi  nosler.  de  vero  Deo  agens,  A  nes  non  proponebanl  modo  in  ftuis  nolulis,  sed  ei  Ii 
SimuUicrum  Dei  qHmiiur  scripsersl,  Maucroixius,  uli     iEiieidos  Grmabant 
jain  dicluin,  iranslulerit :  On  ckirehe  Cidole  du  dieu. 

DiU  Apoilo  cwram.  Imo ,  fton  dai  ApoUo  cwm» 
Galc.—  Haud  repugnant  proxinia ;  Malum  muUo  pe- 
jui  augeiwr*  Sed  vide  tainen  ut  ex  vulgata  leciione 
Ivloque  iooo  optiinus  sensus  possit  elici.  Apolhn 
OHimgne  un  remkde;  on  $'en  »eri;  le  tnai  en  demnt 
pire*  llAOcaoixius.  Ad  verbum  :  docet  Apolloreme- 
dium ;  adbibetur ;  malum  augetur. 

Dal  ApoUo  curam.  Hoc  est,  docet  remedium.  Yirgi« 
iius  :  Da ,  Tiiyre ,  nokie^  Doce  nos,  scque  ut  tradere, 
Coatra ,  acdpare  est  discere.  GRiGvius. 

In  labem  tedee  lota  dilabiiur.  Id  est «  omnes  infe- 
riores  partes  corporis,  quibus  proiuvicm  exonera* 
nius ,  putredinc  aifHuunt ,  ut  paulo  post :  majorem 
copiam  iabeicendorum  wiuerum  pemicie$  tecuniu  ge- 
neramal ;  et  capite  55 ;  Cum  jam  lotius  corporis  mim* 
bra  defluereni,  honenda  tabe  consumpius  esi,  Siieton 


Cocia  ei  calida  animalia.  Ita  recte ,  nam  et  bis ,  et 
lardo jpraecipue  vermes  e  corruplis  membris  eliciUQ- 
tur.  ToLUUS.  —  Non  repugno.  Sed  i  ne  nescias  i 
longe  aliter  Interpretes*  Miucroixius  nenpe :  On  /si 
appliquait  des  (mimaux  vivanti  ou  dela  wiande  chtmde, 
Apponebaiitur  animalia  viva  aut  calida  caro%  Alier 
vero  in  hunc  modum  :  Some  Uvua  aninudii  and  othert 
thai  were  6otid.  Viva  aliquotanimaiia,  ium  etalia  eliu; 
quod  ne  nimis  mireris ,  confer  supra  Golumbttai. 

Queu  realutii,  Accepit  Maucrolxius,  quasi  nostef 
scripserit :  c  Appoaebanlur  ad  sodem  iueiKeai  eoda 
et  caiida  animalia,  ut  vermiculos  elioeret  calor.  Sad, 
postquam  ita  perpurgala  fuerant  Tulnera ,  ut  buUm 
amplius  vermioulus  appareret,  inttscimabile  soatoUt 
examen  :  Mais,  qiiand  on  en  avait  Mlloy^  ses  pbiei« 
il  en  ressortait  une  fourmili^re.  •  At  qukl  plaaiis 
quamanimalia  illa  non  apposita  foisse  Tulnenbus  nae 
fasciis ,  quarum  ope  melius  ulceniiis  ptriibus  sppli* 


Vitell.  10 :  Abhorrentei  auosdam  cadaverum  tabem  de-  ^  fasciis ,  quarum  ope  melius  ulceraUs  ^priibus  sppli» 
teUabUi  uoce  ionprmare  auiui  ut.  Exeraplum  non  *•  carentur,  suoque  loco  insisteront?  Obli|pbaniw 
unum  naumus  alibi.  Grjbvius. 


HepercmM  meduUii ,  malum  recidil  inironu$.  Me* 
dulla  bic  pro  affluentibus  bumoribus  ponuntur,  qui 
iiitrorsum  repellentibus  remediis  cohibiti  novum 
malum  produxerunt  puirescendo  i  unde  enaii  ver- 
mes.  ToLUUS.— «Gorrigo :  Repercuaum  medeUi  malum 
reeedit  intronui.  GiLB.-^icolaus  HeiHsiusoensebat  le- 
gcndum  esse  :  Repercu$$it  medelit,  id  esi,  ciun  ma« 
lum  nun  admitterei  medetam  et  remedia.  Sed  milii 
videur  ex  prsscedenti  verbo  ««rari  ultima  syliaba  bis 
ab  osciiante  librario  esse  repetiia »  scribendumque  : 
Perciissif  medulUi.  Percusserai  auiein  Deus  Insana- 
bili  piaga  genitatium  inferiorem  partem ,  ut  loquiiuf 
in  iniiio  capitis;  muic  percutiuntur  medulite,  boc 
cst,  vitalia.  Sicut  hcerere  in  meduUit  dicuntur  qui 
amantur  pemlo  eorde^  nt  Gomicus  loquitur.  GRiEvius. 
—  Unice  amplector,  etsl  alia  in  mentem  venibsent, 
qu»  ex  veteribus  potaissem  defendere* 

Odoritaum  non  modo  per  palatium^  ted  toiam  citn^  Q  roen  adbicserat;  contra  quam  modo  ponebat  Maa- 
tatem  pereadU.  Batuzius  (egil  :  Odor  teter  mn  modo^      croixius 


cum  vulneribus  animalia ;  et,  quando  poetea  hicai 
removebantur,  ipsa  quoque  animalia  reiulvebaalur* 
Est  enim  in  mille  locis  r«so/Mre  ,  id «  quod  ligalam 
fuerat,  dissolvere.  Noster,  cap.  46  :  LMimam  scaM 
deponuni  ^  paleat  retokmnt.  Et  Ovidius,  m  Fast.,de 
raptis  Sabinis  : 

Conslllum  dederat,  p^rent,  crinemque  resolTUAt ; 

unde,  posi  pauoos  veraos ,  de  iisdem  : 

Ut  medium  campi  passis  leligere  capillis. 

Lactomius,  in  epit.»  cap.  15  :  Sed  et  ipti  demonun 
princeptf  auctor  ei  machinaior  malorum,  eateidt  iptk 
aUigatut,  eic.  Feractit  vero  miUe  annit^  ac  retUete 
dmmonum  ptineipe» 

inautimubUe  eeatebm  emmen.  1n  reteiuHt  illis  ici« 
lioei  ammalibvs,  qu:e  eUeiendls  Galeril  vemiieaHs 
apposiia  fuerant ,  ct  quibus  cum  sdccessu  isnNl  ets* 


eic.  Fttciiior  Umen  emeodaiio  est,  Odor  auiem,  Edit. 
Oxon.  et  Gani.,  quas  aecutus  Pagius.  —  Lege :  Odar 
it  autem ,  vel :  Oder  it  auiem,  Vossius.  —  Lego  : 
Oder  it  autem  neu  modo  per  palaiium,  ted  totam  etiam 
ciiitatem  perwadit.  Tt  sCtom  confiisum  est  cum  to  to- 
fom.  BowbMLLOS.^  Rmendo  :  Oder  totum  twn  moda 
per  valatitmt  stfd,eic.  Galb.  —  Nicohnis  Heinsius 
suspicatur  :  Odor  ii  auiem  non  modo  per  palatium^  ted 
totam  civiiatem  pervadH,  Quid  ?  si  legamus :  Odor  dirut 
auiem  non  modo  per  palaiium ,  quaeqoe  poslea. 

GlLEVIUS. 

Ciim  jmn  cenfuei  eaent  eaiiiw  ttereerie  et  utinag  «e^ 
meeti  a  vermOmt.  Veteris  libri  lectio ,  quam  euMes 
IiaeteiMis,  pr«ter  AbeeMem,  ediiioAet  eecuia^  fue^ 
rani ,  sic  liabet :  Ctim  jam  confuti  ettetU  eMtut  Herco» 
rts  et  urinee.  Ccmeetut  o  Mrmi^iis,  etc.  Dudum  taninm 


ra6eicemfonim  tiicerum.  Reciim ,  Ut  afii .  MU' 
centium.  ToLLius.--Goltimbum,  quem  innuit,  idO 
et  alias  ejusdem  con|eciura9  vlde  ois. 

Pemiaet  teeunda.  Cinendo ,  pernicki  fctetodtf. 

Oaue. 

Inferior,  tine  uUa  pedum  fema^  tn  utrium  medm 
infinta  diicreverat.  Dieeretfertn  meinlosuin  esse  eeflo 
certiiis  es(.  Nam  pHmo  inflata  non  diseemunt.  Delfl, 
si  diicreterai  retione  sigmficationls  tocum  bsberet , 
scribendum  fuisset :  Inferiorem...  fn  tt/fftm  nedm 
in^atam  disereeerm.  Llcei  autem,  ut  vH*  doetos  nont 
(  Golumbtts  nempe  ) ,  dioereicere  pro  decreteere  !&■ 
cipiaiur,  qui  tandem  inflaia  decrescuntT  fiiinfoiem 
igitur  Lactantium  scripsisse  :  Inferior^  iine  uUe  p^ 
dum  forma ,  in  utrium  modum  inftata  inereterat.  JQS- 
tin.  XI :  Mirut  animo  inerevU  tmnor.  Lit.i :  Incretem 
audacia.  GfkjRntis.-^Diiereetrai.  A  diicretce^wa 


Uainsius  cmeadalioiiem,  quam  b«die  in  avctoris  ver- 

bis  adhiberi  voliiii,  soggesserat  ad  caicem  lomi  n  ^  auiem  a  discfriio.  Rarum  hoc  Vttrbum.  Sipriflcatatt* 
Miscellaneorum ;  et  haec  iiisuper  Doetorum  de  Teteri  ^  tem  intumescendo  dllatarfi.  Tollius.  ^  Biterevert^» 
scrlptione  i«dieia  prodierunt.  Gorrigo :  ditcrepuerai.  Galb. 

I.-... :.-.«-: —  r . :*-..  i p^  onnum  jerpHem.  Ab  oftimis  ncmpe  menSltas 

anni  Chrlsti  509,  ideoque  per  annum  et  srtiquot  ffien-* 
ses,quos  Lactantius  negligh.  Paght^  in  CrUkaBt' 
ron.,  ad  annum  ChriHi  31! ,  nimi.  11. 

Addamur  Gupems  et  Columbus,  itero  Norishis  la 
epistola ,  quam  merito  amplisshnus  Cuperus  sux  vo- 
luit  prttfetioni  subjici. 

Deum  coaetui  eti  eonfUeri.  Vide  etemplofn  allud  fat 
Antiocho  apud  aucioreni  historiae  Maccnabd(orotn. 

Tounis. 

Noei  doiorit.  Legendum  forsan  :  Nwa  ti  dolorU. 
Pa|ius,  nbi  modo.— Bene  Columbus  :  ae  nomtide' 
Imt;  niftf  quis  immani  maluerit,  pro  noea.  Tollics. 

Pauk)  umen  aliier  Columbus  ipse,  et  ex  illo  Cff- 
pcras. 

iVevt  doiorit.  Emendo  :  et  vi  dolorit,  Gaue. 


k»mimi  ttercorit  ei  urinet^  ComeMui  a  varmibui.  Legen* 
dum :  exitui  ttercariietmineB  csmmn  apermtlms.Emiio 
Oxon.  anni  i6«d.  «-  Legendom  ;  £«iliit  itercorit  et 
urinee  comeeti  a  vermibui.  Aui,  si  Mavis :  Comeitiis  eei 
a  uermibui ,  salvi  prtere  inlerpuiiclione.  EdU  Oxen. 
anm  1684«  tl«m  Caniabr.'^  Comettui  a  vermibui* 
Comaturj  eie.  Ediise  Aboensis,  necnon  Gale.^  Un» 
meoM«  clarissimus  Columbus  Comesdfr,  id  esi,  CO'^ 
meditur,  legendum  vidit.  Tollius.— Firmai  SeiiecaB 
lociis  :  Sic  ettur  apud  ti/os,  stc  bibitur. 

Uamoret  «ttnai,  etc.  Editio  Aboensis  : 

Oamores  sfmul  horrendos  ad  sldera  toUll 
Quales  mugilus,  ftigit  cum  saucios  aram 
Taums 

quain  ct  rcstituituncm  Galcus,  aliaeque  duas  ediiio* 


t8i 


NOTi£  IN  LIB.  DE  MORTIMJS  PfiBSfiCUT.  CAP.  \\it\. 


m 


Dei  iempium.  Pro  qoo  Yersio  anglica  :  ihe  Churck  j^ 
o[  Nicemedia^  kMBpImn  Nicofnedisp. 

Edlcium  miiii  Ituj.  ScribeiiUum :  Edicium  tuiiil  hu* 
jNsiNMti.  Nic.  Ueiiisius,  iiein  Gaie.  Nos  dubiiabiiiius 
aiibi.  Missum  aulef»,  vel  eitiistiMn  ftiiKe  Serdiea  Ni- 
cowediain ,  id^  uoo  aiue  mciisein  waniuiii  anni 
iJirisii  511,  elsi  ila  Vaiesio  aliisqiie  viris  dodis  pla- 
cucrii,  sed  posi  kakuidas  martias  ejusdem  anni,  powiii 
probaviique  ad  eum  afinuin  Pagius  in  Grtika  Baron., 
nimi.  12  et  15,  eui  asseniimttr.  Confer  landaiafQ  No* 
risii  fipistolMM. 

CAPUT  XXIIV. 

Ittisr^^c,  Vide  fiusebium,  iibro  vhi,  eapiie  17. 
£diu  Oiou.  aii.  l^ ,  item  G»ni.  —  fteeie.  Ibi  entin 
prcsenlem  ^i§loiMn  ab  li^usehie  ipeo  ini  rwf  i^Mu 
7>ATT«y  xceTK  t6  Svmctov,  uii  !o<|UiUir,  fUT«€)iig6seVflCf 
iiahemuB ;  iU  est,  grxce ,  sicul  tieri  poiuii ,  IransJa* 
f ais.  Sed  qiiod  Imic  loeo  aequaqiiaiH  praoieraHtten- 
duiu,  ea  epWtola ,  cui  noster  iie  verbum  quidem  pm* 
faiioiits  adscrifsit,  iKHabilem  leiigi*)SiiiHimqiie  apud  B 
Eii&clmim  liabel ,  in  bnnc  modiim  :  k^wtpaxai^  loc- 
7cep  rff>«/3co;  Ov«Xc/3tof  NaSefAcvec ,  eic.  Id  esi ,  ver- 
leiitc  Vaieaoo ,  4  imfiemtor  Gtesar  Gaierius  Vaieriiis 
ftiaximianus  inviclus,  Augusuis ,  pontifex  Maxini«s  , 
G«riuaaicus  ilaiuiHus,  iEgypliaeus  Masimos,  Tlie- 
baictts  Maxiiiius,  Sarmaticus  Maxiutus,  qoinluin  Per- 
fcicus  Maxiinus,  scciindo  Carpicus  Maximus^  sexto  Ar- 
iiieniacus  Maximus ,  medicus  Maximus ,  Adtabenicus 
IJaxinHis,  Tribuiutix  poiesiatis  XX,  imperalor  XIX, 
constti  VIII,  paier  ^airiae,  procensul.  EU  imperator 
Gjesar  Flavius  VaierMis  Gonstaiitimis,  pius,  felix, 
iavictus,  Augih»tus,  poutilex  Maxinius,  Tribiinitias 
poiesiaiis  V,  unperator  V,  cousul,  pater  pairi»,  pro- 
con&ul.  £t  imper.iior  Ga'.sar  Valeriiis  LidniafHis, 
pius,  ieUx,  invicitts,  Augustus,  pouiilex  Maximos^ 
irilMMiiiij&  poieslaiis  IV,  im{>erator  lU,  coHsui,  pater 
pairiaSf  preconsul :  proYincialibus  suis  salutem.  i 

Vere  autein  in  eo  prurlatio  isia  noiabilis  est,  quod 
ex  quaiuor  impeioioribtts,  quos  anie  triemiiam  ek  r 
ajMpiitts  Galerius  imperaior^f  becuni  nuinerari  jusse- 
rai,  duo  iaoium  iii  aliata  pra^fatioiie  numinantur, 
Camsiamlinu»  scilicct,  et  Lirtiitaiitts,  qiii  alias  LictiiliM, 
oiaissis  plane  Maxentio  et  Maximino  Daia.  Nam  quid 
itide  sequilur?  nisi  illud  eigoa  veritate  Mlienuin esse, 
f|uod  insiia  ApocaiypseosexplicaiioneGl.  Meldensis 
^iscopus,  la  ex  Goiistantio  Gbloro  peneculorem  qua- 
vis  arie  f^cerei,  aitk^  diseriisque  verbis  posuit  (1), 
OiHMiftm  imperatorum  uomina  ommhue  aclie  pHbiicis , 
ifiiiciMN^e  locorum  coudereniw  ac  prodireiH^  prafixu 
fuiMue  et  inscripia.  licm,  itttiiidafa  ^tioi^  generidia  no- 
mine  iti^ralorum  omnimn  fui$se  data. 

Addit,  scio,  Pagius  suo  loco,  post  |rascripta  lau- 
djit;£  prcfaiionis  verba  :  ideu  auiem  in  eo  edicto  iitde- 
rii  MaMmiani ,  CaNS/oiiiliii  H  iAdm  nomma  ieguntur^ 
quia  eerumconuHsu  dukmt  fuil.  Sed,  ne  aliud  dicam, 
uiide ,  oro,  probaiNittr  unquam  IHedetianani  Gon- 
&iiMtiii  MoeieN  ttna  eum  suo  e^eiis,  f|u«  eontra  Gbris- 
liMMie  euiieit,  |>r£(ixi8se,  nisi  ipsissima  edidorum  n 
pr^ofMi»  itt  inediiuM  aderatur,  qnod,  ut  minc  rccor-  ^ 
dor»  inpossibiie  esi?^£i,  si  inaxime  proferreiur,  qui- 
luM  Robis  edicui  illa  Gonsianiii  eoiiseiisii  piopo- 
siiA  liiissc  |*ossei  cousiare,  cam  aiMea  ex  noslro  didi- 
ooriiotts  n  »n  CoiuMntit  tantiHn,  sed  ne  ipsius  qutdera 
UmreuiH  Maximiani  seMtentiam  in  tantis  retms  fnisse 
cjL^ecitilaiu  ?  Verba  sunt,  capite  15  :  Et  jam  iHteree 
ad  Maximiiamim  akfue  Conttmntium  eommeaverantf  ut 
cmdem  focereni.  i^rum  eenlentia  in  iantis  rebue  expee- 
iaim  noH  erai* 

Ad  liase,  «fttattdo  docii  nomiiHi  qnatttor  impefalo- 
^s  tamdom  Galerius  eommttni  seciim  tltnlo 


<t)  Oii  siil  (pie  les  ein])ercurs,  quoiqu^ils  parlajgcasscnt 
eutrc  eux  les  provincos ,  les  gouveraaient  ueaaiuoius 
€>3tMiie  faisant  uii  ineuiecorps  d^enapire.  Les  iiomsde  lous 
iM  oMpereurs  6taient  iuscnu  k  la  date  de  tous  les  actes 
puMos,  en  ^neiqoe  endnitt  qirils  se  flsseni ;  les  ordres 
l^^u^raux  se  doouaient  aussi  au  nom  de  tous. 


fmi  voluii,  reeeosenl ,  vulfo  iHi  Lieinium  anle  Gon* 
siantiiium  numorani;  cum  e  Cfmirario  diciA  prcefaiie 
Gonslanlinum  Licinio  prcpoaat :  quod  nee  levi  ob- 
servatione  dignum  est. 

Semper  conunodis.  An  ona  voee  setttpcr-€omiM<idt< 
legendum  ?  ui  apud  Tereniium  in  Andria  : 

Mirabar,  boc  si  slc  abirct ;  et  Ucri  semper-Ieaitas 
Yerebar  quorsiun  evadercl; 

qolbus  aUa  ap«d  alios  similia  sutit.  Vldetur  profecto 
verboram  erdo  que  noster  nsus  est  Id  poscere.  Hic 
qttippe  veros  ei  nauiralfe  erai  :  inter  ewtera  quoi 
•emper  pro  rdpubiiom  cmnmottii  alque  uiiiitate  dit- 
ponimui.  Tesiis  e«,  sf  mibi  non  credis,  Man- 
creixii  versio  :  Quoique  uoh$  Offons  ioujourt  tra 
vailli  avec  beaucoup  d^apptication  au  bienet  &  Vul^U 
de  CEtm. 

DiepQuimut.  Ditponere,  ditpomiio  et  dhpositiones 
iuere  ea  sDiate  vocabula  valdc  familiaria,  site  dc  au- 
gttsiimbttft  imfieraiorum  decretls  ei  consiitotioni- 
btts  agereiar,  sive  de  aliis  eoniindem  voluntaiibus 
animiqne  proposiiis  roinns  gravibus.  Priore  sensu 
nosier  sopra  :  i>ebere  ipiius  ditpositionem  fn  perpe'- 
iuum  tereuri.  Ei  In  bis  verbis :  dttpoftttoitem  siuxm  ter* 
M  ;  ad  qua)  loca  repetantnr  notae,  si  opus  est.  Pos- 
teriore  auiem.  Lampridius  in  Alex.  Severo  :  c  liine-» 
ron  dies  pabliee  proponebantur,  ita  ut  edictum  pen- 
der^  ante  menses  duos,  In  quo  scriptnm  csset :  iUa 
die,  t/M  hora  eb  urbe  tum  exiturus ;  et,  si  dH  voburintf 
in  primu  mansione  manfunfs...;  et  id  quldem  eousque 
qnamdiu  ad  fines  barbaricos  veniretur.  Jam  enim  inde 
taeebaiur,  et  omncs  ambulabani  iui,  ne  (/f<post/tonem 
Romatiani  barbori  scireni.  Geriom  esi  aulem  eum 
numqoam  id  quod  proposuerat  fefellisse ,  cum  dice- 
ret :  Noiieab  auiicis  suas  vendi  dispotiliones.^  Tum 
paucis  inierjeciis  :  t  Ei  quia  de  publlcandis  disposi* 
lionibus  mcntio  contigk,  ubt  aliquos  voluissei  vel 
reciores  provinciis  dare ,  vel  praeposiios  facerc  ,  vel 
procuraiorcs  (id  est  ra(ionales)  onlinare,  nomina  eo- 
rum  proponebat,  bortans  populum,  ut,  si  quis  quid 
baberei  criminis,  probaret  nianifesiis  rebus ;  si  non 
probassci,  subirei  poenam  capitis;  dicebatque  grave 
ease,  cuin  id  Gbrlsuani  et  Jud.t;i  (N.  ft.  distinctie- 
nem )  fa(»reni  in  pra;dicandis  sacerdotibus  oui  ordi- 
nandi  sunt,  mm  (ieri  in  provinciarum  recioruuis,  qui- 
bus  et  fortunx  bominum  committerentur  ei  capita.  i 
Ubi  obiter,  lecior,  quasdam  amplius  ad  vctcreni  sanc* 
lioremque  paganoruin,  Gbristianorum,  Judaeorumque 
disciplinam ,  post  bujus  vel  illius  hominis  ad  has  aut 
illas  dignitates  eiviles  ei  ecclesiasticas  electiouem 
periineniia  obscrvare  potes  non  negligenda.  Constat 
tttiqtte  ejttemodi  elecliones ,  etiam  cuin  necdum  con- 
iirma^  et  omnibus  numeris  al^utac  fuissent ,  in- 
lerduni  qnoquc  voeaias  esse  dispositiones. 

Atque  id  providere^  ut  eliam  Cltristianiy  qui  parenium 
Mfornm.  Quasi  dical  :  Neqoe  ita  vcro  cuncta  juxta  iC' 
get  veteret  ei  pubiicam  imperH  itomani  discipUnam  cor^ 
ngere  illorum  stmplicitcr  Gliristianorum  rcspecitt 
cogiiaveramus,  qni  iiutia  in  re  prima'vam  suam  sec- 
tam  descrueraiit,  et  quos  proinde,  ui  ^raccipuos  pu- 
blicie  Romanorum  reltgionis  adversarios,  iiostra  in- 
tererat  ad  bottas  menies  ejurato  Ghristianismo  redire : 
sed  idem  quoque  illorum  Gfaristianoi-um  rcspcctu  pro- 
vtdere  volueramus ,  qui  diciam  vctcrum  Ciirisiiano- 
rnm  seetam,  in  varias  scissi  birrescs ,  reliquerant, 
adee  non  visi  nobis  eapropier  iiidol^entia  aliqua 
d^niores,  ut  e  conirario  minus  digni  videreutur. 
Siqwidem  quanam ,  eic. 

iSec/fnn.  ikiigionem.  interpretes  :  qui  cuin  loquen- 
tem  Galerittin  inducere  baberent,  melius,  credo^ 
t00r«nonien,  utuiodiosum,  rctinuisscnt. 

Ad  bonas  mentes  redirent.  Ejurando  scilicet  ipsi 
qnoque  in  pagnnismi  gratiam,  qui  Galerio  sola  bona 
religio  erai,  ioium  souni  quaiemctnnque  Cbrisiianis- 
nittai. 

iSt^ttidfm  quadam  roHone ,  etc.  Pntavi  aliquando» 
anieqttam  Eusebii  vcrsionem  cum  boc  loco  contulis* 
sem  ,  emendandum  fuisse  :  Siquidm  quwdam  cra$ 


785 


PAULi  BAUDRI 


m 


raiio  ne  tmta  eotdeni  Chriitianot  votunla$  inva$i$tet,  A  —  Euseblus  tantcii  ipsn  quoqiie  sine  siihglantivo  no* 

mine,  ev  ^coe^pocc* — Dani /«<  Proetncfi.  Maucroixins. 
Id  est,  in  provlnciis. 


quaeque  deinceps.  Postea  vero,  propicr  h:rc  interro 

Santis  Eusebii  Tcrba,  "ETrciTrc^  tivc  >oyio-fAa>,  ctc,  vl 
imus  legendum  potius  esse  :  Siquiaem  qiianam  ra^ 
tione,  cum  sequentibus,  hoc  sensu  :  Siquidem ,  dicc- 
bamns  olim,  quanam  r;Uione  voluntas  tanla  perversos 
illos  Ghrislianismi  sectatores  invasit,  tantnqne  stulti- 
tia  occupavit,  ut  iion  ca  vcleris  sectae  instiiuta  se- 
quantur,  qu»  primi  forsitan  istorum  pseudochristia- 
nonim  parcntes  constituenint,  sed  pro  arbitrio  suo, 
alque  ita  ul  primis  tandem  christiani  cultus  condito- 
ribus  fuit  libitum,  sibimet  leges  faciant  quas  obser- 
Tent,  et  per  diversa  varios  populos  congregent.  Tnn- 
git  ergo  obiter  hic  loci  Galerius,  propier  quns  antca 
raiiones  ipsos  quoque  pfmxrjd  Ghristianorum  scctae 
desertores  noluisset  amplius  tolerari. 

Vt  non  ilta  veterum  inttituta  $equerentur ,  quas  forn- 
tan^  etc.  AutuC  n«c  itta  veterum  in$tituta  $equerentur^ 
nee  ea,  quce  for$itan.,.    legendum  cst :  aut  obscura 


No$fra  ju$$io,  Nostra  edicta.  tmerjnreta.  —  Addc 
qiias  supra  ad  caput  xit  notavimus. 

(Jt  ad  veterum  teinttituta  eonferreni.  Perspicne 
osteiidunt  qiia;  jam  diximns ,  pag.  pnrc.  col.  2,  ct 
porro  osiendere  pergenl  pag.  seq.  qua^dicemus.  non 
posse  omnino  haec  verbn  ad  utramque  cum  Gentiliom, 
tum  Gliristianorum  religionem  referri,  sed  onice  ad 
veterum  Romanorum  religionem  perlinerc,  contn 
qunm  ponebat  modo  Tollius.  Seiilit  nobiscum  am- 
plissinius  Guperus. 

Jlif//t  periculo  tubjugnti.  In  qno  nempe  fuissent, 
si  Gnlerii  edicto  non  paruisscnt ,  propter  additas  d- 
dem  gravissimarum  poenarum  comminatioiies.  —  A 
quoi  ptutieurt  ont  difiri  par  crainte.  MAncBore.  Id 
est,  multi  metu  snbjugati. 

if ii//t  etiam  deturbati  tunt.  Gonjicerem,  ni  EatelNi 


Taldeiit  bratib  atque  ambigna,cuinjiix/a  teget  veteret  ^  Tersio  obstaret,  auctoris  manum  non  deturbati^  sed 
'     is  Gentilium  ) ,  et  inox  se-  "  deiurpati  fnisse,  intelligendo  scilicet  de  Ghristianis, 


praecesscrit  ( id  est,  priscas 

qiiatur,  ul  ad  veterum  intlituta  eonferrent  :  quod  ad 
utramque  cum  Geniilium ,  tum  Ghristianorum  reli- 
gionem  referri  |K>tesi;  quamquam  Maximianus  cae- 
terique  imperatores  Ghristianos  non  ad  exactiorem 
Tcri  Ghristianae  religionis  cultus  raiionem  edictis  suis 
compulernnt,  sed  ad  ejusdem  ahjnraiioncm,  cultum- 
que  idolorum.  Assenlior  vero  perillustri  Gii|)ero  in 
bujus  loci  explicatione ,  putoque  haec  omnia  de  anti- 
quo  Gentilium  numinum  culiu  capienda.  Tollios. 

Yeterum.  Ghristbnorum  scilicei,  nquorumsim* 
plicitate  defecerant.  Giii  causae  pcrseciiiioiiem  deci- 
inamacccptam  referl  Euscbius,  ciim  invidia  passiin 
glisceret,  obtrectationes  ct  antislitiini  inicr  se  certa- 
mina  inisere  disirahcrent  Ecclesiam.  Edit.  Oxon. 
et  Caiit.  addente  tanlum  postrenia :  c  Vide  Eusebium, 
Ecclesiast.  Hisloriae  libro  viii,  capiic  l.i 

Quw  forsitan  primi  parenteseortmdem  conttitueranl, 
Quasi  dicat,  qux  nec  fortc  eiiam  vctercs  simplicitor 


quibus  edicente  Galerio  effossi  fuerint  oculi,  arotNi- 
tata:  maiiiis,  pedes  detruncnti,  nnres  vel  aiiriculc 
desecatac.  Primo,  quoniam  similihns  modis  Maximi* 
nuin  Orientis  confessores  nccepisse  videbimas  in 
(InecapitisSG.  Deinde  autem,  qnia  qnin  tunc  illi 
miserc  deturpati  sint,  indiihiuin  cst  post  Istnd  Sae- 
tonii  in  Galigiila  :  Pulchrot  et  eomatot^  ^olteti^ 
occurrerent^  occipitio  rato  deturpabat.  Deniqiie,  qoo- 
iiiam  adinissa  semcl  roO  deturpati  pro  deturbati  lec- 
tionc,  ea  apte  occiirrerot  dinerenti»  inter  detwrpm 
ei  periculo  tubjugari,  qiiae  iion  ilidenn,  ut  opus  foret, 
cernitiir  iiiter  perieuto  tubjugari  ec  </€fiir6art,  cqid 
codeiii  prorsus  vide^ntur  rcdire.  Sed  faciunt  omnino 
Kusehiana  ista,  ir^cioroi  ^i  raoaxfihrtc,  izwnmi; 
davaro^c  vTrc^pov,  ad  verbiiin  :  P/iirtmt  vero  turM 
omnigenat  mortee  pertuterunt^  ut  haiad  temere  oiatan- 
dnin  cssc  hiijiis  loct  leciionem  cred;^  mus.  Prxseriim 
cnm,  ul  ex  iisdem  Ensebianis  appa  ret,  non  integer 


Christiaiiisnii  auctores,  veruin  ii  ipsi  a  qiiibus  siia*  pro-  C  si^  s^d  mulilus.  Eruatur  ergo  noviis  aliquis  ms.  co- 


sapiae  originem  ducunt,  praescripseruni :  conjiciendo, 
Tcrbi  gratia,  notissimos  illos  vcl  ipsis  Gentilibus 
apostolos  potuisse  olim  cjusmodi  progeniem  halierey 
quae  per  alitiuot  nepoium  seriem  heterodoxos,  de 
quibus  nunc  agit  Galcrius,  Gliristianos  produxerit, 
ut  cum  Plauto  loquainur. 

Sed  pro  arbitrio  nio,  etc.  Procul  dnbio  intelligit 
sectas  et  contentioncs  intestinas,  in  quas  tum  diduc- 
lus  fuit  Ghristiani  nominis  popnlus.  GaiCvius. 

Atque  ut  hi$dem  erat  tibitum,  ita$ibimet  lege$  face^ 
fent,qua$  ob$ervarent.  Locus  ad  hiijus  capitis  intelli- 
geniiam  vere  notandus.  Nam  quis  primo  sensiis 
est,  nisi  bic  atque  cndem  niodo  sibimet  leges, 
quas  observarent,  facerent ,  quo  id  antea  ab  aliis 
pro  libitu  facinm  fuerai?  Porro  antein,  quosiiam 
alios,  qui  ex  inera  aniini  libidiiic  sihimet  leges  ad 
religionem  spectantes  rccisscni,  intelligere  potuit  ge- 
neraliter  Galcrius,  quam  Giiristianos,  cum  Romani 


dcx,  priusquam  quid  hic  noster  vol  iierit,  ausim  di- 
core.  M.-tucroixiits:  P/iisf>itr&  iinMi  n'g  agantpa$roek 
obiir,  ont  iti  punit.  Multi  ctinni,  quod  parere  no* 
Inerint,  puniti  sunt:  ut  nesciain,  <|uid  is  legendooi 
essc  divinaverii. 

Atqueeum  pturimi.  Gorrigo,  atqul.  Galb. 

iVec  Chrietianorum  Deum  otfurvare,  Quid  lla,  ii 
veiustioris  el  exiiuisitioris  sectae  Ghristiani  sua  ad- 
huc  publica  conventicula  habcbaiit,  in  (luibos  Mf 
Galerii  edicta  liceret  Ghristum  colere?  Non  baM- 
baiit  ergo ;  idque  adhiic  magis  paiebit  e  8e(|aenti- 
bus.  Sed,  quod  non  ncgandiiin,  alio  tamen  abit  an- 
plissiinus  Gupertis. 

Contemptationem  tm/iiiifmr  no$tr(e  ctementiieiiifeM' 
te$,  Quid  <]aaeso cst  contemptatwncm  intneri?  Pro- 
cnl  dubio  littera  ultima  pcrperam  bis  fitit  exanta. 
Scri|)sit  cDim  Lacianlius  :  Contemplatkme  nnti$$imM 
nottrm  ctementite^  intuenlet  et  eontuetudUiem  tempiter' 


suas  de  religione  sanctiones  nequaqiiaui  ut  humans  •-.  nam.  Grjevios.  —  Nihil  cerliiis  clarissimi  collegas 
libidinis  placita,  sed  ui  Egerirc  de;B  monit^  considc-  ^  cniendatione,  qux  niihi  qiioque  in  inentero  Teneral. 


rarent?  Et  jam  denique,  quosnam  alios  e  Ghristianis 
specialitcr  pcrstringere  poluii  Galerius,  dicendo  : 
Atque  ut  hitdem  erat  libitum,  quaiii  piiiiiOi  Gliristianae 
religionis  auctores?  pergcndo  vcro  proxime,  ita  tibi- 
met  teget,  quat  obtervarent^  facerenl^  el  per  diverta  oa- 
ftoi  populot  congregarent,  quain  ejiisdcm  veterisGhris- 
tianae  religionis  descrtores?  Gonclusniii  esto  igitur, 
nunguam  venisse  anlea  Galerio  in  inenteni  tales  Ghris- 
tianismi  apostaias  ad  exacliorein  vcri  christiana} 
religionis  cultus  rationem  cdiciis  suis  compellere, 
sed  omnes  omnino  ciijuscunquo  Glirislianismi,  purio- 
ris,  impuriorisve  sectatorcs  ad  illius  abjuraiionem 
cultumquc  idoloriim  cogerc  vel  adiluccrc.  Mihi  alias 
aliquantulum  illustrari  possc  videbilur  hic  locus, 
mutando  verborum  ordinem  in  hunc  moduni :  Alque 
ita  ut  hisdem  erat  libitum,  nbtmet,  quxque  posten. 
,   Per  diverta,  Soppleo  loeat  vel  conventicuta,  Galb. 


Eani  multa  vcterum  loca  confirmant.  Sulpicios  Se- 
verus  libro  ii  Historiae  Sacrae,  capite  25 :  cTnm  De* 
nictrins,  refeclo  cum  Judaeis  fcedere,  cotitemplatiooe 
cladis  a  Triphone  illatae,  etc.  i  Idem  Diah»^  %  de 
virt.  B.  Martini,  capitc  15 :  c  Vcrum  ilia  (virgo)  for- 
tissimi  vinculn  propositi,  ne  Martini  quidem  contem- 
iilatione  laxavit.  i  Jusiiiius  libro  Tm,  capite  8:  <Ui> 
iia  gestis  forte  CTenit,  ui  eum  fratres  duo,  reges 
Thraciae,  non  contemplalioiie  justitiae  ejus,  sed  iDTi* 
ccm  metuentes,  ne  alterius  Tiribus  accederet,  dis- 
ccpiaiionum  suarum  judicem  eligereni. »  Qbseno 
laiitum  cosilem  Veteres  quandoque  non  simpliciter 
eonteniptatione,  sed  in  contemolatione  disisse.  Ubcl- 
ItisPrecuin  Fausiini  et  Marcellini :  cDeprecamurman- 
suetudinem  vestram,  piissiini  imperatores,  Valeoti- 
iiiane,  Tiieodosi,  et  Arcadi,  ut  hxc  in  coniemplatioiie 
Ghristi  Filii  Dei,  qui  Testrom  joTat  iinperiam,  iafiit^ 


7g5 


NOT/E  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PFJISECUT.  CAP. 


XXXV.  78G 

liililer  Ittjere  digncminl.  i  Al«iiio  iia  od  verbum  Mau-  A  ^  no$  officiers  de  justice  la  eonduite  (nCUi  doivent  Unir 
croixius  lioc  loco :  en  couteinplation  de  notre  tris-douce      enven  eux. 


clemetice, 

Ut  denuo  $int  Cliristiaui.  Id  csl  ut  qui  clam  ab  ali- 
quo  tcinporc  Chrisliaiii  fucrnnl,  et  anlea  palam  Cliri- 
liaui  eraiit,  pnblice  denuo  Chrisiiani  sint;  quoruni 
igitur  coetus  ita  autea  Galcrii  ediciis  dissipnti  fiie- 
rant,  asdesque  sacrac  diruuc,  ut  nulli  ainplius  Chris- 
liani.  sivc  ortJiodoxi,  sive  hel^rodoxi  apparereiK,  qui 
queincuinqiie  Christianisinitin  profiterenlur.  Muu- 
croixius  brevilcr :  CeUpourquoi  noui  leur  permeiioni 
rexncice  de  la  religion  chrilienne, 

Et  conventieuia  sua  cowponant,  Hoc  est,  coetus 
suos  celebreiit,  secuudiini  Interpretes  :  Et  de  tenir 
ieun  aaenibliei.  Maucroix.  To  hold  their  anemblies. 
Yersio  anglica.  —  Malim  ego  conventicula  de  coetuuin 
locis  interpretiri,  et  per  componant,  (Bdificent  imel- 
ligere  ;  quo  sensu  scilicet  Yirgilius  ifiiieidos  3 : 

Quam  luta  possis  urbem  componere  terra. 

Kirmat  finis  capitis  iS  :  c  His  litteris  propositis, 
ciliiii  verbo  hortatus  est,  ut  convenlicula  in  stntuin 
pristiiiiiin  reddereiitur.  Sic  ab  eversa  Ecclesia  us- 
que  ad  rcsiitutain  rucrunt  anui  decem,  eic.  > 

Conlra  disciplinam.  lllam  neinpe,  qiiam  in  ipso 
fere  bujus  Epistulsc  inilio  publicam  Romanorum  dii* 
eiplhiani  et  leaei  veterei  vocavit.  Contrary  lo  the  ena" 
blished  discipline,  Tralatio  anglica.  Ad  verbum,  contra 
iiabilitam  disciplinam ;  qiiod  noii  dubito  quin  eodem 
ilebeat  referri.  Adde  Cu|>eruin.  ad  verva  Alia  autem. 

Aila  autem  Epistola.  Par  une  autre  Diciaration. 
Maucroix.  Bif  another  Ordinance.  Versio  anglica.  — 
Episiolam  et  Edictum  uon  distingao,  ait  in  consimili 
occnsione  Pagius.  Neque  cerie  videtur  inagiB  hic 
auctor  disiiiixisse,  qiii  in  fine  capiii:»  priecedeniis  id, 
quoil  nunc  a  Galerio  epistola  dicitur,  edictum  nuncu- 
pavit  :  edietum  miiit  hujusmodi ;  siiniliierqiie  iniiio 
se«iuenlis  :  Hoc  edictnm  proponitur  Nicomedice.  Nos 
putamus,  si  res  suo  proprio  iiouiiiie  appellandae  sunt. 


CAPUT   XXXV. 

Hoc  edictum.  Accipe  de  supcriore  illa  Galerii  Aih 
gusii  cpisloln,  postquam  in  edicti  formam  per  Bi- 
ihyuiai  pra»sidcm ,  qui  vulgo  Nicomedi»  babitabat, 
fuit  redncla. 

Proponitur  Nicomedia.  Id  est,  ejusdem  praesidis 
programmate  prorerlur  in  eo  oppido. 

Nicomedias.  Dux  prima*  hujus  libelli  editiones, 
Parisiensis  scilicet,  anni  1679,  et  Oxonieusis,  anni 
1680,  NicomeduB :  undc  posterior  in  emendationibus, 
qiiai  serius  occurrcrant :  Lcge,  Nicomedice;  quod  et 
Allixius  monebat. 

Pridie  kalendas  Maias.  Trigesimo  die  mensis  Apri- 
lis.  MaucroixH  Versio.  Ulliino  die  Aprilis.  Tralatio 
anfjlica ;  qiiae  tria  eodem  redeunt. 

Pridie  kalendai  Maiai.  Si  quid  video,  leffendam 
|.  erit,  pridie  kaiendai  Februariai,  Tollios.  —  Cum  in 
'^  titiilo  praerati  edicti  Gaieriui  Maximianui  dicatur  tri- 
buniiix  potestatis  xx,  constat,  illud  emissum  esse 
post  kalendas  Martias  currentis  anui  (311),  quibus 
trihuniiiam  poiestatem  xx  aiispicaius  est  idem  Ga- 
ieriiis.  Post  illiim  diem  daturo ,  ex  Nummis  etiam 
Grcecis  apiid  Goltzium,  certum  redditur.  Ultimus 
eniiii ,  in  quo  annus  Augustei  ejus  imperii  notatur. 
exhibct  hos  characteres  L.  Z.  id  est,  annus  iepUmui. 
Nam  cum ,  Lacuiniio  tesie,  kalendis  Maii  anni  305, 
Augustus  renuntiatus  fueril.  kalendis  Maii  currentis 
Chrisii  aniii  septimum  iinperii  Augustei  annum  iu- 
coepit.  Qiiare  ciim  idem  imperator  jam  deficiens 
edictiim  illud  promulgarit ,  apparet,  Lactantii  sen- 
lentinm  Galerii  Maxiiiiiani  Nummis  corroboraiam 
e!»se,  perperanique  scripsisse  Valesium  in  notis  Eu- 
sebianis,  aliosque  viros  doctos,  ediciiim  illud  ante 
mensem  Martiuin  datiim  esse.  Pagios,  tn  Critica  Bo- 
roii.  ad  annum  Lhristi  311,  ttum.  12  et  13,  ubi  et  ex 
qiio  alio  errore  error  ille  iinportune  profluxcrit,  eru- 


boc  .scriptum  propter  uliimam   praefaiionis  portio-  Q  dite  indicau  Vide  lociHn.  Opene  prciium  est. 

ncm,  inapx^^^  «^wtc  X**^*^'»  Provincialibui  nui         ^     ' 

gaiutem ;  ileinde  vero  propter  liaiic  ipsam  clausulain, 

Aita  aiHeui  epiitoia  iignificaturi  siimui,  quid  debeanl 

observare^  qu.-e  noii  ita  bene  poterat  Galerii  edicto 

liiseri ;  denique  propter  ipsummet  epinoiie  iioinen , 

qaod  huic  scripto  tribuit  Galeriiis,  dicenduin  potius 

esse,  et  revera  Tuisse  eptiitf/am,  rigide  loquendo, 

qu;iin  edictuni^  sed  ex  qua  tainen,  paucuiis  deiiiptis 

el  niutatis,  addiioque  pncsiduni  programmate^  con- 

ficicndum  confeciumque  fucril  paiilo  post  edictuin 

propric  dictum.  Vide,  qua^so,  quaniopere  eo  laciaiit 

postrenia  verba  Licinii  litieraruinadUiihyiii:e  pra:si- 

dem  datarum,  quas  habcs  infra,  cipite  48  et  quibus 

vulgo  Lictnfi  de  restituenda  Ecciesia  edictum  noinen 

e>t.  Verba  suut :  c  Ui  autein  hujus  sanctiuuis  bene- 

Toleiiiice  nostne  formn  ad  oinnium  possit  perveuire 

iiotiiiaui ,  proiata  programmaie  tuo^  hu:c  scripta  et 

ubiqiie  proponcre,  et  ad  oinniuin  scieiiliam  te  pcr« 

ferre  cofiveuiet,  ut  hujus  benevolentia:  noslr.*»  saiic- 


Prodiit  taiideiii  absoluto  anno  persecutionis  7  in- 
eunte  ix ,  edictuin  Gaierii ,  quo  persecutio  peiiitus 
extiucta ,  inter  kalcndas  Martias,  quibus  xx ,  tribuni- 
tiam  pmestatcni  iiicboaverat ,  et  pridie  kalendas 
Maias ,  quo  Nicoinediae  dicit  propositum  fuisse  Lac« 
tantius.  Dodwellus,  Dissert.  Cypr.  xi,  num.  82. 

Ipso,  etc.  Neiiipe  Galerio  Maximiaiio.  Pagius.  Quin 
et  siio  quoque  modo  iiiterpretes,  cum  alter  vice  pro- 
nominis  nomen  ipsum  Gaieriij  alter  vero  Ma^miani 
adhibuerit. 

Ipso  ociieif  et  MaximinoiterumConiuiibui.KomTB,.. 
anno  511,  iisque  ad  inensem  Sepiembris,  nulli  con- 
sules  ruerant  publicati...  At  in  Gallia,  Hisjpania,  cae- 
terisque  trans  Alpes  provinciis ,  qux  ad  Constantlnl 
imperium  pertinebant,  Maximianus  Galerius  solus 
consul  eodem  anno  cccxi  nominabatur.  Ita  legitur 
in  Fastis  Idacii  et  m  fraginento  coiisuiari  a  Bucberio 
ediio,  pag.  i50,  maxiiiiano  vui,  solo...  In  Graecia, 
Macedonia,   D«icia,   aliisque  provinciis  lllyrici,  ia 


tio  btere  noii  possil.  i  Tuui  continuo  post  :  c  Uis  l' Thracia  atqtie  Bilhynia,  quac  partim  Galerio  Augusto» 

litieris  propositis;  I  proxime  vero  ante  iuitium,  c  de 

resiituenda  Ecclcsia  bujusmodi  litteras  ad  praesidem 

datas  pro|M>iii  jiissit.  i  Confer  similem  iocum  £pi- 

nolx  Maxiiniui  Augusti  ad  Sabinum,  quam  integram 

refert  Etisebius,  iib.  ix,  II.  E.  cap.  9  :  tva  9t  ovr» 

iuw  ti  xAf uo^tc  t*C  vvwo-tv  TrovTwv  T«v  iirapx®^^  ^^ 

Q/itrtpuv  tXOij.  ^iaTovftaTc  vtto  o-oO  icpvcs^hnt  t6  xtxi- 

}itv<Tfavov  o^fOctif  dnAwaac.  Iloc  cst,  vertcnte  Vaiesio  : 

Porro  ut  hoc  prxceptum  Majestatis  iiostrae  universis 

proviucialibus  iiostris  innotescat,  edicto  abs  te  pro- 

posito  jussionem  nosirani  publicari  curabis. 

Quid  debeant  observare.  Quinam?  Christiani,  an 
Judices?  Credebam,  Christianos  intelligi,ob  prse- 
cedentia  ista  :  c  Ut  denuo  sint  Christiani ,  et  cou- 
veiilicula  sua  componant,  ita  ut  ne  quid  contra  dis- 
cipbnam  agant.  i  Maluit  Maucroixius  de  Judicibiis 
accipere :  Irar  une  autre  diciaration  noui  ferom  tavoir 


partim  Licinio  iuiperaiori  parcbant,  dicebantur  con- 
sulcs  Galerius  Maxiinianus  octies,  et  Maximinus  ite- 
rum.  Ilxc  nuper  didici  ex  aureo  Libello  Lactantii 
Firmiaiii  de  Morlibus  Perseculorum,  a  viro  doctissi- 
mo  Siephano  Baluzio  ex  insigiii  illustrissiini  D.  Col- 
berti...  bibliotheca  evulgato;  siquidem  scribit  c.  35, 
edictum  pro  Chrisliaiiis  a  Maximiano  Galerio  paucis 
ante  ejusdem  mortem  dlebus  propoiitum  Nicomedie 
pridie  kaiendai  Maiai,  ipio  ocltei,  et  Maximino  iterum 
coniulibui.  Norisius  apud  Pagiura  in  Critica  Baron. 
ad  dicium  Christi  annum  311,  num.  3,  idque  ex  quar- 
ta  Norisii  dissertatione  de  Cenotaphiis  Pisanis»  cap.i/ 
§.  I. 

Sed,  qiiod  primum,  Prosper  in  Chronico,  Yictorius 
in  Canone  paschali ,  Cassiodorus ,  auctor  Chronici 
Alexandrini .  alilque  eo  anno  cum  Maximiano  octies 
Licinium  collegam  posuerunt,  pergit  in  laudata  Cri- 


787 


PAULI  BAUDRI 


7^8 


tica  clariMiniiM  Noristus,  mox  addens :  Hic  forle  In  A  i»tn,  Qiiamqtiam  ei  in  Hbro  de  ftrcefeeiit  urbi  al)sciira 


Pannoniis»  Rlialia,  ac  Norico,  ubi  Liciniiw  impera- 
bat,  idem  semel  collegam  Maximino  addiderai.Dein- 
de  aiitem  ,  quod  longe  gravius,  nec  ab  iillo  hactenus 
<Hiigemttim ,  Gaierius  eo  ipo  anno  in  praefaiione 
episiolie,  ex  qiin  edictum,  de  quo  igitur,  eonfectom 
ett ,  non  modo  diaerte  eomdem  Licininm  colleg.im 
sibi  in  consulaiu  adjunxit  :  sed  adjunxit  insuper 
Gonstantinum ,  quem  et  ante  Licinlom  nooiiiiat ,  ta- 
cilo  prorsus  sccundo  illo  consulatu  Maximini.  Euse- 
bii  terba  I.illiii  reddiu  sic  iiabent :  c  Imperator  Gae- 
str  Galcriu»  V»leriii8  Haximianus...  CoHiul  viii...  Et 


etiam  extent  bujus  consulafus  vestigia.  Aniti  eriim 
307,  usque  ad  mensem  aprilem  ,  consules  Ibi  consi- 
gnatos  iia  legimns.  Maxmimtui  vii  et  Maaimm, 
becnndus  ille  Maximianui  non  alius  est  a  nosiro 
Mtaitmno.  Nec  enim  recentlores  modo,  sed  et  llliQs 
saeculi  coaeva  monumenta  bicc  nomina  confandom , 
cum  Masmino  Maximianttm,  etcum  Cons(an(tno  Con- 
$tantium.  Dodwellus  in  Append.  ad  Dissert.  Cjpr. 
num.  i. 

Tune  apertis  eareeribus^  eic.  Per  tinguhi  ccrlc  ri- 
viiates,  quod  Rufani  locus  a  Balozio,  addnctus  lesla- 


imperator  Cttsar  Flaviiis  Valerius  Gonslanltnus tur  :  sed  mirum  tamen,  ni  hic  NieomedioB  carceret 


Contui^.n  El  imperalor  Coesar  Valerius  Ucinianiis. 
Contul ,  pater  pairi»,  proconsul ;  provineialibuB  suis 
saloiem.  i  Qyombdo  ilaque  nosier,  c  ipso  ( Galerio 
Maiimiano)  octies,  et  Maximino  iterum  oontulibus,  i 
nec  poiius,  secundum  memoraiam  Galerii  prcfalio- 
€  ipso  (Galerio  Maximiano)  OGliet  ^  et  Constan- 

■•_•-•- _.-^    1*1 o-     xjiA^^s^»    AM^^ti    M:k.:i 


specialiter  Intelligendl  sunt,  ob  pneccdentia  isia: 
Boe  edielum  ^oponitur  Nieomediee. 

Cum  eeeterii  eonfenoribus  e  euitodia  Hberatnt  et, 
Qoid  binc  conira  clarfssimum  Martyrotogii  Ecclesis 
Germanicae  editorem  sequatur ,  jam  supra  ostendl- 
mus. 
tino  Licinioque  consulibns  ?  i  Viderint  docti.  Nihil  Cum  tibi  career  sex  annis  pro  domieilio  fueriu  Pur- 
ipse  nunc,  quod  milii  satiifaciat«  reperio,  aut  ab  illis  B  poram  diximos  deposuisse  Dlocletianum  anno  Domlni 
afferri  coniperio.  Nam  quanium  ad  hasce  clarissimi  505  april.  1,  si  Idatium,  maii  1,  si  Laciantium  andic- 
Pagii  conjecturas,  c  Galerio  Maximiano  mense  Martio     mus ...  Ab  anno  autem  quo  imperiom  deposuit  IHo- 


anni  5ii  collegam  adjnnctum  esse  Liciuium  Augus- 
tum,  qui  eonsut  appellatur  in  Edicto  Galerii  Maxi- 
roiani  i  non  multo  post  autero  Maximinum  Augustuin 
II,  ejusdem  Galcrii  Maximiaoi  coliegam  fuisse,  sicnt 
liquet  ex  verbis  Lacianiii,  ipso  ociiet,  ot  Maximino 
iterum  consulibos;  i  adeo  ut  tantum  consulatus  ille 
Liciiiii  nequaquam  ori^iitariiit  extiterit,  sed  suffeetus^ 
rogo  primo,  cur  Galerius,  si  ita  res  fuit,  CoiMlimit- 
num  in  dicia  prtofatione  seoundo  loco  cwsulim,  nulto 
¥ero  Jtfiunmianttm  similiter  eonsutem  nomiiiaverit? 
Rogo  deinde»  quomodo  Liciiiiuni  Galerius  sibi  ordi- 
narie  consuli  mense  Martio  aiini  Gbristi  511,  suffeee- 
rit,  li,  ex  Nnrisio  in  prccedentibus,  nulli  eonsules 
Romte  publicaii  sint  aiino  Christi  511,  usque  ad  meii- 
seiii  Sepleinbrem ,  ante  qoem  jam  sat  diu  obierat 
Galerius  ?  Non  omnes  ergo  hujus  loci  difAcultates  per 


cletianus,  perstltit  Nicomedlse  persecutio  osqaead 
palinodiam  Galerfi,  a  kalendis  maiis  anni  305  nsque 
ad  pridieltalendas  maii  anniSll.  Id  coIligimuseLac- 
taniio,  qui  hoo  lempore  Donatum  saom  scribit,  e  mt- 
e0re  fuisse  Uber^tum^  eum  eareer  illi  sex  anms  pro  d(h 
meilio  fuitset..,  Ei  loto  (illo)  sexennio  Donaius,  ei 
tribus  prsesidibossibi  inticemsoCcedentifaus^Flacciao, 
Hierode,  et  Priscilliano,  novies  tamen,  nec  sspius , 
lormentis  crociatibosque  Yariis  sttbjectus  est.  Qoia 
nempe,  ut  non  admodom  frequentes  redire  poterant 

isacrofom  imperii  Romani)  ludomnn  vices,  ita  nec 
requentes  redibant  vices  supplicicirum  puUieortim. 
DoDWELLus»  in  IHssert.  Cyprian.  xi,  n.  78,  80el«9. 
Hoe  faeto.  Id  est,  illa  memomti  Edlcti  pfomnlg)' 
tione,  seu,  ad  verbiim  .publicatime.  Versio  tn^lio. 
Conjugesuaet  filio.  Vnieria   DiocIeti:ini  H/la,  f( 


Pagium  siiblatae.  Sed  eas  forte  brevi  feliciier  eno-  q  Condidiano.  Edit.  Oton.  etCant.  —  Sa  femme  etm 


daus  Yidere  licebii  iii  uiiimo clarissimi  Nori^ii  opeic, 
quod  ad  ainpli«simum  Cuperum  ex  lialia  pervenisse 
audimui,  et  ex  aiiiiiio  gaudemns. 

Ipso  oeties,  et  Maximino  iterum  Consutibut.  Versio 
anglica ,  in  Mamimian's  tighlk  eonsulate^  and  Maxl- 
min*s  third.Aii  verbum,  inoclava  Mammiani  eonsu- 
latu ,  M  ttrtio  Maximiid ;  cujus  utinam  emendationis 
vera  enim  uat  rou  ittrum  in  t6  leritiim  mutatio,  ra- 
tionem  reddidisset  alicubi  vir  doctissimos,  qoi  ad 
illam ,  oti  necessariam  faciiequc  tuendam ,  /ecurren- 
dum  putavit.  Nos  quippe,  vel  ob  proxime  sequentia, 
quibus  iiiciimbat  fundamentis  nescimus. 

Maximino  iterum  Cons.  De  cujus  consulatu  seeon- 
do,  uti  et  do  primo,  nuila  est  in  ciBteris  fastis  men* 
lio,  ita  ut  hio  sola  nitamur  Lacuntil  aoeioriute.  Nos- 
ter  enim  Lydiatos  Galerium  oeuva  vice  consolem 
sutoil  sino  colleffa.  £dit.  Oxon.  et  Gant.  adjiciente 
ttltima  :  Vide  Valesii  adaotaiiones  in  fiusob.  iib.  ix, 


enfants.  Maucroix.  Qiiasi  nostri  verba  ikiitCOfi}«gf 
tua  $t  liberis  tuis;  quod  valde  mlror.  -.OxorGalprii 
Maximiani,  ait  Pagius  in  loco,  quem  nos  antea  letis- 
sime  tetlgimus4  erat  Valeria  Diocleiianl  filia,  qos  ob 
ferociam  Licinii  ad  Maximinum  confugit,  a  quo  pcs- 
sime  habita...  Nullum  ex  ea  GaleriusMaxlmianus  A- 
lium  soscepit;  sterilisenlm  fuit,  ot  docet  Laciantiu», 
cap.  50.  Hsee  iiaque  intelligeiida  deCandidiaM.wm\ 
ibidem  LaoUntius  dicit  ex  concubbfia  naturo,  a  Tale- 
riaadopUtom,  aedesponsiim  Uli%  septenni  Jfasimiirt 
Aogdsti.  Hunc,  ut  tradit  Lacuntlus,  cap.  90,  Gxsa- 
rem  faceredestinabat  pater  post  celebrata  Vieennalia. 
Sed  occisus  est  a  Licinlo  anno  815,  aelaUs  sux  kti. 
Paoios,  in  Critica  Baron.  ad  annum  Christi  5H,  a.  H 
Horrenda  tabe  eonsumptus  est.  Facit  boc  noubilis 
locus  Anonymi  Valesiani,  quem  Pagius  in  Gritica  siia 
Baron.  ad  annum  Christi  511,  num.  12,  prodnxii  In 
hunc  modum  :  Porro  Galerium  Maximianum  Serdka 


cap.  11.  ^  legrolasse  ac  interiisse  discimus  ex  anonymo  Vate- 

fix  Lactantio,  qui  id  temporis  Nicomedin  degebat,  "  eiano,  quipostquam  de  LlcinioCaesare  creato  locuias 

paiet  Maxiininum  iierum  consulem  fulsse  anno  511.     est,  inquli :  c  Delnde  illo  in  Pantionia  relicto,  Ipsead 

Noritius^  ubi  tupra.  Serdicam  regressus  morbo  irtgenil  occopatos  slc  dis- 

£x  Graecis  Dodwelll  excerptls,  pag.  108,  Appendi-     l^boit,  ot  aperto  ei  putrescente  visccre  morerelur» 

.:.  j. — ._.. .  _.      «^    ....         rr,     .  IdgueeogmtumNieome4i(Bi...)mensisejusdem.m 

fioppienda  manuscripti  codicis  lacuna ,  quain  niinc 
demum  Balusius  quo  vldes  paclo  repra«entandam 
euravlt,  virl  docti  plane  hactenui,  quod  non  miniin, 
securi,  uniummedocogiuverani.quo  raiione  allqaid 
huic  looo,  quem  mutitum  esse  sentiebant,  Insererenl: 
unde  oru  susplcio,  de  qua  Coperos  el  Golumbos  in 
suis  notis  ,  legendum  esse  scincet :  Idgue  comdtm 
NicomedUB  medio  m$HAs  ^usdem ;  quod  et  nobn  Oliia 
poatrema  pars  nominis  Nieomedia  flerl  posse  sasp- 
serat,  absorpto  nempe,  inquiebanius,  'To  me^  Nbra* 
rii  osciuntia  a  prftcedente  voce  Nietmd^.  Manc 
auten,  cora  hujus  loei  defeetus  non  librarlo,  sed  nm- 
pori  rerum  edaei  sit  iribueiidtts^  posseAl  eene«9M 


cis  ad  dissertatlones  cyprianicas,  edltiones  minoris 
Oxon.  j 

AnoiDom.   'T<«noi 

505  K«iv9T«nl»oc  KodCaof  t&  • 

506  KtANrevvttvec  M^a^i^  \h  ^ 
3f7  Xt9t|fO(  ntirtbi 

508  AiMi1^«Uh»6<  «cf^vl^  «&  I 

509  Al>ftMD«  ttSMTlc  ^  m 

510  iAf^fm^ 
511 


mI  Ma(i|ayQ«  Ksl««^  ti  t. 
nmX  Bic(t|i2vof  «tffaviic  t&  7. 
iial  MaCi|u«vi(  Kaloof  • 
nl  Mt|t|U«v^  9t0tot6c  Tft  I. 


Mtd  Ma^t|ilvo<. 

ioiBO  507.  CoMttlea  lefinus  Stveruni  Aoguiimn  et 
liaxiinianom  Gaesarem.  if  crimimuii  vult  qoem  Cw" 
tartm  appeliat.  Uabemus  iuque  priimuii  MaiiMini 
ethtuiatum  fruatni  alibi  a  clariaaimo  Baiunio  qo«si- 


m 


mrJR  IN  LIB.  DE  MORTrBUS  PERSECUT.  CAP.  XXXV!. 


m 


bene  duae  Toees  snb  fittem,  vel  m  fine,  aul  nnica  tox  A    '  Ad  prasens.  Tempus  goilleet :  ifWMnndo  &atpt  Gnr- 


hHfms,  aliaeve  faujos  generis  deesse,  atque  medio.  Vi- 
deantqui  ms.  codicem  consulere  qneuni,  quid  polius 
memorat»  lacun»  spaiium  vel  litierarum  daciiis,  si 
qui  rentanent ,  patiantur.  Habet  sane  versio  anglica ; 
before  Ihe  end  of  may  :  quod  ad  Tcrbum  est,  anie  /f- 
Hem  tnotim 

Mensis  ejusdem,  Id  est,  maii  kalendis.  Edit.  Oxon. 
et  Cant. 

Mensis  ejusdem.  Scilicet,  maii.  Pagids. 

Kalendis  MartHsimpendentibus,  Anni  nempeChristi 
scquenlis  (31S)  quo  kalendis  Martiis  die  imperii  ejits 
C^sarei  natafi  ea  solemnia,  propter  perpetcro  mor- 
bnm  dilaia,  edere  decreverat.  Pagios. 

CAPUT  XXXVI. 

QuonmHo.  Mortis  nempe  Galerii  Maximiani.  Pa- 
Gicrs. 

DisposiHs  ab  Oriente  cursibus  penM>tavit,  Tamqoaro 
diceret,  somma  celeritaie  equis,  quos  staiim  post  id  ^ 
nonUi  acceptum  iroperaverai,  ut  cerlis  locis  sibi  Aiis-  ^ 
que  praesto  essenl,  usus  est;  sicque  maximum  iiine- 
rfs  spaiium  ab  Orienie,  ubi  mortem  Galerii  didicerat, 
osqne  ad  provincias  quas  occupareaggrediebatur,  ve- 
hiii  perpete  Tolalo  confecit.  Vis  simile  exemplum  , 
nec  aissimilemlocutionem?  At  ilie  ineredibiH  celeri* 
ta(e  tms  pervenit  ad  patrem  jam  defieieniem ,  inquie- 
bat  noster,  capite!fii,  de  Consianllno,  cum  fuiucis  an- 
te  versibus  de  eodem  dixissei  :  c  Sublatisque  per 
mansiones  multas  omnibus  equis  publicis,  evolavii.  > 

//  prit  la  poste,  el  se  rendit  en  ditigence  dans  PO- 
rieni*  Maucroix.  Cui  ergo  pro  vulgata  leciione,  dis- 
positis  ab  Oriente  eursibus  pertfotamt,  legendum  po* 
tios  Tisum  est,  dispositis  cursibus  pervolavit  in  Orien^ 
tem.  Sed  Tide  tu ,  quxso,  quantum  haec  capilis  itf, 
repugnent :  Daia  vero  (qiii  et  Maximinus^  <  subiatus 
nnper  a  pecoribus  et  silvis...  acccpit  Orientem  cal- 
candum.  i  Nam  ab  Oriente  igitur  debuit  evolare. 
Quod  et  finis  capitis  38  postulat. 


ci  M  roO  ir«/i^vTOf ,  ei  ht  v&  irsep^i  omisais  substan- 
tivis  xp^vou  ei  ;^/D^y^dtcunl,  pro  in  pifmsmH  tempare, 
SustolHt  censum.  Qiiem  Maximianus  Galerius  insti- 
tueral,  de  quo  c.  31.  Vide  Jusiinum,  Iibroi,de  Magit 
eodem  modo  populum  Persarum  sibi  concilianlibus. 
ToLLius.  —  SustoiHt.  Editio  Aboensis,  sustuUt,-^ 
Nollem  factum,  cum  sti5fo//efii^t  verbo  Plautus,  Lucre^ 
tius,  Caiullus,  usi  sint.  Poslremus,  ex  gr.  de  Nnptiis 
Pelei  et  Thelidos : 

CaDdidaque  intorti  sustollant  vela  radentes. 

Neque  adeo  valide  pugnabit  supra  Goliimbus  pro 
emendatione  sua. 

Discordia  inter,  Lege,  Discordia  inde  inter^  ete. 
ToLLiDS.  Item  ambo  inierpreles  ut  qnldem  vertemui. 

—  Les  detix  empereurs  en  vinrent  prestfue  h  une  rup- 
ture,  Mauckoix.  —  Bythi$  means  tke  two  Emperours 
were  nous  in  il  terms.  Tralatio  angliea. 

Sed  condilionibns  certis  paXy  etc.  Gum...  Maximi- 
nus  in  epistola  scripia  ad  Sabinnin  post  morlem  Ga- 
lerii  Maximiani  doceat,  se  anno  prmterilo  Nicodemim 
fuisse,  ut  videre  est  apnd  Eusebium,  liquet  Maxinn- 
num  mortuo  Galerio  Aslam  ac  Bithyniam  oceupasse, 
quas  Galerius  una  euni  lllyria  et  Thraeia  slbi  retinuo- 
rat.  Et  quidem  Bithyniam  cessisse  in  jus  et  ditionem 
Maximini  colligit  Balusius  in  notis  ad  citatnm  Lac- 
tantii  locum,  ex  mariyrio  saneti  Luciani  Antiocheni, 
quod  enarrat  Eusebius,  libro  ix,  eaplte  6.  Pagius. 

In  ip$o  frelo,  Iloc  est,  in  ipso  freto  Bosphorl.  J^aif. 
croixH  versio. — Idest,  in  ipso  mari.  Traiatio  angtica, 

—  Simplicius  forie  sit  subaudire  ex  prseedentibus 
Chatcedonio. 

Redit  iile.  Scilicet  Maximinus.  Pagius.  —  Consen- 
tiunl  interpretes,  apud  quos  proiiominis  looo  ipsum- 
met  Maximini  iiomen  reperias.  Notandum  tantum  , 
cum  noster  non  praeierito  tempore  redHt ,  sed  pne- 
senti  redit  ulatur,  neutiquam  nunc  de  consummato 
Maxlmini  in  Orienteni  rediiu  sermonem  esse,  sed 


Ut  pronncias  oceuparei^  ac  Lictrno  moranle,  omnia  C  simpliciter  de  suscepto  et  inchoato  :  quod  mox  oon- 
»bi  vsque  ad  frelum  Chatcedon,  vindicarel.  A  dessein  de     firmabilur. 
profiler  de  tabsenee  de  Licinius ,  et  de  s*emparer  de 


toute  CAsie  jusques  d  tamer  de  Chalc^doine.  Mavcroix. 
Quasi  noster  scripserit,  al  absente  Licinio^  Asiam  to- 
tam  sibi  usque  ad  frelum,  etc.  At  primo,  quid  mani- 
festius  y  qtiam  iia  non  duos,  sed  unicum  Maximino 
soi  cursus  iinem  iribuifinvadendi  scilicet,  absente 
Licinio,  totam  Asiamusquead  fretum  Chalcedonium; 
qoando  contra ,  secundum  nostrum,  Maximinus  ani- 
mo  soo  non  unicum  finem,  sed  vere  duos  in  illo  prse* 
dpiti  itinere  proposuerat :  unum  nempe,  certas  sibl 
provincias  quidquid  Licinius  faceret,  hoc  est,  si  vel 
maxime  festinaret ,  vindicandi ;  aiterum  antem  non 
eas  solas,  sed  cuncta  ad  frelum  usque  Chalcedoniura, 
si  forte  Licinio  lantisper  morari  contingeret ,  occu- 
pandi  :  Vl  provincias  occuparet,  acj  Licinio  morante, 
omnia  sibi  usque  ad  freium  Chalcedonium  vindicaret, 
Hic  primus  ergo  Maucroixianae  tralationis  defectus 


firmabiiur. 

Securus.  IIoc  esi,  sese  jam  secunim  esse  confidens : 
tecolming  that  he  was  now  secure.  Versio  anglica. 

Et  fit  qualis  in  Syria  et  in  j€gypto  fuit.  Id  est,  ew 
in  provinciis,  qiias  recenter  imperio  suo  adjecerat , 
talis  factus  est,  dum  per  illas  m  Orientem  reverteba- 
tur,  gualis  ante  fuerat  in  Syria  et  in  iEgjrpto.  Nec  dia- 
simili  sensii  Maucroixius  :  Et  sa  condutte  fut  pareilfe 
a  celte  qu^il  avait  lenue  en  Sqrie  et  en  Egypte.  Dissi- 
mili  vero  tralatio  angliea ,  and  so  he  governed  Syria 
and  Egypti  just  as  he  had  done  formety.  Ad  verbum , 
atque  eodem  prorsus  pacto  Syriam  et  >£gypium  mo- 
derari  perrexerii,  quo  prius  inceperat. 

Jn  primis  indulgentiam  Chrittianis  communi  tulelo 
datam,  elc.  Idem,  inquit  Baluzius,  quod  comniuni 
consensu,  Vocem  alibi  sibi  non  ocourrisse  tesiaiur. 
Qoidni  itaque  pro  corrupta  habeatur,  et  «1»  ipsius  vi- 
cem  facili  mutatione  succedat  tulela  ?  siquldem  com- 


Secundos  et  lertius  sint ,  liberius  indubie  t6  provin-  r^  munis  lutela  aliud  temere  liic  loci  non  signiflcaverlt , 
-i^-  -.«« ..-i« .    A^ —   ^. #-  .,„-^  .,v«-  ^k — f-  LF  q„3„^  gji^ij  nuperediii  munimentum  quoddam,  quo 

freti  securiores  dehinc  Christiano  eultui  yacare  pos- 
sent.  Yir  reverendiss.  legit  /f<tf/o.  Ed.  Oxon.  et  Cant. 
Tutelo.  Editio  Aboensis,  lituio. —  Leg.  titulo.  Vo»- 
stus. — Tuteto,  pro  lituto.  Allix.  —  And  iho  Ihe  Chris- 
tians  were  now  received  under  the  proteclion  of  Ihe 
government,  yel,  he  brolte  att  ihis,  Tralatio  anglica. 
Ad  verbum  fere  :  Indulgeniiam  ;  qua  Chrisiiaiii  In 
communem  magistratuum  tulelam  traditi  fueranty 
violavit.  —  Puto  ego  veterem  lectionem  fuisse  :  In 
primis  indutgentiam  Chrislianis  cum  muri  tuleta  dalam 
tottit ;  quod  sic  exf^lico.  Galerius,  ut  ex  prima  illius 
cpistola,  seu,  quod  idem  est,  ut[ex  hujus  libelll  ci|- 
pite  34  apparei,  promptissimam  hanc  m  Chrisiiano- 
rum  negotio  iiidulgentlam  jam  pene  moriens  porrexe- 
rat ,  iil  denuo  Christiani  essent,  et  conveniieuta  tt^a 
comvonerent,  Alqtie  istam  in  primis  indulgentiam  Ma- 
ximmus,  dum  a  frcto  Chalcedouio  rcdiens  Orientcin 


cias  per  universam  Asiam,  morante  vero  per  absente 
▼erti. 

Cf/  provtncias  occuparet,  ctc.  To  lalte  into  bis  posses- 
sion  alt  those  Provinces  :  and  as  Licinius  tingered,  he 
possessed  him  setfofat  to  the  siraits  of  Thrace.  Ver- 
slo  anglica.  Quasi  jam  nostri  yerba  sint :  c  ut  (om- 
nes  illas  Vproviocias  occuparet,  ac,  Licinio  morante, 
omnia  sibi  nsque  ad  freiuni  ThraclsD  vindicavit.  »  — 
Malebam  t6  vtndicaret,  quod  aperie  vir  Rcverendiss. 
in  vindicavii  mutandum  esse  arbiiraius  est,  reiinere; 
el  loco  duarum  vocum,  quas  idem  ante  provincias 
sopplevit,  et  nos  incinulis  includi  curavimus,  suspi- 
cabamur  t6  propinquas  polius,  vel  proximas  iibrarii 
culpa  deesse. 

rretum  Chatcedonium.  Quod  cum  ab  una  parle  in- 
terTbraciam,  ab  altera  vero  Inier  Bithyniajoppidum 
Chalcedonem  Jaceret,  inde  modo  pro  frcto  Clialeedo' 
nio,  freta  Thradm  in  Anglica  iralatione  babcbamus. 


791 


PAULI  BACDRI 


m 


rcpeteret,  in  Hinera  susiolit.  Sed  jam  alia  episiola  A  pellerentur,  impi  imi^  Antiochiae,  in  qua  urbis  cun- 


idem  Galerius,  ut  ex  eodem  capite  cerlum  est,  judi- 
cibus  signiticaiuru<i  erat  quid  amplius  observandum 
forct  circa  Ghristianorum  negolia.  Neqiie  porro  pos- 
tulabant  siinpiiciter  ejusmodi  rerum  occasio  et  neces- 
siias,  ut  per  eam  episiolam  iii  quibus  potius  locis 
Clirisiiani  aperte  in  posterum  babitare,  suaque  etiam 
tcmpla  palam  condere  haberent,  judicibus  signiHca- 
retur :  sed  (ieri  nequibat,  quin  ea  loca  tcI  intra  iir- 
biiim  muros  assignarentur,  vel  extra.  Nunc  auteni 
vix  quidquam  probabilius,  qtiani  Galcriutn  posteriore 
cpistola  judicibtis  sigiiificasse,  placilom  sibi  riiisse, 
ut  quemadmodum  aniea  Ghri$tiani....comp]iires  ec- 
clcslas  suas  imperatorum  permissii  in  civitaiibiis  sedi- 
ficaverant  et  aiioqui  tutius  semper  habitaveraiit  ho- 
mines  in  urbibus  propier  muroriim  inter  caeiera  lu- 
tclam,  qiiam  ruri,  paierenlurGhristianos  inira  cujus- 
que  oppidi  luoeiiia  majoris  securitaiis  ergo  morari , 
&ibique  ibidem  couveniicula  reslituere 


tor  Theoiecnui  egregius  impostor  novom  ioni 
Phiiii  simulacrum  magtcis  arlibus  consecratum 
erexit,  ejusdem(|tte  comtnentus  est  oraculum,  quo 
juberetur,  Chiistianos  urbe  omnique  urbis  lerritorio 
esse  exierminandos. . .  Legaliones  hae  eodem  quo 
decessit  Galerius  anno,  sed  exeunte,  Nicoinedue 
accepit,  postquam  Galerii  dititmem  ad  frelum  usque 
Ctialccdonium  occiipassrl,  et  pacem  amiciliamoue 
cum  Lucinio  ceilis  couditionibus  composuisset.  Uoc 
ex  ipsius  MaxiniinieJicu»  constat  in  favorem  Christia- 
norutn  sequenli  aiiuo  31i  fiiiiente  edito.  Sed  et  indul» 
geniiam  Chrisliaiiis  a  Galerio  conce^sam  hoc  eUam 
auiio  revocatain  neccsseest,  si  non  integris  sex  meiH 
sibus  ea  p.ix  duraverit.  Dodwellus,  diu.  Cyp.  xr, 
nttni.  82. 

Maxiiiiiuus  in  litteris,  quas  anno  sequenii  512  ad 
Sabiniitii  praitorii  sui  pnefectum  scripsisse  dicemus, 
quasque  l^usebius  lib.  ix,  cap.  9,  refert ccum 


Et  vero  Christianos  ecclcsias  prius  inlra  urbium  j^  aniioi  ait,  c  praiterito,  (annoscil.  511 )  Nicomediam 


septa  habuisse,  vel  unum  Nicomedi:iP  tcmplum,  cujus 
nostercaptte  12  memiuit,  validissimo  arguiuento  est : 
uti  quod  jam  proxime  sequetur ,  subormttis  legationi- 
bu8  citUalum,  qu(B  pelereni  ne  intra  civilates  iuas  Chris- 
tianis  conventicula  exiruere  liceret ,  apertissinie  rursus 
indicai,  his  ergo  licitum  prius  fuisse  per  Galerii  epi- 
stolas  ad  judices  scripias  lempla  intra  Gentilium  civi- 
tates  condere ;  daiamque  proinde  Ghristianis  a  Gale- 
rio,  non  merani  de  qua  soperius  diximus  indulgen- 
tiam,  sed  et  muri  tuielam  pro  suis  siinul  domicitiis 
et  coiiventiculis  :  uiide  postiia  Maximiniis  indulaen' 
tiam  Christianii  cum  muri  tutetadalam  suslulerit.  Haec 
mea  saltein  de  hoc  loco  sentcntia,  partiin  propter 
quas  nunc  attuli  rationes,  partim  deinde.  quia  dum  ex 
doctis  alii  t6  eommant  tuteio  de  communi  imperato- 
rum  cousensu  accipiunt,  alii  aulern  communi  titulo 
emendaiit,  id  est,  ut  exponunt,  prescriptis  nomiiii- 
bus  Galerii ,  Constaiitini ,  Licinii,  Maximini,  etMaxen- 
tii,  neutri  utique  communem^  quem  oporteret ,  impe 


feliciter  essein  ingressus,  cives  ejus  urbis  me  illic 
degeuiein  adieruni  cuiii  deorum  simulacris,  obnixe 
oraiites,  ne  htijusiiiodi  hominum  genus  in  sua  civi- 
tatc  habitare  otnnino  sinereniur,  i  et  alia,  qoibns 
mire  illusiraiitur  qujc  supra  ex  Lactantio  retulimus; 
gesia  eniin  hoc  etsequeiiti  anno  in  caiisa  Christia- 
uorum  multis  huc  usque  tenebriscircumfusa.PAGics. 

Apud  quem  igitur  eo  pactoinslgne  vides  exemplum 
subornatarum  isiiusmodi  legationum. 

Now  more  Sacerdotei  maximos  per  dngulas  dti- 
tates  iingulos ,  etc.  (juasi  ergo  aliis  verbis  scripserit, 
novo  more  unum  in  unaquaque  civitate  Saeerdotem  tiuh 
ximum  fecit.  Iliucque  mihi  facti  noTitas :  com  prius 
scilicet  Gentiles  quidem  nonniinquam  babuissent 
axupio^s  et  Sacerdutes  provinciis  vel  urbibus  un- 
posiios,  at  noii  siiigulos  per  singulas  civitates. 

Qui  et  sacrificia  per  omnes  deos  suos  quotidie  fact' 
rent.  Mihi  netuo  persuaserit  sic  Lactantium  scripsisse. 
Cxcidit  vox  dies,  quia  deos  praecessit,  propter  iitle- 


ratorum  consensum  pra^stare  possunt :  quateniis  niini-  C  rarum  nffiniiaiem,  ut  sxpe.  Illa  omissa,  cum  mhil 


ruiii  vel  de  vcre  cotiimuni  illorum  quiuquc  consensu 
qusestio  est,  vel  de  coinmuui  tantum.  eorumdcm  cx 
parie.  .\t  si  de  vere  coininuni,  extant  quidetn  apud 
Eusebitim  iria  priora  nomina  in  Galeni  praefaiionc , 
ciijus  toties  meminimus,  sed  non  liidem  duo  uliiina  , 
ul  sic  neqiieat  prorsus  de  universali  dictorum  quin- 
que  imperatorum  consensione  constare.  Siti  vero  de 
communi  trium  diiorumve  duntaxatex  illis,  meininit 
quidem  etiam  ejusuiodi  cousensioiiis  laudato  loco  Cu- 
sebiui',  at  neutiquam  iioster,  qui  iti  aiitecedeutibus 
non  nit)do  non  Maximini,  veruiii  ne  vel  tintus  impera- 
toris  mentioiiem  fecertt,  qui  niemorate  indulgentix 
conseiiserit ,  sed  solius  Galerii  qui  cani  miserit ;  ut 
haud  feruie  quidquam  locutioue  ista  dtirius  queat 
concipi,  c  Iti  priiiiis  indulgentiam  Christianis  cout- 
oiuni  sive  tutelo,  sivc  titulo,  datam  tidiit  Maxtniinus,i 
si  quis  tandeiu  coiiiniutiis  conseiisus,  cujus  ipse  ne- 
que  secundum  Cusebium,  ue({ue  secunduin  nostrum. 


esset  quod  periineret  ad  omnes,  dOs  suis  reOnxerunt 
in  deos  suos,  Scripsil  Laciantius :  ^t  «l  sacrificia  per 
omnes  dies  diis  suis  quolidie  facerent^  ut  in  capile  se- 
qiienii,  per  singulos  dies  sacrificaretur.  Per  omnes  dks 
quolidie  esi  pleonasiiius,  ut  nunc  jani  saepe  apod  Pba- 
tum,  post  deinde  apud  eiimdem,  rursum  repetere  apud 
Suet.  Caes.  2.  vetus  veiustum  vinum  in  Curcolione. 
Siti  cui  h£c  dispiicent,  posset  l(*gi,  qui  el  sacrt/Ecia 
per  omnes  cedes  diit  $uis  quoiidie  facerent,  Gejevios. 

Per  omnes  deos  suos.  Hoc  est,  per  omnia^  suorun 
deorum  lempla,  seu  iti  omnibus  teinplis,  inqoiebat 
stipra  Tollius,  et  iios  cum  ipso  quod  necdum  plane 
respuere  possumus,  sive  propter  geminaoi  ilbm 
nostri  locuiioiiem,  capile  17,  per  omnei  deos  pro  vits 
ejus  rogaretur^  sive  propter  hanc  Liyiueii  ao  pane- 
pyricos  veteres  observationem,  in  quam  posiea 
lucidimus,  el  qua,  quas  laudato  loco  notavifflus,  vi« 
deutur  iion  niediocriiur  firmari.  Cicero  iv,  ad  Atiic. 


ulla  pars  fuerit.  intelligendus  est.  Accedunt,  quod  ^  Ep.  1.  etpro  P.  Sextio,  nonas  Sextiles  salutis  wua 


superest,  ad  muri  tutelam  de  qua  loquimur,  quatuor 
tutelarum ,  lutaiidi  fiindi  ergo ,  genera,  de  quibus 
Yarro.  lib.  i  de  re  rustica.  c  Nunc  de  septis,  qux  tii- 
tandi  fundi  causa,  aut  partis  liant,  dicatii.  Caruin  lu- 
telarum  genera  quatuor.  Utiuin  naturale  ,  alteruin 
agrestc,  icrtium  militare,  quartum  fabrilc. 

Subornatis  tegalionibus,  etc.  AOtoc  aOr&J  xaO'  ij/xuv 
irptd^gxftroLi,  iiiquil  Cusebiusli|i.  ix,  cap.  11,  ubi  vide 
Ajiiiot.  Vales.  Cdilio  Cantabrig. 

Prodiit...  absoluto  auiio  persecuiioiiis  8,  ineute  ix, 
edicium  Galerii«  quo  persecutio  peoitus  extincta  est, 
intei  kal.  Martias  (aniii  311,)  et  pridie  kal.  Maias 
{ejiisdem  anni)...  Ouravii  hxc  pax  ne  sex  quidem 
integris  mensibus.  Inde  ad  iiovas  artes  prastextusque 
qiiaireiidos  restaurendaB  persecuiionis  se  convertit 
Maximinus.  Impriroi^  arcuit  Christianos  a  coemeteriis. 
Tum  subornavit  civitatum  ad  se  legationes,  magni 
qiMisi  henelicii  loco  id  a  se  petentiuiu,  ut  Christiani 


lem  appellavit,  quod  eo  die  in  Quirinali  aedes  ei 
coiisecrala ;  ei  eleganter  Martialls,  Maiw  Mercurium 
creattii  idus,  ob  templum  ei  tuui  dedicatum,  nt 
Livius  2.  et  Festus  scripserunt ;  sive  denique  quod 
iiondum  satis  assueti  simus  huic  pleonasino,  per 
omnes  dies  sacrificia  quolidie  faeerent,  Posteriorem 
cerie  Clar.  collegx  conjeciuram,  cujus  et  ille  opdo- 
nem  dai,  praeferendam  credimus.  Sed,  quod  ooa 
omittendum,  vulgatam  quoque  lectionem,  licet  alio 
atque  iios  modo,  explicat  ampl.  Cuperus. 

Ministerio,  Praetulerim ,  magisterio.  Galb.  Ifiwi- 
terio^  the  aui$tance,  Versio  anglica;  id  est,  ope,  aa- 
xilio. 

Darent  operam  {ut)  (^hristiani  neque  fabricareitt. 
Templa  scilicet,  uti  qiiidem  Maticroixius  interpre- 
laius  est :  deoment  emplcher  les  Chritiens  de  bAlir  des 
temples,  —  Ctnendo,  darent  operam  Christiam  ne  quid 
fubricarent,  Gale.  —  Crunt  sine  dubio  quibus  kic 


793 


NOTifi  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PRRSECUT.  CAP.  XXXYU. 


79^ 


orHo  m^gU  phcerti :  darent  operamnequidChristiani  k     Occldi  servos  Dei  veiuit,  cic.  h\  Orienle  scilicet. 


fabricarent, 

Coterent.  Pr^fero  coirent.  Gale. 

Suo  jure.  Par  $on  autoriii,  Maucroizius ;  quasi 
dicns,  \,T(i  siia  nucloritate. 

Parumque  hoc  fuit^  uisi  eliam  provinciis  ex  alliore 
digniuuis  gradu  singutos  quasi  pontifices  superponeret^ 
ft  eos  utrosque,  etc.  Locus,  non  dirflcilis  taiituiii,  sed 
valde,  si  i|uid  video,  mendosus,  el  cateroqiii  coii- 
tmria  prorKus  ratioue  ncceptiis  ab  interpretibus : 
censente  uiinirurn  Maucroixio  propter  ultimaro  sine 
dubio  Toceiii  ii/rosijtttf,  Mnxiniinuiusingulis  provinciis 
non  siiigulo^,  sed  diios  siiuul  praeposuisse  ptuitinces: 
€  Non  couietit  de  cette  ordonnance,  il  ^iablit  encore 
en  eiiar]ue  province  dciix  pontires  pour  nvoir  l*oeil 
sur  les  nutres ;  i  cuin  contra  ex  reverendiss.  Burnoli 
Tersione  non  duo,  scd  unicus  duntaxat  ponlifex 
unicni()ucproviiiciaoruerit  Mixiiiiini  jussu  pra*rectus. 
Yerba  siuit :  c  Aiid  noi  contented  willi  tbis  suboidi- 


Nani,  nuaiiliini  nd  alias  regiones,  facere  tantum  pa^ 
rabut  Maximinus^  quce  in  Orientis  partibus  feeerat^  ut 
noster  modo  ioquebalur  :  unde  et  rursus  de  eodem, 
in  initio  capilis  57.  Hoc  ille  moliens,  Con$tantini  /tfle- 
ris  deterretur,  Sed,  ne  rem  dissimulem,  non  video 
lamen  quomodo  scrilii  olini  belle  boc  loco  potuerit, 
uii  iiiinc  dicrum  babeinus :  suspicorque  adeo  veterero 
scripturaro  fuisse,  occidi  ibi  servos  Dei  veluit^  quaequc 
posien,  ititelleciis  nimtrum  per  ro  ibi  Orientis  partibus. 
Debilitari  jussit,  Id  esl  boc  loco,  mutHari^  prout 
quatuor,  quae  sequuninr,  cxeinpln  singiila  ostendunL 
Neoiie  eiiim  omiiis  debititado,  mutilatio  est,  sed  in- 
teruum,  nioneiite  merito  Cnsnubono,  delntes  latinis- 
siine  sunl,  (|uibus  membra  facia  sunt  ax/9)}C«»  seu 
qui  viiio  aliquo  imiiediuntur,  quominus  omnibiis 
membris  corporis  sui  uti  possint :  quemadinodum 
illi,  V.  gr.  confessores,  qiiibns  candenti  ferro  debili'' 


gr 
tatos  fuisse  sinistros  poplites  aiebat  modo  Dowellus, 
natioii  tlint  be  liadsetled  among  tbe  priests,  beordu-  |v  Veriini  hic,  sicul  dixi,  de  veris  inutibilionibus  sermo 
red  one  in  eviry  province  to  be  ovcr  all  tlie  priests  ^  esl.  Firmalqiie   nlibi   idein  Dodwellus   sequeDtibus 

verbiii  :  Iln  rediit  ad  ^upra  diclas  corporum  mutila- 
tiones,  quae  licet  coiifessores  multos  feceruni,  nullos 
lam('n  niartyres.  — i/  les  faisait  estropier.  Maucroix. 
Itaque  confessoribus  elfodiebantur  oculi^  etc.  Verum 
quidem  est,  post  edicium  a  Galerio  Maximiano  in 
graliam  Cbristianorum  emissum  Maxlminum,  ubi  il- 
lud  accepit,  mandasse  judicibus,  ut  a  cliristianorum 
oppugnatione  abstiiierent,  consiitiitione  tamen  Gale« 
rii  suppressa,  et  nuda  laiilum  voce  per  Sablnum  prae- 
fecluin  prxtorii  sui  proviiiciaruiii  pracsidibus jussis,  ut 
persecuiiouctn  adverrus  eo^dem  inbibereni,  uti  nar« 
rai  lCusebius  lib.  ix,  cap.  i,  ubi  ct  epistolam  abeodem 
Sabiuosiiigularum  proviiiciarum  pra:sidibus  scriptaro 
recitat.Sed,ut  babet  idein  Eusebiuscnp.S.  ne  sexquidem 
integris  memibus  passus  est  eum  statum  nermanere,  et 
ad  subruendam  pnceui  Muxiiuiiius  nibil  non  molitus 
est.  Quam  iinque  iiactuiilius  iiarrat,  circa  mensem 
Novembretn  (is  eiiiin  meiisis  sextus  est  a  morte  Ga- 


of  the   province.  i  Quorum  ^ensus   csi :  Neque  it:i 

conlentiis   unuin  sncerdoieiu  maximuiii  c:eteris  iii 

unaqiinque  civit.-ite  saccrdotibus  subjccisse,  unuiii 

praeterea    in   unaqua«|iie    proviucia   ordiiiavit,  qui 

ciinctis  proviuciae  sacerdotibus  superior  foret.  Nus 

primo,  propter  disertns  voces,  et  eos  utrosque^  iiou 

possuinus,  quin  cum  Maucroixio  credamus,  de  duo- 

bus  quibusdam  bic  loci  agi.  qui  ex  Mnxiinini  meote 

singutis  provinciis  aJ  procuraiida  reltgioiiis  ncgotia 

pracpositf  siiit.  Dciiide  vero,  nec  possutnu>  quoqiie 

prupier  to  quasi  in  bis  verbis.   singulos  quasi  Ponii- 

fices^  quiu  jam   vici^sim   contra  Maucroixium  duos 

eju.s  proprie  dictos  Pontifices  rej  cieiidos  esse  pona- 

mus.  Porro  nuiein,   cuiii  iiostcr  iu  anteccdeutibus 

iiarmverit,  Maximitium  iiovo  niore  ui  ununialiquein 

ex  urbiuin  priinoribus  digiiitatein  Sacerdotis  luaxiini 

per  singulas  civitates  contulisse,  iion  luagis  ambi- 

giuiiis,  quin   ideiii   Maxiiiiiiius  geniiuos  Uujusiuodi 

digiiitniis  hoiniues,   sed  qui   iiilerim  singuli   (juasi  Q  lerii),   ideoque  circa  Maximini  Qiiinquennalia,  qu» 

Pontirices  maxiiiii  forent,siiiguli8  piovinciis  imposue- 

rit.  Ac  deiiiqiie,  quod  qitis  ingcral,  veruiii   tibiiiam 

binarii  nunieri  vox  duo  coiiiparct?  respondeo,  iioii 

litilare  solum   iii  vocabtilo  ulrc^que  :  sed  plusquaro 

verisiiiiile  esse,    illain  olini   iii  bunc   moduiu   post 

ablativum  gradu  extiti^se.   c  Pariiinqiie  boc  fuit,  iiisi 

etiatti    proviiiciis  ex   altiore  dignitutii  gradu  duos, 

sin^ulos   qunsi  pontifices,    siiperpoiieret ;  i    et  eo$ 

ulrosque,  cuui  seqtientibus.  Inde  crgo  tandein  ea  vox 

nialis  avibus,  pra:  iiimia  libraiii  iguorantia  vel  febti- 

miliouc,   simulque   istoruiu  dus  et  duos  aflinitite, 

exciderit-  nut  poti<>r  aliqua  suppeditetur  conciliatio, 

qu:ini  amplecti  queaiiius. 

Candidis  chtamgdibus.  Paludninento  sive  albx 
tnnica!  specieauro  inierdum  limbalx%qua  utebaiitur 
soU  imperuloiuni  ministri,  quas  uliqtie  palatinoruoi 
ves^les  cuni  summis  poutincibus  coiuuiuuicavitMaxi- 
niinits,  Edil.  Oxon.  cl  Canl.  —  Noii  alio  sensu  versio 


iii  eutn   niensem   Incidebant ,   persecutio  adversus 
Cbristianos  insiaurata.  Pacius. 

CAPUT  XXXVII. 

HiBC  ilte  moliens,  Constanlini  litteris  deterrelur. 
Jam  pulcberrimani  stbi  invidia:  decliuandx  nacius  vi- 
debntur  occasioneni  (Maxiiiiinus;,  ui  quasi  urbium 
legatioiiibus  (ei  OioTriafAag-t)  coaclns  edictum  pacis 
revocarel.  Recripsit  cnim  ad  illa  civitatum  decreta, 
pellendos  esse  Cliristiauos...  Jamqiie  persecutioni 
mntura  erant  omnia,  ni  Coiisiatiiiuus  illum  deter- 
ruissel...  Cum  enim  posl  iiiensem  Maium  emissa  illa 
probnverimus  persecutionis  edicta  anno  312  mo- 
vente  jatii  adversus  Maxentium  Constantino,  eo  ta- 
meu  ipso  teiupore,  siinul  ac  rescivit,  niteris  illum 
deierruit  Conslantinus,  quibus  ad  dissimulationem 
cum  adactum  scribit  Laclaotius  sect.  37.  Merito 
qiiidein  ille.  Eratenim  primiif  Augustorum  Constan- 


aiiglica :  i  lle  ordered  tbeiii  to  wcar  tlieai   forl  of  ^  Unus,  cui,  pro   illorum  temporum  administratione, 

wltile  liabils  edged  about  wiib  gold.   wbicb  migbl  *^  "-   --'=-—    i-— #— .  nnmac   lom 

only  be  woni  by  tlie  Cbiefs  Ofllcers  of  tbe  Court.  i 

Chtamgdibus ,  ManUaux.  Maucroix  ;  id  est , 
palliis. 

Facere  autem  parabat  qute  in  Orientis  partibus,  etc. 
Hoc  est,  secundum  tralaiiouem  angrtcam  :  Faccre 
auteni  parabat  contra  Cbristianos  iti  aliis  provinciis, 
quxjaui  in  Oriente  fecerat:  intcrpretaiile  vero  Mau- 
croixio,  qii;e  in  Oriente  fecerat,  ilia  quoque  faccrc 
parabat  iii  Occidente. 

Cum  clenunliam  epecie  tenu$  profiteretur.  In  eo... 
ponebant  banc  clementi(B  laudem  persecutores,  de 
qiiibus  agimus,  Diocleiiaiiei,  si  cuin  vita  pepercis- 
scnl,  oculos  lainen  dextros  ertiissent,  et  sini$tro$  po- 
pliu$  debiliiassent  candenti  ferro.  Ex  quo  ilaque 
coeperunt  bac  miitilationes,  cum  vitoe  $ervandcB  causa 
fuiaseiit  excogitatae,  exinde  rariora  fuisse  martyria 
Ycrisiinile  esi.  Doowellus,  dis$.  Cifp.xi.  ii«m.81. 


parere  oportebat  rcliquos  lmperatore$  omiies,  tani 
CcB$are$,  qiiain  etiam  Augu$to$.  Dodwellus,  Dtw. 
Cypr.  XI.  num.  83  et  85. 

H(Bc  itie  moliene.,  eic.  Le$  letlre$  de  Constantm  ri- 
primhent  ces  violenees.  Maucroix.  .\d  verbum,  Cons- 
laniiiii  ruierie  violeiiia  ista  facta  represserunt.  Quasi 
jam,  quo  lenipore  Maxiininiis  Constantini  litteris  de- 
lerritus  est,  endem  Maximiiii  jussu   iii  recentibus 

Srovinciis  fierent,  qtia;  prius  ejusdem  imperio  in 
irieiite  facta  eiant ;  proindequc  quasi  jam  Nicome- 
dix,  verbi  gratia,  crudeli  Prajsidis  artorumque  mi- 
nistrorum  opera  oculos  confessoribus  effoderet,  ma- 
nus  ampuiaret,  pedes  delruncarcl,  naresvelauriculas 
desecaret ;  quod  certe  non  est,  vel  ob  isu  nosiri  : 
H(BC  itle  moliens,  id  esl,  ut  paulo  anle  praccessit, 
facere  parans,  Con$tantirtt  litteri$  deterreiur.  Diuimu' 
tavit  ergo. 
Constantini  litteris.  Periere  mcnnoratse  Iittene ;  sed 


^fts 


frAtlLl  BAtJDRl 


70C 


dHplicem  constituiionem  a  Constaiitiiio  ei  Litinio  A  que  deinceps  ejusmodi  pecudes  jngulare  habercui, 


daum,  allerara  hoc  anno  51i,  alieram  sequenii, 
prioriunaue  eurrentl  anno  ad  Maximinum  transmis- 
aam»  in  dubion  refocari  non  potest,  iicet  Baronins, 
aliique  ^iri  doctistimi  nnius  tantum  edicti  memine- 
Hpt.  Nam^  victo.llaxeniio,  cujus  clades  et  inieriius 
ad  lianc  annum  512,  perliiienl :  Impetator  CoMtanii" 
ntif ,  et  eolU§a  emf  Liciniui  ttno  consensu  legem  pro 
Chriniani$  abmuliiiimam  et  copiosiimmam  promttlga' 
runt^  voftetqne  di  tgranno  victoriee  nuntium,  ipiamque 
adio  legem  ad  Mamminum^  qui  in  Orientii  partibui 
itiam  tum  imperabat^  ague  tpits  amieum  eae  stmula" 
bat,  transmiieri,  in(|uit  Eusenius,  lib.  ix,  cap.  9...  Et 
praeterca  in  postenori  Gonstantini  et  Licinii  Gonsti- 
lutione  abEuselno,  llb.  x,  cap.  5,  relata,  non  semel 
prioria  hoc  anno  512,  dat£  mentio  (est),  nt  docte 
explicat  Valetius  In  noiis  ad  illud  ediclum,  nbi  et 
quod  discriinen  iiiter  utrumque  esset,  ostendit.  Se< 
cundum  ediciom  Mediolani...  prius  loco  incerto  da- 
tum ;  Tidetur  tamen  Rom«,  ubi  reliquo  lioc  anno  ^ 
Constantinus  ef;it,  promulgatum.  De  laudatis  litleris  ^ 
locutum  existimo  Lactantium,  lib.  de  Mortibus  Per- 
fecutorum,  cap.  57,  in  quo,  postqoam  persecutionem 
a  Maximino  contra  Ghristianos  excitalnm  narravit, 
ail :  Hwc  UU  molieni,  Conitantini  Utterii  deterretur. 
PAOibs  in  Critica  Baron,  ad  annum  Chriiti  513,  num, 
8.  etprceced, 
Detemtur,  Quo  usque  nempe  modo  diximos,  non 

Sir  omnia :  qula  etsi  Maximinus  in  provinciis  extra 
rientem  suis  absterritus  quidem  fuerit  ab  efTodien- 
dis,  verbi  gratia,  sicut  decrcYerat,  conrcssorum  ocu- 
lis,  testatur  tamen  Eusebius  libro  ix  Hisloriae  Eccle- 
siastica;,  cap.  9,  Maximinum  post  litteras  ad  Sabi- 
num  pncfectum  praetorii  sui  a  se  scriptas,  non 
permlsisse  Gbristianis  conYentus  agere,  aut  Ecclesias 
extruere,  licet  Gonstantinus  et  Licinius  litleris  ad 
ipsum  datis  id  se  Ghristianis  concedere  slgnificassent. 
Quse  posirema  Tcrba  ejusdem  Pagii  sunt,  landato 
loco,  num.  8 


illas  ad  se  adducerent,  mactandas  Bintirum  ad  eom 
lapidcm ;  adduxis&e  porro  usque  ad  noctem  uuiver' 
sum  populum  boves  suos  in  manu  sua,  qui  ibi  loei 
jugiilaii  sint  :  exlructam  vero  fuisse  per  Saulum 
aram  Domino  in  ea  occ^isione,  imo  primam  omniiiiD, 
(juas  fecerit.  Quid  enim,  com  bxc  lla  sint,  veri&imi- 
lius,  qiiam  Saulum  ideo  dici  aram  lum  temporis 
extruxisse,  qiiod  magnum  illum  lapidem,  quem  ad 
se  Yolvl  curaverat,  erexerlt  iilico  in  altaris  modum, 
ut  ad  ejus  laiera  fsraelitoe  pecudes  suas  roactarem, 
sicque  animalia,  quibus  vesci  avebanly  fuisse  ud 
aram  immolataf 

Nihilque  pronui  memee  apponeretur^  nisi  aui  detiba- 
/ttm,  aut  iacrificatum^  aut  perfusum  mero,  Delibilm 
cst  ejus,  quod  coen^  erai  paralum,  sed  cujus  parti- 
culam  quamdam  decerptam  diis  obluleraut.  Sotcbaul 
auiem  cibos  etiam  llbare.  Sil.  Ilal.  lib.  vu. 

Distmxil  dulees  epitlas,  mlloqoe  cmore 
Polluta  caslus  meosa  Cerealia  dona 
AtluUt,  ac  primuro  Yesta»  deiersli  bonorem 
Undique,  et  iu  mediam  jecit  libamina  flamman; 

qnod  Dionysius  llalyc.  iv,  Antiq.  Uorn.  dicit»  wiasi 
To^v  SciTTVMv  a.TiapX'^^  or/iitiy,  c  coenaruin  primiUas  li- 
bare.  Sacrificaluin  >  est,  quod  ex  victima  diis  oblaia 
prxcisum  erat  in  epulas,.  ut  soicbant  parlem  vicih 
maruin,  prosecare  et  adolere,  parlein  sucerdotum  et 
sacriflcantium  epulis  reservare.  Mero  per[uium,$ci\i- 
cet  quo  solebant  supplicare.  ut  lii  cibi  quasi  sacra- 
rentur.  Quis  enim  ignorat,  thure  et  vino  sobios  Ye- 
tcres  supplicare ,  ctiam  inter  epulas  ?  Horal.  IV| 
Garm.  5.  de  Augusio : 

▲Iteris 
Te  meiisis  adbibet  Deum. 
te  mulia  prece^  le  prosequilur  mero 
Defuso  paieris,  et  laribns  tuum 

Miscel  Qumen.         GnjKnts- 
Autperfuium  mero,  Quod  fronlibus  invergebauir 


Et  tamen  ii  quii  inciderat,  In  eum  nempe,  vel  mi*  Q  hostiarum.  Yide  Servium  ad  Virgilium.  Libaiio  yero 


nistros ;  ut  capite  46.  Nam  eum  incidiaei  in  Flacci- 
num  ProBfecium,,,  deinde  in  Hieroclem.,,  etc.  MaU' 
croixio  posterius  miniiirorum  supplementum  place* 
bat :  Maii  lorsqu*un  Chriiien  tombail  cntre  les  maim 
des  miniiirei  de  ia  cruauii, 

Mari  occulie  mergebatnr,  Non  Itaquc  audebat  pa- 
lam,  quod  feccrat  antea,  Ghristianos  laniare  :  sed 
nec  illos  studiose  qua^ere.  Nam  ii  quii  inciderat^  in- 
quit  Lactantlus ,  ui  paucissimoi  fuisse  necesse  sit, 
qui  in  euin  incldcreni.  Dodwelus,  Disi,  Cy\ir,  xi, 
num,  87. 

Jf  arl  oeculte  mergebaiur,  Simili  locutionc,  cap.  SO: 
Ibi  ioipe  illa  caitai  fosminas  mergi  juaeral,  Imo,  toti- 
dem  fere  syllabis  capite  45,  ifart  meraebantur, 

Occulte.  Secretly  and  in  ihe  night,  Yersio  anglica. 
Hoc  est,  secreto  noctuqiie. 

Et  hoc  primus  invenerat,  ut  ammalia  omnia,  etc, 
Intelligit  hsec  Baluzius  dc  privalo  ciborum  palatino- 
rum  iisu.  Siquldem  edlctuni  generaie  de  vescendis 


in  focum,  vel  terram  fleri  solita ,  de  qua  eruditissi- 
inus  Baluzius,  alius  ab  hoc  riius  est.  Toluijs. 

Vl  quisquii  ad  cxiiam  vocalui  esset^  etc.  Ita  et  Ju- 
lianus  upud  Sarisbcriensem,  lib.  vii.  cap.  ^i.lden, 

inde,  Deest  boc  vocabulum  in  editione  Aboeusi; 
ei  facile  quideni  abessc  posset  ab  omuibus.  Sed  cur 
tamen  rejicercmus,  cum  in  manuscripto  codice  lega- 
tur,  tiec  sit  plane  superfluum  ? 

Magislri  sui  similis,  Galerii  nempe«  ut  Maucroixii 
Versio  prseivit :  11  s^efforfaii  de  ressembter  d  son  mU 
ire  Calirius,  Id  est,  conabauir  siuiilis  ea^e  magistro 
suo  Galerio. 

Uorrea  privatorum  claudebantur^  apothecte  obst^M' 
bantur,  Locus  notandus.  Nani  horrea  itaque  ct  apo- 
thecce  a  sc  inviccm ,  si  proprie  loqui  oporteat,  dif- 
ferebant,  perpernmqueadeoconrudit  Isidorus,  hb.  xv. 
cap.  V,  his  verbis :  i  Apolhecx,  vel  horrea,  a  Gra- 
co,  verbum  ex  .verbo,  rcposiloria,  vel  reconJitoria 
dici  possunt,  eo  quod  in  iis  homines  elaboratas  fru- 


ilibilMxotg pm  antea  consiituinin  fuerit  sub  Decio  ^  ges  reponunt.  Unde',  et  Miq/.v},  graeco  sermone,  re- 


et  Galerio  Maxlmlano.  Edit.  Oxon.  et  Gant 

El  hoc  primui  invenerat,  Slcut  In  jure  dlcundo, 
supra,  cap.  15.  a  Diocletiano  et  Maximiano  ex- 
cogiiatum  fucrat,  ut  liilgatores  prius  sacriflcarent, 
atque  ita  causas  dicerent.  Eapropter  mox  ait :  In 
cceierii  quoque  magiitris  suii  similis ,  ut  illic  legendum 
cum  perillustriGupero.  ToLLius. 

Vi  animalia  omnia,  quibus  veseebantur^  non  a  co* 

quis,  sed  a  iacerdolibus  ad  aras  immolarentur.  Afflnc 

est,  nec  cnim  omnino  simile  esse  volumus  id,  quod 

apud  Samuelem  legimus.  Saulum,  cum  aliquando 

Israelitae  Philislhseos  fudissent,  et  populus  ad  prae- 

dam  conversus  accepissct  ovcs,  ct  hoves,  et  vituIoSi 

quibus  cum  sanguine  humi  prius  occisis  vescereturi 

confestim  jussisse,  quo  populus  haud  amplius  contra 

Jehovam  sanguinem  comedendo  peccaret,  ut  ad  se 

knagnus  lapis  volveretur ;  tum  continuo»  ut  quicun- 


positam  rei  copiosam  substaniiam  appellamus. 

Apoihecte,  Bouiiques,  Maucroix.  Id  est,  ofQcinx» 
vel  tabernx.  —  Sed  difTerunt  plurimum  officina,  aao- 
theca,  taberna,  inquit  Gcr.  Jo.  Vossius  in  Etyraolo- 
gico,  rem  inox  explicans  in  hunc  modum :  In  officitta 
res  ftt  ab  opiflcibus.  Hinc  cusiodienda  defertur  in 
apolhecamf  e  qua  qui  divendunt,  dicunlur  mercator^% 
el  inlerdum  cum  adjectione,  mercatorei  magnarii*  Ex 
apothecis  res  mittitur  in  tabernas,  ul  ibi  proslel  ve- 
nalis  :  sed  tanium  hAheui  tabernie ,  quac  minuUtiui 
vendanl,  quique  iis  prsesunt,  institorei  appeflanlur; 
ut  id  roaxime  videri  possii  vir  doctissimus  per  apjh 
thecam  inlellexisse,  quod  Galli  nominant  un  magim, 
ni  alibi  ponerci,  apothecam  vocem  esse  generalcni, 
qu»  a  jurisconsullis  el  aliis  Iribuilur  vinorum,  ole», 
librorum  similibusque  receptaculis.  —  -ApojA^or.  lo 
queis  vina  condiu.  Adeautur  nolac  ad  Pbxdruio- 


TO7 


miM  IN  LIB.  DE  MORTlBUS  PKRSECIJT.  CAP.  XXXYIII. 


708 


Tou.nis.  «^  Cnnmodii^sima  Interprclatio.  Quoniam  A     Cum  iiie$.  Ibi  est  nienduiii.  Alu% 


sicut  ex  cap.  51  :  c  niilla  Tuit  area  sub  Galerio  sine 
eiacfore,  nec  ulh  viiidcmla  sine  custode  :  i  iia  pos- 
tea  sub  Maximino,  lii  eodem  rerum  genere,  horr^M 
€lam$a  fuerint^  vinorum  vero  apoihecce  ob$igna((C : 
imde  sequetor,  Maximinum  fuisse  reipsa  magistri  sui 
Galerii  similem,  quod  paulo  anie  posiium. 

Debita  in  fuiuros  annos  exigebantur,  Non  aera  sanc 
M  frumenti  et  vini  tributa,  prout  sequentia  ostca- 
dtint :  Binc  fames  agris,  etc.  htnc  carilas  inaudUa, 

in  futuroi  annos,  Oftheyear  lo  eome.  Anglica  ver- 
8l0 ;  quasi  dicas,  in  rulurum  annuni.  —  Pr»rerebain 
namerom  multitudinis,  cum  nropier  vcleris  libri  fl- 
dem,  tum  auia  si  haud  simplicilcr  iii  annum  proxi- 
tnuaiy  sed  in  futuros  annos  iila,  qune  modo  dixi,  de- 
bita  eiigel)antur,  melius  ex  eorum  solutione  inaudita 
eariiai^  de  qua  niox  hosler  toquelur,  oriri  poluerit. 

Hinc  fames  agris  (non)  ferenlibus,  Cmendo  :  Hinc 
fames  agricotis  non  ferentibus,  Gale.  —  Cogiiavcram 


Lites.  Lege  :  mUites.  Vossius.  —  Lcgeiidum  :  mili- 
tes^  ve!  satelUtes»  Ed.  Ox.  et  Caut.  — Cnm  sniellHes 
umversot  matim  legerc  quam  milites ,  quia  uuiversis 
illa  coiiiulissc  dona  Imperator  dici  nequent ,  cum 
gregariis  et  tyronibus,  qui  tamen  el  ipsi  militcs»  utr- 
gentum  Uittum  dederii.  TolUus. 

Cum  Utes>  Cmendo :  dum  comites,  Gilb;  quod  eo« 
dem  recidit. 

Expungerent.  Expungeret.  Cditio  Aboensis.  —  Su- 
best  bic  loci  menaum,  nec  in  ipso  tanium  verbi  nu- 
moro,  sed  cl,  ut  milii  vidctur,  in  significaiione.Scri- 
bendum  itaque,  excoleret^  id  est,  aemulceret ;  quaiii 
quidem  comectiiram  confirmat  illud  iluflini  cap.  17, 
Iib.  viii,  a  fialuzio  citatum.  f  Unde  ct  montes  auri| 
ut  ita  dixerim,  congregatos  familiaribus  suis  ac  sa- 
telliiibiis  iargiebaiur.  »  Expungere  enim  militibiis 
additum  nibil  aliud  significal»  quam  eos  albo  miiituiU 
crasos  militia  solvere.  Cdil.  OX.  el  Cant.  —  Expun* 


ego,  le^i  posse  :  Hinc  fames  acris  ufferentibus^  nicmo-  n  gerent,  Forte  expleret,  Tollius.  —  Corrigo  :  emunge 


rata  scilicet  debita,  aT^oToO  xotvoO.Qu»  cum  ex  parle 
frumentosolvetenUir,  vix  fleri  poterat.  quiii  qui  anno 
Christi  312.  imperata  illa  rrumeiiti  subsidia  Maxiiiii- 
no  in  compiures  annos  exhibebant,  acri  postca  Hime 
laborareut.  Terentius  in  Piiorm.,  act.  i,  sc.  i. 

Amicus  summus  roeos,  et  popularis  Geta 
Heri  ad  me  venil :  erat  ei  de  raiiuDcula 
Jampridem  apud  me  reliquum  pauxillulum 
I^ommormn ,  fd  nl  conllcerem.  Gonfeci;  affero. 

Quod  aUaii  debiti  cxemplum  est. 

Armenlorum  et  pecorum  greges  ex  agris  rapiebanlur 
ad  sacrificia  quotidiana,  etc.  Dcest  aliquid.  Gale.  — 
Nunoulia  hic  desuiii.  Non  euim  cohserent  haec  cum 
sequentibus;  pertinet  eniin  ad  milites  ea,  quibus  an- 
nona  jam  sordehal,  niiuia  copia  carnium  e  quotidia- 
nis  sacrificiis  ipsis  missarum.  Tollius.  —  Perlinct 
sane.  Sed  quid,  si  tamen  hic  locus  mendosus  sit  po- 
tios,  qnam  muttlus,  noiiue  aliud  ad  proxima  saltcin 
CQm  prxcedentibus  recte  connectenda  requiratur, 


ret,  Gale. —  Malebum  Tertulliani  verbum  expingeret^ 
id  est,  exoriiArcl,  aut  aliquid  tale.  c  Quanlo  autem 
blaspbcniabile  est,  si  qu;e  saccrdoies  imdicitix  dici- 
mini,  iiupudicarum  ritu  procedaiis  cultx,  aut  expic- 
tae,  I  inquit  ille,  lib*  de  Cultu  foemin,  cap.  7,  et  pau- 
cis  interjectis.  c  Tiiamar  illa  quia  se  expinxerat  et 
ornaverat,  id  circo  Juds  &uspictoni  vU  i  est  quaestiii 
sedere,  i  et  sic  soepius  alibi.  Imo  idein  capiio  extrc- 
mo,  quomodo  nunc  pretiosis  veslibus  et  aureis  nummis 
expingeret,  Icyi  possc  credimus,  noii  dissiinili  rationo 
c  serico  probitatis,  byssino  sunctitatis,  atque  purpu- 
ra  pudiciliae  pig[^mentari  i  dixit,  kis  verbis  :  c  Vestite 
vos  serico  nrobuatis,  byssino  sauctitatis,  purpura  pu- 
dicitiae.  Taliier  pigmeiitutse  Deuin  babcbitis  amaio^ 
rem.  i  Intelligo  autem  per  aureos  nummos^  aurea 
nuinismata  e  collo  appensa,  qualia  iuterdutn  mulii 
in  aulis  Principum  gestare  ccrnunlur. 

Nam  quod  viventium^  bona,  etc.  Cui  afflno  est  iilud 
Salviani :  Latrones  hoc  quidem  proverbio  uti  soleiit. 


quam  ut  mox  suos,  pro  eos  cum  pluribus  doctis  se-  C  ut  quibus  non  auferanl  vitam,  dedisse  se  dicant.  Cdit. 


quenti  noia  nominandis  etnendcinns  1 

Quibus  eos  adeo  corruoerat^  elc.  c  With  whicli  he 
fed  his  Domesiiks  and  his  Souldiers  so  copiouslv, 
tbat  they  come  to  despise  the  coru,  that  was  brought 
tliem  tor  their  provision.  so  that  without  auy  care 
ttiey  threw  it  otten  oul  oi  doors.  i  Tralatio  anglica  , 
hoc  seiisu  :  Quibus  (sacrlflciis)  suos  domesticos  suos- 
que  miliies  adeo  corruperai,  ut  frumentum  asperna- 
rentur  quod  ipsis  in  annonam  afferebaiur,  et  effun- 
derent  sxpe.  nulla  cura  habita,  extra  fores.  -j-  Auc- 
toris  verba  noc  toco  corrupta  sunt.  Maucroixius,  ad 
marginem  suis  Versionis. 

i    Quibus  eos.  Scribe  punctum  ante  quibus,  el  lege : 
Quittu  suos.  id  est»  Qiiibus  rebus.  BoaBRBLLUS. 

Ut  aspemarentur  annonam.  Mere  scilicet  frumenla- 
riani ;  cum  ex  aniaoedentibus  appareat,  illos  neuti- 
quam  arinentorum  ac  pecorum  carnes  aspernates 
esse :  aed  e  contrario  frumentum  propter  illarum  co- 


Ox.  ct  Cant. 

Dono  suis,  &eiie  itaque  itcoi,  pro  eos,  viri  docti  pag. 
pnec.  reposuerunt. 

Nescio,  an  agendas  illi  fuiue  gratias  putem,  Je  na 
tais  sil  ne  miritepas quelque louange.hikvcMix.  — Cui 
ergo  lcgendum  potius  esse,  an  non  agendaSf  quani  an 
agendaSf  visuiu  est. 

CAPUT  xxxvni. 

Iltud  vero  capitale^  et  supra  omnes  qui  fuerunt  cor- 
rumpendi  cupidiias,  etc.  Locus  male  aflecius.  sed  fa- 
cile  sanandus.  Lego  modo,  ei  distingue :  c  Illud  yero 
capitale  ei  supra  omnes  qui  fueruht,  i  vel  forte  ethiui, 
c  Illud  vero  capiiale  ci,  et  supra  omnes  qui  fueruut, 
corrumpendi  cupiditas,  quid  dicam  nescio,  nisi  caica 
ot  eifrxnata.  i  Hoc  est^  illud  vero  tn  Maxiiniiio,  loii- 
gequo  supra  omnes  qui  unquani  vixerunt  moruies, 
capilale  fuit,  quod  ca*ca  et  etrrjenala  corrumpeiidi  sc* 


piam  fasUdlvisse.  Favet  porro  non  sola  versio  angli-  w  quioris  sexus  cupidiuie  laboraverit.  Nobisciim  porro 
«.  niiAni   ftuDAriori  noia  dAAT.rinftiuiuB.  verum  ea  ^  disrmgucbanl  posl /tierunl  cditio  Abocnsis  cl  Galeus; 


ca»  quani  superiori  noia  descripsimus,  verum  ea 
qiioque  rei  annonarim  exactiot  cujus  nosler  capite3t 
meminit ;  cum  ibi  ioci  nulli  armentoruin  pecorumve 
greges  sub  annonte  noiatione  conlineantur,  ut  locuin 
consulentibus  palebit.  Aliter  iamen  ad  nostrum  am- 
plisaimus  Cuperus. 

Et  effundebant.  Et  effunderent,  Cdit.  Ox.  et  Cant. 
—  Mibi,  propter  sequentia,  praferendum  videbatur, 
Ms  effundebat.  Mititarescilicei,  seu  pecuniamillam, 
qiiae  in  stipendium  militum  do  airario  a  tribunis  ea- 
rariis  adnumerari  quoestori  solebat,  ui  locutus  est As- 
conius,  ct  quam  denique  non  infrequenter  tB$  sine 
addito  dictam  fuisse«  osiendit  notissima  locutio,  csre 
dirutus  mileSf  de  milite,  tui  stipendium  ignomini» 
causanondabatur,  quodqueadeodiruebaturiaflscum, 
non  in  militis  sacculum. 

Ciim  litet  (vel  tateUites)  umvortH»  Cum  mUilet  tim« 
versot.  Edit.  Aboensis, 


sed  illa  quidem  pessiine  alias,  nec  uno  pacio  in  huiic 
modiim,  I  liliid  vero  capitale,  et  supra  omnes  qui 
fuerunt ;  corrumpendi  cupiditas,  etc.  i 

Exprimere  pro  tndignalione  sua,  Leg.  exprimi  res,  etc. 
Edit.  Oxon.  et  Caiit. 

Pro  indignaiione  sua.  1d  est,  secundum  versionem 
anglicam ,  pro  indignatione  qus  inde  debel  concipi : 
for  ihe  indignation  Which  this  mustgive. 

Pro  indignalione  sua.  Emendo,  pro  dignatione  sua. 

BOUBRELLUS. 

Pro  indignatione.  Lege,  pro  indignitate.Tou^ws^ 
item  Galb. 

Eunuchi^  lenones  scrutabanlur  omnia,  Blepaiitissi- 
mum  Avuvditov,  quale  et  istud  Dictis  Cretensis  lib.  v, 
de  Bello  Trojano :  llaque  ^nguli,  p/tiro,  tnt  quisque 
cccurreratfbenigniadeunt.ObsQfsoiiiiiQmt  utex  utro- 
que  exemplo  appareat  nil  obesse,  quouifmus  apud 


799 


PAULI  BAUDRI 


m 


P.iulum,  1.  Cor.  vii,22  pro  vulgala  disrniciioric :  o  yuo  A  est,  MaguAtcs.  His  cowrtiers.  Versio  angli^a.  Soc  esi, 
(V  TPjpiM  ylrfitic  ^ovXof,  oirs^vOspoc  Tfjpio^j  hriv,  alicra      ejus  aulici, 


isia,  qiia  (liidiiin  uior  ,  usurpeiur.  6  yap  iv  xvpioi 
lOcifitig^  dovXoc,  oTriXfvOtpoCt  xv6tou  ioriv;  c  Qiii  eiiim 
iii  Doiiiino  voratus  cst  servus,  liberlus,  Doniiiii  est.  i 
Nain  noii  obsiare  ccrie  tolius  loci  senlenrinm  vel  coii- 
nexionem,  sed  plurimiim  e  contrario  Tavere,  liquido 
tota  coiiiplexio  sic  demonslral :  c  Unusquisque,  in  qua 
vocaiionc  vocatus  fuii,  in  ea  inaneat.  Servus  vocatus 
es?  nc  sit  tibi  cur;i!:  sed  si  potes  eiiam  liber  iieri, 
potius  utere.  Qui  cniin  iii  Doniuio  vocatus  est  servus. 
iibertus  Domini  est:  similiter  et  qiii  liber  vocnlus 
est,  servus  est  Cbristi.  i  Qua  de  re  piura  aiibi,  Deo 
dante. 

Nobilibui  faminis,  Quidni  potius  nobilibni  malrom$ 
eum  Riininu  apud  Baliizium.  Ilic  sane  fotmn<B  dis- 
tiiigiiuntur  arjr/^iiii^ut  :^etrahebantur  nobilibiis  rceini- 
nis  vcstes,  itenique  virginibus.  i  At  Latinis  foemin(B 
non  solse  sunt  qiix  viris  junctie  suni,  sed  ct  virgines. 


Imitubatnr...  InUlabanlur..,  Editio  Abo.  item  ?!• 
Gins.  — Einendo,  iniliabantur.  Gauc. — Sapple,  imU^ 
bantur  txemplum  ei...  Edit.  Ox.  et  Cant.---Corr'igo  et 
suppleo,  moeckabantur  libere^  ei  civium.  Abbas  a  S. 
Uilnrio,  canoiiicus  Bellovacensis. 

Suorum  cubilia...  violabant.  Eleganselmodestamdi- 
cendi  genus«  ipsique  adeo  Scripturac  familiare,  proquo 
siiie  taiitn  circiiitionc  Maucroixius,  c  sulijectorem  soo- 
ruin  uxorcs  ac  filias  cum  eadem  Insolentia  tracta- 
bani.  I  Recte  tanieii.  Sic  enim  Gen.  xlix,  4:  Auen' 
diilicubile  patris  tid:  poUuisti  stratum  meum,  procoii* 
ciibuisii  ciim  Billia  concubina  inea.  Nec  dissimiK 
sciisu  Pauius  in  Ep.  ad  Hebr.  xin,  4 :  Honarabile  {sii) 
counubium  in  omnibns^  et  cubile  hnpoHuium :  vel  cum 
Vulgata,  et  torus  immaculatus:  fomicatores  enim  et 
adutteros  judicabii  Deus. 

Ne  recusari  licebai,  Leg.  nee  recusare.  Vossius.-' 


Glossaria  LabbxM,  Foeniina,  OoXtta,  quam  voceni  vulgo  ^  Concinit  Versio  anglica ,  The  father  dursi  not  refuu  tl. 
per  foeminea,  seu  qu<B  faminei  sexus  esi,  iiiterpretan-  ^  Ad  verbum,  nec  audebat  paier  recusare. 

Stipator  in  laiere.  Malini ,  a  iatere :  ande  et  UOrouiS^ 
qiiasi  laterones^  miliirs  a  latere.  Tollios. 

Tous  ses  gurdes.  Madcroix. — Domesiicks  or  guwrdsi 
Tral.  angiica. 
A  Gothis.  Qui  ripam  Istri  incolenles,  ea  oocasiooe 


tur.  quod  virginibus  quoque  proprium 

Pa  singulos  artus  inspiciebantur.  Non  al)siiiiilis 
oltm  Persarum  liceniia,  et  bodie  Turcarum,  atqae 
iteiii  Persarum.  Tollius. 

Detractaverat.  Delrectaverat.  Edit.  Oxon.  et  Cant. 
— Sed  jain  iioster  capitc  9,  detraciaret,  et  iii  decimo 
similiier  deiraciaiseni  usurpavit. 

AduUero.  Ediiio.  Ab.  adulterio.  Mendose. 

^ii^  hoe  minisiro  pudicitice  inteariiat  nulta,  niit,  etc. 
c  Sous  ce  iiionstre,  la  diflTormite  6tait  le  seul  asiie  de 
la  pudeur.  i  Maccroix. —  Under  ibismonster,  tha>re, 
was  no  oiber  sccurity  for  modesly,  but  ugliiiess.  Bur- 
icETUs. — Quos  patet  ergo  pro  primisverbis  tu^^ociiii* 
nitiro^  sub  hoc  monstro  legisse.  Nec  male  prorecto, 
cuin  viilgnta  lectio  Terri  nequeat.  Quo  cnim  boiio  scnsu 
tiilr  hoc  minisiro  de  eo  lioiniiie  dici  posset.  qui  priii- 
ceps  erni,  et  de  quo  renpsc  noster  post  paucula,  sub 
iati  principe^ — Sub  hoc  minislro,  Id  est,  sacerdote, 


usi,  patrein  vicina:  provincise  invaserunt,  indigeois 
expulsis.  Edtl.  Ox.  et  Cant. 

Tempore  vieennaiium.  Diocletiani  nempe.  Qaod 
merilo  siippletiir  iii  versioiie  anglica,  in  ikeiweniieih 
year  of  Diocieiians  Reign. 

Maximiano  se  tradiderunt.  Lege,  tradiderant.  Tol- 

LIUS. 

Maximiano.  Imo  Maximino.  Maocroix.*  Prout  sal- 
lem  ex  ejns  verdione  coHigere  est ;  u  domth-em  d  ¥ifi« 
min. 

Protecioribus.  Ut  is  ipse  scilicet,  cujas  ita  ioieiHtes 
ennt,  et  iii  latere,  vel  a  latere  stipaiares^  proiecior 
quoiidnfit  ruernt.  Gap.  19  :  Dcua  vero  iublauu  nuper 


per  ironinm.  Tollios.— De  pudicitiof  sacerdotibus,  si  C  a  pecoribusel  ty/wt,  staiim  scuiariuSt  coniinuo  protec- 


forte  t6  pudiciiiw  vir  doctus  pro  geiiitivo  casu  ad  t6 
winistro  pertinenle  liabuti,  probe  iiiemini  miid  in  an- 
tecedeutibus  ex  Tertulliniio  adduxerim.  c  Quanto  au* 
lem  blasphemabilc  csl,  si  quae  sacerdotes  pudiciiia:  di- 
cimini,  impudicaruni  ritu  procedatis  cults,  aut  ex- 
pictae  ?  I  Sed  quanam  nunc  ratione  Maximinuni  noater 
per  magnam  ironiam  pudidiue  minislrum,  Id  est,  in- 
lerprciante  Tollio,  sacerdoiem,  dicere  potuerit,  iiec 
vidco  equidein,  nec  capio.  Partiin,quia  pudicitiie  m;- 
iiftler,  el  pudicitice  sacerdos  itoii  ea^deiu  sunt  locutio  • 
nes.  Pariiin  vero,  quoiiiam,  ut  crtera  hujus  capitis 
admoduin  seria  sunt,  vix  lia!C  portio  queat  esse  iro- 
nica.  Puteni  iiaque,  vcl  ciim  clarissimis  inlerpreiibus 
legendiim,  sub  hoc  monstro^  pudiciiiie  iniegritas  nuiia; 
aut  aliquanto  ulteriiis  eadein  via  progrediendo,  sub 
hoc  monstro  impudiciti(e,  integriias  nulla,  nisi,  elc. 

In  omnibus  nuptiis  proegustator  essei.  Iii  quibus 
nempe  nova  nupta  iion  esset  insigniter  deformis,  ut 


tor,  etc.  Ad  qiicin  locum,  qux  de  protecionbus  di- 
cere  habebamu<i,  jam  diximus.  Adde  tantom,  si  tibi 
vacat,  Gruteri  inscriptiones,  pag.  371.  Ins.^vi  et  p. 
542,  Iiis.  vu  et  viti  atquealibi. 

Orientem  ludibrio  habuii.  Bene.  Nam  sanuro  est 
igitur,  prout  supra  arguimus,  inltium  capitis  56  :  Qse 
nuntio  Masaminus  audiio,  disponiis  ab  Oriente  cmh 
bus  pervolavit,  ut  provincias  occuparei;  inire^uesiiaid 
conveniiiiil  exlreiua  verba»  capitis  19  :  Daiavero,.,* 
accepii  Orientem  calcandum  et  conterendum^  com  bac 
nostri  clausula,  Orieniem  iudibrio  habuit. 

CAPUT  XXXIX. 

Ut  fas  putarei  quicquid  concupiuei.  Respict  hic  po- 
terit  llistoria  Juliac  et  C^aracailae.  Tollids. 

Coneupisut.  Ciceronis  imitatione,  qai  pro  Qoiotlo, 
sicut  tu,  ait,  sempersummeconeupisti;ei  lo  Pbil.dk«- 


aniecedens  excepiio  postulnt.        ^  «v  ritatem  cimm  et  gioriam  concupiue;  iicet  idem  alibi 

"  "  '  et  Indiam  ^  tam  concupierat ,  quaiii    concufnverunt,  et    sinilia 


Priegustator.  Notnnt  per  Africae  extrema 
percgriiiati  iiiorem  illic  locorum  pervulgatum  csse,  iit 
sponsarum  virginitas  a  regibus  vei  sacerdotibus  dc- 
libetiir.  Quiii  et  iii  Africa  peregrini,  si  recte  memini, 
in  re^iio  Mosambique,  ad  id  ofllcium  maritis,  seu 
spoiisis,  pnestandum  multo  cum  verborumhonorein- 
vitantur.  Apud  nos  autem  Trajectinx  poia!  afnxani 
proscriptionem  nobilis  dominii  ante  aliquot  annos 
iegi,  qu.-e  iiiter  cxtcra  jura  et  privilegia,  jus  etiam 
deflorationis  novarum  nuptaruin  continebat.  quae  ta- 
roen  pccunia  a  domino  loci  posset  redimi.  Tolmus. 

Imminutas.  Baliizius  (in  indice  scilicet  errntorum 
snx  priinx  editionis ;  in  hac  enim  plane  aliter,  pag. 
532,  col.  2),  legere  malit  iiiviiat,  nulla,  qiiodscianiy 
ratione.  Siquidem  cum  Maximinus  prcBgusiaior  fue- 
rit  in  omnibus  nuptiis,  fmmifnclat  nihii  aliud  sonat, 
quam  prcefioratas.  Edit.  Oxon.  et  Cant. 

Conntes  ejus.  Les  jrands  Seigneurs.  Maocroix  ;  id 


multa  usurpaverit.  Quid?  quod  nostro  prodisset^obHS' 
set,  dormisset,  quwsiuei,  sepeHsteif  redisut^  caetenqoe 
id  genus,  familiarissima  8unt«  et  propeinodiiffl  per- 
peiiia. 

Ne  ab  Augusta  quidem,  quam  nuper  appeUenerat  rm- 
irem,  etc.  Id  esi,  secundum  versionem  anglicam,  ne 
ab  iinperatrice  quidem  Ynleria,  quse  Maximiani  vi- 
dua  erat,  et  quam  suam  adoptione  matrem  agoove- 
rat.  He  had  aknowledged  the  Emnres  Yaierw,  ikat 
was  Majamians  uviddow^  his  adopied  mother, 

Post  obiium  Maximiani.  Post  obitum  Galerii.  MaU"' 
croixii  verm. 

Ad  eum.  Ad  Maximiniim.  Eadem, 

In  pariibus  ejus.  tn  Orientis  parUbus  ergo,  ticiit 
noster  locuius  est  in  fine  capitis  36,  cum  de  Maxi- 
mino,  et  regionibus  ubi  Maximinus  ante  Galerii  obi- 
lum  vixitet  imperovit»  ageretun  Sed  perrmny  op* 


SOl 


NOTiE  LN  UB.  OEMOUTIBOS  PERSECliT.  CA1>.  XXXIX 


nor,  ut  rc^o,  in  qua  qiiis  degit  e/tts  partes  Tocetiir,  j^  rcre.  —  Mulier,  La  Prlnceise.  Maucroix.  Augu$t<e 


nisi  CQin  ipsmn  corani  vel  per  liiteras  alloquiinur 
iter  in  tuas  parte*  tenebo;  adnuc  in  tuii  partibus  eram, 
ei  hujusnrodi  alia. 

Animal  nefarium,  Ut  capilei,  execrabile  animal 
Deeiui. 

Adhue  in  atrii  veitibm  erat  mulier,  Quoique  la  prin- 
cesse  n^eH^t  pae  encore  quitti  le  deuiL  Maucroix.  Ad 
Terbum,  Etn  nundum  Augusta  luctum  depoiuiael.  Nec 
male  sane,  cum  pro  lalina  locuiione,  lugubrem  vestem 
depanere^  haec  quoiidie  apud  Gallos  ambiilei,  quiiter 
le  deml ;  id  est,  ut  alias  plenius  loquunlur,  ifi  habiti 
de  demL  In  qua  itaque  tuctum  pro  vesiibus  vei  vesie 
lucias,  hoc  est,  luctui  conveniente,  luctus  teste  et 
indice,  adbibemus.  Mirum  tamen,  ut  id  obiter  dicam, 
non  vertisse  poiius  Maucroixium,  EUe  ^tait  encore  en 
notr^  cum  quod  interdum  iidem  Lalini,  uii  hic,  m 
airie  weHibui  eue^  aiibi  vero  atratum  eae,  et  alibi 
rursum  puUatum  eae^  dicere  soliti  suut,  id  vulgo  et 

?;S!!l^V.MnTi^ic  'l^^I^fZ.^VJin  vfi'  i  i?  R  iiundocum  prosumma  sua  crudiilone  notavit,  sim- 
atro  esse,  vel  in  atris,  subaudiendo  Aafriltt,  vel  oeiii- D  ^cv.i^.  ..^»:  »:^:..^».  «^.^-^-  d ^  ..^J^j...^ 


nomei),  qiiod  prs^cessit  repetens. 

In  matrimonio  poitulat,  Leg.  in  mntrimonium.  Bo« 
HERELLUS,  Gale.  —  Sspius  hoc  viilum  errorc  libra- 
riorum  in  Lactantii  bunc  libcllum  irrcpsii,  iit  ablati» 
vus  pro  aceusativo  scribcretur.  Corrige  igiiur,  et 
legc,  m  matrimonium,  Tollius. 

/n  illo  [erali  habitu.  Id  est  mortiiali,  si  htic  paii- 
cula  veterum  Glossarum  conrerantur  :Ncy/>(xo;,  (sed 
lege  pfitius,  Nexpcxov. )  Ferole^  Nsxptxov,  Mortuale. 
Mortiiale  autem  est,  quod  ad  moriuum  periinel,  aut 
ob  mortuum  usurpntur. 

Tepidii  adhuc  cineribui,  ctc.  lu  fcre  Lucanus  initio 
libri  III : 

Conjuge  me  laetos  duxisli,  Magno,  (riumphos: 
ForUina  est  rouUita  tori ;  semperque  potenles 
Delrahere  in  cladeni  faio  damnata  maritos, 
Innupsit  lepldo  peltex  Cornelia  busto.         Cupbiius. 

Cum  inter  cxtera,  qux  alibi  vir  nmplissimus  ad 


his),  atque  itre  en  deuiL  esse  in  luctu,  lioc  est  pari- 
ter,  in  habitu  luctus,  seu  vestihtis  indulum  lugubri- 
bus.  Sed  itane  etiam  ali»  gentes  ?  Judxi  cerie,  si  non 
alii,  quo  rem  proprie  deductam  volebam,  propter 
subjecta  ScripturaB  loca,  quibos,  quae  jani  posuimus, 

Iucemaflerent.Ezechiel,vii,27  :^3Nn^  ^|!oi  UIXPO 

VD.7f  WVy\^  Rex  lugebit^  et  princeps  induetur  mmrore. 

Hoc  est,  vestibus  moeroris,  moerori  consentaiieis, 

rooestum  Principem  decentibus,  aualis  ille  saccus  v. 

gr.  de  quo  apud  Jonam  iii,  5,  6.  Crediderunt  viri  Ni- 

meitm  in  Deum^  et  prcedicavemnt  jejumum^  et  veHiti 

euni  Mccta  a  majore  uiqui  ad  minorem,    Et  pervenil 

verbum  ad  regem  Hinivce ;  et  iurrexii  de  solio  iuo,  et 

abjeeU  venimentnm  iuum  a  «c,  et  indutus  est  sacco,  et     <|w»nq«e  videri.  Frimo,  memoralam  Pau 

iedilineinere,  Eiechiel  rursum  xxvi,  15,  i6 :  Uac     ^*"*^"»  antiquissimam  quidem  fuisse,  al  non   perpe- 


pliciter  poni  vidissem,  velcres  Romanos  admodum 
sotlieitos  fuisse,  ne  sua,  vel  aliorum  cadavcra  mutila 
cremarentur  inhumarenturve,  rccordarer  vero  Paii- 
lum  diaconum  intcr  Festi  fragmenta  diserlissime 
scripsissc  :4Membruin  abscindi  moriuodicebatur,  cum 
digitus  ejus  decidebatur,  ad  qiiod  servatum  jusla  fie- 
rent,  reliquo  corpore  combusto,  i  credidi,  quod  eve- 
nil,  in  bonam  parlem  accepturum  vinim  doctissi- 
mum,  si  per  litteras  rogarem,  qiio  pacto  laiidata 
Pauli  verba  concilianda  putaret  cum  contrariis  Apu- 
leii,  Statii,  et  reliquorum  testimoniis  a  se  adductis. 
Respondii  haud  multo  post,  qua  humanitate  est,  me 
non  importunede  Pauli  loco  quaestionem  movisse,  sed 
ita  sibi  breviter,  re  perpensa,  conjiciendum  ccnseii- 
dumque  videri.  Primo,  memoraiam  Paulo  consuetu- 


didi  Dominui  Deui  Tyro,,,  DescendetU  de  sedibui  iuii 
imnei  principa  marii^  et  auferenl  exuvias  luai,  et  va- 
dntenia  tua  varia  abjicient,  nTTpn  TtDT^.  iffi|iort6tti  fii-  q 
duentur^  in  terra  udebunt^  et  aitoniti  super  repentino 
eam  tuo  admirabuniur.  id  est,  quoque,  vestimentis, 
Siapefacti  animi  indicibus,  amicientur :  quod  coiitra 
David»  Psalmo  xzix,  12  :  Yertisti,  iiiquit,  planctum 
metan  in  chorum  mihi :  solvisti  saceum  meum,  et  ac- 
einxiiti  me  /(Pfifta,  ^SKTNmnnDV,  cum  dicere  vellet,  et 
accinxiiti  me  vatibui  lcetitias^  seu  Ixtitiam  prse  so 
ferentibus,  qox  cseteroquin  id  aetatiscandiV/o;  esse  solc- 
hanl  in  Judaea.  Eccles.,  ix,  7, 8  :  Yade  ergo,  et  comede 
inlcelUia  panem  tuum^  et  bibe  cum  gaudiovinum  miim, 
quia  Deo  plaeent  opera  tua.  Omni  tempore  iint  vati- 
mentatuacandida.ConfeTt  si  vacat,  insigncm  locum 
eitreouB  fere  CiceroDis  orationis  in  Yatinium,  ubi 
TolUus  inter  reliqua :  c  Illud  etiam  sclre  ex  lc  cu- 
piOy...  qua  mente  feceris  ut  inepulo  Q.  Arii,  familia* 
ris  mei,  cumloftapullaaccumlieres?....  quisunquam 
coenaviiatratut?...  cum  tot  huminum  millia  accum- 
berent,  cum  ipse  epuli  domiiius,  Qu.  Arius,  albatus 
esset,  tu  iu  templum  Castoris  te  cum  C.  Fidulo  atra- 
to,  cseterisque  tuis  furiis  funestum  intulisti,  eic.  i 

MuUer.  vox  nonnunquam  contemneniis,  ut  quando 
Chremes  apud  Terentium,  uxorem  suam  Sostraiam 
alloqoens»  Oh  !  pergin\  ait,  mutier  eae?  Eadem  alias 
noo  raro  irasceiitis  est;  ut  cum  Christusapud  Joan- 
nem  in  Evangelio  roatri  suas  indignans,  Quid  mi/ii , 
inquit,  l«ciim  rei  csl,  mulier  ?  Uic  vero,  ubi  iiulla  con- 
leroptas  vei  ir»  Cecilio  nostro  occasio  est,  mulier 
maoifeste  vicem  pronominis  ca,  vel  t//a,  sustinet ; 
plane»  ot  in  istis  Uoratii  versibus  : 

Eslne  marito 
Matronspeccantis  in  ambos  justa  poteslas? 
In  corropiorem  vel  justior  ?  Ille  tamen  se 
Non  habittt  motaive  looo,  peccatve  superne 
Qaum  te  fonuidet  mulier 

uhi  ullima  verba  nihil  aliud,  quam  cum  ea  te  formi- 
detf  sooant :  quod  a  doctis  ante  nos  observatum, 
imOy  alibi  hominem^  pro  eo  vel  iUo  similiter  occur- 


tuam,  cuiii  prxier  Pauliim  nullus  scripior  cxertam 
illius  inentionem  feccrit.  Eam  itaque,  quantum  divi- 
iiarc  liceat,in  lantam  olim  dcsuetudiiiem  lapsu  tem- 

Koris  abiisse,  ut  obsolevisset  prorsus  iis  saiculis,  qui- 
us  Siaiius,  verbi  graiia,  et  Apuleius  vixerunt.  Sed 
ncc  sibi  deinde  credibile  csse,  eumdem  ritum,  qiian- 
tumcumquciemporis  duravcrit,  ubiquc  simul  terra- 
ruui  oblinuisse;  naturam  cnim,  quoiies  ita  digitus 
iiiortois  abscindehalur,  violatam  fuisse  aliquatenus  : 
undc  ciira  dubiuiii  quamplurimi  abeo  usu  abhorrue- 
rini.  Grxcos  certe  nihil  iinquam  istiusinodi  fccisse; 
Romanos  autem  longe  minus  superstitiosos  fuisse 
sub  primis  imperaioribus,  quam  aiitca.  Pro^ter  quam 
quod  mira  sempcr  fiierit  vis  et  potesias  temporis  in 
talibus  supersiitionibus  immutandis.  Postremo,  Kircli- 
manno  quoqiie  vetusiam,  de  qua  agitur  consueiudi- 
ncm  non  diutius  visain  durasse,  qiiain  sibi,  qood  hxc 
illiusverba  testentur  :  c  Vero  siinile  est  etiam,  meni- 
brum  illiid,  quod  fainiriae  purgandae  causa  exceptum 
fuisse  nec  cum  reliquo  corporc  in  uriia  conditum  su- 
pra  diximus,  his  ipsis  feiiis  antiquitus,  quamdiu 
inos  iste  duravit,  terra  fuisse  obtectum.  Atqiie  ista 
0  sunt,  lector,  quae  tui  gratia  ex  Gallico  sermoiie  in  la- 


tinum  converteiida  credidimus,  ne  tc  idein  forsan, 
qui  nos  stimulavit,  scrupulus  pungeret,  ubi  ad  per- 
illustris  Cuperi  prj^fationem  perveneris. 

Pairti  ejus,  Pcr  adoptionem  scilicet,  to  ejus  ad  sub- 
iniellectiim  Maximinum  referendo;  quomodo  recte 
Maucroixius,  par  adoption  pire  de  Maximin,  Neque 
eniin  hic  pater  ea  notiune,  qua  capite  24  Constiiu* 
tius  Constantini  pafer,  prnpric  luqueiido,  vucatus  est; 
uti  nec  qua  capiie  18,  Diocletiaiius  Galerii  paler ,  id 
estsocer,  iiuncupatiir  :  sed  qua  vere,  qui  quempiain 
scu  iiatum,  seu  necdnm  natuin  adoptavit,  appcllari 
solel  iliius  pater.  Quo  libens  ipse  Marise  dictuui  re- 
fero  :  jEccc  pater  tuui  et  ego  dolenla  quanrebamtu  te , 
Luc.  II,  48.  Confer  tralationem  anglicam  hujus  loci , 
hii  adopted  fatlur, 

Ddnde  illum  impie  facere^  etc.  Que  d^ailleun  il  tie 
pottvotl  lani  injuiiice ,  etc.  Maucroix.  —  Cui  ergo  to 
imp^e^  inique  est.  Blibi  potius  inhumaniter^  vel  crude^ 


803 


PAULl  bAUDRI 


804 


liur  sonel;  ut  in  fioe  capHis  29,  pal^  impiui  palrem  ^  existimet,  ea  forte  exempla  ignota  peniius  feisse  Va 


crudelem,  inbumanum,  immisericordem  denoiat 

Repudiet.  Non  quod  lum  reapse  Valeriam  repudia- 
ret,  aut  jam  antea  repudiasset ;  Draecessit  tnira,  ejee- 
(urM  uxorem,  it  impelraisel :  sed  quod  repudiare  co- 
gilarct.  Repudiet  igilur,  pro  repudiare  veiit ,  aut  ali- 
quid  tale ;  sicut  proximo  capice  necabalur ,  pro  neci 
dcstinabatur,  ut  tota  loci  series  coMfirmabit. 

Sine  more,  $ine  exemplo.  marilum  alterum  experiri. 
liii,  qu»  ad  caput  59  ei  in  episiola  ad  ampUssimura 
VocuumdcAugustarum  secundis  nup(iisnoto,addere 
nuncpossum,  alias  exemplum  Valeriae  secutas  noa 
esse.  Nam  Eudocia,  Consiantini  Ducae ,  qui  impera- 
tor  factus  est  anno  Christi  4059  coujux ,  licei  mo- 
rienti  imperatori  scripto  esset  pollicita,  sesesecuiidas 
nupiias  non  inituram,  Romanum  Dio^enem  Patri- 
cium,  Sardicae  ducem  et  inagistrum ,  in  secuodam 
bibi  marilum  adscivit«  isque  simul  imperator  facUis 
cst.  Galla  Placidia  ,  Tlieodosii  Magni  tiiia ,  AUulphi 
regis  uxor,  remissa  a  Wallia,  a  fralre  Hoiiorio  in 


leri«,  Tet  non  siUs  utique  pr»seiiiia  ejiis  iwlmo, 
quando  Maxinini  legatis  reapondebat,  potsft  quldeiii 
alterulrum  facile  verum  esse.  Vellera  inCerim,  noTut 
aliqiils  hujtts  libn  aNmascripCOs  oodex  reperirelar. 
Quid  si  enim  vetus  leciio  fuerit,  maritum  ex  fiUh  dt^ 
lerum  experiri ,  ut  apod  PUniam ;  Niaiitiis  lamm  me 
adBocatmm  tx  judieikus  datum  t  Habebal  cene  jaoi 
tum  temporis  flUos  duos  Valeria,  si  non  ex  se  naios, 
a  se  silcem  et  marito  Galerio  adepiatos;  CunditSth 
num  icilicet,  qoem  ipsa  ex  eoneulnnm  fenitum  e#  m" 
riHtaiem  adoptmterat^  qu»  verba  sunt  capllis  M  el 
deinde  qaoqae  Mumminuwiy  qai,  quamvis  a  Gaterio 
proprie  adopUtus  (  onde  paulo  anie  etiam  Valerla  : 
tepidii  udhme  einerihui  mertft  iM,  |M/Hi  i^ii^,  eral  U« 
raen  eo  ipso  Aiitis  Valeriae :  unde  nosier  «e  ille  re^ 
centissime^  ne  ab  AugntU  qnldem,  qaam  mifer  ap- 
pellaverat  mutrem,  potuit  temperare ;  «1  onHiiAO  Va- 
leria  muritum  ex  fiUii  ulterum  expertum  foiiiel,  ii  se- 
condis  oupliis  cmn  Miximino  kiiisei  conjiNWU.  Eo 


uxtH^m:  datur    Flavio   Ck>nstantio    patricio,  anno  H  magif ,  ^od  cam  oUm  M«vi«m,  verbi  graiia ,  alier 

" "  r*i-^i«:^  ■  uier coijngum  nomiiiaiim •dopiaverai, MflBVliii aHe- 

riui  sifmii  con|ugis  Oltu^  nomtnabauir.  Cajpiie  35 1 
c  Posl  dies  paueoi^  (Galeritis)  «eiMiiendaiis  Lleiflio 
coi^l^  sua  el  fiUo  (sufple  iuo,  eoq«e  CaadMfano) 
atq^  in  nianu  tradius,  tic.  i  lieei^  aeoartu  kn 
quendo,  GaiHlidiaQUi  non  adoptivus  esiet  liliui  Gi- 
lerii,  sed  Valerix.  At  hic  rursus  Juliie  exemplum, 
qute  postSeveri  mortem  privigno  suoCaracatlEe,  aulv 
ut  alii  malunt,  filio  nupsit,  importune  negoiium  fa* 
cessit.  Quare  ubi  pedem  secure  figam  non  video. 

if  (mtfiii.  Pro  quo  Vcrsio  anfflica ,  Maxiftiino  ;  Uao- 
croixius  aotem  Imperatori  habent.  Possit  commode 
ex  antedictis  pro  ilU  sumf. 

Mulierem,  etc,  Ber.  tralatfo  ahglica.  Id  est,  eam; 
qnod  nostram  prxced.  notulam  confirmat. 

Spadonei  in  tormentii  necat,  Supervacua  hic  praft- 
posiiio,  etdeleiida  est.  Tollios.  —  It  fmt  mounr  tee 
eiclatfei  dam  /es  tourmenti,  Maocroix.  Ad  verfoom  , ' 


CSristi  418,  eisi  illuiii  primo  recosassei  Placidia.  Imo 
Faustina,  Marci  Anloniui ,  cui  philosophi  cognomen 
daium  est,  uxor,  eo  non  fiiil  animo.  Cum  Cassio 
ciiitii  iu  maritum  conspiravit ,  convenilque  cnm  co, 
nt>  5v  Ti  6  'Avrdwivof  Traeot,  9?al  «wiv  r.ai  t^  ayTa/)%tav 
).a^u,  Si  quid  Anlonino  accidiaet,  ima  pariter  ei  im- 
perio  potireturj  uU  apud  Dioneni  leginnis.  Juiia,  L. 
Septimio  Severo  mortuo,  Caracall»,  cujus  erat  no- 
verca,  nupsil,  testibus  Sparliano,  Victore  et  Eutro« 
pio.  Verum  Tristanus,  i.  2,  multtsdocereconatnr,  hanc 
historiam  fabuUs  accensendam  esse,  et  Juliam  non 
fuisse  novercam,  verum  matremCaracallft.Binaigitur 
hsec  exemplaparum  faciunt  ad  refeltendam  Valeriam : 
sod  tertium ,  idque  eyidentissitmim  nobis  prarbebH 
Lucilla  AugtisU,  Antonini  philosophi  et  Annix  Fau- 
stinx  filia.  H«c  enim  in  matrimonium  daU  esl  L. 
Aurdio  Vero,  qui  a  patre  Ludllas  particeps  imperii 
et  Angiisltts  factus  fuit.  lUam,  mariio  mortuo,  et  luc 


tus,  tempore  nondom  expleto ,  nubere  fecK  Marcus  q  curat  iUiui  iervoi  niHriri  tti  tormendi,  *—  He  iortund 
Claudio  Pompeiano  privato.  Capitol.  cap.  20  :  Fi-  ^  jome  of  her  eunuehi.  Versio  anglici.  Id  est ,  ^kniol 


liam  suam,  non  decurso  luctos  tempore,  grandaevo 
equUis  Romani  filio  Claudio  Pompdano  dedit,  genere 
Antiochensi,  necsaUs  nobUi;  quem  postea  bis  con- 
siilero  fedt,  cum  filia  ejns  AugusU  esset,  ei  Augusu 
filia  >  Sunl  Umeii  nonniilla,  qus  favent  quodam- 
modo  hac  ipsa  In  re  caus»  Vaicriae.  Nam  iion  sua 
sponte,  sed  inviu  id  fecit  LuciUa.  Capitol.  Sed  hai 
mpiiai  et  Fauitina,  et  tpsa,  qwB  dabatttr ,  invitce  ha- 
buerunt.  Nisi  quis  censeat  Lucillam  ideo  :rgi  c  patri 
obsecuum  esse ,  quia  Pompeianus  erat  grandaevus, 
nec  satis  nobilis;  cum  alioquin  nraltcr  proeax ,  et  a 
Veneris  blandUiis  nequaqnam  alicna ,  non  videntur 
recttsatura  foisse  nupUas  ,  quae  niagis  dignttaU  illius 
convenirent.  Deinde  illud  observandum,  Galerium 
Maximiannm,  postquam  seniores  AugnsU  Diocletia- 
nus  et  Maximianus  Herculius  purpuram  deposueram, 
eorumdein  cum  Gonstantio  Cliloro  iocum  occupasse  : 
at  L.  Aurelium  Veruin  jnniorem  semper  Augustum 


ex  ^ni  eunacbis  ad  mortem  usque  lorsit 

/|!Mifti  cum  matre  in  exiHum,  etc.  ffempe  tm 
Priica,  Diodetiani  uxore.  Paonjs. 

Amkoi  ejui.  Leun  amiei.  Maochoix.  Hoc  esi»  omf- 
caseanim,contralibriftdem;iiiio  eleomratothis  fere 
sequenUs  eapiUs  auctoritaiem,  ubi  non  FriiCtB ,  sed 
Vaterim  unlum  amicse  recemientQr  et  deacfHmtiliir. 
MelMtt  ergo  darisiimus  Iiiterprei  in|iicQS ,  iueh  WO" 
meuaiweredoaroittoher.Hesi  brevtter^ejusiiiiicas. 
CAPUT  IL. 

Suipieabutur.  MaxiflHBiis  sdlicei ,  mi  merile  sop- 
pleverunt  interpreiei. 

iku  negotium  Pmmdi  Eruiimo^  ut^  ele«  C^cere  ta 
Verrem  :  Dat  anHco  mm  euidam  ne^oiium^..  ut  M^ 
genter  caoerei.  Qttam  etiMi  pHmum  T«lli«s  aW, 
atqoe  ima  cum  iUo  CiBear,  TtsreiiHvs,  fiallesliiii 
usurparunt.  Dori  negotium^  iK  prm/iueium  irafav,  In 


fuisse.  Jam  eonsut  junlores  Augustos  magna  reve-  D  mandaiii  dare,  el  d  qua  aufit  iitmlla 


rentia  prosecutos  esse  seniores  ;  adeo  ut  tamijuani 
Caeaares  et  ^aii  Ipsonim  forent,  nec  propterea  tam 
ainpla  auctoritate  et  poiestate  prsediU,  lieei  iisdcm 
titulis  et  iosignibus  uterentur.  Itno  hoc  ipsuin  ex 
historia  M.  Aurdii  el  L.  AureUi  Veri  patet,  uti  prx- 
dare  docei  Henr.  DodwdUis  in  disseruUone  erudiu, 
he  Romtnorum   pontiftum    primceva    iUcceiiionCf 

C.  i4.COPERU8. 

Iniquui  sim  admodum  ,  si  quam  doote  et  curlose 
bic  ei  alibi  vlr  amplissinHis  de  secnndis  Augusurum 
atite  et  post  Valeriam  nuptiis  in  utramque  parlem 
dtBsemerit,  non  ingenue  agnoscam,  et  pianlssime 
profitear.  Sed  saperest  Umen  eUam  iiunc  hxc  diffi- 
cultas :  Cur  Valeria  adeo  prxfracte  ullani  antea  siii 
loci  et  nominis  foeminam  alterum  maritum  experiam 
/iftsM,  negaverit,€Qm  jam  id  levi  exempla  alimiot 
m  coMrorium  snppetercnt  ?  Ubi  si  quis  diccudum 


Quarum  attera  Veeiatem  famuimn  tirginem  Rumee 
reiiquerat.  Dont  Cuwe  mmt  imad  it  Rome  «tie  4e  m 
fiUei  de  ckambre  pour  ueMto.  Maiimaoix. 
noster  scripserit :  Quarmm  eUteru  mmm  eto 
iuarum  numero  VeHutem  mrginmm  Rumm 
—  Vuiakm  famHiam  virginem.  Imo,  Vuiukm' 
virgiuam.  BouafiLUJi.  —  Coneiml  Voriio 
huoc  Bodum :  The  om  mss  mother  to  mte^f  Om  i 
virgim  ofRome :  allera  «Mr  erai  wini^KTiifUiibUi 
Romanis  vcsialibus.  Sed  adhuc  aliter  Cupems. 

Ar  011  minui  Auguitte  pmaimu.  lu  ^im^  editio 
Aboensis.  C»tereonMies  mm  menuiwiptocedice, 
nott  nimii  :  «nde  jam  docii  In  Taiia  alrfere. 

Non  nimii,  Rescribendum  puto  :  nonmhU.  AnoBy- 
mus  in  edit.  Ox.  et  Cant. —  Emendo,  aon  iniMt^ 
Galb. —  iVoft  minui  Auguitee  proxima.  Sic  ff«cAe  viri 
docU,  uU  -et  Uciitsiub  IqgCAuluiu  utm  €\>i^fecenu> 


m 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  GAP.  XL 


Diciiur  autem  proxima  AugusKc ,  quae  erat  inter  in-  \  fuertu ,  tamquam  invUtu  hquereiur^  etc^ 
Hi  ' 


m- 
lcrioris  admissionis  atnicas  Augusl»;  ut  proxlmui 
epiuolarum ,  qui  scriiiio  epislolarum  pnrerat«  proxi- 
mus  memoriiB ,  proMmus  libeUorum,  liia  dignitas  di- 
cebalur  prommatus  iu  Cod.  Tbeod.  De  quibus  multa 
docie  notavit  Salmasius  ad  Alexaodrufli  Severnm 
Lamprtdii.  Gn^vius. —  And  was  ihe  Empreues  Kins- 
woman.  Anglica  versio;  id  est,  et  erat,  vel  fiiit  ex 
Auguslx  propinquis. —  Vauire  n'avait  pas  qrand  com- 
merce  avec  rimpiralrice,  Maucboix.  Ad  verbum^  Al- 
tera  non  magnum  habebat  commercium  cum  Au- 
gusla. —  Hecte,  meo  judicio,  et  si  melios  adbuc 
vcrtere  potuisset :  Mais  ette  n^approchaii  pas  trop  de 
rimpiruirice,  Uiio  verbo ,  ex  tribus  Yalerix  amicis , 
quarum  nosier  infelicem  exiium  hoc  capite  perse^ 
quilur,  Valeria  primam,  tamquam  matrem  aiieratn  di- 
ug^bat ,  sicut  modo  vidimiis ,  quae  iUiiis  ergo  aoiea 
erai  intimae  admissionis.  Secunda  auieni ,  licet  non 
p:i]am ,  (uriive  tamen  Yaierias  (amiiiaris  (uit.  Terliii 
vero ,  quanquam  et  ipsa  ex  Valerise  amicis ,  fuit  in- 
terim  longe  miiius  famiiiaris  diiabus  aliis ,  adeeque  B  slola  ad  Traianmn 
nec  propius  ad  Augustam  acceJebai ;  iiofi  nimis  ergo 
Augustw  proxima  eo  nomine,  sicut  capile  36,  nec 
lamen  nitmum  territus» 

Necabatur,  Id  est ,  ut  cum  Ammiano  loquar,  urge- 

hatur  iiecari.  c  Sed  quidquid  CaBsaris  implacabiliiati 

sedisset,  id  velui  fas  jusque  perpensum,  oonfeslim 

urgcbatur  impleri.  >  Ammian.,  lib.  &iv ,  iiiitio  fere. 

Non  adjudicium ,  sed  ad  latrocinium.  Hoc  ast,  in- 

tcrpretante  Haucroixio,  non  ad  judiceiBi  aed  ad 

latronem. 
luveniiur  quidam  Judeeus «  etc.  Qua  arle  nempe 

duo  olim  faisi  testes  coiitra  Naboiiium  inventi  fueranl 

iiiier  Judseos  Isrebele,  i»Reg.  zxi,  ei  qua  rursura 

invciiii  posiea  pariier  flierosolymis  inter  Judaeos, 

qui  se  Siepbanum  impie  de  Mose  ao  Deo  loqueutem 

aiidivisse,  dicerent,  act.  vi. 
Adversus  insonies  mentiatur.  Iloe  esi,  mentiri  velit 

in  ianpore  et  loco ,  affingendo  scilicei  adulierium 


80G 

Abbas  a  S. 
ilario.  —  Sic  lacuna  videtur  expleri  commode 
posse  :  Oiuti ,  qu4B  jussus  ciam  erat ,  paimn  eloque^ 
reiur.  Nic.  Ueinsios.  —  DiBttnguo,  ei  suppleo  :  /n- 
rog<iti<ifr  lormetita  Judwo ,  liifm ,  ifum  juesus  esset ,  io- 
queretur.  Pugnis ,  elc.  Gale. —  Suspicabar  ego ,  ve- 
ierem  potius  lectioiiem  ftiisse  :  t  Inroganiur  tor- 
menta  Jud»o ;  dumque  qua  jussus  foerat  (  puta , 
dioere,  respondere),  loqueredir,  pugnit  coercentur 
innocentes ,  dacl  jubentur.  > 

Duei  Juibentur.  Ad  supptfeiQni  nemtie  :  ut  mox 
noater,  c  ad  supplicium  deductse  et  Jusiinus  xii ,  li  : 
tredecim  correptos  raanu  sua  ipse  (Alexander)  ad 
supplieia  duxit.  Id  enlm  ssepissimae  duci  et  deduci , 
simpliciter  posita,  valent.  Teriullianus  ad  Scainilam, 
capite  uUimo  :  Arrius  AiilOftinus  in  Asia  cum  perse- 
quereiur  insianteri  omnes  illius  civitatis  Ctirisiianf 
anie  iribunalia  ejus  se  manu  facla  obiulerunt;  cum 
ille  paucis  duci  jussis ,  reliquis  aii ,  £  ^eXoi,  tlBtktrs 
an^ik9HMc$^  x|ni|xvov^  4  ^xovc  iytxt.  PliiltttS  iii  epi- 
-.-I-  ^^  Traianuin  :  i  Interrogavfr. .  an  essent  Chris- 
liani :  eonlitenies  iterum  ac  (eriio  Inierrogavi,  sup- 
pliciumminatos :  perseveranies  duci  |ussi.  >  Et  noster 
supra,  capiie  15 :  <  Comprehensi  presbyteri  ac  minis- 
tri ,  et  siiie  ulla ,  etc.  «jamnati ,  eum  omnlbus  suis 
deducebantur.  >  Neque  enim  nune  aliodejus  locisup^ 
plemenium,  quod  aniea  ex  prsecedeuiibus  elici  posse 
eredidlmus,  probamus.  Confer  Guperum,  in  voce 
eoercentur;  item  Bucbnerum  ad  laodaia  Plinil  verba. 

Cmtraxerat.  AvaH  attiri  H  ee  speetacie.  Mavcroix. 
Id  eat,  attraxerat  ad  boc  spectac«l«m.'-  Had  brou' 
gke  tagetker.  Tralatio  angliea.  Hoc  est,  congrega- 
verat ,  vel  adunaverat :  quod  melius%  Omnino  enim 
Gioeroni ,  Livio ,  el  aliis  ^  <:aiiirfi^e  viros ,  miUtes  ^ 
MUEt/ia,  p^caiMrm,  ea4em  sunt  aique  congregarei 
adunare ,  oeiligere :  aiciM  e  oontrario  dtHrakere^  non- 
Nunquam  separart  eai.  Floras,  Kb.  i ,  cap.  5 :  c  TH- 
biis  quifipe  illis  (Guriatiis)  vulneratis ,  tilnc  duobus 
(Horaliis)  oeoisis ,  q«i  supererat  florai4fis ,  addiio  ad 


insoniibus ,  ei  se  ipsum  cum  illis  reiii  babuisse ,  di-  q  viriulem  dok>,  ut  distraboret  lioeiem ,  simnlat  fu^ 


cendo  :  undc  paulo  post  :  ^ec  aduilero  impunitai 
promissa  persolvUur. 

Judex  (equus  et  diligens.  Ironice  diclum.  Edit.  Ox« 
et  Cant. —  £adem  ironia  ,  atque  qua  Yerrein  Gicero 
saepe  laudat,  ubi  de  singuiari  eius  injustia  agit,  qua 
innocentes  opprimebat.  Tollius.—  Mibi  vix  dubium 
erai ,  quio  olim  Judex  acutus  ei  diligens  legerelur* 

Exira  civitatem  cum  vrwsidio ,  ne  lapidibus  obrua- 
far,  proiulit.  Judaeum  illum  videlicet ,  eui  £raiineiis 
a  populo  lapidaiionem  meluebai ,  ai  intra  civitatefli 
laiu  falsum  contra  bonestissimas  mairoiias  testimo- 
nium  dixisset.  Sed  aliter,  fateor,  clarissimi  inAerpre- 
tes  ,  cum  non  uterque  solum  ro  ne  iapidibus  obruth 
tury  ad  Judicem  Eratineum ,  qui  sibi  timuerit ,  refe- 
rant ,  verum  an^licus  insuper  post  to  protuUt ,  pro- 
Bonien  ea$ ,  vel  ilias  suppleverit ,  ad  tres  nimirum 
Valeriae  amicas ,  iino  quasi  jam  omnes  kitra  civita- 
tem  damnatas  respiciens.  duceudaaque  duulaxatt 
qiiod  superessei ,  ad  supplicii  locum  extra  muroa. 


gam;  i  pro  divlderet ,  separaret,  aut  aliqvid  tale. 

Pramoti  miiiiari  moda  instrucH  ^itH  tt  eagiHarH 
prosequuntur.  lu  dudtim  BaluEius  ex  conjectura ,  ad 
oalcera  su»  primse  ediiionis.  Idem  enim  aniea  cum 
ms.  codice  in  auctoris  verbis  ,  promtfti  miHtttri  moda 
insiruetibHe  mens  eesaqitari  prosequmttur ;  quae  et 
leciio  primc  editionis  Osonieiiats  :  uude  lyrevi  ali» 
aliarum  editionum  lectiones;  variaeque  simul  docto* 
rum  obserraiioiies,  quas  jam  imtime  siibjieiam , 
prodiermiii.  —  Promoti  m^itari  medo  htstmeHbUe 
wsenses  sagitiarU  prosequmtiw,  fid.  Aboensis. —  Pro^ 
moti  miiitari  modo  instruetibHe  mms  effagkari  prose* 
quuntur.  £d.  Oxoa.  an«  16M ,  item  Cantabr.  et  Pa-* 
cius  in  Grit  Baron*  ad  an.  Gbr.  5t3,  num.  11.— ^ 
jPromo^  milkari  modo  uMtructibiie  ^  ete.  Ita  legit 
Balazius^  promati  miHtari  mede  instrucH  veliies  et  ea* 
gitimi ,  utpote  quod  utriqoe  levls  sint  armaturse  mi- 
litos.  Ed.  Ox.  el  Caat. — Legendttm  :  Pmmoti  militari 
mado  itutrucU,  at  Vienmtnses  saaittmii  pr^seqtmntnr» 


Le  Juge  apprihendant  d^itre  iapid4,  s^ii  instruieail  ce  D  Vossws.-;-  PrmMi  miitmi  moio  inMructibHe  mme 


procks  dans  la  Vilie,  ii  en  sorUt  aceampamU  de  gene 
amUs.  Maucroix.—  The  Judge  who  condenmed  them 
vpon  this  evidence ,  carried  them  out  o(  Town  to  iheir 
execulion  with  a  Ouard;  [or  he  was  a((raid  thai  ka 
shouid  liave  been  sioned  bg  ihe  peopie.  Veraio  anglioa. 
Quoi  orania  vix  equidem  crediderira  eoosistere  posae 
cuni  sequentibus,  ubi  Judseo,  nonnisi  demura  extra 
civilatem  posilo  tormenla  irrogantur,  quo  dieta  rao- 
lieres  res  peragerentur  ac  damnarentur. 

fiiciKce.  Editio  Aboensis ,  Kicem ;  quomodo  scili- 
cet  apud  Justiuum ,  xii ,  8 ,  pro  Nicasam ,  quae  mo* 
rito  vulgaia  lectio  est,  Junl»  Niceam  leguot. 

Inroguntur  tormenta  Judao»  Ui  capito  i ,  Mortem 
euperbis  inrogare. 

Deum  quas  jtusus.....  ioqueretur^  pttfnis^  ete.  Vir 
ndntodum  reverendus  lacunam  banc  ita  Biipplevit : 
Vum  ,  qum  jtissus  erat ,  crimina  in(ei'ret ,  muHeru^  si 
ffua  pro  se  ioquereturf  etc. —  Malim  :  Dum,  quoijussus 


essagilari  proseg.  Porlentose  comipta  varie  viri  doefl 
stndueruut  eflnendare.  MiIh  videnlHr  Laetantii  hiec 
fuisse  verba  :  Promoti  mititmi  fnaiio,  in^tructi  fefts 
eas  et  sagitHs  prosequuntur.  Promoti  auirt  Duces  mHt-* 
t  ires ,  qui  ad  ordines  sunt  pronioii  per  inferiores 
gradtis,  Lucanus : 


Promolus  Laliam  geril  ordine  vilea. 


Oasvias* 


Gorrigo ,  Promoti  miHtttri  modo  fnsfrftcH,  coWtnJen- 
rat  so^iiras,  proseq.  GAifi.  —  Emendo ,  firmedunl 
miUtmi  modo  instructi  equiles ,  et  sogitlatU  prose-* 
quuntur.  Abbas  a  S.  Hitarh). —  tnstructibUe  tnens  es- 

eagiiQri*  IMlo  sensu.  Legendum,  Instructl enses 

Mfkiafij.  Allix.— Mea  svmbolii  errrt ,  emendabdum 
ease  ^promoti  miHittri  moio  instructi  pHo  et  ense.  Sa-^ 
gimm  prosequuntur.  Hoc  seiisu  :  Promoti  sunt  ante 
matronas  illas ,  qui  militari  inodo  pilo  et  ense  in- 
structi,  tamquam  prima  acies  procedcrenty  sequente 


807 


PAULl  BAUDKl 


:m 


8tatim  easdem  acie  altera  sngiitariorum.  Et  vero , 
cum  proxiina  verba  siiit ,  Ita  medits  inter  cuneos  ar- 
matorum  ad  suppiicium  deduclce,  manifestum  inde 
est ,  Eratineum  duas  armatorum  honiinum  catcrvas, 
ne  diclx  malronx  de  carnificum  manibiis  rapercn- 
tur,  adliibuisse  ;  unam ,  quae  illis  ad  supplicii  locum 
ducendis  anieirel ;  alieram  auiem  ,  qux  subseque- 
relur.  £t  quod  rursum  diserle  Mamerliiius  in  graiia- 
rum  aclione  pro  consulalu ,  Arma  igitur,  ail ,  et  ju- 
venes  cum  gladiis  alque  pilis.  non  custodiw  corporis 
surU^  sed  quidam  imperatoricB  majestalis  solemnis  or- 
natuSf  id,  iiiquam ,  aperto  pariter  indicio  est,  po- 
luisse  recie,  secundum  noslrum,  arma  prim»  turmtB 
pila  esse  et  enses ,  cum  coaivus  Mameriinus  pila  et 
aladios ,  quod  idem  est ,  dc  imperatoriis  protectori- 
bus  loqiiendo ,  conjunxerit ;  itemque  Ainniianus  ini- 
tio  1.  XVII ,  in  bunc  modum ,  Quocirca  forati  pitis  et 
gtadtts  cecidere  comptures, 

Inter  cuneos  armatorum.  Qui  omnes  ergo  pedites 
erani,  contra  quam  paulo  ante  vir  doctus  ponebat. 
Cund  enim  ex  pedituin  muhiiudine  in  cunei  ronnam 
redactoruin  constabant,  ut  ejusmodi  cuneus  in  acie 
primo  angustior,  deinde  laiior  procederet  auctore  Ye- 
geiio  lib.  II. 

JSec  adultero  impunitas  promissa  persolwtur,  Id  est : 
sed  Judieus  ilie ,  qui  se  cum  matronis  adulterium 
commisisse  mentibus  fuerat ,  data  sibi  prius  lide  ab 
Eratineo ,  noii  modo  se  nullas  iictitii  illius  adulterii 
paenas  laturum,  verum  omnia  etiam  flagitia,  ob  quae 
merilo  reus  peragi  plectique  potulsset ,  faisi ,  quod 
dicturus  erat,  tesiimonii  contemplatione  condonatum 
iri ,  uequivit  tamen  promissa  eorum  impuiiitate  gau- 
dere.  Is  enim  revera,  quamvis  oninis  aduiterii  cuin 
memoratis  nobilibus  fcBininis  admissi  piane  purus 
( uiide  noster  in  line  prxcedeniis  capiiis,  c  amicas 
ejus  afficto  adulterio  damnal  >),  ob  alia  utique  (acinora, 
sicul  boc  capite  posiium  ,  reus  erat.  c  Ge  mis6ra- 
ble  I  qui  s*6uit  deciar^  complice  de  leurs  adulteres, 
ne  jouit  pas  de  i*iuipunit^  promise.  >  Maucroix. 

Aperuit  omne  mysterium.  Hoc  est,  ut  isu  cum 
sequentibus  cobaereaiit,  aperire  coepit ;  mussitando 
V.  gr.,  aiiquid,  quod,  qui  propius  adsubant,  aiidive- 
rint ,  vel  eiiam  exciainando.  II  decouvrit  tout  te 
mystire^  inquiunt  quotidie  noslrates  de  verbo  ad  ver- 
bum;  ut  omniiio  mirer,  Maucroixium  vocem  inle- 
gram,  ne  simpliciier  verterel ,  de  suo  adjecisse,  t/ 
dicoumt  tout  ce  mystere  d^iniquUi, — Aperuit^  ieg.  ape- 
rtl.  ToLUUs. 

iStf^  estremo  spiritu  inquit  cmnibus  qui  videbant , 
innocentes  occisas  esse  testatur.  Scripsisse  LacUiilium 
censeo  :  c  Sub  extrema  spiritu  inquieto  omnibus  qui 
Tidebant,  innocentes  occisas  esse  tesutur.  >  Sub  ex- 
trema  scilicet  bora.  iVtc.  HHnsius.  —  Mihi  vide- 
tur  inquit  deleiidum  esse.  GniEvius.  —  Inquit.  Haec 
vos  irajMXxcc,  nisi  forie  legi  del)eat,  inquireniibus. 
Ed.  Oxo.  4684,  item  GanUbr.— Pro  tnquit  lego 
ifit^ue.  Galb.  —  Sub  extremo  spiritu  inqmt,  Forte 
scriptum,  sub  extremo  spiritu  tinquente,  Malim  Uinen, 
sub  extremo  sftiritu^  ingemiscentibus  omnibus^  ete. 
ToLLius.  —  Emendabam,  c  et  sub  extremo  spiritn  in- 
quies  (  vel  inquietus  )  omiiibus  qui  videbant,  iiino- 
centes  occisas  esse  tesutur.  >  Ammianus  cerle  iib. 
XXIX :  c  Procopius  quidem  inquies  bomo  >  etc. ,  et  Justi- 
niuSi  XUT,  2  :c  Veiocitas  genti  pernix,  iitquies  animus.  > 

GAPUT  XU. 

Augusta  vero.  Valeria  nempe,  Gaierii  vidua.  Pa- 
Gios.  — Vlmpiratrice  Vateria.  Maucroix. 

Mittit  ille  tegatos.  Diocletianiis  scilicet  ad  Maxi- 
minum.qiiod  uliimumambointerpreies  suppleverunl. 

Eum.  Maiimiaum  nempe  :  quod  perspicuiutis 
causa  adbibitum  in  anglica  versioiie. 

Is  quoque  imperfeeta  tegatione.  Legendum,  perfecta 
legatione.  Nic.  Hbimsius. — Corrigebam,  is  ^yiio^e  t//t, 
perfecta  legatione^  etc,  ut  t6  Uli  iapsn  lemporis  in  im, 
servatis  umen  utcunque  singulis  litterarum  ductibus, 
^aserit. 


GAPUT  XLII. 


Eodemque  tempore.  Lege :  Eodem  quoque  tempore^ 
ToLLius.  —  Ita  eiiam  lcgendum  esse  suspicaiur  Go« 
lumbus. 

Senis  Maxinuani.  Herculii  nempe.  Pagius. 

Senis.  Quin  et  dudum,  nc  libi  forte  seqiieniia  im- 
ponant  niortui.  Testantur  ultima  verba  capitis  39 : 
c  lu  ille  Romani  nominis  maximus  imperator  (Maxi- 
mianus  Herculius) ....  eliso  et  fracCo  superbissimo 
guiture ,  vium  detestabilem  lurpi  el  ignominiosa 
inorte  finivit.  > 

Et  imagines  cum  quo  pictus  esset  delrahebanlur. 
Emendo  ,  et  imagines  loco  ,  quo  pictus  esset  detrahe- 
bantur.  Gale. 

ir  Et  imagines.  Forte  deest  t//tiM  propter  sequentta. 
Sparkiiis,  in  Edit.  Oxon.  an.  li>84. 

Cum  quo.  Leg.  tt^tctim^u^.  Vossius.  —  Vir  reve- 

rend.  rescribit  ubicumque,  Editiones  Oxon.  et  Gant. 

sive  Vossium,  sive  alium  intellexerint.  — SufTragatur 

B  versio  anglica ,  any  where  fet  up.  Aliter  vero ,  quod- 

que  malini ,  Guperus. 

Senes  ambo.  Herculius  scil.  et  Diocletiatins.  Pagics. 
-^  Recte.  Sed  Herculius  quidem  jain  sat  diu,  ut 
Untum  monebam  ,  fato  functus  :  Diocletianus  vero 
ndhuc  vivus  vidensque.  Dc  ambobus  porro  ,  partler 
vivis  ,  noster  supra  cap.  42  :  c  Qui  dies  cuin  illu- 
xisset ,  agentibus  coiisulaiiim  senibus  ambobus  « 
ocUvum  et  septimum  ;  >  brevius  autem  capite  iO  , 
c  Maximianus  (Galerius)  po8t(|uam,  senibtis  expulsis, 
quod  voliiii,  euecil ,  >  eic. 

Cum  videret  vivus.  Diocleiianus  nempe,  initioprae- 
cedentis  captis  nominatus,  el  cujus  noincn  bic  ioci 
merito/epetitum  ab  aiictore  tralationis  anglicae  ad 
bunc  niodum,  Dioclelian  seeing  this  affront. 

Quod  nutti  unquam  Imperatorum  acciderat.  Alias 
cnim  damnatorum  principum  imagiiies  solerone  erat 
dejicere,  lutare,  et  scalis  Gemoniis  inferre ,  ut  ex 
Piuurcho  probat  Gasaubonus.  Edit.  Oxon.  ei  Canl. 
p  Duplici  cegritudine  affectus.  Meotis  nimirum  ei  cor- 
^  poris.  Gorpus  eiiim  indubie  morbo  aliquo  laborabat, 
quando  lam  irreverenter  agi  coeptum  est  cuin  com* 
munibus  Diocletiano  et  Herculio  imaginibus.  CoDfcr 
Guspiniani  verba  ,  quae  Baluzius  proiuliL 

Jactabat  se  huc  alque  illuc.  Ad  exemplum  lugentis 
amicum  Pelidae ;  de  quo  Juvenalis.  Toluus. 

Viginti  annorum  feticissimus  Imperator,  Locus 
caute  et  benigne  accipiendus ;  quoniam  vel  jam  anle 
decimum  nonuin  piaiie  aiTectum  [etidtas  a  Diocle- 
tiano  recesserai,  vei  brevi  iitique  post  vigesimum  in- 
choatuin  recessit.  Recesserat  quippe,  noii  modo  pri- 
us(]uam  Diocietiaiius  vicennalia  ageret  (quae  quidem 
prima  die  vigesimi  aiini,  aul  ad  summuin  post  duos 
inenses  ejusdem  anni  recentissimeelapsos,  celebratA 
sunl ) ;  sed  etiam  antequam  ad  eorum  celebraiioneai 
Diocleiiaiius  ex  urbe  Nicomedia  Romam  ire  fuissel 
agsressus.  Noster  enim  supra  disertissimis  vcrbis  : 
c  Hoc  igitur  scelere  perpetrato  Diocletianus,  com 
jam  felicitas  ab  eo  recessisset ,  perrexit  sutim  Ro« 
D  mam  ut  iilic  vicennalium  diem  celebraret,  qui  eral 
futurus  ad  duodecimum  lialendas  Deceml)res  :  >  adeo 
utcum  id  itineris  longissinium  fuerit,  et  jaro  tum  feli- 
ciias  a  Diocletiano,  quaiido  susceptum  est ,  reces* 
sisset,  Diocietianus  inanifeste  felicissimus  esse  de* 
curreiite  adbuc  decimo  nono  imperii  anno  desiverit. 
Quomodo  ergo  viginti  annorum  feticissimus  imperatcr^ 
si  stricte  loquendum  est  ?  Adeatur  de  altis  difiiculia- 
libus  Guperus. 

Ad  humitem  vitam  dejectus  adeo  et  procukidus  injU' 
riis ,  atque  in  odium  vitos  dejectus.  Quis  credal,  eodeni 
in  versu  bis  disertissimum  Scripto  rem  eadem  voce 
dejccius  esse  usuin  ?  Nic.  Heinsius  conjidebat  id 
priori  loco  scribendum  esse,  ad  humitem  viiam  reimc^ 
lii«.  Sed  cum  m  odium  vitte  dejid  vix  feraiit  aures 
Laiinae,  cum  opttme  dicaiur  ad  humilem  vitam  dejid^ 
censeo  scribendum  esse ,  t»  odtnin  titee  deducisu. 
Gejbvius. 


W9                               NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CaP.  XLiri.  «10 

BohercIIis,  item  Gale;  qu»  et  noslra    amdudum     runi De  auo  «nln  testificari  nlai^uit  m  Z  . 


qu£  et  nostra  jamdudum 
erat  conjectura. 

In  odium  vitte  dejeclus.  Malira ,  adductui.  Vox 
enim  dejectus  statim  prxcessit.  Tollids. 

Corrigo,  deductui.  Gale.  —  Emendo,  devectui. 
BoBBRBLLUS.  —  Prxfero,  um  quoniam  cxteris  minus 
disui  a  valgato  dejectui,  quam  quoniam,  cum  de  eo 
agatur,  qui  aliquando  imperator  extitit,  elegans  eo 
pactofuerit  oppositio,  licei  ucita,  inter  Diocleiianum 
provectum  olim  ad  principaU  foitigium  (nam  sic  iios- 
ter,  capite  4  :  Quasi  hujui  rei  gratia  {Deciui)  provectui 
eaei  ad  Ulud  frrincipale  (aitigium)  et  eumdem  Diocle- 
tiauiim  Uique  ad  odium  vitm  deveclum. 

Fame  atque  angore  confectui  at.  Alii  eum  morbo 
aquse  intercuiis  extinctum  ferunt,  alii  veneno,  Suidas 
Mspendio.  Ututse  res  habeai,  periisse  eiim  constat 
anno3i2,  ante  nuptias  Licinii  et  Constantia^.  Ubi 
Victorem  redarguit  fialuzius,  qui  Diocletinnum  ad 


De  quo  «nln  testificari  placuit,  ut,  etc.  . 

Quia  praiaiui  ei  a  Maximiano  fuerat,  eic.  Quando 
scilicet  Galerius  Maximianus,  qui  certo  certiiis  hiijiis 
loci  Maaimianui  est,  Licinium,  pra»leriio  Maximino 
mperatorem  nuncupavii.  Unde  noster  initio  cap.  32- 
€  Nunciipatoigilur  Licinio  imperatore,  Maximinus  ir.i- 
lus,  nec  Csesarem  se,  nec  lertio  ioco  nominari  vole- 
bat;  I  paucisque  iiiterjectistf  etpraescripiioiieiemporis 
pugnat,  se  priorem  esse  debere,  qui  prior  sumDserit 
purpuram.  i  "^ 

A  Maximiano  A  Galerio.  Maucroix.  Quolqu'ii  hU 
conpu  de  ia  jalouiie  contre  Lkiniui,  que  GaUriui  lui 
avait  pr4fM, 

Ucet  nuper  cum  eo  amicitiam  confirmaiiei,  lllam 
nempe,  de  qua  noster  cap.  36  .  i  Sed  conditionibus 
certis  pax  et  amicitia  componitur,  et  in  ipso  frelo  fce- 
dus  fit,  ac  dexterae  copulantur.  i 

Et  ipu  Legatoi,  eic.  Quid  etipie  hoc  loco  .sji,  non 


festiviuiem  illam  vocatum  venenum  liausisse  asserii,  ^  assequor,  cum  niilln  de  quoouam  Dracesserirmpn" 
eo  quod  mortem  suspecUret  dedecorosam.  Edil.  **  •J'*  ""''  '^-J'^  u««i^o  ^j^  «a^-.  «n.__~''"*.""^V 


Oxon.  et  Cant.  addcnle  uliima,  Yid.  Yalesii  Aiinot. 
in  Eccles.  Hist.  Socrat.  lib.  i,  cap.  2. 

Creditum  bactenus,  Diocleliani  niortem  hoc  anno 
(316)  coDtigisse ;  ita  enim  scriptum  a  Zoziino«  auctore 
Cbronici  Alex.  etldacio  in  fastis,  qui  sub  hujus  anni 
consnlibus  babet,  Diocletianum  diem  functum  esse  in 
Salona  3  nonai  decembrii.  Sed  post  librum  Lacun- 
tii  de  Mortibus  persecutorum  in  lucem  einissum,  eum 
uiitio  anni  trecentesimi  decimi  tertil  interiisse,  non 
dubiundum,  cum  Lacuniius  sutim  ac  mortem  ejus 
narravit,  de  interitu  Maximini  locuiurus,  capite  43 
dicac :  c  Unus  jam  snpererat  de  adversariis  Dei,  cu- 
|us  nuiic  exitom  ruinamque  stibnectam.  Diocletianus 
itaque  ante  Maximinum  extinctus...  Vicior  autem  in 
Epitome,  quoad  annuin  mortis,  Lactantio  suffragatur, 
licel  in  mortisgenere  discrepet:  i  Vixii,  inquit^  (Dio- 
cletiaDas)  annos  sexaginu  ocio,  ex  quibus  coromuni 
habita  prope  iiovem  egit.  Morte  consumptus  est,  ut 
satis  patuit,  per  formidinem  voluntaria.  Quippe  cum  C 
a  ConsUntino  atque  Licinio  vocalus  ad  fesia  iiuptin- 
rum,  per  senectam,  quominus  iiiieresse  valerei,  ex- 
cusavisset,  rescripiis  minaeihus  acceptis,  quibus  iii- 
crepabatur  Maxentio  favisse,  et  Maxiiuino  laverc, 
sospecUns  necem  dedecorosam ,  venenum  dicitur 
bausisse.  i  Quod  uliimum  fama  Untum  a  Victore 
narratom,  valde  incertum.  Sed  quoad  caetera,  inier 
Lacuntium  el  Victorem  convenit,  non  solum  Diocle- 
lianum  et  Maximianuin  anno  trecentesimo  quinto  ab- 
dicasse,  at  suo  loco  ostendi :  sed  etiam  Diocletianum 
amio  313,  ante  Licinii  nupiias  et  Maximini  obitum 
soblatum  fuisse.  Nam  ab  anno  305,  ad  annum  313, 
ntroque  extremo  incompielo  pro  integro  nuineraio, 
anDisont  novem,  quibus  Diocletianus  privatam  vitam 
doxil.  Pagios. 

CAPUT  XLin. 
ITiitcs  jam  tupererat  de  advenariii  Dei.  Maximiniis 


iio.  qui  prior  legatos  ad  urbem   Romam  iniserit. 
Emendo  igitur :  £0  tpse,  hoc  est,  Ideo  ipu ;  ve\  Eo 
tpiOy  hoc  est,  Ob  id  ipntm,  legatoi,  et  qiiai  deinceps; 
nec  dissimili  ratione  Cicero  in  De  Finibus :  Hoc  ipio 
quod  adeit.  '     ' 

Adurbemmiiit.  Romam  misit.  Ferifo  angUca.-* 
Miiit.  Rectius,  mittit.  Toluus. 

OccttUe.  Euseb.  Hisi.  Eccles.  lib.  vni,  capite  14  : 
n/)oc  Tov  ini  'Pw/iDf  ^cXtav  xpuCSwv  (nttiioutvo^,  Edill 
Cant. 

Scribiteiiam  familiwriter.  Id  esi,  amice;  ut  sensua 
sii  Maximinum  non  amiciiiam  lantum  Maxeniii  pos- 
tulasse,  sed  verba  simul  amicissima  in  eam  rem 
adhibuisse.  Maucroixiiis :  avec  beaucoup  iChonniteti. 
Quasi  latina  siiit  :  Cum  muito  verborum  honore,  vel 
verbis  honorificentissimis.  Sed  est  certe  t6  fatMHch 
liter  in  iniUe  locis  huic  similibus  amicitiw  vox,  non 
honorificentim.  Terentius,  verbi  gratia,  iii  Hcaul* 
nct.  I,  sc.  I : 

Tamen  vel  virlus  tua  me,  vel  viciuius, 
Quod  ego  In  propinqua  i^rte  amicilia!  (luto, 
Facit,  ut  te  audacter  moneam,  et  familiariter. 

Ciccro  de  Amicitia :  c  Nihii  enim  turpius,  quam  com 
eo  belium  gerere,  quocum  familiariter  vixeris.  1  Pli- 
iiius  denique  in  epistolis :  c  Ipse  sum  testis,  familiari- 
ter  ab  eo  diiectus.  > 

Fii  amicitia.  Paucissiniis  nimirum,  nti  solet,  ini- 
tio  consciis  et  participibus ;  adeoque,  dicere  liceat. 
iiitra  privaios  parietes. 

Ulriuique  ima^nei  iimut  locantur.  Siatiiii  nempe 
post  illius  amiciiix  coiiciliationem,  in  publicum  rei 
testimonium ,  sbnuJque  Maxentiaiii  de  re  ipsa 
gaudii. 

Maxentiuitanquam  divinum  auailium  Ubenter  am^ 
plectitur.  Quid  amplectitur?  An  Maximini  iocielatem^ 
sicutsupplevitMaiicroixius?  Maxence  regardait  cette 
alliance  comme  un  iecouri  envoyi  du  cieL  Sed  Maxi' 


nerope,  secundum  haiic  adjectionem  Anglicam,  Na-  ..  mim' ergo  iocietai  nominaia  fuisset  in  praecedeiitibus» 
meli^  Maxhmn.  Maximinus  Daza.  Edil.  Oi^on.  et  Canl.  -^  ut  e  communi  posset  repeti.  Al  ibi  solam  IMaxentii 

socieiatem  memoraiam  videmus.  An  Maaamini  leaa- 


—  ftecie  omnes ;  quanquam,  quod  miraberis,  in  hoc 
toio  capite,  ubiex  professo,  nec  paucis  de  Maximino 
disseritur,  ne  semel  quidem  Maximmi  nomeii  cerna- 
tur.  Sed  quos  noster  utique  adtenariot  Dei  niincu- 
pavit,  Maucroixius  non  male  adwenarioiChriitianornm 
Miterpreutus  est.  EtBaluzius  porro,  cumeorumdcm 
Dei  advenariorum  caulogum  texeret,  nullo  loco  Con- 
siaiitinum  Chlorum  caeteris  accensuit,  quod  contra 
elarissimum  Meldensem  episcopum  observainus. 

£aaitim.  Exitium.  Editio  Aboensis,  iiiceru  causa, 
vel  aoctore.  Nihil  enim  de  istac  emendatioiie  Co- 
lumbns  in  aois  notis.  (^rtum  est,  undecumqtie  veiiiat, 
non  esae  contemnendain,  et  exitium  quoquc  optiine 
cirm  rm'iM  coojungi.  Sed  quidni  interini  vulgau  lectio 
nieliiis  servetur,  ob  consimilem  locum  primi  capiiis : 
c  Q|ui  templum  sanctum  everlerant,  ruina  majori 
pecideruDt ;  qui  justos  excarnificaverant,  coelealibut 

^ATDOi.  vir, 


toi  ?  vel,,cum  angtica  versione,  oblatam  Maxinuni  amt- 
citiam?  Verum  jam  nosler  de  Maximini  legaiis  et 
amiciiia  loquendi  finem  fecit  in  anlecedeiitibus,  et  ad 
collocatas  simul  Maximini  Maxentiiqiie  imagiiiea 
traiisivii  his  verbis  :  Hecipiunlur  legati  benigne,  fit 
amicitia,  ulriusque  imaginei  simul  locantur,  Missns  Igi- 
tur  Maximiiii  iinagines  libenter  et  Unquam  divinum 
auxiliiim  ninplexus  sit  potius  ex  nostri  mente  Ma« 
xenlius,  qnnin  aliud  quidvis,  si  veruni  prassentis  loci 
sensum  inquiraiiius  :  Maxentiui  tanquam  divinum  au^ 
xHium  libenter  amplectitur.  Pr.-eserlini  cuiii  Rumanis, 
verbi  gralia,  solemne  essel  PeMinMnltum  iimulacrum 
Unquain  divinum  auxilium  respicerc :  unde  llero- 
diaiio  t6  ayotkfioL  AcoTrcTic  vocalum.  Et  missje  porro 
Maxiinini  iiiiagines  ad  Maxeiitiiim ,  si  qux  nunc  po- 
aoimua  bene  vera  sunt,  uti  olim  ConslaDiinus  imagl« 

26 


m 


PALLi  BAUDRI 


842 


iiein  suam  ad.Gftlerhim  miserat,  sed  non  pari  modo  A  tantius  lib.  s  Instit.,  cap.  II  :  c  Alti  suoproprio  ad- 


^cceptae.  Nam  Galerius  ulrfim  illain  Constantini  sns- 
ciperet,  deliberavit  di» ,  sieut  cap.  25  vidimus,  etin 
eo  pene  re$  (wi,  ul  iilam  et  iptum.  qtA  aUulerat,  em- 
rerel ;  et  snscepit  demque  admoidttm  intnlus.  Veirum 
Maxentius  Muxiuiianas  e  eontrario  kmquam  dtvtn«m 
auxilium  amplexus  esL 

.  Jam  enim  bellum  Conslanlino  indixerat.  Anno  nem- 
pe  511.  Nam  bellum  inter  GoRsi.intinum  et  Mnxen- 
tiuin,  non  anno5l2y  sed  praecedenti  inchontuni;  cuin 
:iuctor  incertus  panegyrici  Constaatino  dicti,  c.  21, 
testelur,  eam  expedkionem  annuam  fuiste ;  et  Eutro- 
pius  lib.  X  :  €  Id  bellum  quinto  Gonstantini  anno 
coinmntuin  esse.  i  A(  c|uintus  Constantini  annus  die 
2i  Julii,  aiiiio  Gkirisli  311,  absolutus  est,  «oqiie 
proiiide  anno  beilum  Maxentianum  incboatum.  Recte 
siutem  Lactantiiis :  c  Jam  eniin  (Maxenttus)  bellum 
Constantino   indixerat ;  i  licet  eontra   laudato  loco 


versus  jusios  odio.  i  Vopiscu^  in  Firmo  :  i  Hnrlus 
Maximus....  Avidinm....  non  suis  ^ropHis  libris,  sed  ' 
alienis  innexuit.  i  Imo  Glcero  ip^e  de  Oraiore  : 
f  Crassus  tua  quadam  propria^  non  communi  orato- 
rum  facultate;  i  et  ad  Tereiilr»ih  eutn  possessivo  pro- 
nomine  primai  persome  :  i  Ipsa  c^lamltas  communis 
est  ntriusque  nostrum :  sed  culpa  mea  propria  est. 
Idem  tamen  aiibi,  quod  non  negandnm  ,  copnbtn  in- 
terposuit.  Sic  in  Tuscul.  Quaest.  i  Propriis  et  suis  ar- 
gumentis  quaeque  res  trACtanda.  > 

De  Mauris  atque  ItaHt  tiuper  extraxerat.  Lege  ex* 
ttruxerat,  Sic  supra ,  cap.  12  :  Ade  structa.  Tollius. 
—  Cmendo,  contraxerat^  Gal«. 

Maxentiani  mHiiet  pre^alebaM.  Colligebam  non  ha 
din ,  ex  subjecto  Jusiini  loco  (1),  obi  perpetiia  cons- 
picitiir  oppositio  inter  superstiies  Alexandri  pedites  eC 
equites,  nunqunm  ro  mt^ift^ic»  consentinnt  Justino  alind 
esse  posse  in  ejus  verbis,  quam  peditibus  eonsentiunt^ 


Eutropius  :  c  Quinto  Constanitnus  imperii  anno  bel-  , 

luin   adversus  MaxefHiuni   clvile  commoviu  i  Nam  «>  adeoque  Latirios  interdum  mi7tium  vocabulo  pedes- 

bellum  illud  revera  a  Maxeniio  itidictum  fiiisse,  eiiam  "  tres  coplas  ab  equestribus  dlsiinctas  significa^se.  Id- 

Zozimus,  lib.  Hy  nos  docitit  bis  verbis  :  c  Maxeniius  '     " 

Dccasiones  gerendi  adversus  Gonslantinnm  belli  quae- 
rcbat,  seque  dolere  proplcr  olntum  pairis  sui  simu- 
l.ins,  cui  mortis  causam  Constaniinus  praebuisset...  i 
£t  Nazarius  in  PanegyriieoGoiistaiitino  Aug^  dicto,  c.  9, 
10,  11  et  li,  illud  etiani  beilum  Maxentio  impiitat, 
et  Gonstantini  prudentiam  a(d  lllud  evitandum  pluri- 
bus  lanid^^.  Ex  Pqgii  Critica   Baromdna  ^  dd  annum 


Chrisli  512,  Aum,  % 

Senitn  iltum.  1d  eai,  veriente  Maucroixio,  benem 
AbxiuiLanum,  de  quo  certe  iigitur,  et  qvt  alias  pater 
fuit  MaKeniii* 

InmtQbikm  (vel  ^xUiabiieni),  etc.  Hoc  est,  detesta- 
bikm  u  itmsim.  Edii,  Okoh.  anni  1680, item  Gant.  ad 
dixcordittm ,  qui£  ^troxime  lujmiuatinr ,  referendo.  — 
ilue  e^i,  diiteiftahiiem  et  inmium.  Edit.  Ox.  an.  1684, 
i|uodt  si  mciulii  utin  i\i  lyi^u^raphica,  ad  senem  illum 
perijual.  —  lnte$tabilcui.  Leg.  detettabilem.  Yossius. 
Item  Gale ,  ad  iiisi;)r ,  inquit,  rov  delestabili,  \n  fine  G  radi 
cap.  49.  —  Sed  intestabilis  quoque  apud  Sallustiiim, 
pro  detestabili  et  execrando  legitur.  Locusest ;  c  Nisi, 
quia  ilU  in  tauto  malo  turpis  vita  integra  fama  poiior 
luit,  improbus  Intesiabilisque  videtur.  i  —  Iniestabi- 
lem»  Gum  in  manoscripto  sit  xtabUem ,  legendum 
ceiiseo  :  c  iiiexpiabtlem  fkixisse  discordiam.  i  GRiSv. 
Finxisse  ditcordiam  cum  /S/io.'Artes  islius  modi  jam 
a  temporibus  Tarqutmi  Superbi  notae  fuere;  nec  dis- 
simile ,  quod  in  vita  Angusti  apud  Soetonium  iegitur. 

Tollius. 
Sed  id  (altum.  Nec  id  fatsum,  Galb.  —  Plane  con- 
tra  sequeniia ;  qjuod  non  capio.  Quinam  enim  tibi 
\ere  ae  lilio  toiiut  orbit  imperitm  vindicare  voluit 
Maximianus  Herculius,  si,  ex  sequentibus,  id  propotiti 
habebat^  ut  et  /iiio,  et  ceeterit  extinctit^  se  ac  DioeUiianum 
rettitueret  in  regnum?  (jiinam  ergo  memem  suam  ex- 
plicassel  vir  doctissimds! 

CAf  (Jt  XLIV 


que  miilta  Livii  ioca  similiier  adstrnere «  viri  docll 
ante  nos  observarnnt.Sed  procul  dubio  nibil  est,  qood 
kic  Maxentianorum  mitHum  notationem  eo  modo  res- 
tringat.  Intelirgantur  ergo  potius  Maxentii  copise  pe- 
destres  et  equestres  simitl,  ex  uso  vocis  notissrmo  ac 
vulgHtissimo.  HortatUr  (AUxander)  ndlites  tuit  tcribere^ 
inqult ,  verbi  gratia,  JuStiiiOs  ,  lib.  xif ,  cap.  5,  cum 
non  soios  pedites ,  qui  de  se  darius  opinarenlur,  eo* 
ffnoscere  vellel  Alexander,  sed  eqnites  qumtoe.  Idem 
nlstoricuS  idibi :  f  Inde,  ait,  bostem  petens  (Alexan- 
der)  miliies  a  populaiione  proYnbuil; » intellectis  cHra 
controversinm  non  solis  tri§intaduobut  mille  peditikue^ 
qui  in  Alexandri  exercitu  erant ,  sed  et  ejusdem  ^fwh- 
tuormilte  equitibiitf  utsequenila  osrenduni.  Adde  nos- 
tri  locom,  qui  capite  45  non  procol  ab  tnitio  legitar, 
simuique  Cuperum. 

Ad  utfumque  paratut.  Evcntum  pnta  percmptorliHii, 
citam  mortem,  aut  victoriam  laetam,  juxta  illud  flo- 


Concurritur,  horae 
Momenlo  cita  mors  venil,  aut  victoria  Ixla. 


Firmat  Justini  locus,  lib.  vi,  cap.  7  :  €  Nam  ul  videre, 
inter  qu;c,  ot  pro  quibus  starent,  aut  viiicen4iim  sibi, 
aui  morieiiduin  censueruni.  i  Qoin  et  ist»  Gieeronis 
epistola  ad  Toranium  luculentiis  esi  hujus  loci  com- 
menUriiis.  f  Etsi ,  cnm  ad  te  scribereui ,  aut  appro- 
pinquare  exitus  huios  calamitosissimi  belli,  aui|am 
aliquid  actum  et  confectum  videbaiur,  lamen  quolidie 
commemorabam ,  te  nnum  in  lanlo  exerciis  milil 
fuisse  assensorem  ,  et  me  tibi .  soloS(|ue  nos  vidisse, 
quantiim  esset  in  eo  bello  mali,  in  quo,  spe  padsex- 
clusa,  ipsa  victoria  futura  esset  acerbissima,  qaeaai 
interitum  allalura  esset,  si  victus  esses,  aui^  M  vicis^ 
ses,  servitutem.  Itaque  ego,  quem  tuin  fortes  illi  viri 
et  sapienles  Domitii  et  Lentuli  timidum  esse  dicebani 
(et  eram  plane ;  timebain  enim,  ne  evenirenl  ea,  quae 
idem  nonc  nihil  timeo ,  el  oid 


KAArxii  ALiiv.  ^acclderuBt),  idem  nonc  nihil  tlmeo,  el  ad  omnem 

Jam  mota ,  ete.  Ab  aUno  nempe  511»  ol  pluribus  ^  eventum  parattt  tum,  Gum  aliqoid  videLmtor  caveri 


modo  noUHuiA 

Inter  eat.  Ohscurd  dieHim ;  proquo  planisslme  In- 
terpretes  :  i  InGsr  MaxentiumetGonstantlnum.  i 

Patrit  m  exereitum  receperat  a  Severo.  Vide  Con- 
&taiitini  oraiionem  ad  Sanclorum  ccetuili,  cap.  25,  et 
'Valesii  annol.  ibid.  Edit.  Ganub. 

Patrit  ftii.  MasnriUam.  Maucr. 

iSttiim  proprium.  Locutto  melioris  latinitatis  amato- 
ribus  non  praetermillenda ;  miippe  quorom  nonnullos 
vel  de  isla  numismatis,  quod  ante  triennium  profu- 
goriim,  quos  vocanl»  noinine  in  hac  Trajecto  cusum 
esl,  dubitare  viderlm,  oiikes.  ut.  propbia.  viscera.  ex- 
CEPTi.  quasi  niiiiirum  viiiosus  inesselGallicismus.  Sed 
ne  quidein  apud  Latinos ,  ut  apparet,  stfus  propntis 
loquendi  tfenus  vitiosum  fuil.  Firmanl  sequeiitia 
exempla.  Juliits  Capiloliuus  iu  Antonino  Pio :  c  lu  suis 
propriis  fundis  vixil  varie  ao  pro  temporibust  >  Lac- 


posse  ,  tum  id  negligi  dolebam  :  none  vero ,  eversls 
omnibos  rebus,  com  consiHo  profici  nrfcH  possit,  unt 
ratio  videtur,  quid<tuid  evenerit,  ferre  moderate, 
prcctertim  eum  omnium  remm  mort  tit  extremum.  » 
Conttantin  ritolu  d  tout  ee  qui  en  paurredt  arriter. 
Maocroix. — Having  retolnd  to  put  all  to  ktaard^  ver- 
sio  anglica. 

(1)  Lib.  xm,  cap.  3  : «  Cum  eqniles  quoqUe  idein  feds- 
sent,  pedites  indiguali  nullas  slbi  coiisinorum  parias  reKc- 
tas,  A.ridiBum,  AlexaudrifiraUrem,  regemappellaiiL  Qveciiai 
nuDtiata  equilibus  esseut,  legatos  ad  niiligaudum  eomin 
aQtmos,duos  ex  proceribus,  Aitalum  ei  Meleagrum  mitlaot, 
qui  potealiaiii  ex  vulgi  adolalione  quaereDics,  omissa  ie- 
galione,  mHilibus  consentitml.  Tudc  ad  delondum  equiia- 
ttim  cuncli  armati  in  regljim  irrumpunt;  quo  cognito,  eooi* 
tes  trepidi  ab  urbe  diseedunt ,  castrisque  poslUs,  et  ipa 
pedites  terrere  ccBperuni.  • 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MORTBDS  PERSECUT.  CAP.  XLIV. 


m 

Pontis  MnltfU. 
Multfii.  Milvii.  Pkcm.  —  Leg.  Miltii.  Editio  Caiil.— 
Leg.  Mylmi.  Attix. 

Ad  sexhm  kalendas  HifVemM^H.  Scf iUe ,  a.  d.  s«l- 
liim,  elc.  ToLucs.  —  W:iyertl»n<* ,  nl  ex  LaciAniio  H- 
quei,  6  katendns  novemlu-}»,  \iim,  i7  ociobris,  iill- 
peralor  Komae  apf>eiratus  est....  Suspicalus  :ili:is  Tiie- 
rain,  lociuri  meiHfostim  es>e.ac  lef^^^ndimi.  ad  qninlum 
katendoi  nwembris.  Sed  locas  libelli  de  praerectis 
Urbi,  6  kalendas  novembrh.  Annius  Annlinus  dies^^ 
P,  V,  hanc  suspicionem  lollit.  Pagius. 

Maxentiiim  vicit  Consiantinus  6  kalendns  novcm- 
bris .  aocton^  L  *ctanlio.  Nec  longe  abii  knlendarium 
Consianlii  a  Buch(*rio  editnin.  In  eo  enim  ad  5  kalcn- 
das  iiovembris  babemus  :  Eviclio  Tyraiini;  ad  4,  Ad* 
venlnsDivi:  si  taiuen  (yranni  nomiiie  Maxeniiui  po- 
lius,  qiiam  Licimui  sit  inieliigeiiiiiis,  ut  est  sane  veri- 
simillimnm.  IIodwei.los. 

In  veteri  quidem  kaleiidario  Constantio  imperaiite 


%U 


Hodie  ,  Ponte-Mote.  Maocroix.  —  A  fuern  in  capife  Labarl,  ut  videniiM  in  nvmmis  veteri. 

I  Ed.  Ox.  et  Cant.— £f  iransifersa  x  litiera.  Malim. 
ht  transversam  x  Utiermn.  BoBERlttLOs.  —  Bisein^iio, 
Et  tratmersa  x  littitta,  sUmmo  eapitedrcnmlfexo,  ChriS' 
toitt  setiHs  notat.  Gale.— Otftiwie  Vf^  p«riHu8iriscor- 
rexit :  Transverim  x  tiileree  simma  capHv  drcumflexo 
Christttm  in  scutis  tiotaf.  ToLLms. 

Chtisto.  Christum,  Ediiio  abocnsis ;  quod  cpo  qno- 
qiie  legendum  conjeceram— i  El  fii  peiiidre  siir  ses 
boucliers  un  x  avecunaccent  cinonffexe,  qui  sigiii- 
lie  J^sus-Chrisi.  »  Maocroix.—  Neg ligentius  dirtura. 
Accurate  enim  loqnendo.  circitinflexa  liiiPM  x  iion 
Jesus  Christus,  'luo-ouf  Xptcro^,  sed  Xpttrrog  lanluin. 
Latliie  Christus  percompendium  nolatur.— c  Aiid  orde- 
red  Ihelctler  x  with  the  ieli«rS  of  ihe  name  of  Christ 
mixed  iii  a  Monogramme,  to  be  drown  on  all  iheir 
shieids,  >  versio  anglica. 
Sinelmperatore,  Sine  Maxemio,  versio  angtica. 


j    .,   .     ^  ^.       .  ^'  ^«^ /i^onlecimawTt/.roiwtinere  in  millelbclspag- 

scripto ,  ad  .«5  kaleudas  iioveinbris  h:ibetur :  Evtctio  ly  ^  nare,  seu  prsliari  esi.  lloraFtius  v.  gr.  in  laudatis  au- 
rattni;  ad  i  vero  ejusdem  iriensis  :  Advent.  divi ;  sed  *"  le  versibus  : 
haecverba  non  de  Maxentio  et  Constantino,  sed  de  ,,.,... 

"     '  '         -  MiliUa  est  poiior.  Quld  enlm?  Concurritur  :  horae 

Momeuto  cila  mors  veuit,  aui  vlctoria  laeli. 

El  Justinus,  lib.  iii,  Ciip.  5  :  i  Ii.njiu:  iinsis  nriimts 
concursum  est ,  ut  raro  nunriuam  ^ruentius  pr^elium 
fuerit.  >  Sed  l:imeii  saepe  alibi  eadetn  \m  smwi  tdi' 
quo  ctirrere,  vel  cHatQ  gradu  iter  emetiri  vuliii.  [ta  eo- 
dem  libro  et  capiie  Jusiinus  :€  Laceil;*^ntojMi  qunquc 
eo  conspiratius  ad  arma  coucumint.  *  Ei  iu>sier  op. 
45  :  c  Maxiraiuusexerciiuinmovii  e  Syrla  hyemc  i|uuui 
cum  maxime  saevienle,  et  inaiisioiiibns  gciriinaijs  iu 
Biihyiiiain  concurritdebililalo  agmiijc.  i  Accipioau- 
tem  hic  pari  fronte  concurrere,  pro,  oMnw  lidiHtaet 
alacrit:ite,  qua  conlra  te  veniani  h?t!^tr^B,  obvianiillis 
ire  :  ut  rtecdum  scilicet  de  pugn:i  uli  iusqm*  ox^^reilub 
sermo  sit,  qui  mox  (autum  hi^  vcrhis  rnclioabitur  , 
Summa  vi  utriuque  pnghatur,  verum  proprie  de  motn 
Constantlni  militiin  ,  r|m  ipsl  qiioque  confidenter  et 


Licinio  et  Constantino  intelligenda ,  ut  ex  litiello  de 
Praefectis  Urbi  maiiLfestum  flt.  In  eo  enim  ad  annnni 
Christi  51^  dicitur,  5  idus  febrttar.  Aradium  Ruflnum 
praefectum  Ilrbi  creatum  esse,  et6k'ilendas  noveni- 
bris  Anniom  Annliiium.  Qiiare  6  kalendas  novembris 
Naxentios  devictus,  et  alter  Urbi  priefectus  a  Constan- 
tino  renuntiatus.  Neque  aliter  locus  ille  explicandut. 
Falluntur  ergo,  nuicumque  verba  laudata  kalendarii 
Cdnstaiitiani  de  Maxentio  interpretanda  voiuiit.  Pag. 
Quittquennalia  Itrminabantur.  \d  est,  noUinte  Mau- 
croixio,  quintiis  annus  regni  Maxenlii.  Cttnjfiit^me 
anti4e  du  rigne  de  Maxence.  Quibus  ista  versioiiis  an- 
glicie  Cftnsenliunt :  i  The  27  of  Ocioher  was  now 
near,  which  was  the  Aimiversary  of  Maxentius  *s 
coniing  to  tlie  empire  :  and.now  his  (ith  yearwas 
almost  oui.  i  —  Quinquennalia  terminabantur.  Quaq 
soleninia  die  imperii  natali  celehriiri  mos  erat.  PAGitJS. 


—  Lactantius  nos  docuit  diem  sextum  kalendas  iio-  C  festinadter  contra   Maxentianos  ex  adverso  proce- 

»--'-     - ••  "     '-"'     -"■  '--•-        dentes  procurreriui ;  nec  sit  denirpie  liic  loci  minor 

difTereiiiiji  iut«r  concurrere  ct  pugnah ,  quam  apud 
Justinum  lib.  iX,  cap.  8 ,  inter  procurrere  in  hos- 
tem,  et  manum  cotiserere ,  hac  pericope  :  Patri 
mos  erat  etiam  de  convivio  in  hostem  procurrere^ 
mannm  conserere,  eic.  quae  duo  certe  plurlilium  dif- 
ferunt. 

Et  dux  increpitalur.  Et  Maxentim  inerepiuuur.  In 
terpretes. 

Velut  desertor  salutis  pubHcce.  Ut  quisqiie  scilicet 
salutem  partiura ,  quas  sequitur,  voc«re  solet  salutem 
publicam.  Atque  talis  desertor  fuit  postea  justissimo 
Dei  judicio  diix  ille,  idemque  persecutor,  qui  cum  iii 
acie,  cui  intereral,  aliter  rem  geri  quam  put:il)at  vl- 
deret,  projecit  purjporam,  et  sUnipta  veste  servili  fii- 
git,  ac  fretiim  trajecit ,  ut  iii  exercltu  pars  dimidia 
prostrata  sit,  altera  vero  vel  dedita,  vel  in  fogam  vcr- 
sa,  qiiod  desereiidi  podorem  desertdr  imperatof  adc- 

^  misset.  Euiii  autem  sequentia  tiM  capite  47,  Jraotfmt- 

*^  num  nominabunt. 

Cumque  repente  poputus  Cireenies  etdm  fiatati  suo  et 
debitavoce  subctamat.  Aliqtia  veri[)a  desntrt;  PaGius. 
—  Locus  mutilus.  Allix.  —  Iia  siipplenda  et  distin- 
guenda  sunt  hicc  verf)a.  i  Cumque  rfepente  populus, 
rCircenses  enim  Oalali  suo  celebraverat),  i  etc.  £dit. 
Oxon.  et  Cant. 

Cumque  repente.  Legendum :  Cum  repente.  Bohebel- 
ms.  —  Loco  mi>ere  corrupto  sic  sauttatem  fesiitdi 
^ossecensebatNic.  Il^inslus,  si  icgatui* :  c  Cunctusqiio 
repentc  populus ,  CircenseS  eiiiiA  rialili  su>»e«lebal, 
und  voce  subcfamal.  i  &iL£vii}8.  —  Legc  :  c  Cuni  ro- 
pentepopulus  (Circenses  enim  nni:ili  suo  eifub^it;  unu' 
voce  subclamat.  i  Natatis  fiicestdies,  qlio  Lthperiuin 
.<;uscepcrat ,  qiierf)  p:iulO  diit^  imminuisse  aiwl  :  nbl 
t6  imminere  de  proximc  sequenii  die  .'iccfpTeudiiui 
est.  8ic  snpra  cap.  35  :  kateudii  Mnrtiis  iUtpeUdenii- 
btss,  dixit;  id  eat  proxiitie  8eqiieiftH)it».  Me  vcro  illo 


vembris ,  seu  diem  vicesimnm  septimum  octobris , 
imperii  maxentiani  nataiem  fuisse ,  cum  imperatorcs 
eo  die  quinquennalia  et  id  genus  festa  celebrarenty 
quo  imperium  inierant.  idem  alibi. 

Commonittts  est  in  quiete.  Proprium  hoc  verbum. 
Moneri  enim  dicuntnr,  quibus  Deus  aliquid  per  soin- 
nium  imperal.  Vide  Insrript.  Antiq.  Tollius. 

Cceiesii^  Hgnum  Dei.  Mira  periphrasis  criicis;  nisi  si 
Ha  explieare  lubet ,  in  coelo  visum  Consiaiuino  sig* 
niim,  seu  imagineui  crucis,  Ulaliqui  tradidere  (1). 
Stratagenia  hoc  Constantini  non  mlnus  scitum,  quain 
illiid  Phitippi  Macedonis ,  qiio  sacrilegos  Phocenses 
protrivit.  Tolliijs.  —  Cceleste  signum  Dei.  Le  signe 
adorable  de  lacroix.  IJ  est,  adorandiiin  signum  crucis. 
Maugroixius.  Liberiore  profecto  pnraphrasi.  et  qnae 
inierpretem  partium  siudio  niniis  addiclum  spirei.  -— 
The  uivine  Marck,  the  Sign\  ofthe  Cross^  traiatio  an- 
glica;  quasl  dicas,  Divinura  iiisigne,  Signum  cru- 
cis. 

Atque  ita  prtelium,  etc.  Id  est ,  aiqae  deinde,  vel 
alque  postea.  Non  ehim  Clirisio  mens  fuit,  m  Con- 
stantlniis  pracliom  co  ipso  tempore,  quo  ccileste  Dei 
signnm  ifotaturus  erat  in  scutis,  comnittteret,  adeoque 
§i  pi;inius  loqui  oportei ,  inter  Ooiandum  :  sed  nota- 
ret  ni  primo;  postea  vcro,  noiaiis  semel  dicia  littcra 
clypeis.  praeliaretor.  Confer  quae  superius  observavi- 
mus,  item  istum  Spartianilocuhi  in  Severo.  t  Cincium 
Severum  caluinniatus  est ,  quod  se  vehenci  appells'' 
861,  atqn^  ita  Interrecit,  i  pro,  dHnde  interfecit,  uti 
resclamnt,  etpridem  Monnit  Krasmus.  Yide  rursuiri 
qu«  ad  Verba  capitis  49  :  Et  eic  hausH  vehanttln,  dice^ 
mus. 

Et  transversa  x  tiltera  imntmo  capite  cirttmftexo  i 
Christo  in  sculis  notat.  Hsec,  inquit  Baiiizius,  ita  iniel- 
Hgenda  sunt ,  ul  Chrisii  Moiiograuiina  circnmllc\uiit' 

(f)  Tot  hlc  impia;  Impla,  qa«  sequiiuf,  comparaiio. 


815 


PAULI  BAUDRl 


m 


natali  qmiuiuennalia  Urminata  dicil  no&ter,  id  est»  pri- 
mum  miperii  aiiinquennium  fiuitum  :  quo  exacto , 
ludi  demum  fiebant  ipso  die  naUli ,  qui  primus  alte- 
rius  quinquennii  sequenlis.  Frustra  sunt,  qui  vocem 
quinquennalia  aliter  explicani,  ei  pro  ipsafesii  solem- 
niiaie  capiuni.  Tollius.  —  Reponebam  :  i  Tumquc, 
vel  luncque  repente  populus,  Circenses  enim  nntali 
suo  dabai ,  edita  Toce  subclamat  Consiantinum  vinci 
non  posse;  >  ui  ex  duabus  Yocibus  dabat,  ediiay  nullo 
sensu  debita  ab  imperilo  et  praecipiti  librario  factuni 
fuerii.  I  Circenm  dare^  ut  natalia  dare ,  Ciceroni ;  el 
viunus  dare  maanilicenlis»mum ,  Plinio.  Edita  au- 
tem  vocey  sicui  ideni  Cicero  lib.  ii  Tnsc. :  <  Quas  hic 
voces  apud  Sophoclem  in  Trachiniis  edit  ?  >  Firmat 
naiiva  vis  verbi  subclamandi,  seu ,  ut  alii  scribunt , 
iucclamandi ,  quod  proprie  aeclamare  esi.  Livius  lib. 
VI,  ab  urbe  condiia  :  c  Obsecro  vos,...  putnie  me  ex 
media  coni  ione  unum  civem  succlamare.  >  Idem  iib. 
111 :  <  Haec  Yirginio  vocireranii  succlamabaimultiiudo, 
nec  iilius  dolori,  nec  snae  liberiati  se  defuturos.  >  Cir' 
censes  porro  (supple ,  ludi)  ex  angiica  versione  sunt 
ilippodromi  spectacula  ;  <  the  spectacles  of  the  Hip- 
podrome.  > 

Quavoce.  Legendum :  Hac  vel  Ea,  Ediliones  Oxon. 
ct  Cnnl.  —  Retine,  Qua.  Boherellcs. 

Lf6f08  Sibyttinos  insfiici»  Le  tivre  des  Sibtjttet*  Mau- 
CROix;  id  csi,  Sibyllarum  librum,  numero  singulari, 
contra  quain  omnino  oporiebal.  Adi,  v.  gr.  Lactan- 
tium  de  Falsa  reii^ione,  capiie  6.  Reciius  ergo  ver- 
sio  anglica  :  The  Stbytline  booki. 

Hostem  Romanorum.  Perplexa  loculio ,  cujus  mys- 
terium  aperit  Cuperus. 

Pon$  a  tergo  ejus  scinditur.  Quin  et  illius  jussu  ,  si 
Maucroixio  credendum ,  ui  vinccndi  necessiias  ani- 
mos  suo  exercitui  adderel.  II  fit  rompre  te  pont  aprh 
/iit,  afin  que  ta  nicessiti  de  vaincre  donn&t  plus  de 
courage  it  son  armde.  Sed  videniur  sane  sequentia 
plurimum  adversari :  <  Ipse  in  fugam  versiis  prope- 
ratadpontem,  qui  inierrupius  erat;  >  cum  niilio 
modo  verisimile  sii,  Maxeniiiim  alia  de  causa  ad  eum 
poniem,  elabendi  graiia,  pro|)era8se,4|uam  quia  iion 
inierrupium  credebat.  Quod  si  revera  probabiley  non 
inlerrumpi  ergo  jusserai. 

Et  manus  Dei  supererat  adei.  Locus  male  affectus : 
quod  vel  ipsaeiiberiores  inierpreium  versiones  non  le- 
viier  monent.  Mais  Dieu  favorisait  Constantin.  Mau- 
croix.  Hoc  esi,  sed  Deus  tavebai  Coustantino. —  And 
the  hand  of  God  appeared  over  the  Armies^  tralaiio  an- 
glica.  Ad  verbum,  ei  manus  Dei  apparuii  super  exer- 
ciius. — Legendum  forte :  Et  manus  Dei  suberrat  aciei, 
Id  est,  sese  huc  ei  iiluc  per  pugnantium  ordines  esten- 
dit,  vim  suam  laienier  conira  Maxeniii  niiliies  exerens. 
Aeies  enim  s.i'pe  pugna  ,  seu  prxlium  est.  Cicero  ad 
Torquaium  :  <  Nam  eisi  queni  exitum  acies  liabiliira 
sit,  divinare  nemo  potest,  iamen  ci  belli  exitum  vi- 
deo.  >  Et  2.  Tuscul.  :  <  Noii  seniiuut  viri  fortes  in 
acie  vulnera.  >  Suberrare  auiem  aciei ,  ui  apud  Clau- 
dianum  suberrare  montibus^  his  versibus  : 

Indigeies  fluvios  Italis  quicumque  suberrant 
Montibus,  Alpiuasque  bibunt  de  morie  pruioas. 

Maxentianus  proterretur.  Scilicei,  miles.  Malim  ia- 
men  plurali  numero ,  Maxentiani  proterrentur.  Tol- 

LIUS. 

Maxentianus.  Imo  ,  Maxentiana ,  acies  nempe.  Bo- 

HERELLUS. 

Proterretur.  Proteritur,  "Galb.  —  Maxentius  was 
beatj  Burneii  versio;  ut  plane  videaiur  utraniquc  ma- 
nuscripti  vocem  hoc  pacto  emendasse  :  Maxentius 
proteritur. 

LHteras  deprehendit.  Inier  Maxeniiichartasscilicei: 
Among  Maxentius  es  Papers  he  found  Maximin  telters, 
Versio  anglica. 

Siatuas  et  imaaines  invenit.  Imperaiorias  nempe » 
quas  Maxiiniiias  Maxeniio  miserat.  Eadem*  ^  Adde 


A  quae  nos  sopra  de  tralicarimi  et  tma^^ftifm  discrimine 
pariim  diximos,  pariim  indicavimus. 

Senalus  Constantino  virtutis  aralia  prind  nondnis 
tiiulum  deerevit^  quem  sibi  Maaiminus  vindicabat, 
Quod  Caesar  ante  Consiantinum  creatus  fuisset.  Pa- 
Gius.  — The  Senat  did  ConstanUne  the  honour  to  order 
his  name  to  be  put  first  m  order,  beforethe  other  £m« 
perours.  Anglica  versio,  hoc  sensu  :  Senaius  in  Con- 
stnniiai  honorem  decrevii,  ui  ejiis  nomen  cxteronim 
imperaiorum  nominibuspraeponereiur.  Puta,  in  edic- 
toium  prasfaiione.  —  Non  video  ego,  ui  ingenue  di- 
cam,qua  raiioiie  cum  sensum  latiua  verba  ferant. 
Corri|;erem  igiiiir  libenter  :  <  Senatus  Constamino , 
virtutis  graiia,  primi  numinis  liiulum  decrevii,  queni 
sibiMaxiniinus  vindicabat,  >  lioccsl,  iiiulom,  seuepi- 
iheium  Maximini^  quod  a  Maximino  usurpabaiur,  ei 
una  semper  fuit  e  pnecipuis  Jovis  appellaiionibus ; 
ui  in  posierum  neiiipe  Consianiinus  baud  simpliciter 
Imperator^  sed  Imperaior  Maximus ,  et  Conitottiiiiiii 
Maximus  vocareiur.  Firmat  finis  capilis ,  ubi  non , 

^  Coqnito  deinde  senatus  decreto  sic  exarnt  (MaximtRtii) 
dolore,  ut  inimidtias  aperte  profiteretur  (et)  convidajodi 
mixta  adversus  imperatorem  primum «  vel  prtmt  nom' 
nis  diceret,  reperies  ,  sed  adversus  imperalorem  Ifaxi- 
tiitim.  Firmani  sccundo  non  paucae  inscriptionesGra- 
terianus  coUeciionis,  quas  Romani  in  Conslaniini  lio- 
norem  posi  debellatum  Maxeniium  iii  publico  pro- 
posuunini.  Isu ,  puta  ,  Arcus  Consiantini  qiii  eiiam- 
nuiii  Roma:  visitur  : 

IMP.  CiES.  FL.  CONSTANTINO  MAXIHO. 
P.  F.   AUGUSTO.  8.  P.  Q.  B. 

Firmnl  deniio,  quod  non  ianium  memorata  appel- 
latio,  Maximus,  unus  ex  Jovis  tliulis  per  ea  iempora 
exliierii ,  ut  Maximini  rescriptmn  ad  civiiaium  de- 
creta  coutra  Cbrisiianos ,  et  inniimerx  insuper  iii- 
scriptiones  testaiitur,  sed  quod  iisdem  etiani  temiM- 
ribus  Juptler  priinum  nuinen  Romanonini  fuerii,  ul 
inscriptlones  «{uoque  mille  locis  osienduni.  Firuiat 

Q  deniqiie,  quod  cum  in  aniecedeniibus  Calerium  Maxi- 
niianuni  novies  sibi  MaxinU  titulum  arrogare  videri- 
mus,  Germanicus  Maximus,  jEgyptiacus  JfoxtmM, 
Thebaicus  Maximus^  el  sic  de  reliquis  ,  nihilcredkbi- 
lius  sii  quam  Maxiininum,  Galerii  exemplo,  idem^ibi 
epithetum  tali  aliqua  raiione  vindicasse ,  vel  simpli- 
ciier  eiiam  Maximi  tiiulum  affectasse.  CoDSulaiit 
ca  de  re  numismata,  qiii  possunt. 

Senatus  Constaniino  virtutis  gratia  prinu  nornim  <t- 
tulum  dtcrevit.  In<le  pro  aucioriute  egii  cum  Maximino 
Coiisianiinus.  Dodwellus.  —  Postquam  Gonstanti- 
nus  dccreio  senaius  primi  nomlnis  iituluro  accepit, 
quem  sibi  Mnximinus  arrogabat ,  quod  Cxsar  anie 
Coiistaniinum  creatus  fuisset ,  pro  auctoriiaie  egii 
cuin  Maximino ,  qui  ideo  illas  ad  S^binum  litieras 
lioc  anno  (5i2)  scribere  coactus  cst ,  quas  Baronius 
in  annum  sequeniem  perperam  confert.  Pagios. 

Ad  quem  victoria  tiberatee  urbis  cum  fuisset  aUt' 
/a,  etc.  Id  est,  ni  fallor,  ad  quem  cum  liberabe  ur- 
bis  Roinae  nuntius,  hactenusque  victricis,  quod  quam 

^  victoriam  Coustantinus  de  Maxentio  reportaver.)i , 
populus  Romanus  suam  duxerat,  fuissei  allaiiis, 
haud  aliter  accepit  Maximinus ,  quain  si  ipse  vicias 
fuisset.  Revera  euim  eam  victoriam  gavisi  iaiidein 
solideque  Romaiii ,  tanquam  ipsimet  vicisseoi.  Hiiic 
in  antecedentibus  :  c  Confecto  tandem  aterbissimo 
bello ,  cum  magna  senaius  populique  Roinaiii  Ixiiiia 
susceptus  imperaior  Constantinus.  i  Planuio  certc 
allatam  vtcforuim,  allatum  de  re|)0rtata  victoria  nuu- 
tium  eleganter  signihcare ;  saiisque  agnoveraoi  in- 
terpretes ,  eisi  quoinodo  tsberata  urbis  victoria  afferri 
vere  potuerit ,  cum  noii  vere  ipsa ,  sed  e  contraiio 
Constantinus  adversus  iilain  et  Maxeutium  pugnaus 
vicissety  haud  explicuerint. 

La  nouvelte  de  ce  grand  Mnement  agant  iti  portit 
d  Maximin.  Maucroix.  Id  esl,  cum  magui  illiiiseveii- 
ti  nuntius  allatus  fuissetad  Maximinum.  —  Who  wtt 
asmuch  ttruck  with  tl^e  newt  that  wat  brougkttohi^ 


«n 


NOTiB  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XVf. 


818 


0f  Romn  bdng  thui  freed  from  Hfrmmf,'a$  of  it  had  A 
been  a  defeai  given  kim$elf^  Tersio  anglica.  Hoc  esl, 
qui  (^Maxiininus)  cum  ad  eum  nuntius  de  Roma  ty- 
ranni  imperio  liberata  fuisset  allalus,  non  alitcr  ac- 
cepit,  etc. 

Non  aUter  aceejpU^  quam  n  ip$e  victui  etset.  Maxi- 
minus ,  postquam  nuDtium  de  Maxentio  debellato  ac- 
eepit,  maxiroopere  doluit.c  At  ille, »  inquit  Eusebius 
lib.  IX,  cap.  9 ,  €  his  rebus  compertis ,  primum  qui- 
dem,  uipote  tyrannus,  graviter  iugemuit.  Postea  ve- 
ro,  etc.  »  Pagius. 

Adcer$u9  hnperatorem  maximHm  diceret.  Nota  bene. 
Nam,  uianiecollegimus,  in  Constanlini  igitur  gra- 
tiam  decretum  vere  noveque  fuerat  a  senatu ,  ut  in 
posteruin  imperator  iruiximtMCo^nominaretur.  Ila  enim 
potius  t6  Maximus^  cuni  majuscula  M  ab  initio, 
quam,  ui  vulgo,  cum  rolnori  scribendum  putem.  Cx- 
tera  qux  hac  pertinere  possint ,  jam  recenicr  dicta 
sunt. 

CAPUT  XLV.  B 

Constantinu$  rebu$  in  urbe  compotili$  ,  hyemepro- 
sima  Mediolanum  contendit.  Maxenlium  vicit  Con- 
staiiiinus  6  kal.  novembr.  aoctore  Lactantio,  De 
Moit.  Pers.  cap.  44.  (Is  autem  dies  vulgo  vigesimus 
sepiimus  octobris  vociutur. )  lla  ut  Romam  octobris 
29  ingressus  fuerit  Constantinus.  Iiide  duos  menses 
Roroae  iion  cxplevit.  (Nam)  de  Maxentio  et  Constan- 
lino  ita  Nazarius :  c  Quicquid  niali  sexennio  toto 
dominatio  feralis  Inflixerat,  bimestris  fere  cura  sana- 
vit.  »  Convenit  etiam  lex  Constmtini  in  Codice 
Tlieodosiano,  quam  Romae  edidit  siib  iniiium  decem- 
bris,  sed  Roma  siatim  discessurus.  Dowcllos. 

Cum  Nazarius  in  Panegyrico,  quem  Conslantino 
dixit,  cap.  23,  scribat,  quiaquid  mali  factum  fuisset, 
biroestrem  fere  curam  sanasse,  palet,  aniii  inse* 
qoeotis  iniiio ,  rebus  urbanis  constitulis ,  Rotna  Me- 
diolanumperrexisse,  ut  Licinio  Gonsiantiam  sororem 
8uam  in  niairimoniumdaret.  Dico,  seqiieniis  anniini- 
iio,  quia  lib.  i  Codic.  Tlieod.'De  centu^  dicitur  :  Dat,  Q 
15  kalend,  feb.  Rom.  Con$tanlino  A.  iv,  et  Ueinio  iii 
cos$.  aiino  sc.  515.  Mense  itaque  januario  adhuc 
Rooiab  erat  Constantinus,  nisi  loco  Dat.  legendum  sit 
com  aliquibus  CKlitionibus  PP.  Pagius. 

Coftfian/ttiMs  rebus  in  urbe  compontis,  hieme  proxima 
(anni  scil.515^  MedicUmum  contendit,  ponit  idem  Pa- 
gius  alibi,  eisdemque,  ul  apparet,  insistens  hypolhe- 
sibus.  Sed,  quod  primo  notandum,  non  ideo  lamen 
sibi  ipsi  perpeiuo  constilit  vir  clarissimusy  ui  haec  il- 
lius  verba  ad  dictum  annum,  num.  2  testantur  : 
Con$tantinu$  $ub  finem  anni  prmedenti$  (542)  vel  cur^ 
rfiiltf  (515)  initio  Mediolanum  venit^  et  Con$tantittm 
$arorem  Ueimo  in  matrimonium  coUocavit.  Deinde 
vero,  non  iu  tantum ,  quo  potius  tempore  Coiistan- 
tlnos  post  reportatam  de  Maxentio  vicioriam  Medio- 
lanuro  profectus  fueril,  dubitavil  proprie  Pagiiis  :  sed 
Tidentur  omnino  postulare,  cum  victoriu  illa  ad  $ex^ 
tum  kalenda$  novembris  reportata,  tuin  Nazarii  lo- 
cos,  Quicquid  mali  sexennio  toto  donunaiio  ferali$  in-  . 
flixerat^  bime$lri$  fere  eura  sanavit,  atque  ista  deniqiie  ^ 
noslri  loculio  hyeme  proxima^  cujus  facile  sensus  esse 
possii,  ciim  hyems  proxime  instaret,  ut  staiuainus 
Oonstantiiium  medio  circiter  decembri  ex  urbe  Roma , 
Medioianum  contendisse.   Prasertim,   ciim,  vcrhi 

gratia,  Parisiensis  ediiio  Codicis  Theodosiani,  apiid 
livelliuin  anno  1586,  vulgata,  nullo  modo  legem 
primam  De  Censu  datam  fuisse  Bomae  prsB  se  feral, 
sed  siropliciter  propositam^  in  hnnc  modum  : 

Imp.  Con$tantinu$  A.  ad  populum.  Quoniam  tabU' 
larii  eivitatum  per  conclu$ionem  potentiorum  $arcinam 
ad  inferioree  tramferunt,  jubemu$,  ut  quisquis  u  gra- 
tfatum  probaverit,  $uam  tantum  pri$tinam  profe$$ionem 
ngnoscat,  etc.  PP.  (id  esl,  Proponta)  15,  kat.  feb. 
Rom.  Constantino  A.  III,  et  Licinio  111  coss.  Quod 
aeque  certe  fieri  potuil  iibseuteRoma  Constanuiiu,  et 
Mcdiolani  versanie,  ac  si  revera  Rom»  prxseiis 
luisset. 


Medioianum  contendit.  Sub  hujus  anni  (515)  con- 
sulibus  Constantino  imp.  9,  Licinio  imp.  7.  Constan- 
tinuro  aJhuc  mense  Mariio  Mediolani  (uisse,  constat 
ex  lcge  1 ,  De  bonis  vacantibus^  ibidem  6  id.  Mart. 
data,  quse  refertur  in  Codice  Theodo&iano.  Pagius. 

Eodem  Ucinius  advenit^  ut  acciperet  uxorem.  Con- 
stantiam  nempe,  quam  Constantius  Chlorus,  Constan- 
lini  pater,  ex  Herculii  privi^na  Tlieodora  sustulerat, 
eamque  proinde  Constaniini  sororem  ex  patrc ;  quln 
et  Licinio  jam  ante  desponsam,  uii  supra  capitc  43 
memoratum  his  verbis  :  c  Maxiniinus  tamen  ut  au- 
divit  Consiantini  sororem  Licinlo  esse  despon- 
sam»  etc.  »  —  Decembri ,  ut  exisiimo,  ineunie,  Me- 
dlolanum  venit,  nuptiarum  causa,  Licinius.  Dodwel- 
Lus.  —  Id  ego  potius  sequentis  anni  initio  accidisse 
censuerim.  Sed,  utcuinque  sit,  cum  semcl  felicitery 
ut  ex  hoc  capite  ei  ^uadragesimo  ociavo  discimus, 
Constantinus  et  Licinius  apud  Mediolanum  nupliarum 
ergo  convenissent,  unlversa  illi  obiter  eo  ioco,  qiis 
ad  coromoda  ei  securilaiem  publicam  pertinerent, 
in  tractatu  habueruni ;  atquc  haec,  inter  cxtera  qu» 
videbant  pluribus  liominibus  profutura,  ordinanda 
esse  in  primis  crediderunt,  ul  darent  et  Christianis 
et  omnibus  liberam  potestatem  sequeiidi  religionemy 
quam  quisqiie  voluisset. 

Coiistantinus  deinde  Mediolano  ( labente  adhuc 
anno  515)  digressus,  in  Galliam  et  ad  inferiorem 
Germaniae  limitem,  ubi  Treveris^  reversus  est,  ac 
Francorum  et  Rarbarorum  ad  liheiium  iransitura  in- 
hibuit,  repressitque,  iit  testatur  auctor  incertus  pa- 
negyrici  ('«onstanliiio  dicti  cap.  21...  Hincque,  ut 
observat  Gothofredus  in  Chronologia  Codicis  Theo- 
dosiani,  Treviris  postea  daiae  ab  eo  plures  constitu- 
tiones  lioc  anno  niensibus  novembris  et  decembris. 
Licinius  vero  Mediolano  ad  lllyrieum  reversus  est, 
ot  habet  anonymus  Valesianus.  Pagius. 

Hyeme  quam  cum  maxime  sasviente.  Fallor,  an  lixc 
lectio  corrupta,  et  pro  ea  legenduin,  vel  simpliciter, 
hueme  quamquam  maxime  seeviente;  vel  iina  vocc  am- 
pTius,  qu:L*quc  a  ms.  codice  snggeritur,  hyeme,  quam* 
quam  cum  maxime  seeviente.  Cogitent  docti.  Explicaiit 
ut  beoe  sanam  Cuperus  et  Columbus. 

ift  Bithyniam  eoncurrit.  Pulo  :  in  Bithyniam  ac- 
currit,  GRiBVius.  —  Lege  :  tn  Bilhyniam  procurrit. 
ToLLivs.— Sed  a  nostro  t6  concurrere,  pro  in  uniusaut 
plurium  comilatu  procurrere,  fesiinatoque  plus  minus 
gradu  vel  itinere  progredi ,  usurpatuin  esse,  jam  su- 
pra,  credo;  eviciuius.  El  hic  locus  capitis  ^5  confir- 
mare  possit,  c  admonentes  eum  periculi,  quod  uni- 
versi  milites,  quibus  invitis  ignoti  Caesares  erant 
facti,  suscepturi  Constantinum  fuissent,  alque  ad  eum 
concursuri  alacritale  summa,  si  vcnisset  armaius.  » 

Transjecto  protinus  freto.  Tliraciae  nimirum,  iiti 
recte  supplevit  versio  anglica  :  hacing  cro$t  the  $trmt$ 
ofThrace.  Vulgo  Bosphorus  Thradus  nuncupatur. 

Nee  tamen  quicquam  vis  aui  promi$$a  valuerunt, 
Locus  non  male  forsan  pro  iniitilo  habitus  a  Co- 
lumbo. 

Per  quos  fuit  spatium  nuntios  titterasque  mittendi 
ad  imperatorem.  Diversu  modo  acceperuni  interpreies. 
Gallicus  nempe,  ac  si  ita  Cecilius  nosier  scripserit  : 
per  quos  satis  fuit  spatii  ad  mittendum  nuntios  litteraS' 
que  Ucinio  (11  y  avmt  dija  onte  jours  que  la  ville  itait 
a$siigie,  terme  euffisant  pour  donner  avis  d  Ucinius  de$ 
choses  qui  se  passaicnt).  Angliciis  vero  qnasi  auctoris 
verba  sint :  ^tios  quidem  dies  Maxinnnus  ad  lioc  obses- 
sis  prcBfiniverat^  ut  per  eos  imperatorem  de  suo  et  By- 
santii  staiu  monerent  {they  hald  eleven  days  atsigiied 
them,  for  adverUsing  the  emperour).  Eligant  ex  istis 
sensibus  eruditi  qucm  maluerint.  Sed  verius,  opl- 
nor,  est,  quia  apud  nostrum  ne  miniina  quidem  men- 
tio  istius  modi  spatii  Rysantinis  a  Maximiiio  concessi 
reperitor,  sententiam  esse,  Dysantinos  per  undecim 
dies  obsidionis,  qua  undique  Naximini  exercitu  cir- 
ciiinruso  pressi  sunt,  haud  simpliciter  spaiiiini  ha- 
buisse  iiuntios  litlerasque  inittendi  ad  Liciniiim ,  sed 
rcvera  viaro  inveniase,  qua  id  vel  invjto  Maximino 


819 


PAULI  BADDRI 


sn 


pr» BUreivt,  ut  se  proinde  posi  id  temporis  non  pr«- 
ter  omiiem  Licinti  notitiam  expeciatioiiemT^  Maxi- 
mino'dedideriiU.  ^ 

Cum  milUesnon  fide,  $ed  paueitate  diffisu  Cuius  (ide, 
Tcl  pavcitate?  Videiur  vox  prcssldii  decsse,  vel  aii(|iiis 
lantieni  similU»  gei4iivus  in  liunc  moduiu  :  Ctim  mi- 
Ules  non  prmidii  fde,  sed  paucilaie  digisi,  —  Pro  dif' 
fiti,  lego  defecii.  —  Gale. 

Hint  promocit  Heracleam,  Maximinus  scilieet , 
quaiiquain  id  iioinen  ab  ipso  fere  cajiilis  iniiio  sk 
repeienduin.  Ueracleam  aiiinn ,  Hpmcleam  Tiiraci;o 
inteliige,  quae  m«)X  alia  appellaiione  Perinthusyocsi- 
bitur.  Ptolcmseus,  Il«/3tv0oc,  ;qtoi 'HpoxXcta,  PerintUm^ 
aut  Ueraclea.  Incerius  pocta  ; 

Quae  magna  Pcrinllius 
Anle  fuit,  priscum  mutavitHeracleanomen. 


Gonfer  dicenda  infra. 

Festinato  itinere.  Non  absimili  locutione  Plinius  in 
panegyrico  :  Festindtis  honoribus  ampii^cai  atque  au- 
get;  simitlima  vcro  4o.  Frid.  Groiiovius,  vir  suinmus : 
Usum  ait  necessario  magis  quam  consuUo  festinata  nar 
vigatione,  cuin  videlicel  huiic  locum  Dictyos  Cie- 
teiisis  ex  ingenio  et  manu  scripto  siinul  codice  eniefl* 
dasset :  f  Lecati  paucis  diebus  ad  Trojain  veniuni ; 
neque  tuin  Atexaiidnun  iu  loco  offendere.  Euui  nain- 
que  properaiioiie  navigii  incousiUie  usum,  elc.  > 
Uuin  videri  baud  iinmeriio  possii  Justinus  ex  piena 
pbrasi,  festinaio  itinere,  coiicise  festiuaio  dixisse,  bis 
verbis  ;  «  Poenitere  diiiide  dioiissi  Deineirii  (Pbra- 
batein)coepit :  ad quem  relraiieiidumcum  uirmas equi- 
lum  fw(m(i<oniisissei,  Deiiielnuin,eic.  >  qui  nempe 
aiibi  eodein  sensu  citato  itinere  miserunt ,  scripserit. 
Accepta  %n  deditione  Perintho.  Id  esl,  Heraclea  ;  sic 
eDiin  vocala  Heraclea  Tliraciae  ad  dilTereniiain  alia- 
ruin  ejusdem  noininis  urbiuiu,  ut  notat  Val^sius  ad 
lib.  XXII  Animiani.  Pagius. 

Accepta  in  deditione.  Gorrigc,  ut  supra  aliquolies, 
tit  dediiionem,  Tollius;  item  Boherelius.  •—  Suadent 
cerle  iuliniia  exempla.  Puia,  haec  Jiistini,  lib.  xn, 
cap.  (>  :  Dabas  in  deditionem  accepit,  Ibid.  cap.  7  : 
Omnes  ejus  loci  gentes  in  deditionem  accipii ;  et  cap.  9  : 
Hiacensanas  Sileosque,,,  in  deditionem  accepit, 

Processit  ad  mansionem  millia  decem  el  oclo.  Id  est, 
ordinaiiie  verba  Maucroixio  :  ProccMtl  milliadecein 
et  octo  ad  mansionem  (i/  s*avance  six  lieues  au-devojn 
del^eniiemi);  quo  etiam  roodo  constiuenda  esse  judi- 
cavcraiii.  Veruin  dubitabam  amplius,  annun  forte 
post  vci  anie  iMaiiiioiiem,  adjeciivuin  nuinerale  pri- 
mam  iii  biiiic  aut  siinileui  iiioUuni  supplere  oporitat, 
processit  ad  primain  nwnsionem  nvltia  decem  et  ocio, 
Seqiiiiur  «{uippe  proxime  cuiii  secundo  numerandi 
adjectivo,  nec  enim  polerat  utteriuSy  Xtctnio  jain  se- 
cundam  mansionem  tenente.  Videriiit  eruditi  viri  inihii 
aflirmo. 

MiUia  decem  et  octo,  Six  lieues,  Maucroix  ;  ad  ver- 
biiiii ,  sex  leucas  :  cui  proiiide  siiigul;»  leucae  ex  iri- 
bus  velermn  inilliaribus  consiani. 

Jfi//ia.  lia  ubique,  quaiituiu  quidem  ex  B.iluzii 
editione  colligere  est,  sclieda  vetus,  iiou  miliia ;  quod 
iis  favet,  qui  cum  Varrone,  l^uiropio,  et  aliis,  vocem 
ifii/6»  a  mtle  isio,  v.  gr.  pacio  deducunt :  c  Miie  pu 
gnaiores  delegit,  quos  a  nuuiero  inilites  appellavii  ;i 
liutropius,  lib.  i,  deKoinulo  :clarius  auteiulsidorus, 
1.  IX,  c.  5  :  €  Miies  diclus,  quia  niile  erani  auie  ia 
iiuniero  uiio,  vel,  quia  unus  e&t  ex  mile  eiecius.  i 
Licinio  jam  secundam  mansionem  tenente  distantem 
millibus  totidem,  qui  colUciiSy  etc.  lia  hodie  posl  Vos- 
siuiii  BaliiziiiS,  qui  priu^i  scilicet  cuin  ms.  codice  in 
aucioris  verbis  :  t  Licinio  jam  bccuiida  iuansione  lc- 
iieiite,  dcdUiiie  iniliiibus  totidemque  collectis ;  i 
nisi  quod  ideni  pauio  post,  ux  cuiiiectura,  iii  erralo* 
ruin  iiidice  iegendum  monueral^tLicinio  jam  secun- 
ilam  mansioneiu  tenenie,  disunieni  luidibus  lolideui, 
atque  colleciis ;  i  uiide  mox  Spailiius  in  prima  edi- 
tioiie  Oxoniensi  :  c  Legit  vir  reverendissirous  (Vos- 
bius),  Licinio  jain  secuudam  mausionem  tcuente,  di- 


A  »UntAm  miUlbus  tolidem,  uiil ,  ele.  qu»  emeiidttio 
Baluziana  distinctior  vldetur.i  Porro  Vossianani  q«o- 
que  Columbus  in  editiime  Aboensi  secotus  est;et 
quantum  ad  vcterein  scriptur4in,  en  qiiid  ampliiis 
viri  docti  cjiis  loco  ediderint,  aulad  eamdeni  iiotaveiint. 

Licinio  jam  secunda  mansione  tenewte,  c  Llcinio  jain 
secundain  inansionem  tenente.  i  Pagius. 

Licinio  jam  secunda  mamnone  tenente,  Lege  :  «Lici- 
nio  jaiii  sccunda  mausione  tendente;  i  boc  est,  castra 
metante.  Suet^mins  in  Galba  12 :  Cn,  Dotabeii^.juxia 
cujus  hortos  tendebat^  proniorem,  VirgiliuB : 

Hic  Dolopum  manus,  hic  saevus  teodebal  Achilles. 

Notissima  cst  haec  verbi  notio,  et  maxime  propria 
apud  omnis  gcneris  scriptores.  GRifivnjs. 

Tenente,  desiante,  Locus  mnlilus.  Allix.— D«(flii/e 
mj/ilt6tt«  totidemque  coilectis^  etc.  Locus  corriiptus 
esi.  Pagiijs. 

Mililibus  totidemque..,  Lego  :  miliibus  tot.idemque 


colleciis.  olc.  Gale. 


Collectis  ex  proximo  quantis  potuit  militibtts,  Quan' 
tis  potuit,  gr«co  inore,  pro  quantos  potuit ;  scilicel 
colligerc.  Tollius. 

Itle,  l/admtwtts.  Versio  ang^a. 

Ipse,  Licinius,  Maucroix. 

Sparsi  enimmilites,  Licinii  nimirum,  supplentibus 
ambobus  interpreiilms. 

Adunari  omnes,  I3t  supra,  tn  civiiatibus  urbaniBae  • 
rustica  plebes  adunatoi ;  quod  ei  PRnio  el  Juslino 
illosiraviiiius.  Addiinus  nunc  ex  eodem  Jusjin»  j;C- 
qnentia  exempla.  L.  ii,  c.  li  :  Adunata  omnis  socio- 
fum  classis,  L.  vii,  c.  1  :  Adunatis  gentibus  mriorum 
populorum.  L.  xi,  c.  5  :  Adunato  deinde  exercitu  na- 
ves  onerat. 

CAPUT  xlvi. 

Propinquantibus  ergo  exercitibus,  Sic  initio,  c.  2i : 
Jam  propinquavit  illi  judicium  Dei ;  ad  quein  Uytrn 
videsis  iiotas. 

(Ji  si  victoriam  cepisset,  Hoc  est,  vertente  Maii- 
C  croixio  ,  reportasset  :  S^H  remportait  ia  victmn,— 
Opiiine.  Qiiid  aliud  enim  victoriam  ccp«?r<?  e^se  |K)y 
sil,  quain,  ut  vulgo  latini  lociili  sunl,  reportarc,  a  li- 
pisci,  consequi  ?  Sed  qnis  interim,  pricler  nostnini, 
victoriam  capere  iisnrpavH  ?  Naiu  niilliim  niilii  iisi»i.im 
exeiiiplnm  ob.->ervatum. 

Qttiescenti.  En  songe.  Maucroix.  Id  cst,  in  soraniis. 
Quo  hic  Justini  lo(  iis  p«TCincl  :  i  Posi  bn^c  (Cflm- 
byses)  per  «luieiem  vidit  fralrem  suuin  Smerdiin  re- 
gnaiurum.  ^uo  somnio  exterrltns,  i  etc.  •—  Inkis 
sleep.  Versio  anglica.  Hoc  est,  dormienti.  Pnpferam. 
Noii  simplicitor,  ({uia  proxime  seqiietnr,  discum 
deindesomno:  sed  pr;fcipun,  (pioniani  eisi  nnilta  pcf 
quietcm  videre  soleanl  hoinines  siimiiinudo ,  HOn 
inde  landeiii.  proprie  loquendo,  quiescere,  ^ouiuiarc 
esi,  sed  donnire.  Cicero,  verbi  graiia,  Vcrr.  6 :  m 
cum  venio^  prcstor  quiescebat,  Confer  eleganlissimnni 
locum  Laciaiiiii  :  t  Corpos  enim  ,  vigiiante  scn>B, 
licet  jaceai  immohile,  laineii  noii  esi  quieiiiin,  qm 
j.  flagrai  iii  co  sensus,  ei  vibrat  nl  flamm»,  et  artns 
^  omnes  a«l  sc  astriclos  tenet.  Sed  post4|uam  iiit»ns  ad 
conlemplandns  imagines  ab  intentione  traducia  c^t, 
tunc  demuni  corpus  omne  resolviinr  iii  quieicm. 
Traducitur  aulem  inens  cogilaiioue  cjcca,  cum  ro 
geniibus  leiiebris  scciim  laniummodo  essc  e(P|)crit, 
dum  intenta  est  iii  ea,  de  (|uibu8  cogitat,  repente 
somiius  ohrepii,  et  iu  species  proximas  seusiiu  ip^a 
cogitaiio  declinat.  Sicea,  qiiaj  sibi  anle  ociilosposup- 
rai,  vidore  (luoquc  iiicipii.  Deinde  procedit  ulJerius. 
ei  sibi  avocament;!  invenit ,  ne  saiuberriinaiu  qoic- 
tein  corporis  inierrumpal.  i 

Deum  summum,  Hoc  epilbeto  cum  de  vero  ue» 
agiiui ,  vix  qiiidquam  rrequcniius  in  iiiduhiiaus  Lac- 
taniii  lucuhralionibus.  Hinc  suis  Um :  «  Vun  p*>- 
testaiemque  suinini  Dei ;  hominem  praeclara  c|Ui- 
dam  coudiiione  a  suniino  Deo  Cbse  generiluro; 
neque  tanien  ei  debitum  cultivn  lamQuain  suinflt 
patri  redditum ;  esse  summi  Dei  iilium,  qui  «t  P* 


m 


miM  IN  UB.  DE  MORTIBDS  PERSECUT.  CAP.  XLTI. 


m 


tMtac«  maxlnui  pradiiiit :  Sibylliin  ery^rseam  car-  A 
meii  soum  a  aummo  Deo  fuisse  exorsam  ;  sic  a  prin- 
dpio  processisse  dispositionem  summi  Dei,  ui  esset 
iiccesse^  eic. ;  Deurn  summum  .id  restituondum  ju- 
slilix  dnniiciliuro,  et  ad  tutelam  geiieris  humani 
ConsianiinuHi  exciiasse ;  illuni  proviucnliam  summa 
diviiiiiaiis  adfastigiuni  prmcipateprovexisse  ;i  deni- 
qiie,  ne  lc  nimia  exeniplorum  salielas  capial :  €  lio- 
niinem,  ni  siiminum  Deum  per  eum,  qui  missus  est, 
Cf»gnoverit ,  poenas  daiunim.  >  At,  quod  aliqua  di* 
giium  esi  ouservaiione,  idem  epithetum  in  hoc  opus- 
ciilo  non  minas  frequenter,  si  voluminis  raiio  habea- 
lur,  invenilur.  Nam  capiie  I  :c  Scireiit  qualenus  vir- 
luiem  :ic  maje^tatem  suam  in...  delendis...  noroinis 
sui  hostibiis  Deus  sdmnius  osfeiidercl ;  i  iioslro  vero, 
«  oraret  Deuni  ^uminum ;  i  el  quadragesimoseptimo, 
f  eos  Dens  summus  juffulandos  subjecit  inimicis.  > 
Quin  haec  enim,  inter  .nlia,  Lacianiium  istius  quoqoe 
libeili  pareotem  esse  suadeani,  dubitari  non  potest. 

Cnm  Murgere  $ibi  mus  estei,  el  cum  ipso,  qui  mone"  p 
bat^  adilarel^  lunc  docebiU  eam  quomodo  et  quibui  verbis  *' 
essel  orandum.  Hiijus  loci,  qui  a  roullis  forsitnn  pro 
bene  sano  liabiiusesi,du:is  videoproponi  emendaiio- 
ne;»  ab  erudilis  vtris  :  uiiam  uniiis  lantum  litlerae  ;  al- 
leram  vero  .  ex  plurihus  siinul  emendationibos 
conslantein.  Gorrigo  :  cum  surgere  sibi  vitus  esset ,  et 
enm  ipsa,  qui  mandbat,  adsleret^  lune^eic.  BoheekllcS. 
—  Lc^e  :  Coiatirfi^re  sibi  mus  eM,  etcum  ipso,qui  m(h 
nebat^  admre,  Tuuc^  qu.L'que  pnslea.  Toluus.  —  Nos 
priroam,  vH  eo  niuiiiiie,  quod  veteris  codicis  leclio- 
nem  levissime  immutai,  alteri  longe  prselerendam  esse, 
arbitramur. 

Noiarium,  elc.  Hoc  cst  utrique  interpreii,  unum  ex 
iis,  qiii  Liciiiio  a  secrelis  erant:  Un  ae  sts  secritaires. 
Maucroix.  One  of  his  secretaries.  Versio   anglica. 

i4«cirf.  Id  esi,  adbiberi.  AUas  el  accersiri,  vel  ac^ 
dri  legi  possit.ToL. 

Stimifif  Deus ,  te  rogamus,  ctc.  Triplicem  hiijus 
oraiionis  compellnlionem,  summe  Dens^  ca*teris  lin- 
ju8  iraclalus  locutionibiis,  qiiie  ipsum  Lactantio  vin-  G 
dicare  possunl,  col.  prax.  iioii  adjeciiniis;  qiioni:im 
hx  compcllationes  ne  hominem  quldoro  pronrie,  sed 
angelnm  auctorem  babuisse  censendse  sunl.  iii  ex 
anieoedentibus  liquet. 

iii  tibelHspturibus.  Ui  schedula  nempe,  qiia  qiiis 
paucissimis  verbisin  foro,vel  leinplornin  vaKis  pro- 
ponit  se  quldpiam  inveni^se.  eique,  cujus  est  red- 
ditunim ,  libettus  vocalur  ab  Ulpl.ino  iii  Digesiis  : 
c  Solent  plerique  eiiam  hoc  facere,  ui  libelliim  pru- 
ponant  conlinentem  invenisse,  et  reddiiiiriim  ei  qni 
desideraverit.  i  Neque  vero  muUo  amplior,  ani^non 
malto  cerie  amplior  hujus  capitis  oraiione,  libellus 
repudiiy  /3i€Xcoy  ^ovrao-iou,  de  quo  apiid  Nallhsum 
Dominosnosiercap.  xix,7,quandoquidem  r^u(/ti  libet* 
iu$  duodecim  taniom  versibus,  haud  pluribus,iiiquam, 
nec  paocioribus  debuit  conscribi  ,  ut  ex  Rabbinis  a 
Ligbtfooto  ad  Maith.  v,  5i,  laudatis,  cognoscere  est. 

Et  per  vrwpositos  tribunosque  mittuntur^  ut  suos 
mdsque  milttes  doceat.  Audio.  Sed  ad  quosiiam  miite-  ^ 
baniur,  qui  postea  et  confesiim  ex  acceptis  memo-  ^ 
nitae  oralionis  exemplaribos  suos  quisque  miliies 
Deam  summum  orare  docereni?  Nam  de  hujusmodi 
bominibus  aliissimnm  in  recepia  lectione  sileniium 
est.  Omnino  vel  dicendum  aliquid  deesse,  quale  sii» 
^erbi  gratia  ,'ad  Centuriones ,  isio  paclo ,  et  per  pras» 
positoe  tribunosque  mittuntur  ad  Centuriones ,  ut  suos 
^uisque  milites  doceat ,  si  per  pr(Bpo$itos  tribunosque 
tmtterey  ex  vulgatissimo  loqiiendi  usu  ,  prapositorum 
tribunorumque  opera  niitere  sigiiiiical.  Vel ,  qiiod  ma- 
liro ,  poneiidum  ,  sicui  Jnsiino  lib.  viii,  cap.  3,  per 
regna  mitterCf  et  f^lJnis  alMii ,  per  ptateas  et  quadri' 
9ia  mittere,  idem  prorsiis,  aique  ad  regna  luiiiere  , 
vd  ad  singuias  pialeas  et  singula  pariter  quadriyia 
ffiiilere  sonant:  ita  hic  loci  per  prapositos  tribunosque 
emttere ,  prophe  esse  ad  singuios  cnni  prxpositos , 
tum  tribunos  mittere,  ut  qui  milituni  prxpositi  tribu- 
j»ique  erani,  eonimdem  doctores,  quod  ad  illam  pre- 


cationem  attinet,  fierent.  Neqne  sane  aliier  interpre- 
les  acceperunt. — Que  Con  distribue  am  eolonels  et  aux 
eapittdnes,  pour  Capprendre  k  teurs  soldats,  Maucroix. 
Ad  verbum ,  quae  ( precaiionis  exemplaria )  pr.-vpo- 
silis  tribunisqoe  distribuuniur,  ui  eam  suos  qiiisqilie 
miliies  doceai.  Wfueh  were  sent  about  (o  all  the  0$r 
cersy  elc.  Anglica  versio.  Ad  verbum  eliain,  qiiae 
quidem  precaiionis  exemplaria  ad  omnes  pra;fecios 
missa  sunt.  —  De  praeposilis  porro  et  Iribunis,  qiiid 
differani,  tum  quid  eoruindem  iiomina  valeant,  v(- 
deantur  Cuperus  et  Columbus. 

Cretit  anintus^  eic.  Non  roinos  egregium  hoc  Licinii 
straiagema ,  atque  illud ,  de  quo  supra ,  ConstaniinL 
Eodem  ferme  asiu  asus  esi  Serlorius ,  apiid  Pliiiar- 
ehum ;  nec  Sctpionis  in  lemplom  Jovls  secessus ,  aut 
Numae  ad  deam  Egeriam  aditus  diversi  soni  generis. 
ToLLius.  •—  Sed  unde  consiai  Tollio,  neque  Consian-  ■ 
linum,  neque  Licinium  ea  vere  soinniasse ,  qiiac  pro- 
fessi  sunt,  ut  pro  meris  stratagematibus  habenda 
sinty  Num  ipse,  ul  olim  Josephns  in  Maypxo^  Tzo- 
phnathpahaneach  est?  Id  est ,  vertenie  Mattaibiade , 
xpviTT&v  sitptHcl  At  Deiim  somnia  vet  ipsis  Gentilibus 
inimiilere ,  agnoscebat  Jacobi  tilius  Josephus ;  qiiod 
flon  videtur  Tollius  admitiere. 

Statuit  imperator  pr(etium  diei  katendarum  maia^ 
rum.  Quis  imperaior?  Licinius,  an  Maximinus?  Ma- 
ximiniim  versio  anglica  disertissime  nominal :  Jfo- 
jEiiiiiii  resolved  to  give  battet  on  the  prst  of  May.  Neqiie 
etiam  de  alio  intelligend»  editlones  Oxonienseset 
Caniabrigiensis  in  subjicienda  paulo  posi  annoia- 
lione.  Sed  quid  planius ,  com  de  Llcinianis  miliiibug 
proxime  prscesserit  :  Crevit  animus  umvereis  vfcio- 
rtam  sibi  eredentibus  de  coeto  nuntiatam ,  quam  recta 
pertinere  subsequeiiiia  verl>a ,  Statuit  imperator,  ad 
eorum  imperatorem  Licinium  ?  Praecipiie  ,  cum  qiia^ 
paucis  abninc  versibus  legenlur,  aperie  ponanl, 
Maximiuum  neatiqoam  die  ipso  lcalendaruni  maiarum 
pugnare  voluisse,  sed  uno  die  citius,  et,  ut  cum 
nostro  loquar,  pridAe.  Fateor  interim  rem,  si  nliunde 
spccteiur,  non  omni  prorsus  carere  diflicullate ,  sed 
quae  iion  sii  insolubilis ,  ut  patebit  e  semientibus.  — 
Diei  kulendarum  maiarum,  Lege :  inir^  die,  seu  potiiis 
tn  diem  kalendarum  m^rumy  Tollius.  —  Quod  putat 
in  ipsa  suae  notae  clausula  Columbiis,  ferri  etcumque 
posse,  staiuere  atieui  diei  prcetium,  oonl  roO  constituere 
in  illum  diem  pr(Blium ,  adeo  mibi  iion  displicei ,  iit 
vaide  ariine  credain  loco  capitis  58,  ubi  Goihi  Maxi- 
miano  se  tradidisse  dicimlur  malo  aeneris  humani,  pro 
in  matum,  ut  palam  esi :  au  grand  intirit  de  rempire. 
Maucroix.  —  Nil  iiaque  hic  interpoiandum  censeam* 
Galli  dicerent :  //  risolut  la  batailte  pour  le  premier 
jour  de  mai.  Aiiorsum  iamen  abire  Cupeniro ,  et  suas 
quoqne  noiae  iniiio  Columbum,  dissiroulare  nec  vola* 
mus,  necdei>emus. — Diei  katendarum  maiarum.  QuO 
die  faclus  est  imperaior  anno  505 ,  a  quo  cum  octo 
jam  anni  efOuxerini,  robur  exinde  accedii  iis,  qua 
supra  dicia  sniii  de  teropore,  quo  periit  Dioclctianus. 
Edii.  Oxon.  et  C^niabr.  addenie  eiiam  postrema: 
Vide  Annolaliones  Valesii  in  lib.  viii  Eusebii  Eccles. 
Ilisi.  cap.  ult.  —  Sed  male  cerie,  ( vel  si  csciera,  de 
quibus  jam  non  ago,  bene  hat>eant)  quod  memo^ 
ratiseditionibus,ei6aluzioipsiante  illas  imperatot 
in  his  verbis,  Statuii  imperator,  Maximinus  est.  Po- 
lius  enim  Licinium  inielligendum  esse ,  paulo  anie 
probaviinus ,  et  porro  ostendemas. 

Qu(B  octavum  annum  nuncupaiionis  ejus  implebant. 
Locus ,  de  quo  quid  uiiquain  comroode  fieri  possit , 
non  video,  nisi  curo  supplemento  legatur,  ^ifo;  octa- 
vum  annum  nuneupationis  hostis  ejus,  vel  inimici  eju$ 
imptebant,  aoi  aiiquid  lale.  Prima  raiio  est ,  quod  eo 
pacto  haec  verba ,  octavus  annus  nuncupationis  ejus , 
non  videtNintur  amplius  ad  eomdem  Imperatorem  re- 
ferri ,  de  quo  noster  proxime  ante,  Statuit  Imperator 
(Licinius  scilicei ,  ex  modo  diciis )  prmlium  diei  ka- 
lendarium  maiarum.  Secunda  auleni,  quod  revera 
kalendae  illa;  niaise  octavuni  annum  nuncopaiioni^ 
Maximini,quiLiclnii  liosiis  erat,  iropleverint:  al 


125 


PAULl  BAUDRI 


m 


non  itidem  Licinii ,  qnod  quisquam ,  opinor,  valeai 
osiendere.  Ac  tertia  denique,  quoniam  eo  ipso,  quod 
U\x  kalendae  dies  natalis  fuerunt  iniperii  Maximini , 
potuii  sane  optimc  Licinius  prselium  in  eum  diem 
constituero ,  ut  quemadmodum  auten  Maxenlius  na- 
lali  die,  non  Gonstantini,  sed  suo  proprio  victus  fue- 
rat,  Maximinus  pariter  propriis  imperii  Kui  naialibus 
<]el>cllaretur.  Verum  quomodo  vicissim  recie  dici 
posset  Maximinus,  prcelium  diei  kaUndarum  maiarum 
statuiiu^  quas  oclavum  annum  nuncupalionis  ejut  impU' 
banl ,  ul  %uo  poliuimum  natali  vinceretuff  $icut  Ronm 
victui  fuerai  Maxentiut;  cum,  si ,  ut  decet,  non  ex 
eventu,  sed  ex  Maximini  mente  loqueudum  est,  ne- 
quaquam  vinci  voluerit  Maxlminus,  sed  vincere ;  ne- 

3ue  id  etiam  ipsisslmis  kalandis  maiis ,  verum  uno 
ic  maturios,  ut  mox  tradetur?  Putem  itaque  ,  hunc 
locum  ,  non  secus  ac  alios  multos  hujus  opusculi , 
mutilum  esse ,  et  supplemento  aliquo ,  qualia  supra 
proposui,  indigere. 

Qu(B  octavum  annum  nuncupationii  eju$  implebant, 
Ideoque  gesta  haec  anno  513  quo  kalendis  maiis  im- 
perii  Gaesarei  annus  octavus  complebatur.  Pagids. 

Ut  »uo  potistimum  natali  vinceretur.  Maximinus 
nempe ;  quod  eisi  Jain  satis  alieiio  loco  monitum , 
debet  hic  denuo,  vel  ob  anglicam  vcrsionem ,  qu»  id 
nomen  r<»iunde  supplevit,  observari. 

Sicut  ille  victui  eet  Romw.  Id  est ,  Maxentius.  Pa« 
cius.  —  Gonfer  tralationem  anglicam :  It  happened , 
ihtii  a$  Maxentiu$  wa$  defeated  at  Romm,  etc.  Item 
fialuzium  et  Toinardum. 

Maximinu$  voluit  prceire  maturiu$,  Corrigo,  prodire, 
vel  perire.  Galb.  —  Posterius  malebam ,  hoc  sensu : 
Sed  Maximinus  iino  die  dtius  pugnare  voluit ,  adeo« 
qop,  rem  ex  eveniu  putando ,  perire  maiurius.  — 
Only  Maxinun  would  need$  anticipate  hi$  owm  ruin : 
for  he  would  need$  fight  ihe  day  before  it.  Anglica 
vcrsio.  Ad  verbum :  Tantummodo  Maximinus  noluit 
anticipare  suam  ruinam.  Noluit  enim  eo  die,  qui  il- 
lam  praecessit,  praeliari.  Ut  appareat,  clarissimum 
inlcrpretem  pro  MaxinUnue  votuit  pranre  maturiu$ , 
intcr  alia  legisse ,  Maximinu$  noluii.  Plura  enim  di- 
vinare  nequeo. 

NuKiiatur  inca$tra,  etc.  Forte  delendum  m,  ut 

alibi.  BOHBRBLLOS. 

Capiunt  milite$  arma ,  etc  Liciniani  nempe ,  quo- 
modo  siinpliciter  post  paucula  nominabuntur.  Neque 
in  diversum  abeunt  interpretes. 

Qii^m  vocant  Serenum.  Thraciae  locum  inler  Ha« 
drianopolim  el  Heracleam,  conlra  Zozimum,  qui 
pugnam  hanc  in  lllyriis  piignatam  refert.  Cdit.  Oxon. 
et  Gant. 

Galeae  re$olvunt.  Resolutis  nempe  nexibus  ligami- 
num ,  quibus  ^alex  capiti  apubantur,  et  constringe- 
bantur  ne  exciderent.  Gassides  autem ,  monente  Isi- 
doro,  de  Uamna  erant ,  galeae  de  eorio^  cum  hac,  se- 
cuiidum  iosephum  Scaligerum,differentia,  quod  qua^ 
ex  caninis  peliibus  liebant,  xuW«c  proprie  vocabantur 
a  poetis gnecis :  qii»  vcro  ex  lupinis,  Kntgtai;  et  quae 
ex  felinis,  TetXiot,  galeee ; 'yakhi  quippe,  in  prosa 
yaka ,  feiie.  bed  lioc  sine  dubio  praecipua  observa- 
tione  dignum ,  Licinii  milites  nonnisi  depositis  ga- 
leis ,  nudo(|U6  proinde  capiie ,  precem ,  quam  edocti 
fucrant,  dixisse.  Sive  quod  ita  faciendum  esse  idein 
Dei  angelus ,  qui  Licinium ,  quibus  verbis  orandum 
^ct,  monuerat,  una  opera  praescripsisset:  praeces- 
sit  cnim :  Tunc  docebat  eum ,  quomodo  et  quibu$  verb\$ 
e$$el  orandum;  sive  quod,  ipsa  docente  natura,  om- 
nis  vir,  qui  Deum  suum  velaio  capite  orat,  eo  ipso 
suum  Denm  dedeoorel.  I^ulus  certe  in  priore  Epi- 
stola  ad  Gorinthios :  Omni$  vir  oran$  . . .  velato  capite^ 
dedecorai  caput  $uum;  paucisque  interjectis:  Vir  enim 
non  debei  velare  capui,  c^c^  xoci  96$«  dcoO  vitapx^^  l 
quod  alibi ,  Deo  daute,  ut  vulgo  perperam  acceplum 
explicabo.  c  Apponcbantur  ad  seacm  fluenteiu  cocta 
et  calida  animalia ,  ut  vermiculos  eliceret  calor* 
Queis  resoliitis,  inaesiimabile  scatebat  exameu.  > 
Item  hunc  Justiui :  <  iugum  piaustri  requisivit;  quo 


A  exhibito,  ffladio  loramenta  caedit,  atque  ita  reiohilis 
oexihus  •  Tatentia  in  nodis  eapita  invenit.  > 

Virtule  jam  pleni.  Bellica  illa  scilicet ,  quae  vulgo 

^  fortitudinis  nomiiie  cognita,  eiignamm  coniraria  est. 

^  Neque  quidquam  Justino  familiarius,  etsi  eam  lib.  ix, 
cap.  2 ,  haud  simpliciter  virtutem,  sed  virtutem  anm 
vocaverit  his  verbis  :  Scythas  vhrtute  ifittmi ,  et  duri- 
tia  eorpori$ ,  nott  opibu$  centert,  quam  ut  alibi  vtrii- 
tem  sinc  ulla  adjectione  nominet.  Sic  ibidem  paob 
post :  f  Guni  virlute  et  numero  praestarent  Scythae, 
asiu  Philippi  vincuntur ;  >  et  seqoenli  capiie :  c  Atbe- 
nienses...  virtute  Macedonum  vincuntur ;  i  et  lib.  r, 
cap.  ii  :  c  Per  tanta  itineris  spatia  virtute  se  osque 
termioos  patriae  defenderunt;  >  et  lib.  xn ,  cap.  i : 
c  Agis  rex  cum  suos  terga  dantes  videret,  diroissis 
satellitibus ,  ut  Alexandro  felicitate ,  non  viruite  in- 
ferior  videretur,  tantam  stragem  bostium  edidit ,  oi 
a^mina  interdum  fugaret :  >  quibos  plurima  talia  pos- 
sint  adjici.  The  Soudiere  being  now  wonderfuUy  om- 

^  mated.  Aiiglica  vet*sio.  Id  est,  cum  jam  roilitesmire 

''  animati  esseni. 

Scuta  toUunt,  They  took  up  Iheir  Schield$.  Eadem. 
Ad  verbum ,  scuta  attoUunt.  Sensu  sane  optime  ex- 
presso ,  sed  propter  quem  nil  necesse  sit  iia  legere. 
Tollere  enim  non  raro  est  de  terra  attoUere,  seude 
plano.  Gicero  ad  Atticum  :  c  Quid  si  tu  velis,  inqois! 
Age,  quis  est,  cui  velle  non  liceai?  Sed  ego  bocip- 
8um  velle  miserius  esse  duco ,  quam  in  crucem  u^ 
U:  I  quod,ut  omnesnorunt,  iiaud  aliter  facUim, 
quam  de  terra  attollendo.  Idem.,  lib.  iii  Offic. :  Sol 
Phaetonti  filio ,  ttl  redeamu$  ad  fabulas ,  facturm  u 
esse  dixit ,  quiequid  opta$$et :  optavit  ut  in  currum )»- 
tri$  toUeretur;  $ubUitu$  e$tin$anu$  :  ubi  pariter  tolU- 
retur^  pro  de  plano  attolieretor. 

GAPUT  XLVn. 

Maximinn$  adem  circumiret  etc.  Suam-ne?  an  Li- 
cinii?  Non  suam  certe.  Nam,  uti  mox  patebit,  adeo 
procul  a  suis  Maximinus,  quaiido  aciem,  de  qua  agi* 
G  tur,  circumibat ,  abierat ,  ut  facio  semel  in  ipsnm 
per  Licinianos  impetii ,  coactus  fuerit  ad  suos  refo- 
gere  :  Fit  impetu$  in  eum ,  et  ad  $uo$  refugit ,  qui  soos 
ergo  nequaquam  prius  circumibat ,  sed  LiciniiDOS 
eosque  cunctos.  Quod  ideo  addimus ,  quia ,  u t  res 
sunt,  videtur  omnino  noster  octm  ,  cujus  mominit, 
a  Licinianis  militibus ,  de  quibus  proxime  ioquiuir, 
aperte  distinxisse  :  Maximinue  adem  drcumire^  u 
miU(e$  Liciniano$  nunc  precibue  eolUdtare^  nunc  dim. 
Acie$  ergo ,  universus  sit  Licinii  exerciius,  lam  prs- 
fectos  omnes ,  quam  omnes  simul  gregarios  miliies 
complectcns  :  sint  vero  Lidniani  ftct/ttei,  grcgarii  mi- 
liles  tautum ;  ut  universum  quideui  Licinii  exerduioi 
ex  praefectis  et  gregariis  militibus  constaniero  Maxi- 
minuscircumiverit,  sedsolos  gregarios  miIites,ot 
ad  defectionem  proniores,  nunc  precibus,  nunc  donis 
sollicitaverit.  c  Scribuntur  hxc  in  libellis  pluribvs, 
et  per  praepositos  tribunosque  mittuntur,  ut  suos  quis- 
que  inilites  doceat :  >  verba  snnt  superioris  capitis; 
unde  non  parum  roboris  proposita  modo  disiinctia 
^  mutuaiur.  —  MaaAmin  toummt  autour  de$  batdUtmt 
de  Lidnius,  et  tdchait  de  le$  ibranler  par  $e$  priere$tt 
par  $e$  promesses.iM  ACCROix.—Tanquam  vulgata  lectio 
sit,  Maximinu$  aciem  Lieinii  ctrcHimr^,  ac  eam  muu 
predbus  $olUcUare ,  nunc  doni$. 

Tantus  numeru$  tegionum...  tanta  vi$  miUtum  a  pn- 
cts  metebatur.  Usos  est  alicubi  simUi  transblioM 
Justiniis. 

Nemo  itoimntf,  itemo  mVltats,  if«iito  veterumpramQ' 
rummemor.  Horatiusdemilite  Grassiano,  1.  ni,  Od.5. 

Consenuit  socerorum  in  armis 

Sub  rege  Medo  Marsos  et  Appiilos, 

Anciliorum,  nominis,  et  togs 

Oblitus,  aeternaeque  Vestae.  Touios. 

Nemo  virtuti$.  Id  est,  fortitudiuis ;  proindeqoe  ofr- 
dem  sensu,  quo  in  praecedenti  capite  :  llti,  oraimi 
ter  diaa ,  virtutejam  pleiu;  et  quo  rursus  in  quadra- 
gesimo  qiiarto  :  Semtus  Constantmo  vlrtuUs  grati$ 


m 


miM  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSCCUT.  CAP.  XLVin.    * 


m 


frlmi  ( fiomtmt  dicam,  an  nnminitf)  titulum  deermtf 
quem  sihi  Maximinus  tindieabat* 

Ad  deooiam  mortm.  Devota  mors  bic  loci  e8t,  mors 
desiinaia;  qoomodo  apud  Vlrgiiium  i£n.  i : 


Pnecipae  infelix,  pesti  devoU  fulur», 
Expleri  menlem  neqult,  ardesdlque  tu 
Plicenissa: 


pro,  awort  destinata,  qui  futurus  er»t  Didoni  pcstife- 
TU8.  —  A  wne  mort  voiontaire.  Maucroix.  Hoc  est,  ad 
moriem  voluniariam »  sensu  feiiciier  declaraio. 

Deui  summus.  Ut  supra ,  oraret  Deum  summum  : 
qnod  suo  loco  pro  Tirili  iliusiravimus.  Plura  tibi  Ba- 
luzius  et  Cuperus  soppeditabunt. 

Projedt  purpuram.  Vestem  in  fine  capitis  simpll- 
cissimo  nomine  appellabit  :  Ita  vestem  resumpsit, 
Sed  uirobique  purpurfiim  vestem  inlelligcndum  esse, 
manifestum  est.  Eoque  pertinet ,  quod  quam  vestem 
Marcus  semel  atque  iteruin  in  nistoria  passionis 
Christi  nopfxtpen ,  :id  verbum  purpuream  nunciipavit 
(xflti  Ivduouffcy  ovTov  iropfvpoat^  cap.  XV  17.  xai  oti  Jv«- 
irflu^av  auTw,  Hii^Mva*  awTOv  tiqv  irop^vpav,  codcm  ca- 
pite,  coinmate  20),  illam  ipsam  Joanncs  duobus  pa- 
riter  locis  (fAOTcov  iro/)fypoOv,  id  est,  dc  verbo  ad  ver- 
bom,  pallium  purpvreum,  nominavil  :  IfAOTeov  irop- 
fv/»oOv  irt ptt€aXov  avTOv ;  C  XIX,  2  :  HiijikQvt  o\n  6  Iijffouff 
•5»,  ^pwt  Tov  axavOcvov  oriyavov  xai  t6  itopfvpovv  tjxo- 
rcov,  ibid.  5.  Moster  supra»  fere  uti  bic  :  (Datai) 
purpuram  Diocletianus  injecit  suam ,  qua  se  exuit. 

Sumpta  veste  servili  fugit.  Confirmal  Eiisebius,  I.  ix, 
cap.  iO,  et  lib.  i  de  Viia  ConsUotini,  cap.  58.  Pagius. 

Fretum  trajecit.  Idem  neinpe,  de  quo  In  antece- 
dentibus  :  Sed  (Maximinus)  transjecto  protinus  freto^ 
ad  Byzantii  portas  accessit  armatus  :  cum  hoc  discri- 
mine,  quod  Maximinus,  dum  prima  vice  fretuin  illiid 
irajiciebat,  conteudcret  ex  Biihjrnia  in  Thraciam  ad 
qoascumque  posset  Licinii  provincias  urbesve  occu- 
pandas;  qiiando  vero  secuuda,  regrederetur  e  con* 
trario  ex  Tbracia  in  Biihyuiam,  ut  se  intra  suos  fines 
reci|)eret.  Colligo  ex  capite  45,  et  ex  bis  Eusobii 
verbis :  ovr»  IWtcTa  cdvx^i  ifiirU^c  6  Tjpocwo^  ii^i  Ta 
m^  fouTOv  fXOuv  lupTQ  itpSnov  /xiv  c/xfiovci  OufuS  ,  elc. 
Iloc  est,  Sie  igitur  tyrannus,  cum  ad  imperii  sui  partes 
ignominim  plenus  (iia  enim  Graeca  ad  verbum)  veniS" 
set ,  primum  quidem  animo  furens ,  quaeque  deinceps. 
Adde  Baluzium ,  et  post  illum  quoque ,  si  volueris , 
Pagium  inCritica  Baroniana  ad  an.  Cb.  314,  nuin.  5. 

Ae  in  exereitu,  etc.  Melius,  at  inexercitu.  Tollius. 
—  Lego  :  Ae  ita  exercitus  pars  dimidia  proslrata  est. 
Par$  altera  vel  dedita^  vel  in  fugam  versa  est.  Bohb- 
ftKLLos.  —  Accedii  quam  proxime  versio  angiica  in 
hitnc  modum  :  fer  noto  the  one  haif  of  his  Army  was 
deeiroyed ,  and  ihe  other  haif  either  fied  or  rendered  U 
seif.  fnm  enim  ejus  exercitus  pars  dimidia  prostrata 
fuerat,  et  pars  aliera  dimidia  vel  dedita,  vel  in  fugam 
Yersa. 

Ademerat  enim  pudorem  deserendi  desertor  impera' 
tar.  Deserendi  quid?  his  interests.  Eadem  versio; 
qoasi  dicas ,  ejus  partes ,  vei ,  ejus  causam  :  cui  con- 
ira  desertor  imperator  desertorero  sni  exercitus  im- 
peratorem  sonzi.  And  sinee  the  emperour  had  deserted 
kis  Army^  the  souidiers  toere  not  at  ail  ashamed  of  de^ 
eeriing  kis  interests. 

Malebam  in  commune  vocem  prmiii ,  qoae  praeces- 
iil,  boc  pacto  repetere  :  ademerat  emm  pudorem  <fe- 
serendi  praHium  desertor  prmiH  imperator.  Qoam  tiirpis 
▼ero  et  imperatori ,  et  militibus  ea  desertio  esset , 
oslendit ,  cum  odiosissimum  desertoris  eloglum ,  quo 
jam  Maximinos  notatur,  tum  insignis  ista  Athenien- 
iium,  ot  ot  prxlio  csesorom,  commendatio  apud  Jus- 
linoin ,  lib.  ix ,  cap.  5  :  Non  tamen  immemores  pris  • 
tinm  giorim  eeddere  :  qmppe  adversis  vuineribus ,  onh' 
ms  ioea  qute  tuenda  a  dueibus  aceeperant,  morientes 
corporibus  texerunt.  Imo,  qood  memoria  exciderai, 
eidem  iustino ,  lib.  xxii,  cnp.  8  :  exempium  est  fla- 
gitii  singuiare  rex  exercitus  sui  desertor. 

AtiifeitalendiimaiiSfidatf  una  nocte  atque  una 


A  die,  Nicomediam  aiia  nocte  pervenit.  Post  die ,  deest 
aliqiiod  vocabulum,  qiiod  sit  nomeu  mansioiiis,  ad 

Suain  kalendis  maiis,  idest,  una  nocte  atque  una 
ie  ,  venerit  Maximinus ,  unde  *  Nicomediam  alta 
nocle  pervenit.  Boherellus.  — Post  die,  deest  ad 
fretum.  Toluus. 

Nicomediam  aiia  nocte  pervenit.  Lege ,  aita  nocte. 
Allix. — Quid  si  nec  quidquam  desit,  nec  aliud 
quidquain ,  prxler  ordinem  verborum  ,  sit  corrup- 
tum ;  ut  hic  ordo  scilicet  genuinus  olim  Tuerit ;  At 
iiie  kaiendis  maiis ,  id  est ,  una  noctef  una  die ,  atque 
aiia  nocte,  Nieomediam  pervenit. 

Miiiia  centum  sexaginta.  Soixante  iieues.  Maucroix. 
Id  est ,  sexaginta  leucas ;  cum  ,  si  sibi  constare  vo- 
luissel,  debuissct  tantum  ponere,  cinquante-trois 
iieues,  leucas  quinquaginta  tres. 

Raptisque  filiis,  etc.  Hoc  est,  raptim,  seu  com 
somma  festinaiione  capiis.  Livius  in  euindem  sen* 
sum  :  c  Propiorque  excusanti  transitionem  ut  ne- 
cessariam  ,  quam  gloriauti  eam  velut  primam  occa- 
^  sionem  raptam.  >  Sed  nec  alio  sensu  forsitan  Chris- 
lus  apud  M:itlh;L*um  c.  ii,  12 :  'Atto  SiTwv  iQ/i</)oiv*I«avvou 
Tou  BaTrriOToO  fwf  oipri ,  rt  |3affi>f  iaTwv  oOpavwv  iSca^fTac, 
xai  ^Mtnoti  aptra?ouo-cv  avnov.  Vulgala  :  f  A  diebus 
autem  Joannis  Baptistae  usque  nunc  regnum  coelo- 
rum  vim  paiitiir,  et  violenti  rapiunt  illud. 

Petivit  Orientem.  Sed  in  Cappadocia ,  etc.  Id  est , 
primum  quidem  in  Orientem  pronrie  dictum  recipe- 
re  se  decreverat,  adeoque  Cappadociam  prxtergredi, 
et  Syriam  v.  gr.  pctere,  ex  qua  hatid  multo  antea  , 
tanquani  od  se  pertinente  exercitum  in  Bithyniam  ad 
vicinas  Liciuii  proviiicias,  si  posset,  invadendas 
moveral.  Yerum  cum,  iter  faciendo,  non  paucos 
milites  praeter  spem  in  Cappadocia  tam  ex  fuga, 

3uam  ab  Oriente  coltegisset ,  in  Cappadocia  aliquan- 
iu  subsiitit.  Quod  dum  limito,  iiiter  alia  pro^ter 
Zozimi  locum  facio ,  quein  apud  Baluzium  invenies. 
Ex  his  autem ,  vel  me  tacente ,  inteliigis  Cappado- 
ciam  huic  auciori  non  fuisse  in  notione  Orientis  spe- 
C  cialiter  dicti  comprehensam. 

Ita  vestem  resumpsit.  Ca  iigers  secours  iui  don" 
nhent  ie  courage  de  reprendre  encore  ia  pourpre.  Mau- 
CROix.  Uoc  est ,  breviter,  ita  purpuram  resumpsit.  — 
And  there  he  took  the  purple  again ,  verslo  anglica  : 
tanquam  vulgaia  leciio  sii,  ibi  purpuram  resumpsit. 
—  Omnino ,  vei  ibi  vestem  resumpstt  legendum ,  vel , 
quod  praeferam  ,  sensus  est :  Deinde  vestem  resump- 
sii ;  uti  jam  supra  plus  scmel ,  to  ita  idem  esse  atque 
deinde,  vel  postea  monuimos.  Confer,  si  ploribus  ad- 
liuc  exeinplis  opus  est,  Justinum  ,  lib.  v,  cap.  3  in 
fine ;  item  lib.  xi ,  cap.  7,  in  fine  quoque :  ne  et  alia 
rursum  indicem. 

CAPUT  XLVIII. 

Accepta  exercitus  parte  ac  disiributa.  Sui-ne  exer- 
ciius?  an  hostilis?  Nam  variant  interpretes.  Ego 
hostilem  cum  Maucroixio  iiitelligo  :  quia  si  dc  ac« 
cepta  a  Licinio  siii  proprii  exercUus  portionc ,  eaque 
simul  in  varias,  puta,  civitates  distributa  sermo  es- 
D  set ,  neqnaqiiam  proxime  sequcretur,  trajecit  exerci- 
tum  in  Bithyniam ,  sed  trajecit  aiteram  in  Bilhyniam ; 
cum  qui  pone  se  sui  exerciius  partem  de  industria 
relinquit ,  uoii  amplius  exerciium  ,  sed  solummodo 
pariem  alteram  exerciius  trajiciendam  habeat.  Atqui 
diserta  nostri  narralio  est  :  €  Licinius,  accepta 
exercitus  parie  ac  distributa,  trajecit  exercitum  in 
Biihvuiara  paucis  post  pugnam  dicbus.  i  Accedit » 
quod  cum  sub  finem  praecedcntis  capitis  discrte  de 
Maximini  exercito  scripserit  :  Pars  dimidia  pro- 
strata  est ,  pars  autem  vel  Licinio  dedita  ,  ycI  in  fu- 
gam  versa  ,  optime  invicem  cohaereaiit ,  partem  ali- 
quam  Maximiani  exercitusvoluissese  Licinio  dedere: 
Licinium  aotem  eamdem  primo  libenier  accepisse  in 
deditioncm;  paulo  post  vero  prudenter  in  diversas 
suorum  militum  seu  turmas,  scu  caiervas ,  distri- 
buissc;  ac  tum  denique  exercitum,  ita  ex  suis  et  Ma-* 
ximianis  constauiem,  trajecisse  in  Biihyniain. 


8i7 


PAULi  mmi 


m 


Die  iduum  jMHiarum.  Diequidem  iduiim  juniarum  A 
Nicomedi»  proposiias  sunl  liilerae  de  resiiluenda 
Ecclcsia  ad  pricsidem  missj; ,  ui  tesiatur  Lacianiius : 
sed  daUB  fuerani  Mediulani  eodem  anno ,  Cliristi 
^ilicel  315,  circa  menscni  marlium  ,  ui  ConsiaiUi- 
nus  cl  Liciniu?»  in  iisdein  diserie  asseriini.  Pagius. 

Die  iduum  jumarum.  Le  treiaioie  de  juin.  Mau- 
CROix.— 4d  est,  die  decinio  terlio  juuii.  (fn  the  tuir- 
tecnth  of  June,  versio  anglica  :  quae  diversse  lanium 
(^usdcm  rei  noluiiones  sunt. 

ConUantino  atque  ip$o  ter  con^uUbui,  Anno  nempe 
Cliristi  313.  Pagius. 

De  re$tUuendq,  ecclesia.  Nicomcdiensi  scilicet.  ese- 
terisque ,  qiix  anie  decennium  per  totaiii  Buliyiiiam, 
cujus  Nicoiiiedia  princeps  erat  civiias,  fueraniever- 
sx.  Nnm  Niconiedieiisis  quidem  prima  oniniuin  ever- 
sa  fuerat  et  soio  ad^quata ,  ut  ex  capile  xit  certum 
est  :  al  idcm  postea  multis  aliis  per  ampium  Bithy- 
ni«  traclum  accidisse ,  vel  liinc  coiibtat ,  quod  nos- 
ler,  descriptis  in  lioc  capite  Licinii  ad  Bitliyniae  prse- 
sidein  lilteris ,  continenier  siibjicit :  Hii  litieris  pro-  P 
ftositis ,  eliam  verbo  horiatus  est ,  ut  conventicula  m 
statnm  pristinum  redderentur ;  pluriuin,  uii  vide3 , 
eonventiculorum ,  seu  ,  quod  ideiii  est ,  ecclesiaruin , 
nu;e  restiiuendac  cssent ,  mentione  facia ,  non  uiiius 
Nicomediensis. 

Litteras.  lllas  Eusebius  lib.  x  Jlist.  Cccles.  cap. 
5,  describit  e  lingua  latiiia  ,  qua  primum  editae  sunt» 
ut  ipsemet  docet.  Pagius. 

Litieras.  Id  est ,  ex  utriusque  interpretis  versione, 
edictum.  Et  Pagius  qiiidem  exerie  in  lioc  ipso  argu- 
menio  :  Epistotam  ,  iiiqdii,  el  edictum  hic  non  distin- 
guo.  Sed  esse,  accurate  loquendo,  noniiihil  discrimi- 
nis  inter  edicta  ,  et  litteras  imperaiorum  ad  pra*si- 
des  datas ,  jam  aute ,  oi  fallor,  ostendimus ;  paiebit- 
que  rursum  amp|ius  ex  dicendis  ad  ultiina  Tere  verba 
niijns  capitis. 

Ad  prmsidem  datas.  S^d  qttem  prcBsidem  ?  Nicome- 
di(B  ?  an  Bithynia  ?  Nam  iitraque  vox  praxcssit,  tra* 
jecit  exercitumin  Biihyniam...  et  Nicomediam  ingres-C 
sus^  etc.  Nicomedim  prwsidem  Maucroixius  intellexit : 
0/1  Cadressa  au  prisident  de  JSicomidie.  Sed  liuic  sup- 
pteiiiento  graviier  repiignat  Justiniuni  codex  ,  ex  quo 
liqnel ,  prassidcs  fuisse  provinciarum  prcesides.  Vidc  , 
verbi  gratia  ,  lib.  i,  tit.  iO,  1.  i  et  ii.  Addc  quoque 
Salmasium  iii  Hist.  Aug.  scriptores.  Nec  obstat  quod 
jipud  nostrum ,  capiie  40.  Entineus ,  qui  paulo 
post  initiuin  diciiur  prcBses,  Sippdhiur  judex  u\  se- 
quenlibus.  Nain  cx  eodein  codice,  qui  proviiicias, 
regebant,  etiam  judices  eraiit,  seu  ,  ut  nobis  Lac- 
lanlius  suggerit  in  epilome,  non  siinpliciler  provin- 
ciaruin  prsesides ,  sed  uiia  (luoqiie  pr.tsides  ieguin. 
Verba  sunt :  Siquidem  ipsi  prcesides  legum  prwmiis 
muneribttsque  corrupti.  Uiucque  nierilo  Galli ,  qui 
prmndem  simpiiciter  reddiint  prisident,  reprehensi 
^uo  loco  ab  amplissimo  Cupero. 

Proponi  jussit.  At  uon  siue  praesidis  programmate^ 
ut  Licinius  ipse  in  cxtrcina  ferc  subjectarum  liiiera- 
rum  clausula  imperabit »  quo  nenipc  de  Licinii  liite  -  j\ 
ri$  edictum^  secundum  data   mandata ,   conficeretiir,  ^ 
sicutPlinii  epistulaadTrajanuro  inferius  conlirmabit. 

Cum  [eliciter,  ctc.  Yid.  Euseb.  Ecciesiahlic.  hisl. 
lib.  X,  cau.  5.  Ediiio  Caut. 

Apud  nediolanum  convenissemus.  Quod  non  accidit, 
meo  judicio ,  ante  primum  mensem  anni  Chr.  314 

Slus miiius  iiicboatum.  Pariiin  priino^  (piia  cum,  ex 
axario  ,  quidquid  mali  sexennio  toto  dominatio  fera' 
lis  Maxentii  iirbi  Rom^  infiixerat ,  bimestris  fere  cura 
Constantini ,  statim  a  victoria  de  Maxcntio  ad  6  Ita- 
lend.  novembris ,  proiodet|ue  die  il  octobris  repor- 
tata,  ianaveril ,  inde  apparet  Consuutininn  Romae  , 
ut  iniiiimum,  ad  mcdium  usque  deceinbrein  inora- 
luin  esse.  Partim  vero  dcinde  ,  quoniam  cum  urb9 
Bouia ,  iinde  Constaniiuo  ad  condiciuin  iocum ,  M  > 
diolanuin ,  prolicisceiidum  fuii ,  toogissiiuo  ilineris 
interyallo  dissiia  fuerit,  vix  |)oiuii  coiumode  Con- 
slauttnus  Mediohinum  ante  initum  Januarii  menseiu 


perveoire.  Golli^t »  aeio ,  Balusln^  ex  eodice  Jusil- 
niaiii  imperaloris,  lib.  xi ,  tit«  57,  lib.  l ,  Constan- 
tinum  Roma  digressum  ooo  esse  ^ute  mensem  Ja- 
iiuarium  exeunlein  ,  quod  vuigo  legis  subscriplio  sit, 
Datum  ib  kalend.  [ebr.  Romce ^  Constaiitino  A.  lll , 
et  Licinio  coss.  Sed  jam  aiitea  alios  codices  in  buiic 
modum  iegere  moiiiHinus ,  #^ropotfl«  15  luU.  feb. 
Rom.  Constantino  A,  lY,  el  Licinio  ill  Coss.^  uiida 
coiitra  ouaui  puiavit  vir  clarissiiuus ,  adeo  noo  cau^ 
sae  jugulum  petit  sii])scriplio ,  ex  qua  adversus  Uod- 
welluin  ,  virum  uariier  clarissimuiu ,  argument;itus 
est ,  ut  ex  iila  ninil  omnino  possit  iegiiime  inferri  , 
propter  variantein  lectiouem  ,  quas  Constantiuum 
non  magis  Roiiiae  praeseiitem  ponit,quain  alibi.  Adde 
quod  si  revera  ea  iex  dau  Rdmx  fuisset  a  Con- 
sianiino  15  Ital.  feb.  seu,  quod  idem  est,  die  18 
Januarii,  anni  Christi  31 S,  sequereiur  Coustanti- 
iiuio  iion  bimestrifere  cura  quidquid  mali  sexentno  tolQ 
dominatio  feralis  Maxentii  tnflixerat  ^  sanavisu ,  qiiae 
diserta  tamen  Nazarii  afOrmatio  est ,  sed  propeiuo- 
dum  trimestri.  Conveneriiit  ergo  MedioUmum ,  Con- 
staniinus  quideni  ab  urbe  Itoma  profecius,  Licinnis 
vero  ab  lllyrico ,  mcnse  potius  Jauiiario  aiiiii  514 
haud  inultum  decurso ,  quam  decurrente ,  v.  gr. 
februario  ejusdem  anni ,  aui  decembris  supcrioris 
anui  515.  Vide  interim  quid  in  utramque  parteui 
scripsoriiit  Dodwcilus  in  diss.  Cypr.  xi,  num.  SO. 

Apud  Mediolanum,  etc.  Ibi  conditum  decretum  pro 
pace ,  quod  nobis  conservavit  latine  hodie  Laciantim 
cap.  48.  lllud  exiemplo  una  ciim  victoriae  niintiomil- 
tnnt  Maximino.  Ille  vero  fin  9or.fiv  cripocc  «IS«i  ^ou^o- 
fifvof,  novum,  iit  auetorem  babemus  Eusebiuro,  ^ 
iiiai  oOOfvTfta?  emisit  edictum.  iEgre  enim  adinoduiii 
et  iiivitus  seiiatus-ccmsiilto  cessit,  quo  Constantinus 
primi  tituli  Augustus  renimtiatus  est.  Dodwkllus. 

Securitatem.  Tranquiltitatem,  Maucboixius.  Quasi 
niilla  sit  prorsus  diiTerentia  iiiter  lias  vooes;  quod  iioa 
ita  esse,  duo  locoriiin  genera  apud  Ciceroneni  osten- 
duni.  Unuin  est  illorum»  in  quibus  securitas  et  tran^ 
qnillitas  tanquam  res  a  se  invicem ,  etsi  n(»n  iiiultuin 
quidem ,  divcrsae  nominantur.  Alterum  vero  eoruiii, 
in  quibus  diversam  utriusqiic  vocabuli  definitioiiem 
Cicero  tradit.  Primi  generis  ista  suiit  :  lib.  i,  de  Of- 
fic.  cap.  20  :  c  Yacandum  auiem  est  omni  aninii  per- 
turbalione,  tum  cupiditate,  et  nietu,  tum  etiani  ^rt- 
tudiiii^  et  voluptalo  aiiiiui,  et  iracundia;  uttramiuU' 
iilas  et  securitas  adsit.  i  Lib.  v,  dc  Finibu^  :  DenKh- 
criti  autem  securitas,  quas  est  ammi  tanauam  (ranqitti- 
litaSf  etc.  Pertineiit  vcrosequentia  loca  adsecundumge- 
iiiis.  Lib.  IV  Yiisciil.  Qu.  c  Qui  animum  iu  <Juas  par- 
tes  dividiint ,  alteraiii  raiionis  participem  faciuot, 
altcram  exporteui  :  in  pariicipe  rationis  pon^nt  tran^ 
guillitatem,  id  est^  placidam  qnietamque  constantiam.  > 
Lib.  V  earumd.  c  Qui  autem  illani  maximc  opiataoi 
ei  expeiitam  seciiriiatem  {securitatem  autem  nuncajjH 
pellOf  vacuitatem  CBgritudims^  in  aiia  vita  posila  esl)  lia- 
bero  quidqiiam  potest,  cuiaut  adsit,  aut  adesse possil 
miiltiiudo  malorura?  > 

Quod  quidem  divimtas  in  sede  ceelsiti  nobis  atqua 
amnibus  'qui  sub  potestate  nostra  stmt  constituti,.  pUca^ 
tum  ac  propitiwH  possit  eMitere.  Subesfte  iiieudiiai 
suspicor.  Quare  sic  lego  :  Quod  dimsiku$  quidem,  etc. 
proptfiiim  pos$it  efficere.  Sparluus,  credo,  in  editioni- 
bus  Oxon.  et  Caiu.  —  Pro  quod  quidem  dtMiitias,  le- 
gendum  forie,  iiuod  quidem  dioinkuSf  etc.  Buhciel* 
Lus.  —  Lactaiitii  verba  se  male  liabeot.  Coratto  ei4 
aiiceps.  Cogitalmm  i<derabiiiora  fotum  e&se,  st  sic 
refingantur  :  ut  qHtdem  divinitas  in  sede  coeiesti  nobis^ 
aique  omnibus  qui  sub  potestaie  nostra  $unt  constitnti^ 
placata  atque  propitia  possit  exi$iere.  Gbjbvius.— Lege« 
fno  numen  divinitokiSi  et  mox  posset^  pro  possit.  Tol^ 
Lius.  —  Scribendiini  piuem.  vel,  quo  qtndem  divi»' 
tas  in  sede  ccelesti  nobis  atque  otmii6iis  qui  sub  poteS" 
tate  nostrasunt  constituti^  placatum  ac  propitium  possk 
existere,  ut  neglexent  Syntaxin  :  vel,  quo  quidm  dim» 
num  numen  in  sede  ccekiti,  ete.  ^vtittlaf  cerieia 


m 


NOTiG  IN  LIB.  DE  MCItELTlfiUS  PEESECUT.  GAP.  XLVlll. 


m 


yeicriimUbriftdiTinpiDnufpenest.MarceUinusl.xxviiy  ^  riim.etc.  >  autaliquld  denique  isUns  modi,  gnale  si^ 


cap.  7  :  €  Parcius,  inquil  E(iprnxiu.s^  agito,  pimsime 
princlpum;  lios  enim,  qiios  inlcrnci  tanqunm  noxios 
jube^,  ut  niarlyres,  id  esl,  (iivinil.»ti  i»cceplos,  collj 
rcligiocliristiana;  i  etin  Godice,  iuipernior  Jusliuia- 
nus;  Oitn  profUia  divinitaiet  nii,  Jiomamm  nobis  sit 
delfiium  impertum.  Gale. 

Ut  possit  iiobis  svmma  divinitas,  cujus  religioni  libe- 
ris  meniibus  obsequimur  ^  elc.  Vcrba  notalu  digna; 
quoiiiain  si  Liciniiis  Jovrm ,  ul  certuni  essc  (lei)et, 
per  summam  diviuitatem^  de  qun  loquiiiir,  iDlellige- 
liat,  Jovi  ergo,  iion  Deo  Clirisiianoruiii,  niemornianif 
siipra  precein  ciim  toio  suo  exerciiu  dicchni,  Summe 
Deu$t  le  rogamus.  Sancte  Deus  ,  te  rogamus,  qu;f  que 
postea.  Quo  lit ,  ut  si  quid  fraudis  forsilan  iii  ea  re 
fuerii  admis^um ,  contextum  dici  neqneni  in  graiiam 
suiiimi  Cljrisliaiioruui  Dei  ab  lioc  Cecilio,  aul  nb  alii^ 
scriplorihus. 

Liberis  menlibus.  Yolontairement.  Maucroix  ;  id  esl, 
ultro,  seu,  ad  vcrbiim,  voluiit;irie.  —  liccie.  Cuinam 


videbantur  tricfe  ac  severce.  Eusebii  veVba,  quo  meliuft 
tota  res  intelligaiur,  sic  concepta  suiit :  oreva  oi/T&>ir 
upicrrM'»  13/xiv  cevrtypocipat  «xo^ouOov  :Sv,  Tv*  «faiptBet(TSiV 
TrovTC^w^  Twv  ae/Sfcewv,    atTtvtf  toic  Tporipoii   Yi[xSiv 

fpOLyLlW.fIl  TOff  TZpoi  TIJV  OY/V  YsSofriuifTa  OTTOO-TaXf  lo-t  Tttpi 

Twv  ;^ptoTiavwv  6vet;^ovTO,  xat  aTtva  Trow  o^xaea  xai  tijc 
YipLtripag  Tcpavmroi  u^.ircpiOL  elvai  ^56x8t ,  TavTa  uyai- 
peftjj,  xat  wv  tktyjriptti^  rt  •mi  aTr^avwf  exao^TOc  twv  tiqv 
ovTiQv  irpoodpttTiif  i)(Yiy.6ruv  toO  yu^TTKiv  ttqv  twv  ^pi- 
o-Ttavwv  6joy27X(tav,  aveu  Ttvoff  o^^Xijo-fw;" ,  toOto  avTo 
Tra/aayu^TTot. 

Mnnc  cavere  (  vel  nunc  vere )  ac.  Legendum :  Nunc 
cavere,  nt.  Edii.  Oxoii.  ei  Cant.  ilem  Allixius. — Cor- 
rigo  :  iVttnc  caveres,  ut.  Boherellds. —  Nunc  cavere. 
Emendatius  legas :  Nunc  revoceniur.  Tollius. 

Qui  ear.idem  observandiv  rfiifjfom  <4mstmmtim  gi- 
runt  voluntatem,  PrxteiMu  vutu  lulilinnHnis  Dio».  et 
Cniiiab.  Qui  eamdem  Qh^^nuwdir  rtVjfiifinis,  eic, 

Id  ipsum  observare  vimttUidajii  ^iuid  id  ipsitm  ?  NiUil 


eniin  p^ir  licenter  iiuerpreiari ,  111  nniinuiii  posscl  ve-  0  eium,  ut  res  suiit,  i^nvccs^it,   ad   ({Uud   t;ra(um^iiiio 


nire?  Qiiain  iniruin  vero  (i),  Summc  Christlaiioruin 
Dens,  cum  per  te  eibnico  honiini ,  (jui  non  te,  scd 
Deumnibiiicolebat,nciieritpal;tm,iiberisquemeniibus 
religioni  diviniiatis  lalsa?  obsequi,  non  licere  idem 
liodietot  tuorum  millibus,  (|ui  le  verum  Deum  spiritu 
ac  verit:ite  adorare  in  propaiulo  gesiiunt!  Scd  judi- 
ci.i  lua  siint  abyssus  magna,  Rex  Snnctoruin. 

Dicationem  tuam.  Id  est,dignationem.  Edit.  Oxon. 
cl  Caiit.  —  ll()C  est,  te.  liiierpretes.  —  Lege,  dignu" 
tionem.  Allix. 

Amotis  omnibiis  omnino  conditionibus.  Recle  cx- 
pHcuit  cultissimi  vir  ingcuii  atqiie  eruditiouis  Ba- 
luziu<.  Ei  binc  roox,  iibernm  iis  atque  absotutam 
colendos  religionis  facultaiem  a  se  concessain  dicit. 
Conreratur  Maxiiuiui  edictum  prxccdcns,  ubi  illa  fa- 
cultas  certis  legibns  circumscribitiir  ntquecoeiceliir  : 
fto,  inquieii.c:,  ut  ne  quid  contra  discipHnam  aganty  etc. 
qwjd  inepistola  ad  judicesdatacoutuiebnutur.  Tgllids. 


refcrri  qneat ,  (juam  ChrittimiorHw.  At>siifduni  vem 
est  voluisse  Liciiniitn  edjcio  (^iaiul,  m  Christiam 
Christianoriim  nomen  observarc^si cui^em\l^  pagervnt. 
Quid  poluitcnim  Cbristi.')jii&  (JiTisHanorum  mmiui^  ofr- 
»m'fl/ioesse?Legendum  ergo  prsiplerea  in  aideLCiichlt- 
bns,  iii  admodum  ralliinur,  superChristianorumnumine. 

Contendant,  Poiius,  contendat.  Tollius. 

Dicutio  tua.  Poiius,  dignatiotua^  ut  supra.  Bouk- 
RELLUS,  item  Allixius. 

Ut  in  colenda  quod  quisquc  diligeret  habeat  iiberain 
facultatem,  B1(*Iius  siue  dubio  laudan(J;e  iina  pngiua 
ediliones  :  Vt  in  colendo  quod  quisque^  etc. 

Quod  auisfiue  diligerei  habeat.  Le^e  .  ^od  quitque 
deligerit  habeat.  CRiEVius. 

Quas  (  vel  quia  )..,  honori^  neque  cuiquam  religioni 
aut  aliquid  a  nobis,  Sic  sujijilenduin  :  Quia  videri 
notumus  cuiquam  honoti^  aut  cuiquam  religioni  uti' 
quid  a  nobis  detractum.  Edit.  Oxon.  et  Cnnt.-Sed  id 


Super  Christianorum  nomine^  ctc.  Au  codcm  sensti,  Q  quoque,^  nec  uiia  raiione,  einendare  est.  Favent  cx- 


quo  capite  iAiingenti  invidia  simul  cumpatatio  Chris- 
tianorum  nomen  ardebal  ?  Aut  uutii  per  TzspifpoLinv, 
pro  super  Chrisiianis  ,  quoinodo  lireviier  iiitei  prt'(cs 
acceperuiit,  et  ante  illos  Kusebius  bnc  versione.  ictpi 
Toiv  x^to-Ttav&>v ,  nd  verbiiin,  de  C7*ris/iafii«?  Malleni, 
iuper  Christianorum  numine  :  cujus  rei  rntionf^ui  inox 
reddam.  —  Suppleiida  et  corrigendn,  ex  Eusibii 
Gratris,  lib.  x,  cap.  5,  in  bunc  nioduiii:  super  CliriS' 
tianorum  nomine  continebantur ,  et  quce  prorsus  twva^^ 
ei  a  nostra  clementia  alienas  esse  videbantur,  ea  tottan- 
tur ;  etnunc  tibere  ac  simpticiier  unusquisque^  et  qiijc 
postea.  —  Absit  ut  Ensebii  verborum  versioncm , 
quam  vir  doctissimus  uti  buic  loco  convenientem  pro- 
|k)nit,  alia  de  causn  minus  rcspondcre  gnvcis  ceii- 
seam,  quamquod  incipiat,  super  Christianorum  nomiiwi 
cum  gr3!ca  mere  babeant  Tttpi  twv  xp^^Ttavwv,  siip^r 
Christianis,  vel,  de  Clirisuanis.  Scd  <|uul  si  interim  ut 
eatenus  Eusebiiis  latina,  qiuvcumque  tnndem  fuerint, 
contractiora  grxce  veriendo  lecit  qunin  erant.  se 


teroquinallalis  supplcmentis  cum  Eusebti  verba  npu() 
Golumbum,  lum  istha^c  c^ipitis  45  :  t  Posiridie  pro- 
positum  est  ediclum,  quo  cavebatur,  ut  religionis 
illiiis  bominoscarerenionini  honore  acdigniinte.  » 

In  persona  Chrisiianorum.  Ek  t6  TrpoTfviTr^w  twv  /pi" 
ftovwv.  Eusebius.  lioc  est,  venooie  AiiksK»,  in  i?V;i. 
tiani  Cbrisiiniiornm  :  unde  qiiis  liand  iiirmcriUi&uei|u- 
ceiiir,  ancioris  manum  Tuisse,  iii  pt^rsonmn  Chriiiitim* 
r/o;j,  non  in  persona. — Wiih  retniioft  ttf  tfw  Christifjiis. 
Tralaiioanglicn.  Id  est,  quod  sjiectni  ml  Cbnsilnvim 

Eadem  toca^  ad  quce  antea  ronrenirc  conittevermtt. 
L«*ge  :  ea  loca;  iiec  aiiier  paulo  inria  ,  ubi  ct  fotuue- 
yerunt  lcgilur  :  bic  auiem  consueiiranl,  led  mlnus 
recte.  T(»llius. 

l^riore  tenpore  atiquidvela  Rsco  nostro,  vel  ab  ali<f 
guoctinique  videnturesse  mercati.  Imo  a/i^i/i.  Boherel- 
Lus  itom  Gale.  Recte. 

Qnmiiocins  reddani.  Ap|Kuie  ptinchim  post  xeddimt, 
BouEiiELLUS.  —  OuiiMOn  iin    f>uio  oposesse,  cuneta 


quenlia  e  conirario  couiractiorn  latine  fuerini,  quaui  •^eviiicnni,  sed  EusiljiuTt^  disUuciio  in  prhuis  Hte  nc 

Eusebius  graice  repr.i8cntavit?  Suspicor  uno  verbo, 

taT»  quia  graecis  ra  oieata  facile  nu^a;  aul  tricas  esse 

possiint,  («Katoc  eniiii,   inter  alia ,  t?/ep/tts,  stotidus, 

turbarum  plenus,  difficitis),  qunm  quia  simiil  ccrtissi- 

nium  e^t,  ea  qiia^  lalinis  severa  sunt.  verii  opiimc 

posire  ab  homine  gruRCo   npaiftmo^  oLkkorpM.  Suspi- 

cor ,   inquam,  ob  iitrumque  iinnque  eliam  proptcr 

istud  tcrtiiim,  quod  haec  lectio  vxdebanlur  nuga:  ac 

uterae,  liaud  muliuni  recedal  a  veieri  videbantw\  nunc 

cavere  ae,  yciereni  forte  noslri  loci  scripiuram ,  si 

panlo  altius  repetniur,  fiiisso  :  c  Qunre  .scire  dicaiio- 

nem  inam  conveuit,  placuisse  nobis,  ui  ainotis  oinui- 

bus  oiuniiio  conditionibKS,  qu;eprius  scrijuisad  ofti- 

ciuui  tuum  datis  soper  Chrisiianorum  iiunriiie  vide- 

bantur  iiug?e  ac  sevene  siui)>liciier  uniisquisquc  eo- 


(1)  Adverte  ridiailam  furentis  toretici  exclaroaUonem. 


ccjiln,  ciii  i>ln  quoqiit;  t-diltimi^  Aboensis  snrff.-^jjn- 
tur  :  iisdem  Christiaitts  tfttnutodin  ratdotit.  Etfiuu.vb, 
Qwintocius.  Qiwntocini  iu  GiMiiioa  esi,  pro  riio, 
quninpriimiin.  Sed  ;iucK)reni  reijuim.  6V,  Jtt.  Vn*- 
sius.  —  Miror,  cum  pm^er  iluos,  quos  i.^tn»  anli?  nos 
Columbiis  partiin  recie,  partim  mendose  lamlnvit  u 
veleribu.H,  Sulpiciuiu  riempc,  l>iaL  iiu  cnp.  S,  ei  Vnl- 
galuin  iuirrpielem,  Genes.  xlv,  13.  MaiMeruniiB 
etinni,  noii  ignobilis  scriptor,  idcin  vocnbiilufn  Imc 
pericope  adbibiierit :  f  Lici'l,  maxiine  imprraior.  pip 
blico  judicio  et  n<>mine  ngcre  titji  kvaiins  dcliCEiiii, 
taineii  illa,  qua:  pro  ^inmrua  re  douii  fnr^quo  g<'!i!iisti« 
nuuc  ex  parle  maximn  pru  lernuhitm,  nl  qu^mioetiis 
ad  ea,  (|nx  propria  iiunt,perveui;u  *kr4io.i  It^  vmuh 
iion  qnanto  toiius  b  geniliun  esse,  (Kn'aTU  c§i ;  m  cl 
Brnuiionem,  septimi  $".1.^^1111  auctoremi  ndiJiic.uit,  qiU 
prxfatiuiie  in  Vitaui  sancti  ^mitbtiit  iii  possd,  ajt, 


831 


PAULl  BAUDRI 


m 


in  miiug  ejut  eeUbraiioue  quanlociu6  legL  Sil  itaque  A 
id  adverbium,  si  noii  tox  opiimae  noto,  lenge  lamen 
melioris,  ilemque  saeculi,  quam  credidit  vir  doclissi- 
mus.  Maxime  cum  el  paulo  post  Licinius  iterum  ju- 
beal,  ul  prwceptum  suum  quantocius  complealur, 

Eliam  vel  hi  qui  emerunl,  Suspicabar  primo  iiilui- 
tu,  corrupla  hsc  esse,  legendumque  :  Cmerum  vel 
At\  elc.  Sed  nunc  nihil  muio.  Tollius. —  (Jt  libuerit. 
Sed  jampridem  mutavit  clarissimus  Gale  ro  etiam  et 
injamy  ad  marginem  sui  exemplaris,  et  infra  quoque 
cuin  eo  vir  maximae  dignitatis  et  eruditioiits,  Peirus 
Valerus  Diaziiis.  Gonjiciebam  ego,  nec  una  ratione 
indiictus,  veterem  leciionem  fuisse  et  ita,  pro  et 
deinde.  Priina  erat,  (|uoniaiii  eo  paclo  omnia  aple  co- 
haeserint :  Qui  Ghrislianorum  convenlicula  quocumque 
modo  emerint,  reddunio  quaiitocius.  Qui  eadem  dono 
acceperint ,  reddunto  pariter  quantocius.  Ac  deinde 
nirique  de  iiidemnitatc,  u(  aequum  sibi  visum  fuerit, 
cogiianto.  Altera  vero,  nec  minus  yalida,  quoniam 
iion  videtur  omnino  Eusebius  aliter  legisse,  quam 
cmendamus.  Quid  hacc  enim  :  07r&>c,  tl  rotc  ocOtocc  ^ 
XPeoTiotvoff  -nQV  ra^^tdTijv  aTroxorao^njo-wo-tv,  ovrwf  i 
oflnyopoiY.vcte  tou^  ovroyff  tottovc,  i  ot  xaTa  d&ioiav 
ithifoxsg  fet^atToJo-t  Tt  izapa.  rni  iiitxipac  xa^oxayaOtac , 
7rpoo-i>0«o-t  Tw  iizi  tottwv  iTrapx"  otxaSovTi  ;*  iiisi  ad 
verbuiii :  c  Ut  si  hisdem  Ghrisiiaiiis  quantocius  resti- 
tiierini«  iln  (hoc  cst,  deindc)  vel  hi,  qui  cadein  loca 
emenifit,  vel  qui  doiio  fiieriint  consecuti,  si  pciiverint 
de  liostra  benevolentin  aliquid,  accedant  ad  locorum 
pra^fecium,  qui  jus  dicii.  i  Osteiisuni  aiitem  jam  an- 
lea  a  nobis  miiliiplicique  exciuplo ,  tani  Graecorum 
ouTooc,  quam  Latinorum  tto,  pro  ctTa,  vel  deinde^  non 
insolenter  usurpari.  Et  quod  nunc  in  Eusebii  loco 
adverbium  ti  ante  atTeuo^t  supplevimus,  ita  faciendum 
fuisse  argiiit  haud  solum  collatio  cum  nostro,  it  puia- 
verini,  sed  quod  insuper  non  proxime  sequatur  apud 
Eiiscbium  npotriXBoitriTty  autaliquid  tale,  verum  sine 
ulla  copul.i,  7rpoo-fXG&>o-t,  ut  pendeat  manifesto  a  prae- 
cedenii  07ra>c. 

Vfl  qui  dono  erunt  consecuti.  Potius,  ^t  dono  fue-  Q 
ruiit  comecuti.  Galb. 

Si  putaverint  de  nostra  benevolentia  aliquid^  vicarium 
poUuient.  Locus  haud  parum  dinictlis,  sive  propterea 
quod  de  ejus  integritate  et  distinctione  non  convenit 
interdoctos.sivequoniampervlcantimaliicumEuscbio 
certum  hominem  intelligunt,  alii  vero  non  hominem, 
scd  alir|uid  vicarium.  Res  tota  sicbreviter  habet. 

Scribendum  ceuseo  :  Si  oplaverint  de  nottra  bene- 
volentia  aliqiiid  vicarium^  poslulent.  Dinzius.  Gredide- 
ram  anlea,  hunc  loctim  mutilum  esse,  legendumque : 
Si  putaverint  de  nostra  benevolentia  aliquid  speran» 
dum^  vicarium  postuUnt,  Sed  iiunc  nihil  muto,  et  ac- 
cipio  To  vicarium  pro  eo,  qiiod  pro  restitutioiie  boiio- 
ruin  Ghristiani  deberi  sibi  putabani,  uti  illustris  fecit 
Diaziiis.  Eam  mox  indemmtatem  Yocat.  Tollius.  — 
Sic  legendum  :  Si  poscendum,  putaverint  de  nostra  be^ 
nevolentia  aliquid,  vicarium  postulent.  —  Nil  nisi  dis- 
tinguo  :  Si  putaverint  de  nostra  benevolentia  aliqmd 
vicarium  postulent.  Galc;  item  Golumbus. —  Vicarium 
posluient.  npo(T£kB(»i<Tt  tw  inl  TOTrwv  ^TrapYw  StxafovTt.  ^ 
Eu<}ebius.  Id  est  :  iiipriesecium,  qui  in  Ula  provincia 
jus  dicit,  adeant.  Vaiesius.  —  Vicarium  posiulent. 
Meinpe,  quijus  dicat.  Edit.  Oxon.  etGnnt. — Se  pour- 
voiront  par  devers  ies  vicaires.  Maucroix.  Quasi  dicas  : 
vicarios,  ut  suis  rationibus  provideant,  rogabunt,  anno- 
tante  eodem  in  margine  suae  versionis,  Vicarios  fuisse 
lieutenanls  du  pr^fetdu  pr^toire ;  quod  iiequeo  melius, 
quam  vicarios  prcefecti  prmtorio  vertere. —  Sliail  go  to 
some  magistrate.  Tralatio  anglica.  Ad  verbum,  ali- 
quem  magistratum  convenieiit. —  Nobis  liceat,  vel 
post  tot  eruditorum  sententias  de  hoc  ioco  allatas, 
judicium  nostrum,  qualecumque  sit,  inlerponere. 
Aui  iectio,  quam  evidenter  Eiisebius  secutus  est : 
Si  petiverint  de  nostra  beneooientia  aiiquid,  Vicarium 
vostulent,  germana  est  ei  genuina ;  et  tuiic  non  modo 
nodierna,  si  putaverini^  aperte  mendosa  fuerit,  verum 
eiiam  To  a(i^'if  nou  ad  sequentem  vocem  vicarium, 


sed  ad  praecedens  verbum  petiverini  pertinnerit,plane 
ut  in  Grapcis,  a/Tiio-&>o-tTt;  eritqiie  adeo  per  Vtcarium 
homo  aliquis,  qualis  ab  amplissimo  Gupero  indicaius 
est,  intelligendus.  Vel  fuit  olim  in  Licinii  liiteris  iili 
hodie  habemus,  quantum  ad  vocabuia,  exaratom  :  Si 
putaverint  de  noslra  benevoientia  aUquid  vicarium  pos- 
tuient;  tuncque  necessario  Golumbi  distinctionem  sen- 
lentiamque  simul  amplecti  oportebit  :  Si  putaverint, 
de  nostra  benevoientia  aiiqmd  vicarium  vosluienl,  co- 
juslibet  geiieris  indemnitatem  intelligcndo.  Yel  ista  de- 
nique,  de  qua  nemo  hactenus  cogitavit,  interpunctio 
erit  advocnnda,  ^t  dono  eranl  conseculi^  si  putaverint 
de  noslrabenevoientia  (hoc  est,  si  lanien  ii  esse  possint, 
qui  de  rei  preiio,  quam  ipsis  pro  mera  nostra  bene- 
volentia  dedimus,  rationes  nobiscum  velint  putare), 
aliquid  vicarium,  id  est,  quod  priorum  doiialicnuiii 
vicem  suppleat,  postuient.  Eligant,  qui  haec  lecluri 
sunt,  quod  maluerint.  Veruin  ec|uidem  Eusebii  lee- 
tionem  caeteris  praeferendam  arbitror ;  auanqiiam  pn- 
lare  de  re  aUqua^  debuerit  phrasis  esse  familiArissima 
apiid  Romanos,  nequc  sit  lnsolens,ul  benevolentia  non 
de  ipso  benevoleiitiae  affectn,  sed  de  benevolentia! 
signo,  aut  gratificatione  usurpetur.  Nam  sic,  vcrbi 
gratia,  Spariianus  in  Garacallo  :  Non  iiie  in  iitterii 
tardusy  non  in  bcnevoientiis  segnis.  Gonfer,  si  ploribus 
opus  est,  Diaziiiin.  Balnz.,  Guperum  et  Golumbuin. 

Corpori  Cliristianorum.  To  ihe  Christians.  Ycrsio 
anglica.  Ad  Verhum  ,  Christianis.  —  Rectc.  Nam  ul 
Sabini  et  Sabinorum  corpus  omnino  confuiidiintur 
apud  Livium  in  his  verbis  :  €  Oriundi  ab  Sahinis,  nf, 
quia  post  P.  Tatii  mortem  ab  siia  parte  non  erat 
regnatum,  in  societale  acqua  possessioncm  impcrii 
amitterent,  sui  corporis  creari  regem  volebnnt,  i  (id 
est,  qui  essei  ex  Sabinis) :  ita  Licinio  in  hac  epistula, 
Christianis  et  corpori  Cfiristianorum ,  locutiones  snnt 
synonymae  prorsus  et  promiscuae,  quas  tantum,  ne 
semper  tti(/em  CArtiffomi  diceret,  iniermiscuit.  At- 
que  infra  tamen  pro  Cliristianorum  corpori ,  videas 
uno  loco  in  eadem  versione :  c  The  Gorporations  or 
Assemblies  of  the  Ghristians;  id  est,  corpora,  vel 
coetus  Ghristianorum ;  >  et  aiibi  rursiim  :  c  Tbe  Bo- 
dies  corporaieof  ihe  Ghristians;  >  boc  est,  collegia, 
vei  societates  Ghristianorum. 

Non  in  ea  ioca.  Dele  tn.  Boherellus;  item  Gnle. 
—  Delenda  hlc  praeposiiio,  uti  et  supra  faciendoni 
roonui.  Tollius. 

Consueverunt.  Had  uud.  Versio  anglica.  Id  esl, 
consuevcrant.  —  Non  improbo ,  vel  ob  praecedeiiiia, 
c  quod  si  eadem  loca,  ad  quae  antea  convenire  con* 
sueverant.  >  Neque  improoabat,  opinor,  Tollius  ad 
ea  verba. 

Adjus  corporis  eorum. .  .  pertinentia.  Iloc  est,  se- 
condum  tralalioncm  anglicam ,  pertinentia  ad  illos, 
tanquam  ad  commune  corpus  :  c  That  belonged  lo 
them  as  a  Body  corporate.  >  Quis  eniiii  ianquamadcW' 
pus  corporatum  6e  ytrho  ad  verbum  transferriferat? 

Ea  omnia  iege^  qua  superius  comprehendimus  dira^ 
etc.  Scribe  lcvem  distinctionem  post  eomprehendi' 
musy  quod  eodem  sensu  explicandum,  quo  compre' 
hensum  est,  in  seqiientibus.  Boherellus. —  Emenda: 
comprehendimusj  eaque  citra^  etc.  quae  vocola  exci- 
disse  inihi  visa  ;  alias,  quain  comprehendhnus  legen- 
diiin,  queniadinoduin  mox  :  sicut  superius  comprehen- 
sum  est.  ToLLius.  —  Malebam,  partim  curo  Bobercllo 
nosiro,  cui  Aboensis  quoque  editio  adstipulator, 
partim  mutato  amplius,  sed  leviter,  ordine ;  <  Ea 
oinnia,  qua  lege  superius  comprehendiroos,  citra  ol- 
lam  prorsus  ambiguitatem  vel  cootroversiani  bisden 
Ghristianis;  id  est,  corpori  et  convcnticulis  eoroo 
reddi  juUebis.  >  Ita  qnippe  facili  opera  inlegra  erit 
lectio,  et  oDtime  cohxrens. 

Sumus.  Summis.  Editio  Aboensis.  Mendosissime. 

Prospere  successibus  nostris.  Malim,  c  prospcris 
successibus  nostris,  vel  pnispere  fluentibus  successi- 
bus  nostris.  >  Tollius. 

c  Ut  autem  hujus  sanctionis  benevolentix  nostrc 
forroa  ad  oroniuro  possit  pervenire  DOlitiaBi,  proiatt 


«55  NOTiB  !N  LIB.  DE  IIORTiBtS  tEftSECUT.  CAP.  lUX.  834 

proftraroroate  tao  hsec  scripto  ci  ubiqae  T^roponere,  A  tres.  dies  nor emdecim.  Ideoqae  pax  univers»  Eccle. 
Sld  oronium  sci^iam  le  perfcrre  conveniet.  »      «n.  .nnn  .on.nm!^ix  rpHH.i«.P.r.i„8. 
Quod  jam  Licinius  ianciionem  suani,  et  hac  icripta 


nunciipat*  id  ipsum  paulo  ante  pnBceptum  suum» 
quin  ei  lacite  stalulum  suum  et  ordinatioHem  suam 
noniinaverat.  Sed.  quod  noiandum,  nuspiam  pa- 
riicr  edictum  appeltavit,  uti  nec  nosier ,  qui  con- 
tra  seinel  atque  iterum  mero  epistotarum  nomine 
td  banc  Liciiiii  dispositionem  indigiuiidam  usus 
esi.  Primo  nempe,  in  bujus  fere  capilis  initio, 
€  de  restituenda  Ecclesia  ( Licinius )  bujusmodi 
litteras  ad  pr^sidem  daias  proponi  jussit ;  >  atque 
denuo  properoodom  in  flne  :  i/ti  litteris.  Unde  nuiic 
haad  ingrata  oritur  quxstio,  utrum  recte  bic  loci 
edictum  ab  ulroque  inierprete,  atque  alibi  a  multis« 
curo  veteribus,  lum  recentiuribus  voceniur;  quod 
eqaidem  non  puUverim,  si  sit  accuratius  loquenduin : 
sed  veras  esse  e  contrario  iitterat  cum  mandatis  ad 
Tov  dscvcc  Bitliynix  prxsidem  datas,  ex  quibus  ilie 

edictum  suum» 


siae  anno  tanlum  313  reddila*  Pagius. 
CAPUT  XLIX. 

SequenU  auUm  Licinio^  etc.  Corrige  et  lege :  a- 
quente.  Tollius. 

Tyrannum.  Versio  anglica,  Maximinum^  quem  cer- 
tum  est  inielligi. 

Profugus  coneestit.  Malim  relrocessit.  Tollius.  — 
Quid  opus  est  mutuiione?  Terentius  in  Eunuch. 
act.  I,  sc.  2  : 

Ego  bnpetrare  neqoeo  hoc  absqae,  biduum 
Saltem  ot  concedas  solam. 

Et  in  Hecyra,  act.  iv,  sc.  2: 

Hic  video  me  esse  invisam  immeriio;  tempos  est  coo- 

[cedere. 

Latinis  itaque  to  concedete  simpliciter  posituro ,  inter 
alia ,  loco  ctdere ,  seu  alieui  locum  abeundo  dare  signi- 


confeslim  mandata  excerpere»  tum  c  edictum  suum,      Ucat ;  quae  ultiina  phrasis  a  Terentio  quoque  usurpata 

secundum  ea  niandata ,  addito  programmate,  conU-  »  in  Heaut.  act  iv,  sc.  2 : 

cere  el  proferre  »  debuerii.  i  iJt  autem  bujus  saiic-  gY  Jube  huoc 


proferre 

lionis  benevolentise  iiostro:  forma  ad  omniuin  possit 
penrenire  notitiam,  prolata  programmate  tuo  hajc 
scripta  el  ubique  proponere,  et  ad  omnium  scientiam 
le  perferrc  convenict,  >  in«|uit  nostro  loco  verbisque 
disertissimis  ipseinet  Licinius;  multoque  dibcrUns 
anie  ipsom  Plinius  ad  Trajanum,  libro  x,  ep.  97  : 
c  Quibus  peractis,  morero  sibi  (Christianis)  disce- 
dendi  luisse  rursusque  coeundi  ad  capieiidum  cibuin, 
promiscuum  tamen  et  innoiium ;  quod  ipsum  facere 
desisse  post  edictum  meum,  quo  secunduni  mandau 
lua  liela!rias  esse  vetueram :  >  ubi  non  lantuin  Tra-' 
jani  mandata,  ei  Plimi  edictum^  tanquam  res  diver- 
sas  nominari  vides,  sed  imperaloris  mandata  maie- 
riara  fuisse  edicti  praesidis ;  quod  ei  ideo  non  Tra- 
jani  edicium,  sed  edictum  suum  appellavit,  postedic- 
tum  meum.  Ingenue  autem  agnoscere  debemus  prius- 
quaro  hinc  progrediamur,  nos,  quod  in  hoc  argu- 
mento  laudala  Plinii  verba  adduximus,  debere  epi- (] 
siolae  amplissimi  Cuperi  ad  clarissimum  Grievium  7 
id.  apr.  anui  1691,  dalae,  iu  qua,  ad  suse  in  buiic 
locum  nota:  con(irmationem  :  c  Locus,  ait,  haiic  in 
rem  elegans  apud  PUiiium,  lib.  x,  ep.  97  :Quibus  per- 
actis  roorem  sibi  discedendi  fuisse,  rursusque  coeun- 
di  ad  capienduni  cibum,  promiscuum  tatnen  et  in- 
noxiuro^  quod  ipsuro  facere  desisse  post  edictuni 
roeuro,  quo  secunduro  mandata  tua  lietaerias  esse  ve- 
lueram;  nam  binc,  pergit,  clarissiuie  pater,  praesi- 
dem  pubiice  testatum  esse ,  sese  ejusmodi  edictum 
accepisse.  >  Atque  hacteuus  perilliistris  Cuperns. 

Etiam  verbo  hortatus  est.  Nempe  Licinius.  Pagius. 

—  Etsine  ulla  circuitioiie:!  Whcn  tbe  Edicl  was  pu- 

blished,  Licinius  did  likevise  by  word  of  mouth  en- 

ireat  all  persons,  >  etc. 

Conveniicula.  Les  iglises.  Maucroix.  Uoc  est,  ec- 

clesias.  ^,.         ,.      .    . 

Sie  ab  eversa  Ecclesia.  Nicomediae  mmirum,  secuii- 


SY.  Jube  huDC 
Abire  hinc  aliquo.  CL.  Quo  ego  binc  abeam?  SY.  Quo 

lubel ;  da  illis  locum. 
Abi  deambulatum. 

Peiit.  Pr;eferam  cum  Columbo,  peiiit.  Tollips. 
Mummentis  ibidemt  etc.  Potius  ,  munimentisque  ibi» 
dem,  uti  et  clarissimus  Columbus  legendum  putal. 
ToLLius.  —  Columbum  ipsuin,  si  etiamnum  opus  esl, 
visere  potes. 

iter  obstruere.  Licinio  nirolniro ;  quod  anglica  ver- 
sio,  perspicuitatis  causa,  addidit. 

Et  inde  dexirorsum  perrumpentibus  omnia  victoribus. 
Distinguo,  el  inde,  dextrorsum  perrumpentibus.  Galk. 
Perterreretur  (vel  peteretur).  Scripsisse  Lactantium 
credo,  peteretur.  GRievius. 

Perterrereiur,  Supra,  Maxentianus  proterretur;  quod 
verbain  etiam  hic  rectius  mihi  videiur,  quam  illud  al- 
terum.  Tollius. 

Refugium.  Efugium.  Galk.  —  Usi  tamen  etiam  re- 
fugU  voce  idonei  auctores.  Cicero  :  Regum,  poputo- 
rii/N,  nationum  portus  erat,  et  refugium  senatus.  Sueio- 
nius :  Eos  easque  omnes^  neqnod  refugium  in  tati  fraude 
cuiquam  essetf  e:atio  affecit.  Neque  noster  a  refugiendi 
verbo  superius  abborrebal;  cujus  cap.47,verba  sunt: 
Fit  impetiu  in  etim,  et  ad  suos  refugit. 

Ut  solent  hi^  qui  hoc  ultimo,  elc.  Exempla  sunt  apad 
Florum  el  Livium.  Galb.  —  Mirum,  quam  faciat  ad 
bunc  locuro  alter  plane  geroinus  Lactantii  de  Vita 
beata,  quem  nos  hnctenus  cnni  caeteris  commentaio- 
ribus  |Nra;lermiseramns  :  c  Quanto  quisque  annis  in 
seneclulem  vergentibus  appropinquare  cemit  illuro 
diero,  quosit  ei  ex  bac  vila  demigrandum,  cogitel, 
quam  purus  abscedat,  quam  innocens  ad  judicem  ve- 
niat ;  iion  ul  faciunl  quidam  caecis  mentibus  nixi,  qui 
jaro  deflcientibus  corporis  viribus,  iu  hoc  adroonentur 
ultimae  necessiiatis ,  ui  cupidius ,  ut  ardentius  bau- 
riendis  libidlnibus  intendanl.  > 
duin  versionem  anglicam  :  And  from  the  desiruction  Et  sic  hausit  venenum.  Non  ilaque  periit  morte  siro* 
oflhe  hurchof  mcomedia:sQd  nielius  sine  dubio  I^  pUci ,  ut  tradit   epitome  Victoris.  Edit.  Oxon.   el 

•       "*    *  ^ '      Cant. 

Et  sic.  Id  est ,  et  deinde ,  quem  sensuin  jam  antea 
indicatum  voluimus.  Conspirant  iuterpretes.  Aprh 
quoi  it  prit  la  boisson  mortetle.  Maucroix.  And  then  he 
took  pifyson.  Versio  anglica.  Sed  nil  forte  melius  to 
$ie  interdum  ordinis  adverbium  esse  osienderc  queat, 
quam  locus  iste  Vulcatii  Gallicani  in  Avidio  Cassio  : 
€  Mater  niea  Faustina  patrem  tuum  Piuni  ejusdeni  iu 
defectione  Celsi  slc  horiata  est ,  ut  pietatein  primum 
circa  suos  servarel,  sic  circa  alienos.  i  Verbuin,  cum 
res  ipsa  loquatur,  non  addo.  Audiatur  solum  Ciccro 
primum  et  postea  simili  ordine  et  significaiu  adhibeiis : 
Ego  ineotumitati  civium  primum ,  et  postea  dignilati 
{eonsuto). 

Non  potuit  in  prmsens.  Exemplum,  quod  ,  qui  vo- 
lenl ,  iis  adjicient ,  in  quibus  preesens  neutiquam  de 
tempQre  nuiic  pneseotiy  s^  dc  lcropore  tunc  pr»<* 


llaucroixius,  lit  lalina  sonanl.  Ainsi  depuis  la  rume 
de  CEglise.  Coiifer  haeccapitis  3  :  In  statum  pristtnurn 
EccUsia  restituta  est.  —  Ab  eversa  Ecclesia.  A  die  sci- 
licel  i3  februarii  anni  505.  Pagius.  ^ .  -    ,    . 

Vsque  ad  restitutam.  To  he  rebuilding  o/ i/.TralaUo 
anglica.  Id  est,  usuue  ad  resuuratiouem  illius  (Nico- 
mediensis ecclesiv).  .  .....-- 

'  Usque  ad  resiitutam.  Usque  ad  diem  videlicet  15 
fnensis  Junii  aiini  313,  qua  proposilum  esl  Nicome- 
di£  edictum  de  resuurandis  ecclesiis.  Pagius. 

Aititt  decem,  menses  plus  minus  quatuor.  Ccepit  lU- 
Que  persecuiio  septiino  kalendas  martias,  a  quibns  si 
suhducatur  numerus  usque  ad  diein  15  uieubis  Junii, 
titiu  propositum  esl  edictum  boc,  effluxisse  consubit 
aiinos  10.  menses  tres,  dies  19,  id  est,  aniiosdecem, 
jiienses  plus  iniiius  quatuor.  Edit.  Oxon.  et  taut. 


Benli,  nde^^que,  unia  vore  liceal  dicere,  pr(^$enti  prw  • 
leriio ,  iisurp.Uutn  ;  /)iratia  exenipla  apnd  Crccroiiem 
ei  nlios  «)cc(imiut. 

Cruciamenia*  Nec  hic  c|uoque  Cicero  exemplum 
qiiubrenrihus  deorit.  Phih'[Jp.  xi :  Nec  vero  gimvlora 
sunt  camificum  tormenta^  quam  inlerduiii  crhctamehlA 
rnorbornm. 

I nsnstentubUl,  l^noro,  ec4|uis  ila  o|irh  Mith  nosirum 
rueflx  Idcotds.  Sed  jaui  cerie  nequil  hoC  epillieium  ex 
Clc^nVfteaeTeiidi. 

Uaustam  manibus  terram^  etc.  Id  est,  tftopiim^ 
Versio  aiiglicd  expres$il ,  Dnanibtis  efifbssam  :  ffe  eat 
earlh,  wliich  he  dug  up  with  hh  hnnd$. 

Cum  caput  $uum  parietibus  inftv\eret.  Impalicnlia 
crucialuum  scilicet.  Nam  jam  qualuor  insaiii:e  dies 
aiiienitit.  Neque  aifter  fere  Augiistum  eaput  (oribus  ex 
impatieiiti:!  doloris  amissarum  Yari  legionum  itliden- 
leniindoeiiSueionius  iiiOctavto,  cap.  ^S.Vido  Incuiil 
et  quaead  ilitim  Gassnboiitis  noiavii;  iteni  qax  Balu- 
zius  supra.  ^  a. 

tlxUierunt  oculi  ejus  de  caveis.  *Qc  toO  fAh  tac  iMpttc  " 
iri  ?wvTOff  «vrof*aTM^  hci^7i^fi<rou  twv  6^aX|x&>v ,  Mo^iiAi' 
yos  oyrcaff  3v.^  Chrysost.  in  orafioiie  de  S.  Bahyla 
cbntra  Gent.  Vide  Euseb.  Ecd.  Hist.  lib.  ix,  cap.  10. 
Edil.  Cant. 

Deumvidere  ceepit  candidatis  minisiris,  etc.  Jlvil 
Bieu  environn^  de  ses  Anges,  Maiicroix,  qnem  appnret 
ergo  voldi^se  oineqdari ,  Deum  videre  ccepit  circumda^ 
iuin  miiuslns,^  —  A  vision  represented  himself  to  hU 
Imaainationf  as  standing  to  be  judyed  by  God^  who  see» 
med  to  kave  hosls  of  minisiers  about  him  aU  in  wkite 
garments,  tralutio  aiiglica.  Quasijum  polius  prisca 
IfClto  fuerit,  Deum  videre  coepit  circumdatum  candidatis 
minislris  de  se  judicantem, 

llandidaiis  minittris,  De  eodem  Maximino  Simeon 
Melaphrastes  apiid  Suriuin,  t.  vi,  p.  9i9,  ait  cum  ab 
aiigehs  fuisse  flagellatum.  Golomesius. 

ueinde  quast  tormentis  adactus  falebatur,  Se  fecisse 
nempe,  repelendo  oTro  toO  xoivoO,  qnomodo  hiterprutes 
occeperunt.  Nisi  oum  dar.  Cale  inahieris  Chrislum  C 
supplere  ex.sequentihus»  disiinguendo,  deinde  quasi 
tormenth  adactus  fatebalur  Christum. 

Nocentem  spirilurii,,,.  efiavit.  Baluziiis  recte  in  no- 
tis  ohservat,  iion  siaiim  moriuum  esse  Maximinuni 
ac  Tarsum  pervenit :  sed  ^hquanto  leinpore  gravissi-' 
inos  doiores  sustinuisse,  sicque  non  videri,  eum  anie 

Kensem  AugustiuB  periisse.  Cuiii  eAim  d  peragranda 
eiiiit  aiiqubt  inilliaria ,  ut  Tarsum  CilicuB  nrbeiii 
pervenerit ,  in  Cappadocia  priniufli ,  dein  in  Tanri 
uiontis  angusiiis  subsliterii,  ubi  munimenta  ae  turretf 
fahricavii,  ad  arcendos  iieiiipe  insequenlium  Licinia-* 
{lorum  impelus ,  fieri  vix  potait  ut  is  qui  k^lendie 
maiis  pervenil  Nicoinediam ,  Tarsum  venerit  anto 
uieiis^m  iulium  sequentem ;  adeo  iit  Maximinus  anie 
meiisem  Augttstum  non  perii^e  videatilr.  Pagius. 

CAPlf  L 

Sunima  reruni  potiius.  Anno  nempe  5ld.  Pagius. 

/n  primM  Valeriam^  quam^  etc.  ka  iiodie  clariss. 
Baluzius,  qui  pri^is  cum  veteri  sclieda  m  primis  Vale- 
rium^  quem  ediderat;  iinde  paulo  posi  Sparl^ius  in 
Oxoniensi  editioue  anni  1680 :  Scribenduin,  iiiquii,  ex 
emendatione  viri  rever.  i^ateriam ,  quofn.  Ut  friistni 
sit  BaluziiB,  qui  Valerium  quseril  solHcila  indaginei^ 
Ciii  ccnsurai,  ilerumque  ppstea  in  seqUentibua  edilio*' 
liibus  repetito:  ^  suhscrihlt  supra » nee  invitus ,  Baiai* 
zius,  itenique  Cuperiis,  neo  non  versio  angiica  19 
biinc  modum  :.  for  Licinius  beina  now  setlea  w  the 
Empire ,  gave  oder  tQ  ptU  both  Valeria  and  Candidiank 
lo  death.^d  interim  pru^ter  banc  ediiionem  nulla  est^ 
au:c  noii  cum  ms.  codice  in  auctoris  verhis  babeat^ 
Vaieriumquem.  Et,  quod  magis  notanduni,  slare  op< 
time  posse  manuscripti  lectionem  ponil,  pugnaiqoe 
Pagius  in  Critica  sua  Baroniana ,  uti  seqiiiiur.  —  /i> 
piimis  Vaierium.  Valerium  scilicet  Valeutem,  de  quo 
aiiiio  506,  num.  i4(imo,  45),  sic  loculi  sumus  :  Ea^ 
4eia  fer^  lempore,  quo  Aiexanderf  qui  prafiecli  ^m* 


PAtJL!  BAUDRl  m 

A  torii  Africoe  muncre  fimgehatur,  apud  Cartlnginem 
fnipj^ator  ffl .  Valin%  imperntor  creiiinr,  inqoit  Vlciur 
jn  opnome,mii  po^lqoam  Maximini  inonem  iianavit', 
suhjungit :  Valens  a  Lidtiio  ihorte  mulctaiur.  iie  Imc 
t.ilcnie  lOquUur  Lacianlliis  lih.  de  Monibus  Pcrse- 
cntorfim  cap.  50,  ut  prinius  omninm  ob^ervavit  etii« 
ditissimus  Ahhas  Lii(H)vicus  du  Foixr  iii  litteris  adme 
^criplis.  IhiLactantiiis,  Maximini  morle  recitata,  ai( : 
t  LiciHius  siiimtia  renim  potitus,  in  prirais  Valcrium; 
qncm  Maximinus  iratiis  nC  ■  post  rugam  qiiid^jn,  cum 
Sihi  vlderet  csse  percnndum ,  foerat  atisus  occidcre, 
nccafi  jussit.  i  Nec  duhitnri  polest,  quin  Valerimitk 
idein  sit  cuin  Valente  a  Victore  fnen^orato,  cutn  Golt« 
zius  iitter  iiuinnioS  irijriiita  Tyrannorum  ,  q<ii  inipe- 
rante  Gallieno  rcni|)iihlirainRom:mam  afflixcre,  hune 
referat :  ATT.  ^.  noT.  otaaep.  otaaenc.  ceb.L.  A. 
id  est ,  Imperaior  Cassar  Pubiius  Valerius  Vutens  An- 
gustuS.  Anno  primo.  Niiminus  tainen  ille  nd  V:ilerium 
Valentem  Licinii  jnssu  occi^um  ,  non  vcro  nd  Vaien- 

ttem,  qni  post  Valerianum  in  pnesidom  abdnctum  ty- 
rannidem  arripuit  (nt  testatur  Pollio  lib.  de  Trigima 
Tyrannis  cap.  19),  omnino  periinet,  f icct Mcdioharbns 
huic  Valenii,  qui  hrevi  in  Macedonia  imperilavii,  ai- 
tribuat.  Pagios,  ubi  supra,  ad  an.  Chr.  514, nam.  li,e( 
506,  num.  45. 

Confer  nunc,  primum  omiihim,  afeseniientem  pro- 
|)iignanteiiique  Toinardum ,  tuin  iiec  dissentieiiicm 
istam  Maucroixh  versionem  :  C<ir  premihrement  Lid- 
nius  fit  mourir  Vathre;  in  qua  scilicet,  ut  se4|iientia  et 
linguaesimut  gcuius  ostendunt,  noii  Valeria,  scd  Ya- 
lerius  intelligitur  :  postremo  amplissimum  Copcram 
varia  Pagio  et  sequacibus  objicientem  in  epistola  ad 
perfllustrem  Voeiium. 

Ilem  Candidianum.  Ms.  codex ,  quem  caelerrc  hac- 
lenus  cditiones  secutx  l^erant ,  iaem  Candidiamm. 
Sed  oniiiino,  vel  cum  Raluzio  item  Candidianum  m- 
rigendiini  est;  vel  nohiscuin,  adverbium  ordinis  adhi* 
bendo,  inde  Candidianum ;  ant  per  meram  fcre  lilte- 
rarum  transpositifmem,  dein  Candidianum. 

Candidianum.  Filium  Calerii  et  concuhinae,  obser- 
vanie  Maucroixio  ad  marginem  siiae  versionis.— Can- 
didian  was  her  adopled  Son ,  for  kis  mother  wat  4 
ConcubineofMaximihiis.  Tralatio  anglica.  Advrrbum, 
Candidianns  erat  adoptivus  Valertie  filius  :  fuit 
enim  ejus  miter  coticublna  Maximfani. 

Valeria.  Pro  floo  mutieris  tromihe,  crassissimo  er- 
rore  lyjJographico,  Vflf^frinslcgitur  irt  Pagii  Critica  Ba- 
roniana,  ad  aiindmCh.  514,  nnm.  12,  tibi  toium  hocce 
capui  descrihitur.  Confefio  roodo  eamdem  ad  annum 
Chr.  305,  num.6. 

Mutier  tamen.  Forle,  mulier  statun,  Vel,  nuiHer 
nmque.  T^LLitJS.— Emendo,  MuHer  tandcm.  Gale. 

iJteum  vixisse  cognovit.  Qiteni,  et  quis  sensits?  De 
uiroque  enim  mlris  niodis  dlsseniiont  interpretes. ;- 
Cette  dame  ayant  appris  que  Caiididianus  n^itait  peiwl 
fiiort.  Haucroix.Id  es(,  ciiin  inulier  Candidianum  nun 

fuisse  mortuum  didicisset She  had  no  sooneraet 

the  news  of  Maximins  death,  etc.  Anglica  vcrsro.  noc 
-^  est,  vix  mulier  nuniium  de  Maximini  morie  accepe- 
^  rat. — Mibi,  prinio  loco,  quod  in  bonam  partera  sumi 
velim,  nulla  raiionevidebatur  sermo  nunc  esse  posse 
de  Maximino.  Quhl  vero  armplius  cogftem,  post  paoca 
dicim. 

Vixisse.  Lego,  vtciss^d.  EM  a^m.  quod  precedil, 
brtctligo  de  Liclnio.  tb(m^tu.^i^.—  Vixi$se.  Rcpone, 
ticisse.  Gale  :  nec  non  Coloitiesiu».  —  Legendnm  w- 
cis$e,  refereiidumque  ad  Liciiiium.  Corrigendom  qiio* 
qiie  cognoverai  f  prti  cognovft;  et  mox  Itldem  miscne' 
rat,  pro  miscutt.  ToLUus.— Arrrdebai  magis  vi  exiete, 
vel  simpnciter  ^o^t^sse ;  lA,  postqunm  Candidianura 
necarr  jus^iss^t  Liciiffus,  Caf^didianns,  mandati  grn- 
nis,  evadendi  prima  vice  e  luco,  ubf  jugulandos  erat, 
viani  inveneHt :  Vdleria  auiem,  cognito  euminde  fe- 
liciter  erupisse,  rmitaverit  hahiium,  el  se  adoptivisui 
lilil  comitatui  miscuerit,  ut  ejos  fortunuin  speculare- 
tur. 
ConHtuiui  ejHa.  Hic  mrstfs,  et  ptO  c<lttfrtriis  i 


S57 


NOTiE  IN  LIB.  DE  MOftTmCS  PERSECUT.  CAP.  Lll. 


838 


pretum  bypothesibQS.  in  coiitmrb  abeiiiit  versiones;  A 
Galliea  nimirnm  de  GaHdidiani  eomtibui  explicanie  : 
Anglica  fero  de  Maaamita^  novissime  defoncti,  auia^ 
hoc  est  aulicis.  She  had  no  iooner  got  the  new»  of 
MaxUmns  dealh^  then  $h$  eame  to  &$  Court  in  dis' 
guise. 

Quia  Nicomedia.  Scribo,  Qui  cum,  Sparkius,  in 
atraqae  Oxon.  a  qoibus  baod  diyersa  est  Cantabri- 
giensis. 

Quia  Nieomedim,  Lege  com  Columbo,  ^nt  qma  Ni' 
c$m.  Toi.Liu8. 

Ei  Ula,  esitu  ejusaudUo.  Idest,  illustrante  slngala, 
Hcel  ii)  re  iiiiuime  obscura,  Maucroixio  :  Cum  Vale- 
rh  Candidiani  iiiortein  audivisset.  Confer,  si  tanii 
est,  quse  de  tocabuto  exiiu  nolavimns. 

Qui  omnes.  Atqui  duo  lanlum  supra  memoraii  sunt. 
Candidianus  et  Severianus.  Tollids.— Inio  tret;  Can- 
didianus,  Severianus,  ct  ante  uiruinque,  Va/mfti,scu« 
VaUria,  prout  inilio  capilis  iegere  nialueris  :  Ltct- 
nius,  summa  rerum  potilus^  in priiuia  Valerium...  fue^ 
raiausus  occidere^  vel,  tit  prttms  YMriam;  mrrumqiie  ^ 
baiic,  uui  illuni,  a  Toilio,  posi  taui  discrta  verba  « 
pr.rtermllli. 

Qua^  malufi  metuentei.  Hoc  ett,  anglieae  versioni, 
quasi  lualuiu  hominein  :  looking  on  him  as  an  Ul  man. 
— LegendtiM  :  quasi  wmulum  metuentes.  GfLBVicm.  — 
Forle,  quasi  iralum.  Tollius. — Suspicabar.  quasi  nia- 
lum  metnentes  locutitmein  esse  e  medio  peiinun,  qua- 
lis  isia  Gallorom,  i/  le  craignait  comme  la  peste. 

Prce  Vateria^  (vel  pr<Bter  Valeriani^  qaa$oien$^  etc. 
Sed  baec  jam  superiusLicinium  fugisse  dicia  est.  Vide 
qu;e  viri  docti  ad  capul  39,  noiaverunl.  Ergu  ro  vo- 
lens  reciius  in  nolens  cum  Cupero  mutaveris.  Hinc 
fiquei,  Masiiiiiiiuiii  non  magis  Iibidine  quam  avariiia 
accensum,  matrimonium  Valerix  appetisse.  Tol. 

t*ra  Valeria,  quee  voieHs,  etc.  lia  per  omnia  inier- 
preles,  ul,  qui  aUibunl,  slaiim  inielligent. 

Filium  sutm  maximum  ageniem  in  annis  octo.  Dele 
suum.  BoBEiiELLUS.— Forie  rectius,  /i/iufH  tum  masn- 
me  agentem  annos  ocio.  Tollius.  —  Emendo»  fiHnm  q^ 
naiu  maximum  agenlemiam  annos  octo.  Gale. 

Maier  eorum.  Uxor  Maximini,  de  cujiis  nomine  al- 
tum  est  apud  eruditos  sileniium.  Edil.  Oxon.  et 
Caiit. 

In  OrieiUem  prcecipitata  est.  In  Orontem.  Editio 
Aboensis.  In  tke  River  Orontes,  Id  est»  in  fluviuui 
Oroiiiem.  Ver$io  anglica, 

Ortentem.  Scribendum  :  Orontem,  hoc  est,  fluvium 
8yri£»  vel  torretuem ,  ex  emendalioiie  viri  rever.  sn- 
pra  laudati.  Edit.  Oxon.  et  Cant. — Lege,  torrentem: 
aut  polius,  Orontem.  Allix.— Lege,  Oronleiw.  Vos- 
sius.  —  Maucroixius  ad  verbuni ;  On  pricipiia  leur 
tMh^  lAwt  fOrieMt :  quod  paotissiHii  procui  dubio 
probabunt. 

Jbi  stepe  iUa  castas  josminas  mer^iju$$erat.  Ibi  mergi^ 
ut  8upra,capitibus  15  el  37,  ftiart  niergi :  quareequi- 
dem  dociissimum  virum  t6  ibi  delentem ,  minus  au- 
d#eftdom  esse  crediderim. 

Ilta.  Corrige,  et  lege  ,  ille  :  scilicet  Maximinus. 
fiespice  cap.  38  et  iia  buic  lege  talionis  evenit,  uC  D 
Ipbius  uxor  eodem  suppiicio  interiret,  quo  ip:»e  aiie- 
uas  conjiiges  iiecari  jusseral.  Toluus. 

JUm.  Secati  auni  banc  tecHonem  ambo  inlerpreies. 

Sic  omne$  impii ,  etc.  Sarisberiensis  in  Polycrai. 
lib.  viii,  cap.  19,  de  Domiliano  :  c  Ei  <|uia  Ecclesiam 
Dei,  iino  ei  toium  iinperium,  laceravii  Doniiiianiis, 
eodeni  in  se  Dei  Ubua  iudicio  et  ipse  laceratusesi.  > 

ToLLlUS. 

CAPUT  U. 

Quindecim  mensibus.  During  the  space  of  eighleen 
fRoneths.  Vcrsio  anglica :  quasi  nostri  verba  sint , 
oeicdeeim  mensibns ;  cujos  diversilaiis  ralioiiem  noit 
MSequor. 

Pii^>  euUu.  In  tha  hakit  #f  •  Pmrni.  Gadem 


versio.  Ad  verbum ,  in  rustieorum  faabitu  :  quod 
paulo  liberius. 

Cum  matre.  Prlscfl  sciKcet.  Pagtus. 

Pmnas  dedH.  Nultone  prorsus  afncio  ertmine,  quse 
sementia  viri  ampltssim}.  Vi*  crettfdeHih,  riini  prop-^ 
ter  ipsuin  peenarum  nomen  bic  adbiblttini,  tnm  prop- 
ter  seqnentia,  ubi  ambae  muiieres  Ad  iupptlcium ,  id- 
que  gravissimum,  dicuiilur  ductte.  Amp.uiatum  enim 
capui  utrique,  ei  mtox  earum  corporn  \rt  tmr6  pro- 
jecia.  AccedU,  qiiod  iie  qirHlem  V:ileri%  aiofcas  dain^ 
iiaias  viderimus  in  ameceiientibos ,  nisi  dfficto  prfus 
adulterio^  capHe  iiimirutti  39  in  fliie. 

tla  illis  pndickia  eX  cdMilio  h^iid  fiiit.  QnU  et  Li- 
cinio  ei  Mvximinf»  Valeria  nubere  recusarat.  Tol- 
tius.  —  Setf  pars  f^m*  pfldtclrlse  c?>  qooque  s:bcu1o 
babebalur  v.  gr.  iii  mulieribus,  uiiius  tanlum  viri 
ftri^e  nxores.  Siio  eniin  a:vo  Tertiillianum  cuin  Moii- 
tani^tii  monogamiam  in  iitroqiie  sexti  requisivisse, 
oinnibus  iiotiiin  ex  ejiis  librn  de  Mtuiogamia.  Ob>er- 
vanduiu  iuterim  condiiionem^  quani  bic  noslcr  inemo- 
rat,  aetfualiter  quidem  matri  ei  filia;,  seu,  (|uod  ideiii 
est,  Prisco!  ei  Valeri.ne,  secundum  anglicnm  versio-r 
fiem  exitio  fiilsse  :  verunf  additani  pudiciiice  ntfentio- 
nem  speciaKler  periinera  ad  Yaleriani.  Verba  sunt : 
fo  fatal  did  their  Diguily  and  Vateiia's  chastity  provt 
to  ihem. 

CAPtlT  LII. 

QwB  omnia  secundum  fidem  $cientium  toquor^  ila  ul, 
eto.  Post  toquor,  suppleo  «/,  veJ  atque  :  et  ila  ut  gesla 
sunt  mandanda  litteri$  credidi,  Boherellus.  —  Simi- 
liicr  versto  anglica,  and  i  have  thought  fit  lo  wriiie 
themjust  a$  they  were  transacled.  Aliter  vero  Cupe- 
rus. 

Non  corrumperet  verilatem.  Non  meliiis  abesset. 

BOIIERELLUS. 

Pieiati.  Id  est,  clemenfi^e,  benignicatf.  Vid.  nec. 
ad  Ausonium.  Tollius. 

Resveaat  in  terram.  Quomodo  capite  5.  Re$pfxit 
euim  Deus  vexationem  populi  $ui.  Dejeclui  ita^ue  fasli" 
gio  imperii,  etc. 

Vbi  suni  modo  ma^flea  Ula  et  clara  per  gentes  Jo^ 
viorwn  et  Herculiorum  cognomina^  qv(B  prttitiim,  etc, 
Vftguerunf?  Notandum,  ne  id  nimis  oraiorie  et  contrai 
fiistorix  fldem  scripliim  fuisse  videatur,  baad  siiiipll^ 
Citer  quteri  a  nosiro,  Ubi  sunt  modo  Jomorum  et  Hef-t 
euHorum  eognomina^  ac  si  post  mortuos  semel  l>io«; 
cleiianum  et  llerculium,  a  nemine  amplius  quocum- 
que  pacio  usurpala  siut :  sed,  Vbi  sunt  modd  Magm^' 
fica  hia  et  clara  per  gentes  loviorum  et  Hercuhorum 
coamonnna^  qum  prinmm  a  Di^lele  ae  Haximiano  t/i- 
solenler  atsumpta,  ac  po$tmodum  ad succe$$ore$  eorum 
tran$lata^  viguerunt?  ut  neget  tanlum  Tuisse  sequc^ 
magnifiea  et  elara  per  gentes^  vigentiaque  adhuc;  dom 
haee  scrlberet,  atque  pnintiiii  fuerani  sub  ipsis  Diocle- 
tiaiio  et  Maximiano  Hercidio ;  quod  ab  ouini  parte 
certissimum. 

Joviorum  et  HercuUoruin.  Tanqnani  ^i  a  Jove  ec 
Hercule  gemis  docerenL  Edit.  Oxoit^  etCimt. 

Maximiano.  lllo  nempe,  quem  nunc  Uerculium 
cogiiomiiiavimus.  Alteri  enim,  sive  Calerio  Maximia- 
no,  Joviu$,  Diocletiani  imiiaiione,  cognoiirenhim  fuii; 
ec  bic  prsierea  de  eo  agiior,  qui  sibi  primus  Hercu' 
/fj  AomeA  iiididii. 

Nempe  delevit  ea  Dominus  et  erasit  de  f^u.  Ouaie- 
nus  nimirum  ipsimel  Diocletianus  ^t  Hailinianus, 
qui  sibi  primi,  alier  JovH,  dlter  Ifereit^,'  eogoomen 
tam  insolenter  sumparraiH,  et  per  qoos  sitnnl  eadem 
lam  clara  et  magnitica  per  gentes  evaserant,  deleii 
suni  divinitus  ex  vivenlium  lerra  el  numcro. 

Diurnis  nocturnisque  priclbui  ceiebtemus.  Pr^gfkr- 
rem,  obteeremus.  Cekhrenm  enim  panio  ame  legi- 
tiir.  BoBERELLUS.  —  Puiabat  vir  doctus,  qni  Aboensi 
edilioiii  praefuit,  aliqiiid  aute  diurnis  dcesse,  quod 
aslerisco  voluit  nblatum. 

fjt  Mi$eHcordium  suam  eervei  effam  famulis,  etc. 
Laget  til  misericordiam  suam  servet,  etjamfamulis  sm, 


aw 


LE  NOURRY. 


S40 


nropitiut  ac  nniit  omnet  tititdmt,  eic,  dcleto  x&  ui.  A  todiaL  Scd  eaindudum,uti  nuncexcusam  vlde3,emeii- 

c  ,v  -.._„.    -u.    i_._       daveral  darissimus  Baluzius  in  indice  erraiorum  suaj 

primne  eduionis,  aiiique  posiea  cum  illo,  vei  alitcr, 
ut  subjicio. 

Eccl^<B  perpelum  quieu,  Scrib.  Ecclesiat  perpeiut 
quiete.  Edit.  Oxon.  el  Gant.  ilem  Allixius. 

Vl  fioretcmtet  Ecelesim  perpeluiB  quieU  euttodial, 
Nullus  dubilo  legendum  esse :  Vt  floreuenlit  EceietiB 
perpetuam  quielem  custodiat ;  quae  et  Nicolai  Heinsii 
fuil  scntentia,  ut  olim  summi  et  amidssimi  viri  ore» 
cum  de  lioc  ioco  cum  superstite  agerem,  intellexi. 
Gbjevids. 


ToLLius.  —  Pro  tervet  eiiam^  rescribo,  tervet  ceter 
nam.  Bohebellus.  —  Quid,  si  potius  auctoris  manus 
fuerit,  ut  misericordiam  tuam  tervet  etiam  atque  etiam 
famuUt  tuit  propitiut  ac  mitis?  Tum  deinde,  ii(  omnet 
wsidiaSf  quxque  postea ;  ac  denique  cum  tertio  ut 
eleganter  sine  copula  repetito,  ut  ftorescentes,  et  quae 
deinceps. 

Diaboli.  Zabuli,  ut  prius.  Gia.E.  —  Gapite  nimi- 
rum  16,  duobus  locis. 

Ut  ftoreieentes  Ecclesiat  perpetua  quiele  euttodiat. 
Yeteris  codicis  cunctarumque  bactenus  editionum 
lectio  est,  ut  ftoretcentet  Eectetim  perpetuiequiete  cus- 


BISSGRTATIO 

IN  LCCn  CECILn  LIBRVM 

DE  MORTIBUS  PERSECUTORUM 

AD  DONATDM  CONFESSOREM,  LDCIO  C^CILIO  FIRMIANO  LACTANTIO 

HACTENDS  ADSCRIPTDM. 

(  ▲UGTOBB     DOtf     LB     NOUBBT.    ) 


AbHONlTlO. 


Duabus  potissimum ,  nec  minimi  quidem  momenti , 
rationibtts  ad  hanc  dissertationeui  novis  curis  edendaia 
inducti  sumus.  Primum  enim  in  toto  hoc  secundo  ap- 
paratus  nostritomo,  et  in  superiori»  parle  baud  exi- 
gua  expendimus.quibus,  etquam  invicti  plane  roboiis 
argumentis  aniiquissimichristiana  religioois  vindices 
illius  veritotem  adversus  ethnicos  demonstraverini. 
Unum  iuque  probandum  superesse  videbatur,  quis 
Untorum  certominum  fuerit  exitus,  et  quae  vic- 
toria.  Gccilius  autem  illud,  in  lioc  de  Persecutorum 
Mortibus  libro,  manlfesturaomnibus  fecit.Toius  nam- 
que  in  eo  est,  ut  patefaciat  quales  quantosque  chris- 
tiani  nominis  hosies  poenas  omnipotenti  Deo  et  sce- 
lerum  ultori  dederini,  ac  quam  admirabilem  vera  C 
nostra  rellgio  de  impiis  geiiiilium  superbtitionibus 
triumphum  egerit.  Superioribus  igitur  dissertotionibus 
nostris  hanc,  temquam  illtrum  complementum,  sub- 
jungendam  censuimus ;  ut  qui  in  illis  praelia  erudito- 
torum  pugilum  specurunt,  in  hacvictorias  et  trium- 
phum  videant  et  mirentur. 

Deinde  vero  clarissiini  plures  viri ,  quorum  votis 
obeximiam  eorumeruditionem,  et  singularera  iniios 
benevolentiam,  non  satisfacere  nefas  ducimus,  et  dic-. 
tis  et  scriptis  ad  hanc  dissertationem  recudendain 
nos  impulerunt.  Noii  satis  enim  esse  pulant ,  quod 
aliqui  coacti  siot  palam  fateri  duo  Firmiani  Lactantii 
nomina  audacius  conira  unici ,  quod  superest,  manus- 
cripti  codicis  fidem  addiia  fuisse  hujus  libri  titulo.  j) 
Neque  suflicere  adhuc  arbilrantur  quod  pluribus  vi- 
som  8it  ea  argumenta,  quibus  liunc  librum  LacUnUo 
supposiium  fuisse  demonstratur,  aUis  praeponderare 
qiiae  coiitrariaeopinioni»  defeiisoiesprotulerunL  Quin 
•liam  adduQt  uec  saiis  ettam  ease,  quod  nounulli  pu- 


B  blids  scriplis  nostrac  subscripseriut  sententiae.  Sed  a 
nobispra^tereaefflagiiarunt,  utcuidam  respondeamus 
scri|ttori,  qui  arguincntorum  iiostrorum  vim  suo  po- 
tius  arbitrio,  quain  vaiidis  rationibus  infirmare  co* 
natus  est.  Horum  iuque  voluntati  vel  potius  iinperio 
amplius  resistere  non  potuimus.  Quapropter  qus  a 
doctoillo  scriptore  nobis  objecU  suni,  hasc  suis  iu 
bac  disserUiione  locis  sic  excutiemus  ac  confuUbi- 
mus,  ut  nihil  umen  velimus  debito  illios  hooori 
detractum.  Ab  eo  autem  et  ab  aliis ,  qui  praeconcefH 
Um  semel  opinionemdeponere  numquam  volunt,  boc 
unum  petimus,  ut  si  quando  et  argumcnu  nostra 
rursus  examinanda,  vel  refellenda  aggrediantnr,  vin 
illorum  non  minuant,  sed  dignentur  ea  exponere, 
queniadmodum,  a  nobis  proponuniur.  Tum  vero  illa 
si  recte  refellant,  suaque  aliis  majoris  ponderis  et 
momenti  rationibus  sUbiliant  ac  coufirmcnt,  cito  et 
lubenter  cedemus.  Palam  enim  professi  suinos,  et 
adhuc  profitemur  non  aliam  scribendo  esse  nosuran 
nienteni,  necalium  scopum,  quam  ut  verius,  si  fieri 
possity  ab  omnibus  perspiciatur. 


GAPUT  PRIIIU.M. 

Anaitfsit  hujut  tibri,  et  de  iiliut  umeo  eodice  maH' 
tcripto ,  tilulo ,  atque  argumento,  et  cur  ac  quo  tem- 
pore  a  Lucio  Cecilio  editut  (uerit. 

ARTICULU8  FRIHUS. 

Anatysis  hujut  libri, 
Quamvis  hic  liber  ea  composltus  sit  sermonis  bre- 
viute,  qua  ab  omnibus  cito  |>erlcgi  possit :  qoia  uroci 
plurima  in  eo  loca  foede  corropu ,  lacunis  hiulca,  H 
casu  excisa,  alia  vero  obscura,  atqoe  inteHectu  dill- 
cillima  occuriuiit;  idcirco  exhibendam  esse  ccnsa^ 
ilUua  Mialysim ;  ut  lectores  mioua  peritl  Mt^ 


84i 


DISSERT.  IN  LIB.  DH  MORTIBUS  PKUSKCUT.  CAP,  I. 


Ktt 


\inicHigaiil,  quae  ab  ejns  auclore  non  sine  magna  ain-  A  luor  parics  tlivisi ,  fecil  pariicipes,  qui  quideni,  ut 

nKignos  cogerent  alerenlque  cxercilus  ,  immenHis 
exactionibus,  iribuiis,  atquo  vcctigalibus  provinciaa 
onines,  in  frusta  concisas,  sanctioribus  etiam  legibus 
conculcaiis,  penitus  obruerunt.  Majore  lameii  et  in« 
satiabili  avariii.i  Diocletianus  iliesauros  suos  nolobat 
imroinui,  et  alias  opes  innumeris  exactionibus,  ac 
capitalibus  pcenis  congregabat.  His  porro  opibus  ini- 
quissime  exKiriis,  ciKos,  basilicas,  domos,  palatin, 
roonetam  ,  et  arina  fabricandi  innnitae  vix  saiisfecit 
cupiditali.  Ea  aiitero  erat,  ut  Nicomediani  Roinus 
coaequare  voluerii. 

8.  Neque  illiplane  absiiniiis  Tuit  Maiimianus  Hercu- 
lius,  nisiquod  decustodiendisopibus  non  adeo&ollici- 
tus  eral.  Verum  impoteiiii  libidine  laberactavit  ac  per- 


biguitate,  variisque  verborum  ambagibus  pertraciau^ 
sunt. 

I.  Ab  ipso  autero  bujusce  libri  exordio  Cecilius 
Donatum  alloquitur,  asseritque  illius  et  aliorum  con- 
fessorum  preces  exauditas  fuisse  a  Deo,  qui  reddita 
cbristianae  Ecclesiae  pace ,  pristinum  illi  splendorcm 
reslituerat.  Qui  vero  in  eam  sxvierant,  hi,  inquit,  a 
principibus  diviniius  excitatis  proslrati,  digna  scele- 
riun  suorum  morte  poenas  aequissimo  scelerum 
judici  ac  vindici.  Deo  dederunt.  Quod  quidem  se 
boc  in  libro  demonstraturum  pollicetiir. 

i.  A  Nerone  autem  antequam  ordiaiur,  breviter 
ille  explicat  quomodo  extremis  Tiberii  Cnesaris  lem- 
poribus,  CbristusduobusGeminis  consulibus  inoriuus, 


ac  die  tertio  ad  vitaro  revocatus,  discipulos  suos  divi-  B  vertit  mores,  primorumque  filias  atque  alias,  qua- 


nis  praecepiis  imbuerii,  ac  postea  raplus  sit  in  coeluro. 
Turo  deinde  undecim  ejus  diseipuli ,  assumpiis  Mat- 
thb  et  Paulo ,  in  oronibus  provinciis  et  civitatibus 
per  annos  viginti  quinque  fundamenta  Ecclesiae  jece- 
runt.  Ad  postquam  Petrus,  editis  quibusdam  miracu- 
lis,  multos  ab  erroribus  gentilium  ad  veram  Christi 
lldero  traduxisset,  bnnc  Nero  criici  afligi ,  et  Pauluro 
Interfici  praecepit.  Sed  crudelis  ille  tyrannus  tanturo 
ob  crimen  de  medio  repente  stiblatus  est,  nec  iiiven- 
tus  umquiim  sepulturx  ejus  locus.  Inde  vero  deliri 
quidain  homiiies  finxerunt  illum  reservaium  ;  ut  in 
Hne  mundi  sit  Aiitichristi  pnecursor. 

3.  Interjectis  deliinc  aliquot  aunis,  Doroilianus  diu 
tutoqueregnavit.  Ast  ubi  christianos  ccepit  vcxare, 


cumque  iter  Taciebat,  virgines  a  parentum  conspectu 
avulsas  conslupravil. 

9.  Tainetsl  porro  Cecilius  plura  hoc  in  libro  de 
Consiantio  narraverit,  nos  tamen  ibi  admonet  eum 
nunc  a  se  ideo  praeierinltli ;  quia  cseteris  oronino 
dissiroilis,  dignus  fuit,  qui  tolius  imperii  Roroani 
fraena  moderarelur.  Transit  itaque  ad  Maxiroianum 
Galerium  Diocletiani  generum ,  aliis  oronibus  pejo- 
rem.  Is  autem  matre  Transdannviana  natus,  ingenita 
barbarie,  horrendaque  corporis  roole  forroidabilis, 
a«peciu,  verbis,  aciibus  terrorem  unicuique  incu* 
tiebat.  Ab  eo  igitur  omnia  metuebat  Diocletiunus,  ac 
potissimum  postqiiam  ille  insignero  reportavit  de 
Narseo  Persaruro  regc  vicioriaro.  Tunc  enim  inso- 


statim  domi  iiiterfcctus  est.  Post  illius  vero  caedein  ,  C  lcnl»<>r  facius,  detrectabai  Caesaris  iiomen ,  volebat- 
rescissa  sunt  a  senntu  acta  illius ,  excisae  imagines  ,      que  se  Marte  genituro  videri. 


eversi  honorum  tituli,  ac  postea  Ecclesia  Chrisii  lon- 
go  pacjstcmpore  sub  i>onis  principibus  floridius  eiiituit. 

4.  Pacem  hanc  post  annos  plurimos  Decius  Ire- 
git  quidem ,  sed  non  impune.  Nam  coromisso  curo 
Carpis  prxlio,  et  fiisa  roajori  exercitus  sui  parte, 
ipse  occisus  est;  atque  insepnlluro  ejus  corpus  feris 
ac  volucribus  pastui  fuit  et  pnbulo. 

5.  Posthaec  autero  Yalerianus  roulturo  quidem,  ta- 
metsi  brevi  tempore,  fudit  christiani  saiiguinis  :  sed 
tanlae  inhumanitatis  pcenas  suroroo  cum  dedecore  diu 
persolvit.  Pcraarum  enimvero  rex  Sapor,  a  quo 
bello  captus  fuerat ,  numquam  equum  conscendcbat 
aat  currum,  nisi  imposito,  non  sine  conviciis ,  supra 


10.  Nec  plura  ibi  Cccilius  de  iiefariis  illius  aciis, 
ne  teinporis  ordiiiem  perturl>et ,  ac  persecutionis  a 
Diucletiano,  qui  prius  Diocles  vocabaiur,  in  chris- 
liauos  cxciiatae  causam  sic  exponit :  Curo  iii  Oriente 
pecudes  falsis  diis  ille  iinmolaret,  facto  a  quibusdam 
adstantibus  signo  crucis ,  fugali  sunt  daeroones»  tur« 
bata  sacra ,  et  bostiartim  roactaiiones  frustra  repe- 
tita:.  Aruspicum  vero  niagister  taiitam  confusionem 
perturbationemiiue  sacrorum  rejecit  in  adstantes 
christiaiios.  Quamobrem  ira  furens  Diocletianus , 
primuro  jussit  universos  palatinos,  atque  eliam  mi- 
liies  ad  &acriflcanduro  compelli. 

41-12.  Venit  deinde  Nicoroediam,  quo  accurrit 


dorsum  ejus  pede.  Quin  eiiam  ipsi,  lurpissima  bac  D  Maximianus  Galerius,  qui  roatris  suae,  roimm  plane 


in  servitule  roorttio,  detracta  pelliSy  qu.*e  in  barbaro- 
rum  templo  ad  sempiiernam  tantx  ignominiae  meroo- 
riam  appensa  est. 

6.  Aureliaiius  tamen  hoc  exemplo  miniiiie  permo- 
tus,  cnientas  adversus  christianos  tulit  leges.  Sed 
vix  eo;  ad  ulteriores  provincias  pervenerant,  cum  ille 
Coenofrurio  in  Thracia  mortuus  jacuit. 

7.  His  leviler  perstrictis,  Cecilius  venit  ad  Diocle- 
Uanuro,  et  rouito  fusius  de  illo  aliisque  ad  Constaiiti- 
niiro  usque  Magnuro,  ac  Liciniuro,  Imperatoribus 
disputat.  Scelerum  aulem,  inquit ,  inventor ,  et  ma- 
chinator  roaloruro  Diocletianus,  avaritia  et  tiroiditate 
corrupit  orooia.  Tres  eoim  Romaoi  imperii ,  iin  qua- 

Patrol.  VII 


in  roodum  superstitiosx,  querelis  et  iosiigationibiis 
expogoatus,  eumdero  Diocletianuro  ad  tollendos  pe- 
nitus  christianos  acerrime  incitavii.  Yerum  ei  diu 
illo  rcsiitit,  doiiec  habito  ea  de  re  per  totam  liyeiiicin 
curo  amicis,  ac  judicibus»  aliisque  consilio,  tunc  t;in- 
tumroodo  cessit,  postquam  acceptum  est  Apollinis 
Milesii  responsum.  Noluit  tamen  ullum  chrislianum 
morlis  puoiri  supplicio. 

43.  At  die  septiino  luilendas  Martii,  quo  Terml- 
nalia  celebrabantur,  profectus  cum  ducibus  et  iribunis 
perrexit  ad  ecclesiaro ,  cujus  revulsis  foribus ,  ac 
frustra  quxsito  Dei  siroulacro,  sacrae  Scriptuh»  cre- 
roatae  sout,  ac  tota  eeclesia  solo  adaequau.  Posiridie 

27 


845  LE  NOURRT.  844 

vero  proiniilgatur  adversus  cbrisUaiios  ediciuiu,  quod  X  Consianiium  ob  valeludinis  infirmilatem  aspernaba- 


a  qnodain  scinditur,  qui  idcirco  posi  varia  lormenta 
exustus  esi. 

14-15.  Galeritts  tamen  nculiquam  conienlus  hujus 
edicii  legibus,  ut  Dioclellanum  adversus  cbristianos 
fnagis  irritaret,  curavit  eos  incendii ,  palatio  a  suis 
subjccti,  ac  laessc  majeslaiis  accusari.  Quaproplcr 
Diocletianiis ,  ut  taiiti  sceleris  rei  agnosci  possent, 
praecepit  innocenies  plurimos,  lam  se  praesente  quam 
abseiile,  cruciari,  excarnificari,  ac  igne  torqueri. 
lialerius  vero  ffa  adbuc  incensus,  aliud  quindecim 
post  diebus  molitus  est  incendium.  Sed  cum  cilo 
cxiiitctum  fuisset,  media  byeme  abiil,  ne  vivus ,  in- 
quiebat,  exureretur. 

16.  Diocletianus  ergo  immani  tuiic  furore  in  om- 


tur.  Jam  vero  suum  in  animum  induxerat  post  illius 
mortem,  quam  brevi  futuram  sperabat,  Liciniiim 
imperaiorem,  et  novennem  filium  suuin  Cxsarem 
creare,  ac  post  cclebrata  vicennalia  sua,  Severo  et 
Licinio  Auguslis,  Maximino  et  Candidiano  Cxsaribus 
reliciis,  securam  ac  tranquillam ,  deposito  iiuperio, 
degere  senectuiem. 

21-^.  Inferea  intento  ad  vexandum  orbem  aniino, 
medilabalur  quidem  Romanos  Persarum  inslar  sibi 
in  servitutem  addicere.  Verum  quia  id  palam  non 
audebal,nobiliumvirorumlionores  in  primis  ademii, 
jussilque  primores  civilalum  toiqueri,  ingenuas  ac 
nobiles  matresfamilias  rapi  in  gynaeceuin,  alios  co- 
ram  se,  et  oblectationis  causa  ferocisbimis,  quos  ba- 


nes  bacchatus,  Priscam  conjugem  suam,  et  Yaleriam  B  ^^^^*  ursisobjici.  Denique  immanissimusille  lyran- 

iWam,    praeftecii  vero  ejus  alios  coegerunt  iiefan- 

dis  sacrificiis  poilui.   Renuenles    aulem  cujuslibet 

sexus  et  octaiis  bomines  vario  moriis  et  tormenlo- 

i*mn,  hactenus  Inaudiiorum,  genere  inieremeruni. 

J>auc  sunt  inierim  ad  llerculium  et  Constaniium  Ilt- 

lcnfi;  ut  eadem  ubique  facerent.  Paruil  quidem  man- 

dato  adeo  crudeli  Herculius  :  sed  Constantius  passus 

tantum  est  conventicuta  dirui,  hoiniiiesque  incoiumcs 

servavit.  Tum  itnque  cbrisiiaui  per  universam  ter- 

ram,  e^ceptis  Calliis,  tot  tantisque  escruciaii  sunt 

suppUciis ;  ut  a  nemine  umquam  describi  qucant. 

Donatus  vero  varios  sub  Flaccino  praefecio ,  ei  prae- 

sidibus  llierocle  ac  Priscilliano,  acerbissiinos  verbe- 

rum,  ungularum,  ignis,  ac  ferri  crucialus  nurabili 

planc  invictaque  palientia  perpessus  est. 


nus  non  sine  bumano  cruore  efl^uso  coeiiare  consue- 
verat.  Chrisliani  vero  in  extlium  ,  daiis  ab  eo 
legibus,  primo  quidem  acti ;  sed  postea  leniis  ignibus 
membraiim  conibusli  sunt,  ntque  eorum  corpora, 
in  favillas  ei  cineres  redacla,  in  inare  et  fluiuina 
projiciebaiilur.  Nulla  insuper  levis  apud  euni  non 
modo  in  christianos,  sed  in  cunclos  etiam  geiililes 
poena  fuii.  Eioquenlia  eliam  et  litterie  ab  illo  exlinc- 
tie,  sublali  causidici,  relegatl  aut  necati  juriscon- 
sulli ,  ac  pessumdala'.  lcges  universx.  Tanlis  pn^ 
terea  vectigalibus,  ac  capitaiionibus,  pro  iis  eiiam  qui 
morlui  eranl,  exigendis,  omnes  ciijuslibcl  aelatiset 
condiiionis  bomines  opprimebat;  ut  plurimi  fame 
perierint.  Soli  iiaque  supererant  mendici ,  qui  cum 
Q  solveudo  non  essent,  bos  simul  congregaios,  el  ua- 
viculis  iinposiios,  in  inare  inergi  mandavii. 

24.  Interim  Ctmslanlius  graviter  a;grolans ,  Con- 
slaiilinum  filiuiii  ab  hoc  Calerio,  qui  saipius  vitamei 
eripere  lentaverat,  datis  lilteris  petit  sibi  remiui. 
Posluianli  aiinuere  se  simulal  tyrannus,  datque  Con- 
stantino,  quein  rciiiicrevoIebat,sigilIuro,  ut  posiridie 
proficiscatur.  Sed  stalim  post  coenam  hic  elapsus, 
sese  iiineris  commisit  periculo,  ac  publicis  cquis  per 
singulas  mansiones,  ne  quis  illum  insequeretur,sub- 
laiis,  ad  patrein  evolavil.  Per  illius  vero  jam  jam 
moriluri  manus  accepit  imperium,  confeslimque  pri- 
mam  pro  chrisiiana  religione  dedit  legem. 

25, 26.  Laurealam  autem  ejus  iinaginem  Calerius 
sibi  paulopost,  ac  de  inore  allalam,  aegerrime  susce- 


17.  Verum  Dioclelianus  tanta  ob  scelera  mcriiis 
ralamilatibus  affligi  coepii.  Enimvero  paucis  posi 
acla  Romae  duodecimo  kalendas  Decembris  vicen- 
nalia  sua,  elapsis  .diebus,  Ravennam  venit;  ut  no- 
iium  ea  in  urbe  consulaium  susciperet.  Tunc  auieni 
imbre  et  frigore  saevientibus,  per  illud  iter  levi  quo- 
dam  morbo  correptus  fuit.  Ibi  iiaque  scsiate  transacta, 
Nicomediam  per  circuiium  ripae  sirigae  contendii ;  ut 
Circum  ibi  dedicaret.  At  eo  adhuc  in  iiinere  sic  re- 
cruduit  ejus  morbus ,  ui  paulo  post  suum  in  banc 
urbem  ingressum  moriuus  crederetur.  Neque  porro 
inorlis  su<e  suspicionem  prius  amoliri  potuit,  quam 
cuin  se  idibus  Decembris  omnibus  videndum  pix- 
buit,  ita  lamen  ni  a  ncinine  potuerit  ainplius  co- 
gnosci.  Quamvis  auiem  melius  se  baberet;  certis  ])  pit,  Severumque   imperaiorem  creavit,  eumdenique 


iiibilomintts  horis  insaniebat. 

18-19.  Paucos  vero  posi  dies  Galerius,  qui  ller- 
culium,  injecto  armorum  civilium  meiu,  jaro  terrue- 
rat,  illuc  advolavit.  Longo  autem ,  quod  Cecilius  in- 
tcgrum  reprxsental,  ipsum  inter  et  Diocleiianum 
colloquio  huictandem,  sed  xgre  persuasit;  ui  novis 
Cansaribus  creaiis,  imperio  cederei.  Miserabilis  itaque 
Diocletianus  kalendis  Maii  Severum  et  Maximinum 
Daiani,  rejecio  Conslaiitino,  Csesares  non  sine  lacry- 
mis  et  gemiiibus  renuntiavil,  ac  purpuram,  qua  se 
exuerat,  induit  Maximinum.  Ea  porro  sic  deposita, 
faclus  ilerum  Diocles,  remigravil  in  patriam. 

20.  At  Galerius  summum  principatum  adepluSy 


Constantinum  Caesarcm.  Atinilitesquisublata  ab  ipso 
Galerio  caslra  prajtoriana ,  et  Roinani  qui  diros  cen- 
silores  ad  describendain  plebem  niissos  impalieniis- 
sime  ferebant,  Maxenlium  purpura  induunt.  Quam- 
obrcin  Galerius  Scverum  cum  Herculii  pairis  sui 
exercitu  Romam  mittit  adversus  novum  Cxsarcm. 
Verum  hic  cum  ad  Urbis  muros  propius  accessissci, 
a  suis  deserius  esf ,  fugitque  Ravennam.  Veriius  au- 
iein  ne  iradereinr  llerculio,  qui  oblatam  a  Galerin 
Augusli  purpurain»  lubentissime  resumpserat»  suaffl 
ille  deposuii,  ac  venis  incisis ,  vilain  cum  impcno 
amisit. 
27.  At  ilerculius  Galerium  vicissim  metueos,  veoit 


m  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  1.  846 

in  GaUiani,u(  Constanlinuin  suaeminorisniix  nupiits  A  ciis  insliluit  deorum  suorum  ponlifices,  qui  eosdcni 


sibi  conciliarct.  Ipse  vero  Galerius  Romam,  a  se 
nonilum  visani,  invadere  fruslra  nitiiur.  Nani  legio- 
nibus  tanlum  sccIua  deteslantibus,  tiniuit  Severi  exi- 
tum,  ac  fuga  capia,  ad  sedes  suas  se  recepit,  post- 
qitani  Iialiam  mililibus  crudeiissime  vasiandam  reli- 
quisset. 

28  29.  Dehinc  Herculius  ex  Galliis  Romam  rever- 
lit,  ubi  commune  iniperium  liabebal  cum  Maxentio. 
Sed  quia  ab  ejus  humeris  purpuram  publica  in  con- 
c  ou^  diripuerat ,  ex  bac  nrbe  tamquam  Tarquinius 
Sijperbus  ejectus  esl.  Inile  ilaque  per  Gallias  ad  Ga- 
lerium  prorectus,  ilium  reerniciliationis  specie  occi- 
dere,  el  spoliare  regiio  mcditabalur.  Ast  ubi  cognovit 
Licinium,  Diocie  praesente,  faclum  ab  eodem  Galerio 


('Jirisli  discipulos  ad  impia  sacrificia  facienda  coge- 
reni.  Ab  ea  lainftn  christianorum  perscculione  liilc- 
ris  Gonstaiilini  delerrilus,  dissiinulavii  quidcin,  scd 
sinebat  illos  occulle  maris  undis  submergi.  Ad  bxc 
vero,  ut  eos  necaret  fame,  aui  prohibiiis  oscis  con- 
taminaret,  priinus  omnium  prnccepit  cuncta  aniinalia, 
quibus  vesciinur,  ad  deorum  aras  immolari,  cl  om- 
nia  ad  victum  necessiria  delibari,  autsacrilicari ,  aut 
perfundi  mero.  Denique  tantis  tributis  non  modo 
chrislianos,  sed  cseieros  omnes  oppressit ;  ut  inde 
exoria  fame,  et  omnibus,  quse  Diocles  et  llerculius 
reliqueranl,  abrasis,  soiura  viise  usum,  more  latro- 
num,  hominibus  pro  magno  dedcrit  beneOcio. 
58-42.  Ea  aulem  tanique  elTrcnaia  eral,  descripla 


imperatorem,  tunc  rursus  confugilad  Gonslanlinum.  b  a  Ceciiio,  illius  libido  ;  ul  nuilius  ingenuae  foeminx, 

aul  virgiiiis,  nisi  ob  deformilatem,  tula  esse  potuerit 
integritas.  Nupiiarum  praelerea  omnium  ille  prasgu- 
siator,  corrupt.is  a  se  virgines  servis,  aique  violalas 
ab  aliis  primarias  mulieres,  in  malrimonium  cuivis 
petenti  concedebat.  Recusantibus  vero  vis  allata  ab 
stipatoribus  suis,  plerisque  omnibus  Gothis,  quorum 
opera  Romanos  et  orientem  ludibrio  habuit.  Quin 
eliam  iinprobus  vir  Auguslam,  nuplias  ejus  (icpre- 
canlem,  huc  illucque  cutn  matre  sua  projecit  in  ex- 
ilium.  Ejus  autem  amicas  falso  condemiiavit  adiil- 
terii.  At  tres  poiissimum  ex  iis  nobiles  foeminas  re- 
censet  Ceciiius,  qux  a  quodain  Judx*o  hujus  criminis 
immerilo  accusaiae,  ad  supplicium  inler  cuneos  ar- 
matorum  deductae  sunt.  Impudens  vero  calumniator 


Quem  quidem  ut  facilius  deciperet,  deponil  purpU' 
raro,  illique  adhuc  juveni  persuadet,  ut  ad  barbaros 
debeilandos  paucis  cum  miliiibus  proficiscalur.  Nee 
multo  post  prodilor  nefarius ,  resumpla  purpiira  , 
expilalisque  Consiaiitini  thesauris  aufugit,  occupa- 
vitque  Massiliam.  VerumConstaniinus  mira  celeritale 
regressiis,  urbem  hanc  obsidet,  ac  pace  fruslra 
oblata,  euin  capil,  et  detracla  rcbelli  imperatoria 
veste,  noluit  illiim  vila  pri\are. 

30-32.  Meiior  nihilo  proplerea  faclus,  alias  slriixit 
Constanlino  insidias.  Scd  iis  a  Fausta  detectis,  spa- 
donem  pro  Constantino  oblruncat.  Quapropier  lanli 
sceleris  poenas  siispendio  solvere  cogilur.  Galcrius 
inlerim  ut  magnos  in  vicennalium  suorum  celebra- 


lionesumptusfacereposset,omnesinlolcraiidisobruit  C  Juda^us  poslea  patibulo  alGxus,   earum  innocentiam 


Tecligalibus.  Maximini  porro,  qui  se  Csesarem  lertio 
loco  nominari  molestissime  ferebat,  victus  coiilunia- 
cia,  tollil  Caesarum  noinen,  seque,  el  Licinium  Aii- 
gastos  uuncupat,  et  Maxentium  alque  Conslantinum 
Augustorum  filios.  Al  Maxiniinus  ei  rescripsit  se  in 
eanipoMarlio  impcraioieni  fuisse  salutalum. 

5^-35.  Agebai  tunc  Galerius  decimuin  octavum 
iniperii  suiannum,  cumiiorrenda  plane  et  insanabili 
in  inferiori  genilalium  parte  plaga  percuiitur.  Morbum 
ImncCecilius  noster,  et  remedia  per  annum  inlegrum 
iiiuiiliier  adhibila,  fuse  describit.  Ibi  vero  ediclum 
exhibet,  quod  ab  eodem  Galerio,  jam  jam  deiicienle, 
in  christi^n»  religionis  graliam,  el  ul  Deum  placaret, 
daium  est.  Eo  aulem  Nicomediic  promulgato,  nona« 


palam  quidera  declaravit,  sed  lardius.  Maximinus 
porro  Diocleliano,  Auguslam  in  Syrite  soliludines 
relegaiam,  variis  legalionibus  sibi  remilli  postulanti, 
seinper  dencgavit.  Eodein  porro  tempore  iinogiiies 
et  slaluie  Herculii  et  Diocleliani  adhuc  vivenlis,  ju- 
bente  Constanlino,  evertuntur.  Quamobrem  Diocle- 
tianus  inlolerabili  dolore  inde  percitus,  viiainque  ex- 
osus,  mortem  sibi  et  fame  conscivit,  et  angore. 

45-44.  Ex  umnibus  ilaque  Dei  adversaiiis  soliis 
supererat  Maximinus,  qui  cum  Licinii  sororisque 
Constantini  sponsalia  suspecta  omnino  haberel,  le- 
gatii  Romam  missis,  foedus  cuin  Maxenlio,  nihil  ma- 
gis  in  votis  hahente  pepigit.  Romae  aulein  tunc  hic 
morabaiur,  et  bellum  eidem  Constantino  indixerat. 


lus   cum  aliis  christianis   confessoribus  e  carcere  D  Verum  ubi  cum  hoste  pr^Iio  decertanduin  fuit,  tunc 


educlus  est.  Galerius  vero  conjuge  sua  et  hlio  iii  Li- 
ciiiii  inanum  tradilis,  borribili  tabe  consumptus  mo- 
rilur. 

56-57.  Tum  Maxhninus  accepto  moriis  ejus  nun- 
tio,  ut  provincias  omnes  ad  fretum  usque  Chalcedo- 
nicum  facilius  sub  ditionem  suam  subjuiigeret,  cen- 
sum  lollii,  atquc  in  Bithyniam  ingreditur.  Oborta 
exinde  ipsum  inter  ac  Licininm  discordia,  ire  ad 
arina  jam  parati  erant :  sed  paceui  in  hoc  ipso  freto 
cerlis  conditionibus  fec^e.  Rebus  ita  contposilis, 
Maxiininus  securior  inde  regressus,  aniinum  ad  cru- 
ciandoschristianosappulii.  Jussitiiaqueei>eirodi  ocu- 
los,  et  manus  amputari,  siatimque  novos  in  provin- 


quodam  lerritus  oraculo,  pedem  extra  Urbem  ferre 
minime  ausus  est.  Duces  itaque  misit,  qui  majoribus, 
quam  Constaniinus,  copiis  instructi,  primo  impetu 
prsevahierunt.  Confirmalo  tamen  Constantinus  ani- 
mo,  mililes  propius  ad  Urbem  e  regione  pontis  Mul- 
vii  admovit,  ac  viso  coelesti  crucis  signo,  atque  in 
scutis  notato,  in  certamen  desccndii,  quo  paribus 
animis  pugnalum.  Nunlialur  id  Romse,  (itque  scditio ; 
increpaiur  Maxentius,  et  in  Circensibus  hKlis  Con- 
stantinum  vinci  non  posse  conclamatur.  His  clamo- 
ribus  pcrmotns  Tyrannus,  et  responso  ex  libris  Si- 
hyllinis  acccplo,  procedil  in  aciem,  pugiia  tecnuU s- 
€it,  terretur  ille,  et  fugaiur,  ac  duin  elabi  conuiliiur, 


847. 


LE  NOURRY. 


m 


e  ponle  deluroaiur  in  Tiberim.  Viclor  autein  Con-  A  vero,  quse  Candidianum  secuu,  post  neceni  ejas 

staniinus  in  urbe  Roma  cum  summa  laetilia  ezceptus,  _.       .    .  . 

titulo  primi  nominis  a  Senalu  decoralur.  At  Maxl- 

minus,  his  etsi  summo  non  sine  dolore  auditis,  non 

poluit  a  conyiciis  jocisque  plane  iniempestivis  abs- 

tinere. 

45-47.  Constaniinus  autem  res  in  Urbe  compo- 
suit,  venitque  Mediolanum.  Ibi  dum  serorissua:  cum 
Licinio  nupti»  conftcerentur,  Maximinus  exercilum 
suum  ex  Syria  in  Biihyniam,  saeviente  hyenie,  de- 
duxil,  sed  prorsus  debilitaio  agmine.  Freium  nihil- 
ominus  irajecil,  el  redegit  in  diiionem  Byzantium 
post  undecim  obsidionis  dies,  ac  paulo  post  Hera- 
cleam.  Accurrit  aulem  Licinius,  et  Adrianopolim 
prsctergressus,  obviam  illi  venii,  imparibus  tamen 
copiis.  Iiaque  fuiurum,  propediem,  prxlium  cum  B 
cerneret  Maximinus,  votum  de  chrislianis,  si  victor 
csset,  exstinguendis  Jovi  suo  vovit.  Licinius  vero 
proxima  ante  pugnam  nocle  quicscens,  ab  Angelo 
didicit  precem,  qua  facta,  hosiesvincerel.TumMaxi- 
minus  caslra  movit,  ac  Licininm,  cum  quo  collo- 
cutus  eral,  aspernatus,  ad  pacem  ferri  numquam 
potuit.  Pridie  igilur  kalendas  Maii  ad  mnnus  vene- 
runt,  ac  milites  Liciniani  primo  impeiu  invadunt  in 
hosies.  Nec  minor  ab  eis  in  ipsummet  Maximiuum, 
precibus  ac  donis  illos  sollicilanieni,  fii  impetus,  is- 
que  ad  suos  refugere  cogitur.  Inlerim  acies  ejus  coe- 
ditur  iinpune,  ac  pars  una  exerciius  prostrala,  atque 
altera  in  fugam  versa  est.  Vicius  iuque  Maximinus, 
abjecii  regalem  purpuram,  ac  sumpia  servili  veste, 


fugerat,  Thessalonicae  tandem  comprehensa,  capiie 
Gum  matre  sua  ob  pudicitiam  et  condiiionem  plexa 
est. 

52.  Porro  autem  Cecilius  profitetur  se  ea  omnia, 
sicuti  gesta  sunt,  mandasse  litteris ,  ne  interiret  eo- 
rum  memoria ,  aut  ab  aliis  deinceps  Scripioribos 
veritas  corrumperetur.  Tum  omnes ,  ac  nominaiioi 
Donaium  adhortatur,  ut  aclernas,  propier  exstirpau» 
christianorum  persecutores,  et  redditam  Ecclesis 
pncem,  agaiit  Deo  graiias,  eumque  precenlur,  uiflo- 
rentes  Ecciesias  perpeiua  quiete  custodiai. 

ARTICIJLUS  II. 

De  hujtti  libri  manuicripto  codiee,  quam  imperfedMt 
<t7,  et  quam  fcede  a  librario  latiiUB  Unguee  pemlu$ 
ignaro  corruptui, 

Iniqua  plane  fuit  bujus  libelli,  sicuii  et  aliorum 
quam  plurimorum  fortuna.  Per  pliirima  enimsxcola 
in  bibliotliecarum  angulis  sepultus,  neminique  cog- 
niius,  cum  blaliis  et  tiiieis  luciatiis  est.  Sed  anno 
landem  1678  vir  clarissimus  D.  Foucaull,  lum  io 
Aquilania  regius  quaestor,  nunc  vero  Comes  Consi- 
storianus,  manuscriptuin  illiiis  codicem  inveniliQ 
Moissiaccnsi  olim  ordiiiis  sancti  Benedicii  monaste- 
rio,  seu  Abbatia  mille  monachorum^  qux  jam  a  pluri- 
biis  annis  a  canonicis,  ut  aiunt,  sxcularibus  incoli- 
tur.  Nulla  vero,  vir  eximius  interposiia  mora,  illum 
aliosque  complures  ibi  repertos,  traiismisit  ad  illo- 
sirissimum  virum  Joannem  Colbertum  regni  admini- 


Nicomediam  ciiissime  confugit.   Inde  uxore  liberis-  G  strum,  qui  pro  summo  suo  in  litieras  studio  hunc 


que  suis  raptim  abductis,  cum  paucis  comitibus  venit 
in  Oricntcm,  ac  collectis  ex  fuga  militibus ,  substitit 
in  Cappadocia ,  ubi  resumpsit  purpuram. 

48.  Paucis  aiitem  post  hanc  pugnam  diebus  Lici- 
nius  exercitum  suum  trajeceral  in  Bithyniam.  Ipse 
vero  Nicomediam  ingressus,  gratias  primum  Deo, 
cujus  0))e  vicerat,  retulit,  ac  deinde  idibus  Junii  so- 
lemne  edictum  pro  instauranda  religione  chrisliana 
proposuit,  quemadmodum  hic  a  Ceciiio  nostro  exhi- 
betur.  Horiaius  est  insuper  ut  christiaiiorum  conven- 
ticula  prislinum  resiiluerentur  in  siatum.  Alque  ita 
pax  chrisiianae  Ecclesin  post  decem  persecutionis 
annos,  ei  mcnses  aliquot  reddiia  fuit. 

49.  Post  hsec  vero  Licinius  Maximinum  ex  Taiiri 


cum  aliis  undique  conquisiiis  jussit  in  sua  Liblioibeca 
reponi.  Paruit  itaque  nobilissimi  viri  mandatis  Ste- 
phanus  B  iluzius,  qui  tum  ditissim»  illi  bibliodiecc 
praeerat,  atque  anno  subsequente  f  679,  hunc  denW' 
tibuipcnecutorum  librum  ex  illo  unico  codice  ijpis 
edi  ciiravit. 

Monitos  autem  nos  itle  fecit  huncceipsum  codicen 
essequidem  integrum,  sed  mendis  infeclum  plaribus, 
eumque  ab  annis  circiter  ociingentis  ab  imperiia 
mnnuscripium  videri.  Sed  quia  plures  novis  illios 
ediiionibus  postea  prtepositi ;  conquesti  sunt  negalam 
sibi  fuisse  ejusdem  codicis,  vei  semel  quidem  inspi- 
ciendi  faciiltatem,  nos  idcirco  breve  illius  specimeo, 
qiio  ab  omnibus  cujus  formx  et  staiis  sit,  agoosca- 


montis  facibus  expellit,  ac  Tarsum,  quo  confugerat,  D  tur,  hujusce  dissertationis  initio  exhibendum  esse 


terra  marique  obsidet.  Territus  Maximinus,  ac  refu- 
gio  saluteque  sua  desperatis,  hausit  venenum.  Sed 
cibo  et  vino  cum  prius  sese  ingurgitasset,  per  dies 
quatuor  maximis  praecordiorum  doloribiis  ad  rabiem 
usqoe  percitus,  ac  Christo  frustra  invocato,  nocentem 
ipiritum  detetlabm  mortii  genere  efflavit, 

50-51.  Hunc  ergo,  inquit  auctor  noster,  in  modum 
exstiiicti  sunt  universi  christianae  religionis  persecu- 
tores,  quorum  nolla  prorsus  nec  stirps,  nec  radix  re- 
mansit.  Licinius  quippe  Yalerium,  et  Candidianum 
a  Yaleria  adoptatum,  Severianum  Severi  filium,  at- 
queoctennem  Maximini  filiiun,  filiamque  ejus  septen- 
nem,  Candidiano  desponsam,  jussit  interfici.  Yaleria 


censuimus.  Nobis  autem  illius,  jubente  illustrissimo 
abbate  Colberto,  copiam  fecit  D.  Carolus  Ducbesoe, 
Colbertin»  bibliotbecae  nunc  praefectns,  vir  omoibos 
utique  non  minus  pietaie  quam  doctrina  commeo- 
dandus. 

In  illo  autem  Colbertini  codicis  specimine  jussi- 
mus  accuratissime  excudi  integram  pene  primam  il- 
lius  paginam,  ilsdem  omnino  expressam  htteris  et 
characteribuSy  quibus  totus  ipse  a  scriba  exaratos 
est.  Qu£  vero  in  secnnda  et  tertia  linea  cernes 
omissa,  haec  glutinoso  quodam  corpore  superindocio 
deleia  legi  non  possunt.  Breviores  vero  ejusden 
paginse  hiatus  facti  sunt  pulredine  et  ubo,  quQw 


849 


DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  I. 


850 


discissx  suDteilremae  illarum  purtes.    Iii  aliis  quo-  A  Gailiam(cap.  27).  i  Summam  (ieiiiquc  librarii  impe- 


que  nonnuliis  liujusce  libri  locis  alius  lacunao,  his 
plane  similes,  eamdemque  ob  causam  reperiunlur. 
At  haec  semel  sallem  observanda  esse  idcirco  duxi- 
mus  •  quia  secundae  et  aliis  deinceps  hujus  libri  edi- 
tionibus  praeposiii,  cum  barumce  lacunanim  spatium 
scire  non  potuerinty  in  eo  conjeciuris  suis  replendo 
inotilem  fere  semper  posuenint  operam. 

Praeierea  ex  hoc  speciroine  aoimadYertere  poteris 
haec  verba  ;  Seriui  quidem,  $ed  groDiter^  ac  digne^  in 
oronibus  ad  nostraro  usque  editionibus  omissa  fuisse. 
Nulla  autem  hujus  praelermissionis  meniio  ullibi 
facta  est.  Sed  animum  saiis  non  aitenderunt  unicuro 
in  eo  subesse  librarii  errorem,  quod  seruit,  pro  $eriutf 
ultima  littera  $  In  t  mutala,  scripserit.   Ncmo  auiem 


riiiam  cvidentissime  probani  alia  verbaab  illoin  hunc 
modum  transcripla  :  i  Cessere  Phillides ,  cirona , 
metonius  melamphius  {cap.  33).  >  Ibi  enim  Cecilius 
citat  illud  Virgilii  carmen  : 

Cessere  magistri 

Phillyrides  Chiron,  Amythaoniusque  Melamims. 

{Ub,  m  Georgic.t  in  fin.) 

Cnro  igitur  unicus  ille  Ceciliani  libri  codcx,  tot 
tantisque  roendis  infectus  ,  hactenus  repertus  fuerit , 
nonneingenue  fateiiduro  est  hnncce  librum,  tam  im- 
perita  manu  descripturo ,  ad  nos  nec  incorruptum  , 
nec  plane  iniegrum  pervenisse?  Scimus  qiiidem  non 
paruro  laboris  a  doctis  quibusdam  viris  insumpium, 
ut  his  omnibus  vulneribus  mederentur.  Sed  nihil 
aliud  ssepius  proiuleruut ,  nisi  iiieras  conjecluras  , 


noii  videi  quanluro  haec  verba  Cecilii  instituto  ne-  B  easque  sic  incerus ,  et  a  se  invicem  discrepantes  . 


cessaria  sint,  et  subsequentibus  connectantur. 

Paulo  post  in  ediiis  legitur  :  £t  eumdem  mortem 
digna  ultione  iuperbii  et  impiis  ac  pertecutoribus  iitro- 
gare,  Sed  haec  gratis  Gcia  sunl.  In  manoscripto  enim 
codice  nihil  aliud  scripturo  videtur ,  nisi  et  eumdem 
judicem  digna  judice  {mi  dignojudicio),  iuppticia  tm- 
pits  ae  peneculoribus  inrogare,  Nihil  quippe  aliud  in 
codice  scriptum  videtur,  et  haec  sane  verba  ad  aucto- 
ris  proposiium  satis  aperle  conducunt. 

Quaedam  vero,  sed  pauca  quidem  in  hoc  libro  oc- 
currunl,  quae  librarius  adjecit,  nisi  aliqua  iis  a  Ceci- 
lio  praeposita  omisisse  dicalur.  Talia  profecto  sunt 
hoH^  verba  :  Ab  hoe  capiie  tuoi  persequi  {Cap,  26), 
qux  iiiillam  cum  anlecedentihus  aut  subsequentibus 


ut  nulius  asserere  audeat  utrum  aliquis ,  aut  quis  ex 
illis  veram  invenerit  auctoris  nostri  lectionem.  Aliis 
igiiur  codicibus,  Colbertlno  eroendatioribus,  aut  uno 
saltem  alio  iisdero  mendis  carente  opus  est ;  ut  hic 
Cecilii  nostri  liber  pristinae  et  integrae  saniuii  resti- 
tuatur. 

ARTICDLUS  Ul. 

De  vero  genuinoque  huju$  libri  lituh  et  argumento, 

Quis  sit  hujus  libri  tilulus  non  aliunde  profecto 
ceriius  cognoscere  possumus,  quam  ex  eo,  qui  solus, 
utidiximus,  superest,  Colbertino  codice.  Atin  eo 
inscribitur  Lycii  Cecilii  liber  de  mortibuspersecutorum, 
Qui  autem  publicandis  iltius  edilionibus  praefuerunt, 


liabeiit  connexionem.   Cxtera  porro  in  co  codice  G  pcrsuasum  uliquc  habentes  liunc  ipsuro  esse  librum, 


qujccumque  aut  dempta,  aut  addita ,  aut  transposita 
foerunl,  bxc  iie  eadem  repetamus,  suo  loco  annota- 
buntur. 

At  loiige  pturima  toto  passiro  in  eodem  codice  os- 
tendemus  loca,  quae  non  solum  librarii ,  ut  adsolet, 
aut  osciiatione  ac  negligentia ,  aut  nimia  scribendi 
festinalioiie,  sed  magna  etiain  linguae  latinae  ignora- 
lioiie  depravata  suni,  penitusque  corrupla.  Visne 
quibusdam  saliero  exemplis  id  tibi  nunc  probari? 
Aiiimuin,  quaeso ,  ad  Iiaec  verba  adverle,  quibus  Cc- 
cilius  de  nobiiibus  foeminis,  etsi  iiiiiooenlibus  ,  ad 
suppliciuro  tamen  ductis  sic  loquitur  :  <  Ne  impetu 
populi  de  carniticum  manibus  raperentur  ,  promoti 
milit.iri  modo  instruc  libile  mens  essagitari  perse- 


quem  Hieronymus  {Catalog.  Script,  Eccles.^  p.  lii) 
a  Firmiano  Laclantio  de  persecutione  composilum 
testiHcatur,  huic  tltulo  addiderunt  utrumque  Firmia- 
m  Lactantii  nomeii.  Necdefuit  eiiam,  qui  pari  aucto- 
ritate  duplicem  illam  inscriptioncm ,  et  in  nianu* 
scripto  codice,  et  ab  Hieroiiymo  noiatam  de  mortibus 
perseculorum^  aut  de  persecutione  suis  in  hunc  librum 
commentariis  coiijunxerit.  Scd  nulli  unquain  licuit 
libri ,  a  se  non  compositi,  titulum  mutare ;  nisi  ipso 
Sole  meridiaiio  clarius  ostendai  euro  ab  infldelibus 
corruptum  fuisse  librariis.  At  qiiin  nemo  hactenus, 
ul  infra  dicelur,  demonstravii  :iu  depravatus  sit  li- 
bri,  quo  de  agilur ,  litulus ,  is  lalis  procul  dubio  de- 
buit  retineri ,  qualis  in  illo  Colberlino  codice  exhi« 


quuniur  {cap,  40 ).  >  Quis  autero  primis  iatin?e  linguae  D  betur. 


elcmentis  imbutus,  ita  umquaro  scribere  potuit?  Nec 
magis  saiius  est  alius  Cecilii  nostri  locos,  ubi  de  in- 
bninanis  Maximinl  imperaloris  exactionibus  sic  dis- 
puiat :  I  Armenioruin  ,  ac  pecorum  greges  ex  agris 
rapiebaritur  ad  sacrilicia  cotidiana  ,  quibus  eos  adeo 
corruperat ,  ut  aspernareiitur  annonam ,  et  efTuiide- 
bant  passiro  sine  delictu ,  sine  roodo  culites  uiiiver- 
sos,  quorum  numerus  ingens  erat,  preiiosis  vestibus 
nummis  eipungerent  {cap,  37).  > 

Tertium,  si  lubet,  exemplum  nddemus,  inde  de- 
suinplum,  ubi  de  Herculio,  Galerii  fllii  sui  insaniam 
limcnte,  h.cc  scribuniur  :  c  Urbe  munita  ,  ei  rebus 
cepiis  inimicis  diligenter  insiructis  proflciscitur  in 


Porro  autem  si  libri  hujus  argumenturo  hacce  il- 
lius,  uti  debuit,  inscripiione  explicaiur ,  inde  coltigi 
poiest  toto  hoc  in  libro  de  lyrannorum  ,  qui  primis 
Ecclesiae  sxculis  cbristianos^  crudeliter  persccuti 
sunt ,  mortibus  disputari.  Non  satis  tamen  disiiiicte 
et  emicleate  intelligitur,  qiiinam  sint  illi ,  an  orones, 
au  aliqui  tanturo  Ecclesiae  christianae  persecuiores. 
Decem  quippe  illius  persecutiones  ab  Eusebiani  chio- 
niciauctore,  Paulo  Orosio,  Sulpicio  Severo ,  et  aliis 
eoumerari  solent.  Eas  vero  Augustinus  non  tam  sua, 
quam  cxterorum  omnium  aelaiis  suae  Scriptot  iim  , 
opinione  sic  receaset  :  i  Primam  persecutioncm 
compuiant ,  a  Nerone  quae  facta  est ;  secundam  a 


S51  LE  NOURRT.  g58 

Domitiano,  a  Trnjano  tertiam,  quartnm  ab  Antonino,  A  Gecilius  ait»  adverium  Deum,  vel  junitim  Dei  adm- 


a  Severo  quinlam,  sextam  a  Maximino,  a  Decio  sep- 
limam,  oclavam  a  Yalcriano  ah  Anrelinno  nonam, 
decimnm  a  Diocletiano  et  Maximinno.  i  At  Cccilius 
qnaluor  ex  his  decem  pcrseculionibus  pcnitus  omi- 
sil,  eas  videHcel,  quns  ^Hg^siinus  et  aiii  a  Domitia- 
no  usque  ^  D^^cium  molas  fuisse  (e&Uficanlur.  Cur 
autem  tam  alium  ejus  fueril  de  illis  silenlium,  si  pos- 
tules,  banc  libi  ipsiusmet  vcrbis  reddemus  rationom: 
€  Nulios  inimicorum  impetus  passa  tunc  Ecde&ia  , 
manus  suas  iii  orieniem  occideiilemque  pojrrexit.  • 
Jnm  vero  non  quaTimus  an  id  verum  sit :  sed  iude 
certo  plancque  colligilur  Cecilii  propositum  in  boc 
libro  fion  fuisse  de  omuium  omnino  Ecclesix  perse- 
culorum  ,  sed  pbirium  duuilaxat  mortibtis  disserere , 


sus  Ulos  reticendo.  Ex  utraque  autem  illa  ratione  col- 
ligi  potest  pro  certo  Cecilium  habuisse  hujusmodi 
historiaoi,  a  nullo  saliem  cbristiano  scriplore  ad  sua 
usqiio  tempora  aut  coropbsitam ,  aut  juris  factani 
fuisse  publici. 

Quid  ergo ,  iiiquies  ,  nonne  multi  acta  Martynim , 
et  christianx  religionis  apologias  in  vulgus  nntea , 
nec  semel  ciuiserant?  Atcerte  ba:c  «cribi  ab  illis  non 
polucrunt;  qiiin  enarraverint  tyrannorum  flagitia, 
sceiera,  feritntem,  immanilaiem  ,  ct  poenas  gravissi- 
mas,  quns  tanlis  criminibus  debitns ,  funesta  morte 
vtndici  Deo  dederunt.  Numquid  igilur  Cecilius  id 
igiiorabat?  Miiiime  quidein  :  sed  negat  tantummodo 
cditam  bactcnus  fuisse  peculiarem  quamdam  de  per-* 


de  iis  videiicel ,  qui  sua  propter  scelera  ,  sicut  ille  B  secutorum  pncciptie  ultimorum  crudelitate ,  sceieri- 


in  hujus  libri  et  Cine  et  iniiio  declarnt ,  ac  propter 
immanissimam  ui  diristianossaevitiam,  poenas  mise- 
rabiii  exitu  dederunt. 

Neque  etiam  eon&tituerat  eodem  prorsus  modo  de 
iis  ipsis  disputare,  qiiorum  mortem  descrihit.  De 
primis  si  qoidem  a  Ncrone  usque  ad  Dioclelianum 
tanta  breviiaie ,  quiiique  post  libri  sni  exordium  ca- 
pitulis  disserit;  ut  eos  ievi&siiiie  dumtaxat  atlingere 
voluisse  vldeatur*  Maiiinam  enim  verp  Libri  partem 
coiisumit  in  ultiniorum  Ecclesi»  persecuiorum  Dio- 
cletiani,  Herculii,  Galerii,  Severi,  Maxeiitii,  el  Maxi- 
miui  horrenda  tam  in  christiano3,  quam  gentiles 
crudelitate ,  aliisquo  eorum  sceleribus  explicandis  , 
pr<)pler  quie  meruerunt  miserrima  morle  puiiiri. 


bus,  et  morie  liisioriam,  aut  eam  suas  venisse  in 
manus.  Nec  mirum  sane;  quandoquidem  bunc  ille 
librum  paulo  post  Maximiiii  imperaloris  necem  se 
composui^se  sigiiilicat.  Sed  bujus  scriptionis  (empns 
accuratius  iiivesiigandum  est. 

Primum  itnque  conslat  nunc  Cecilii  librum  nuncii- 
pari  Doiiato  Confcssori,  qui  sub  iiiitio  perseculioiiis , 
a  Dioileiiano  excital£  ,  detrusus  in  carcerein,  plu* 
rimaque  per  sex  annos  tormenta  propter  chrbtian£ 
religioiiis  professiouem  perpessus ,  iiide  landein ,  »c 
post  datuui  a  Galerio  moriente  in*  ejusdein  religionis 
gratiam  cdiciuin  anno  511  liberatus  esse  perlii- 
belur. 

Deitide  vero  auctor  noster  (cap.  43  et  5U)  atls^ 


Non  alius  iiaque  iu  hocco  libro  coiificiendo  Cecilii  C  ^^^^^  Maximiuum  imperatorem  lyrannoruin  omniiiiii, 


scopus  fuit ,  quain  prxmissa  pcrseculionis  i  primis 
illis  imperatoribiis  in  cliristianos  commoix,  illorum- 
que  inleritus  brevissima  eiiarratione ,  fusius  explicn- 
re  poslei  ioruin  in  eosdein  cbrisiianos  immanem  s;c- 
vitiam,  ncfanda  ipsorum  crimina,  mortem  fiincstam, 
ac  quomoilo  iis  landem  divina  ultione  exstinctis,  Ec- 
clesia  Clirisli  mirabilem  plane  egeril  triumphum.  At 
ccrto  iieuio  est ,  nuliis  pritjudiciis  praiocr.up:UHS  lio- 
mo,  (|ui  non  fateatur  verum  genuinumque  videri  hu- 
jus  libri  (itulum  de  mortibus  perseculorum  ,  cui  niliil 
addi  unquam  debuit. 

ARTICULUS  IV. 

Quibuf  rmio^ibus  ad  hunc  libruni  scribendum  Cecilius 
$mpulsu$  fuerUf  ac  quo  tempore  illum  in  lucem  pro- 
tulerit. 

Duas  Cecilius  profcrt  rationes  ,  quibus  ad  hunc  li- 
brum  scribendum  impulsus  fuit  (cap,  52).  Priina  es(, 
7ie  memoria  tantarum  rerum  inleriret,  id  est,  poena- 
rtim  et  iiiteriltis,  quibus  lyranni,  et  chrislianx  reli- 
gionis  persecutores,  iniserabiliter  vitam  riiiierunt,  ac 
qiiomodo  iis,  uii  inox  dicebamus  ,  ajquissimo  Dei  ju- 
dicio  de  medio  siiblatis,  Iriumphans  Christi  Ecclesia 
pacem  majoremque ,  quam  anlea,  splendorem  recu- 
pcravit. 

Secunda  ralio  est,  ut  si  quis  horumce  tyrannoruni 
bisloriam  scribere  deinceps  voluisset,  ab  co  veritas 
non  corrumperciur,  vel  peccata  iilorum  ,  uti  ipsemet 


qtii  chrisliauos  vexavcrunt ,  poslremum  fuissc.  Nec 
miniis  perspicue  ab  illo  traditur  hunc,  aliosque  om- 
nes  christiano!  Eccle^ix  inimicos  et  persecutores  sic 
fnisse  dcbcllatos  ,  et  divina  ultione  profligatos :  ut 
nulla  eorum  aut  siirps,  autradix,  vel  sicut  tluse- 
bius  loqiiitur  :  ^»5  ysvof,  piii  o-Trs^fwt,  /xnSfiTi  hv^v»t 
nec  gcuus,  nec  soboies ,  nec  ulium  nominis  eorum  va- 
tigium  (Euseb.  Orat,  de  iaudib.  Constant.  c,  9,  p.  629), 
in  terra  nmplius  remanserit.  Ad  bcec  vero,  in  hujus 
ce  libri  exordio  et  fnie  non  sine  stimma  grati  aniiui 
testilicalioiie  palam  prxdicat  redditam  cbrisUanis 
pacem,  Chrislique  Ecclesiara  iii  prislinum  restiiulain 
csse  stnium  aique  splendorem.  Atqui  Maximinus  an- 
uo  Chrisli  513,  aul  nd  sunimum  51i,  mortuusei>t. 
D  Praeterea  Cecilius  de  Licinio  loquitur  et  GonsUtntino, 
adbuc  foedere  et  amiciiia  conjuiictis,  ac  nullaiu 
obortarum  liiter  utriimque  simultatum  vel  miniroain 
uliibi  fecit  nienlioucm.  Denique  nullibi  Liciiiium  iu 
persecutoriim  Ecclesiae  numero  posuit :  iramo  vcro 
haud  obscure  signiflcat  ipsum  favisse  clirisiiaiiis ,  el 
integrum  refert  edictum,  quod  iu  eorum  gnitiam 
mense  jantiario  anno  515,  ab  illo  datum  esse  me- 
morntur.  Post  hunc  igitur  annum  ,  et  priusqunin 
idem  Licinius  in  cbristianos  saevire  coepisset,  liic  li* 
ber  a  Cecilio,  nisi  nos  ipse  fallnl,  editiis  esl.  Vcrum- 
enimvcro  si  Eusebiani  chronici  auctori  el  aliis, 
quos  alibi  citavimus  {Dissertat,  in  Lactant,,  cap.  4, 
art,  1),  Scriptoribus  fides   habenda   sil,  Licinius 


B55  DISSEHT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PEBSEGUT.  CAP/n.  854 

christianos  ex  palatio  suo  anno  319 ,  aut  3i0  ejecit ,  A  est  clarissimam  oliro  apud  Romanos  fuiese  Cxctliorum 


atque  inde  eruditiores  critici  ducunt  persecutionis  ab 
eo  excitatx  iniiium.  Gecilius  itaque  inira  hujus  313 
et  5^  anni  spaiiuro,  hunc  librum  composiiit. 

Quo  autcm  praecise  anno  manum  uUimam  ei  im- 
posuerit,  dictu  snne  difficilius.  Scriptura  namque 
Sozomenus  {Lib,  i  Histor,  Eccles.,  cap.  1,  p,  408), 
reliquii  Licinium  post  Cibalensem  pugnam ,  qua  an- 
n^  314  mense  oclobri  a  Constantino,  iliius  tunc  hos- 
te,  victus  est,  mulato  prorsus  nnimo,  christianos  eo- 
rumque  sacerdotes  ideo  variis  poenis  afAixi^^se ;  ut 
eidem  Constantino  ipsornm  rnulori  crearel  moles- 
liam.  Tunc  ergo  coepit  in  illos  grassari.  Quin  eiinm 
Easebius  {Lib,  i  de  Vila  Comtant.,  cap.  5,  p.  446) 
nobis  exhibet  oraiioncm  a  Licinio  ante  Cibalense  ii- 


gentcro,  ex  qua  omncs,  quotquot  orti  essent,  nomea 
accipiebant  CnBCilii,  addito,  ut  a  se  invicem  disiingue- 
rentur,  agnomine  aliquo,  et  aliquando  eiiam  cogno- 
mine.  Pluribus  quoque  po^t  stabilitam  rcligioneia 
christjanam  coinmune  fuii  Caecilii  nomen.  Palnm  &i* 
quidem  fecimus  queindam  in  Minucii  Felicis  Octavio 
inlroduci  Cxcilimn,  qui  rejectis  eihnicorum  rcligioni- 
bus,  quas  dcfcndere  frusira  conatus  fuerat,  cbri- 
slianam  lubcntissime  suscepit  (  Dissertai,  in  Minuc, 
cap,  1,  art.  5).  Alium  adhuc  Uleronymus  {CataU 
Script,  Eccles,  eap,  67,  pag,  lt9),  roemorat  Cxciliuai 
Africanas  ecclesi;c  presbyterum ,  a  quo  Cyprianus, 
Carihnginensis  Epii>copus,  ad  cbristianam  fidem  ad- 
duclus,   sumpsit  ipsum  idem  Cxcilii  cognomentuiQ* 


Itid   prxlium  habilnm  ,  qua  miliiibns  edixit  deos,  6  Deniqne  in  pluribus  ejusdeni  Cypriani  epislolis  no* 


quos  bactenus  colucrant,  si  vicloriam  darent,  ah  om< 
oibus  fore  semper  honornndos ;  secus  vero ,  colen- 
dom  Constantini  Deum.  Verum  inde  non  coiificiiur 
tiinc  motam  ab  illo  fuisse  publicam  in  chrisiianos 
persecutioiiem ,  sed  potiiis  eum  ancipiii  adhuc  hx- 
sisse  animo  quam  religionem  aut  rejiccret ,  nut  tue- 
retor.  Quid  vero,  qiiod  liocc  privala  Licinii  facta  Ccci- 
lio,  qui  longius  nberal,  laterc  polucrunl? 

At  ceric  ille  ipse  aperte  declarai  posi  supra  me- 
moratnm  Licinii  edictiim  anno315,  pro  ciirisiiana 
religione  datum ,  subsecutam  esse  mense  augusto 
▼el  septembri,  Maximini  et  Candidiani  morlem. 
Tum  deinde  narrat,  illo  mortiio  ,  Valeriam  Diocle- 
tiani  filiam ,  cum  malre  sua  Prisca  per  varias  pro- 


mcn  Ca^cilii  inscriptum  legimus  (C^prian.  Epit;l.  1, 
57,  05,  67,  70). 

A  quamvis  hi  aliiqiie  bene  muUi,  docirina  ot  pie« 
tate  insignes,  nomen  illud  sortiU&int;  Baluzius  ti* 
men,  quem  alii  plerique  omnes  sequuntur,  sibi  vi&uf 
est  ccrlo  et  perspicue  dcpreliendiscie  Lucium  CteUuoi, 
seu  Cxcilium  Firroianuni  Laciatttivm  hujuslibri,  noo 
seciis  aique  aliorum,  dc  quibus  disputavijnus,  esso 
auclorem  ac  pnrenlem.  Persunsum  autem  id  ita  ha^ 
biiit ;  ut  ullo  absque  scrupulo  in  prima  libri  hujus  edi« 
lione,  et  alii  in  subsequenlibus ,  quatuor  iUa  Lucii 
Co^cilii  Firmiani  Laclaniii  nomijiapraefixerjnt.  Neque 
eum  vel  minimum  quidcm  morala  suni  ooiissa  in  ve« 
teri  et  iinico  codice  Colberlino  diio  posteriora  voca* 


vincias ,  plebeio  cuUu,  quiudecim  mensibus  vognnlcin  C  bnln,  quibus  Lactanlius  a  ca^teris  omnibus,  Cuicilii, 


errasse,  etutramque  postea  capiiis  damnatnin  (C.48, 
ei  teqq.),  Morlux  itaque  sunt  circn  finem  nnni  5ii,  ut 
iiifra  fusius  explicabilur.  Noiidum  crgo  hic  liber  in 
lucem  tunc  prodierat.  Al  cum  ibi  finialur,  nonnc  in- 
de  haud  immeriio  concludi  poiest  illum  a  Cecilio  hoc 
ipso  tempore  prorcctum  ,  cum  nihil  adhuc  ,  ncc  de 
Gibalensi  praelio  ,  nec  de  exciiata  a  Licinio  in  cbris- 
tianos  perseculione  quidquam  comperli  habnisset. 
Ab  eo  itaque  litc  liber  circa  flnem  anni  514 ,  aut 
paulo  post  scriptus  videlur. 

CAPUT  U. 
De  libri  h^us  mtctorg^  ei  DmuU/e  Confeseorey  cui  nun 
mpaliir,  0c  ie  InbtuM  judicibus^  ^uerum  juesu  varO^ 


sive  Calii  nominc  appellatis,  proprio  quasi  quodaiu 
charactcre  discernilur.  Nam  ea,  inquit,  ab  osciiauie 
librario,  sicuti  Sirmondus  ad  Sidonium  iosimili  causai 
annotavil,  prxtermissn  sunl. 

Tribiis  aulcm  argumentis  ad  hunc  librum  Laciantio 
vindicandum,  ctillius  nomini  haud  dubitanter  iiiscri* 
bcnduin  se  inducium  fuisse  significat.  Primo  eteniro^ 
iibi  nieronyinus  genuina  Firmiani  Lactantii  opersi 
eniimerat,  iii  eorum  niimero  ponit,  de  persecutione  ^- 
brum  unum,  Al  is  jpse  est,  ait  Baluzius,  de  quo  agi<* 
tur  {Baluz,  Nol.  in  hujus  lib,  tituL  Uieronym,  CataL 
Script,  Eccles,  cap.  80,  pag,  121). 

Secundum  vero  argumenlum  ilio  duxit  ex  hujufioe 


^^  .  .       ,    .  ,.  .     iP  .        libri  siylo,  qui  ipsi  oronino  Laciantianus  visu»  est.  Et 

tlie  propter  Chrtsn  eotifeemnem  suppttats  affeclus  ^  . ,      . ,  ,.       ^  „.    .,..        ..  ... 

r-  r  ^  rr  D  id  quidcm  conhrmat  Virgila  versibMS,  qui  huicee  li-» 

bro,  quemadmodnro  genuinis  Lactantii  operibus,  inf 


eu. 


ARTicuuis  pmnus. 
Proponutttur  argumenta^  quibus  plurimi  hunc  Ubrum 
Firmano  Lqclautio  vindicari  posse  pula»eruut. 
Libri  tui)U8  liUilus,  a  nobts  qualis  in  unico  oodioe 
Coiberllno  describitur,  talis  oioniao  reprsesenutus, 
apeHisftiine  prodit  L^ qiuid,  stve  Ludum,  littera  y  pro 
«,  fiicttt  adiolei,  posita,  Luciuro  iftquaro  Cecilioin  ip- 
sius  revera  esse  auctorero  (I)*  At  quisiile  sit,  ia  du* 
bium  baud  iiQitterito  voc^ri  potesi.  MemiBi  eteoim, 
veteruDiiiistortisvel  roe4ioeriterimbuio,inooropertum 

(I)  Confer  disquisitionem  ifsl  Vibro  de  Monibus  perse- 
cuiorani  pnMnisnra,  io  qua  huic  Nurrianaf  opiaioni  vali- 
dissimis  argumeuiis  coulradicilur. 


terscrunlur. 

Tcrtium  denujue  ratioois  nomenturo  ab  eo  petitur 
ex  variis  loquendi  modis,  qui  in  boc,  sicut  in  aliif 
Laclanlii  libris  ad  vcrbum  leguatur. 

Tanlis  porro  tamque  manifeslis,  ut  ille  optnaAur, 
ralionibus  iilud  dumtaxat  oppoui  passeputavii,qaod 
Laclantius  in  vulgatis  iibrorum  siiorum  editioDibot 
non  Cccilius,  sed  C;i*lius  vooaiiir.  Sed  respondet  ttoi 
levis  inomeoti  esse  banc  dirficultatem,  utneroiMoi 
prorsus  roovere  delieat.  In  Colberlino  enimvero  507, 
variorum  Lactantii  librorum  codice  nuncupatur  Cee^ 
/itts,  in  aliis  vero  duobus  4005  et  4495,  nec  non  in 


855  LE  NOURRY.  g^e 

vetustissimo   Oxoniensi   illud  aliudque   praenomen  AquatuorLuchXerd/itFtrmiantLadatitiinominaexhibet. 

Yidesne  intcgrum  Ctecilii  nomen  in  solo  Colbenino 


omitiitur,  et  simpliciter  appellalur  Firmianus  Lactan 
tius.  Yerumtamen  duabus  postea  hujusce  de  persecu^ 
iorum  morlibus  libri  edilionibus  Oxonicnsi  et  Canla- 
brigicnsi  praefecti,  (lac  Baluzii  responsione  minime 
|>ermoti,  illius  tiiulo  nomen  Cwliit  non  Cecilii  prae- 
)K>ni  volueruDt. 

Hxc  porro  omnin,  nec  plura  sunt  rationum  nio- 
menta,  quibus  Baluzius,  aliique  erudiii  homines, 
bunc  librum  Firmiano  Lactanlio  iribuere  hacienus 
Gonati  sunt.  Ea  autem  sic  retulimus,  ut  nihil  plane 
eorum  viribus  detractum»  sed  aliquid  potius  auctum 
fuerii.  At  tameisi  illa  Baluzio  aliisque  ferre  omnibus 
iralidissima  videantur;  aliter  tamen  Baudrio  visum 
fuit  {Baudr,  not,  incap.  \  el^),  scd  cur,  quave  ra- 


codice  scripium?  In  Puteano  enim  legitor  CteU  et 
Cwiiif  et  duobus  aliis  in  locis  Ceciii :  sed  librarios  in 
Iiis  nominibus  scribendis  aSicubi  certe  erravit.  Quis 
nutem  dixerit  iinius  codicis  aut  titubante,  aut  emnle 
librarii  uianu  exarati»  et  recentissimi  allerius  aucto- 
ritatem  cxieris  longe  pluribus  et  vetustioribus  ei  mc- 
lioribus  esse  antcponendam  ?  Noime  ergo  inde  con- 
cliidi  recte  potesi  in  dubium  saltem  jure  merilo  vocari 
ulrum  Casciiii  aut  CeciUi  nomen  unuin  ex  his  quaioor 
sit,  quibus  LacUntius  vocatur.  Atqui  si  id  incertum 
est,  hinc  plane  conficilur  in  libri  de  moriibu$  penf 
cutorum  tilulo  unum  dumtaxat  ex  illis  quatuor,  nioii- 
rum  Luciut,  cerlo  inveniri.  Nam  secundum,  videlicet 


lione,  ille  non  explicavit.  Quo  autem  sumus  animi  b  Ceciiius,  anceps  saltem,  uU  diximus  et  dubium  esl 


candore  et  ingenuitaie,  dissimulare  non  possumus 
plura,  el  longe  majoris»  quam  superiora,  roboris  no- 
bis  suppeiere  argiimenta,  qu»  non  minimum  dubi- 
landi  locum  praebeant  utrum  bic  liber  a  Firmiano 
Lactantio  sit  revera  composilus.  Candido  autem  ac 
simplici  more  nostro  ea  proponeinus ;  quo  orones, 
depositis  omnibus  praejudiciis,  facilius  inielligant  quid 
de  hujus  libri  auctore  certius  sutuendum  sit. 

ARTICIJLUS  II. 

Proferuntur  argumenta  ex  hujus  libri  tituio  desumpta^ 
qwbus  eonfici  posu  videtur  Firmianum  Laclantium 
non  esse  iliius  auctorem. 

Primam  dubitandi  rationem  an  bic  liber  Lactantio 


Diio  autem  posteriora,  scilicet  Firmianus  LactmAs», 
plane  absunt.  Qua  ergo  ratione  hic  liber  lania  seca- 
rilate  in  ejus  editionibus  potuit  quatuor  LacUiiiii  no- 
minibus  inscribi  ? 

Sed  agedum,  et  dic,  quaeso,  quid  prohibel  qnomi- 
nus  stemus  codicis  noslri  titulo,  ac  credamiis  Lucium 
aliquem  Gecilium  esse  illius  libri  auctorem  ?  Noone 
satis  perspicue  ostendlmus  plures  sane,  nec  ignoblies 
quidem  fuisse  viros,  qni  eodem  Cccilii  nomiiie  sum 
appellati,  et  eadem  qua  auctor  noster  actate  vixerunt? 
Nulla  autem  certa  ratio  proferri  potest,  cor  hic  liber 
ab  uno  ex  illis  compositas  non  fuerii.  Non  magoa 
igitur  sine  lemeritate  asseri  potuitillumediiom  fuisie 
a  Firmiano  Lactantio,  cujus  baec  duo  nomina  in  libri 

Firmiano  tribui  debeat,  ipsiusmet  titulus  nobis  sup-  C  hujus  titiilo  inscripta  non  sunt,  et  teriium  dubium 

pediiavit.  Duae  enim  sunt  illius  partes,  quarum  prima     saltem  esse  debet. 


auetoris  nomen,  secunda  ejusdem  libri  argumentum 
nobis  exhibent.  Atqui  ulraque  pars  demonslrat  Fir- 
mianum  Laclantiuin  non  esse  ejus  auclorem.  Non 
aliud  qiiippe  in  eo  nomen,  nisi  Lucii  Cecilii  inscribi- 
tur.  Laclanlius  vero  qualuor  bis  nominibus  Ludu*  CcB' 
liuSy  sive  Casciiius  Firmianus  Lactantius  appellatus  est. 
At  clarissimus  vir  Christophorus  Matihaeus  Pfaftius  nos 
admonuit  in  vetustissimis  codicibus  operum  ejusdem 
Lactantii  Bobiensi  et  Oxoniensi,  in  octo  Taurinensi- 
bus,  in  Ambrosiano,  Mutinensi,  ei  duobus  Florentinis 
utrumque  Lucii  CasUi^  sive  CwdiU  praenomen  penitus 
omilti.  Ad  Gailicanos  autem  codices  quod  spectat,  in 
regio  codice  olim  Puteano,  ab  annis  700,  aut  800 


At  qiiis  est,  inquiunt.  isteLucius  Cecilius?  Sedab 
his,  qui  id  postulant,  vicLssim  petimus  quinam  siot 
plurimorum,  quorum  unicum  superest  exemphtf»  li- 
brorum  auclores,  qui  solo  noroine  eis  praefixo  oobis 
cogniii  sunt.  Numquid  eis  idcirco  abjiidicands  erool 
genuinae  commentaiiones,  et  adscribendae  alieri,  qui 
ex  pluribus  illorum  nominibus  unicum  praetulerii? 

Ea  iiaquc  levissima  profecto  postulaiione  omissa, 
Baluzius  aliique  contendunt  ab  oscitante  libroriopra!- 
termissa  fuisse  in  libri  de  mortibus  persecutorm  ti- 
tulo  duo  Lactantii  Firmiam  nomina.  Sed  id  nec  ulla 
penitus  ratiofie  firmatur,  nec  quomodo  fieri  pomerit 
videmus.  Nam  is  litulus  minio  et  litteris,  uii  aioot, 


scripto  hic  divinarum  Insiitutionum  titulus  est :  Fir-  jy  majusculis  exaratus  est.  Quis  autem  nescit  majorem 

mtant  Lactantii  de  faisa  reiigione.  Postea  :  Indpit  iiber 

secundus  Lactanlii  Firmiani.  Et  In  fine :  Cwii  Fir^ 

miani  Institutionum...  expiidt.  Ad  calcem  vero  libri 

de  Ira  Dei  legitur :  Cwciii  Firmiani  de  ira...  expiidl ; 

et  libri  de  Opificio  Dei :  Cwciii  FimHani...  expiidt.  In 

altero  regio  codice,  quondam  Floriacensi  ab  annis 

circiter  900  exarato :  Indpit  iiber  Fmrnani  Institu* 

ltofuim,etc.,  atque  in  margineeadem  manu :  CmiiiFir' 

miam  de  reiigione ;  et  in  fine,  L.  CcbU  Fhrmiam,  eo- 

demque  modoad  libri  tertii,  quarti  et  quinli  calcem. 

Pliires  adhuc  sunt  in  Colbertina  biblioibeca  codices, 

sed  longe  recenliores,  uti  in  nostra  de  librorum  Lac' 

tantii  dissertatione  exposuirovs.  At  unus  tantum  baec 


a  librariis  diligentiam  in  bisce  tiiulis,  et  i 
nominibus,  quam  in  caeteris  omnibus  describeodis 
adhiberi  ?  Lento  siquidem  ac  peculiari  modo  basoe 
litleras  singillaiim ,  nec  cahmio  currente  eflinfuot. 
Huc  accedit,  quod  hic  liber  ab  eo  librario  scriptos 
est,  qui  molta  verba,  a  se  primum  depravaia  correxii. 
At  certe  litulum  libri,  si  quid  ipsi  def uisset  ioi^  po* 
tiori  jure  emendare  debebat. 

Fac  Umen,  si  Deo  placet,  utrumqiie  Lactantii  Flr- 
miani  iiomen  a  librario  oscitante,  et  aliud  cogitaate, 
quod  fieri  vix  aut  ne  vix  quidem  poluit,  fuisse  omis- 
sum.  Numquid  ille,  ne  libri  hujos  haud  dubie  veoalis 
pretium  pcrderei,  tiiulum  ejus  numqnam  postea  re- 


S57 


DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSEGUT.  CAP.  II. 


858 


)^il?  Numquid  etiam  abalioaliquonumquamleclus  A  librariorum  fuisse  hunc  ab  eo  nolaturo  crrorem. 


esu  qui  illum  omissorum  nominum  admonuii?  Tuiic 
enirovero  iila,sicut  in  alio  Lactanlii  codice  factum  vi- 
dimas,  saliem  in  margine  descripsisset. 

Sed  similem,  inquit  Baluzius,  praeierroissioiiem 
Sirroondus  in  suis  ad  Sidonii  libros  aniroadversioni- 
bns  annotavit.  Sed  quse  illa  sii  non  indicat.  Nuroquid 
auieni  ea  esl  a  Sirroondo  edita  in  bunc  titulum :  C. 
Soili  ApoUinam  Sidonii  ipitlolarum  liher  prtmiis.  Ibi 
namque  doctus  ille  vir  observal,  in  quibusdam,  non 
in  cunctis  codicibus,  Modetti  nomen  additum.  Sed 
ibidem  coniinuo  nos  admonet  nullam  lujjus  poslerio- 
ris  nominis  uUibi  apud  Sidonium  fieri  menlionem, 
ni>i  eo  forsilan  niludere  videatur,  ubi  ad  Oresium 
scrtbit,  nialle  se  Modestum^  quam  facetum  existiroari. 


Atqni  si  paucorum  est,  numquid  hinc  ulli  inferre 
licet  eamdem  fuisse  osciiationem  illius  nominatim 
librarii,  qui  librum  de  morUbus  persecutorum  trao- 
scripsit?  Sed  dic,  quseso,  cur  ilie  potius,  quam  tot 
alii  librarii,  a  quibus  omnes  aui  aliquae  separatim 
Lactantii  comroentationes  descript»  sunt,  dno  prae- 
cipua  ejus  noroina  oroisit,  et  ex  duobus  aliis  unum 
scripsit  quod  quidero,  ut  dixirous,  valde  dubiuro  est  t 
Donec  igitur  id  plane  ostendas,  nonne  roulio  verisi- 
milius,  ne  dicamus,  certius  est  auctorem  libri  de 
mortibus  pertecutorum  duobus  tantumroodo  Lucii 
Cecilii  nuncupaturo  noroinibus,  longe  a  Firmiano 
Lactantio  diversuro  fuisse? 
Alios  porro  non   roagis  audiendos  putarous,  qui 


Quis  auiem  non  videt  hanc  praetermissionero  ab  illa  B  i"Stabunt  Laclaniiuro  solo  aut  Firmiani,  aut  Laciau' 


multum  discrepare,  qux  in  Geciliani  libri  litulo  iln- 
gitur?  Medesti  siquidero  appellaiio  quinturo  erat,  nec 
propriuin  Sidonii  noroen,  quod  illi  rarissiroe,  et  in 
quibusdain  tanturo  roanuscriptis  codicibus  attribu- 
turo  fuit.  Quserendus  ergo  alius  libri  alicujus  titulus, 
in  qno  propria  ac  peculiaria  auctoris  noroina  oroit- 
lantiir. 

Verum  insurget  fortasse  aliquis,  et  urgebit  ab 
eodero  Sirroondo  {Prosfat,  in  Sidon,  de  propr.  nomin.) 
insuper  observari  nobitiores,  stante  Roinana  repu- 
blica,  viros  pluribus  nuncupatos  fuisse  noniiuibus, 
quorum  propriuro  illud  erat,  quod  primuro.  Post  rei- 
poblicae  vero  eversionero  roos,  inquit,  inductus  est ; 
quo  proprium  cujusque  noroen  postposuerunt  cxieris, 


lii,  aut  ulroque  hoc  noroine  saepius  vocari»  Naro  cum 
utruroque  illud  noroen  ei  propriuro  Tuerit,  ulroque, 
aut  uno  ex  iis  taniuro  a  caeteris  oronibus  scriptoribus 
satis  discernitur. 

Ad  secundaro  vero  tituli,  quo  hujusce  libri  argu^- 
roenturo  continetur,  partero  si  veniamus,  inde  sane 
rursus  conftci  potest  illuro  Firroiano  Lactaniio  jure 
haud  prorsus  merito  adjudicari.  Nam  his  verbis  de 
mortibui  peneeutorum,  nec  pluribus  reprxsentatur. 
Alqui  nemo  umquaro  aut  ostendit,  aut  dixit  compo- 
situm  fuisse  a  Lactantio  libruro,  quero  de  mortibui 
pertecutorum  inscripseril. 

Contra  uroen  Baluzins  aliiqiie  contendunt  hanc 
inscriptionero  earodein  penitus  esse,  ac  libri  illius. 


aut aliunde  pro  arbitrio,  ac  ssepius  a  propinquis  af- (]  quero  Hieronyrous  (Caial,  Script.  Eccles,  cap,  80, 


fectibus  deducturo  iroposuerunt.  Fatetur  autcm  vir 
ille  doctissirous  in  quibusdaro  iibrorum  titulis  a  pos- 
teriore  hoc  roore  aberraturo.  Nam  rei  rusticx,  verhi 
gratia,  scriptor  quatuor  vocabatur  his  nominibus; 
Palladiuif  Rutiliui^  Taurui^  jEmilianut.  At  quam- 
Tis  hoc  nltimo  nomine  taroquaro  proprio  illuro  Isido- 
ros  (/ni/.  lib.  xvii  Origin.)  cilaverit,  a  pluribus  ta- 
nien  Palladiut  tanturo  vocatur.  Quatuor  quoqne  erant 
Cattiodori  nomina :  sed  nonnulli  noroine  Senator, 
qood  epithetum  esse  arbiirabanlur,  plane  rejecto,  Cat- 
tiodoTum  simpliciter  nuncupaverunt.  Sed  librariorum, 
pergit  Sirmoodus,  brevilati  studenlium,  negligeniia 
proprium  dumtaxat  quorumdaro  auctorum  noroen, 
quod  quidem  nllimuro  erat,  illorum  libris  inscriptum 
fuit. 

Sed  quid  contra  nos  facit  haK;  scita  Sirmondi  obser- 
vatio?  nos  enim  ibi  monuit  a  feslinantibus  librarits 
omissa  fnisse  prima  Auctorum  nominai  ac  scriptum 
tantuinmodo  uitimuro.  At  nuiic  non  de  prirois  agitur 
Scriptoris  noroinibus,  sed  de  oltirois,  quae  a  librario 
prseierroissa  jure  vel  injuria  contendunt.  Huc  accedit 
quod  Lactantius  in  nullo  uroquam  Hbrorum  litulo, 
nec  ab  ullo  iiroquaro  auctore  Luciut,  aut  Luciut  Ceci» 
iiut  uniuro  appellalus  est.  Quacuroque  igitur  festina- 
lione  liber  de  mortibus  persecotoruro  cxaratus  flnga- 
fur,  illius  titulo  noroina  Firmiani  Lactantii  potius 
qunro  Lucii  Gecilii ,  scribi  debuerant. 

Praeterea  Sirmondus  aperte  declarat  paucorum 


pag.  \%i )  ab  ipsomet  Lactantio,  non  alio,  quam 
simplici  de  pertecutione  titulo  editum  fuisse  tesiid- 
catur.  Sed  quo,  amabo  le,  argumento  id  Baluzius, 
tanta,  uti  omnes  norunt,  eruditione  praedilus,  vel  alii 
deinceps  probavere?  Nullo  plane.  Gur  ergo?  Nuro- 
qtiid  arbitrati  sunt  ita  unuro  eurodemque  esse  de 
pertecutione  et  de  mortibut  persecutorum  librum ;  ut 
ad  id  deroonstrandum  nullo,  ne  miniroo  quidero, 
arguniento  opus  sil?  Sed  quis  eis  illiid  asserentibus 
lidero  sialiro  habebii?  Nobis  certe  vidctur  his  litulis 
diversuro  oronino  arguroenturo  designari,  quod  qui- 
dero  vario  penitus  roodo  tractari  debuit.  Qui  enini 
de  pertecutione  t  chrisiianorum  videlicct,  conflcit 
libruro,  is  procui  dubio  in  illo  explicare  debet  quac, 
j)  et  quanu  ii  pro  religionis  suse  professione  tormenU 
ac  snpplicia  pertulerint,  ac  quoroodo  iilaro  ad  extre- 
muro  usque  spirituro,  et  crudelissiroam  internecio- 
nero  fuerint  tuUti.  Alqui  hsec  describi  potuerunt, 
tametsi  nulla  aut  ievissima  dc  ullius  persecntoris 
morte,  aut  publicis  gentiliuro  rebus  fiat  roeniio.  Gon- 
tra  vero  Gecilius  noster  in  libro  de  persecuiorum 
mortibus  siroili  plane  modode  gentilium  ac  de  chri- 
stianoruro  vexationibus  serroonero  insiituit.  Deinde 
vero  ab  hujus  libri  exordio  aperte  declarat  illum  a 
se  idco  ediiuni,  ut  palam  omnibus  faceret,  quibus 
poenit  in  eot  christianorum  perseciitores  coslestis  judi' 
cis  severitas  vindkaverity  ac  quomodo  illi  scrius  qui» 
dem^  sed  graviier  ac  digne  debiUs  sceloribus  SuU 


859 


LE  NOURRT. 


p<Bna8  supremo  persolTerint  Deo,  qui  In  itlls  exstin-  A  Anglicisque  interpreUtionibus  ezpilcare  voluerunt 


goendie  ct  ^lendis  tirtmem  majestatemque  suam 
ostendit.  Ad  illud  autem  argamentum  toio  in  libre 
coltineafy  nec  ab  illo  ad  aliud  digrediiur.  Diveraum 
est  igitur  utriusque  4lbri  de  mortihus  persecutommf 
et  de  per$e<mUonB  argumentum. 

Neque  dixeris  Hieronymum  ex  Hs  nnnm  esse,  qui 
in  citandis  memoriter  Kbrorum  f itulls  sxplus  erra- 
veruiit.  Non  enkn  bimc  solum  Laetamil  Hbrum,  sed 
alios  plures  citatii.  Qua  ergo  ratione  dici  poiest  in 
lioc  solo  recensendo  memorla  lapsus?  Deiiide  tero  si 
memoria  iHum  ibi  defecit,  cur  Hiius  falsa  auctort- 
tale  ad  hunc  librum  Lactanlio  adjudicandum  abu- 
tiintur. 

Praeterea  quomodo  tanta  confideniia  asseverari 


a  se  invicem  omnlno dissentlant. Nlhil  auteroneceBse 
esi  horumce  obscuriorum  locoram,  et  varianim  in 
bis  explanandis  opinionum  omnia  hlc  congererc 
exempla.  Nani  saepius  occurrunt ,  el  plura  a  nobis 
postea  annotabunlur.  Quis  autem  nobiscum  non  fate- 
bitur  eruditos  illos  homines  debuisse  aul  viiiose 
hujus  brevitatis  accusare  Laclaniiiim,  aut  ipsi  hiinc 
librum  abjudicare?  Atqui  nultus  adhuc  illud  sermonis 
vitium  in  genninis  Lactanlii  operibus  deprehendit. 
Quid  autem  inde  sequitur,  quis  non  videai? 

Sed  agedum,  planeque  demonstremus  quanlum 
noii  solumobscura  sitCecllli  nosiri  breviloqueniia, 
sed  quantum  etiam  illius  dicendi  genus  et  slylus  a 
Lactantiano   dlscrepent.    Primum    itaque  Cecilius 


potest  uiiam  eamdemque  esse  illam  de  persecntione,  B  (  cap,  %  )  de  primis  Christi  discipulis  sic  loquiiur: 


et  de  mortibus  persecuiorum  commcntationem?  Sci- 
mus  enim  quid  bic  Ceciiii  de  mortibus  persecutorum 
iiber  complectaiur :  quid  vero  in  Lactantii  libro  de 
perseeutione  scriptum  fuerit,  plane  penitusque  igno- 
ramiis.  Nam  jaciuram  illius  jam  a  longissimo  tcm- 
pore  fecimus,  ac  solus  ittius  titulus  ab  Hleronymo 
designatus  superest.  Tacuit  cnlmvero  eximius  ille 
doctor  quse  in  lllo  a  Lactantio  disputata  sunt,  nec 
ulli  nlteri  bsec  scire  bactenus  licuit.  Donec  ergo  hic 
libcr  inveniatur,  aut  aliquis  nobis  certo  ostendat  qune 
in  hoc,  a  se  lecto,  contineantur,  nemo  plane  homo 
affirmare  jure  merito  potest  illum  etimdem  csse, 
atqueCeciiii  nostri  libruni.  Scd  ad  alia  non  minoris 
ponderls  rationum  momenta  gradum,  si  lubct,  fa- 
ciamus.  < 

ARTICULDS  ni. 

Expomnlur  «fm  fnrgimeHtat  quUiua  dmmtrari  p^u 

ly»,  ejt  m  »ppoiU0  diluwuy^. 

Nullum  cerie,  quo  hic  liberLactantio  adjudicetur, 
argumenium  minoris  momenti  et  ponderis  esse  vi- 
detur,qiiam  illud,  quod  plurimi  hactenns  ex  aucioris 
illius  stylo  et  scrlbendi  ratioiie  erul  posse  exisiimant. 
Nam  iiide  manifesle  demonstrari  potest  eiim  ab  illo 
Firmiano  Laciantio  ^criptum  numqiiam  fiiisse.  Quod 
quidem  ut  clarius  faciliusque  percipiatur,  observan- 
dum  est  longe  ceriius  ex  styli  oraiionisqiie  diflTeren- 
tia,  quam  similitudine,  judicium  Terri  possc,  an  di- 


Per  omnes  provmcias  et  civitates  Ecclesice  (Hndamenta 
miserunL  Quis  autem  bon»  latinitatis  aucior  hoc. 
quod  Laclantianum  esse  venditant,  umquam  dixit 
miilere  (\indamenta?  Is  certe  non  est  Lactanlius, 
qiii  nielius  scripsit  (undamenta  Ecctesias  ubiquejeu- 
runt(LaeUmt.  iib,  iv/n</.  cflp.21 ).  Nuroquldaulem 
dices  ibi  errasse  imperitum  librarium,  gui  pro  verbo 
jeceruni^  scripsil  miserunt?  Sed  id  priroo  quiitem 
gratis  flngitur.  Deinde  vero  si  omnia  barbara  verba, 
et  improprioe  dictiones,  quae  in  hoc  libro  occurrunt, 
librarii  imperitiae  tribuenda  essecenseas,  qua  raiione 
asseverare  potes  Lactantlanum  loquendi  genus  in 
hoc  ipso  libro  faciie  agnoscl,  quod  in  unico,  hacte- 
nus  superslite,  cxeinpkiri  foede  corruptum  faleris? 

Paulo  post  vero  Cecilius  {cap.  5)  de  secundi 
Ecclesiae  perseculoris  morie  disputat.  Sed  Domiiiani, 
a  quo  excitata  est,  nomcn  nullibi,  ne  semcl  quidcm 
ab  eo  expressum  invenies.  Siccine  ergo  Lnctantius 
suspensos  suis  in  libris  retinnit  legeniium  auimos; 
ut  eis,  de  quo  loquatur,  relinquat  non  faclle  divi- 
nandum? 

Tum  deinde  Cecitius :  <  Rex,  inquit,  Persanim 
Sapores,  qiii  eum,  Valerianum  imperatoremy  ceperat, 
si  quando  libueril  aut  vehiculum  ascendere,  aut 
equum,  inclinare  sibi  l\omanum  jubebat,  ac  terga 
prnebere,  et  Imposilo  pede  siiper  dorsum  ejns, 
illud  veruin  esse  dicebat,  exprobrans  ei  cum  risu, 
non  quod  in  tabulis,  aut  parietibus^  Romani  pin* 
gerent.  i   Quis    umquam,    amabo     te  ,    phrasim 


versi  librl  ab  uno  eodemque  auciore  profecti  fuerint.  I>  liuic   similem  in   veris    Lactantii    libris    aniroad- 


Plures  enimvero  potiierunt  alteriiis  stylum  scriben- 
dique  modum  aut  assequi,  aut  saltem  imltari.  At 
nullus  in  conscribendls  pluribus  Kbris  omnino  dissi- 
mili  penitusque  diverso  ioquendi  modo  usus  est. 
Atqui  ea  dictionis,  sermonisque  discrepantia  in  Ce- 
ciiii  et  Lactantii  libris  passim  deprehenditur. 

Qui  enim  hunc  Cecilii  nostri  Itbrum  majorl  cura 
pervolutariint,  suisque  iilustrare  connisl  sunt  notis  et 
observationibus,  hi  fateri  coguntur  Cecilii  brevilo- 
qucntiam,  ejusque  sermonis  brcvttatem  vitiosam  esse, 
ac  plane  obscuram.  Et  certe  pluribus  in  locis  tanta 
obscurilate  e^i  invohita ;  ui  ii  qui  tcncbricosos  ejus- 
modi  locos  aut  suis  animadversionibus,  aut  Gallicis 


vertit?  Eam  proferat,  si  libet,  ac  cedirous.  M 
certe  Bnudrius  fnietur  prlmo  nulla  hujus  coroinaiis, 
imposito  pede  super  dorsum  ejus,  sibi  occurrisse 
exempla,  nisi  in  vulgala  sacr%  Scripturx  inierpre- 
tatione,  quam  quid.em  ^actaotiano  stylo  siroilem  esse 
nemo  umquam  dixerit.  Deinde  vero  idem  Baudrius 
declaral  se  horum  verbonim,  iilud  verum  esse  dicebatf 
vix  ac  ne  vix  quidem  assequi  potuisse  sensuro.Nuni- 
quid  ergo  illum  facilius  percipient  alii,  minus  doclit 
aut  qui  animo  non  ila  attento  hu^c  librum  legeruntt 
At  quidam  auctores  deprebendisse  sibi  videmur  par* 
ticulam  non  ibi  prsepostere  a  librario  adJiiaro,  qua 
sublata  sensus  auctoris  obscurus  non  erit.  Sed  quid 


86i  DISSCHT.  IN  LIB.  DE  afy(M|f|^^8  PERSECUT.  CAP.  11.  m 

inde?  Non  quaerirou?  ^tnim  subl^  e9  parlic«l9 « 4  i^Qve  Ulorvw  veriii^imw  mmm  eM  fitl^faui  m 
sensus  sii  clarior:  sed  ^irum  to^a  b^c  piirasis  prp' 


Tecia  slt  a  Mdaniio,  qui  Cicero  clirisUanu^  b¥ib^lur. 
Nesclo  sane  utrum  aliqMis»  Qui  «Jcganiiae  CjicerQoia-* 
nx  gustum  habeat,  id  umquam  dixerU. 

Numquid  etiam  Lacl^aii  siylum  ma^i^  reiijoij^ 
Iktc  de  Galerio  imperaiorc  Geeilii  (Cap,  0)  \^\^  : 
c  Sed  difTero  de  factisejusdicere,  neconrundamlem* 
|)ora.  Postea  epUu  quam  nomen  imperaloris  accepit, 
cxuto  socero,  lum  demum furere coepif ,  ^cauAWOere 
omnia;  UiocIe$  eiuin  ^n\^  iovperium  vocabaiur.  > 
Quxnam  ^utem,  Qbsecro,  est  b.or\un  verbQrum  con*- 
-  nexio,  tameisi  copula  ^nm  cojojuiig^inlttr  ?  Quid  ibi 
Tacii  mutatum  aut  Di.QcIis  norj(\^iji,  aiU  buj^  n^uta" 
tiouis  commcmoratio?  NoouMlli  (J[uidcm  ^u^caii.tur 


c^nift  m4io  ki/fii^i$  proporafuie,  qup  ad  prefl^io^ 
neip  suao)  nece^ria  eraut.  jUbiQiMP»  m^w  LaouiH 
Uu9  iia  yjcaquami  iqcuitu  e^ t  ? 

Yisne  et  alia  Qb^u^trioris  .orM^ifi  eiemida?  La^a, 
si  placet^quid  de  bQrrenAis  fd^dew  C^lmi  e^taoiiooiY 
bu^  Gecilius  tri^dj4erit  {Cofi*  H} ;  f  CQUiil0res  tlii, 
inquit.^uper  ^io8iniU(4)^ni\tr,  l^imain|4iir»  iaven^ 
mri.  lEIt  dupUcabatur  semp^r  ilUs  Aon  ioTQuieniibttSy 
»ed  ut  iibuit  ad4cAlibu$*  i  JHuqiqwd  Mm  similem » 
et  iaxw  cibsc^rwu  «(u^iJ^di  modMfa  jo  gaauiAiift  Lac- 
i9U^ii  libris  b9^ct,e;(uis  ;M».io\a(lvArUt  1  Alibi  vitro  liico 
Ceci)ius  liOlidemque  ^  Qobilito  {m\m,  aduUerii 
f^^  2iCCffiSgii\(,  <^t  ducii^  ^  iiupiAioiiun,  Jiftbel  ^ba 
(Cap.  40) :  c  Invenitur  quidam  Ju49&U9m.„  qw  aii'* 


111  tcxiu  aliquid  esi^  biulcmu,  aul  depxavaium.  Ua  ^  ver^^  iu^tUes  ^u^eoJii^ttr.  J[u4e^  a^Uii^  et  idiBgens 


saneeihicei  alibi  corruptionis  ca  insiuvilant,  et  Iqca, 
el  dicta,  qux  excusare  nou  pQs$upi.  Nain  fcedeetia!^ 
corrupla  arbiirabantur  non  magis  clara,  et  ^xplicam 
faciiia  GecDii  verba,  quibus  pioclelianum  inter  ct 
llcrculium  quid  fuerit  di^cri^iinis,  sic  ^ipQnit:  flloc 
soluni,  inquit  (Cap,  8),  differel^^t,  qyod  avarili^ 
niinori  allero  ruil  plus,  majori  vero  minu^,  ^<*i3i  plus 
rmiidilalis,  plus  vero  animi,  uou  ad  bene  facien.dum» 
sed  male.  >  Neque  minus  ^iiam  suspecia,  propker 
similem  ohscuriiaiem,  illis  videtur  jntegriia^  |iorui,u 
de  Galerii  matre  verborum :  i  Mulier  admoduQi  su- 
persiitiosa  qux*  cum  essel,  dapibus  sacr;ncabai  peuo 
quolidie,  ac  vicariis  suiscpulisexhibebal  (Cqp,  11). i 
Verurotamen  iis  omiiibus  in  locis  uec  ull2i  pro^sus  in 


extra  civitatew  mm  {^ra^io,  pe  IfipMibH»  obiwaiur, 
protuiit.  >  Oe  qUQ^aJNt*  P^l9«t  i^  di(^UW}  «^  taftfdilMAi 
abTuam^  A^  ^  i^W>  ^ms^HM».  iUU  ie  iuiqMf 
Judice  ?  T^ra  Qb^cura  profeao  ei  aoibigua  sttni  ba^A 
verba ;  vt  ea  iilM  ^  iK^AQao,  ^i  4#  ^ecm^o  iuleUi<^ 
genda  esse  ceu^^iAi*  AA  UQQ  «ddiio  v^caImi^  vel 
tjAse,  vel  iikt  ^vX  itliquQ  ^imiii ,  ^fT^ctaAfr  ab  Aueiara 
breviiati  a^Qiino  qppof^ta,  U^lli  f^eri^  OBDoifi  obffiUr 
rii^is,  et  amp^ib<)logia. 

Perg^  adbqc,  oib^eQro,  ^t  4^e  /qjnomodo  C^ius 
narrat  ever^^  fuis^ci  %  Co^li^iaJQ»  Oiooleiiaai  el 
MaximuiAi  Ife^culii  ^i^UW  ^iQ  igis^iflyQ^.iEofleo^ 
quo ,  v^quix,  imff^^  «Wt«  |la«mi»oi  aiaUift  CtH^-^ 
$.lautini  j^sfiu  rev^lebai^tiu*,  et  in^w^Oi»  cum  quo 


inaiiuscripio  codice  corruptionisnota,  ueeullumplane  C  picius  er^t.  {)t  quia  fCOfi^  ambo  sbviftl  picAj  erani» 


vestigium.  Eslo  lamen.  Hsec  et  alia,  si  velis,  passiui 
omnibus  obvia,  qux  breviiatisergo  prxiermiltimus^ 
tenebricosa,  ambigua,  atque  explicatii  dirfuiliinu 
^  hujus  libri  loca,  a  librario  foedata,  corrujpta,  oduliC' 
rata,  delruncata  ,  iransposila  fueriut  :  quid  indc, 
quxso,  conficies;  nisi  cerlo  aHirmari  uo.n  poss^ 
Lactantium  esse  hujus  libri  auclorem,  donec  alius 
codex  plaiie  intcgerel  incorruplus  iuveuialur? 

Quid  vero,  quod  plures  loci,  pari  culigiue  co;isper- 
si,  nequeunt  ulliu^  corrupiioiiis  noiari.  pos|  citata 
etenim  ullima  verba ,  Gecilius  narrare  pergit  con- 
cepium  aGalerii  mUre  in  chrisiiauos  odium,  quod 
in  liiium  translulit*  Tu^  auteu.)  cQnlinenler  adjicit  : 
Ergo  habito  iuler  seffertqlam  lin^mem  con^ilio,..,  diu 


^t  itn^gines  simi^I  ^eppueb^um^  ^ff^ofi^. «  Noqiui 
Qecilius  longe  clarins  et  b^oviifs,  omsm  l|is  verius: 
fium  quo  pictus  er(^,  i^ij^^  pot^r^i ;  i  Eodao  iem-r 
poreDiocIetiani,  e^t  6etti.s  M«iXAiuiajAi  ^iua)  oi  im^- 
giues  simul  picLne, »  eic.  ^l^  uiiyue  ot^ra  »i  ptr»i^ 
cua  foreni,  ei  ab  omnibus  {acile  Uiielligereniur. 
Quid  auiepi  id  ip&i  propo^i^e  brevitati  ofSciebat? 

Fineru  ceri^e  diccudi  oaQ  facereiaus,  m  oQMoa 
tf^Q&cribenda  essent  paris  aM4>>&i^i<^Mft  ^^  C^C^ri^ 
t:iii3  exempla.  Neque  id  magnai  profecio  e^  nece^* 
sitatjs.  Quis  enim  e^  bi^,  qi^aa  reiivt^P^.  a^ie  n<^ 
videat  Gecilii  siylum  a  L^ciaAliano  p^np,  pc;rJ»picuo» 
dili^cido,  e§se  pjforsus  aljeoum? 

Veruqi  q^ia  dirUcilliuwu:!  OSf  l^%  ^vm  mW4 


tenexfurori  ejus  re/?w9"«^''- P'C,  quaeso,  ad  quos  ,  J) graiom  de  singulari  ertvJuisumi /et  ^pAiqyMnw  ,  aU| 


putas,  referuutiir  priuia  Cecilii  verba?  Nurpquid  ad 
Galerii  matrem,  de  (^\^  proxime  locvius  est?  Mi- 
nime  (Cap.  10).  Nam  de  iila  ibi  nop  loquiiur^  sed  de 
Galerio  et  Diocletiano,  de  quo  factuii^  longe  ^iilc^ 
sermonem  omnino  inicrruperat. 

De  eodem  insuper  Galerio  postea  dixit  (Cap.  14) : 
Tunc  CcBsar  medio  huemis  profeclJQne  pqrata  prprupit. 
Ai  quis  non  crcdai  his  verbi$  si|[nincari  illM.m  Cae- 
sarein  medio  hyemis  Nicomedia,  ubi  constitcrat, 
repente  aufugisse  ?  Cei  le  hunc  G^cilii  esse  sensum 
varii  ejus  interprelcs  arbitrati  suut.  §ed  perperam. 
Nam  prius  ab  eo  dictum  videmus  :  Habito  inter  se , 
ei  Diocletianum ,  per  totam  hyemem  consilio.  Yetpis 


ipsjs  videbatur,  Scripidori^  Ope/e,  qvoil  per  ^of,  ^vqn^ 
de^ierdiium  fuit,  a  ^  landew  i^iv^^lQ,  Q^ellere  opjLt 
uionem.  aliud  exemi^liwi  subjicie,^tus ,  qv^Qd  vel  uui:* 
cum  omnibu^  xquis  rejrum  sesiimaiQrihus  [^^ade^f^ 
poterit  hunc  lib^MiQ»  Q3  soribeudi  rat\0Q,e  Q^s^  cowr 
po^itum;  ut  aperte  cJ9mc(  aliugi  QjqpiQinQy  tff^^  Lac- 
iaiitium ,  se  babt.iisse  pareutcin.  Ab  eQ  9utem  argu- 
iVienium  illud  ducimus  collqq^io,^  qup  Galenii^  PiQ- 
cl^iiatiui^  ^d  p,urpuri^m  j^t  imperaU)ri^  ^igi^t^eu) 
deponendam  coegit.  Primo  ilnque  Cecilius  mitlra 
quaedum  refert  Calerii  verba,  responsa^que  DiQcle- 
tiani  conira  reclamaiiijs.  Tum  deiiide  sic  ^ucior 
noster  prosequitur  (  Cap,  18 ) :  i  His  audjti^  senex 


863 


LE  NOURRY. 


S64 


languidus,  qui  jam  Maxiroiani  litteras  acceperat,  scri-  A  identidem ,  et  ubi  maxime  opus  erat,  loqueniis  1 


beiUis  qudecumque  locutus  fuisset.  >  Quis,  oro  te,  hic 
Maximianus,  et  quae  locutus  erat  ?  Non  inielliges  sa- 
ne ,  nisi  animum  ad  ea  reflectas ,  qux  antea  dicla 
fuerant ,  Galerium  prius  conflixisse  cum  Maximiano 
Uerculio,  quem  injecto  armorum  civilium  metu  ter- 
ruerat.  Pergit  deinde  Cecilius  :  c  Et  didicerat  augeri 
ab  eo  exercitiim,  lacrymabundus  :  Fiat,  inquit,  si 
boc  placet.  Supererat  ut  communi  consilio  omnium 
Caesares  legerentur.  >  Quorum  omnium?  Nam  de 
solo  Maximiano  Herculio  jamdudum  menlionem  fe- 
cerat.  At  ambiguis  bis  vocibus  Geciliiis  designavit 
Diocleiianum,  utrumque  Maximianum,  Herculium, 
et  Galerium ,  ac  Consiantium ,  de  quo  jam  a  longo 
tempore  tacuerat. 


peratoris  iiomen  adjicere  ?  Quid  hoc  contra  scrmonU 
brevitatem,  quantumvis  exquisitam  faciebai?  Sed 
tale  procul  dubio  erat  Gccilii  ingenium,  quod  ab  ipso, 
sicut  ab  aliis,  scribendo  prodiiur.  Noii  inule  igitur 
quidam  nos  admonuit  nostrum  auciorem  in  illiHl 
orationis  vitium  incidisse,  quod  notatur  hoc  Hontu 
carmine : 

Brevis  esse  laboro, 
Obscurus  Qo, 

(Horat.,  de  Arte  poet.,  v.  25.) 

At  quis  umquam  in  scriplis  Lactantii  illud  tam  ob- 
scurae  et  ambigux  .brevitaiis  vitium  umquam  depre- 
bendit?Nihil  profecto  eloquentiae  et  perspicuiiaii, 
in  ejus  libris  ab  omnibus,  uti  alibi  ostendimus,  agni- 


Sed  Auciorem  nostrum  sequamur,  qui  ad  instilu-  B  ^®  magis  oppositum  {DUsert.  in  Lact.  cap,  i,  or(.  2). 


tum  dialogum  continenter  huncque  rediit  in  modum : 
Quid  opus  esi  consUio,  cum  sit  [necesse  iUis  duobus , 
qui  nec  ibi  nominanlur,  piacere  quidqwd  nos  feceri- 
mus.  Ila  ptane.  Nam  illorum  filios  nuncupari  necesse 
esu  Cujusnam  bxc  sunt  verba?  An  unius  tanlum? 
Neutiquam.  Priora  enim  sunt  Galerii ,  et  posleriora 
Diocletiani ,  qui  ci  respondet ;  Ita  ^plane.  Tum  ibi 
interruplo  adhuc  colloquio,  nullaque  rursus  collo- 
quentis  facta  mentione ,  Cecilius  sic  prosequilur : 
i  Quid  ergo  fiet  ?  g.  Ule,  inquit,  dignus  non  est.  Qui 
eniin  me  privaius  contempsit ,  quid  faciel ,  cum  im- 
periiim  acceperit  ?  d.  Hic  vero  et  amabilis  est,  et  iia 
imperaturus ;  ut  patre  suo  melior  et  clementior  judi^ 
cetur.  G.  lia  fiet,  ut  ego  non  possim  facere,  quae 
velim.  Eos  igiiur  oportet  nominari ,  qui  sint  in  mea  G 
potesiale,  qui  timeant,qui  nihil  faciant,  nisi  meo 
jussu.  D.  Quos  ergo  faciemus?  g.  Severum,  inquit. 
D.  lilumne  saltatorem ,  temulenium ,  ebriosum ,  cui 
nox  pro  die,  et  dies  pro  nocte?  g.  Dignus,  inquit, 
quoniam  militibus  fideliier  prxbuit »  et  eum  misi  ad 
Maximianum,  ul  ab  eo  induatur.  d.  Esto.  Allerum 


Quid  ergo  recentiori  cuidam  scriptori  facias,  qui 
dum  illud  lecloris  indagini  relinquit,  ipse  lamen  pro« 
fitelur  se  nihil  toto  hoc  iu  loco  deprehendisse,  Lac- 
tanlio  indignum?  Cur  enim  lecioris  judicio  id  sta- 
tuendum  relinquil,  quod  ilIesuopraeoccupni?Nonne 
potius  debebat  sinceram  exspectare  lecioris  seoten- 
tiam,  ad  quam  nos  provocat,  ac  nos  vicissiin  eum 
provocamus.  A  quolibet  autem,  ctii  per  otium  licebit, 
hoc  unice  peiimus,  ut  hunc  librum,  quaniumvis  bre- 
vem ,  cum  nuper  ediia  a  doctissinio  Pffafio  Lactan- 
tianorum  operum  breviori  Epilome  aequo  animo 
componere  velit,  ac  nisi  nobiscum  agnoscat  valdc 
dissimilem  esse  utriusque  stylum  «  tum  illi  lubenier 
subscribemus. 

Scimus  qiiidem  ab  uno  eodemque  scriptore  pro 
argumentorum  et  lucubrationum  diversiiate  suum 
variari  dicendi  genus,  aique  aliud  esse  in  scribendis 
historiis,  aliud  in  epistolis,  aliud  iii  orationibus,  aliud 
in  polemicis  disputationibus.  Sed  nullus  scriptor, 
qui  sicut  Lactanlius  eloquentia,  et  clare  ac  perspicue 
dicendi  gratia  polleat,  in  uUa  sua  lucubratione,  in 


queni  dabis?  g.  Hunc,  inquit,  osleiidens  Daium qua  etiam  aliud,quam  in  aliis,  argumentum  quan- 


fidein  summa  religione  praestabat.  d.  Quis  est  hic , 
quem  mihi  offers?  g.  Meus,  inquit,  afQnis.  d.  At  ille 
gcmebundtis  :  Non ,  inqnit ,  eos  homines  mihi  das , 
quibus  tutela  reipublicre  commilti  possit.  g.  Probavi 
eos,  inquit.  d.  Tu  videris,  qui  rcgimen  imperii  sus- 
cepturus  es.  >  Perge  adhuc,  si  vetis,  el  in  verbis,  hoc 
colloquium  subsequentibus,  in  idem  adhuc  obscurio- 


tumlibet  diversum  perlractavit ,  ab  eleganti ,  plano, 
et  aperio  ubique  scribendi  genere  ad  tantum  obscu- 
ritatis  vitium  umquam  ditapsus  est. 

Quosdam  tainen  audire  nobis  videmur  contra  re- 
clamantes  plura,  quam  quae  retulimus,  in  hoc  Ce- 
cilii  libro  inveniri  loca,  ubi  ille  clare  et  perspicue, 
nec  minorl ,  quam  Firmianus  Lacuniius  sennonis 


ris  sermonis  vitiuin  offendes.  Quis  autem,  nisi  niaxi-  D  elegantia  loquitur.  Esto  sane.  At  negari  etiam  non 


ma  animi  conteniione  singula  quaeque  dialogi  bujus 
verba  ponderaverit,  facile  agnoscet,  quae  a  Diocle- 
tiano,  aut  Galerio  dicu  sint?  Ei  certe  hoc  ita  difficile 
plurimis  visum  fuii;  ui  quidam  in  ediiionibus,  qui- 
bus  praDfuerunt,  alii  in  suis  animadversionibus  pri- 
mas,  iiti  vides,  nominis  cujusque  imperaioris  loquen- 
tis  litieras^ejus  verbis  praefigendas  esse  censiierint. 
At  quorsum ,  quasso,  harum  additio  lillcrarum ,  et 
totiiis  iilius  dialogi  in  notis  descriptio?  Non  alia 
procul  dubio  caiisa  proferri  poiest,  nisi  quia  eruditi 
viri  probe  inlellexcrunl  quauta  sit  in  discernendis 
colloqtieuliuin  imperatorum  verbis  difficullas.  Quid 
umeti  ad  eam  penitus  tollendam  facilius  erat ,  quom 


poicst  in  his,  quae  a  nobis  transcripU  sunt,  et  aliis 
bene  multis,  Unum  esse  difficilis  et  incultxlocu* 
tionis  obsciiriuiem ;  ut  illa  ad  abjudicanduro  a  Lac- 
Unlio  huiic  librum  plane  sufficiat. 

Et  certe  quo  minus,  uli  jam  diximus,  ex  quadam 
slyli  similiiudine,  duobus  in  libris  deprehensa,  coo- 
fici  potesl  hoscc  libros  ab  eodem  auciore  fuisse 
compositos,  eo  magis  ex  styli  discrepaniia  ac  dissi- 
militudine  cerlo  evidenterque  probaiur  diversosesse 
illorum  auclores.  Quis  enim  nescit  haud  semel  con- 
ligisse,  utscriplor  aliquis  alium  ila  imilaius  sii;ii( 
eodem  piane  modo  laiine  scripsisse  videaiur?  Nonne 
aliqui,  ac  praecipue  ejusdem  xlalis  bcriptorcs  lati* 


^6S  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSKCUT.  CAP.  II.  866 

nam  lingiiaro ,  quod  quidenn  infinilae  iion  esi  operas ,  A  viri  ratione  in  mentem  suam  induxerunt  eum,  cui 


ita  callebant;  ul  vix  discernas  a  quo  scripli  sint  eo- 
rum  libri?  Non  lauii  igitur  momenti  et  ponderis  est 
sennouis  similiitido,  ul  ex  ea  sola  variae  commenta» 
tiones  uni  eidemque  Scriptori  adjudicentur.  Contra 
Tcru  ex  slyli  dissimilitudine  ac  differeniia  longe  cer- 
llus  et  efficacius  demonslraiur  quasdam  commeiita- 
tiones  a  diversis  scriptoribus  esse  profeclas.  Atqui 
diversam  esse  Lucii  Cecilii « et  Firmiani  Lactanlii 
scribendi  rationem  inde  colligimus,  quod  varios  isie 
edidit  libros,  in  quibus,  eisi  varia  pluraque  diflicilia 
tractavit  argumenta,  iu  iis  tamen  omnibus  idem  sty- 
lus,  idemque  elegans  et  polilus  dicendi  modus  ubi- 
que  deprehenditur.  Unicum  vero  habemus  Cecilii 
opuscuium,  inquo  de  Iiistoricls  taniummodo  rebtis 


hoc  de  pmeculorum  Morlibut  opusculum  inscribilur, 
eumdem  esse  Donaium,  cui  Lactaniius  suum  de  Ira 
Dd  librum  nuncupavit.  Duo  quippe  ilti  Donaii  ita 
sibl  dissimiles  sunt ;  ut  praeter  nomen  nihil  prorsus 
commune  habere  videanlur.  Quod  quidem  ex  utrius- 
que  libri  aetate,  et  rebus  ab  iino  et  altero  Donato  ges- 
tis  evidenter  probari  polesi.  Nam  liber  de  Mortibui 
per$ecutorumf  uti  supra  ostendimus,  absolulus  esl  aut 
circa  finem  anni  515,  aut  certe  antequam  Licinius 
christianos  vexare  coepisset.  Donalus  autem  ille,  de 
quo  Cecilius  ibi  loquitur,  cum  aliis  Confessoribus, 
anno  Christi  305,  in  carcerem  conjectus,  per  sex 
posiea  annos,  usque  ad  annum  311  plurima  propter 
Christi  confessionem  tormenta  pertulerat.  Donatus 


disputat.  In  eo  aulem  aliquando  clare  el  nitide,  ac  B  ^«1«"»  cui  Lactantius  librum  suum  de  Ira  Dd  dicavit, 
I        .         j        r         !..„._     -  •  _-       nondum  in  doctrina  christiana  satis  obfirmalus  fue- 

rat.  Timebat  eniin  LacUnlius  (Lih.  de  Ira  Deiy  cap,  1, 
ei  cap.  22),  mille  aucioritate  hominum,  qui  se  puta- 
banl  sapientes,  deceplus,  In  eorum  laberetur  erro- 
rem,  qui  Deuin  ita  faciebani  immobilem,  ul  non 
possel  aut  ira  excitari,  aut  tangi  gratia.  Quin  etiam 
hunc  Lactantius  de  Ira  Dei  librum  ad  lllum  scripsit, 
quo  possel  discere,  quemadmodum  hosce  impios  ho- 
mines  refelleret.  Nondum  igiiur  hoc  documento,  in 
quo,  ut  ait  Lactaiiiius,  religionis  ac  pietatis  summa 
et  cardo  versaiur,  satis  imbulus  erat.  At  quis  in  ani- 
mum  sibi  facile  inducat  Donatum,  martyrem  sanc- 
tissimum,  qui  xaria  verborum ,  ungularum,  ferri,  et 
ignis  pro  christianae  religionis  confessione  tormenta 


si  vis  etiam  eleganter,  sed  sxpius  ambigue,  confuse, 
ei  obscurissime  loquitur.  At  ea  in  una  nec  longa  lu- 
cubratione,  tam  diversa  scribendi  ratio,  non  aliunde 
oritur,  nisi  quia  Cecilius  aut  mediocri  ingenio  erat , 
aut  nondum  satis  in  libris  componendis  exercitato.  Is 
ergo  Lactantius  dici  non  potest. 

Nobis  itaque  Baluzius  aliique  fruslra  objtciunt  in 
boc  de  persecutorum  Mortibtu  libro,  ac  genuinis  ip- 
siiismet  Lactantii  commentalionibus  locutiones  pla- 
ne  similes  saepius  inveniri.  Nam  pares  apud  mediae 
el  infimae  etlam  latinilatis  scrlptores,  atque  apud 
Ciceronem  loqucndi  modi  reperiuntur.  Numquid  ergo 
inde  concludi  polest  genuinos  libros  Ciceronis  ab 
illis  fuisse    compositos?  Nemo  certe  sani  capiiis 


homo  id  umquam  dixeril.  Ut  aliqua  igitur  verisimili  C  consianiissime  perpe8Sus,novies  de  lyraiino  triumpha- 

veral,  ignorasse  ulrum  Deus  ira  in  improbos,  et  in  pios 
homiues  gratia  commoveatur. 

Neque  respondeas  hunc  delra  Dei  librum  a  Lac- 
tantio  compositum,  quando  nihil  adhuc  Doiiatus  pro 
Christiconfessione  passus  fuerat,  autdubitabat,  autsa- 
tis  compertum  non  habebat  quid  de  ira  et  gratia  Oei 
statuendum  sit.  Etenim  praeterquam  quod  probatu  id 
diflicillimum  esi,  dicendum  forel  hunc  de  Ira  Dei  11- 
brum  a  Lactantio  divulgatum  fuisse  ante  aut  circa 
annum  305,  quo  Donatus  iuclusus  in  carcere,  et  quse 
sit  ira  Dei,  vel  ignarus,  vel  incertus,  eam  minus, 
quam  inflictas  sibi  a  tyrannis  quaslibet  plagas  timere 
debebat.  Alqui  in  superiorl  dissertatlone  ostendimus 
hunc  d^Ira  Dei  librum  longe  postea,  et  anno  circiter 


ratione  probetur  hunc  librum  eodem,  quo  vera  Lac- 
tantiiopera,  scriptum  esse  stylo,  notand;e  procul 
dubio  erant  dictiones  et  locutiones  ita  eidem  Lac- 
iantio  propriae ;  ut  ab  ipso  solo,  non  auiem  ab  aliis 
usurpatas  fuerint.  At  quis  hactenus  hoc  demonstra- 
vit?  Quamvis  etiam  id  demonstraretur,  tunc  dici 
posset  illud  casu  aliquo  evenisse,  aut  illa  ex  iisdem 
hausta  esse  fontibus.  Denique  ex  paucissimis,  immo 
Tero  pluribus,  si  velis,  similibus  Lactaniii  et  Cecilii 
dictionibus  coUigi  numquam  poterit  librum  de  Mor- 
tibu$  per$ecuiorum  breviloquentia,  ambigua,  difficili , 
planeque  ol)scura,  passim  circumfusum,  illius  ejus- 
demque  esse  Lactantii ,  qui  omnibus  aliis  suis  in 
libris,  elegnnter,  enucleate,  el  perspicue  locutus  est. 


Neqiie  iiKigis  etiam  ii  audiendi  sunt,  qui  urgent  B  ^^^   publicam  prodiisse  iu  lucem.  Donatus  itaque 


hunc  Cecilii  librum  Laciantio  idcirco  tribuendum, 
-qola  Virgilii  versus,  in  eo,  sicut  in  Lactantii  libris 
inseruntur.  In  aliorum  quippe  tam  sacrorum,  quam 
prophanoruin  auciorum  libris  versus  Virgilii  similiter 
citati  sunt.  Nemini  autem  mirum  videri  debet,  si  duo, 
aut  plurimi  etiam  scripiores  Virgilii  carmina,  quae 
inter  omniuin  manus  versabauiur,  suis  in  scriptis 
pariter  citaverint. 

AKTICCLUS  IV. 

Exponuntur  alia  argumenta,  ex  varii$  Cecilii  opinioni" 
bn$  petita,  quibus  o$tenditur  hunc  librum  a  Firmiano 
Laclautio  non  e$te  scripium. 
Satis  saiie  mirari  non  pos^umus  qua  docti  qui(}am 


eximius  Christl  confessor,  quem  Cecilius  inaximis 
laudibus  exornat,  alius  omnino  esse  debel  ab  eo, 
cui  Laclantius  librum  de  Ira  Dei  obiulit.  Falluntur 
ergo,  qui  unum  et  eumdem  Donatum  esse  putant,  et 
inde  perperam  inferunt  Lactantium  duorum  horumce 
librorum  fuisse  verum  auciorem.  At  hoc  argumentiim 
si  eiseripitur,  nonne  potiori  jure  confici  poiest,  sic- 
uti  diversi  professione  et  tempore  suiit  Donatl,  iu 
duos  et  diversos  esse  horum  librorum  parentes  Ce- 
cilium  videlicet  et  Laclantium.Quisporrofuerit  Dona- 
lus  ille  mariy  r  in  sequenti  articulo  fusius  explicabimus. 
Prxterea  hic  ipse  Cecilii  iiber  pliira  alia  nobis  sub- 
minisirat  rationuro  roomenta»  quibus  adhuc  deroom** 


S67  LE  HOURftt.  86t 

tratur  eum  ab  alio,  quam  FirmiMio  Lteianiro  fuisse  A  stn^l^^tcff  LaeiarttfOM  (ffthse  Gonsralitintim ,  qtii 


composiiuni.  Primo  enim  bic  ff)le(  auis,  ut  annoi  ivt^* 
inus,  in  libris  alio«  eiUirc,  quos  aoi  j)nii  editlefati  atH 
deiiiccps elucitbrare  mediiabatur*  Atqni  neo  IHcitfl 
Mortibus  persecuiBrmi  liber  in  Terie  Laelan^  Ope^i^ 
bus,  vicissimque  in  liocCeciiii  libre  miifa  plafie  ejw^ 
dcm  Lacianiii  commetUaiio  ullibt  ettatnr*  flnres  tfl- 
men  occurrerunt  occasiones,  itbi  liic  Itber  k  Lact&n  • 
tio,  vel  Lactaiitii  libri  a  Gecilio,  af  iintie  idemqtitf 
iliorum  auctor  sk «  poierant,  debebanlqve  l-evei^ 
citari.  Nam  ut  plura  omitiaiiitiev  noime  opporfwMssl- 
mam,  ne  dicaraus  neceeaariam ;  hmto  Hbram,  ant  iti 
eo  alios  de  divinis  insliititiombus  libroii  cifawdi  occft' 
sio  scse  obtulii,  ubr  uierque  de  imtiHmi^ima  lyraii- 
norum  crudelilatef  dirissiniisque  niertynim  SRippli- 


coHoqoemibnB  ImpcrntoHbnS  ereti  pr(ftm,  illos  co 
esqitefuiflse(iomltaimn,  uM  rtt)Vc^t,  aui  certc  tion 
minlfmntt  duMhindf  locnnr  habebat,  fote  ui  a  Cxsa- 
re^  ^nHate  indigntssime  repeIlcretui^?Quistandcin 
tn  animuni  haud  a^re  indircet  Lactnrtfiurti  asseruisse 
BlOCtetlanmn ,  Gnlt^rii  mlnls  aC  comminaiionibus 
eoaetum^  cessrisseimperib,  qtind  pfcriqu^omnes  eliani 
eoAvi  neHptores  S|)ohle  ab  eo  deposituin  asseverani! 
Conira  idmen  Cecilins,  arguet  aliqOis,  Lactaniio 
eoteTos  e^se  contcdicnr.  Ergo  lam  ille  eu  scire  po- 
tttftf  qnte  Nicomedioft  agebantur,  quatn  Lacianiius 
Qtrid  atitem  miruin  si  non  eadcni  alque  alii  ejiisJem 
setatis  Scriptores  iradiderit,  ct^nl  tlli  sxpe  sa:{iius  a 
se   invicem  dlssentiant?  Veruin  quainvis  utrumque 


ciis,  invictissima  ad  morlem  usqne  potienlfa  loleratis  g[  Lactantium  et  Ceclliui^i  ^ndein  sDtate  vixi^se  concc- 


(iis9eruit?Cur  ergo  Laclaniius  conira  morein  soum 
ab  uno  libro  a4  alium  noa  non  mi^t,  ntai  quia  hrc  tk 
ilorUbu$per$ecuiarum  liber  nontitfuttm  afoipso,  sed  atf 
alio  scriplore  confectttseBl? 

Ne(|ue  esi  qvod  quis  catisetnr  tnde  inferri  poMer 
falsa  et  adoiterina  esee  omiiia  scriptornm  opera»  quie 
in  aliis  non  cilantur  eOrtim  Hbri«(*  De  bis  qtiippo 
scriptoribiis  aglmusv  qni  aolcnt  alioa  stios  Hbro9  ci- 
tare,  eosquecitandiopporttifiamet  neCessariam,  qaem*- 
adinodum  Laciaiiiius»  eecastonem  ntcti»  non  prse^ 
termittunt. 

Sod  acrius  urgere  poeeumiis  non  pattca  iii  lioc  de 
Mortibui  penecutoruni  libro  tamquara  certa  mirrari 
quje  Lactaniii  opinionibue  adversaniur,  attt  ab  illo 


dati^;  m>tV  ita  tnmen  certuhi  e^t  uiruiii  uterqueNi- 
comedift  It^biiaverK,  cnm  Diocletiauus  ibi  dfpo^uit 
impeHtmT.  Gonstnlt  quidein  lunc  ibi  mansisse  Lacian 
tium,  Sicnti  a  nobis  alibi  satis  probaium  csl.  Atntil- 
insumqtramostenditC^cilium  illuc  venissc^aulibiad- 
fuisse  sub  imperii  Diocletiani  flnem  :  ininio  vero  liinc 
iHom  longeremotum  fuisse  saiis  hacc  ipsa  probanl,  qux 
ab  iHo,  sicuti  diximu<,  narrantur  de  niodo,  qno  Dio- 
cletlamis  imperiali  digniiaie  sese  in  eadem  urbe  abdi- 
cavii.  Ea  qnippe  non  sotum  a  Coaevorum  scriptorum 
sententtis,  sed  ab  omni  eliam  verisimilitudine  sic 
aliena  sunt ;  nt  ci^edl  non  possint  ab  aliquo  scriplis 
tradita,  crui  tnm  In  eadem  ac  Dloclelianus,  urbecom- 
mot^abaiut*.  Sed  h:ec  ei  alia  similia  infra  a  nobis,  et 


dici  nequaquam  poltieruni.  Tttiit  proctil  dnbio  ea  (;;  opportuniori  Idco  fugius  cxplicabuniur. 


sunt,  quae  Geciliua  tradidii  de  anno,  qim  Ghristus 
cruci  afGxus  fuit,  de  mil4efl«riv  iHioe  regno,  de  St- 
bylliS)  ei  de  pace  Ecdefcisav  qMiih  asserii  n^llus  a  Do- 
initiaui  imperaiorie  morie  Mpni  a4  Decium  passam 
essc  geotilinm  infflnoOnim  Hnpefew* 

Deiiide  vero  mlMn»  pianb  dniMtandl  loeM  m,  q^drt 
Lactamhis,  sicnit  atio  loet^diiiimBi  l^icemtMKHm  ^tf 
iinperaiore  Diodeikm»  aeciM,  iM  rhetdrieank  dt)^ 
cuerii.  In  ea  autem  nfbe  aNthoe  eonsistebat,  qOalMtr 
ecclesiii  Nieoiiiediensie  inaan  ejtnderti  imperatori^  in^ 
censa  est.  PosiliiM}  Mmdem  et  fear  eilrema  in  scnlsc- 
tute  in  Gallias  a  Gonsiantino  Maglio  accersitus,  Gt 'i%^ 
puin  Gaesarem  iUius  itiiitti  latints  lineritf  imlHJii.  Cm 
autem  baac  omnia,  qMenradntodnm  tidlmnH,  eeriar 


Qn^iU!  nulcm  {^ondei^is  ac  momenli  sint  illa  oinnia, 
qu»  hactcnus  protulinius  argumema,  et  uirum  ii» 
rccte  conficlatur  Firmliii^um  Lactantiuin  libri  deMor- 
lilmt  pendcniofion  nroti  essc  aiictorem,  eorum  om- 
niihn,  qul  semoiis  prscjudtciis,  veriiati  sincere  slo* 
dent,  judlcio  d:clliifcii(!uin  libeuier  permiiiimus.  At 
iis  cet^te,  ni!>i  nos  tncns  iioslra  fallat,  evidcnter  de- 
nlonsti^attim  esl  inaximani  profecto  esse  dubilandi  ra- 
titincm  mrum  CeiCilius  hujusce  libri  auctor  ideiu  sit 
arque  rh-minrtos  Lactaiilius.  At  si  res  ita  se  iiabeat, 
ilHtis  liliJloaddcnd^im  procilldubio  non  erat  ulrum- 
qflbFiVminniLactantiinomeii;  sed  talis  relinquendus, 
qMili^  hi  dnico  rtUhuscriplo  codice  Colbci  liiu)  exlii- 
betuf.  Q\inmobl*em  nos  lola  hac  iii  disseriaiiouc  hunc 


siiil,  Lacianiio  Nicomedi»  adliue  eommoranti  iMere  ly  scriptorcm  non  alio,  quam  Lucii  Cccilii,  aut  brevita- 


non  potuii,  qua  a  Diotletiano^  Gnlerit),  et  Conslan* 
tino  Magno  in  liac  urbe  acta  suni,  ae  qmHmjMo  Bloele^ 
tianusei  pwpuramiei  impeiHiiOris^teposulf  dignitttt^in. 
Atqui  Cecilitts  MHa  ht«lii)ro  suo  de  hmi  <^leb(ii^- 
riina  abdicatione  scri|Hii  tan  partm  terisiffiillffi  6r 
scriptoribus  flde  msgis  dtgnis  adeo  eontraf  ia ;  nt  hnec 
a  Lactantio,  qui  eo  qam  fticla  foerant,  ignoftn^  non  po- 
terai,  tradila  fuisse  nemo  eerre  dixerit.  Qiia  ehim, 
quaeso,  raliene  tanqoaw  verom  describere  poiolsset 
memoraiQm  a  nobis  Dioeletiani  OalerHque  collo- 
quium,  in  quK^  exaggerantur  ejnsdem  Dioeletiaiii  vii 
in  fioeiiiinis  toleranda  animi  imlieeiiiiias,  timiditas, 
ignavi»,  lacrya»,  oi  famiios?  Gni  ^«M  hCiH  per^ 


lis  cnnsa ,   solo  Ccciiil   noinine  appellanduin  esse 
ddtitrtus. 

CociCrnm  qnidquid  de  hoc  auctore  pronuntieiur, 
l^t^iidum  sempek*  CHt  nos  iis  plurimum  debere,  qui 
hnnc  librum  ex  denMS^iinis,  in  quibus  pcr  tot  sxcula 
jacnit,  tenebris  erutnm,  publicam  in  lucem  emise- 
runt.  Ab  dhliquo  siquidem  scriptore,  sicuti  dictum 
est,  exaratus  videtnr,  et  plura  in  illo  occurrunl,  aut 
ab  aliis  praetermissa,  aut  quibus  eorum  opiniooes 
possunt  cOnflrmari. 

ARTICULUS  V. 

De  Donato,  cui  hic  liber  niincMpa/iir,  ac  tribttt  jM- 
Nr,  Flaccino,   Bierode,  et  PriwUkno,  quonm 


^  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PEftSECUT.  CAP   H  870 

Palam  in  superiori  articttla,  nitl  ptane  deeipiamtf , 
omnlbug  feoiinin  doos  diversoaqve  etse  Doimio», 
^rum  Qiii  inemorati»  Lactantii  de  Jra  »ei  Wber,  e« 
aUeri  bicCecHli  nostri  ifo  Mmihn  fmmmorum  in- 
scribitur.  Quis  aulem  posierior  isle  Donaius  fiierit, 
qui  le  doceai,  vix  atiuro,  praeter  Geciliiim  ipsuro,  in- 
Yenies  scripiorera.  Ai  ille  ubi  de  persecolione,  a 
Diocleliaiio  in  obris4ianos  commou,  diaserit,  sic 
cumdem  Donatum  ailoquitiir  ;  i  Qoid  opus  est  ill» 
narrare,  pr«N)ipiie  tibi,  Dotiatecbarinime.qui  pnHer 
cacieros  tempeattiem  tm-bidte  persecvtirais  expertus 
es?  Naw  cu»  iiieidisses  in  Fhrccinmiv  prsBfecttim, 


quorum  inbumana  prorsus  crudelitate  DonMus  iii 
carcerem  coqiectus,  totque  supplleiis  elk»riiil»catof 
cst,quidamopina»tur  FJaccinBro  EHiivmt»  nmc  pr»^ 
fuisse.  Quamvis  aotem  nollam  opinioms  s^s  Mfe- 
rant  raiioncm ;  in  eam  lamen  aJMsse  vidoAtirr,  qnod 
exisiimaverinl  Donatuiu  in  Inie  provintiav  H  Nico- 
mediae  quidem.  aut  non  iis  prociH  ab  bac  urbe 
poenis,  paulo  ante  memoratis,  luisse  alleekMi.  Alit 
vero  putant  bunc  Fhccimiro  pi^lectiim  futsle  Pras- 
lorio,  et  jure  forsiuwi  meliori.  N^m  is  disiiiigmtur  a 
duobus  aliis  judicibus,^  qui  praesldes  Voeamot».  Afr 
provinciarum  urbiumque  prajsidcs  solebant  quidem 

, ,      Pi^aefecu nuncupari,  sed  aJdiio  provinci»,  vel  urbis» 

non  pusillum  fabmicidam,  deinde  In  Rieroclem  tx     ^^  praierant,  aut  afio  Insuper  nomine.  Flaccinus 
vicarto  praMid^m,  qui  aoetor  efcoRsiiarius  ad  facien-  ^  ^"'^"*  simpliciter ,  et  quasi  per  amonoraasiam  pra;. 

dum  ikAr*o^„.i«n^  fc.;.    :„  ^^.r.^ fectus  vocaiur.  Ciii  autera  melius,  quam  praefecio 

Praetorio  hoc  nortlen  (♦ortvenlfiJ  liolestf 

Duo  porro  alii  llierocle^,  ei  Prisblrtanw,  ejus 
sooeesior,  a  Ce^Iio  diemifur  J^rawldw,  ^e  recto- 
res  et  go^matom  ilKo»  hond  dufife  t>iWft)cl*,  nbl 
Donatus  itriq^  eorunv  furori  reMicit.  M  JKtbynia 
aotem,  ml  jam  mbwimtts,  id  AK^tum  arWirantur.  Ab 
Epipbanlo  aoiem  seripto  ira^imiv  Iiigfmifs  Hlerocftew 
lunc  Aleiattdri»  pnefectom  ftkisse,  euitt  Di^Ieifa. 
mis  et  Mtitmianos  m  christimm  ««viebanf.  Ad 
b«o  vero,  Eosehms  mrm  .tdeslum  mariyrem. 
jubente  Alexandrias  praesiile,  cuiusm>meii  taeuit 
III  mare  foisso  prmcipitatomv  In  Orajcofum  etiam 

^ „...  __^.-     **ooieo  Hieroch»  iSgypii  praeses  dleiior.  Verum  nie 

ris  Ih  pra)senti ,  manet  tamen  integra  tibi  pro  viriu^  ^  "^"  *"  Bithynta  Imitom,  seH  in  iftgypuy  quoque. 


>quii  

dam  persecutlonem  ftiit,  poslremo  in  PrisoiliimHira 
successorem  ejus ,  docunenium  omnibos  mvict» 
fariitudinis  pneliuisti.  Novles  enim  lormeMis  erucia- 
libusque  variis  sobjeciaB,  novies  adversariom  glo- 
riosa  confessione  vicisti.  Novera  prajliis  Kah^rtm» 
citm  satdlitibus  suis  debelhsii;  novem  vietorin  sce- 
culum  cum  snis  terroribos  triumphasti.*.  Nthil  ad-^ 
vcrsusteverbera,nihiluiiguIaB,idliiI  igdis,  nihillerrum, 
nibH  varia  torraentoruro  genera  vaiuerunt.^.Detiique 
post  illas  novem  gloriosissim«spiignas,qoibu8ateZa- 
balus  victus  esl,  non  est  ausus  uHerios  congredi  lecum, 
quem  lot  prsliis  expertus  est  non  posse  superari.  Ei 
eum  tibi  parsla  esset  victrix  corona,  desiit  anplius 
provocare,  nejam  sumeres.  Quam  licet  non  accepe 


tibus  lois,  et  meriiis  in  regno  Dei  reservator.i  Au 
disti  sane  qu»,  et  quanta,  ae  qnamdiu  Donatos  ob 
Gbrisii  confessionem  lormenta,  ac  qoorum  iniqoo 
jiidicio,  qoamque  constanii  foriitodine  perpessus  sit. 
Tum  deinde  Ceeilius  narrat  datum  loisse  a  Galerio 
hnperaiore,  morti  jam  proitmo,  in  christiaoorom 
gratiamedictum;  atque  postea  Donatum  his  verbis 
iierom  oompellal :  Tmnc  apertit  cwrceribmt  Donate 
ckariteimef  cum  easleri$  confetiorihut  a  euttodia  Ikhe^ 
raiut  M,  cum  tibi  carcer  tex  anmt  pro  domieHio  ^ 
riL  Ibi  porro  adjecit  proposilum  fuisse  illod  edictonr 
?iicomedi<g  pridk  kalendat  maiat,  ipto  Gal^rio  oe<iff , 
ei  Maximino  iterum  contuiifmt^  id  est,  anno  Chrisii 
311,  01  infra  ostendemos.  Bonatos  itaqoe  sex  aniea. 


«#iii,  ui  iiiira  Dsienaennis.  vonaios  itaqoe  sex  aniea,    .  — r-"-"  —  vy»«.w,  wcnuus  taman^  et  /ta 
ntidictom^e8i,annls,hocest,annoChrisii3a6detrusafI^^^'  ^  ^^^  9^9  neearl.  M timm  h 

In^t^wu^mmM^    «^i^.»^ :i>^ t..:i. . ...-A CUiUB  meminit  nAAilm*     a*.^^.^ d  ^^^.* 


in  carcerem,  toi  lamque  varilscruciatibus  tortus  ftierat 

Eam  autem  ob  causam  illum,  aliosque  similibus 
tormentisexcruciatos,  Cecilius  appellat  gloriosocon- 
fe^oruni  nomine.  At  Cyprianus,  quemadmodum 
nonnulli  observaruiit,  hoc  iiomen ,  quo  saepe  sae- 
pius  in  epistolis  suis  uiitur,  iis  tribuit,  qui  ab  ethni- 
cis  judicibus  interrogaii,  Chrislum  ciira  ullas  pce- 
nas  verum  Deuin  csse  constanter  profiicbantur.  Jure 
ergo  longe  poiiori  Cccilius  tanti  honoris  nomen  et  ti- 
tulura  Donato  aliisque  dedil,  qui  ob  earadem  Christi 
confessionem  variis  dirisque  lormentis  tamdiu  discru- 
ciati  smu« 


vario  lempore  pnesidfr  iigtHuttm  «blinere  potdit. 
Deniquehnne  eiMitratfam,  qn»  eom  dMstianam 
wliglonem  «cripti»  pMKi»  fnflmMve  ffloHtits  teW«M 
firt«««i,  Lactam»,,  «t  atfM  aftmMitiiiHit,  oc<!Mfonem 
<h*t  lti»«s  sOTs  de  divhiM  IiMfituitOHiinis  cohscrr- 
Undi.  Tola  antem  tMM  opinio  4u)lHMIilm  Mtitai' 
«onjeotnrij»,  qmtmt  s»  «rlpwcmdiMMtdeibonS- 
tretw,  e«  lame»  Mt  twrd  Mis  simlle»  Videmuf, 
aiit  niiiil  lial»«re ,  qood  TeriHRi  emnino  repttgniSt 

Terliee  demml  jndei  ak  GeciHo  PriseiHfMiJs  co- 
«nomioaiiir.  Ai  in  mariyroteglo  RonianO  ieghntra 
Nia»  in  KtiiyimAntonlnam  in  fiiodeHMI  piirSWu. 
tione  a  PrheiUiam  prgmd$  >Mwnr  fmmi  c<ai , 
lutpendi  in  equuleo,  taierilnit  laniari,  et  fhmtnlt  in- 
ctMU,  ac  dtmmn  fbtdio  neearl.  M  AVm  h  ipSe  sit 
cojus  meminitCe«ilras,  aipemianl  p«fittofes  Wijci 
ao  prenMiient. 

Impio  itaque  horum  JMlieum  JusM  OoiMtitt  iis 
<l«»  memoravimas,  svpplfeih  ob  ChfhM  coufesSlo- 
nem  eicruciatas  est.  Ge«iliug  autinn  (Cmt.eap.  |, 
35  et  58),  iilum  charissimi  nomtne  Mpids  compenat.' 
Arciissimo  igitur  amicKite  Tincitl»  cofljnntnus  erat 
cum  illo  sanctissinH»  confessore,  e«iM  mlfabilem  in 
tot  cruciaiibus  patiemiani,  qirfs  afins  pra;t#r  CecHium 
pr«di«averii,  scripiorem  miHwn  faMiemis  faabere 
potuimus. 

Cxieram  anctor  noster  adjecit  Jucandum  Aiisse 
Dco  specuculum  cum  victorem  Donatum  cernerel. 


87!  LE  NOUftRY.  g^^ 

iiDti  candidosequos,  aut  immanes  elephanto$,  sed  ipsos  A  fecia,  qui  prdefuil  huic  edilioni,  scd  nonten  rcricuit 
potissimnm  triumphatores  currui  suo  subjugantem.  kd      suum. 


eum  aulem  Romanorum  imperatorum  morem  his 
verbis  alludit ,  qui  triumpbantes  currui  8uo  equos 
albos,  aut  elephanios  jungebaniy  vel  eliam  subjun- 
gebanl.  Quamobrem  quidam  suspicatur  in  textu  Gc- 
cilii  legendum  subjungentem,  non  subjugantem,  sed  id 
aliqua  alierius,  aut  manuscripti,  aui  scriptoris  auc- 
toritaie  probandum  erat.  Piura  autem  imperatorum 
equis  albis  et  elephantis  irimphaiitium  exempla  pro- 
tulit  Bulengems,  confirmatque  Onuphrius  Panuinus, 
ejusque  interpres  Johannes  Maderus,  quorum  iibros 
consuiere  quilibet  facile  poierit. 

CAPUT  lU. 

De  variis  hujus  libri  editionibus ,  variorumque  in  iUum 
observationibus,  et  notis. 

ARTICULUS  PRIMUS. 

De  variis  hujus  libri  editionibus.      ^ 

Primam  hujus  libri  uti,  Jam  diximus,  editioiiem 
dcbemus  clarissimo  viro  Stepliano  Baluzio,  qui  eum 
Parisiis  anno  1679,  initio  tomi  secundi  suorum  Mis- 
cellaneorum,  ex  illo  unico,  qui  in  Colbertlna  biblio- 
theca  asservatur,  manuscripto  codice  publici  juris 
fecit.  Quia  vero  textus  auctoris  in  manuscripto  hoc 
libro  magna  scrib»  latinae,  uti  jam  observatmn, 
nescientis  imperitia  sa^pe  saepius  corruptus  esi, 
Baluzius  candide  et  ingenue  proGtetur,  se  ea  cor- 
rexisse,  quorum  cmendatio  facids  et  obvia  crat : 
sed  alia  reliquisse  intacla,  in  quibus,  sicut  ille  ait, 
corrigendi  audacia  non  vacabat  periculo.  Utrum 
autem  promissls  sieterit,  ex  iis  judica ,  quae  de 
omissis  quibusdam  verbiset  aliisannotavimus. 

Cum  autem  prima  haec  libri  singularis ,  ac  tam 
iongo  a  tempore  deperditi ,  editio  magno  omnium 
applausu  excepta  fuissel,  plures  certatim  in  variis 
Europae  partibus  illum  postea  recudi  curaverunt. 
Secunda  iuque  Oxonii  prodivit  anno  1680.  Nos 
autem  Paulus  Baudrius  monitos  esse  voluit  praefa- 
tionis,  huic  editioni  praeAxae,  acutorem  fuisse  Joan- 
nem  Felles  Oxoniensem  episcopum.  In  ea  auiem 
clarissiious  ille  vir  declarat  hunc  librum  male  mul- 
ctatum,  ei  lacunis  sacpe  hiantem,  a  se  subinde 
fuisse  restituium,  partim  suis,  partim  doctissimo- 
rum  virorum  Asapliensis  episcopi,  et  Isaaci  Vossii 
conjecturis. 

Tertia  deinde  hujusce  libri  editio  in  eadem  urbe 
curis  Thomse  Spark ,  ad  omnium  Lactantii  operum 
calcem  anno  1684,  tn  vulgus  prodiit.  Sed  ab  eo  in 
praefatione  admonemur  sive  sua  sive  typographorum 
incuria  contigisse ;  ut  edendus  hic  liber  per  trien- 
nium  sub  prselo  sudaverit.  Eodem  :iuiem  anno  Joan- 
nes  Columbus  hunc  libruin  Aboae  in  Finlandia  lypis 
Joannis  Winter  excusum  publicavit. 

Anno  subsequenli  hic  ipse  liber  ex  Cantabrlgias 
typographia  cum  omnibus  Firmiani  Laciantii  ope- 
ribus  iterum  publicam  emissus  est  in  lucem.  Ni- 
liil  autem  in  eo,  ibi  edito,  novi  accessit,  nisi  una 
aut  altera  adnotaiiuncula ,  ab  illo  haud  dubie  pro-> 


Postea  vero  Paulus  Baudri  librum  hunc  rursus 
edi  curavii  Trajccii  ad  Rhenum  anno  1692 ,  cuui 
alioruni  omnium  notis  et  aniinadversionibuSj  quie 
hactenus  ediue»  aut  nondum  ediiae,  atque  ab 
ipso  cottscriptae »  vel  ab  amicis  traditae  missaeque 
fuerant. 

Denique  nos  Parisiis  anno  1710,  novam  hojus 
libri  editionem  ideo  adornavimus,  ut  aequissimis 
satisfaceremus  eorum  voiis,  qui  optarunt  eum  la- 
lem  omiiino  excudi,  qualis  exaratus  est,  in  unico 
codice ,  quem  nullus  praeter  Baluzium  recognoveni. 
Non  immerilo  enim  judicavenint  illius  Ucnnas  et 
hiatus  tunc  posse  certius  compleri,  ac  corrupia  ct 
B  obscura  loca  facilius  corrigi  et  explicari. 

Neque  alii  etiam  defuerunt ,  qui  hunc  libnim , 
in  vernaculam  linguam  conversum ,  juris  voluerint 
esse  publici.  Maucroixius  enim  Abbas  a  sancio 
Hilario,  et  cathedralis  Ecclesiae  Remensis  cano- 
nicus  illum  gallice  redditum  Parisiis  anno  1680, 
divulgavit. 

Anglicana  quoque  lingua  illum  postea  iuterpre- 
tatus  est  Burnetus,  Sarisberiensis  episcopus,  ac 
paulo  post  ex  hac  ipsa  interpretationc  altus,  qui 
noluit  iiomen  suum  nobis  esse  cognitum,  alieram 
gallico  idiomate  composuit ,  qux  lypis  Francisci 
Ilalina  Ultrajecti  anno  1687,  vulgau  est.  Praecipous 
autem,  aut  forte  noii  alius  hujus  Gallici  inlerprciis 
scopus  fuit ,  quam  ut  perduellionis  venennin ,  a 
Q  Burnetoin  sua  praefatione  Anglis  proiestantibos  obla- 
tum,  Gallis  propinaret.  Nostri  autem  non  est  instituii 
heierodoxos  hosce  duos  homines  non  minus  a  ve- 
riiate,  quam  a  proposito  noslro  aberrantes  perse- 
qui.  Fas  enimvero  nobis  uon  esse  putamus  leciores 
in  iis  retinere,  quae  ad  argumentum  nostruiu  non 
spectant ,  et  quae  olim  a  Domno  Dionysio  Samroar- 
thano,  nunc  regiae  nostrae  Sangermanensis  abbatix 
priore,  aliisque  doctissimis  hominibus  satis  super- 
que  confuuu,  ac  funditus  eversa  sunt.  Et  cerie 
quis  sani  capitis  homo  eos  intolerandae  prorsus  le- 
meritatis  non  condemnet,  qui  ausi  sunt  cbristianis* 
simuin  Regem  nostrum,  propterea  qiiod  exiortam 
armis  civilibus  haeresim  publice  profitendi  potesia- 
tem  ahstulerit,  cum  Diocletiano,  Galerio,  Naxi- 
B  inino,  aliisque  compouere  tyraniils,  qui  sanclissi' 
mos  cbristianae  fidei  ipsoroet  Christi  Doiuini,  et 
discipulorum  ejus  sanguiiie,-  ac  mirandis  diviiiisque 
operibus  Tundatae,  defensores  cnidelissime  trucida- 
vcrunt  ? 

AftTICULUS  II. 

De  variorum  in  hunc  tibrum  notis  ei  observatiO' 
nibus, 
Paucissimi  plane  sunt  libri,  in  quos  tot,  pro  pinra 
mole  suii ,  scriptae  siut  notae  et  animadversiones.  Ex 
his  enim  ingens  volumen  coroposuit  llaodrios,  in 
quo  eas  omnes  Um  edius,  quam  necdum  ediias , 
suis  locls  adjecit.  Ex  editis  vero  aliae  com  Ceci- 
lil  librOy  alioi  seorsim  typis  excusae  fu^Miit*(H' 


"^  WSSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECOT.  CAP  IV 

Breviores  auiem  nuias  in  hunc  librum  scripgeront  connlumor  '  '     '  ~"""»»W 

Thomas  Spark,  Georvius  Grasvius.  Elias  Boberellus,         Hisiorlam  aolem  soam  Cerilln.  i..     «>      o.  . 

Thomas  Gale  Peirus  A.i,.  Paulus  Colmesius.  Vo»:  Servaiori,  «oTnZs^o^Z  ZeI:  •*^'"'"* 

sius.  Maucroiuos.  Bumetus.  An,.,nius  Pagi  i„  su*  poribus  Tiberii  Csaris    ^^2,1  ^  T 

u.BaronuAnna,es  cri.ica.  ac  Dodwe.los  in  Cypria-  '^l^^^nos^r^^^^ZnZri^Z'^^^^ 


nicisdi86er(aiionibu8:sed  his  isienondum  conleniu», 
peculiarem  de  ripa  siriga,  ab  auctore  nostro  memo- 
rata,  disserlatiouem  edidii. 

Longiores  vero  conscripiae  sunt  a  Siepbano  Ba- 
luzio,  Gisberto  Cupero,  JoanneColumbo,  Nicolao 
Toiiiardo ,  Jacobo  Tollio,  ei  Paulo  Baudrio.  Qui- 


posl  diem  decimum  lialendarum  Aprilis  :  .  In  mal 
Duscripio  codlce,  poudUm  10  kal.  Apr.  duobu»  Gemi. 
m.co««fi*«,.Airirmianu8Lactan.ius  in  genulnis 
suis  divinarum  Insuinlionu.n  libris  paolo  aliter 
d«.t  (iac/«u    «ft.  „  rf,,.  y«,.,  ^    ,^  .  ^  g^^^ 

'^'r  "':..'"?!"»  ^:'-"'  ««-^^«.  cujus  anno 


busdam   porro  in  lilteris  Valesius.  Di,«us.  Su.- fi  fluinio d^imoTSes.   dZ    Z?  •  ... 

phanus  Baluxius.  et  Gisbertus  Cuperus  nonnulla  •"..  diem  septUari^t  l^J^^^^^^ 

C^...  nosiri  .0.  emei.dare  aot  mustrare  teuta-  bu.  ....  ref».  ...liSS"  ert^S:.::: 

De  iilarum  autem  omnium  pretio  et  uUHute  ii  ^lZJ^Z^fZZ^s^^J^V  1^^' ^^^^^^^ 

omnes.  in  quorum  maaus  deveneri.,t.  facae  judl-  vertunt  omi^  ut  «.,11^       ,      '"  ^""^  "^ 

eabunt.  mhi.  ergo  necesse  es.  „t  no«r„m.     uod  et  abuno  e^JCeS"  Z^^^^^ 

y.x  omquamsine  alicijus  offensione  ferri  potest,  dant.  «uciore  scnpinm  fuisse  osten- 


inierponamus  judicium.  Neminem  vero  esse  puia- 
mus,  qui  non  agno.scai  quae  quantaque  ruerinl  illo- 
rom  in  locisauciorls  nosiriobscurioribos  eiplican- 
dis.  aui  corrupiis  emendandis  erudilio.  sagaciias.  et 
ingenium.  At  nul.us  etlam  diflitebitiir  quasdam  ez 
his  noiis  minoris  esse  momenti,  atqoe  gn.m.naiicam 
longe  magis,  q.iam  par  eral,8pectantes;  alias  vero 


prolixiores,  in  qnibus  earum  auctores   ab  Cecilii  C  omnes  fatentur 


Certum  quidem  est  ac  plane  manifesium  eumdem 
a  Lacuniio  et  Cecilio  nostro  designari  mortis  Chrisli 
annumsubduobusGemiiiis,  id  est.L.  Fusio  Ge- 
mino,  et  L.  Rubellio  Gemino  consulibus.  Sed  haec 
non  si..gularis  fuit  Lactantii  et  Cecilii  opinio,  verum 
euam  Tertuiiiani.  ut  supra  demonstravimus.  et  alio- 
rumpliirium  antiquiorum  Eccle^ia  Patrum.  sicuti 


proposiio  longius  digrediiiniur,  aut  extra  aleam  pe- 
nilus  excurrenles,  aliud  omnino  agunt,  qiiam  quod 
ad  aucioris  sui  insiiiuium,  vel  explicaiionem  pos- 
sii  taniillum  conducere.  Nullus  porro  audador  fuit 
ToIIio,  qui  passim  auctorem  nostrum  erroris  te- 
mere  arguit,  atque  idcirco  a  Bnudrio,  lameisi  ejus- 
dem  sect«,  melioris  lamen  lidei  viro,  saepe  ac  jiire 
quideni  merito  vapulai.  Eo  autem  magis  iniprobanda 
esi  Tollii  temeritas,  quo  magis  ingenue  declarat  no- 
las  suas  op«rfl  esie  lumuUuaria,  rapUm^  tlasbquetiifrii 
in  graiiam  bibliopolte  bremter  conscripta, 

CAPUT  IV. 

Novm  in  hunc  librum  notm  et  animadveriione$ ,  ae 
prinmm  de  Christo  Donuno  ejusque  disciputis, 

ARTICULUS  PRIMUS. 

Expendunturea,  qumCecitius  tradidil  de  tempore  el 
anno  quibus  Chrislus  Dominus  mortuus  esl,  et 
utrum  illius  eadem  ac  LactantH  ea  de  re  fuerit  sen- 
tenlia, 

Toius  hic  liber  cum  hisioricus  sit ,  ejus  aucior  or- 
dinem  temporum  in  eo  se  sequi  haiid  semel  proflie- 
tur  {cap,  9).  Aliquando  Umen  ,  quod  et  aliis  hislo- 
riarum  scriptoribus  usu  venire  solet ,  ab  eo  disce- 
dii  (cap,  9  ^  11 ) ,  sed  uiio  tauium  in  loco  suae  nos 
admonet  digressionis  (cap.  17).  Nostris  itaque  in 
notis  Insistemus  in  ipsius  vesiigiis;  itatamen»  ut 
qiue  ille  variis  in  locis  de  Christianis ,  et  de  unoquo- 
Patrol.  VII. 


Veruma  LactanUi  aut  locuUone,  aut  opinlone 
prorsus  aliena  sunt  h«c  Cecilii  verba  :  Extremis  tem^ 
portbusTiberii  Cmsaris,  Si  enim  liaec  ille  de  22  el 
amplius  annis  imperii  ejus,  et  cum  Lactanllo  de 
anno  regni  ipsius  deciroo  quinto  dixerit,  minus 
recie  et  contra  Lactaniii  morem  loqiiitur.  Tunc  enim 
Tiberius ,  qui  sepiein  aut  octo  annos  posiea  regna- 
vit.secundamtantum  imperii  siii  partem  explcve- 
rai.  Hajc  ergo  dici  non  possunt  extrema  illius  tem- 
pora.  Si  vero  Cecilius  iJlii  verbis  annum  imperantis 
Tiberii  decimum  ociavum  designet,  paulo  quidem 
apUus  loquetur,  sed  ab  Lactantii  opinione ,  a  nobis 
alibi  explicata ,  plane  recedit. 
Praeierea  eidem  LactanUo  adversari  adhuc  viden- 
D  tur  subsequentia  Cecilii  verba  :  Post  diem  decimum 
katendas  Apntis.  LactanUus  enim  scripsit :  Ante  diem 
sepumum,  vel  juxta  qiiosdam  codices  a  nobis  citatos 
dectmum  katendas  Apritis.  At  Baluzius  tamen  con- 
tendit  utroque  Io.|uendi  modo  idem  significari.  Nam 
Rumani ,  inquit  ille ,  non  solebani  dicemlo  post  ka- 
lendas ,  eos  dies  appellarc,  c|ui  illas  subsequebaniur 
sedquiantecedebant.  Deinde  utroque  illo  scribendi 
genere  ante  ei  post  lealendas  unuiii  idemque  desi- 
giiari,  puut  probari  posse  his  Pauli  Jurisconsulii 
verbis  :  t  Anniculus  extreino  anni  die  moritur  •  et 
consuetado  loquendi  id  ita  essc  declarat.  Antediem 
decimum  :  Post  diem  decimum  kalendarum.  Neque 
utro  enim  sermone  undecim  dies  siguificautur    > 

28j 


Sl^  LE  NDOURY.  876 

Yernm  M  00"^  •minQ  Wna  et  inlegra  siut,  ut  ipae  A  <*  *^)  •  ^'  ^«*«*  quadragintM,  pefgK  auetdr  nosier, 
Qaluf iu#  aliique  C^ienmr,  liiec  Pavili  verba ,  quid  es 


iis  cerfi  (^onfia  poterii? 

Bpspou^c^  nihikMninMa  \im  B^luyiua,  m  qast  m 
illis  sit  dirficullas ,  eam  toUi  auctoriiale  Lactantii , 
gpi  u^o  eoden^ue  fi^au  in  diwaruni  iMtituiioimin 
libfjs,  et  in  lw)c  libro  dtf  MwrdtiiiM  penecuiinmm 
4i^t :  AtUe  et  pm  diem  (^eaniMm  kaUndMum.  Ve^ 
rufn  j^iu  oaiendinMM  c^rluio  omne  non  esse  ytrMi 
hip  poaterior  liber  a  I^aetaotio  ait  eompeaitns.  Ne<|ite 
i^dgia  cofM^t  mrun»  io  Htroque  lii^ro ,  qoisquis  poi- 
lierioria  aKetor  «i( »  ?#rba  tee  uno  eodemque  teim 
rPY^ra  ^(tbibeaptof . 

§pd  fac ,  #i  y^is ,  jKi  eodein  aecipi  e SfBtflcatu , 
tunc  boiHip  verbormn  :  P9H  dim  dscimum  kaUmUi^ 


cum  eU  ettmmoraiuM  eat ,  sive  «t  in  Aetibos  Apo- 
etolorum  (cap.  1,  3)  legimus  :  Pmbmt  $e  ipramW- 
wm  p09i  pusiionem  $umu  In  muHh  argimmHi,  per 
diea  quadra^ta  appareni  eie ,  et  hquen»  de  regno 

Tune  avtem,  uii  leqaituf  Geelliui  :  c  Apenrit 
Gliristus  cerda  eorum,  et  SeHptoras  interprelsios 
est ,  qu»  usque  ad  id  tempus  obseune  aique  Invo- 
iiittt  foerant.  1  Ipse  autem  Laetantlus  {Hb.  iv  iiuf., 
eap,  15) :  c  Christf ,  inquit ,  nativilas  et  passlo  pato- 
fecit  arcana  ,  sicut  etiam  voees  prophetsrum ,  qn» 
eum  per  annos  mille  et  quingentos  et  eo  aniplius 
leetie  fuissent  •  pepulo  Judaeorum ,  nec  tamen  intel- 
lectae ,  nisi  pestqoam  illas  Ghristus  et  verbo  et  ope- 


rum ,  \\U  erit  ^sti»  :  Poat  diem  deeuium ,  quesi  B  ribus  interpretatus  est.  »  Qnod  si  hse  ad  completss 


kal^iid^  $ubsequeniurr  At  qm  uaiquaiii  iui  locntiis 
est^  ^n  P^ulii9t  ^  aliquis  antiquus  soriptor  f  Nobis 
llMRC  prqfersMl  >  ei  iMbenter  eedimus. 

QuajpdQbrem  per&uj^win  illnd  non  fuit  plwribw , 
qui  malnnii  v^t^reio  libri  4e  Merdhu»  peruimimrum 
librarino^  erroris,  vel  impefiiiaa  aoeosare,  suspiean^ 
turque  a  Cecilio  nostro  scriptum  :  Ante ,  non  vero , 
poM  f^m  dedmum  kaU^i^damm.  Reete  qnidem ,  si  id 
atahUi^tur  codieis  alieujus  aaiis  ftNia  aueierUaie. 
Sciri  eniin  saepe  poteit  quld  seriptor  aliqvls  dieere 
debuerits  quid  autem  reapse  scripserit,  aa  bene,  aut 
mAle»  an  clarOt  aut  ofaseuro,  qilseontra  nnicl  eo- 
d\m  lictem»  sina  eerto  alierqm  tosiimenio,  deftnfre 
a^deat? 


propheiamm  de  eodem  Chrisio  Dorolno  praedlctlones 
referenda  esse  eontendas ,  non  repngnabimos  qni- 
dem.  At  certe  idem  Lactaniius  postea  Cecilil  nostri 
dioia  hisee  verbis  expressltts  c»nflnnat  (fMd.,  eap. 
M)  i  c  Diseipalis  post  monem  Chrlstl,  inqoit,  he* 
rum  congrefatls  Scripturse  saerae  lltteras,  id  est, 
prephetarum  areana  palereeit ,  quae  antequam  pste* 
retur,  persplel  nulio  modo  poterani,  qnls  ipsom 
passieiiemque  ^os  annuntiebant.  •  Sclmus  qoidem 
qua  temerltate  Oallseos  in  suis  notfs  Lactantiam  U 
erroris  arguere  aosus  slt.  Sed  vanos  temeraril  bomi- 
nis  eonaioa  in  nostra  de  ejosdem  Lactantll 
dlsseiiailone  represstmns  ac  coerculmus. 
Aueior  vero  noster  institiiiom  sermonem  slc  pro- 


Denique  Cecilius  tradidit  Christum  affiinm  ftrisse  C  sequltur  (Ceeff.,  cap.  f)  :  Christus  ad  vitam  revoca- 


cruei  e»tremis  Tiberit  CaBaaris  temporibus,  eicut 
si^$fiiu»l^  Uf^UM.  Ubintm ,  quoiso,  id  legHor  serip* 
tpm  I  Niuo  in  saeria  Novi  Tesiameiitl ,  vel  velerum 
aueiornw  eceleaiastieonun  NbvlsY  At  in  Lucie  lan- 
tivm  Svangslie  {cap.  iii ,  v«  I ,  M),  serlptum  est  pln- 
re^juihioat  el  Cluristttm  Dominiun  quliHo  deelmo 
imperii  Tibtfii  Cssaris  anno  ftiisse  Jordanrs  aquis 
ablutosc  Ad  liaae  auiem  vecbo  non  reapexli  CeeiKus , 
n}$i\  qum  Lactantio » Ciemente  Alexandrino ,  et  alrrs, 
s^  vM»  aKbi  oitatia,  erediderii  Uirlstam  eodem  anno 
n?^rliwy  easAy  quo  a  JoaMie  baptift»tn9  est.  Sed 
elJii^i  ^  iUa  evangelisna  dlcta  eoUineaveHi ,  noft 
inde  tamen  recte,  uti  jam  dtiGimns ,  eoneludi  petest 
CbniAMni  niorteiaa  obitaae  enireiiiift  Tlberir  temperi- 


tus,  c  ordinavlt  >  et  instmxit  disclpulos  soosc  |d 
praedieaiionem  dogmatis  ac  doctrinae  su»,  dlspo- 
nens  Testamentl  novi  solemnem  disciplinam.  Qoo 
efftcio  expleto,  ciroumvolvit  enm  procelta  nobis,  et 
subtraetum  oeulis  hominum,  rapuit  in  eoelum.  » 
ha  qnidem  flle ,  qui  qnamvis  hoc  in  Kbro  mlrs  pror- 
sus,ntisupra  notavimus ,  breviloquentiae  studeat; 
longiof  tamen  est  Lactantio ,  qui  brevius  dixit  (Iso 
lonl. ,  Hb.  TV  Inst.,  cap.  il)  :  c  Ordinata  vero  disci- 
pulis  suls  evangelica  ac  nominis  sui  praedlca(ione« 
circumfudil  se  repente  nubes,  eumque  sustollt  in 
coelum.  > 

DubitMO  antem  ease  ooa  potoat  fnin  «ierqae  pris- 
ribus  verbis  iUud  signiQoar^  voiuerttt  quedevaage- 


bus^  (^^0  auAem  sl  Cecitius  od  Loeee  Btnngerium  Ik  listae  MaitUxus  et  Marcus  a  Clu*i^tQ,  in  coelum  mox 


aaJOMii»  i^oii  adveriit,  qaos  ille  allos  laudavent 
s<^jpa>cea«et  uUott  exsaoM  eermiopera,  ab  afiis 
lui^i^iU^A  aiMiiMMia. 

IRTiCpLUS  II. 

De  tts .  quce  Cecilius  a  Chri8to,lhnmnp  oA  ^Utn^  remH 
cato^  ad  suum  usqjne  in^coehi  ascemm^  acifuf^iH» 
commemurat. 

lUQboaUMU.d^  Chrisla  DouMno  sermonem  sic  Ce^ 
cijlius  pro^equiUM:  {cap.  2)  :  Oem  reewrremssel  Cbri^ 
stu^.»,  cti^.fiost  Qwrtem  t»Ho,  congregaeU  dkeipmloe , 
nimii:i|«n  lu  Gaiil|ia«un ;  ut  ibi,  aicai  wt  ManlNevs, 
i|)bum  rcdivivum  videreni  {Matih.,  osp.  xxviii,  i^ 


t^onsccnsuro ,  traditum  discipulis  suis  memorant;  et 
Matthsens  quldem  {Matih.,  cap.  xxviii,  19) :  tuntn 
erge  docete  omnes  gentes^  bapthantes  eos  in  normne 
Patrh ,  et  FUH »  et  Sptilus  sancti ,  docentes  eos  sa* 
vare  omnia ,  quascumque  mandavi  vobi^.  Marcus  varo 
^Marc,  cap.  xvi,  15) :  Eunles  in  mundum  tmiverim, 
prwdicate  Emngelium  amni  crealurce.  Qui  crediderit^ 
ei  bapiizatns  fuerit,  salvus  erii.  llaec  est  liaque  doc- 
frina ,  ad  cu]us  praedicatloneiu  Cbristus,  uti  Cecilius 
aicbat,  dlscipuTos  subs  ordinavit,  si?e  Conslitoit* 
4i!tiue  litslroxit :  vel ,  felctft  Toquitur  Lactantius ,  qa« 
^  Chrfstrr  discfpiflf^  suis  ordtnata  ct  disposiu  est. 
Puiant  autein  nonnuHj  Qecifium  bi$  sob^ueiiu^bit 


e7f 


DISSCRT.  TS  LID.  DE  MOimilUg  PCRSECUT.  CAP.  IV. 


878 


Terbis  (C^.,  eap.  i) :  DUponent  TesimneHii  H9vi  to-  A  ^am,  ut  praedicarent  Evangdiufn,  Cjuemadmoduai 


iemnem  discipHnam ,  nd  ea  collineASse ,  qiue  ex  M«t- 
tliso  et  MaMO  eitavimus,  Mt  saeriNH  designasse 
bapiifma  ,  q«ed  primis  Kcelesi»  temporilMis  solei^at 
nrro  paseli»  oc  peiiteeosies  die  soieniniter  adiiiiRts* 
trtri.  Cur  non  et  ad  ali^  oronia ,  qn»  ad  ipsam 
chmtian»  reUglonis  doctrinam  spemabant  Y  Chrisioa 
Miinvero ,  «t  ec  allatis  otriasqoe  e?angelista  Tarfoia 
coliigi'arf  non  saUmi  diaeipnlis  praaepii ,  ut  geniea 
OHMies  aolaHini  bapiismato  lingereat,  sed  ailam  nl 
pnedicarent  Cvangellam ,  eunctoaqve  doeerent  ea 
servare,  qtixcumqu^  jpsi^  pjrius  mandaverat.  Et 
hunc  esse  Cecilii  sejisum  confici  liaud  ob^cqrc  po- 
test  iis,  quae  de  iisdem  Christi  discipulis  ibidem  ad- 
jecil  :  Ditpersi  $unt  per  omnem  terram  ad  Evangelium 


idem  ip«einet  ChrisUis,  oil  diximus,  praBceparal.  Per 
annos  autem  viginti  quinque ,  ah  Ckristi  videlicet  in 
eoelos  aseenau ,  usque  ad  MeroniAui  iinpcrii  prinei-» 
pium  per  «mnet  prwmdat  et  eimiatett  vei  sioul  scri^ 
slt  Lactantius  (LucUmi,  Ub,  iv  fnti.t  cap.  %i),  a  nobia 
8«pra  eitalus,  ubique  fundaiHeuta  EccUsia  posiie- 
runt.  At  jaeta  Aiisse  ah  apoitolia  eccief ianim  fiwda- 
menla  nemo  osl  qui  neaeiat,  ullFoque  non  raieatur. 
Yerum  rogabit  aliquia  qaid  sihi  voloerit  Ceeilitia, 
eom  ibi  tam  afirmate  pronmHial  aposlolos  initio 
Naronlani  imperil  Evangolium  dlsseminasse  per  to« 
tam  terram,  et  cbristian»  fieelesie  per  omnes  pro- 
vineiaa  ae  civitates  Jecisse  rundameiit'd  ?  Mumquid  per 
•mnom  omnino  torram,  ei  omnes  etiam  remotissi* 


veral. 


pr<gdicandum ,  «icia  illis   Magisier  Dominus  impera-  B  »06  itlim  rocessust  Minime  quidem,  neo  ea  CecHii 

verba  ita  ad  vifom  reseoanda  sunt.  Nam  ilie  poslea 
noM  minus  aporto  asaoaEarat  ab  ipsa  Domitiaui,  qul 
iongo  post  Neronom  tempoco  regnavit,  neco  «laque 
ad  DociaAi  imperii  primordia,  exUiisse  boiios  impc 
mlorea  Romanoa,  sub  qaonup  imporio  Cceieaia  in 
Orientam  et  (kcidentom  ^c  propagata  est  {Cedl. 
eap.  3) :  Ut  jmn  nuliut  euei  terrarum  tmguhu  tam  r^ 
motutt  quo  fwn  re/fgio  Bei  pemtrattelf  mUla  deniqut 
natiOf  lam  ferit  tnori^  viwent;  ut  non  tutcepto  BH 
eudtUf  ad  juttitim  opora  mketceret,  Neronis  orgo  tom- 
pore  ohristiana  roligio  in  iilos  omnos  looos  nondiim 
penotpavorat. 

^  Hisurg<mi  aiiqui,  ot  bsee  oilam  ^steriora  Ce- 
eilii  vori>a  plaiio  peiiiiusque  (alaa  aaao  contenduni« 


!  qtiidam  arbiltanliir  a  Cedlie  dictum  paulo 
Ulierlus  :  CireHmtolvit  eum  proceHa  nuMt.  A  sooro 
etenim ,  inquiuiii ,  Lucae  teviu  non  erat  recedendtim, 
«Ai  legilur  c  vs^d  47rl>a$rv  oOtov  ,  nubet  tuscepit 
emm  {Aet.  Apott.  cap.  «,#);  et  apud  Marcum  avf>^^, 
«sswnpfiis  eti  {Marc.  eap.  xti  ,  19) ;  atque  apud  Ln- 
cnm  ^f^/9CTo,  fereboHtr  [Luc.  eap.  xxiv,  51).  Qti» 
loquoiidi  ralk) ,  a(i  amnl ,  proeeltam  penitns  exdu- 
dH.  Otiamol»rem  meliBs  Cyprianiis  {Cyprian.  de  ido- 
iof.  Wan^tai.^  tiub.  fin.)  :  In  eeeiumy\f\q\i\\,cirettmfusa 
mube  tubiafut  est,  Ei  Laelantins  pauln  anlc  citatus 
{i^aetan.  Hb.  iv  Institut. ,  cap.  %i)  :  Circimfudit  te 
repente  nubet ,  eumque  in  ecdum  tttttuHt.  Yertim  qnia 
aacH  scriptores  non  omnino  apertc  dixcruni  quo-  C  Kesciebai  emro,  inquiunl,  Americftm  esse  quartam 


modo  Ohristus  mibe  sirbfatus  in  cielum  fuerit ,  an 
plafide  et  lente ,  an  vdociter  et  qnodam  cum  im- 
petu ,  id  Cecilias  suis  verfols  expflcnre  voliiit.  Uinim 
aotem,  et  qaanlnm  hac  intcrpretatlone  ab  vero 
evsngellstaram  sensu  recesseili,  ab  els  demonsiraii- 
dmn  esl,  qtri  tam  audacter  iflum  rcdarguunt. 

At  rursus  ille  ab  Tofnardo  cordpitur,  quod  ihf* 
dem  pauio  injurfotut  scripserH  ab  undecim  Chrisii 
discipnfts  asMimpios  iti  locuin  ludae  Mattlriam ,  et 
Paulam.  Nam  prior  !n  Acdbns  Aposlolonim  sortc 
elcctastradilur  {Act.  Apast.  eap.  i ,  S5  el  seqq.\  cap. 
IX ,  t5  ff  seqq.;  cap.  xin  ,  2),  ct  poslerior  a  Chrbto 
sdectns.  Vertiin  auctor  noster  Ita  brevltaTis  causa 
locnttts,  non  alivd    significare  videiur,  nisi  Mal- 


lerr«  parlein,  ac  tam  ille,  qiiam  Ladanlius,  aicut 
alibi  ohaervavimus,  antipodas  negavonml.  Quomodo 
ergo,  nisi  ^sp^okanjf  asserere  poierai  null«m« 
Deaio  imporante,  tam  romotem  esse  «errartim  angii^ 
hmi,  in  quo  ehr4stiana  religio  dissemlnala  Aon  foe- 
Rl?  A<  miraiHiir  sane  hace  ab  erodkis  viris  serto 
nehis  ehjiei.  Nam  «fuicttmqoe  ex  antiquis  Eeeleai» 
Pmrihtis  antipodas  essein4lciabamar,  et  qa'rt)us  Ame- 
riea  incomperta  erai.  eum  scrlptis  tradiderant  ehri- 
aiiaimni  religionem  lulsse  uMque  ierraram  propaga- 
lam,  iion  aliaa  terrae  partes  deslgnaruut,  nisi  caa 
quas  cnedebanl  ab  bomintiHis  bahiiari. 

Nec  potiori  proetil  dubio  jtire  nolm  obpci  potest 
Origenes  [Origen.  HomH,  99,  tft  MaHh.)^  qui  alieubi 


iWam  et  Pauluin  sao   quemqiie  lempore  ab  aliis  D  *«^^'<^»*«''  a  plw*u«  non  solum  harbaris .  sed  aliis 


apo$toKs  post  fnnestam  Jude  prodttoris  mortem , 
ad  Apostoflcam  dipitatem  aggregaios.  Scd  ncino 
traad  dulrfe  dlffilebiTur  illum ,  sicui  brevius  ,  ita  ob- 
Bcarios  loqni.  Enimvero  Patdus  tani  a  Matihia,  quam 
ab  aliis  andecim  Apostolrs ,  in  sacrum  eorum  coHe* 
gium  coopiaius  est. 

ARTJCtJLUS  JII. 


diistrit    EtMWfgfffim  Ckritti  ^ 
titumm^  4i^  Beoji  imperio^  per  oumot  ariui 
iefrrm^^anfat  4^0908  dita^iuMtum. 

Poslquam  Christos  in  coehim  roiiscendit,  discipuli 
c;fiis,  inquitCecilius  {cap,  i),  ditperti  tnnt  per  omnem 


etium  geiilibus  nuilum  ad  sua  usque  tempora  audi* 
tum  fttisse  dtristfanitatis  verbuin.  Nam  Ensebtua  (£t<- 
teb.  iib.  lii  hittor.  Ecdts.,  cap.\)  ex  alio  rHius  Kbro 
demonsirai  apostulos,  discipulosque  CbrisK  per  uni- 
Yersum  mundum  ftiisse  dispersos ;  ut  tflius  fivange- 
lium  omnibus  hominrbas  annuntiarent. 

At  qunnlumvis,  arguet  aHqms,  dubia  videalur 
Drigenis  ea  dc  re  opinio,  Augastimis  {Angustin.  epist. 
i^)  tamen  He&ycliio  objicienti  mundum  sua  actate 
Evnngelio  fuissc  repletum,  haud  dubitantcr  rcspon- 
dit  innumerarbilcs,  ut  ipse  certo  cenius  conipererat, 
esse  iii  Afriea  gentcs,  qiiilnis  ^vangeliuin  Christi 
nonduin  pracdicalum  l^ierat.  ^amobrem  quod  ab 


m 

aposlolis  diclum  fuil  (Ac(.  eap.  i,  8) 
tesles  utque  in  extremum  lerrm^  id  ille  pulat  non  ipsis 
taniumniodo  promissum ,  sed  universx  Ecclesiaey 
qu»  usque  in  consummaiionem  saeculi  fulura  est.  Ea 
itaque  Pauli  verba  (Epht,  ad  Roman.,  cap,  x,  18),  ex 
psalmographo  desumpta  :  In  omnem  terram  exivU 
Bonus  eorum^  et  in  fine$  orbie  terrcB  verba  eorum^  sic 
inteiUgonda  esse  censei;  ut  quamris  praeleriti  sinl 
temporis ;  iis  tamen,  sicut  similibus  aliis  propheta* 
rum  locutionibus,  futurum  denoietur. 

At  non  defuerunt  eliam,  qui  existimaverint  Evan- 
geiium  ipsa  Cecilii  aetate,  aique  etiam  antea,  in  om- 
nibus  terrae  pariibus  fuisse  disseminatum.  Quid  enim, 
amabo  te,  clarius  et  evideniius  bis  Teriulllani  ver- 
bis  (TertuiL  Ub.  adv.  Jud.  cap.  7)  :  c  In  qucni  alium 
universae  gentes  crediderunt,  nisi  iii  Cbristum,  qui  B 
jam  venit?  Cui  enim  ei  aliae  gentes  crediderunt, 
Parthi,  Medi,  Elamit»,  et  qui  inbabitant  Mesopota- 
niiam,  Armeniam,  Phrygiam,  Cappadociam,  et  inco- 
lenies  Pontum,  ct  Asiam,  ei  Pamphiliam,  immo- 
rantes  iEgyptum,  et  regionem  Africae,  quas  csi  trans 
Cyreiiem,  iiibabitautes;  Homani  et  incolae,  tunc  et  in 
Uieriisalem  Judaei,  ei  csterae  gentes;  ut  jam  Gctulo* 
rum  varietates,  et  Maurorum  raulli  fliies ,  Hispania- 
rum  omnes  termini,  et  Galliarum  divers»  nationes , 
et  Britannoruni  inaccessa  Romanis  loca,  Clirislo  vero 
subdita,  et  Sarmatarum,  et  Dacornm,  et  Germano- 
riim,  et  Scytharum,  et  abdiiarum  multarum  gen- 
tium,  et  provinciarum,  et  insularum  mullarum  uobis 
ignotaruin,  el  quae  enumerare  minus  possumus ;  in 
quibus  omnibus  locis  Cbrisli  nomen,  qui  jam  venit,  C 
regnat...  in  quibus  omnibus  locis  populus  nominls 
Christi  inhabitat.  i  Et  paulo  post ;  i  Chrisii  regnum  et 
uomen  ubique  porrigitur,  ubique  creditur,  ab  omni- 
bus  gentibus  supra  enumeratis  colitur,  ubique  regnat, 
ubiqueadoratur,omnibus  ubique  tribuiluraequaliier.i 
Nec  minus  perspicue,  eisi  paulo  brevius  a  Lactantio 
{Laetant.  lib.  iv  /m/.,  cap.  26)  iiiteris  mandatum  le- 
gimus  :  I^uUa  gen$  tam  inhumana  ett^  nutla  regio  lam 
remotaf  cm  patiio  ejus,  Cbristi ,  aut  tublimita$  maje$- 
taii$  ignola  nt.  Alibi  vero  :  Ab  ortu^  inquit  (Idem 
tib.  V,  cap.  23) ,  $oli$  u$que  ad  occa$um ,  lex  divina 
euueptaest^  et  omm$  $exus,  omni$  cstas  et  gen$,  et 
regio  uniti$  ac  paribus  animi$  Deo  $erviunt.  Sed  plura 
dti  boc  scriptore,  el  quomodo  inde  ad  assereiidam 


LE  NOURRY.  m 

Eriti$  mtAi  A  Apostoli  eo  proprio  et  naturali  inteHigenda  eise 


sensu.  Neque  tamen  dissimulabimus  visum  pluribiis 
aliis  quamdam  esse  in  illis  hyperbolen,  sive  potios 
synecdochen,  qua  pars  maxima  pro  toto  accipitur. 
Sed  negari  etiam  non  poiest  Cecilio  nostro  non  de- 
fuisse  opinionis  siiae  patronos  et  adstipulatores,  qui 
persuasum  uiiquc  babuerunt  cbristianam  religionem 
tempore  Decii  imperatoris  per  omnes  dispersam  fuisie 
orbis  terne  partes.  Sed  hoc  loquendi  modo ,  eas  ua- 
tum  comprehenderunt,  quas  ab  hominibus,  uti  diii- 
mus,  revera  incoii  arbitrabantar. 

ARTICCL08  IV. 

Quid  CecUiu$  $en$erit  de  Petri  Romam  advenUt,  4$ 

tempore,  quo  eadem  m  tir6«  ^upremum  ponUIUaim 

tenuit,  de  miraaili$  ibidem  ab  illo  editi$,  ejutqsi 

et  PauU  ApottoU  inlerilu, 

Jam  a  nobis  demonstratum  esl  vix  quidquain  in 

tota  Ecclesiaslica  hisloria  certiiis  stabilituro  repcrirl, 

quam  ipse,  qui  a  Gecilio  nostro  recte  asseritur,  Peiri 

Romam  in  urbem  advenlus.  Mirum  itaque  inveairi 

adhuc  aliquem,  qui  cum  illum  penitus  negare  noa 

ausus  bit,  nunc  asserat  quemdam  adhuc  esse  de  eo 

dubitandi  locum.  Quibusnam  enira,  obsecro  te,dabi- 

tandi  locus  esse  potest?  Non  alils  profecto  homini* 

bus,  quain  ii$,  qui  itivicta  penitus  obstinatione  exm- 

cati,  ceriisbimae  veterum,  et  recenliorum  Scriptonun, 

atque  ipsorummet  eliam,  ut  alibi  osteiidefflus,  novis 

heterodoxorum  seclis  periiuaciier  addictorum,aacto- 

ritaii  cedere  numquam  voluerunt. 

Contra  vero  plures,  ac  poiissimum  iidem  betero- 
doxi  homines,  ambabus  ulnis  illud  exceperunt,  qood 
Cecilius  noster  ibidem  adjecit :  Cum  jam  Nero  impi- 
raret,  Petrut  Romam  advenit.  Ab  invelerato  eoim, 
aiuiit  illi,  de  Romano  Petri  per  25  anuos  poniificaia 
errore  bis  tandein  aliquando  verbis  liberamur.  Sed 
hsc  vetussententia,  quam  nunc  errorem  appeUaat, 
paulo  enodaiius  exponenda  est. 

Tesialuin  auiem  Eusebius  (Eiiae^.  Ub.  ii  Ecclet. 
Histor.^  cap.  15)  facit  Pelrum  Claudii  Augusti  lenpo- 
ribiis  Roroam  venisse,  ut  Simonem  Magum  expagDt* 
ret.  Hieronymus  vero  scribit  (£/ieroiiyni. Catal.  Script. 
Eccles.  cap.  1)  id  contigisse  secundo  ejusdem  iffipe* 
ratoris  anno,  Christi  autem  43  (Eu$eb.  Chron.  $d 
ann.,  45),  vel  sicut  aliis  placei,  42,  aut  44,  aU|ue  ibi 


christianae  religionis  voriiatem  argumentetur,  pla-  ^  Pelrum  per  viginti  quinque  aiinus  sacerdotalem  le- 

iiuisse  cathedram.  Neque  Uimen  opiuantur  apo$U)Io- 
ruin  principem  per  totum  illud  lempus  Rom»  mao- 
sisse ;  sed  euni  postea  redilsse  Hierosolymam,  atque 
inde  anno  Chrisii  68,  aut  69,  Romam  reversum,  obi 
cum  Paiilo  apostolo  Neronis  jussu  occisus  fuiu 

Ai  plura  ab  eruditis  observaia  sunt,  qu»  contra 
hanc  opiiiionem  repugiiare  et  resistere  videiiuu*. 
Anno  quippe  Chrisii  44,  uii  Eusebius  innuit  (Euteb. 
Ub.  11  Uitt.  Eecte$.,cap.  10),  Herodes  Agrippa,  paoio 
aniequam  ex  hac  vita  migraret»  Pelnim  aposlolaa, 
quemadmoduin  in  Aclis  Apostolonun  legimas  (Act. 
cnp.  xii,  4),  misit  iu  carcerem.  Eodero  quoque  anoo, 
uli  iu  Eu2>ebiauo  chronico  lcgiuir  (EuHb.  Citroa.ad 


nius  suo  loco  oslendimus. 

Huc  accedai  eiiam  Eusebius  (Euteb.  tib.  iv  Hittor. 
Eccle$.f  cap.  7),  qui  diserte  aitestaiur,  iiadriano  im- 
perantc.  Ecclesiani  floruisse  per  univcrsuni  orbem, 
clarissimorum  instar  siderum,  ac  per  omnes  naiiones 
viguisse  veram  in  Clirisluin  Dominuin  fidem. 

Quid  vero,  quod  Chrysoslomus  de  eodem  Christl 
Evangelio  ubique  propagaio,  inlerpretatur  baec  Pauli 
nd  Colossenses  (cap.  i,  25)  verba  :  Quod  praedicatum 
ett  in  univerta  terra.  Ibi  euim  ille  auiinadverlit  ab 
Apostolo  scriptum  non  esse,  quod  prxdicatur,  sed 
«iuod  prasdicatum  est.  Neque  porro  is  ipse  solus,  sed 
alii  lain  antiqui,  quam  receniiores,  exisiimant  vcrba 


SSi  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  V.  882 

«mi.  45),  oborU  csi  fames,  ab  Agabo  in  Apostolorum  A  rum  aocloritati  tanta  acclnmalione  anteponi  debuit? 


quoquQ  Actibus  pntdicia  (Act.  cap.  xi,  i8),  eaque  post 
ejnsdem  Uerodis  obitum,  sicuti  ex  Josepho  colligere 
e&t  (Joiephi  Ub.  xix  Antiq.  Judaic,  cap.  7,  ei  lib.  xx, 
c.  3),  adhuc  perseverabat.  Atqiii  (unc  Paiilus,  sicuti 
adbuc  ex ActibttsAposiolorumcoliigiiur  (Act.  c.ii,  50; 
ei  cap.  XII,  25)  eleemosjfnas,  a  discipulis  collecias, 
Hierosolymam  aitulil.  Praeterea  idein  Josephus  lianc 
famem  et  Herodis  morlein  anno  i  Claudii  Augusii 
eonligisse  testiGcaiur.  Denique  Apollonius  apud  Eu- 
sebium  (Ku$eb.  lib.  ii  Hi$L  Eccles.j  cap.  18)  ex  vete* 
rum  traditione  retulit  Christuin  Apostolis  suis  prae- 
cepi^se,  ue  intra  duodecim  post  suum  in  ccelos 
aseensum  annos  llierosolymis  cxcederent.  Verum 
alii  ab  oronibus  hisce  diflicullalibus  sese  expedivisse 


Caeterum  quam  vera  certaque  csiPetri  in  urbe  Ro- 
ma  commoraiio,  tam  ratum  lixumque  lllud  esse  de* 
bet,  quod  Cecilius  nosier  addidit  (Cecil.  cap.  i)  qiiae- 
dam  divina  virtute  ab  eo  edita  fuisse  miracula.  Sed 
haec  ille,  nec  pliira  de  hisce  Peiri  miraculis  verba  fe- 
cit.  At  nonnulli  suis  in  hunc  locum  longioribus  nolis 
inquirunt  an  Ceciliusde  veris,  aut  factitiis  qutbusdam 
Petri  miraculis  loqiiatur.  Quodnam  ergo  insanabile 
notas  scribemli  cacoethes  adeo  iransversos  egit  ho- 
rum  animos?  Nonne  Cecilius  ibidem  declarai  de  his 
miraculis  se  loqni,  quae  Petrus  tiala  sibi  ab  eo,  id  est, 
Deo,  poteMaie  faciebat?  Nonne  eainiracula  apertede- 
signat,  quibus  Pelrus  convertit  muttos  ad  justitiam  , 
Deoque  templuwt  fideU  ac  stabile  coUocavit^  id  esi,  Ro- 


opinantur  variis  Petri  Hierosolyma  Romam,  et  Roma  B  manam  Ecclesiam,  his  collectani  hominibus,  quos  ad 


Hierosolymam  designatis  itineribus. 

At  recenliores  quidam  statim  alque  liber  Cecilii 
nostri  divulgatus  est,  illiu&  testimonium  Hieronymi 
alioromqtte  omoium  auctoritati  prxponi  voluerunt, 
palamqoe  asseveraverunt  tam  fictiiia  esse  ilta  Peiri 
ante  Neronis  imperiuni  itinera,  quam  parum  verisi- 
milis  est  illius  per  aniios  viginti  quinque  Romanus 
pontificatus.  Neque  lamen  id  putant  quidquain  ofVI- 
cere  Romanae  Ecclesi;e  primatui,  qui  non  certo  quo- 
dam  numero  annorum,  quibus  eidem  Ecclesi»  Pe- 
trus  prsefuii,  sed  fundata  ibi  Episcopali  sede,  ac  fiiso 
sanguinesuo  conflrmaia,  instiiiitos,  stabiliiusque  est. 
Quapropter  Papebrochius  palam  aperteque  docuit 
(Papebf.  Conat,  Chron.  hist.)  quinquagesimo  tan- 


christianam  religionem  converterat  ?  Quis  autem  in 
dubium  umquam  vocare  potuit  utruin  vera  shit  ea 
miracula,  qiKC  divina  potestate  fiunt,et  quibus  multi 
convertuntur  ad  justitiamT  Numquid  Christi  Ecclesia 
potest  aliis  miraculis,  nisi  veris,  et  divina  virtute  edi- 
tis,  fundari,  ac  stabiliri  ? 

DeniqueNero,  pergit  Cecilius  (cap.i),  Petrumcruci 
affixit^  et  Paulum  interfecit.  Baudrius  autem  ibi  ante 
verbiim  interfecit  in  textu  additum  vellct  gladio,  idque 
variis  rationibus  probare  nititur.  Sed  hujusmodi  ad- 
ditamenta  sine  codicis  alicujus  auctoritate  fleri  non 
debent.  Origenes  enim  apud  Eusebium  (Euseb.  Ub. 
m  Hist.  Eccles. ,  cap,  i),  simpliciter  quoqiie  de  Paulo 
dixit :  ht  T^  Pwfi»)  M  N«/jwvoc  iisfjLapxvpnKoxoCf  RomoB 


tum  Cbristi  anno,  et  Claudii  imperalorisdecimocol-  C  sub  NeronemartyriOj  perfunctus  est.  Prius  tamen  Pe- 


locatam  a  Petro  Romani  ei  summi  pontificii  catbe- 
dram.  Sed  hoc  ille  aliunde,  quam  Cecilii  nostri  ancto- 
ritate  probare  conatur. 

Utrom  vero  is  ipse  aoctor  noster  secundae  huic 
opinloni,  qusB  Romano  Petri  apostoli  per  25  annos 
pontiflcatoi  adversatur,  reipsa  faveat,  jam  si  lubet, 
examinemus.  Primum  itaque  asserit  apostolos,  ab 
ipso  Christi  in  ccelos  ascensu  osque  ad  Neroniani 
imperii  principlnm,  in  varias  provincias  per  viginti 
quinque  aniiomm  spattuui  dispersos,  Ecclesiae  po- 
soisse  fundamenta.  Secundo  Pctruin  advcnisse  Ro* 
maro,  cum  jam  ibi  Nero  Imperaret.  At  ibi  ille  non 
dixil  an  tum  priroiim,  nec  anlea  umquam  illuc  vene- 
ril.  Cum  auteni  passim  iibique,  atque  hoc  polissi- 
mom  loeo,  suminae  brevitati  siudeat,  oullus  dubitandi  B 
locos  esse  videlur,  quin  Petrum  aliis  apostolis  annu- 
reeret,  qui  diversis  in  provinciis  Evangelium  prsedi- 
carunt.  Atqoi  si  id  subaudiri  voluit,  cur  non  aliquod 
etlann  ab  eodem  Petro  peregrinante  habitum  antea 
in  urbem  Romam  iter?  Nonne  dici  potest  priorem 
illiua  hanc  in  urbem  accessum  idcirco  ab  Cecilio 
prseiermitti ;  qnia  necem  jussu  Neronis  illi  illatam, 
ac  quaa,  tantum  ob  scelus,  nefarius  ille  imperator 
poenas  luerii,  annuntiare  properabatt  Gsetcrom  ta- 
metat  apertissime  dixisset  Petrum  semel  lanturo,  nec 
anle  Neronis  imperium  Romam  adventasse,  numquid 
ilUus  testimonium,  si  solus  ille,  necverussit  Lactan- 
Auff  EoieMii  Hieronymif  etaliorumvetemroscrlptO' 


trtim  criici  ibidem  afflxum  fuisse  dixerat  (Idem  lib. 
II,  cap.  25).  At  porro  eum  crucis  supplicio  et  Paulum 
gladionecatos idem Eusebius, Terlullianus  (Tertul  tib. 
de  Prmscrip.f  cap.Z^;Apologet.  cap.  5;  et  Scorp.  cap, 
15),  aliique  complures  liaud  obscure  testificati  sunt. 

CAPUT  V. 

Examinantur  ea  qum  Cecilius  de  christianorum  moribus, 
et  quibusdum  eorum  dogmaiibus  tradidit. 

ARTICULUS  PRIMUS. 

Quantum  chrislianif  ab  iis,  quos  gentilium  diis  immolata 
ermt^  abhorrerent ;  utrum  Maximinus  Imperator  om' 
nium  primus  jusserit  cibos  venales  diis  antea  iibari 
quam  mensisapponerentur,  et  de  nobilissimomartyret 
qui  vivus  ob  conscissum  Diocletiani  edictum  exus- 
tusest. 

Christlanis  nihil  antiquius  magisque  cordi  fuit , 
quam  ut  susceptae  verae  religionis  suae  pnccepta  sum* 
mo  studio  observarent.  Quainobrem  maximopere  ca- 
vebant  ne  ullo  geniilium  ritii,  velminima  idololatrise 
umbra  contaminarentur.  Nos  enimvero  Cecilius  (Ce- 
dl.tcap.  li),  adinonet  cum  Galerii  imperaioris  ma- 
lerdapibus,  id  est,  escis  falso  alicui  deo  sacriflcatis, 
quotidie  epularetur,  tum  christianos,  iis  omnino  abs- 
tinentes  ,  instiiisse  jejuniis  et  oratiotnbus.  Noveranl 
enim  apostolico  divlnoque  mandato,  de  quo  nos  alibi, 
omnibusidoloihylis,  sive  lis,  qua:  falso  alicul  deo 
Immolata  erant»  libi  plane  penituique  interdich 


Uaqiie  MaxlmliittB  iii  eo6  ad  perfrifigcinbfli  IwHtc  A  Own  irrMenft  dicerel  fioltrits  Goihorom  ei  SMiuri 


hgem  oompelleret,  ao  plarkni  Mi  kn  in^are^ur 
nefortdia  dapSbus^  aat  fame  eneearentnr  :  Prhmu  m* 
vmfM^  Gedlii  tnec  t^rba  snni  {CeetL  tOfK  5T),  «I 
«friHifffrA  emiHfft,  iiaibHs  te9ceMn^'i  ntm  a  t^tfnn,  ied  k 
merrfoH*««  sd  nras  hMnoUtr^iUttr  ^  ilihihiue  prorHti 
menm  app&nw^tiir^  wM  tmi  tfWibalKfn,  anl  mcrifice^ 
fiHHi  tt«f  ftrfnsum  fnero ;  ut  ifuiiqnis  ed  eomam  v^catui 
HMi  hufmnattn  tmfo^  ai^  impurue  exim.  Uk  m  ma^ 
ntiAeHpto  Godiee  Qolbertino»  nihilque  ibi,  quid^nid 
aliqoi  dixerint^  redbntlat,  afit  Sttpervaeunm  eet.  Qnid 
atttem  delibatmii  perftisnmqtie  merO  appelleiur,  fl^ 
aiibi  explicatimiis. 

Dobinin  aniem  aliqnibiM  videlttr  uirum  CeeUiflS 
reetc  dixerii  ilind  d  Maiitnino  omnium  primo  con6ti*> 


ran  praBpo8i(4te  t  staiinM|tte  producius»  noa  aiodees« 
loHdb^  aed  etMm  iegUime  ooetaa,  Ottm  AdflrthM 
patieutla  posuremo  exdaioe  eit»  >  eadoNi  tero  HiMi* 
ria  flc  ab  EuHebio  {EaM.  ti^.  ▼m  HiMor i^  cap.  S) » 
etlara  deieripta  fttit :  <  Primttm  i^ttldbm  aittia)  h 
ediettt^  contra  Ecdesia^  propOMltlm  est  Mil!%nit(f)9*, 
tir  qttidam  miiilme  0bsciira^>  sed  ittceiefiUhi  bon«* 
him  prsrogfliiva  in  prlmis  eotti^icttim,  lelo  qawiiiB 
divino  commottts,  et  ardore  id€4  iHHtitol)  etilMitt 
iUod^  Diodetiani  et  Ofllerii,  lii  puMleo  ei  i8iM«^ 
bis  loeo  afllxam  detraxiii  ei  tinii|«M  implaiiqigc^ 
loBlflm  manitiaB  sals  dioeerpMi  i  idqtte  dttobas  htfB- 
ratoribus  i  in  eadem  nrbe  cominorantfbes ,  tfmm 
aHeroenior,  AugnsuiS)  Dioclettantts  ptinaiD  lnier 


tutumi  QC  de  quibuftlibet  generailin  inlelligeiidus  sil  B  omn^l  imperiigrAdmn,alter  vero,  OalerittS,  qflirtMh 


aniitifllibtts.  ottt  de  iis  tantttm^  qu»  cittsdem  Maximini 
meubft  apponebantttr.  Nam  Basebius  narrat  (£ic«e^. 
de  ITMifHI.  Paiwit.  cap.  9) ,  iMuin  publieo  edioto 
litipemse;  nt  cuncll  tanl  Viri  qttanA  mttlieres «  tam 
servl  quam  Inraniefl  cogerentiir  inlmolfliis  hosiiarom 
carnibus  vesci,  cuucla  vendlia  foedari  sacrificiorum 
llbfliiene,  At(|06  ante  pttblieas  balneas,  qttaai  iii  iflsi- 
diii^  ooiloeari  cttstodes  >  qttt  lavflniefl  iillc  kofliioefl 
exseerandii  sacHliciis  polltferenii  Verttmtamen  arbi-* 
trantbr  nonnttlil  ei  qttibttsdammariyrttmactiscoliigi 
poflse  ilind  antea  a  Deeio  fuisse  imperaittm.  Qiioeiroa 
gensufh  iiuhc  Geciliiedlet^tttaiit:  MQximiniimoionittm 
primlim  Invenisse^  stve  preBcepisse,  ut  PalatiMl  tau- 
tttmi  tioii  vero  csieri  omnei»  ea  duintaxat  aniinaliuin 
cflHie*  iifli|iie  es^is  vescerentttr^  qne  diis  prius  immo-  G 
latae  fdi^sent.  fil  certe  eo  tendere  videntur  bse  Ge« 
eilil  veM>n  :  AMmalia  ontma  fiiffrKfl  tMte6fl?lir,  flinii* 
mni  Ipse  MaximihttS  cUlii  iiS|  qui  mensae  ^us  accttm- 
bere  eoiifltieverflhu  Ycruiiitaittenquia  suLiaiigii  :  iVi- 
hiUfae  prahm  memm  a^Heretur »  generalis  fbrsiiaa 
videbitur  bic  loquendi  niodus ,  et  oniniuin  mensas 
complecti.  Sed  ibi  posl  nomcn  tilien$(B^  si  subaudien- 
duth  est  »nd^,  €e<^ii!i  terba  de  iis  Ibteingendii  BttHt-, 
qui  in  Maxittiiiii  paktlo  Veroabflntttt,  qnotidlanisque 
ejus  epulis  accumbebfluli  Noa  taflfien  veremur  ne  ina- 
1^8  flttbtliifl,  qflani^  vera  ail  biie  elcepliok  Si  Deeidl 
enlro  prias  jttsfleral  nihli  flioi  diie  delibalim  meiisis 
ttp^i-,  tam  sttflffi  procal  dttbio  qiiam  aliorttm  inen- 
flttS  imc  edieio  c^flHdbciebflUir.  Qno  flutiofli  inMMiiior 
Httjttfl,  tH  Mflximini,  e«itbroranique  tyhinnorlini  fori-  D 
tas,  eo  certe  major  erat  cbrisiiaiiorum  in  fame  aiiis- 
qaeborrendis  crucialibus  invicto  piane  animo  tolera- 
tis  constaotia  et  fortiiudo»  Quid  vero  ea  timuissent « 
qui  solebant  pro  Cbristi  iide  raortem  ullro  lui>enter- 
^ueobire? 

Quamvis  autem  iilud  ex  iis,  qu»  in  superioribus 
dissertatiombuassepeobservavimus*  eiiiilerlus  ob- 
servanda  snnt,  evideniissine  demonstretur ;  pracier- 
ffliltere  lainen  nou  pos6umus  memoratum  ab  auctore 
sostre  exempiam  nobilissimi  cujusdam  raariyriSi  qoi 
Diocletiani  ei  Gaierii  adversus  ohristianos  edictum « 
pablico  in  ioco  appeosum,  c  etsi  nofl  recte  »  ml  Ge- 
ciiius  -i  inagno  tamen  aniino  diripuit ,  et  oonicidit. 


obtinebat.  Hic  igilttr  cmn  primus  omnium  ia  ei  dii- 
taie  hnjusmodi  faefnore  fndaruiflset^  statHii  tSk  Mp- 
pHeffl  petfesBttSv  qtttt  posi  tantam  afldatifltti  ei  Ihffi- 
g^tidfl  efloe  eredibile  erati  lfttitiflm>  fle  tiM^ttillifli- 
lem  bnimi  aoque  ad  dttinttra  Bptritnm  eonsenailt.  i 
Aiqtte  itfl  Yfllesiflfl  latimi  fecit  gram  EuseMI  tMfl  \ 
qom  qaidem  BfltiB  ditnetde  etpikata «  ei  omnlifls  ib* 
viti,  hte  transcribere  iflni  lonfnm  ittt^ni  iemllflAirei. 

Yidefl  fluiefli  tongidnsmsane,  ked  dariirflta  eiN 
Edsebii,  qoain  Cecilii  nosiri  narrationemi  Bfliflimi 
fntellecitt  facile  non  est  qnfd  i0fle  CecHiuB  his  verMi 
slgniflcaii  conBcissum  esoe  a  manyfe  edfenilN !  Vm 
Uiadtns  iHcerM  moti^  ^otfimm  m  smnminm  ftft- 
fbiiia$,  Qnflpmpter  obflchrufli  1^'dncttB  idcufll  mtil 
dtverso  pldiie  modo  interpretahlnr.  Aiiqal  enidi  po* 
taitt  ibi  derideri  usttrpflta  ab  imficjlfaiofihtis  Qodlk?»- 
Njttn  ct  Sttrmaticorttm  nominfl  :  «iii  ^^inani  d<  lllimi 
in  Gothos  et  Sarmatas  victoriis  ofliennniflliefli;  iHi 
parim  eomm  barbariera,  ac  devictoram  nb  ipiii  Qf»- 
tiforttm  t  el  Sarhiatflnim*;  fllii  deniqlfe  fliiquid  flMij« 
gravittsque  iil  lextu  Gecilii  ifltere,  qflod  shieflBoeO' 
dice  mflfliiacripto  divinari  ndqoofli.  Nbnflefloieflidi* 
ci  posBel  mbmorfltam  martyrem  ioc  amaifl  iiMoiie 
lialaffl  esprobtflflse  deoretflm  illud  iM  ehideli  boq 
eflie  reverfl  RomaBonlm  ptoromqiie  faflperalinHB 
ediciumi  sod  Bcriptam  aliqnodt  qufl  ervent0)  ei  isa- 
gttinoieiitdb  qttasdflm  Gotliorttm  et  BainmHHomi  vsl 
lielae  et  Imagiiiano  RoflMmornm  da  prflligatis  i  n 
GothiB  et  Sflrmaiis  victorta!  proponebflniar! 

Gifctertam  com  irohin  sit,  tinii  bflfld  dflbie  flt»  iH 
iflflmenii  seire  qvid  flflciflt  flflsier  ea  fligniflcarfl  it* 
tttOrit^qaflm  iuee  dho  HiiflB  dt  eodem  iflartyrfl  flerbi, 
fefiiiflti  iodafl.  Yaria  flntem  tonRchlorum  g6i»en  re^ 
eeflflet,  qeilfliB  sanciiiBiBios  hic  nUirtyr  dismrian» 
efll.  In  judieiaffl  enhnvero  prddaciuflt  pridlufliqdflet« 
I0H0B4  id  est|  4e  hoe  Aieiflt  quod  tamen  floo  noKi' 
bfli)  qiiiestfonefflfflflftniscnieiBtibtts  habuii.  Sic^^' 
peiallrflGeilliuBdtxk  t  jEMrai  pflrenflro,  oi  oiflrM^it 
yMoiv  «I  eofi^liit  flt  opet  iflfli  prorfirttflt*  Bfloecfl  vflti 
i^tnic*  ttpHi.  #i):  P<r  mgam  mfmwm  mnoMI^ 
krnn  amrto9  mmMHnmk  decttndo  nmttfr  Afldfltt  to^ 
mi  didtor,  hoe  est|  inquH^ieus  lifl)fls  Mbri  iflti^ 
fttn  I  crflttcdtie  fmpoflitflB,  qnod  «II  ifjlcftril.  M 


m  DISSERT.  IN  LIB.  DE  IIORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  V.  886 

PrviaMtM  {Pradent.,  htfmn.  de  S.  Lawrmt^m$.  k     lffinti<|ul«  «iKem  imift^ogHs ,  arb  nono  sa^eulo 

serfplis,  huflc  mtfHyfem  Johaunl^  wmxtit  :i|i|ietlirttim 


460,  tiH^q*)  M  tfifo  Uurentio  crallcvte  Imposlto 
bMoechiii: 

PMfectUs  Inverti  Jubet : 
Tune  ilie  :  Cociam  e»t,  devora, 
Et  experimentum  cape 
Sil  cmdam  an  assam  saavfus. 

Verum  dici  tamen  potest  non  omne  quod  cocium  est, 

craliculx  fuisse  imposilum.  Aliqui  vcro  esistimant 

haec  verba,  legitime  eocius^  idem  sonare   ac  secun- 

dum  lalas  ab  Imperatoribus  leges  cociuSf  id  esl,  com- 

buslus.  l£i  certe  adv^rbium  legiiime  apud  juriscon- 

sultos  significat  id,  quod  ralione  leguro  observaiur, 

yt\  §rdik0i9  flt.  Eo  enim  sensu  dlcontur  legilimi 

gladlaiores  ei  feri»  legliim».  Yertim  quia  hic  marlyr 

initio  peraecuth)ni9  a  Diocleiisino  exdiats  necatns  n  ^  .        "  "^ 

ftdsse  iradiiur,  probandom  niique  ehit  daiam  lunc  ^'  '"'^'"^  chriitianorum  potestate  m  d^mones,  quos 

ease  legem,  qua  christiani  lenlo  igne  cremareniur. 


legitfttftr.  9ed  cerla  plane  non  esl  illorum  Mt^,  hiqnb 
in  ds  citacuf  Rofinmt  ( Rufin.  Ub.  tni  Hhtor.  Etctei. 
cap.  5 )  qui  in  sua  Euseblana!  historiae  hiterpreia- 
lione  nulfius  nomen  hidicatH.  Nec  certlor  est  Pa^- 
brochii  oprnio ,  qui  arbitratur  hmic  esse  Georghnn  , 
celeberrimum  martyrem.  Qnibusdam  enimvero  dmn- 
uiat  conjecturis  illam  confirntare  niitfa^,  qtrac  aliis 
levioris  videnfur  morrtenti,  atqfre  ad  eam  probandam 
minime  snfnciunt.  Satis  est  rgHur  Ingenuc  hietl  tam 
incOgnitum  esse  httjtis  martyris  iromen,  qnam  giorio- 
sum  fait  tllius  pro  Christi  fide  certamen ,  et  illnstria 
▼ictoria. 

ARTICCLUS  ft. 


No^ter  siquidem  Cecllius  {Cecil.  eap.  21),  hanc  a  Ga- 
lerio  postesi  kltani  memorat.  Quis  autem  aniea  potaii 
praefaio  genso  recte  scribere  martyrem  daia  a  ^olo 
untuffl  quOdam  Judtee  senteniia  cocium  legitimef 
Quamobrem  qoldam  legendum  ^uspicantur  lentiuU 
me,  aed  contra  mahtiscriptl  codicis  fidem.  Doncc  igi- 
tur  alhis  emendatlor  inveniatur,  fetpende,  qdaeso.ah 
Diia,  el  quae  ex  his  duabus  Interpretaiionibus  libi 
magis  arrideat.  Qqldquid  autem  pronuniielur  ,  Ccci- 
llus  hrtc  fonge  clarius  de  lllo  inviciisslmo  marlyre 
diiil :  Chm  admiraHli  paiientia  posiremo  exustus  est. 
Quis  porro   fuerit  iltustrissimus  ille  christianus 


in  sacrificiis,  a  biocleliano  factis ,  it^o  crucis  Do' 
minicte  fugaverunty  ac  ti/mm,  et  quomodo  fas  eis  fue- 
nt  his  ethnicorum  sacrificiis  interesse. 

Maxima  aaae  erai  chriatiaQorum  in  dtetnones  po- 
testea^  niirumque  io  eos  excrcebant  imperium.  Ab 
illia  etenim  toio  crucis  signo  fugabaniar.  Nostne  au^^ 
tem  admirationis  dignufn  profecto  lants  potesiatia 
exemplum  nobis  Cecilius  (  Cecil.  cap.  10  )  soppedi' 
lat.  Cum  Diocletiaiios ,  inquii,  i  in  partibusOrientis» 
Nicomedi»  videiicet,  immolabat  pecudes,  lumquidani 
ministrorum ,  scieiites  Dominum ,  ciim  assisterent 
immolanli,  imposuerunt  frontibua  suis  immortateslg- 
num ;  quo  facto «  fugatis  daemoDibus ,  saera  lorbaUi 


athlela  si  roges,  libi  respondebimus  niliil  de  eo  cer-  (j  *""^-  Trepldabanl  aruspicos.  nec  solitas  in  extis  no- 


tius  suppetere,  quam  quod  ex  Cecilio  nostro  et  Eu- 
sebio  retulimus.  At  Eusebius  dlserte  asseril  hunc  vi- 
rum  fuisse  soecutariimi  honorum  pr;erogativa  in  pri- 
mis  conipicuum.  Sed  Ibi  a  doclissimo  Baluzio  erroi  is 
arguilur.  Cur  crgo?  Quia  tunc,  inquii  Baluzius,  Ni- 
comedix  commorabatiir  Firmianus  Lactantius,  hujus 
libri ,  de  quo  agimus,  auctor.  Hartyris  igitur  nomen 
ignorare  non  poterat.  At  reipublicse  christiaiise  inter- 
erat ,  tit  illud  orotiibus  patefaceret,  si  tantis  liono- 
rura  pi*aerogaiivis  fuisset  conspicuus.  Sed  paucis  hio- 
rabor  le,  vir  erudilissime.  Nobis ,  obsecro,  edissere 
otrum  Lactaniio,  quein  nunc  libi  hujus  libri  aucto- 
rem  esse  dabimus,  minus  fas  fueril  hujus  marlyris 
nomeo  reticere  ob  saeculares  digniiales,  quam  prop- 


tas  videbant ,  el  quasi  non  litassent,  sa^pius  immola- 
bani.  Verom  ideniidem  mactaufe  hosti»  nihil  osten- 
debant,  dooee  magiater  ille  aruspicum  Tagis,  sett  sus- 
picione  t  seu  visu,  ait  idcirco  non  respondere  sacra , 
quod  rebus  divinis  profani  horoines  interessent.  i 
Alia  vero  in  diaseruilone  osieiidimus  eadem  a  Lac- 
taniio  in  geniiinis  dlvinarum  Institutionum  libris  me- 
mori»  mandari. 

(}uod  autem  aliqui  argumetitum  inde  crdl  posse  pu- 
tant ,  quo  bic  de  Mortibus  persecutorum  Hber  cideiri 
asseratur  Lactanlio ,  illud  aliis  non  magni  poiideris 
videbitur.  Hsec  namque  hisioria  satis  celebris,  ct  ubi- 
que  divulgata  fuit :  ut  ab  diversis  ejusdem  ac  divcrss 
aetaiis  scriptorlbus  memori^  tradcretur.  belnde  vero 


ler  lam  insigne  marlyrium  ?  Firmianus  ,  inquis,  Lac-  D  LacUntius  ( Utctant.  iib.  iv  Inttit.,  edp.  *tl )  non  cO- 


tanlius  ignoravit  illius  nomen;  quia  homo  eratobscu- 
rd^.  Sed  lllud  ,  Inquibd ,  ighorare  non  poluit;  quia 
celeberrlmus  fuit  manyr,  qul  in  urbe,  ubi  imperato- 
reSy  ei  Ipse  L^ctantius,  uti  ais,  degebant,  iam  gloriosa 
non  ipsi  &oti,  sed  cbrislianis  omnibus ,  morie  viiam 
finiYit.  tleipub)ic26  ergo  cbristianae  mulluin  inlererat 
ut  Lactantius  invictissimi  illius  martyris,  quamvis 
alias  obscurissimi  homiuis,  nomen  caelcris  omnibus 
talh  christiani^,  quam  gentilibus  manifestum  facc- 
rei ;  ut  confunderenlur  hi,  et  illi,  ad  religionis  suae 
deren^lonem  magis  accendereniur.  At  Eusebius  for- 
&ilan  et  Cecilius  ejus  nomen  prxtermiscruot,  quia 
tuoc  omiiibtis  satia  ^rat  compertum. 


dem  plane  modo  eam  descripsit ,  atque  Cecilius.  Nc- 
que  etiam  ille ,  qucmadmodum  hrc  auctor  tloster , 
dixit  et  sspius  et  frusira  repetitas  ab  ethnicis  sacer- 
dotibus  pccudum  immolaliones. 

Denique  longe  obscurior  videtur  Cecilli  quam  Lac- 
tantii  narratio.  Enimvero  hunc  Cecilius  loquiiur  io 
modum  :  Quidam  minis/rorttm,  scientes  Dominum,  cum 
aisUterent.  Sed  quinam  ,  obsecro  te ,  sunt  illi  minis- 
trl ,  An  Cbrisii ,  vel  Dioclctlani ,  aut  sacrificiorum  1 
Totidem  eniin  modis  ambigua  illa  verba  possunt  uii- 
que  explicari.  At  eam  obscurilalem  plane  susl'ilit 
Lactamlus,  cum  scrlpsit :  Quidam  minislrorum  nfisiro^ 
rum.  Forte  laroen  Cecillus  in  LactunUI  texlu  iegerat. 


8S7 


LE  NOURRY. 


Stt 


quod  iti  duobus  illius  manuseriplis  regils  antiquio-  A  fronU  conscripserint.  Audisne  cur  ille  crucis  signmn 


ribus  scriptum  esl :  Quidam  ministrorum  e  eultoribus 
Dei ,  idque  bis  verbis  expressit ,  scientes  Dominum, 
Sed  quamquam  resiia  sit,  uiimquid  idrirco  sic  loqui 
debebai ;  ut  vix  ab  ullo  intelligi  p»ssei  ? 

Yerum  alia  iiHJe  suboriiur  difficultas  :  quomodo 
cliristiani,  et  quod  graviusest,  cbrisiianorum  minis- 
tri ,  ausi  fuerint  eibnicorum  ^acribciis  iniere>se.  Sed 
illius  nodum  bis  Tertullianus  (Tertull.  lib.  de  Idolol.^ 
eap.  16  )  solvit  verbis  ,  quse  prius  comipia,  sic  ex 
manuscripto  codice  Agobardi  a  Rigaltio  emeudaia 
sunt  :  I  His  ( nupliis  )  accommodantur  sacrificia. 
Sim  vocaius,  nec  adsacrificii  (id  est,  sncrificio  asso- 
ciali)  sit  litiilus  orficii,  et  operae  meae  expunctio  (boc 
est,  persolutii»),  quantum  sibi  libel.  Utinam  quantuni 


iinmortale  vocet ,  et  unde  insuperabilem  ejns  viriu- 
tem  repelat,  ex  ipso  vidclicet  Cbri^ii  sangiiine ,  quem 
ei  araxiis  ,  pro  hominum  saluie  effudit  ?  Quis  autem 
iiisi  heierodoxus  homo,  faisis  sectnesiiae  erroribns 
plane  circumvenlus,  ncgare  poiest  sanam  omnino  et 
veram  esse  banc  dociriiiam  ? 

ARTICULUS  III. 

De  erucis  Dominicce  signo ,  quod  Constantino  Magno 
apparuii ,  ei  cujus  virtute  insignem  de  Maxentio  re- 
porlavit  tfictoriam,  uhi  et  de  sacris  imaginibus, 

Crucis  signum  a  Cecilio  non  modo  t mmorlaie  appel- 
laiury  sed  eiiam  ctBleste^  ctijus  tinia  est  virtus;ul 


8ibi  quidem  ;  nec  videre  possemus ,  qu«  faferc  nobis  B  «»e''<^*^»»  Constanlini  Magni  eo  armalus ,  insignem  de 

Maxentio  tyranno  vicloriam  niiraiiduin  in  modum  re- 
tulcrit.  Quale  autem  illiid  crucis  signum,  quomodo, 
et  quo  jubcnte,  cxpressum  fiierit,  liis  paucisverbis 
exposnii  Ceciliiis  (Ceeil.  eap,  44):  c  Commonitusen 
in  quieie  Consiautiiius ,  ut  coeleste  signuni  Dei  nota- 
ret  in  scutis,  atque  ita  praelium  committeret.  Fecii  ut 
jussus  est,  et  transversa  X  liilera  siimmo  capitecir- 
cumflexo  Cbristo  in  scuiis  noiai.>ltaquidem  illepaii- 
lo,  uti  assoiei,  brevius  et  obscurius.  Sed  id  Euse- 
[>ius  (Euseb,  lib.  de  VitaConstant.,  cap,  28  et  39,  pag. 
422  )  longe  clarius  buncque  descripsit  in  modum  : 
c  Horis  diei  meridianis,  inquit,  sole  in  occasum  ver- 
gente ,  crucis  iropxum  ex  luce  confluturo  arflcu/Mu 
TjDOTrcuov  hf.  fiix<K  avviorafjicvov ,  8oH   superposiluiu  , 


nefas  est.  Sed  quoniam  ita  Maliis  circumdedii  saecu- 
lum  ldololatria,iicobit  adesi^e  iu  quibusdam,  qiiap  nos 
homini ,  non  idolo  orficiosos  liabeni.  Plaiie  ad  sacer- 
dotium  ,  et  sacrilicium  vocatus ,  non  ibo ;  propriiim 
enim  idoli  officium  est :  sed  neque  consiiio ,  neque 
sumplUy  aliave  opera  in  ejusmodi  fuiigar.  Si  propter 
sacriflciam  vocatusassistam,  ero  panicepsidololatriae; 
si  me  alia  cansa  conjungit  sacrillcanti,  ero  lantum 
spectator  sacriflcii .  >  Docet  iiaque  Terlullianus  optan- 
dum  sane  ui  nulius  christianus  adsil  gentilium  sacri- 
iiciis,  quae  quidem  umquam  facere  fas  ipsi  non  erat. 
Sed  quia  chrlstiani ,  cum  gentilibus  permixti,  illos 
sua  propter  ofHcia,  aut  servitutem  ad  deorum  templa 
et  sacrlAcia  sequi  Cogebaniur,  tiim  ils  adesse  licebat. 


si  ad  sacrificium  minime  vocaii ,  debiu  q„ibusdam  C  ^P***  ®^"'*^  ^*^  ^*^'^^®  ^^*^""^^*»'»  cum  hujusmodi  ii 


officta ,  iion  idolo,  sed  liomini  tmtum,  verbi  gratia , 
domino  suo  persolvereni.  Tunc  quippe  non  partici- 
pes  erantsncrilicii»sed  dumtaxai  spectatores.  Quam- 
obrem  alio  ille  iii  libro  docet  ( Jdem  lib,  de  Spectac. 
cap.  9)  niillaro  dc  locis  esse  pru^scriptioiiem:  c  Nam 
templa ,  inquit ,  ipsa  siiie  periculo  discipUnae  adire 
serviis  potest,  urgenie  causn  siniplici  dumlaxat,  quas 
non  periiiiet  ad  propritim  ejiis  loci  negotiuin,  vel  of- 
ficium.  >  Yerum  bacc  procul  «lubio  iiidulgentia  vide- 
baiur  urgentem  propter  necessiiaiem  infirmioribus 
concessa,  quam  alii  forliores  magno  aiiiino  respue- 
bant. 

Cbristiani  vero,  qui  Dioclelianum  diis  suis  sacrifi* 
cantem  comitai)anlur,  hi  imposuerunt  frontibus  luis  im' 


scripiione,  Towtw  vtxa,  Hoc  vince ;  eo  viso ,  et  se  ip- 
sum ,  et  milites ,  qui  ipsum ,  nescio  quo  iter  facieo- 
tem ,  sequebaniiir ,  et  qui  spectaiores  fiierant ,  vebe- 
menter  obsiupefacios.  Interim  ipse,  utaiebat,  addii- 
biiare  coepit  quidnam  boc  spectrum  sibi  vellet.  Cogi- 
taiitl  ipsi ,  et  diu  multumi|ue  apud  se  reputanti ,  noi 
tandem  supervenii.  Tum  veroChrislus  Dei  dorroieoti 
apparuit  cum  signo  illo ,  quod  in  coelo  ostensom  fue- 
rat ,  prsecepitque  ut  miliiari  signo ,  ad  similiiudinem 
ejus ,  quod  in  coelo  vidisset ,  fabricato,  eo  tamquaro 
saliitari  pra*sidio  in  praeliis  uterelur.  i  Ibiaulem  Eu- 
sebius  cerlo  palamque  asseverat  se  id  ex  ipsomeiac- 
cepisseConstantino  :qni  qnidein  nc  qtfisde  facto  lam 
mirabilisignodubitaret,  sacramenti  religione  conBr- 


mortale  crucis  CbrisU  signum.  Lactantius  qiioque  il-  B  ""»^''1-  P^s^  Busebium  vero  baec  eadem  rursus  a  So- 


lud  similiter  appellat  signum  immorlale  {  Lactant. 
Ub.  IV  Inst.^  cap,  27  )  qiio  tanquain  muro  inexpug- 
nabili  cbristiani  frontem  suam  muniebanl.  De  aiili- 
quissimo  autein  christianorum  more  signum  crucis 
fronlibus  iinponeiidi,  et  de  ad:iiirabiii  illius  nd  fu- 
gandos  d^moiiaspoteiiiia,  nos  in  alia  nosira  de  genui- 
nis  Lactantii  libiis  disseriaiione  dispiitaviinus. 

Ulud  porro  criicis  signuin  tam  a  Cfcilio  nostro , 
quam  a  Lacianlio  idcirco  immoriale  vocaiur  ;  non  so- 
lum  qnia  uapmonibus  esi  inexpugnabile,  et  ab  iis  vinci 
numquam  polnii ,  sed  etiam  quia,  ut  ait  Laciainius , 
(  lib,  IV  /its/.,  cap.  26  )  saluti  est  omnibut ,  qui  sig' 
num  sanguiniij  id  est^  crucistqua  sanguinemfutUt^insua 


craie  et  Sozomeno  lilieris  consignata  legimus. 

Nec  movere  quemquam  debet,  quod  Cecilius  dicat 
crucis  sigiium  Conslantino  semel  in  quiete,  Eusebius 
vero  bis,  ipsique  priiiium  vigilanti,  ac  militibus,  sole 
luceiite,  ac  postea  illi  soli  dormienti  nocte  divinitoi 
ostensum.  Auctor  etenim  noster»  qui  Bermonis,  uti 
diximus ,  brevitatem  passim  ubique  secubatur ,  saiis 
esse  putavit  unam  dumlaxat  relulisse  Constantinl 
visionem,  quaeei  adbuc  ancipiii  omnem  prorsusscni- 
pulum  et  dubiiationem  sustulit. 

Pari  profeclo  breviloqueniia,  sed  tanta  obseuritate 
Cecilius  depinxit  illud  crucis  signum ,  ut  in  verbii 
ejiis  explicandis  tot  sint  fere  seoias  i  qnot  capiti* 


m  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  V.  890 

Nec  desunt  etiam,  qui  corrupium  iUius  textum  sus-  A  nes  eiiam,  qui  illum  comiiabantur  milices  tam  per- 


picantur.  At  liuic  tenchricoso  loco  lucem  forsiian  aii- 
qiiam  alTert  jam  laudaius  a  nobis  Eusebins  (  Euteb, 
lib.  1  de  Vita.  Constant,,  cap,  31  ),  qui  illud  signum 
quomodo  a  Constanlino  crGiigi  jussum  esi ,  sic  de- 
scripsil :  Hasta,  inquii»longior,aurocontexla,  trans- 
Tersain ,  instar  crucis »  antennam  habebat.  In  ipsa 
autem  hastae  summitate  corona  gemmis  et  auro  con- 
l€xia ,  posita  erat ,  in  qua  nomen  Christi  duabus  tan- 
ium  priniis  ejus  iitteris  graecis ,  X  videiicet  et  P  de- 
ftignabatur,  Xca{ofavov ,  inquit  Eusebius ,  toO  p  xorra 
To  fuaaiTOTov,  liilera  P  maxime  in  medio  deeu$$aia. 
Purpureum  auiein  velum  aurogemmisquefulgens.an- 
teniise  aflixum  depcndebat,  aique  ad  ipsius  suinini- 
latend ,  et  sub  ipso  crucis  signo  erat  aurea  Constan- 


spicue  viderunt;  ut^eo  viso,  vehementer,  sicut  ait  Eu- 
sebius  (Eu$eb,Jbid,,cap,  i8  ),  obstupefaclifuerifit? 
Sed  de  eo  adhuc  posiea. 

At  dubiuin  profecto  tibi  videbitur  an  quidamTollii 
sodales  ipsius  non  vicerint  temerilatero.  Non  hoc 
enim  factum  ille  penitus  negare  ausus  ent,  sed  absur- 
dissiine  inierpretatur.  Aiii  vero  ut  illud  aut  falsum, 
aut  saltem  incertum  esse  ostendant,  nobis  obiiciunt 
nullamab  Eusebio  hujus  signi  in  Ecclesiastica  htsto- 
ria  sua  iieri  mentionem.  Sed  quid,  amabo  te,  ea  argu- 
meniatione  magis  futile,  magisque  imbeciltum?  Non* 
ne  ad  asscrendam  rei  alicujus  veriiatcm  sufGcit ,  nt 
lesiis  onini  fide  dignus  semel  alque  assever.tnter  nf- 
firmet  nihil  esse  ea  cerliiis  et  verius?  Numquid  illius 


tini  et  liberorum  ejus  effigies,  pcctore  tenus  depicta.  B  in  uno  libro  silentiuin  diserta;  et  expressseejus  in  alia 


At  ibi  Eusebius  non  inudo  crucem  describii  a  Con- 
staotino  visain ,  sed  ornamenta  eiiam  aurea  ct  gein- 
mea ,  quibiis  ab  eo  deinceps  decorata  fuii.  Narrat 
enim  nibil  ipsi  primum  apparuisse,  nisi  signum  cru- 
cis  in  co&lo  ex  luce  conflatum.  Caetera  vero  posihaec 
ab  iiloadjecta  sunt,  exceplo  haud  dubie  Chrisli  ino- 
nogrammate,  sive  duabus  priniis  litleris  grxcis,  qui- 
bus  totum  nomcn  ejus  significalur.  Cecilius  autem 
bas  duas  nominis  Cbristi  priores  litteras  inter  se  coii> 
nexas  designare  videiur  his  verbis  :  Tran$ver$a  X  /i;- 
tera  $ummo  capite  illius  circumflexo.  Sed  ibi  littera  P, 
qus  secunda  est  nominis  Chrisli,  a  librario  fortassis 
omissa  est;  quia  gra'cam  majusciilam  esse  nesciebat, 
et  priorem  putabatessc  latinam.Crucisporro  signum 


commeniaiione  asseriioni  praeferendum  est  ? 

At  qiiis  opus  erat,  inquiunt,  ut  Constantinusjure- 
jurando  firmaret  se  vidisse  crucis  Dominicae  signum  , 
si  lam  mirabilis  prodigii  innumerabiles  propemoduro 
fuerint  spectatores?  Sed  quandonam,  quaeso,  juravit 
lioc  jusjuraiidum  ?  Nuin  prtesentibus  iisdem  militi* 
bus  ?  Miniine  quidem  :  sed  longo,  ait  Eusebius  ,  post 
tempore ,  aique  idcirco  coram  aliis  quibusdam,  qui 
hoc  signum  cceleste  non  viderant ,  aut  certe  dubita- 
bani  uirum  vera  Const.'iiitinus  narraret. 

Instat  tamen  recenlior  quidani  lieterodoxiis  signum 
illud  naturale  fuisse  phxnomenum ,  quod  Constanti- 
num,  Astrologiae scieiitia  parum  haiid  dubie  iinbuium, 
iia  iii  sui  rapuit  adiniratioiiem,  ui  diviiium  fnlso  cxi- 


cum  nominis  Christi  monogrammaie  lale  Cecilius  de-  G  siimaverii.  Numquid  omnes  etiam  niilites,  atque  alii 


signavit,  quale  in  nummis,  aliisque  monumcntis  an- 
liquissiinis  sxpissime  reprafsentaiur. 

Quis  iiaque  animo  adeo  paiicnii  esse  potest ,  ut 
ullo  absque  motu  heterodoxorum  quorumdaro  lioini- 
num  ferat  pervicacem  audaciani ,  qui  cum  hanc  cru- 
eis  Chrisii ,  aliasque  oinnes  sacras  iinagines  proscri- 
bant,  ac  detesientur ,  teinere  asseruni  illo  signo  nul- 
lain  crucis  effiKiein,  sed  solum  Chrisii  nonien  fuisse 
reprxseniatum  ?  Quid  eniin  uiagis  leinerarium  et  fal- 
sum  fingi  poterat  ?  Quid  evjdentius  ei  ceriius  tesiimo- 
nio  Eusebii ,  qui  quidem  quale  esset  illtid  signum 
suisnict  oculis  viderat :  ''O  iri  ncd  •hiMi  oif$oLkfioi^  izori 
c^r»i€n  itoLf^aka^thf,  Alqui  ipse  expresse  affirinal  illud 
esse  oTov/DoO  T/507racov,  rriicis  tropaium ,  et  ff>5/x«iov, 


eiiam,  qui  tanto  numero  eum  coiniiabnntur,  eadem 
ignoratione  decepti  sunt?  Nnmquid  eiiam  naturalis 
fuit  horum  verborum  tovtu  vtxa;  hoc  vincCy  et  prima- 
rum  nominis  Christi  litterarum  inscriptio,  aut  ea  for- 
tuito  casuaccidit?  Nemiai  cerie  sani  copilis  liomini 
id  umqiiant  veniet  in  roentem.  Atqui  Eusebius,  quid- 
quid  scriptor  iile  frusira  reclaroet ,  palain  diserleque 
asserit  visa  leciaque  fuisse  a  Constantino  Magno  et 
haec  verba,  ct  illas  quoque  litteras.  Quis  auiem  Eu- 
sebio,  tunc  viventi,  poliusquain  temerario  uostri  tem- 
poris  scriplori,  nulla  auctoriiate  fullo,  fidem  non  ha- 
beat? 

Non  ainpliiis  itaque  hic  vel  alii  audiendi  sunt ,  qui 
nobis  ailhuc  perperam  objectant  hanc  historiaro  pau- 


jtgiiiim.  At  non  crux ,  iuquiunt,  sed  Christus  mundi  D  loariteraSozometio,  Philostorgio,  ac  quibtisdam  aliis 


Salvator  esl.  Quid  inde?  Numquid  idcirco  conira  Eu- 
sebii  et  alioruro  omniuro  auctoritatem  confici  potest 
illud,  quo  de  agimus,  non  fuisse  revera  crucisChristi 
signum,  ejusque  effigiein  ? 

Mulio  sane  minus  ferri  debct  vix  sane  credibilis 
Tollii  impudenlia,  qui  aususest  palam  asseverare 
hanc  ostensae  Consiantino  crucis  Christi  imaginem 
esse  slratagem^,  ad  mililares  veterum  Imperatorum 
fraudes  refcrendum.  Sed  impudeniissiinus  ille  hoino 
a  sodali  suo  Baudrio  recte  castigatur.  Qua  enimvero 
pous  ratione  id  ab  eodem  Tollio  ibi  probaium  ?Nulla 
peniius.  Et  certe  quid  afferre  poleral  contra  illud 
crucbi  signum,  quod  non  solus  Consiaotinus»  sed  om* 


recentioribus,  qunro  ab  Eusebio  nostroque  Cecilio 
describi.  Quis  namque  nescit  facta  qux^dam  et  eventa 
a  nonnullis  scriptoribus  fusius  enarrari,  ab  aliis  vero 
brevius?  Numquid  ergo  ullus  ea  idcirco  falsiiatis  ar- 
guere  umquam  audebil?  Ad  lixc  vero  citati  Scripto- 
res  nullibi  negani  visuin  a  ConsiantinoMagno  Domi- 
nicsecrucis  signum:  immoveroillud  poiius  stabiliunt 
et  confirmant. 

Denique  nonnulli  gratis  fingunt  Chrisii  noroen  in 
eo  admirabili  signo  reprxsenlatum  non  fuisse.  Naro 
hi  non  niodo  vetustissimorum  Scripiorum,  sed  socio- 
rum  etiam  suorum  mox  citaiorum  testimonio  revin- 
cuntun  Sed  quid  mirum  sl  homine»  «rrore  ducti  liM 


Ml 


LB  miuhnt. 


m 


invicen  eontnidicont?  AlioBquoqiienthH  juv«t  dltis-  A  cteiiiini  imj^rittm  cotistHi^td  rdlsedtinHstidnisterrt. 


se  sighum  iiiuil  ante»  lii  militflrlbufit  (^i^ftffittim  fUlSH 
^girisi  flO  veltiliis.  Quainf  Is  eniin  Hod  ali  els  lileridis- 
na  luce  clarius  demonstraretur j  tioti  iiide  tameti  utit^ 
quam  eonfioietttr  iieo  n  Gonstsiitlrio^  neo  <ib  ^jus 
exercitu  Visum  rorera  fliilse  crucis  Obristi  irop^Hitli 
conflalutii  luoe,  ac  soii  soperpositum. 

Sed  pudet  bts  ruiilibns  heiet-odoxotnm  Homttium  > 
omBeS  sacra^  orucis  Chrlsti,  alias«(ii^  imaglttO^  ii|UO« 
quo  tandem  itUNle  everterf  conanlium  <  contbtandls 
argutiis  immofart.  At  quantdvis  insaho  furoi^  in  ^ilS 
abripiamur^  neqne  hi  neqne  ullus  alius  mentfs  sn» 
oompos^  timqiiam  negobitt  iliudvenimeiseiquod  Mb* 
jungiiBusebiiis(/.  ide  Vtf«Cofts/dnr,e.  3i)  t  Hatifittidetn 
ioiutbri  stf no^  tdufA)  fi^  tA  r^/>i(u  &iipL€if^i  /dUi^dHt 


pia.  Paulo  eulm  ^nte  tldimus,  quod  poMea  chtm 
eiplttdbliiff,  ^dttissimum  hon  solum  a  Cecifio  nostro, 
sed  eiidm  kLait\Anii6{LMAnt.  Uh.  tilh$l  cap.tj) 
m^mor^ri  Nicomedi^nse  temptutrl,  qUod  tnitio  per- 
seetitionis,  ^b  bbd^m  DtOclcthnO  commUta^,  solb  adft- 
qitatum  est.  testfttuM  Verd  Eusdblu^  (fluseb.  ilh,  vlti 
MmK  EtdH.  cap.  1),  t^di  nemlufem  fes^e.qui  f>M. 
sticdmubtedte(^Hb6ftlHntimefabileffl  hotninutn  im 
qdmiiii^ad  lldem  Chfisii  ddufljgifefilfuni  turbaift,  rt.v 
gnlHfSqbc  bccifesiarum  iri  SiiiguliS  uAibtiS  numenim , 
ac  IVequenii^stinos  popularum  in  eas  cdnciiHus. 

NeqUe  SUik  t6niummodo  chri^tlaiiis  erant  teropla , 
slve  ecclesiit!,  ^ed  aiia  qUd(|iie  bona  e(  posscssiones , 
qu£  ad  edrum  cbrpds,  sive  civileni  ipsornm  coihinu- 


miiiiiifttmtosdiwrmop^i/digitortimHsAds/fttmcOf^a^  Bnltatemdd  6odeialem  perlihebant.  tn  Liciniinam- 


imperator,  Gonsiatitinn^  ^  wemper  M  mtis,  Bila^ue  ad 
ejut  imHiiudiftem  eSBprena  9i§na  cuHctiB  exereitibus 
prmferri  «ointt»  Paliim  itaque  Eusebios  declarat  si^ 
gnttHi  orucis  Cbrisii  saiutare  ounbiis  esse,  llludqtie  a 
chrisUdnis  omnibas  mlgno  in  hortoro  et  pro  muTii'- 
naeiito  hablium.  Quls  adttm  fidetb  illi  dei^abit  ea 
eharrantiy^phbliceagebbntur^eiqikoromipsobcbla- 
tiis  lesiif  eratY  quamobrem  hujus  SdluilfeM  sighi  oso- 
ribus  et  inimicis  objicere  possumus,  qudd  olim  Prttddh  * 
tius  gentili  Symmaciio  dixerat  t 

Agnoscas  Aegina  (id  csl  Roma)  tibens  mea  signa  ne- 

fcd^  eii, 
In  quibns  efiiKies  crocis,  aui  gemmaia  refulgeit 
Aul  longis  soTido  ex  auro  pmerlur  in  hastis. 
Uoc  signo  invilctus,  irdnsttiissls  Alplbu^,  oltdr, 
Servilium  aolv il  miserabile  ConsUiuiitttisi 

{Frudent.f  lib.  u  conlra  Symmach.^  §  18  ^  19.) 

tJrgeni  tariien  lconomacbi,  ae  bonlHi  allaiDm  ^A^ 
crttrum  imagindm  iistim  rursu^  objedtnnt  tirillum 
proi^us,  teste  Gecllio  hostro  {VecU.  ttip.  13),  in  nieo^ 
roedietisi  Ecdesia  ub  ethtiici^,dum  eam  subvert^r^HI, 
invenlum  bei  Simulad-um,  tihl^i^i  illUd  dili^iitts* 
irte  qndssicHnt.  Bed  io  smiislls  gishtilium  e&  i^lSd,  Ut^Ii^ 
bi  attimadvetiimus,  Insedertkt  bpitilo  eaput  dsthl  i 
chriliiauls  revera  addrtlri.  QUidergo  mirum,  Si  mhiii^ 
ci  Deiim  chrislHihorum  Onocholtehi ,  McUti  h  Tcrtul-^ 
liauodhHamahnotavimus,  iiie&Eccttiiia  sedulb  qUsc- 
siium,  non  invenerint  ?  Deinde  vero  tametsi  chris- 
tiatii  iurtC  nullam  D^i,  Ut  poie  invlsibiiii,  im^gihem 
habueritit,  liumquid  liide  recte  cblligitur,  re]ccta$  Hb 


qii^  et  Cortstnniini  Magn!  edicto,  quOd  auctor  nosler 
(Cecil.  cap.  \1)  iHl^gruhi  rctuiit,  liaec  ieguhtur  :  <  Bi 
qUorit^m  iidtim  chrisliani  ndri  in  e.1  loca  taiitunl,  ad 
q\i!A  cohtenire  cdiisueveruut,  sed  ailt^  etiiin  habuisse 
nbScuhtur,  dd  jus  CorporU  edrum,  Id  elt,  EcGlesia- 
rum,  nori  liomiiium  sirigulorum  pehlineiitid,  ea  om- 
nia  tege,  quS  superiu»,  compreh^ndiaiius,  citra  ullam 
prorsus  aiiibigiiitatem,  Vel  conlroversiam  usqiietis- 
deni  clirisiianis,  id  est,  corpori  et  cohvehliculis  eo- 
rum  reddi  jubebis.  >  Ensebius  vero  {Euseh.  lib.  vu 
hislor.  ^ccles.  cap.  SO),  narrat  AurelLanhm  imperato- 
rein,achrisiianis  inlerpellatum,  jussisse,  ut  faiilus 
Samosaterius  liaereiicus  pelleretur  domo  Ecctesix 
Toi  ^tx^YKTiug  otxov,  et  liiBC  domus  Jis  Irailereiitr, 
G  qUibns  lialici  christianx  religionis  anlisliies ,  ei  Ro- 
manus  cpiscopus  scHberent.  Atibi  auiem  inemori£ 
prodidit(/(/£m,  iid.  iide  VitaConslanl.^  cap.  39).  Coil- 
stanlihum  Magnudi  prxcepisse  siriilliter,  ul  oh)ifi.i 
(\M  ad  fcccle^tds  reclc  visii  (Uerihl  p6rtiriere,siv6do- 
niU^  ,  ^iVe  pdss^ssiones ,  sive  dgri ,  &ive  horti,  sive 
qufttUirique  tm,  tlullo  tameh  Jure,  qUod  ^d.domiiiliilA 
perithebdt,  tmmitiutd,  restltuerentur. 

Uper^i^pr^terea  prettum  bst  illa  hlcarittriadveriein, 
qdJC  d6  bonorum  operum  Hiefills  d  Cccilio  iioslfo 
trldita  leglmu^.  t)h  Dohaio  eutri)  aliisaue  Chri&lt 
C0hfess6rlbu8,  qut  prO  tUendi)  illlus  flde  vdrtos  crd- 
clalUs  hilrd  ihvictdqub  patiehtia  pehhteraht  ha^c  llle 
(Cecit.  d6p.  1)  scribit :  GbrUiatdtitesiltfHekmphetM 
cd^mdm  pro  pdei  sua  mitilts  qU^itefiittt.  Vide^  saiic 
eis  bmtt^s  iilias  Chrisli  caeterdrumqub,  tiul  Vltam  D  qudrti  disei-ie  Gdel  merillim  pracdibei,  aiifeerdi()*le  eti 


sanclissimttm  egerhnt ,  ^acras  tlha|tirtes  ?  Ai  eerte  ^ 
Dobis  jam  satis  perspieue  dembristraium  e&t  bhHsti&^ 
nos  retihoisse  erhthi  GhHsti  emgiem,  ^uam  pio  liihe 
culiu  prosequeMtbl  bistHs  ftuis  prdbvtam  perferrO  eoft^ 
sueverkinl.  M  satihirhhi  pdrrd  im&ginum  retigtosd 
cDlttt  ih  supeHoHbti^  udsirid  di^seriaiionibh^  disputl- 
vimus. 

ARTICIILUS  IV. 

Dt  ttMpUs  antli)Uo¥um  rfiHitfdn^um,  eoriiktiu^  hoHis 
H  postessiotilbits  ,  d6  operuHt  honotum  )Heritii,  et 
ntrum  Ceeiiius  itllqUtd  de  Chtistl  miiien^io  in  ter^ 
ris  regno  tritdiderit. 

\  Cerlo  sane  ceriius  est  kuagnsi  amplaquo  ante  Dio^ 


sempiicruam  corbnam  eomparaH.  Sdd  Columbti^ 
respondet  v^rbum  mertrt  sa^pls  titcljil  pro  nuneiid, 
adipisci ,  et  iOrtiti ,  ita  ut  etMUm  p6ihi  qUam  jns,  tt 
dignilatem,  vei  eventum  etianif  n6H  koiUtHfus  H  digt^dtem 
sighiiicei.  EstO  sari^,  tioc  terburi)  dliqu^ndo  eb  seiiso  a 
bonts  auttbHbUs  accipiftthr.  Non  de  it^  tjhi^ritUr,  sed 
qub  sbnsU  Cetiilus  ittud  ^dttibU^Ht.  At  i^e  sb  eo 
noh  fctimltur  t>rb  Bdel  evento.  Qhb  ertlm  sensti  vlf 
sAn^  menie  praeditus  dlfebre  puthii  cotifessores  ChfiS- 
ti  pro  itdei  60«  non  Jure  et  meriio,  sed  eveniu  cor6- 
naih  semptternam  i^ttit^wrii^it  f  tfumqutd  id  solo  casd 
fortuitoque  eventu  acctdit  1  Ad  haic  vero  quamqo.iio 
Columbo  daremus  tuerhom  Ibi  &i|{nlficare  ereiitoiBf 


m  DISSERT.  IN  LIB.  DE  M0RT1BUS  PERSECUT.  C\P.  Yl.  ^4 

i|iikl  tnd€  fHiiflct«i?  Quisnnm  esse  (lotuh  ille  Adti  Ahem  HerotfeslacobumfrdtremJoiiniKsoccldil  gl:ttfki, 


-«Mitws  iilsi  ipstNnmei  iltt08  lberi(i}m>  4«o  cotifessd* 
m  UhiM  mmpiterMm  eorofitm  ^lumtitrknt  f  IHfift 
«r|(0  laadanda  Baiidrii ,  eisi  ejiisdenif  atqoe  COltim^ 
tni^  seel»  seriptoris  «iAcera  conf^sftio^  ipKi  ingenoe 
dectonit  b(ce  Cecilii  nostri  aliaque  aliqoM  Teterum 
JBeeleei»  PMram  T^rba  debonoram  opemm  mertede 
«I  meritls  ease  intdllgenda. 

fleque  porro  9H  uintmn  id  aaserait  CiecUios ,  sed 
«Ubi  poecqiiam  ni^  t^idlU  tormenia ,  quaR  idelii 
OMatoB  pro  aftsem  Glirisli  flde  perpessoa  foerat  { 
€oroAa  Htfe^m  (f^i  inquit  {Idm^  r«|».  46 )  pro  affm- 
tlNtft  et  fn^Hk  iii  t9§no  Bti  feUfrmm*  Nonne  ibi  G^* 
tlliiis  ^pertissime  eaiis«m  raiionemq6e  pfoAsHi  ^m^ 
pt  tirtoles  ei  merita,  pmplerqnce  eofotia  1111  iit  re^ 
gM  Del  tesenr abaiut?  t^m  igiittr  et  o^tftedKf la  d«  bo- 
florum  epefHm  mefUis  doctHnii  dariiis  asseri  ekpil* 
cftrl^e  «on  poterat»  GiMrlus  outem  BattdMuB  imHMb 
bic  promiserat  se  eam  in  singulari  dMenatione  eno» 
diiiiirum,  sed  morfe  pr«event«s  promissis  non  stetit. 
No8  Mtem  iii  superforibus  nostris  dissertattonibus  ■, 
pro  itt  sese  dedHoeeasi^  tilam  pro  vlHli  parte  nos^ 
tra  ei[|)o(mimiia» 

Deniqiie  ebl%l*^biihiis  qnoMam  opinsri  ab  a\ict^ 
MMro  designail  ffiitienariom  Ghriati  rcfnum)  oM  att 
<  iJem.  Mp.  1 )  in  line  mnndi  (\9ro  totiNiM  QkrfMi 
minttmM  mnplH^um^  tutn  tletcendere  tmperH.  8ed 
e  conirario  aliis  mullo  potiori  jure  f idetur  his  rerbia 
HhHl  iriem  mfilenariam  Ciiristi  in  terris  regnum  de- 
stmi  evertiqoefanditttSi  Miliena^ium  quippesempitrr'* 


fet  Peifum  mijdt  In  carcfcrefh?(/Wrf.  jtii.  IMtvtj.) 
Nonft4  miam  «hrisiiabi  ciim  Jud^bi^  tt  GiStidtO  !m* 
peraioro  Roma  eiipnlsi  ^uiu?  Recie  qdidcil^.  6ed 
iios  qfioqne  ibldem  AiigusUnns  admorifet  e!iHstlAf|})s 
scriptores,  qui  dccem  Ecclesise  persecmtoneilcoiY^im^ 
tare  cotiia^verant  >  pHmam  ab  Neronls  tempote  or- 
dirii  Nec  ^iram  6ane.  I^am  ilt«  persecdtioi^s,  Neto- 
nianam  antegresste,  hon  nieraiit  generales,  sed  in 
Judo^a  tantum  commbtie,  nut  pancl  quldem  tolnm 
sBstu  abrepil  sunt. 

Cofiimanem  itnqiie  Ceeilhis  noiier  illorom  ^(\tiU 
lur  opinhinemt  qoi  generaliam  persecuUonom  itti<A 
tium  a  Nerone  repetebant.  Qood  quidem  eum  he^ 
mlni  ittceid{)ertaih  eMequeai^  Tertutliantim  (T^htt^ 
]ft  ihn.  /Ipo/ofe/.,  c»p.  5)  dumtaxal,  et  qul  terbb  Cjnl 
retuift,  Eusehiam  {Skteb.  iib,  ii  Hi$t9r. Eccki.^e.  i6) 
nai»e  oitabimas.  Ipsosmiet  autem  gentiles  his  Africa-» 
n^  illii  scriploi'  ooh)0eJiat  TOrbis  1  f  Con^alHe  eom>' 
mentaribs  Yesiro^i  lliic  reperietis  primum  Neronem 
111  liaiic  seclam^  t«m  maiime  Rdmic  orientem,  Ctesfl»* 
riano  gladio  feroeisse,  sad  lati  dedioilore  damnatki-' 
nts  dostrte  etiam  gtoriamar»  i  Alie  qtioqoe  in  lil>rd 
{TrrtnUiam  Stvrphe. ,  mp.  15),  abi  et  &tepbanl  et 
laeebi  c«dom  meiitorat,  tbidem  continao  addhiit  i 
c  \iHis  Giesarobi  legimus !  orteniehi  fldem  Romae  pH« 
hins  Nero  erueniavit.  >  At  uit-oque  iu  loto  gemilcd 
miitlt  ad  Seriptorum  Suorum  comnientarios,  thlelicel 
Gomelii  Taciti  tibros^  qdemadmodam  miihis  visuiti 
M%  Cur  non»  ut  sdo  ioco  tidimus^  nec  mtnori  pro- 


miBi  estte  non  potest.  At  si  hoio  Vera  sit  GMlil  opi-  G  fem  jdre,  ad  vttssGse^atum  a  ShetohiO  cOhsCriptas, 


nto»  is  profeclo  I«amantitts  osse  imi)  potesi,  qul  to-i 
tis  Tiribiia  falsum  ilhid  Chrieti  reghum)  ut  alibi  vidi* 
BSim,  asserere  frusira  eooatas  tst.  Scimiis  qaidenl 
MMHllum  et  faiamem  esee  iiuAe  Geeilii  Httim  i  sed  va" 
oua  ibi  apatia  brevissitoa  sont^  nalloqae  modo  videA* 
tor  potuisae  qindquam  ooiitprdbtnderA  i  q«o  tihid 
miieiMitiuB  Gbristi  regnhn  denoletur. 

CAPUT  m. 

De  prinns  eccleiics  christiank  persecutorihus  eorMique 
interitu. 

ARTICULUS  PaiMUS» 

Qitaf»  recte  Ceciiius  as$erat  primam  in  christianos  per* 
secutionem  a  tierone  Augusto  (uisseexcitatam ;  ^uam 


autacta  p«btico?ln  liis  autem  slve  alllS  genUtlhm 
Ubris  Tertultianus  tindltum  mh  assel^lt  Neroh^hi  tii 
ehrfotiartos  giAdio  Gi^aHanO)  pfimahl  f^fOcim,  6m- 
nium  vhieiieet  tmpofutbrhm  nohtanorom,  ()hi  iit  chri- 
stiaiios  Gaesariano  gladio  sa^vi^fUht.  Nihll  adiertl  prb- 
blbet,  qticNnimHi  dtcAnms  tta  iiilelli^CDdum  tm  tt- 
ctliam»  qal  bot  in  libro  de  fUnestil,  stctii  tit&hhus, 
persecatonkn  morUbas  difi^atat.  Nonnullt  etiahi  upi^ 
naU  ftont  Nerorits  pei*sMUtlbnem  ideo  prittiam  dibt ; 
quia  prior  post  Ecciesiaih  Roih»,  «liisqQ^  IH  mundl 
parUbhS  cohltiiutam  excitdta  est.  Sed  aitel^  ()c})!i<> 
calhs  6i  ab  hiie  penitus  dlsicrepet,  ad  iiur.tori^ 
RoiiH  mentbm  «t  scopum  propios  actedeVd  tidetur. 
Nehl  ita4[|de  tnm  iii  chrtitltanOs  bat^t^haH  coeplt, 
inepteaToHiomendaciipropterea  accusetur,  quodfi^^^  animadvertiflfeet  P«H,  inquit  CedlhiS  {Cecil., 


hujus  persecutionis  causam  in  Petri  apostoli  prtedi' 
cationem  refundat ,  asseratque  Nerome  corpus  ca*^ 
rmsee  seputtura ;  quo  jure  Ceciliui  eos  delirationis 
arguat,  qui  eumdem  Neronem  Aiuichriui  pracur' 
sorem  fore  finxerunt, 

Frimam  GeciUus  {CeciUi  cap.  2)  ante  omms  Ec* 
Q]Mm  cbrietian»  persecutores  ioilum  Neroni  isslg<» 
DavU  t  iVtmliKmtftiimi,  inqait  ille,  pereeettiut  M 
Dei  sarvDs.  At  Donne  ahtea,  aU  aliqai  post  AbgMl- 
Boa  {AufM.  4ib.  xtiii  di  CM.  cap.  5S)  obBdfvont, 
Slepimno  a  ludafo  oeciso,  faeia  nt  peneettiie  fmjni»^ 
sicoi  in Aetis  Apostolorum  legitar  (4i;i.  Mp.  vih,  I), 
infyde^,  ^  ertu  Bitfrote^is  t  Noili^e  aiue  Nero- 


cnp*  2),  pt-s^dleathih^  magoam  homioum  mbiutudi- 
nem  quottdie  a  cQlta  idolbruiuftd  chrisUannm  trdns» 
ire  reiigtt)hemi  tblHim  Todids  ibi  Cecilium  et  fhlsi- 
taUs  ei  makB  idei  aUdacter  aticilslit.  Sed  botta, 
qaa»o,  terba>  mi  Tolli.  Nonne  Cecilius  in  libri  ^ui 
(ine  {c.  52)  pahim  profiustur  se  in  illo  oiiinia 
scHpsitoe  lecaMditm seleh(riim  fidem?  At  tempolra,  iti- 
qeis,  iton  congraunt,  atque  a  NerOhtft  idbirco  eicltata 
esi  Mec  pef«(caUe  \  at  Incensne  hl*bib  iiiridla  hi  chri- 
sUafios  deriteretdr.  Sed  di<^,  quab&o,  itet^ddi,  hil 
Toiiiitaf  t^inpoMnon  bongruuht?  Satii,  M  fallt- 
ihhr,  pfobatum  A  nobis  fuit  Petrum  Neronis  jussu 
Romse  cnid  afBxuffl.  Quam  autem  ob  causami  nisl 


895  LE  NOURRT. 

quia  liic  aposioloi*uin  priiiceps  el  praedicaiionibus  ei  A  iem,  et  eum  adhuc  poslea  viiisse  credideruni?  Gerte 


iniraculis  inuUos  ad  Chrisii  rcligionem  adduxil? 
Nonne  in  Eiiscbii  libris  {Euseb.  lib.  ii  HUtor.  Eecles. 
cap.  25;  et  Chron.  ad  ann.  69),  ac  Chronico,  el  ab  aliis 
scripioribus  Peiri  caedes,  el  Neronianae  persecuiio- 
ms  iiiiiium  conjunguniur. 

AiCornelius  Taciius  (Tadt.  Ub.  xv  Annal.)  ^  ac 
posiea  Sulpiiius  Severus  (Sulp.  Sever.  lib.  ii  $acr, 
Hi$tor.  post  med.)  disertCy  inquiei  aliquis,  asse- 
runt  Neronem  ui  rumorem  (Jrbis  a  se  incens»  abo- 
leret,  subdidisse  reos ,  ei  qusesitissimis  pcenis  |ad« 
fecisse,  quo$  per  flagitia  inmos,  iia  geniilis  Tacidis 
loquilur,  vulgus  cfirisiianos  appeUat.  Sed  cur,  oro  ie, 
chrisiiani  vulgo  ethnicorum  invisi  erant ,  nisi  suam 
obreligionem,  quam  ab  aposiolo  Petro,  Rom«  prae- 


id  a  Comelio  Tacito  (Tadt.  lib,  n  Hist.  po$t  tiiti.)lii- 
ieris  mandaium  legimus :  c  Sub  idem  lenipus,  Galba 
posiNeronem  imperaiiie,  Acbaia  atque  Asia  falsoez- 
ierriiae,  velui  Nero  adventarei,  vario  super  exiii 
ejus  rumore,  eoque  pluribus  vivere  ^um  finieniilMis 
credeniibusque.  >  Tum  subjecit  iiberiinuni  quemdan, 
Neroni  similem,  vendiiasse  se  venim  esse  Neronein. 
Suetonius  vero  :  c  Cum  post  vigiuti,  inquii,  aniios, 
adolescenie  ine ,  exiiiisset  condiiionis  iiicerle,  qoi 
se  Neronem  esse  jaciarei,  um  favorabile  iiomcn  ^ot 
apud  Parihos  fuit ;  ui  vebemeiiter  adjutus ,  ei  vix 
redditus  sii  >  (Suelon.  in  fin.  viiw  Neron.).  Ex  utro- 
que  auiem  iiio  Taciii  et  Suelonii  ioco  colligii  Casan- 
boiius  ires  fuisse  Talsos  Nerones.  iiuc  accedii,  quod 


dicante,  acceperani?  Deinde  vero,  numqiiid  gola  ^  Aogusiinus  ei  Sulpicius  Sevcrus,  infra  ciiaudi,  nie- 


cbritsianos  persequendi  causa  Neroni  fuii,  ut  in  eos 
incensae  Urhis  crimen  transferrei?  Quin  immo  Sue- 
tonius  (Sueton.  in  Vita  Neron.^  §  16)  in  viia  Neronis 
primum  narrai  excarnificatos  suppliciis  cbristianos, 
quod  etbnici  putareni  illos  ^eniis  esse  hominum  super" 
nitionis  novw  ei  maleficas.  Longe  vero  posiea  descri- 
bit  quomodo  Roma  Neronis  jussu  incensa  fuerit.  At 
nulla  secundo  boc  in  loco  aut  christianorum,  aui  in- 
vidiae  primum  in  eos  propier  illud  incendium  deriva- 
tae  ili  mentio.  Quid  vero,  si  Cecilius  Suetonium  se- 
cutus,  animum  ad  Taciti  verba  non  adverteril? 
Nemo  sane  idclrco  illum  malae  fidei  jiire  merito  insi- 
mulabit.  Quid  porro,  quod  ipsemet  Tacitus  ibidem 
adjecii  :  c  Indicio  eorum  multitudo  ingens,  haud 


mori£  prodideruni  plures  existiroasse  Neronem  noa 
reapse  oecisum,  sed  reservatiim ;  ui  in  bunc  noB^ 
dum  sub  ejus  finem  reveriatur. 

Urgebis  Sueionium  ei  alios  tam  aperie  ac  ceno 
aflirmavisse  Neronem  sibi  neeero  couscivisse,  te 
postea  funeraium ;  ut  id  a  Dcraine  sanae  meniis  bo- 
mine  in  dubium  possil  revocari.  Esto  sane.  ki  noB 
inde  Cecilium,  aui  alios  maiae  fideiaut  spleadidi 
roendacii  accusare  poieris,  sed  erroris  lantum,  qno 
incauti  falsis  aui  rumoribus,  aut  aliorum,  quemadmo- 
duni  Sibylls,  ab  eodem  Cecilio  noatro  iaudais,  les- 
iimoniis  decepti  sint. 

Posi  luec  enim  sic  ille  (Ceeil.  cap.  2)  sennonem 
suum  prosequitur :  f  Unde  iilum  quidam  delui  •  (mi. 


perinde  in  crimiiie  incendii,   quam  odio  bumani  ^  codex  deleri,  sed  uliima  liiiera  e  inquinau  et  cor- 


generis  convicii  stini?  >  Magis  ergo  odio  generis 
humani ,  quam  incendii  crimine  eos  excrucia- 
tos  fuisse  declarat.  Ubi  ergo  mala  fides,  ubi  error 
Cedlii,  qui  quos  seqiieretur  babuii  auciores,  etquem 
alii  postea  secuti  sunt? 

Verum  non  ibi  tanium  Tollius  Cecilium  malae  fidei, 
ei  erroris,  sed  alibi  adhuc  illum  ei  alios  vetercs  chri- 
stianos  scriptores  corripit,  tamquam  spUndide^  iu 
ille  aii,  mentiri  solitos.  Ferri  posset,  si  aliquos,  ui 
pote  infirmiuti  humanae  obnoxios,  «vroris  alicujus 
redarguerei.  Atv}ui8  paiienier  audiai  loi  lantosque 
viros  nulla  nllata  raiione  accusari  splendidi  menda- 
cii,  quo  publicis  in  scripiis  aliquid  conira  conscien- 
tiam  et  persuasionem  suam  assenierini?  Ast  ui  alios,  ^ 
dequibus  hic  non  agitur,  missos  faciamus,  ubinam  ' 
esi  illud  splendiduin  Cecilii  mendacium  ?  Refspondet 
Tollius  ibi  depreliendi,  ubi  ille  de  pcenis  a  Neroiie  ob 
iniquissiroam  populi  cbrisiiani  vexationem  Deo jusiis- 
simo  daiis  scripsii :  f  Dejecius  fasiigio  imperii,  ac 
devoluius  a  summo  tyranuus  impoiens.  i  Ei  paulo 
anic  :  f  Execrabilis  ei  iiocens,  >  quo  ultimo  adjeciivo 
alibi  iiefarium,  cnidelem  ei  impium  siguificai,  nus- 
quam  repente  comparuii;  ul  ne  sepulturae  quidem 
locus  in  terra  tam  malae  besiiae  invenirettir.  Num- 
quid  ergo  baec  non  ab  alio  homine,  qiiam  impuden- 
ter  mentienie,  dici  poluerunt?Nonne  postquaroNero 
violenias  roanus  sibi  iniulii,  varii  de  roorie  ejus 
iparsi  aunt  rumorest  Nonne  plures  flciam  e|uf  mor* 


recu  videtur),  c  credunt  esse  translatum,  ac  vivum 
reservaiuro,  Sibylla  dicente  matrtcidam  profugam  a 
finibus  esse  venturum ;  ut  quia  prirous  persecous 
est,  idero  etiam  novissimus  persequatur,  et  Anti- 
christi  praecedat  adventum.  i  Nec  pauci  quidem,  si 
Hieronymo  (Hieron.  Conmenl.  in  Dttmel.  cap.  xi,i7), 
paulo  tamen  aliier,  quam  Cecilius  nosier,  loqaeoii 
credimus;  sed  :  f  Multi  nosirorum,  inquii,  puuiiiob 
saevitiae  et  turpitudiuis  maguitudinem  Doroitiannoi 
Neronem  Antichristum  fore.  >  Augusiinus  vero : 
Nonnulli  ipsuin  Neronem  resurreciunim,  et  faloroni 
Aniichrisium  suspicantur.  Alii  vero  nec  occisum  po" 
tani,  ei  vivum  occuliari,  in  vigore  ipsius  aeUiis,  in 
qua  fuii,  cum  credereiur  exiincius ,  donec  soo  tem* 
pore  reveleiur,  ei  restiiuatur  in  regnum.  Sed  muluim 
mihi  mira  est  tanU  praesumplio.  i  (Ait^iiti.  iib.  xx  de 
Citfit.  cap.  19.) 

Quamvis  aulem  haec  opinio  ita  ab  Augusiino  ex< 
plodatur,  Sulpicius  umen  Severus  leslificator  Mar- 
tinum,  episcopum  Turoneusem,  anirooeam  imbibisse. 
Cum  enim  iam  ab  i|>8omei  Sulpicio,  quam  ab  aKis 
ejus  discipulis  de  fine  mundi  interrogareiur,  respon- 
debai,  ut  ait  idem  Sulpiclus  (Suipic.  (ib.  ii  Diah^- 
cap.  uli.),  i  Neronem  et  aniicbrisium  prius  esse  vea- 
turos,  Neronem  in  occidenuli  plaga,  regihus  subac* 
tis  deccro,  imperaturum,  persecuiiooem  auiero  ab  eo 
habemus  exercendam,  ut  idola  gentlun  coU  cogai... 
ipsum  denlquo  Neronem  «b  Antlebriito  esie  ftf^ 


897 


DISSERT.  IN  LIB.  DEMORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  VI. 


inendum.  »  Rursum  tero  idem  Sulplcius  alibi  (/i6.  ii  ^  chrisiian»  persecuiione  ad  sccundam.  qu»  a  Domn 


$acr.  Uiii»  de  Chriiio)  scripsit  opinione  mullorum 
Neronem  fore  Aniichristum.  Tum  deinde  quibusdam 
inierjeclis :  f  Incertum,  inquit,  an  ipse  Nero  sibi 
roortem  consciverit.  Certe  corpus  illius  interemptum. 
Unde  crediiur,  etiam  si  se  gladio  ipse  transflxerit, 
curato  vulnere  ejus,  servatus,  secundum  illud,  quud 
de  eo  scriptnm  est :  Et  piaga  mortis  ejus  curaia  est, 
sub  saH^uli  flne  mittendus ;  ut  mysierium  iniquitatis 
exerceal.  >  Eamdem  in  rem  Cuperus  {Cuper,  in  cii. 
CiciLloe,)  retulit  plures  Commodiani  versus,  ex  ejus 
libro,  quem  rarum  puut,  transcriptos :  sed  is  liber  iu 
uliimo  bibliotbecae  Pairum,  Lugduni  edilx,  lomo 
itenim  excusos  est. 

Purro  autem  Cecilius  monitos  nos  esse  voluit  anii' 
quos  illos  scripiores  in  banc  falsam  abiisse  opinio- 
nem :  Sibi^lla^  uti  jaro  annolavimus,  dicente  matrici^ 
drnn  profugum  a  fimbus^ueeventwrum.  At  inter  editos 
Sibyllarum  versus,  hos  legimus : 

Oc  «irav  Tslaiv  asliXiI,  aal  «4vt«  t^mx^flVm 


Malris  et  occisor  quaedain  de  flnibus  orbis 

Yir  fugieos  veniet,  spirans  immane  firemensque 

OtnDes  qui  terras  vastabit,  et  omnia  viocet. 

(Sik^ll.  Orac.  lib.  v,  vere.  364  el  ieqq.) 
Et  alio  in  libro : 

i/  Srav  T*  i««vi)tti 

iK  «tfATMv  T*h(  ^  T*1^  |ii|-ipox-iive^  iXlwv  f 
TWBI'  <««•(  It^vc  «XoOtov  |ftiY<^v  A9«ll(  Mrp. 

Ut  quaodo  redibit 
Exlremo  caesor  matris  fugilivus  ab  orbe, 
Omnibos  bas  (opes)  donans ,  Asiam  locupletet  abunde. 

\crum  bxc  o|iinio  non  miitus  gravi  censori»  severi- 

Utis  nola  ab  Cecilio  noslro,  quam  ab  Angtistino  inu- 

ritur.  Non  eam  enim  tantummodo  auctor  nosier  rc- 

fellii,  sed  illius  etiam  fautores,  uti   diximus,  deliros 

dppellal.Faielurtamcn  bos  scriptores  ideo  tam  fals» 

opiiiloni  siibscripsisse ;  quia  eam  Sibytlae  auctorilate 

fulum  arbitrabaninr.  Cecilius  iuque  persuasum  ha- 

buit  non  minus  Sibyllam  hac  in  re  quam  ejus  asse- 

clas  delirasse. 

At  rogabit  fortasse  aliquis  utrum  is  ipse  sit  Lac- 

tantius,  qui  plurimis,  ut  suo  loco  vidimus,  Sibylla* 

rum  versibus  ea  conflrmat,  quae  in  mundi  fine  cre- 

didit  esse  haud  dubilanier  ventura.  Numqnid  enim 


liano  commota  est.  Sed  in  (oia  hac  narratione  ne 
seinel  quidem  illum,  ut  supra  animadvertimus,  pro- 
prio  suo  nomine  appellavit.  Primo  autem  narrat  il- 
lum  exortum  esse,  interjectis  aliquoi,  id  est,  viginti 
post  Neronem  annis,  illumque  eodem  Nerone  non 
minorem  fuisse  tyrannum.  Tertullianus  vero  {Teriul. 
Apologet.  cap.  5)  postquam  de  Nerone,  uti  superius 
annotatum  est,  verba  fecit,  bsc  citata  ab  Eusebio 
(Euieb.  Ub.  m  Hntor.  Eccla.^cap.  20),  et  graece  red* 
dita,  confestim  adjecit  verba :  f  Tentaverat  rt  Donii- 
tianus,  portio  Neronis,  de  crudelitate.  i  Et  alio  in 
libro  (7#riti//.  lib.  de  Pallio,  cap.  4) :  f  Tacendum 
iuipuriorem  Physione,  et  molliorem  Sardanapalo  CX" 
sarem  designare,  etquidem  Subneronem.  Quin  etiam 
B  idem  Domitianus,  testc  adhuc  Eusebio  (Euseb.  ibid. 
eap.  47),  jactitabat  se  ipsum  Neroiiianae  impietatis, 
bellique  et  odii  adversus  Deum  fuisse  successorem. 
Petilianus  autem  apud  Augustinum  (August.  lib.  u 
contr.  Lit.  Peiil..  tom.  ix)  vocat  illum  Neroiiis  maxi- 
inam  partem.  Nec  christiani  tantum  Scriptores,  sed 
poetse  etiam  ethnici  illum  Neronem  alterum  nuncupa- 
runt.  Audi,  quaeso,  Juvenalem  (Saiir.  5,  n.  37  et 
$eqq.)  : 

Com  jam  semianimum  laceraret  Flavius  orbem 
Ullimus,  el  calvo  servirel  Hoiua  Neroni. 

Hunc  secuius  est  Ausonius  his  versibus : 
Kl  Tilus  imperii  fplix  brevilate.  seculus 
Frater,  quem  calvum  dixil  sua  Houia  Neronem. 

Crudelis  (ainen  ille  impcraior,  pergit  Cecilius ( Ced/. 
Q  eap.  Z),quam  diulisiime,  tulusque  regnavit ,  donec  »m- 
pias  manus  adversus  Dominum  tenderet.  Qua  aulem 
raiione,  inqnies,  regnasse  diutitsime  dicitur,  qui  an- 
nis  Untuni  quindecim,  ut  ait  Eusebius  (Euseb.  lib.  m 
Bistor.  Eccles.  cap.  20),  etaliquot,  sicut  aliqui  putanl» 
insuper  mcnsibus  imperavit?  Num  quia  superioribus 
aliis  imperaiuribus,  si  Augustum,  Tibcriumque  exci- 
pias,  et  diuiius  regnavil,  et  securius?  An  vero  quia 
sxvissimi  tyranni  imperium,  per  annos  quimlecim 
exactum,  longissimum  est?  Quanti  ponderis  sint  hx 
raiiones,  aut  uirum  Cecilius  erraverit,  doceas,  velim, 
et  pronuniies. 

Ast  ubi  intolcrandus  ille  tyrannus  instinctu  doemo- 
num  ad  vexandos  chrisiianos  animum  sub  vitae  fliiem 
appulil,  lunc,inquitAuctor  nosler  (Cecit.  ibid.)^  tradi" 


tanti  fectsspt  illanim  auctoriiaiem,  si  eas  delirasse  j^  tus  in  manus  inimicorum,  luit  pcenas.  Nam  quarto  de- 


puiasset,  qui  ipsarum  non  plane  obscuris  de  Nerone 
tefttimoitiis  utuntur?  Sed  supra  ostendimus  carmina 
Sibyliariim  ideo  a  Laciantio  contra  ethnicos  ciuri ; 
quia  persuasum  illis  erat  ea  divins  utique  esse  »u- 
ctoriiatis.  Utrnm  lamen  venis  Laciantins  hoc  ad  bo- 
iniiiem,  ut  aiunt,  argumentum  ea  delirationis  accu- 
satione  penitus  infirmare  umquam  voluerii,  aliorum 
esto  jndiciom. 

ART1CULU8  11. 

De  Domitiano,  secundo  Eceteiice  perueutore,  ejuique 
interitu,  atque  eversii  imaginibus  et  honorum  ti^' 
nUi$. 
Transit  Cccilius  (Cecil.  cap.  5)  a  prima  Ecclesia 


cimo,  ait  Hieronymus  (Hieronym.  Calal.  Script,  Ec^ 
ctei.  %  9),  iinperii  sui  anno,  secundam  post  Neronem 
Domilianus  ille  persecutionem  movit,  quemadmodum 
ab  Euscbiani  Chronici  (Euitb.  Chron.  ad  ann.  Chriit, 
95)  auctore  id  conflrmaiur.  Ipsemct  auiem  Eusebius 
(Euieb.  lib.  iii  Histor.  Ecctei.^  cap.  17)  scribit  illum 
pest  mnlia  crudelitatis  suse  specimina,  ad  extremum 
secundam  concitavisse  adversus  christianos  persecu- 
tionem.  Muitorum  etiam  opinio  est  iilam  bisdesignari 
Juvenalis  versibus,  Saiir.  iv,  vs.  uli.  : 

Sed  periil  poslquam  cerdonibus  esse  timcndus 
Caeperat,  hoc  nocuit  Lamiarum  caede  madenti. 

Arbitrantur  enim  c^donum  nomine  ibi  christianoS| 


m  LB  nourrV.  m 

timquam  (enuis  forluii»,  et  inflmx  plcbis  homines,  A  tiomu  Tcfuec.  Oiniim  h0§mum  Domkimd  tUulo$  ahro- 


a  saiirico  poeta  noiari.  Scimus  quldem  hanc  perse- 
cuiionem  Scriptoribus  nonnullis  antea  excitatam  vi- 
deri :  sed  eorum  argumentum  tam  leris,  quam  ea, 
qu»  retulimns,  gravis  sunt  momenti. 

Deo  auiem  scelerum  ejus  TiiKliei  debHas  nefandus 
iste  lyrannus  soWit  poenas,  cum  domi,  sictit  ait  Ge- 
cilius,  inlerfectas  fuit.  Etenim  haec  ipsa  Snetenii 
(Sueton.  ffi  VUa  DomiL,  $  16 )  de  ililus  morte  terba 
legimus  ;  Summotis  omnibus,  in  eubiculum  se  reeepit, 
atque  ibi  oecisus  est,  Quomodo  autem,  et  a  quibns 
necaius  fuerit,  si  scire  aveas,  ab  ipso  postea  narran- 
te,  discere  haud  difficiliter  poteris.  Ita  enim  ille  pro- 
sequitur.  i  Stephanus  Domitilloe  procurator...  sinis- 
leriore  brachio,  velut  aegro,  lanis  fesciisque  per  ali- 


§ari ;  save,  ut  scribit  Macrobius  (MacrokJib.  i  Saiur-^ 
wal.  eap.  (2),  iofiustum  ^us  voeabuliini  6k  «Mii  m- 
r«,  vel  mo  «radi,  ic  dainde  SHblatas,  ut  aiabftt  Wm^ 
(Dian  Epii.  de  N^rua  )  ftiUiM  yiius  aureu  tt  «ffiB^ 
teas  «X  qutbus  graBdi*  peeunia  Mdaeta  ast. 

ARTICDLUS  in. 

Vtrum  CedUu^  ml^  dis;erit  RQrwms  Jtmp^aSctre^  4 
PQmilim^  Ufque  q4  Decium  fuiss^  poi^fs  prindf^t 
$t  tupc  chriftiariQrum  ^cclesiam  nullps  fi^wm  ess^ 
irnmicorum  impMff  uc  indn  colligi  possif  Lactax^i 
tium  non  ^sse  hujus  libri  auctorem, 
Post  Domitiani  moriem,  Multif  imuit  {kfUvif^  a^ 

bom  prmipis  Romm  mpefU  i^m  r^mem^  ^^ 


quot  dics  ad  avertendam  susplcionem  obvoluto,  ad  g  BHmtU  (Ce^i.  cif^,  9)»  tuttpqu#  (Usdaaia,  m  prl^ 


ipsam  horam  doluni  inierjedt,  profcssusque  eonspi- 
ralionis  indicium,  et  ob  hoe  admissus,  legenti  iradi- 
tuin  ase  tibeUum,  et  atiotiiio  suffodii  In^uina.  Sau- 
cium  ae  repugnanteiti  adorti  Glodianus  Coriiicularius, 
ei  Maximus  Partheiiii  libertus,  et  Saturius  DeeuHo 
Cubieulariortiffi,  eilquidam  e  gtadiatorio  ludo  vulne- 
ribus  septem  contrucidaver unl.  i  Eadem  quoque  tft' 
dunlur  iii  Dionis  Epiiome,  atque  ut  Philostratirai, 
(PliilosUraL  iu  Vila  ApaUam.,  ea^  16  )qiM  raoi  paulo 
aliter  reiulK,  et  atios  omittamus,  cerle  Eutropius 
(Euirop.  Hist.Rom.lib,  vii,  infin.)  narrat  iltum  inie^ 
fectum  fuisse  In  pabiio,  DisDi^  Piioius  i^tiU'  Pa- 
neg,  Trajaji.  circ.  med.,  §  49)  poslquam  illlus^  quem 
imnianissiinain  belluam  appellat,  horrendam  crudcli- 


mm  MUm  r^tUni^,  wUl^s  imnsf^orum  wmm 
ptmi  eftt,  Kiuf»  ihi  m^  vij  p^i^it  (^epilii  m^  w^ 

positiones.  Prima  quiO^  qua  a^i;  a  PAWilJml 
csedc  usque  ad  Decii  irnperium  bonp$  ^tiiisse 
principes,  qui  Roqaadi»  'mm^^V^  ^  T^us  so* 
liia  audacia  CecHiiHii  ibidein  adhuc  tttrpis,  qoo  reni, 
quam  falsam  AOvoMi,  pvo  vera  aAiraMvit,  maii^ocii 
redargucre  immP  vof^^r* 

V^4l«i  T9U^J$  \m  9«(  mm^  mAMi^us  est,  aut 
non  legerat  haec  Zozimi  verha  (Zoum.  tib.  \  Mi^tor. 
post  init.)  quibus,  postea  quain  dixit  Doniitianuu  a 
Siephaiio  liherto  fuisse  pccisuni ,  ^j^  prp$e<|uitur : 
"Av^/sg;  ocyaOoi  vk*  WfS^Mmm  mtfa^si^mvet  KsptfUK  tc  , 
xae  TptuwioCf  xoi  ittta  toOtov  'A^pionog,  6  tc  svvsSrn 


talem  atque  ferociiaiein  anie  pmnium  posuii  oculos,  (]  Avrcwvwoff,  xoi  i  tw^  aJi^^v  ^ve^^tf  Bijpo^,  mi  A^v- 


haec  de  mone  pjus  subjuugit :  c  lile  lamen  quil)us  si- 
bi  parietibus  ei  muris  ^lutem  suam  tueri  videbaigr, 
doium  secuip,  ei  ins.idias,  et  ultorem  sceleruifi  Peum 
liiclusit.  Dimovit  perfregitque  cusiodias  poua;  ai^* 
gustos(}ue  per  adiius  et  obstructos,  noi)  s^cus  ac  per 
apertas  fores,  et  invitaniia  limina  irriipit,  lon^equ^ 
tunc  ilH  divinilas  sua,  lon|g;e  arcana  illa  cubilia,  sxvi- 
qua  secessiis  ,  in  4}Ups  tigipre,  et  ^uperbia,  et  pdio 
hominum  agebatur,  > 

Nequeporro  haec  dira  crudelissimi  imperaior^s  co;- 
des  satis  ^d  scelerum  ejU3  i)ltioriein  fuH ;  Cum  viulta 
ciiim v^rp  f/if ra6t7ia,  inqui(  CecillMS  {Cm.L  cap.  ^) 
opera,  f\m  a  Suetonio  (Sueton.  iu  Yii,  Domit*  ^  5), 
ei  iii  Ji)u3eb|i  Chrooico  (E«w6.  a4  aun»  Cfmni»  90) 


bom  principfUm  ad^pti  Nerva,  Trafonm,  Pt  ppsf,  gim 
Hfidrlam$y  et  AntQuim  PiuMf  et  p»r  itlp4  fratnm 
Yerui  fitqu^l/udus^  mul^  nitigta  cf>rreufwii'  Maoy  bi 
ipsi  ^m  prij»cipe^  qui  pps^  Don)lAi;»iiMui  rci^gx^ 
riipi^  Ai  Zo^mu»,  4ue«]44ino4w  CisfyiUii»  wmf 
m  \mQ&  di^ri^  appeJMl  yim^  Qm  mm^  «nbi^ 
cro,  ilL^  viiiMta  .ab  eis  lemofidaia  jwevmt,  tm  W^ 
delia  ejusdem  Domiiiani  in  gentiles  ei  ff»f^^|ft<i^ff 
edi£ia?  Eu$ebii|8j(£M^.  U^.  ui  W^,  Efciea.  f»p,  20) 
eoittiyw  p;i\m  i^^m  9b  bujii»^  A^n^is  a^i^ 
toribuji  $ojimf^w  U4«ri^  [^^  mi  jk  j^rK»  rm^ 
catp«,  mi^  kon»  ^Uu^t  .Qti^PiutHiiauua/iii^r 


emim^f ai4ur,    atque  ejtiaro  CapitoUum,  last^  adbuc  0  (ift^  iv«  cap.  9),  iHadriaBi  p<44f  ^mJujMit  ^tlipiw*  ^ 


PijuUrcbo  (Plutarch.  in  Ki/.  Public.)  (i^fmmt^  Ilo- 
0iauu9  ^enaiu»  nomeo  ^)^^  il^  perseqiiiu^  esi;  ui 
nulla  ve)  imaginum,  '«el  liiuiAnua  iliius  vesi^gia  r^li- 
^uerit.  Ot  vero  memori^  Suetooim  (SueUJiu.  in  Vfi, 
Domit.p  i  ^)  (D^mm^odavit  s^najluw  Dwniliani  j;^^ 
^eo  LsUfura  :  c  Ut  repleu  jQertAtiai  «ciiria  im  ^- 
pcraret,  qm  moriuum  paiU«mvdio$ia<umo  jitqu^;9ycex- 
tussimp  «cclamationum  j^n^re  Wjc^^^tt  mi»» 
eiiam  inferri,  clypeosqiie  jct  imagina$  ^us  tof^x»  i^r 
irahi,  et  ibidem  solo  afQigi  juberet,  novissime  era- 
deiidos  M^M^^y  i>hritf«d^i»W  ^qii»4|M3lio- 
riam  decerneret.  >  Yel,  sijcui  «ii  £ttsiebii)i,$  Ifiuf^- 
Ub.  111  Histor.  Eccles.j  cap. 20), xaGai/DfOnvac  ra^  Ao/xi- 


Rique  al»  iM»  iaiHWMir  limm  ku^m^^m  ^ 
DiQc|eii«ni  m^lm  tm^V^mt  ^m  cbnsAiMti^  ftob.- 

provineiaa  mmm^i^bfmk  s^  sm^m  ^^  ^  m 
]ffMi»  nm  ««vsairi^  mm  AMTAAifuf  r^ii^^am^u 
xdiflcare  ecclesias,  ubi  sacris  suis  oppii^  jynto  Oi 
secure  dare  poterani.  ViidoMO^uam  falso  et  temere 

btHm§mmm  4ym'4i 

At  is  ipse  Gecilius,  pergic  Toilius,  ideo  roMJM>< 
eftt«  iM  «0  jiuepdacio  omnes  ecclesiae  pfsi:^ecaiores 
iristi  funestaque  morte  obiisse  osteoderei.  Sed  si 


y 


W*  DISSERT.  IN  LlB.  DE  MORTlBUS  PERSECUT.  CAP.  VI.  90« 

hum  ToUiiia  lUiiM  Ilbrun  ttiente  tegcl,  caveat  pro-  A  oblaios  fuisse  judicibus.  qui  ^os  morlo  damnaruni  ? 

Praelcrea  Plinius  non  aliam,  teste  eoden>  Eugcbio, 
{Eu$eb.  lib.  III  Histor,  Eccles.t  cap.  53  )  ob  causaip 
Trajanum  ca  de  re  consuluit,  nisi  quia  magoa  mar- 


fecto,  ne  ipM  rursiit,  non  aaioffl  Cccilitis  mendacli 
eofivbicauir.  Nam  idam  ilie  Cecilitis  (Cecil.  cap.  6) 
paulo  pM  eiitt^  a  neliis  vertM  apcrtfsstme  asseve- 
ra|  iippefttlorMn  ValerUnviii  neve  ec  singulari  poe- 
narum  morcisquc  generc  CKlinctiiiii :  Ui  eaei  posie- 
ni,  inquit,  documemum  advermio$  Dei  %ape  dignam 
Mcelere  mo  recipere  mereedem.  {bi  auiei|i|  si^  alibi, 
hoc  adversariorum  Dei  nomine  persecutores  Eccle- 
sise  designat.  Palam  crgo  fatetur  illps  qqq  fcmpcr, 
sed  »ape  dignam  sceleribus  recepisse  mercedcm. 
Probandum  itaque  non  susceperat  omnibus  pmoino 
ebrisiknae  Ecclciiae  i>crsecutorlbus  tristem  ,  ut  io- 
tpHimf  Tellitts,  obtigisse  mortcm. 

Ifanifesliim  praeterea  fecimus  Cecllll  hoc  In  Iibro 
pr«posi(iim  non  fulsse  omniam  Ecclesiae  noslrae  pcr-  B 
seeaienim  faistoriam  scribcre,  aut  enarrare  interi- 
tiuii,  sed  piurinm  dnmtaxat,  atque  in  prlmls  poste* 
rioram,  Dioeietiani  videlicet,  et  aliorum,  qul  ad  Lf- 
cinii  usque  tempus  chrisiianos  iniquissime  vcxavc- 
nml.  Addcre  porro  nobis  iiceal,  quod  scriptum  a 
Cypriano  (Cypriari,  ad  Demelr.)  legimus :  Nec  um- 
quam  impiorum  seelere  in  nostrum  nomen  exsnrgUurf 
ui  non  sialkn  dimilus  pindicla  comiietvrf  Vi&ae  ali- 
quid  adbiio  eKpmsiisTEoee  ipsamei  Hieronymi  vcr- 
ba  :  Nosautemy  inquit,  dicemus  omnes  ( au^ial  Tollius 
omnes),  non aliquos lantum,  persecutor^^  qui  affii^e- 
runt  Eccle$iam  Domni,  ut  taceamus  de  (uturis  cruci^ 
^lbus,  eAam  in  prcBsenti  sceculo  recepisse  quce  (ecerinl 
(  Bieronym.  Comment,  in  Zachar,  cap,  xiv,  v.  18) .  Si 


tyrum ,  qui  obiruncabanlqr,  niuliiiudine  commoios 
fiierat.  Scd  quld  opus  cst  hos  aliosquc  appcllare  tcs- 
tes  ct  spripiorcs?  Unus  ipscmct  ^uflicit  PliiiiuSi 
{^Plin.  tib.  X,  epist.  iOI )  qui  ad  hunc  Trajanum  hapc 
scripsit  in  vcrba  :  c  Visa  csl  niibi  re$  digna  coosuiLa*- 
tione,  maximc  propter  pcricliiantium  nurocrum* 
MuUi  cnim  omnis  aeiatis,  omnis  ordinis,  uiriusqae 
sexus  etlam  vocaniur  in  periculum ,  el  vocAbuolur* 
Neque  enim  civitates  tanium,  scd  vicos  ctiam,  alque 
agros,  superstiiionis  islius  conta(po  pcryagalA  c&iy 
quae  videtur  sisii  cl  corrigi  posse,  > 

Quis  aulem  in  dubiuni  mcrjto  voi^are  potcst  phiri- 
mos  in  hocpericulum  vcnissc,  ac  pro  Cliri&ti  (idcdi- 
rissime  tortos  ci  inlerfectos  ?  Nobis  quidem  iHud  nou 
est  Incompertum,  quod  Tertullianus,  uli  alibi  pbscr- 
vavimus,  lllieris  mandavit  Marcum  Aurclium  ftdje- 
cisse  poenam,  ct  quidcm  letriorem,  aui,  ut  ail  Eu6C- 
bius  {Euseb.  tib.  v  Bistor.  Eccles.^  cap.  5  ),  capiti^ 
lis  commlnatum,  qui  cbri^lianos  accu$abant.  Scd 
holc  Ipsi  impcratori  Mcliio,  ct  ApoUinari§t  §icuU 
Idem  Cuscblus  (Idem  lib,  iv,  cap.  15),  alquc  cliam 
nieronymus  ( Bieronym.  Catalog.  Script.  Eccl^, 
cap.  f4  ei  i((),  tesiificantur,  Apologciico^  libros  ob- 
tulerunt,  quibus  christianos  imppne  ab  Cthnici^  cru- 
dari  et  excarnificari  palam  conquesii  sunt.  Qui|t 
Tero,  qaod  antca,  et  hancce  ipsam  ob  c^iusJim  cadcm 


hapc  dixlsset  Cecirius,  quantas,  Deus  bone,  cxcitasset  G  H^oque  Justlnl  martyris,  Atlienagprx,  ut  nlibi  vidi- 


Tollius  tragoedlas  I  Sed  id  itlo  iion  dixit,  ac  immcrito 
mfmdacii  ab  codem  ToIFio  iusimulatur. 

Major  Itaque  difncultas  occurrit  in  secunda  ejus- 
dem  Cecilii  proposltione,  qua  haud  dubitanter  affir^ 
mat  sub  impcraloribus  Romanis,  qui  a  Domitiano  ad 
Decii  usque  lempora  clavum  regiinenqucRomani  im- 
pern  leiiuerunt,  Ecciesiam  christianam  nullos  pas- 
sam  essc  inimicorum,  id  est,  gcntilium  impetus.  Opi" 
naiur  quidem  Dodwellus  eam  tuuc  nul)a  gcncrali 
persecuiiQjie,  cdictis  impcratorum  decretan  fui3SC  cia- 
gitatam.  Sed  in  hoc  acerrimum,  praeler  caBlcrQ&»  ^d- 
Tcrsarium  expertus  est  nostrum  Tbcodoricum  Rui- 
narttim. 

Quidquid  autem  de  gencralibits  Ecdcsiai  pcrsccii- 


mus,  apud  M.  Antoninum  Piuin,  Quadrati  appstolo^ 
rum  discipuli  atque  Arisiidis  apud  Hadrianum,  ul 
narrat  Hieronymus  (  Bieronym.  CaiaL  Script.  Eccles* 
cap.  19  et  20),  fuerat  exposiulatip  hac  qucrimonia? 
Nonne  Hlud  adhuc  demonstralur  ^y  Tbepphili  Antio- 
chenl  et  Tatiaiii,  de  quibus  nos  alibi  disscruimtjus^ 
lil>rls  in  christianae  religionis  dcfeusionejo  {)ub)icaiis? 
Denique  prxier  alios  adhuc  bcnc  mqlios,  haud  ia- 
cerlo  Jusiini  mariyris,  alque  Ocmcnii^  Alcxandrini 
testimonlo  manifcste  osiendimus,  quam  magn^  fu^'' 
rit,  Anloninoac  Scvero  imperantjbuS;  martyrm  wul- 
titudo. 

Fmem  certe  dicendi  non  facercmus,  si  c^  omni^ 
desrribcnda  foreiit,  quibus  id  evidentlssiinc  comproi- 


tionibus  stntuatur,  is  ip&e  DodwcHus^  aiiique  omnes  B  batur.  Quamobrcm  jilud  taptum  ad^ciemus  pon  30- 


fateri  coguntur  chrisiianos  his  temporibus  crudclissi-i 
me  excruciau>8  fuissc  variis  persecutionibus,  quas 
illi  localesappellant.  Alqui  tunc  infiniti  propcmodum 
marfyrcs,  uti  ab  Ruinarlo,  aliisque  dcmon.Htratum 
est,  sanguincm  suum  pro  Christi  fide  profuderuut» 
Quid  vero,  quod  Eusebius,  et  antca  TeriulUanuSt 
^ertultian.  Apologet.,  cap.  2  )  qt  siio  loco  vidimus, 
iiarrai  Trajanum  iroperatorcm  consulcnti  Plinio  se- 
cundo  quid  faciendum  csset  chrisiianis ,  respondisse 
non  eos  quidem  inquircndos,  sed  oblatos  puniri  opor- 
tcre?  Siaiuta  esi  igitur  hoc  reaponso  in  cli^ isiianos, 
salfem  oblatos,  pcrsccutio.  At  quis  dubitabil  plurcs  cx 
iHIs  ab  inreiisissimis  corum  inimids  gcnlilibus  rcvera 


luro,  Marco  Aurclio  regnante,  oriaAi,  ui  plur^ts^  aut 
saltcm«  ul  alii  volunt,  eiferbuissc  iu  christiano^  pcr- 
secutionem  :  sed  etiam  li^^po^  BuayjMif,  vcrba  siini 
Eusebii  (Euseb.t  lib.  vi  Bisior.  Eccles.,  cap.  i  ), 
aaT«c  Twv  ixxXijerewv  lxtv«t,  Severus  persefiulionemf  od^ 
versus  Ecclesias  confitabat,  Tinm  vero  per  omnef  ubi' 
ifue  locorum  EccUMas^  pergit  idem  Et^sebiys,  ab  oikr 
ielis,  pro  pietate  certanlibuSf  iUustria  confecta  sunl  mor* 
iyria.  Noiinc  ergo  toia  plane  via  erravii  Gccilius,  .qui 
toi  tani;cque  auctoriiati^^  lam  coa^vis^  qM9ro  j^Uis 
scripioribus  plane  penitusqj^e  refragaiur  ^ 

Respondcbli  foriasseali^uis  suos  piiam  jUum  ha- 
buisse,  quos  sequeretur,  patronos  ct  aidstipulalores. 


905 


f  LC  NOURRY. 


SM 


Nam  Melilo  Sardiensis  in  cilala  ab  Cusebio  ( idem,  A  erravit,  qua,  quseso,  ralione  did  poteritbiinc  ipsQm- 

mel  esse  Firraianum,  quem  omnes  fatemur  jani  ab 
ipso  Diocietiani  imperatoris  tempore  magoa  sciemic 
erudiiionisque  fama  fuisse  illuslrem,  nec  mediucriier 
lam  profaiiae,  quam  Ccclesiasiicae  sui  temporis  his- 
torle  doctrina  imbutum? 


/i6.  IV,  cap.  26 ),  uli  annolavimus,  Apologia,  palam 
testaius  esi  solos  Neronem  ei  Domitianuui  coniiisos 
fuisse  religionem  nosiram  criminari  et  a  suis  idcirco 
emendatos  objurgalosque  successoribus.  TeriuUianus 
vero  (  TertuUian,  Apologet.y  cap.  5  ),  siculi  suo  loco 
animadveriimus,  postquam  excilatae  io  chrisiianos 
ab  iisdem  imperatoribus  persecutionis,  et  legum  ad- 
versus  eosdem  cliristianns  datarum  ofientionem  fecit, 
tunc  continenter  ab  ethnicis  postulat,  ut  aliquem 
exinde  proferanl  cbrislianorum  debellaiorem.  Alios 
dehinc  recenset  Neroni  et  Doraitiano  snbrogatos  im- 
peratores,  Trajanum,  HadriaiiuiQ,  Vespasianum, 
M.  Aurelium,  Anioninum  Pium,  et  Verum,  qui  cor- 
rexerunt  impia  illorum  edicta,  nullasque  adversus 
Christi  discipulos  leges  promulgaverunl. 

Verum  si  Gecilius  noster  animum  ad  hxc  Melitonis 
et  Tertulliani  scripla  advertit,  eorum  profecto  men- 
tem  sensumque  noii  esi  assecuius.  Nam  ulerque, 
ac  polissimum  Teriullianus  ibi  coiiira  gentiles  dispu- 
tai,  qui  quidem  quam  in  chrlsiianos  exercebant  car- 
nificinam,  ut  excusarent,  palam  clamabant  se  suis  le- 
neri  legibus,  quibus  pr^cipiebatur  illos,  inaudita 
etiam  causa,  torqueri  et  trucidari.  Tertullianus  igi- 
tur  et  Melito  eos  recte  refellunt ;  quia  alii  post  Ne- 
ronem  ac  Domitianum  imperatores  iniquissimas  eo- 
rum  leges  emendaverant.  Neuter  vero  dicit  hasce  le- 
ges  penitus  ab  illis  fuisse  rescissas. 

Deinde  vero  M.  Aurelius  non  palam,  uti  loquitmr 
Tertullianus  (  TertuUian,,   loe.  cit. ),   ab  hujus  modi 


CAPUT  VII. 
De  aUis  ekriHiancB  Eccleiict  per$ecutoribui. 

ARTICUUJS  PEIMUS. 

De  EcclesuB  pertecutione  excitata  ab  imperatore  Decio, 

ejutque  (unetla  mortc 

Cecilius  omissis  bonis  illis,  de  quibus  diciom  est, 

imperatoribus,  a  Domitiano  venit  ad  Decium.  De  ilio 

autem  nihil  aliud  memorai,  nisi  eum   proiiuus  ceci- 

S  disse,  cum  ab  imperii  sui  exordio  contra  Cbristi  Ec- 

"tlesiam  furere  et  baccbari  coepisset :  Pott  annotadm 

plurimos,  inquit  auctor  noster,  id  est,  centum  quio- 

quiiginia,  ac  paulo    amplius,  extitit  extecrabile  m- 

mal  Deciut.  Co  autein  adeo  infairii  nomioe  ilium  oo- 

tavit  ob  summam  in  cliristiaiios  crudelitatem,  de  qua, 

praeieralios,  Prudeniius(PrtN^iti.,  lib.  u  eontraS^ 

mach. )  Romam  inducit  sic  canentem : 

Primus  Nero,  malre  perempla, 
Sanguiaem  AposioUcum  bibit,  acme  slrage  piorom , 
Polluil,  et  propriuin  faciuus  mibi  taevus  iousit. 
Posi  huuc  el  Decius  juguiis  baccliatus  apertis, 
Insanam  pavit  rabiem. 

Hilarius  (Uilar.^  lib.  contr.  Constant. ,  §  4  et  7,  'i( 
lib,  contr.  Auxen. ,  §  3  )  quoque  Decianara  perseca* 
tionem  cum  Neroiiiana  praeseriim  comparavit.  Sed 


hominibus,   id  est  christianis,  pcenam  dimovit,  sed  C  "^*^"  """^  "*^"  ^^  insaiuti  id  fusius  proseqoi,  quod 

auctor  nosler  putavit  esse  praetereundum. 

Dixit  porro  Cecilius  Decium,  post  motam  ab  regni 
sui  iniiio  adversus  clirisiianos  persecutionem,  proti- 
nus  cecidisse ;  quia  inierfectus  est,  inquit  Euseldus 
(Euseb.^  lib.  M  Histor.  Eccles.,  cap.  59  ).  cum  se- 
cundiim  iinperiisui  annum,  necdum  explevisset.  Ye- 
rumlanien  nos  Aurelius  Victor  (  Victor  in  Epitom. ) 
admonetillum  triginia  imperavissemensibiis.Atperi- 
tiores  aetatis  nostrae  critici  inilium  iinperii  iilius  coo- 
signandum  censent  anie  niensem  Octobrem  anni  i49, 
illiusvero  finem  anno  25i,  mense  ipso  Novembri, 
posl  incoeptum  tertium  sui  impcrii  annum.  Suam 
vero  senteiuiam  firmari  posse  putant  quibusdam  ia- 
scripiioiiibus,  a  Goltzio,  Grutero,  et  Pagio  exbibitis. 
Quomodo  autem  et  a  quibus  imperaior  ille  occisus 
sil,  his  Cecilius  noster  ( CeciL,  cap.  A  )  describit  ver- 
bis  :  f  Profectus  adversus  Carpos,  qui  tum  Daciam 
Moesiamque  occupaverani,  siatiinque  circumveiitos  a 
barbaris,  et  cum  magna  exercitus  parte  deleius,  nec 
sepultura  quidem  meruit  hoiiorari,  sed  exutus  et  nu- 
dus,  pabulum  feris  ac  volucribus  jacuit.  i  Ai  Coo- 
staniinus  Magnus,  apud  Eusebiuni  C  ^k<^*»  ^^* 
CoMstan/.,  cap.  24)diserte  declaral  illum  iu  campis 
Scyihicis  prosiratiim,  Orosius  (Oros.^  Ub.  vu,  cap.  il) 
in  medio  Barbarorum  sinu  interfectum ,  Zozimos 
( Zozimut,  Ub.  i  Bittor.  )  defixum  in  palodis  luto, 
Aurelius  Victor  ( Aurel.  Victor,  in  Epitom.)  io  gorgiie 
paludis  snbmersum,  Zonaras  (Zoitar.,  Ub,  xu  ilm^) 


lantum  ditpertit.  Quamvis  ergo  ni*que  hic  M.  Aure- 
lius,  neque  alii  memorati  a  Tertulliano  Cxsares  et 
Augusti,  uilas  adversus  cliristianos  dederint  leges, 
boc  tamen  non  impedivit  quominus  plurimi  cliris* 
tiani  variis  in  terrae  partibus  cruciati  necaiique  fue- 
rint.  Persuasum  siquidem  etlinici  habebant  vigere  ad- 
buc  cominunes  ei  antiquas  leges,  quibus  oninis  religio 
nova  probibita  erat.  Sola  igiiur  earum  aucioritate  fas 
sibi  esse  putabant  saevire  in  christianos,  ac  revera  in 
eos,  uti  diximus,  immanem  horrendumque  iu  modum 
saevierunt. 

Quidquid  porro  de  horum  imperatorum  legibus 
statuatur,  certo  certius  est  plurimos  martyres  cbris- 
tianos  post  Domitiani,  et  anle  Decii  imperium  variis 
trucidatos  fuisse  suppliciis  atque  cruciaiibus.  Non  j) 
potnit  ergo  Cecilius  ex  Melitonis,  TertnHiani,  alio- 
rumque  dictis,  nisi  falso,  concluderechrisii.inam  Ec- 
clesiam  sub  principibns  Doniitiani  successoribus, 
nullo^  passain  esse  inimicorum  inipetus. 

Porro  aiiteni  si  id  falsuin  est,  non  deerunt  fortasse 
aliqni,  qui  arbitrabuntnr  iiide  confici  posse  hunc  Cx- 
cilii  libruin  perperam  Firmiano  Lactantio  adscribi. 
Vero  eteniin  similius  illis  haud  dubie  videbitur  eum 
ab  alio  posterioris  sevi  prorectum  auctore,  qui  male 
intellectis  Melitonis.et  Tertulliani,  sive  alterius  scrip- 
toris  verbis,  in  hunc  impegit  erroris  scopulum.  Po- 
tuit  umen  Cecilius  aut  librorum  penuria,  aut  me- 
inoriae  lapsu,  aut  falsis  rumoribus  decipi.  At  si  revera 


m  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  VII.  906 

in  palude  obratum   coeno ;  ita  ut  illius  cadaver,  A  cumducereiur.  Praelerea  Sapon  Cerga  priebere  coge- 

balur,  ui  imposilo,  inquiebai  Cecilius,  pedetupra  dor* 


qoemadmodum  hi  duo  posleriores  tradidere,  non  po- 
Cueril  inTeniri.  Denique  in  Eusebiano  Chronico  ( Eu- 
ab.  Ckron.f  ad  am.  Ckrin.  25!£  )  diciiur  occisus  in 
Abrito,  sive,  ut  ait  Jornandes  ( Jomand.^  de  reb. 
Gef.,  cap.  18 ),  ad  Abriium,  McB^ise  civitatem.  Vides 
sane  qoorum  Tesligia  premat  Cecilius  noster,  et  cur 
addiderii  Decii  corpus  jacuisse  feriset  volucribuspa- 
bulum. 

ARTICULIJ6  SECUNOUS. 

De  Valeriani  Imperatoris  perucutioney  ejmque  ignomi' 
moea  sertitule^  ac  pelle  post  mortem  dekacta. 

Mon  multo  post  Decii  interitnm,  ait  Cecilius  ( CeciL, 
cap.  5  )y  id  est,  anno  Christi  255  circa  mensem  Au- 
gasium  Valerianus  creatur  imperator,  ac  simili  in 


swn  ejus,  aut  equum,  aut  vehicuium  conscenderel. 
Allum  vero  tanlae  contumeiix  tesiem  si  petieris,  en 
Aurelius  Victor  ( Aure/.  Vict.,  Epit.  de  Valer.), 
ipsaque  ejos  yerba  :  c  Quamdiu  vixit,  Sapores,  Rex 
ejosdem  provinci»,  incurvato  eo,  pedem  cervicibus 
ejus  imponens,  eqiium  ascendere  solebat.  i  Addamus, 
si  lubet,  et  Orosium  (  Oros.,  lib,  vii  Uist.y  cap.  22 ), 
id  sic  enarrantem.  c  Imperaior  populi  Romani  igno- 
miniosisslma  apud  Persas  serviiuie  consenuit,  hoc  in- 
faniis  ofGcii  coniinua,  donec  vixit,  damnatione  sorti- 
ius  9  ui  ipse  acclinis,  regem  semper  ascensurum  in 
equum  non  mana  sua,  sed  dorso,  aitolleret.  > 
Ne  autem  ianio  dedecori  convicium  aliquod  dees- 


chrlsiianos  furore  correpius,  muUum  quamvis  brevi  B  set,  superbus  Sapor  miserum  imperatorcm  sic  con- 


tempore^  justi^  id  esi,  chrisiiani,tan^f(tfifs  fudit.  Plura 
aaiem  dc  hac  persecuiione  narrat  Eusebius  (  Euseb.^ 
Ub.  vn  Histor,  Eccles.,  cap.  iO  et  \i)ex  Dionysii  ad 
Hermammonein  episiola,  in  qua  quidem  scripserat 
nullam  superiorum  principum  tanta  humaniiaie  et 
benevoleniia  chrisiianos  complexum,  quaniam  Vale- 
rianus  sui  principaius  initio  in  eos  habiiii.  Quinetiam 
tota,  ait  ille,  familia  ejiis  sie  piis  liominibus  abunda- 
bat ;  ut  Dei  viderelur  esse  Ecclesia. 

Veram  postea  cnjusdam  magorum  in  iEgypto  ma- 
gi8tri,  et  archisynagogi  persuasionibus  ad  eosdem 
christianos  dirissime  excruciandos  animum  converiit. 
Tinn  Tero  implela  esi,  ait  idem  Eusebius,  haec  Joan- 
nis  in  Apocalypsi  praedictio  :  Et  datum  est  iUi  os  lO" 


culcando,  cum  lisu  illi  exprobrabat  Hlud  esse  verum^ 
ila  adhuc  Cecilius  noster  loquitur  (Cecil.y  cap.  5  ), 
non  quod  in  tabuUs^  aut  parietibus  Romani  pingereni. 
Obscuris  aulem  his  verbis  significat  Saporem  dixissa 
iictas  aut  longe  minores  esse  victorias»  quas  Romani, 
uii  Gregorius  Nazianzenus  observai  ( Cfr^^.  Nax., 
Orat.  5  ifi  Julian.  circa  med.  ),  in  iabulis  aui  parieti- 
bus  depingebani ;  suam  autem  de  Romanis  ▼eram, 
aut  majorem  vicioriam  toiies  evidentissime  probarl, 
quoiies  equum  aui  vehiculum  ascensurus,  pedem  in 
Valeriani  dorsum  imponebat. 

Quamvis  aulem  longum  fuerit  probrosae  iilius  cap- 
tiviiaiis  tempus,  miserabilis  lamen  ille  imperaior 
nullum,ait  Cecili us  (  Ceci/.,  ibid.)^  taniae  injuriae 


quens  magna  ef  tfnpiii,  et  dala  est  ilU  potestas  facere  C  ultorein  invenit ,  nec  ab  ullo  ut|nuam ,  ne  proprio 

quidem  filio  suo  Galieno,  repeiiius  est.  Ai  de  hoc  Ga- 
lieno  scripsit  Trebellius  Pollio  (  Poll.  de  Valerian.  ) 
eum,  comperia  pairis  sui  indignissima  captivitate,  de 
qua  pleriqueaul  murmurabant,  autdolebani,  gavisua 
quibusdam  respoiidisse  :  Sciebam  patrem  meum  esse 
mortalem,  Sed  ibidem  Pollio,  conira  Cecilii  nosiriopi- 
nionem,  ires  nobis  repraeseniat  epistolas,  quibua 
Betsoldub,  Baserus  et  Artabasdes  reges  libertatem 
Valerianl  a  Sapore  postulaverunt.  Quamobrem  htt 
epistolae  Cecilio  incomperiae  omnino  videntur,  nisi 
probaveris  nihii  aliud  ejus  verbis  significari,  quam 
psum  a  nullo  homine  Romano,aut  Romanis  subdiio» 
fuisse  repetituui. 
Porro  autem  ne  infamiae  ianlac  noia  romano  no- 

in  Eusebii  autem  ei  Cassiodori  Chronico  :  (Euie^.  D  mini  ei' vivenii  imperaiori  inusia,  aliquando  dele^ 


quadraginta  duos  (Apocalyps. ,  cap.  13,  t  •  ^)> 
id  est,  annos  duos,  ei  menses  sex,  per  quos  summam 
in  christianos  adhibuit  crudelitatem.  Ei  cerie  OpUtus 
(  Optat.,  tib.  u  de  Schism.  Donat.^  §  8)  aiebai  Eccle- 
slae  persecuiionem  sub  Decioet  Valeriano  instar  fuisse 
leonis,  qui  una  erat  ex  quatuorbesiiis,  quas  Daniel  de 
mari  ascendentesconspexerat  (Danielt  cap,  vn,  f .  4). 
At  Valerianus  taniae  iamque  iniquae  inhumaniiaiis 
ftingulare  prorsus,  ei  hactenus  inauditum  luit  poenae 
snpplicitquegenus.EnimTero  captusa  Persis,  inquit 
auctor  no8ter(  Cecil.,  cap.  5 ),  turpissima  Tixii  in 
serviiule,  vel  quemadmodum  Eutropius  ( Ett(r.,  Brev. 
iiiMl.Rom.y  Ub.  ix  )  ei  Aurelius  Victor  (  AureU  Vict., 
Epit.  de  Valer, )  narrant,  ignobiU  servitute  consenuit ; 


Chronic,  ad  an  Christ.,  %bS;Cassio.  Chron.)  Servitute 
tmserabiU  consenescit.  Nam  Persarum  rex,  Sapores 
cum  eo,  inquil  Trebellius  Pollio  ( PotUo,  de  Valer. ), 
«il  vUi  et  abjecto  mancipio  loquebatur.  Posiremo, 
iv  tdxiuO^orj  T«5««  xoTaaTctff,  verba  sunl  Zozimi 
(  Zozim.^  Ub.  l  Bistor,  ),  irapaUipvoug  tov  Piov  aTci" 
^cin,  luyivrw  «^«"xvwiv  Tocff  fWTcc  t«Ot«  tw  *P&>fA«UMf 
ovoftoTt  x«T«XcWir(k>^.  Ad  mandptt  fortunam  redactus^ 
in  eadem  eonditione  apud  Persas  vivendi  finem  fecit, 
ntaximo  dedecore  romani  nomims  apud  posteros  reUcto, 
Ad  servituiis  porro ignominlam illud accessit,  quod, 
tesie  Constantitto  Magno,  Tinculis  onustus,  com 
chlamyde  purpurea  et  reliquo  imperiali  coliu  dr- 
Patrol.  VII. 


retur,  jussit  Sapor,  uii  ait  auctor  noster,  detrahi 
mortuo  Valeriano  cuiem,  eamque  rubro  colore  in- 
iinctam,  in  iemplo  barbarorum  appendi.  Quapropier 
Consianiinus  Magnus  in  sua  ad  sauciorum  coeium 
oraiione  Valerianum  his,  quae  Eusebius  refert  (£tc- 
seb.t  Constant.  Orat.  ad  sanct,  ccst.,  c.  24),  verbis  al- 
loquiiur  :  c  A  Sapore»  Persarum  rege,  deiracia  tibi 
cuie,  condiri  jussus ,  scmpiterntun  calamiiaiis  iuae 
tropceum  spectanduni  praebnisii.i  v7ro2«7rwpou  Utpa&v 
^aOdoig,  €x$«p^«c  n^ikzxjaQtlc,  x«(  xaptx^MQilg  xph" 
fr«cov  TQ^  ^«uToO  $u9Tvxc«ff  ^oTiqo'^;  «^uvcov.  Eadem 
habet  Fetrus  Patricius  (Petr.  Patr.  Except,  Legat.)^ 
quamvis  Agathuis  (Agath,,  I,  iv,  de  Reb.gest,  Justin.) 


WJ 


LE  NOURRY. 


m 


sifnificare  tideaUir  Yaleriano  ddhiic  vivo  pellem  re«  j^  qaii)  faceret  apud  Gcenopbroriam  muisioiieni,  quB 


vttlaam. 

▲BTICULUS  III. 

Di  persecutione  in  chrisiianot  ab  Aureliano  imperatore 
commota^  ejusque  interilu. 
Aurelianii»  tanto  umque  Infami  Valeriani  8uppli- 
cio  nou  ierriiuii  aui  scelerum  illius  et  poenarum  iin- 
memor,  hani  i)aJ,  ait  Cecilius  (Cec,  e.  6),  erudeU- 
6iif,  haud  dubie  in  chrislianos,  facHi  laeeuivit.  Sed 
subito  eumdem  Deum,  quem  jam  graviier  offende- 
rat,  crimlnum  suorum  vindicem  expertus  esl.  Non- 
dum  enim  cruenta  eju$  teripta^  id  est,  crudelia  ad- 
vergus  obristianoft  edicia,  ad  ulterioret  provinciat  per- 
venerant^  etjam  Cmopkrurio,  inquit  Gecilius,  qui  lo- 
cu$  ett  Thraeiw,  cruentue  ipte  humi  jaeebat.  Euiebius 


est  inler  Heracleam  et  Bizantium»  maHtia  notarii 
sui,  I  vel  sicttli  Ettiropius  (Etilrop.,  L  n,  EreaMr.) 
scripsiu  t  domesiici  dolo  interemplus  esi.  •  Addii 
Vopiscus  buie  notario  loiBen  foisaa  HBtfttbeo,  qni 
minas  dominl  sui  veritus^  simolato  ejas  cbaracters» 
et  suum  et  qaonuBdam  iUioft  amieorvm  iiomina  4o- 
scripaily  tamquam  eos  Aurelianus  perimere  decre- 
visset.  Itaque  lii  ab  servo  improbo  decepii,  ipftoas 
Aurelianum,  Macaporis,  ot  ait  adbuc  Vopiscus  (Ko- 
pite.,  U>€.  cit.),  mana  occldemnt.  Nonne  auiem  fllod 
est,  quod  Cecllius  noster  {CedL^  c.  6)  his  obscurio- 
ribus  verbis  signiflcavit  2  c  Falaa  qoadam  aiiftpiciooe 
ab  amids  ftttis  interemptuft  ?  > 

CAPUT  vni. 


veronarrat  (Euteb.^orat.  ad  .anrl.  C«i.,  c.  W)a- j  ^^  ^^_    ^^^^^  Chritilanoi  pertecutonbut ,  ac 


Uim,  dum  furore  percitus  Tbraciam  percurreret,  in 
mcdio  vias  public:e  c»sum,  complevisse  impio  san- 
^MfRf  iaiCoOff  flcJ^<v,  publici  aggeris  sulcos.  Roma- 
nis  autem  ille  imperavit,  juila  eumdem  Eusebium 
(Euteb.,  L  vii,  Bitt.  ecciet.,  e.  50),  sex  annis,  sed 
inde  scx  menses  detrahit  Orosiuft  (Orot.  t.  vii  Aisl., 
e.  93)9  et  recentioreft  quidam  annum  inlagrttm. 

6ub  illius  itaqut  vitjs  finem»  quemadmodum  Ge* 
cilios,  et  ciuti  a  nobis  auctores  tradunt*  co^it  in 
ohristianos  savire  crueotis  scriptift»  attt,  ttt  ait  En- 
sebius,  TOif  xaO'  «fxwv  ypafnutfTh  compodtit  contruMi 
edictit.  Ast  eum,  pergit  Eusebius,  basce  leges,  ut  ita 
dicamus,  subscribentem  ulu  ost  divina  justitia»  at- 
que  etiam  anteaquam  ad  ulteriores»  sictttattctor  noft* 
ter  liK|uitor.  proviQclas  pervenireol 


Breviftsima  itaqoe  fait  hee  ab  Aoreliano  oom- 
mota  periccQiio.  Scd  mlrum  lameB  cur  aUq«i  haud 
dubiuuter  asseverent  noUos  tunc  factos  esse  marty- 
MS.  Cum  enim  Ctcilius  acripserit  Aureliani  ecUcu 
ad  ulteriores  provincias  non  pervenisse,  satis  clare 
•elaperia  indicat  illa  pubUcaia  fiiisse  in  viciiuoribiift. 
At  RBllussane  dubitaBdi  videlttr  locos,  quin  eibBici, 
BC  prsclpue  dearum  antisiites  ac  ftaoriflcuU  bis,  si- 
mul  atqoo  divulgat»  fueniBl,  legibus  abusi,  plures 
christianoft  solitis  sttppiicMS  excruciaios  intereme- 
rlnt.  Quin  etiam  ex  Eusehio  (iJ^BSfl^.,  /.  vm;  Hit. 
ecclet^^  €.  50)  discimus  ABrelianum  ad  excitaodam 
adversuin  christianos  persecutionem  quorumdamcOB- 
ftiliis  impulsum,  eoque  adbuc  vivente,  sparsum  ubi- 
qae  hac  de  rumorcm.  (^is  autem  faoile  sibi  dob  |^ 
pereuadebit  gentileft>  data  hac  suum  in  ehristianos 
«dium  saiurandi  occasione,  iUorum  tum  non  peper- 
cisse  sangaini? 

CttnophroriBm  porro  ,  cujas  momiBit  GectliBS, 
Tulgo  Catiet-Novo^  pagus  est  Tbraci»,  in  quo  revera 
Auretisnus,  mi  mox  dictmn,  inierfsctus  ost.  In  £u- 
scbii  (Euteb.^  Chron.  ad  anu.  CfmM.  S76)  namque 
€hronico  legimus :  c  Cum  ad versum  nos  (Attrelianus), 
persecuiionem  movisset,  rulmen  juxu  eum  (iia  etiam 
^sius)  (Oroi.,  L  vii,  Bittor.,  c.  25),  comUeftque 
^us  ruit,  ac  non  mullo  post  iiuer  ConsuntlnopoUm 
et  llcracleam  in  CoBiiophrurio  viae  veieris  occidimr.t 
Vivpiscus  (Vopitc.^  de  AureL)  vero  :  c  Gom  itei*  (m- 


primum  de  Diocleliano. 

iaTIGDLUS  PRINOS. 

De  triplici  Diocletiani^  Dioclit  et  JovU  nonmu,  fty*Bft- 
que  patriaf  avaritia  et  timitUiate;  de  aiio  imperaiaTi 
el  duobut  Ccetaribut  ab  eo  ob  timidilatem  cremii  : 
Utrum  Bitpaniam  Contiantio  dederii  regendam^ 
^uantit  esaetionibui  et  tributit  omnet  oppretterit : 
de  iltiut,  donec  chrittianot  vexare  ceepetii^  vmumm 
(etidtate :  et  utrum  ceeterit  prindf»bui  wuUor  uti' 
Uorque  reipubUcm  fuerit. 

Aatequam  DiocleliaBaft  ad  ftupremam  iaperalorlft 
dtgnitalem  eveOas  fuiaftet,  DioUetf  alt  CedUns  (Co- 
ciT.,  c.  9  ei  19),  voct^atur.  iam  aulem  obfterfavinaiis 
Q  huBC  locttm  pluribttft  mmUum  et  hiuieiuB  Boe 


rito  forstUn  videri.  Nam  ibi  ul  seBaoa  et  aUqua  w^ 
borum  connexio  esset,  lcgendum  otique  vidBha- 
tur  :  c  DiocJetianus  autem,  qui  aBia  imperiB»  Di^ 
cles  vocabalur»  cum  rempubUcam  •  (Ccc.,  e.  9),  ele. 
Sod  quis  siae  aUo  codice  mamiacriplo  afimiare 
audeai  hsec  esse  vera  genuinaqBeCBcilu  BOftlriverha? 

Quidqoid  sii,  Diocleilanuft  deposiu  CBfla  impario 
pnrpura,  DiocUi^  ioquit  anctor  noftltr,  •rcnoB  factui 
fsi,  Id  est,  ulis  fMtim  eftl,  qualift  bbib  imperwa, 
hoBio  videlicet  privatuft.  NeqBO  emm  veriftimioeai 
lunc  ah  eoresumptttm  DiocUsnomeo.  Eloerle  qBaaH 
vis  postea  Ceoilius  eom  ftoflaei  el  iterBm  hoe  priori 
nomine  BBncupaverit,  aUeubi  lamen  UUim  Diode- 
Uanum  adhnc  appelUit. 

Dioclis    autem   noaaeB  ipsi  primilBft  impositom 


Mftse  his  disoes  Aurdii  f  ictoris  Ib  BpltOBie  (Ab- 
rd.  Viet.,  EpH.  de  Dioctei.)  verhls:  c  DiodeiiaBBS 
Dalmata,  Anolhii  Senatoris  Ubenfaius,  matro  pariiar 
«tqoe  oppido  Diodea,  quorum  vocahBlis,  donec  Ibk 
perium  sumeret,  Diocles  appeUaius,  Bbt  orhisfomaBi 
poumiam  cepit,  graium  ooraen  in  RomanumeoBver- 
liu  >  Et  id  quidem  a  FaoiB  ^ioBOBB  moK  oiiaBdo 
plane  ooBArmatur.  QBaamhrem  noBBBlti  Ib  Tepisci 
lexlu  (Vopitc. ,  de  Mumer.)^  vbi  <lr«l4ift  ad  ^iode- 
lianuro,  priBBqBam  Imporaior  reBUfillatBft  osftel, 
j*etuUt  vcrba  :  c  DiooMme^  mimii  ■oanci  ei,  Ihi 
fffo  Dioctitiane ,  legendum  oensent  Bioetet.  Sed  H 
idtqua  soltcm  OBCtoriiaie  falciri  deMl.  AUi^fao  «li- 


00!)  DlSSERT.  iN  LIB.  DE  MOUTIBUb  PBRSECUT,  CAP.  Vlll.  910 

stimani  quibiisdain  Libaiiii  vcrbis  (Libuii,^  orat,  12  A  lerio,  ad  resumendiiin  imperidiu  adiiorlahtihiis  res- 


ad  Theod.)prohin  posse  Dioclctiat>o,  posU{tt.im  sesc 
iinperio  abdicavii,  reddilum  Diiclis  iiomcn.  Non 
luale  qoidem,  bi  Libanium  ibi  de  Dioclciiano  rovera 
sermoneia  feeisfte  oslendisscia.  Uicumqiio  amem  rcs 
sc  hubeai,  qoaiido  Gcciliiis  nosier  dixii  Ulttm,  depo- 
sila  imperiaii  digmuie,  rursus  facium  Dioclem,  ibi 
poiios  illitts  ad  fMrivalaBi  viiain  rediium  denolare» 
qiiamad  pri»littuni  nomen  ei  resiiluuim  alludcro  vi- 
dcuir. 

Praeima  Diodeiianm  Jovii  quoque,  tesle  Ceciiio 
(Cecti.t  e.  5t),  qacnMidoK>dusi  senior  MaxMBianus 
Uerciilii,  cogMmen  assnmpMl ;  in  illc  a  Jovc,  bic  ab 
Hcraile  oruis  crcdereiur.  De  •iroqiie  avlem  lllo 
eegnomlne    bacc  AKrclMS  Vicior  {AanL  Vichf  d€ 


pondisse  :  i  Ulinam  Salona;  posseiis  visorc  olcra» 
noslris  inanibus  insiiluia!  >  Quamobrcm  plurcs  Dio- 
clelianum  Salonis  nufnm  cxistinidnl ;  qux  quidem 
civiias,  quia  nou  longe  a  Dioclca  dislabat,  biiic  forsi- 
lan  variui  de  ejus  pairia  opiniones  orla;  sunt. 

Diocletianus  autem  a  Cecillo  {Cecil,,  c,  7)  dicilur 
«  scelerum  invcntor,  et  inaloruiu  inacbinaior,  >  eo- 
rum  sciliccl,  quibus  non  solum  in  cbristianos,  sed 
gcnliles  ciiam  grassatus,  omnxa  disperdidit.  Si  ab  eo- 
dem  Cecilio  qua?ras  quomodo,  confoslim  respondet : 
Avarilia  ei  imidilaie  subvcrtil  orbeni  lerrx,  qui  sci- 
licet  sub  Romanorura  ,  atquc  idcirco  illius  domina- 
tione  erat. 

At  jam  audivjmus  Druidem,  qui  ci  exprobraviC 


Corsar*  hH  de  Di$9kt.)  memofia  miidAvH  :  «  Maxi^  B  ^^^ritice  viiium.  Neque  buic  oppositam  dixeiis  infi- 


nuMio  cvltu  Mtiniius  ilereitki  eo^Mmcniiim  aeces- 
sii.  miValerio^  » idetDiocIetiattO,  ciovU.  Unde  eiiam 
niiiiiaribus  auxiiiis,  longe  in  excrcilu  pra)St:mrtbiiB^ 
nomcn  imfOitiiNii.  i  Verum  id  a^uc  e^irius  proditor 
non  soliNN  a  Tcitrum  pancgyrieoruni  scriploribtM» 
sod  «luim  pluribus  numniis,  in  quibiis  inscripla  sunt 
bcre  Bomiaa^  cA  oterqae  imperalor  iovis  ei  ilerettlis 
iiisipMhtts  onKHtis  repraesctilalur.Vario»  aulem  e|tts- 
ntodt  lumuMO  eiuditns,  Domims  ARaeUnus  Baiidu- 
riiio,  mtbis  mi  roinits  ainicitia,  qo^iHi  sodalitaie  con- 
jttnclisafBM»,  ifi  siio  de  Ntiinmi^  imperaioruo)  opere 
exittief. 

AttreiMia  attieinr  Viclor,  a  iiobi»  paolo  ante  laiida- 
tiaa,  iiMdeni    subittuxil  Diockiianum  palria  fuisse 


hiiam,  ut  ipsemet  Cecilius  paulo  post  observat,  ocdi- 
ficandi  cupiditatem,  summnuique  illius  niuniricen- 
liani,qua  jussit  fabricari  palatia,  basificas,  circos, 
arma  ci  domos,  ubi  moneta  cudereiur,  ac  tandem 
voluii  Nicomediam  Romxcoxquari.  Nam  iininensas 
opcs  horrendis,  ut  mox  drcetur,  exactionibus  conge- 
rebat,  aique  imaliabili,  inquit  adboc  Cecifius,  aoa- 
riiia  nuleb.u  eas  umquam  imminui,  quas  iu  aefario 
recondiderat. 

Avaritix  aiitem  ejas  comes,  ut assolet , erat  timi' 
dilns.  In  omui  eniin  tumuUu,  sicuti  ait  auctor  nost^r 
(/6i(/.,  c.  9)  fuit  plane  meiiculosus,  Ab  Aufclio  au- 
tein  Victore  {Aurel,  fic/.,  de  Ca!$.  ubt  de  DiocleL) 
scriplum  lcges  :  i  Vnlerio,  i  id  cst,  Diocletiano, 


Daimtcia.  Al  qoam  magnus  est  ea  de  re  scriptorum  G  paruin  honesla   in  amicos  (ides  crat,  discordiarum 


%f  lom  vari;u  sttnk  eomm  opiniomis,  qno  in 
Imo  ■olus  sit.  Nam  b.i^e  Siint ,  de  ilte,  ut  diximv», 
Ajiretti  Vicloris  {Awrei.  Vict,,  Epitota,  ubi  de  Dio' 
dH,)  vtrba :  f  Dioeleiianus  Dalmata,  malio  pariter 
atqtitt  oppUo  ■oinine  Dioclea.  y  QHtlHis  verbis  pntant 
si^pifAnrt  cuni  Diocles,  sivc  Dioclea  oriundum.  Skd 
qiiidom  taiii  Dtaconi  (PauL  XHac,  /.  x,  Hi$l^d4 
Diocia,)  iMimonio  rreli,  bune  ibi  de  maire  ejiis  lo* 
qui  opinantur.  Nam  posl  baic  vciba  :  i  Malre  oppido 
pdritcr,  alquc  nominc  Dioclca,  i  conlincnter  adje- 
cit :  €  ftuornin  vocabulis,  donnc  imperiuin  suihcrel, 
l>iocles  cst  appellaiiis.  i  Vernin  cicniiii  borum  vcr- 
boriim  sensum  essc  arbitranlur,  malrcin  Dioclclinni 
oppido  pariier  ac  nomine  fuisse  Diocleam  ac  Diode- 


sane  nieiu,  duni  eiiuniiaiionibus  possc  agiiari  quie- 
lem  consoriii  piiiat.  i  Scd  Dioclciianns  limidilatis, 
de  qiia  fusius  infra  ngcndum,  inde  a  Cccilio  nostrc^ 
rcdarguiiur;  (iuia  tres  regni  sui  panicipes  fecil,  vl- 
dclicet  Araximianuin  llerciilium,  Consiantiam  Cblo- 
ruinr,  et  AraxiniiaiHiin  Gateiium.  Tunc  enim  ad  im- 
pcrii  consortium  eos  adscivit,  cmn  ipsl  magis  c9S€t 
tiinendum.  Pcr  oninem  qiiippe  fcrrarfwn  orbcm,  sle-' 
ut  aii  Eutropius  {Etitrop.,  t,  ix  Sreviar,),  fcs  crant 
tnrbata?.  aui  uti  adnoiat  AurenusVictor  (Auret,  Vlri., 
ibid.)  bellornni  moles  urgcbat.  Non  codcm  lam^n 
tempore  irios  regni  socios  consortcsque  svbiadjuhx^. 
Nam  llerculium  uti  ptures  perhil)eni,  anno  286  nun- 
ctipavit  Augusium,  ct  anno  292  Constantium  ac 


tiano  datuni  iitrumque  illud  noinen.   Sed  viderint  D  GalerlumCaisnres.  Qnarde  nc  infra  disseremus. 


alii  titnim  Paulus,  qui  Vicloris  vcrba  Iraiiscripsit, 
aul  clariu^,  ant  vcrius  loquatur. 

At  certe  Cccilius,  non  secus  ac  ani  plurimi,  asserit 
eumdem  Dioclctianum,  abjccta  purpura  redii<sc  in 
patriam.  Atqui  ille,  nti  ail  Eusebiani  Chronici  auctor 
{Eus.y  Chronic,  ad  am,  Chri$ti  317),  t  In  villa  Salo- 
nis  proxima  vixil  privatu*:,  ibiiiue  praiclaro  otio  con- 
scnult.  »  Cadem  pcne  Enlropii  {Eutrop.,  t.  ix,  in 
fin,)  verba  siint.  Socraics(5ocrfi/.,  /.  i  Hislor.  ccct.^ 
€.  2)  vero  6v  laku^i  Tfii  tkOitjMk-^iv.;  ht\t\ixtf. :  i  Saloiia?, 
qusc  civiCas  esl  Dalniaiinc,  c  vivis  excessil.  i  Jam  au- 
tem  citatus  a  nobis  .\nrcI1us  Vlctor  {Auret.  Yict.^ 
Zpitom.  ttbi  de  Dioctct.)  narrat  illunr  Herculio  ci  Ga- 


ETis  mem  ad  rcgni  socictatem  ccmTocntis,  orbcfrti* 
^e  divisit  ;  ut  patrte  illics  unicniiitie  daia,  quartam' 
silii  reservaverit :  i  Cunctn  cnim,  i  ait  Tictor  {Atirei, 
Vict.^  toc,  cit,),  tqwx  traus  Alpes  Gallise  sunt,  Con- 
siantTo  commissa  ;  Africa,  Italiaque  Herculio  ;  Ilfy- 
ricique  orifiusquc  ad  POiiti  fretum  Galcrfo  ;  cairera 
Talerius  Diocleijanus  rcienfavU.  i  Vcrumtamen  si 
auciori  nostro  fldcs  hiibcn(fa,  Maximianus  Ilercir- 
Hus  pneier  Italiam,  iii  qrra  im|r.;rii  sui  scdem  tene- 
bat,  subjeclas  sibi  babuit  opulentissimns  provincfaS, 
rel  AfricaiUj  vcl  /h*s|wm'flm.  JWf^s  vcro  {Jtttran.^ 
orrtf.  ^  aposrata  Iffsiwwlwm ,  sftief  rovi  'B(nr«/)ioiic 
"t^Yipag  Consfanfto  dat^s  essc  sigirffTeat.  Non  minhna 


91 


LE  NOURRT. 


912 


igitur  inter  Gecilium  nostrum ,  hosque  dnos  scripto-  A  (^op.  9 )  el  taUbu$  $ocih  mrlent^  eum  pro  tceUrilna 


res  yidetur  esse  dissensio.  Neqne  enim  Aurelium, 
neque  Julianum  fugere  utique  poterat  sub  cujus  di- 
tionem  Hispania  cesserit.  Numquid  itaque  ad  solven- 
dum  hujus  difOcultatis  nodnm  responderi  potcst  Ce- 
cilium  uti  particula  vel,  non  quidem  copulativa,  sed 
disjunctiva ;  quia  tunc  Hispania  bellis  vastata,  atque 
divisi  imperii  initio  nemini  nominatim  altributa  fuit? 
Sed  utrum  res  ita  se  liabeat,  aut  qnis  ex  his  scripto- 
ribus  erraverit,  aliis  decernendum  relinquimus. 

Romano  autem  imperio  in  quatuor  partcs  sic  di- 
viso,  tam  Augusti  duo,  quam  duo  Gaesares  majorem 
ex  subjectis  sibi  populis,  quam  priores  principes, 
exercitum  conflcere  certatim  conlenderunt.  Ad  mi- 
lites  iiaque,  sicut  ait  Gecilius  {CecH,  cap,  1)  ex* 


iiit«  nihU  non  mereretur ;  tamdiu  tanuH  $umma  felici' 
tate  regnavit,  quamdiu  manu$  $ua$  ju$torum^  id  est 
christianorum ,  $anguine  non  inquinaret,  Omnes  vero 
haud  inviti  fatentur  illum  summa  felicitate  regnasse* 
donec  christianos  persequerelur.  Sed  negal  Tollios 
eversam  fuisse  ejus  consiliis  reropublicaro ,  atqoe  in 
hoc  auctorem  nostrum  falsiiatis  accosat :  Yix  enim^ 
inquit  ille,  melior^  rdpubticaive  utitiar  ac  prudeH" 
tior^  et  majori$  animi  princep$  Diocletiano  fuit.  Esio, 
prudentior  aliis  fuerit.  Sed  prava  utiqae  et  maU  ertt 
ejus  prudentla.  Eteniro  ea ,  sicua  noUt  Cecilios  , 
(Ibid.f  cap.  X.)  fuitejos  maliiia  ,  nt  bonom  soasola 
voluntarefaceret,  etmalum  consilio  aliorum  ,  qoi* 
bus  toia  operis  pravilas  ascriberetor.  Et  re  qotdan 


lnbendo$ ,  id  est,  ad  praestanda  eis  siipendia,  et  ali-  -^  ipsa  ab  Eulropio  (Eutrop.  lib.  ix  Bremr.  ki$t.  Rom.) 

dicitur  sagax  y  subtilis  ingenio,  et  probe  moratos, 
qui  tamen  volebat  suam  aliorom  invidia  explere 
malitiam. 

Quomodo  autem  ille  aliis  imperatoribos  mefior  did 
potest ,  qui  insatiabili  avaritia ,  quemadmodom  vi- 
dimus ,  et  crudelissimis  exactiouibus  omnes  agros » 
civitates,  provincias  depopolatos »  divitibos  et  opo- 
lentissimis  hominibus  opes  et  vium  sirool  eripeit. 

Deinde  vero  narrat  Eotropios  Diocletitnom,  Tkto 
Achilleo,  nimirum  antequani  in  christianos  saeviret, 
ea  victoria  acerbc  usum,  ac  totam  ^yptom  gra- 
vibus  proscriptionibus  et  caedibus  foedasse.  Suffra- 
galus  est  Eutropio  Orosios  (  Oroi.  Hb.  vn  /tt$tar.  cap. 
25 )  atque  insuper  adjecit  u  Immoderate  victoria  i 


menta,  immensis  exaciionibus  expilatoe  sunt  provin- 
ciae,  atque  indictionum  seu  Iributorum  cnormitate  iu 
consumptae  coloiiorum  viroj!»  ut  agri  inculti  desere- 
rentur. 

Aurelios  quoque  Yictor  ( Auret.  Yict.  de  Cw$ar. 
ubi  de  Dioctet. )  post  explicatom  illam  Romani  im- 
perii  partilionem;  i  lliuc,  inquit»  parti  Italine  invec- 
lom  tributorum  ingens  malum.  Nam  cum  omnis 
eadem  functione  moderataque  ngeret ,  quo  exercitus 
atque  imperator,  qui  semper  aut  maxima  parte  ade- 
rant ,  ali  possent,  pensionibus  inducu  Icx  nova.  i 

Prsierea  ut  majorem  Diocleiianus  pecuniae  opum- 
que  copiam  extorqueret,  provincias  in  frusta  et 
partes  varins  divisit ,  ac  muliiplicavit  xrario  praefec- 
tos  el  tributorum  exactores.  Auctus  esi  eiiam  ab  eo  C  A'^*f"<*"^ro  direptioni  dedit,  iEgyptom  totam  pros- 


numerus  pnesidum,  inqoit  Cccilius  ( Cecit.  cap,  7 ) 
sive  uniuicujusque  provincix  rectorom,  et  officxorum^ 
seoolflcialium,  eteonim,qui  officiisfungebantur,  item 
raUonalium ,  sive  prociiratorum  fisci  qui  sacri  xrarii 
causis  pnesidebant,  aique  etiam  Magi$trorum^  de  qui- 
bos,  sicuii  et  de  aliis,  ibi  a  Gecilio  memoraiis,  videsis 
Gonsuntini  Magni  legem,  et  Gothofredi  in  eam  no- 
Us,  illiusque,  et  Panciroli  observationes  in  Notitiam 
digniutum.  TanU  porro  fuit  pecuni»  et  vectigaliom 
exactio ,  ut  mulii^  teste  adhuc  Gecilio  ( Cecit.  cap. 
7 ),  opum  possessionumque  graiia  perierint ;  quia 
videllcet  ab  illis  cum  viu  rapiebanlur. 
Yerumenimvero  quia  Diocletianus  Nicomediam» 

oti  jam  diximus ,  volebat  parl,  ac  Romam,  magni-  ^ ^, 

flcentia  exornare ,  idcirco  quibuslibet  aut  agri  cul- D  posuit  in  modum  :  Pecudes  ille  diirsob  ImoioUtMit 


crlpiionibus  csedibusqoe  foedavit.  •  Addit  Eotropies 
( Eutrop.  toc.  eit. )  Herculium ,  naiivae  sos  IMutt 
indulgentem ,  Diocletiano  in  oinuibos  obsecotam 
esse  scverioribus  consiliis.  Faisuscst  igiturToiiios» 
aut  ostendere  debebat  vix  olliim  principan  foisse 
meliorem  Diodetiano,  aut  reipoblic»  aiillorea. 
Quoinodo  autem  statim  atque  incoepit  cbristiinos 
vexare,  felix  esse  desierit,  nunc  cnucleandom  est. 

ARTICOLUS   11. 

De  per$ecutioni$  a  Diocletiano  in  chri$tiano$  commotm 
prcetudii$  et  exordio^  quam  ob  cau$am^  quibune  CMt- 
it7rr«  ad  eo$  vexando$  impuUu$  fuerit. 
Quam  Diocletianus  ob  caosam  in  christianos  cond- 

Utus  sA,  hunc  Gecihus  noster  (  Ceeit.  cap.  10. )  ex- 


tioris,  aut  ornatioris  aedificii  in  illa  urbe  dominls 
parau  erat  calumnia ,  ac  poena  plectebaniur  capi- 
Uli.  Gives  liaque  Nicomedienses  immensis  iilis  trl- 
butispenitus  oppressi,  iiidediscessere,  atqueiu  magna 
par$  civitaii$  exceditur,  ut  in  Geciliani  libri  codice 
manuscriplo  legimus,  id  est,  pars  magna  eorumdem 
civiom  ex  hac  orbe,  ^iuitt  ab  ho$tibu$  capta^  cogi- 
tur  exire,  nisi  scriptum  sit  a  Gecilio  exceditt  sive 
egreditur. 

Quae  autem  hactenus  exposuimus ,  ea  omnia  non 
magis  ad  christianos,  quam  ad  gentiles  aliosque 
omnes  sob  Diocletiani  ditione  positos  spectabant.  At 
cum  rempN6/icam  ^»111  consi/ltf,  aitCecilius.  (Ibid. 


in  partibue  Orienti$ ,  id  esi,  Alexandris ,  sive  in 
i£gypto,  utquidam  upinantur,siveutalii,  Antiochiae, 
ubi  quaedam  ieges  ab  eo  tunc  datae  memorantor.  Pr» 
timore  autem,  de  quo  aiiiea  dictum  est,  $erutator  re- 
ruiii  futurarum^  aut,  utait  Aurelius  Victor  ( Aiir<(. 
Vict.  de  Cw$ar.  ubi  de  Dioctet.)  imminentium^  in  eaniHi- 
dem  pecodum  jecoribus  futura  inquirebat.  Sed  imaior- 
Uli  crucis  signo,  ab  assistentibus  quibusdam  frooti 
imposito,  fugati  sunt  dscmones  ;  torbatisqoe  sacris  ae 
frustra  repetitis,  uuUum  illi  prorsus  responsom  red- 
dideront.  Hujus  autem  silentii  non  aliam,  nlsi  pro« 
fanos,  hoc  est,  christianos  homioes,  qoi  ibi  ade- 
rant ,  caosam  esse  dlxit  magi$t^  aru$fncmu  TofUt 


915 


DISSKRT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  VIII, 


914 


quo  quidem  nomincisa  Cecilio  nosiro  (Cect/.  cap.  A  tianumad  lollendos  cliristianos  acerrime  cxcilabat » 


10  )  vocatur,  qui  inspiciendii  pecorum  eitis  prxerat. 
A  Tage  enimvero  aruspicinae  ul  in  alia  dissertatione 
animadvertimus ,  inveutore  cum  derivatum  sit  lioc 
Domen»  eo  roagistcr  aru^picum  postea  appellalus  est. 
Quod  autem  de  dxmonum  silcntio  responsum  a  Tage 
seu  aruspicum  magistro  Ceciiius  noster,  iilud  Lactan- 
tius  ( LaclanLy  Ub.  iv  Intt,^,  c,  27 )  non  ab  eo  tantum, 
sed  ab  aruspicibus  datum  esse  perliibet.  Nonnulli 
tero  arbitrati  sunt  hanc  sivc  unius,  sivc  plurium 
aruspicum  responsionem  ipsam  esse,  qua  Apollo, 
Qt  narrat  Eusebius  ( Eu*eb.  lib,  n  de  Vita  CoMtant. 
cap.  50).  non  ei  hominis  ore,  sed  ex  tenebroso  quo- 
dam  specu  dixisse  ferebatur  se  a  JusUs  bomiuibus 
prsepediri ,  quominus  oracula  vera  proferret.  Sed  in 


sed  non  tam  facile  flexit  illiusauimum.  Nam  Diocle- 
tianus  consilio  cum  codem  soloQue  Galerio  per  totam 
hyemem  habito ,  conatus  est  deflectere,  lia  in  ma- 
nuscripto  codice,  prcBcipitii  hujui  hominii  imamam, 
Saiis  enimvero  ille  esse  aiebat  Palatinoi ,  id  est , 
eos ,  uii  paulo  antc  dicium  est,  qui  in  palatio  de- 
gcbanl,  c(  mililes  achristiina  religione  prohiberi. 
(2uoiiiam  autem  Galerius  eumurgebat,  in  comiUum^ 
inquit  Cecilius,  admiai  iunt  judicei  pauci^  et  pauci 
militarei ,  qui  conlra  christianos  sententiam  tulerunt. 
At  cur  ibi,  inquies,  patictdicuntur,  quandoquidem 
proxime  Cecilius  dixerat  solitum  esse  Diocletianum 
muttoi  simili  in  causa  ad  consilium  vocare  ?  Quidam 
ilaque  pro  inti//oi  legendum  putant  alioi ,  sed  conlra 


dubiom  vocari  potest  utrum  una  et  cadem  sit,  qos  g  apertam  manuscripti  codicis  reclamationem.  At  nihil 


a  Gecilio  et  Euscbio  narratur  bistoria.  Nobis  vero 
haud  xgre  persuadebitur  illam  esse  duplicem.  Nam 
Gecilius  de  Apollinis  responso  sermonem  postea  fa- 
cere  videtur,  uti  mox  videbimus. 

Caiterum  tam  Eusebius,  quam  Cecilius  asseve- 
rant  illud  silentium ,  quod  cliristiani  dxmonibus  im- 
posuerant,  veram  fuisse  causam  cur  Diocletianus 
in  illos  furere  et  bacchari  coeperit.  Enimvero  itatim 
ianguinolenta ,  inquit  Eusebius ,  edicta  cruentii ,  ti( 
ita  dixerim  ,  mucronibui  icripiit ,  ^tarotjyMxa  XvOpwv 
lumfovoiff  wc  f /TWtv,  ccxwxeci;  ffvvfrflerrc  (  Euieb,  ibid, 
cap.  51).  Judicibus  autem  praecepit  ut  ad  axcogitanda 
acerbiora  suppllciorum  genera  animum  intenderent* 
Cecilius  (Ccct/.,  e.  10)  itaque  ait  illum  ira  furentem. 


in  lextu  mutandum,  bonamque  esse  illius  lectionem 
inde  conOci  potest ,  quod  pauci  ex  uno ,  ei  pauci  ex 
alio  ordine  judices  assumpti  multos  efficiant.  Faten- 
dum  tamen  est  Cecilium  loqui  de  re  singulari,  qu» 
secreta  adbuc  erat,  nec  tum  patiebatur  tam  magnum 
arbitrorum  numerum  in  consilium  admitti. 

Porro  autem  Diocletianus  nondum  in  Galerii  et 
judicum  de  torquendis  christianis  senienlia  acquie- 
Tit.  Aruspicem  etenim  misit  ad  Apollinem  Milesium, 
qui  reiponditf  ut  divinte ,  inquit  Cecilius ,  reUgionii 
inimicui.  Atque  hxc  ille ,  nec  plura  de  illo  Apolli- 
nis  responso.  At  vide,  quaeso,  anillud  sit,  paulo  antea 
a  nobis  ex  Eusebio  transcriptum  ( Euseb,  lib.  n.  de 
vita  Comtant.,  cap.  50)  quo  Apollo  edixit  stui  ora- 


jussisse  primum ,  ut  milites  et  omnes  qui  in  palaiio  C  ^"'^  ^^  hominibus  justis  impediri. 

erant,  ad  nefanda,  datis  eam  in  rem  litteris,  sacrifi- 

cia  cogerentur.  Et  eerto  Eusebius  ( Emeb.  lib.  viii 

hiitor.  Ecelei.  eap.  1 )  tradit  persecutionem  inccepisse 

a  christianis,  qui  militabant.    Verum  ibi  Auctor 

Doster  significare  potius  videtur  illud  fuisse  persecu- 

lionls  dumtaxat  prxludium.  Addit  quippe  boc  qui- 

dem  tuitc,  sed  nibil  ainpliuft  coiitra  Dei  religionem 

a  Dioclctiano  factum.  In  Eusebiano  autem  Chronico 

(  Euieb,  Chron,  ad.  ann,  502  )  lixc  aniiotantur. 

<  Veturius,  magister  niiliti:c,  cbristianos  inilites  per- 

sequitur,  paulatim  ex  illo  jani  tcmpore  persccuiione 

adversus  nos  incipiente,  i  Porro  autem  iios  Ceci« 

lius  adinonet  iJ  contigisse  aliquanto  tempore^  ante- 

quam  Diocletianus  iii  Bithyuiam  hyeinatum  venisset. 

At  quidain  putant  hx*c  acta  esse  anno  598,  quatuor  D  annum  ipsemet  Diocletianus  tunc  agebat.  Auctor 


Omnibus  porro  his  consiliis,  et  Apollinis  responso 
Diocleiianus  reluctari  amplius  non  potuit.  Itaque 
permisit  christianos  divexari ;  ita  tnmen  ut  nullius 
sanguis  fundcretur.  Contra  vero  Galerius  volebat  cos 
omnes  Yiyos  cremari. 

AETtCULUS  III. 

Quo  annOf  meme  et  dieDiocletianui  chriitianoi  torquere 
ac  peruqui  adonui  iit, 

Diocletianus  octavum  ( Ccci/.  cap.  12)  et  Maxi- 
mianus  Herculius  septimum  gerebant  consulatum, 
quando  christianos  et  chrisiianam  religionem ,  pe- 
uitus  tolli  fundiiusque  everti  ab  eodem  Diocletiano 
decretum  est.  Decimum  autem  et  nonum  imperii  sui 


Tideiicel  aniiis  priusquain  generalis  persecutio  anno 
302,  utnotatur  in  Eiisebii  Cbronico ,  incoepta  sit. 
Sed  veremur  ne  hanc  explicalionem  pati  non  possint 
citata  Cecilii  vcrba ,  atque  ideo  maxime  quod  dixe- 
rit  Dioclctianum  ab  illo  tempore  ex  summa  felici- 
tate  cecidisse,  qiio  cbristianos  vexare  aggressus  est. 
Nam  his  ille  verbis  significare  videtur  tunc  deposi- 
lam  a  Diocletiano  imperatoris  dignitatem ,  uti  Ox 
postea  dicendis  manifestius  patebit. 

Dehincnarrat(Ccci7.,c.  11)  Diocletianum,  elapso.ali- 
quanto  tempore,  Nicomediam,  quae  Bithynise  urbs  erat, 
▼eoisse,  quo  Galerius  accurrit.  Ibi  tero  hic  supersti- 
tiosx  matris  suse  querelis  stimulatus,  eumdemDiocle- 


siquidem  noster  ( Ibid.  cap,  17 )  postea  tradidit , 
sicuii  videbiinus,  illuin  Romam  perrexisse ,  ut  illic 
12  kalendas  decembris  vicennalium  suorum  diem 
celebraret.  Tum  continenter  adjecit  ipsum  ex  urbe 
prorupisse,  impendentibus  kalendis  janiiariis ,  qui- 
bus  ei  nonus  consulatus  deferebatur.  Atqui  anno 
St84  die,  uti  peritioribus  criticts  videtor,  decima 
sepiima  septembris  creatus  est  imperator.  Ergovi- 
cesimus  imperii  illius  annus  incidit  in  annum  Ghristl 
301,  quo  ille  nonum  consulatum  soscepit.  Octavimi 
itaque  consuUtum  et  nonum  decimum  iroperii  aommi 
ccepit  agere  annoChristi  505,  quo  aggreasus  est 
christianos  dirius  excrudare  atque  insectari. 


m 


LK  NOURRY. 


m 


Praeleroa  Cccilins  (Cccil.f  cap.  48)  diserte  declarat  A  calabanl,  Tcniiinalibus  sciiicei  jam  |>eracils;  deiude 
baoc  DiocleUani  persccuiionemdurasseannosdecem, 
m  menses  plus  mjnus  quatuor ,  ab  eversa  uimirum 
{(icoinedieosi  ecclc&ia  usque  ad  divulgatum  Licinii  de 
illa  resiiluenda  edictum.  Atqui  anno  Christi  313  die 
13  junii  refccia  fuil  bac  ecciesia.  Dirula  est  igitur 
anno  303,  die  33  fcbruarii,  ut  paulo  post  explicabitur. 
£o  llaquc  auno  et  mense  persecuiio  christianorum 
ipcojpiu 

Quamvis  autem  b-xc  clara  et  noanifesia  multls  ti- 
deaniiir ;  nonnulli  lamen  opinaniur  banc  persecutio- 
ui&jn  anno  yuperiori  303  fuisse  incboatam.  Nam  me- 
morifle  Augusliims  prodidit  (August,,  lib,  iii  conir, 
Crmon.  Domtiit.f  cap,  917)  concilium  Cirtense  coac- 
lum  fui^sc »  DiocMano  octies,  et  Maximiano  septia 


reliquos  februarii  mensis  dies,  qui  erant  qninqne,  post 
Intercalationem  subjuiigebant.  i  De  lis  aulem  prabter 
antiquaknlendaria  Romana,  videsisYarronem  (Varf., 
lib,  V  de  Ling,  lat, )  et  Augusilnum  ( Aii^f.,  tH,  vu 
de  Ctvf(.,  cap,  7 ).  Nos  vero  aliquid  de  illis  aiibi  per- 
strinximus. 

Verumtamen  contra  lianc  Cecilii  nostri  Oflmonem 
objici  potest  Eusebius  ( Euseb.^  Hb,  vni  Hinor.,  eap. 
2 ),  qui  hujusce  persecutionis  a  Diodetiano  exeita- 
lae ,  initium  consignat  anno  19  Imperli  illii»,  mense 
Dystro  quem  Romani  martlum  vocant,  appelenle,  w! 
8{cut  inierpretatur  Rufiiius  (Attf.,  lib.  vin  HiKif., 
cap*  2),  imminenle  die  festo  Domlnlctt  ptstionli.  In 
Chronlco  autem  Euseblano  el  Alexandrine  {Ai  m. 


con$ulibu9,  quarlo  nona*  martii.  Alibi  vero  ille  ipse  B  C^^'*''38^)»«'q"e  In  EccIesIasUcaTheodoretl^Tfcw 

dixil  meose  februario  el  tredeciin  roensibus  ante  illud 

concilium  qoosdam  martyrio  coronaios.  Sed  audi , 

quteso,  ipsamet  illius  boc  secundo  in  loco  verba : 

f  Cresia  mariyrum»  quibus  oatendebaiur  tempus  per- 

secutioni$,  con^ulibui  facta  sunt  Diocleiiano  novies , 

el  liaximinno  oclies,  pridie  idua  februarias,  (esta 

autem  episcoptlia  decreti  Cirtensis  posi  corumdem 

consultium,  tertio  noim  marUaSi  ac  per  boc  trede- 

dm  menses  interesse  inveniuniur,  plures  uiique 

quam  undecim,  quos  prius  catholici  minus  diligenier 

eomputando  rcsponderanl:  sed  oflicium  uifalicretur, 

et  men^em  inieresse  reiponderet ,  eiimdem  consula- 

tum  putavil,  posl  consulaium  auicm  non  adveriit  ubi 

aunus  jnin  alius  agebamr*  »  Ibi  itaque  fatctur  crrasse 

officium,  sivo  ofnciaicm,  oec  «atis  advertisse  alium  G 

finnum  lunc  actum,  qui  post  nouum  Diocletiani  oon- 

aulatum  cxacius  o«t*  U  ergp  aonus  Christi  3QS  esse 

debebat.  In  bis  porro  duobus  Augustini  iocis  cum 

aperta  sit  repngnantia,  nemo  ccrte  negabii  in  uno  cx 

iilis  errasse  aut  librnrium,  aut  officialem  ,  qui  lamcn 

in  priori  facilius,  quaro  in  poeieriori  labi  potuit.  Ni- 

hil  itaque  peniuis  oarli  t%  bis  duobus  Augustlni  loeis 

conflci  potest,  oisi  in  quo  erratum  sil ,  evidenter  dc- 

moDstretur. 

Ad  b9c  vero,  mariyres  ab  Augustinp  memorati, 
pro  Cbristi  confcssione  mortem  obiisse  dicuntur  tre- 
decim  roensibus  anie  concilium  Cirtense,  quod  cele- 
hninm  esi,Diocletiano  octies  consule,  et  quarto  im- 
nas  martias.  Primum  vero  Diocletiani  edictum  Nico^ 
mediosanno  Cbristi  303,  dieM  februarii,  dalum  esl.  D  gjs^e  perhibetur.  Pro  nomine  igitur  profecius  legcn- 


doret.,  lib.  v  Hist,  Ecetes,,  eap,  59)  historia  iiouisr 
ipse  Pascii^e,  aut  salutaris  passionis  dies.  Sed  alii 
respondent  diem  Paschae  anno  Diocletiani  19  non 
incidisse  in  martil  ^,  sed  aprilis  48  dlem.  Patant 
itaque  bos  scriptores  intelligendos  de  priino  Diocle- 
tiani  in  cbristianos  edicto ,  pronl  suls  in  proiinciis 
aut  cilius,  aut  lardins  promulgatnm  est.  Sed  de  lioc 
edicto  paulo  post  dicendum. 

AATlCqi^US  IV» 

De  iutesla  Niemiwimn  persecutims  initio  d  jum 
Diocleiiani  eversa,  deque  hujusc^  imperatoris  eiicio 
in  Cltristianos  protinus  promulgalOf  deuttoel  alm 
rtgii  palatii  ineendiOf  qui$  illius  ^uelor,  ac  qnemeilo 
inde  Gal0rius  Dioeletianum  ad  Christianos  crudeHni 
uexandos  aeeendere  conatus  mI. 
Ubi  notatusa  Cecilio  (Ceeii.,  eap.  II)  prhniis,  uii 

proxime  dictom  esi,  perseeulionisdleellluxissetysca 

poilns  iUucescere  coeplssei  : 

Ille  dies  primus  leUii  primusque  roalorum 
Causa  ftilt.  Virg,  Ub.  rv,  JEndd.,  r,  M. 

sicuti  Yirgilius,  ab  eodem  auctore  nostro,  sedtirlio 
nomine ,  citatus  cecinil.  Enlmvero  repente,  inqult, 
adhuc  dubia  luce^  id  est  ante  exortum  solem,  ad  eccle- 
siam  profectus  cum  ducibus  et  tribunls,  et  rationalUfia 
venit.  In  manuscripio  codice  babetur  quidem  pfecins^ 
id  est|  profectus,  sed  nullo  sensu,  nisi  aliquid  aut  ad- 
diium  fuerit,  aut  subaudiaiur.  Non  enim  ibi  subaadiri 
poiest  Diocletianus ,  qui  posie»  in  palatio  suo  reman- 


Quid  nutem  inde  sequitur ,  nisi  illos  martyres  ex  bac 
vita  migrasse  anie  ilUid  ediclum?  Al  DonatistsB  la- 
men  ex  aorum  actis  tempus  persecutionis  illius  colli- 
gebant»  Tam  igilur  inOrma  est  ei  his  Augustini  locis 
deduoia  argumenUtio ,  quam  eertum  videtur  eb  anno 
Cbrisii  305  exoriam  fui«se  Diocleliaueam  persecu- 
lioiiem. 

HuQUft  auiem  aimi  diem,  ejnsdemque  persecutionis 
primum  aisignal  Ceciliua  {CeciL^cap.  li)  Termina- 
liA  fosia»  qu9  7  kalendas  mniu  $ive  die  33  februarii 
celebrari  solebant.  Nam  i  Romaui  i,  ait  Hacrobius 
{Macrob.f  lib.i  Saturnal.f  cap.  13)»  «  non  confecto 
februario,  sed  posi  vigesimiim  tertium  diem  inter- 


4um  potius  videiur  pfectus,  id  est,  prxfectus  forte 
prjDlorio,  aut  saltem  unus  cx  liis  praefectis,  qui  Dlo- 
clelianuin,  tunc  Nicomedia:  dcgeiitem,  more  soliio 
Comitabantur.  Is  ilaquc  quisquis  fuerit  praefectus  curn 
aliis  supra  mcmoratis  ad  ccclcsiani  vcnit,  ac  re- 
Yulsis  foribus,  simulacrum  Dei  qnxsitum,  ut  supra 
animadvertimusi  non  invcnerunt.  Ab  iis  autem  reper- 
tce^  sacrae  veteris  bauddubieel  novi  TestamcBti, 
Scripturce  incenduntur^  quas  videlicet  in  ecclesils  as- 
i^rvari  tunc  mos  erat. 

Addit  continenter  Cecilius  :  Daiur  omMusprade. 
At  combustis  sacris  Scripturis,  qiixnam,  amalK)  ie,prr. 
da  in  illis  Christianorum  eccleslis  superesse  poienif 


f  n  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  VIII.  9IS 

ab  «Uuiieis  dirifMnda?  Num  yasa  tacra,  ornaflienU,  A  i^  TeroUberuito  spoliareaiar,  m  in  dirtatinn»  «diH 

proposiio  pennaiisiasetti.  <  IJiramqiM  bane  dhrcrsaw 


scamna,  scabeila,  cathedra?  Non  iuutHit  prorstis 
fuisset  operae ,  si  bsc  Ceoilius  aoster  breviier  saltem 
perstringere  voluisset.  Alicujus  siquidem  preiii  hsec 
esse  debebant,  quae  auctor  noster  ab  iisdem  eibnicis 
rapta  fui$se  declarat.  Si  quis  nihilominus  perspicue 
ostenderit  captam  illam  praedam  aliud  non  esse,  quam 
sacrx  Scriptur»  codices,  quos  ethnici,  uti  Eusebius 
mox  ciiandus  explicat,  medio  in  foro  cremaveruni, 
non  omnino  reluclabimur.  At  nemo  tamen  inficiabitur 
obscurum  omolno  esse  Cecilii  sermonem. 

Inlerea  dum  haec  in  ecclesia  Nicomediensi  ageren- 
tQr,t>sim<p^cu/fi,  idest,  Diocletianus  et  Galerius, 
ecclesiam  ex  sno  palalio  videntes,  diu  secum  conccr- 
tarunt  utrum  ignis  ei  supponeretur.  Sed  prohibuit 


Rufini  et  Yalesii  inlerpretationem  exhitNmiQs ,  quto 
qnidam  eruditi  viri  pro  una  sunt,  atii  pre  altera.  In 
lits  aolen  veriiis  tovc  ^  ht  o^iou^  explieandis  UMn 
versatar  difficultas.  NennuUi  enini  pvtant  iis  serros 
significari  non  posse ;  quandoquidem  hi,  qua  earent. 
Itbertate  spoliari  noa  poss«nl.  Sed  eontendunt  alii 
Riifinum,  mlMA  fiusebii  pminMm,  et  grseas  lingu» 
peritum,  inieliexisse  verboruoi  fiuieiMi  viai,  et  quid 
iliius  tempore  actum  sit.  iliicaecedit,  quod  alias  iiio 
editto  nulla  poena  adversus  christianos  servos  cons- 
tituta  designaretur.  At  eerte  quamvis  servi  libenatc 
spoiiari  nequeant,  eam  tamen  possont  aiiquando  con- 
sequi.  Quid  ergo  profaibet  quominus  li»c  poiestas 


Diocielianus ,  ne  incendio  illo  arderent  vicinae  do- fi  Hlis  edictb  Diocleiiaiii  ablata  sit,etomneB  omnino 


mus,  ac  deinde  pars  allqua  civiutis.  Quamobrem  pras- 
toriani  milites  paucis  horis  editissimum  illud  tem- 
plum  solo  ada^quaverunt. 

LacUntius  vero  genuinis  suis  in  operibus  mani- 
feste,  quemadmodum  alibi  ostendimus ,  testifioatur 
se  lunc  in  Bithynia,  videiicet  Nicomediae ,  oralorias 
litteras  docuisse,  cum  illud  templum  eversum  est. 
Cur  ergo  Cecilius ,  si  vere  Lacuntius  fuU  (Lactan.y 
lib,  V  div.  ln$t,  cap.  2),  nunc  eiiam  non  dixerit  se  hu- 
jos  eversionis  oculatum  fuisse  testem,  aliis  exami- 
nandum  relinquimus.  At  Eusebius  id  profecto  non 
Ucuit,  scripsitque  :  f  Haec  omnia  nostris  temporibus 
compleU  sunt,  tunc  cum  xdes  sacrassolo  xquari,  ac 
funditus  subverti  sacros  divinarum  Scripturarum  li- 
bros  in  medio  foro  concremari  oculis  nostris  vidi-  G 
IDUS  i  :  onnoig  iTrfi^o/xev  o^Ga^/xoe^.  Iii  sua  nihilomi- 
nus  de  laudibos  Consianiini  oratione  nullam  amplius 
praesentiae  suae  fecit  mentionem ,  idque  brevius  sim- 
pliciusque  buncenarrat  in  modum  .  c  Hi  nuper  izpo 
fitxpoyf  oraioria  ab  ipsis  culminibus  ad  solum  usque 
disturbantes,  ac  fundamenia  ipsa  eruentes,  captae 
urbis  imaginem  specUntibus  prsbuerant.  >  ( Eu$eb., 
crat  de  laud.  Comtant,  cap.  9. ) 

Sed  Cecilium  nostrum  (Cecil.,  cap.  13),  si  lubel, 
sequamur,  Posiridie,  iiiquit,  quam  Ecclesia  Nicome- 
diensis  fundiius  de8(rucUest,Diocletianus  edlcto  pu- 
blico  sanxit  ut  Christiani  omni  honore  ac  dignitnte 
privarenlur,  omnesque,  ulla  absque  exceplionc,  $ub- 
jecti  e$$ent  tormenti$^  alque  adver$u$  omne$  aciio  cale- 


christiaRi  aut  infainia  mxati,  aut  perpetu»  servltuti 
mancipati  ftierintt 

Quidquid  autem  de  Eusebii  mente  sit,  certe  CoKi- 
iius  noster  manifeste  eignifieat  Christianis  omnibiis 
^oc  ediclo  adempiam  hberuiem ;  ita  ut  in  judiciis 
deinjuria  sibi  facU,  aut  de  adulterio,  aut  de  rebiis 
ablatis,  conqoerendi  iis  racultas  omnis  sublata  sii, 
UmeUi  adver$u$  eo$  omne$  (in  manuscripto  codicc 
omni$ )  ectio  jodicis  caleret,  hoc  est,  maxima  cuni 
diligentia  exercerelur.  Nam  ct  Cicero  (CfCfr.,  Hb.  iv, 
epi$t.  16  ad  Attic. )  scripsit :  Judicia  calent.  Quid 
vero,  81  legator  vnlerel,  et  hic  sensus  Cacilii  sii,  su- 
blatam  Chrislianis  omnibus,  in  judicium  vocatis, 
quamlibet  sese  cornm  judicibus  defendendi  faculU- 
tem ,  quamvis  omnis  ethnicorum  in  iilos  actio,  dela- 
tio,  et  accusaiio  valeret  atque  admillcreiur. 

Porroatitem  lllud  DiocIetlai)iedic(um;quod  qiit- 
dem  nec  a  Caecilio  nostro  (CeciL.  cap.  14),  nec  ab 
Eusebio  integrum  exhibetur,  Galerio  non  placiiit, 
mitiusque  visum  est.  Itaque  ut  illius  animum  ad 
Christianos  crudelius  excarnificandos  inflammarcl, 
incendium  occultis  quibusdam  minislri^  patatio  sitbje- 
cit,  curavitque  Christianos  hujus  incendii  pari  invidia 
atque  calumnia  accusari.  Eusebius  vcro  narrai  ( Eu- 
se6.,  lib.  viu  Bi$tor.  Eccl.  cap.  6)  illud  inccndium 
nescio  quo  casu  exciutuin ;  sedChristianos  publico  fal- 
soque  rumore  dicios  proclamatosque  ejus  auclores. 
Alio  tamen  ejusdem  ipsius  Eusebii  ( Idem,  Constant. 
Orat.  ad  sanct.  cost.,  cap.  25)  in  libro  Consunliuus 


ret,  ip$ition  de  injuria^  non  de  aduUerio,  non  de  rebus  D  Magnus  lesiificalur  Christianos  hujusce  incendii  re- 

abiatif  possent  agere,  nec  libertatem  ullam  aut  vo- 

cem  haberent,  At  Eusebius  (Euseb.^  lib.  viii  Hi$tor. 

EccLt  cap.  2 )  paulo  aliter  relulit  lioc  edicto  conslitu- 

tum  fuisse  primo  ul  ecclesiie  ad  solum  usque  everte- 

rentur ,  exiirerenturqoe  sacrse  Scriptune  :  secundo 

autem  xac  tov^  fiiv  TtfA^c  iTTfcXig/Afavovf  artfAou;,  tov^ 

Ss    h    Q^TCCTMlff    $i    fi7refA8VOi«V    ^v    T^    xp^^^^^^l'^^ 

npo$i7St,  cXivGf jota;  ^xtpslaOon  TvpoocyopsvwTK.  Quoe  sic 
latinevertit  Rufinus  :  f  Si  quis  inler  nostros  alicujus 
honoris  praerogativa  muniretur ,  sublata  hac,  mane- 
ret  infamis  :  si  quis  servorum  permausissei  chrisiia- 
nus,  liberUtem  consequi  non  posset.  i  Valesius 
Ycro  :  I  Ul  honoraii  quidem  infamia  noUrenlur ;  plc- 


vera  insimulatos,  quamvis  ipse  cuin  aliis  Nicomedic 
lunc  commorantibus ,  vidissct  suis  oculis  fulmine  ac 
coelesii  quodam  igne  palatium  fuisse  incensum  , 
quemadmodum  a  viris  harumce  rerum  gnaris  prsc- 
diclum  fueral.  At  vero  si  Cecilius  noster  tum  Nico« 
medise,  sicuti  Consianiinus  ,  commorabatur,  id  ipsi 
compertissimum  esse  debuit.  Cur  ergo  illud  Unio 
adhuc  sileniio  ab  eo  praetermissum  est  ?  Num  quia 
ubi  palatium  fulmine  ardere  coepit,  tum  illico  Galerius 
occultos  misil  ininislros,  qui  igiiein  illum  magis  ac- 
cenderent?  Numquid  Cecilius,  utpolc  brevitatis  scru- 
pulosus  sectaior,  unam  incendii  hujus  causam  pro- 
ferre,  alteram  pneterire  poiuii?  Sed  quomodo  ar 


m  LE  NOURRY. 

denlissimus  ille  AMnx  uliionis  pneco  tam  insigne  j^  Senrius  annout  in  lioc  Virgilii  cannen,  lib.  u  JEoeid. 

coelcstis  ignis,  liostesGliristianorum  punientis,  exem- 


pium  penitus  omiserii,  nolits  alii  edisserent. 

Quaecumque  autem  fuerii  silentii  liujus  causa,  tes- 
tatum  Eusebius  (Cecf/.,  cap,  ii)  facit  Cliristianos 
tunc  ferro  et  flammis,  aliisque  suppliciis  necatos. 
Scripiis  Tcro  Cxcilius  prodidit  Diocletianum  ira  in- 
flammatum,  cum  non  posset,  sive  simularet  se  non 
posse  suspicari  Cliristianos  iilius  incendii  fuisse  reos, 
prxcepisse  omne$  itioi,  palatinos  videlicet  et  domes- 
ticos  torqueri ;  ut  Unti  sceleris  quicumque  rei  con- 
vinci  possenl,  meritis  pcenis  afOcerentur.  Sed  irritus 
omnino  fuitejus  conatus ;  quia  Caesaris,  id  est,  Galerii 
familiam,  cui  incendiarii  illi  et  nefandi  bomines  ad- 
scripti  erant,  intacUm  penitus  reiiquerat. 

Verum  ipse  Galerius,  qui  non  patiebatur  Dio-  ^  '...."  .  .       : 

detiani  iram  deflagrare ,  hoc  est ,  defervescere ,  et  ^ '^»'"  ^^^!"  l"«o;«ographus  ib.dem  mcnmiMu.q«e 


vers.  678  : 

Coijux  qiiondam  tua  dicU  relioqoor. 

(Jnde  et  illc  alibi :  Quondam,  iiiquit,  trta  tenet  tempora 
ticut  olim,  Sensus  itaque  Cecilii  esse  poiesi  poten- 
tissimos  (um  fuis^e  eunuclios,  utpote  qui  Diocle- 
tiano  sumino  essent  in  amore,  ac  proinde  per  eos  et 
idem  imperalor,  et  paiatium  constabat. 

Qul  auiem  lii  fuerint,  si  roges,  tibi  respondebimos 
nullum  plerisque  omiiibus  videri  dubiUndi  locum, 
quin  cbrisiianae  religioni  nomen  dederint.  Baluzias 
auiem  existimat  unum  ex  iis  fuisse  Petnim ,  cnjus 
celeberrimum  mariyrium  ab  Eusebio  {Euseb.  L  m 
hittor,  Eccl.^  cap.  6.)  describitur.  Quidiii  etiam  Uris 
annumerabuntur  Dorotlieus,  Gorgonius  etalii,  quo- 


imminui ,  moliius  est  aliud  Incendium.  Illius  Umen, 
qui  praeter  Cecilium  meminerit ,  scriptorem  nullum 
invenimiis.  Nec  mirum,  inquiet  aliquis.  Nam,  ut  no- 
tatCecilius,  illiid  citissime  extinctum  est.  Tuncau- 
tem  ipse  Galerius  simulaus  se  metuere,  ne  vivus  ar- 
deret,  Nicomedia  prorupit,  medio  hyemis^  ait  auctor 
nosier,  profectione  parata,  Quid  ergo  sibi  vuit  liis 
verbis  medio  hyemit^  qui  prius  dixerat  eumdem  Gale- 
rium  cum  Diocletiano  habuisse  per  toum  liyemem  con- 
silium?  Scnsus  iuque,  ut  superius  observavimus, 
illius  est,  Galerium  medio  byemis  tempore  clam  pa- 
ravisse  omnia  ad  eam,  quam  tunc  mediubatur,  fu- 
gam  necessaria. 

▲RTICULUS  V. 

Quomodo  Diocletianus  tasvieritin  Pritcam  et  Valeriam^ 
in  eunuchot  potentittimot  ^  et  qui  itti  fuerint^  item 
in  prestnfterot  ae  ministrot  cum  omnibut  tuit^  atque 
in  omnit  texut  el  (etatit  hominett  nec  non  in  domet- 
ticos^  ac  qua  ille  aliique  judicet  tamtia  univertot  ad 
tacri/icia  falsit  dHt  facienda  eogere  conati  sint, 

Persuasum  Galerius  nec  falso  quidem  habuit  fore  ut 
Diocleiianus,  post  repentinam  fugam  suani,  ad  excru- 
ciandos  omnes  clirisiiauos  acrius  cxcitaretur.  Et  re 
quidein  vera  ille  non  solum  in  domesiicos,  inquil  Ce- 
cilius  (Cecil.  cap.  45),  sed  in  oinnes  etiam  Unia  Ira- 
cundia  eflerbuit,  ut  primtm  omtiium  filiam  suam  Va- 
leriam,  conjugeroque  Priscam ,  dc  quibus  posiea 
agendum,  coegerit  sacrificio  pollui. 

Deinde  vero  poteniissimi  ipsa  sunt  auctoris  nostri 
verba  (Ibid.),  quondam  ms.  codex  eda  eunuchi  necatio 
perquos  patatium,  ei  ipse,  scilicet  Dioclciiamis^anfe  con- 
ttabal.  Ibi  pro  verbo  eda  non  minus  mcndose,  ut  non- 
nulli  opinaiiiur ,  quam  brcviter  scripto,  legendum 
volunt,  quidam  eunuchi^  quoruin  maxiina  erat  iii  Dio- 
cletiani  palatio  potestas,  et  per  quos  ipse  Diocle- 
tianus  ante  constabat,  Sed  hi  non  saiis  attendisse  vi- 
dentur  quam  variae  sint  adverbii  quondam  significa- 
tiones.  Non  enim  a  bonis  scriptoribus  usurpatur 
tantumroodo  ad  praeteriium  tempus  denotaiidum, 
Teruffl  etiam  accipitur  pro  aliquando  et  semper,  uti 


eos  vocal  rov;  jSa^Acxou^  Trocidac  ,  id  est ,  ut  Rufinus 
inlerpreUtiir,  Regis  cubicularios  ^  etValesiuscit^iciila- 
rios  pueroti  Quis  enimvero  nescit  Iios  Regum,  seulm- 
peratorum  cubicularlos  fere  omnes  eunuchos  fuisset 
Quamobrem  eruditiores  critici  censent  Ceeilinm 
de  hisce  loqui  cubiculariis ,  de  quibus  idem  Eusebius 
SCripsit  :  Oc  xa^  tq^  aycaTaTw  tc/x^^  frapa  toc;  Stoiro- 
Tac^  ri\i(tiyihQi ,  Tvqacfiav  tc  avTOiff  ScaGsccc  Tcxvuv  m 
Xf cirofAivoc.  f  Qui  quidem  summi  Iionoris  praerogativa 
ab  Imperatoribus  ornati,  uon  minus,  quam  filii,ab 
iisdem  diligebantur.  i  Quibus  sane  verbis  confirma- 
tur,  quod  paulo  ante  dicebamus  eos  hanc  ob  causam 
a  Cecilio  (Cect/.  eap.  15)  vocari  polcntissimos ,  per 
quos  palatium  et  ipse  Imperator  conttabat, 
^  Prosequilur  Cecilius  :  Comprehenti  pretbyteri^  ec 
minisiri,  et  tine  ulla  probatione  ad  confettionem  damMd. 
In  codice  autem  Colbertino  legiaius  ad  confetatme, 
sed  emendandum  haud  dubie  ac  coufettione,  si  reven 
propter  memoratum  prius  palaiii  incendium  damoati 
sint.  At  si  pro  fidei  cliristianai  confettione^  uti  veri- 
similius  esi,  condcmnati  fuerint,  ibi  scriptum  forusse 
erat  od  confettionem,  videlicet  solam  cbristiaiix  reli" 
gionis,  ita  ut  ulla  absque  alia  probatioiic  sint  con- 
deinnati.  £t  cum  omnibut  twt,  addit  Auctor  noslcr, 
id  est,  aliis  inferioribus  Ecclesioe  ministris,  ant 
domesiicis  deducebantnr^  supple  ad  supplicium. 

Ad  busc  vero ,  i  oinnis  scxiis  ct  actatis  homioes,  > 
pergit  Cecilius,  c  gregaiim  circumdato  igne  combusti, 
domesiici  alligatis  ad  colluin  roolaribus  mari  mergc- 
bantur.  i  Dictu  aulem  non  facile  cst  quid  ibi  domes- 
ticorum  nomine  significetur,  an  omnis  sexus  et  sta- 
tis  hominom  ,  an  presbyierorum  et  niiiristrorum  do- 
mestici,  aiit  poiius,  scbolae  domesticorum  adscripti, 
quorum  alii  in  foro  habebant  magistratum,  alii  mili- 
tiae  sacramento  obligati,  ex  quibus  aliqui  imperaU- 
rem  semper  comiubantur.  De  his  vero  omnibos 
plura  Gothofredus  et  Yalesius.  Quae  autem  verior 
sit  obscurs  dictionis  Cecilianae  expiicatio  judicent 
squi  rerum  aestimatores. 

Qiiid  phmUudicet^  pergit  ille  (CeciL  c.  i5),f<r 
omnia  templa  ditperti^  univertot  ad  sacrifida  cogeba^t. 
Quosnam  uui  versos?  Numquid  genlilosTNam  pauloaai« 


D 


9ii 


DISSERT.  IN  UB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  VIII. 


m 


vidimas  Priscam  el Valeriam  coactas  fuisse  ad  liaec  fa-  A  diis  prius  facto,  audiendus  erat ;  jus  lemere  diceretur. 


cieoda  sacrificia.  Certam  enim  non  est,  ut  infra  dicc- 
Uir  ,  an  cliristianx  revera  fuerint.  At  si  Cecilius 
ethnicos  designel»  negari  profecio  non  potest ,  quin 
Mtiheriot  dicendo ,  eo  nomiiie  cujuslibet  quoque  con- 
ditionis  et  sexus  cbristianos  comprehendat. 

Neque  lamen  id  nobis  omnino  probari  pote&t, 
quod  inde  dociissimus  vir  quidam  infert  hos  tunc, 
salTa  Christi  fide ,  templa  ethnicorum  freqoentasse ; 
ut  falsis  diis  exhibiio  cultu  el  honore  aliquo,  poenas 
necemque  haud  incertam  evitarent.  Jam  enim  Ter« 
tulliani  testimonio  ostendimus  chrisiianis,  templa 
genlilium  adeuntibus,  fas  tantum  fuisse  speclare 
facta  ab  iis  sacrificia,  sed  nullo  penilus  modo  illorum 
esse  participes,  aut  ullum  omnino  ementitis  numinl- 
bns  exhibere  honorem.  Quis  autcm  hasce  leges  a  B 
christianis  pro  nihilo  habiias  certissimis  stne  raiioiii- 
bos  asserere  audeat?  Deinde  vero  Ceciiius  nosier 
aperte  declarat  judices  christianis  vim  intulisse,  ut 
in  templis  sacriflcia  diis  factiiarent :  sed  non  dicit, 
immo  potius  plane  Inficiari  videiur  eos  ullo  sacrificii , 
aut  impii  cultus  quovis  gencre  fuisse  contaminatos. 

Instaltamen  vireruditus.  Nonnemoxsequiiur:  /^/«m 
earceret  erant ,  tormentorum  genera  inaudila  excogha- 
hintur  {CeciL  c.  15).  Quibus  autcm,  iiiquit,  plcni 
erant  carceres,  et  adversus  quos  excogitata  sunt 
inaudita  tormentorum  genera,  uisi  adversus  chrisiia- 
nos,  quos  ethnici  deprehenderani  aliquem  diis  rcd- 
didisse  honorem,  ut  airocissima  supplicia  eifugercni? 
Sed  cuinam  facile  persuadebitur  hisce  fjlsis  et  iiien- 


Rem  quippe  omnino  temerariaui  esse  censebant ;  si 
quis  umquam  christianus  aliter  ad  causam  suam  di- 
cendam  ab  uUo  jiidice  admittereiur.  Eum  igitur  hor- 
renduni  plane  in  moduni  christiani  in  provinciis,  sub 
Diocletiani  ditione  positis,  excruciabantur.  Quod 
quidem  ex  Eusebio  mox  citato  assertum  iraditumque 
videbis«  In  aliis  autem  provinciis  quid  actum  sit,  jam, 
si  lubet,  attendamus. 

ARTICULOS  VI. 

Quanta  Diocletiani  jui$u  fuerit  in  provinciii^  Galerio 
et  nercuUoiubjectii,  Chriitianorum  carnificina;  con* 
tra  vero  quomodo  Conttantiui  eccleiiat  dirui  paisui^ 
Chriidanoiin  GallHi  incolumei,  penecutiomique  ini- 
mtffies  iervaverit, 

Cum  Calerius  imperalor  persecutionis,  in  chrislia- 
nos  a  Diocleiiano  commotx ,  uti  diximus,  auctor  lm« 
pulsorqiie  perquam  acerrinius  fuerit,  nullus  plane 
dubitandi  locus  est,  quin  christianos  suis  in  provin* 
ciis  majori,  quam  alii  imperalorcs,  crudelitate  torse** 
rit,  nec;ivcriique.  Sed  id  infra  suo  loco  ckirius  expli- 
cabitur.  Veruin  ut  chrisiiana  religio  cum  suis  secta* 
toribus  ubique  terrarum  funditus  everteretur,  Oiocle- 
tianus,  datis  ad  Maxiniianum  Horculium,  et  Constan- 
tiuni  Chlorum  lilteris,  jussit  ut  illi  in  chrisiianos 
eodcm,  quo  ipse  ,  niodo  saevirent.  Al  Ilerculius,  non 
admodum  clement ,  iiiquit  Cecilius,  sed  crudelissimus 
hoiuo,  libent  paruit  per  Itaiiam.  Numquid  solam? 
Nonne  et  per  Africam,  quam  ipsi  attributam  supra 


dacibus  christianis  plenos  tunc  fuisse  carcercs  ?  Quis  C  animadvertimus?  Nemo  sane  umquam,  uti  putamus, 


potius  non  fateatur  iis  dici  replelos ,  qui  iii  ethiiico- 
rum  templis ,  et  aliis  in  locis,  falsos  eoruin  deos  co- 
lere,  illisque  sacrificare  palam  audacterque  detrecta- 
bant?  Si  quis  tamen  his  rationibus  nondum  velit  ce- 
dere,  isaudiatEusebium,iestein  proculdubioea  dere 
fide  dignissimum  :  Mvpiou  ttMOov;  h  noiyzi  r<m(a  xa- 
6f tpTvwfxivov  xeu  ra  Trovraxip  JeafAwnjjOta  ocvBptx^voig , 
xoi  Tvpi€«^v^ocf  TroXae  Tfpvrtpw  sTrcTxcvaaixcva,  t6t« 
'jrknpoirnm  iTrtoxoTrwv,  xai  Tfps^rCxfxipoiv  xat  Scax6v6>v  , 
ctvocyvcaaTwv  TC  xai  iTrOjSxtOTuv  bt:  fiti  ^i  X^P^  ^^'  '^oi^ 
lirc  KoxoMpyiatg  xaTOxptTOc?  ovroGc  xaroLUimrrBat  {Euieb. 
(ib,  vin  hiit.  Ecctet.,  cap.6).  i  Innumerabilis  ubique 
bomiiiuni  muliitudo  custodiae  mancipabatur,etcarce- 
res  olim  homicidis,  et  sepulcrorum  expilaioribus  de 


id  dirfiiebitur.  Testatum  siquidein  Optatus  Milevila- 
nus  (Opfat.,  lib.  i,  §  45  )  facit  Africam  ,  cui  et  alias 
provincias  Eusebius  adjungil  {Euub.  de  Martgrib. 
Palasst.  cap.  43),  hac  diiissim;e  persccuiipiiis  tem- 
pestateconcussamfuisse,  ac  cnidelissinie  exagitatam. 
Cecilius  itaque  solam  nomiiiavit  Italiani ,  vel  quia  prae- 
cipua  Herculii  Augusti  sedes  erai,  vel  quia  ibi  tunc 
commoratus,  ibidein  ccepit  cbristianos  persequi. 

Sub  his  igitur  principibus  Dioclctiano,  Herculio, 
et  Galerio  ,  quos  Cecilius  tres  appellat  acerbissimas 
bestias,  vexabatur,  iiiquit,  tifitversa  terra^  ea  vidclicet 
tota  quas  eorum  imperio  et  legibus  parebat.  Porro 
autemii  tanla  sxvitia  et  inhumanitatechristiaiiosvexa- 
bant;  ut  Ceciiius  (Cecil.  cap.  46)  illud  verissimum 


potati,  tuiicEpiscopis,  Presbyteris,  Diaconis,  Lecto-  ©esse  asserat,  quod  cecinit  Virgilius,  lib.  vi  ilineid., 
ribus,  atque  Exorcistis  complebantur,  adeo  ut  iis,      v.  640  et  seqq. 


qui  ob  crimina  condemnati  fuerant,  nullus  jnm  lo- 
eu8  supercsset.  >  Cui  autem  probabile  fiethosomnes 
atque  alios  eiiam,  si  iia  velis ,  poenarum  socios ;  aut 
plerosque  ex  illis,  in  carcerem  propierea  fuisse  con- 
jectos,  quod  deos  aut  vere  aut  ficte  tantum  et  simu- 
late  coluissent  aut  eis  sacrificassent? 

DeniqueCecilius  narrat  (Cec.  c.  15)  in  tecretariit^  hoc 
est»  in  proiloriis,  et  locis,  in  quibus  judices  sedereso- 
lebant,positas  fuissearas;  utlitigatores,  sacrificioprius 
(aclo,  causas  suas  omreiit :  Ne  cui ,  ait  idem  Ceci' 
lius  noster,  temere  jus  diceretur^  id  cst,  ne  alicui 
cbristtano ,  qui  nulla  prorsus  rationCi  nisi  sacrificio 


Non  mihi  si  lioguae  centum  sint,  oraque  ceutum, 

Omnia  poenaruro  percurrere  nomiaa  possiro. 
Et  vero  Eusebius  (Euteb.,  lib.  8  hist.  Ecclet.t  c.  6  ) 
ingeniiefatelur  tantain  tunc  fuisse  christianorum  car* 
nificinam;  ut  oinnem  prorsus  dicendi  copiam  superet. 
Sed  liaec  sane  ex  iis ,  qux  alibi  ex  vero  Lactantio  in 
medium  protulimus,  clariora  adhucfiunt,  omnibusque 
magis  perspicua. 

Ad  Constantium  autem  quod  spectat,  is  acceptis 
Diocletiani  litteris,  conventicula ,  tci  ett,  parietet^  ait 
Cecilius,  sive  christianorum  ecclesias  et  templa,  quoe 
rettitui  poterant,  dirui  pattut  ett,  ncp  oddit  ibidem  Ce** 


m 


LE  NOURRY. 


fn 


cilius,  dis$entire  a  majorum  prcecepiis  videretar.   Al,  A  clesias  Dei  expugnare  adorti,  solo  aquaranl,  eiora- 


quorura,  amabo  le,  n)ajorum?  Non  Herculli,  cui 
pariier  Dioclelianus  scripseral.  Non  Galeril ,  qui  ul- 
pote  adhuc  Gaesar,  eo  major  dici  ulique  non  poterat. 
Quidergo  si  legerelur,  majoris?  Omnia  profecto  se 
bene  baberent.  Si  tamen  pcrtinacius  conlendas  reii- 
nendam  esse  lejClionem  majorum ,  tlbi  id  recie  pro- 
bjnti  no8  statim  ullroque  asseniiemur.  At  inde  haud 
immerito  inferri  poterit  non  solum  Diocietiani,  scd 
alierius  adlmc  Imperatoris  nomen  lalae  adversus 
Gbristianos  l«gi  (mm  inscripium.  Tunc  enim  Ceej- 
liui  eosCoQSiantio  mjores  potuitappellare*  Sed  quid 
in  re  adeo  obscura  facias,  ubi  unus  taniun^modo  ma- 
nuscHptus  liber,  ei.is  quidem  mendis  passim  infecius 
supercst? 


toria  una  cum  ipsis  fundamentis  aboleterant.  Ilic 
vero  a  nefarla  illorum  impietale  puras  manus  aiqae 
inlegras  servavit ,  nec  se  uUatenus  eomm  simiietn 
praistitit.  Et  illi  quidem  Dei  cultorum,  tam  viroruin, 
quam  mulierum  caedibus,  lanquam  civitl  quodam 
bello ,  provincias  sibi  subjeclas  polluerani.  Hic  vcro 
animum  ab  hujusmodi  scelere  purum  alque  invio- 
latum  semper  servavit.  Illi  coacervaiis  iropiissimx  sa- 
perstitionis  malis ,  se  ipsos  primuxn ,  ac  dcinde  suh- 
ditos  omnes  nequissiniorum  daeroonum  fraudibns 
manciparunt.  Jiic  profundissims  pacis  intra  iinperii 
sui  flnes  auctor  ac  signifer,  subditis  suis  permi^ii ; 
ul  absque  ulla  molesiia  divino  cultui  inservireni.  > 
Alque  haec  ex  interpretatione  Yalesii,  apud  quem 


Quidquid  sil,  Constantius  horum  mo/orum  praecep-  B  paulo  longiora  graeca  Eusebii  verba,  si  animus  c$l, 
lia  obtemperare  parum  curavit.  Nam  si  passus  est ,     legere  facile  poieris. 


pec  jussit  ecclesias  destrui ;  christianos  tamen  qui 
verum,  ut  ait  adhuc  GccilluSi  tcmpium  Dei  sunt,  om- 
nioo  servavit  incolumes.  Nequc  enim  ullam ,  tesie 
OpUto  Milevitano  (Oplat.f  iib.  h  %  ^^)»  in  chrislianos 
exercuii  persecqtionem,  neque  belli,  quemadmodum 
Eusebius  loquitur  (  Euseb.^  lib,  viu  Hisl,  EccUs, , 
cap.  i3 )  adversus  nos  concitati ,  particeps  unquam 
fuit.  Quin  immo  felicissimum  ,  inquit ,  vltae  exitum 
pius  imperator  consecutus  est,  Tou;  \tn  «vrov 
OsofftStlg  «^Sifc  f  x«t  ovijTnQffaoTov^  ^v^a^*^»  '^*' 
fwjTl  Twv  ixxh^fft&v  Touc  otxou^  xoSs^wv,  /Jt>}5'  it«/>6v  ti 
xoO'  jjjxwv  x«ivov|57iiw.  «  Cum  veri  Dei  cu|tores,  qui 
gub  imperio  suo  degebant,  immunes  ab  pmni  noxa 


Quaergo,  inquiet  aIiquis,rationeidemipseEusebius 
alibi  asseruit  (Euseb.  de  Martyrib.  Palasi,,  e,  3,)  pfd- 
vincias  Occidentis,  ac  nominatimGalliam^rcOOiKy,  fis 
duobus  primis  persecutionis  annisintegris  furorem  bcHi 
expertas  ftiiwfi;'Oo'a...o05'  oXotf  eTfi<Tt  ^^91  rolg  wpwiotf 
Tov  Siwvftov  Tov  TroXifAov  vTrofutvavra.  Nonne  ibi  aperle 
faletur  Galliam  hujusceinitio  persecutionis  vii  inlcgris 
duobus  illis  annis  expertam  fuisse  genlilium  furorem? 
Numquid  ergo  haec  scribendo  humani  aliquid  passus 
est ,  sibique  ipsi  et  Cecilio  nostro  aperle  contradixii? 
Dicine  polest  ijli,  quando  hunc  librum  conficiebat,in- 
compertum  fuisse  quid  actum  sit  in  Gallia?  Uespondcol 
aliqui  eo  tempore  in  Constantii,  bello  adversus  Dar- 


et  calumoia  servasset,  nec  aut  ecclesiarum  aedes  sub-  G  baros  gerendo  occupati,  poieslate  posiium  non  fuisse, 


vertisset,  aut  quidquam  adversus  nostros  esset  moll 
ius.  I  Nec  seroel  id  diiisse  contenlus » iterum  ^t  tei- 
tio  repetit. 

Quid  ergo,  arguet  aliquis,  nonne  ibl  Eusebius 
contra  Cecilii  nosiri  opinionem  discrte  anirmat  nul- 
lam  a  Gonatantio  eversam  fuisse  ccclesian)  ?  Sed  is , 
quxso,  animum  adveriat  quid  ibi  dixerit  Cecllius  ec- 
clesias  chriaianorum  nonConstautii  quidemaui  jussu, 
aut  nutu  dirutas  fuiase ,  sed  eum  passum  esse  eas 
destrui ,  seu  non  impedivisse  quominua  etbnici  illas 
destruxerint.  Goacta  itaque  fuit  illius  lolerantla ,  ne 
Diocleliani ,  sive  majorum  prascepti^t  uti  dictum  est, 
prorsus  refragari  videretiir.  Eo  itaque  seniu  non  ino^ 
merito  prorsut  jure  Ensebius  dicere  pQtuit  ab  illo 
evcrsas  non  fuisse  Clirisliannrum  ecclesiarum  (Vdes. 

PorroiuUm  Geciiiui  scribii  (C#d/.,  cap.  16)  dl- 
vexatam  fuisse  ab  aliis  tribus  principibus  universam 
terram,  prwtgr  GaUias^  qnx  quidem  quia  sub  ejusdem 
Gonsianlii,  sicul  diximus,  imperium  ccciderani ,  \m 
nulla  persecuiionis  procella  jaciatx  quassatxque  fue- 
ruut.  Jam  cnim  Qpiatum  et  Eusebium  audivirous, 
qui  testificantur  eum  vexaiionis  adversus  no$  conci- 
laio)  nullo  modo  fuisse  participem.  Sed  id  adhuc  evi- 
dentius  den^onstratur  hac,  quae  a  nobis  non  praeier- 
mittenda  est,  eximia  comparaiione ,  quam  idem  Eu- 
sebius  (Euseb,^  lib.  i  de  Vita  Constant,.^  cap,  13),  in- 
ler  eumdem  Gonstantium,  el  tres  alios  superius  no- 
minatos  imperaiores,  hisce  verbis  instituit :  Illi  cc« 


ut  oronero  comprimeret  ethnicorum  impetum ,  quo 
in  chrisiianos  ea  in  provincia  habitanies  dirissin)e 
grassabantur.  Et  id  qtiidem  confirmari  potest  quibus- 
daDi,sivera  et  sincera  sint,  martyrum  Aciis ,  in 
quibus  gloriosas  illorum  ob  Ghrlsti  confessioneni  cx* 
des  descriptas  legimus.  Aliorum  autem  opinio  esl 
Eusebii  verbis  niliil  aliud  signiQeari ,  nisi  perseco- 
tioncm  in  Galliis  post  bicnnium  fuisse  sedataoi ,  sed 
lunc  lamen  quosdam  marty rii  palmam  consecutoi. 

Quid  vero  si  dicatur  Gonstantium  in  ipso  pcrsecu. 
tionis  exordio  non  ideo  quidem,  quia  bello  occopa- 
lus ,  sed  quia  Gaesar  tantum ,  et  idcirco  Diocleii^no 
et  Maximiano  Herculio  minor  erat,  tunc  non  poiuisse 
ethnicorum  in  chrisiianos  saevientium  refrxnare  in> 
D  saniam  et  furorem?  Cum  cnim  tunccruentis  impera- 
torum  edictis  armaii  essent,  Constantius  cohibere  non 
potuit  quominus  illi  quasdam  subverterent  ecclesias 
christianorum ,  atque  ex  his  plures  variis  dirisqnc 
suppliciis  trucidarent.  At  eo  certc  pacto  Euscbius  ct 
sibl  et  Gecilio  nostro  reconciliari  polerit.  Namsi 
praeter  Gonstantii^-volunlatem  insano  gentiles  furore 
quasdam  cbrisiianorum  ecclesias  diruerunt,  si  plu- 
re$  interfeccrunt  christianos ,  hacc  illo  invito  facia 
sunt.  Qqin  imnio  h$c  quantum  in  se  erat,  impedlYiti 
ac  proinde  eosdem  cbristianos  scrvavit  incolumc^f 
nec  persecutioqis  in  eos  conciiatae  particeps  fait. 

Neque  ullus  eliam  iocus  alicui  dabitur  nobis  adhoe 
objiclendi  diversa  mariyrum  Acta,  quibus  roagoiK  il* 


m  nissEai.  in  lib.  de  momibus  persecht.  cap.  yiii.  m 

lorum ,  pro  Chrlsll  flilc  occisorum ,  nnmcrus  recen-Averba  fngcniom  crodllonim  noslrdR  colnlis  viroium 


^clur.  Elenim  quanlumvis  cerio  cerlius  demonslres 
magnam  fuisse  illorum  In  Gallia  muUltudinem ,  llbi 
semper  respondebimus  eos  omnes  contra  Conslaniii 
Toluntaiem,  eoque  reluctanie,  excruclatos  fiilsse 
atque  inierfectos.  Huc  accedil  quod  peritiores  xtalis 
noslrae  critici  de  plurimorum  horumce  actomm  fide 
ac  sinceritaie  jure  haud  prorsus  immerilo  expostu- 
lant,  ac  martyrum  numerum  In  eis  aucium  esse  cri- 
minantur. 

ARTICCLUS  VII. 

De  Diocietiani  vicennalibu$,  ac  quando  Romm  cHe- 
bratafuerint,  cur  ille  inde  fetiinanter  exieril ,  Ra- 
vennamque  veniem ,  ae  leui  morbo  correptui ,  nonum 

\   ibi  $u$ceperit  eon$utatum ,  qno  $en$H  inde  Nieome- 


diam  per  ripam  $iri§am  coiitefidi$$ef  ibique  morti  «o-  g  Nicomediam. 


excrcueriut.  Dodwellus  enlm  peculiarem  ct  intogrnin 
de  iis  scripslt  dissertationem  ,  quse  ad  cnlcem  hujus 
Geclllani  libri  in  quibusdam  illins  editionibus  adjemn 
esi.  In  ea  autem  probare  conatur  strigam  vocem  etse 
agrimensorum ,  a  castrametatiotie  ad  eolonianmi 
agros  distribuendos  tradnctam,  eaque  agrorum,  el 
aniea  cnsirorum  metam  ac  limites  significari.  Tum 
deinda  simililer  nititur  demonstrare  Danubium  Ho- 
mani  imperil  fuisse  limiteni.  Atque  ex  his  ille  con- 
cludit  ripcB  $trigm  noniinc  designari  Danubii  ripam. 
Itaque  opinatur  ex  duobus  illis  Cecilii  verbis  colligi 
posse  Diocletianum  Ravenna  usque  ad  Danubii  rii^nin 
leciica  ,  ac  deinde  navi  delatum  per  Danubium ,  liuc 
et  llluc  se  flccteniem ,  ei  Ponlum  Euxlnum  venisse 


plf  11« ,  in  dementiam  ineidiue  dieatur, 

Post  accensum  Immanlssimx  persecutlonis  Igncm, 
Chrislianos  in  omulbus  pene,  slcut  dlctum  cst,  Ro- 
mani  impcrii  provlnciis  depasceniem  ,  Diocleiianus 
Romam  se  coniulit ;  ut  ibi  42  kalendas  decembris , 
Id  est,  dle  20  Novembris,  anno  305,  viceunalia,  sive 
vlcesimum  Imperll  sui  annum  cum  Maximiano  Her- 
calio ,  de  quo  postea  agendum ,  celebraret.  At  Cusc- 
biu8  scriblt  ( Euseb.  de  Mart.  Patm$t. ,  cap,  i  e(  2 ) 
banc  festum  dlem  viccnnaliorum  die  17  Novembris 
celebratum  fulsse  Antiochlse.  Neutro  tamen  die 
completa  erant  Diocleiiani  viccnnalia ;  quia  die  17 
Sepl.  anno584,uti  Jani  annoiavimus,  creatus  e>t 
Innperator.  Plures  itaque  crudili  bomines  Cccilii  nos- 


Sed  quamvis  Dodwellus  luce  clarius  ostendissct 
9trigm  nomipe  Danubium  poiius,  quam  alium  fluvium 
designari  f  ac  vocem  ripm  idco  additam ,  quia  Iiuc  et 
illuc  fluvius  illeseflcctit,  Romanique  Imperii  meta 
erat;  pluribu^  tamen  non  pcrsunsit  Diocletianuni 
argrotantem  longa  et  periculosa  navigatione  per  ca- 
taractas  Dannbii  et  Ponti  Euxini  proccllas  Nicomc- 
diam  transvectum  fuisse. 

Alii  igiuir  censcnl  illum  Ravcnna  Nicomcdiam  dc- 
portatum  pcdcsirl  llinere,  non  via  quidcm  breviori , 
quse  difflcilior  erat,  sed  longiuri  atque  faciliori,  pcr 
Danubli  vldellcel  rfpam.  Tota  itaque  dlfficultas  in 
nomlne  $trigm  versatur.  Eam  autem  In  codice  manu- 
scrlplo  corruptam  puiant :  scd  quomodo  corrigeiid.i 


tri  auctorilatem  cxleris  omnibus  anteponunt,  putant-  G  sit,  dlversx  prorsus  sunt  illorum  opiniones.  Quidam 


que  Diocletianum ,  aliorum  excmpla  sccutum ,  atqiie 
ut  snmptibus  parceret,  illud  festum  In  vigeslmum 
Novembris  diem  distulisse;  ut  sua  cclebraret  una 
com  Maximiano  Herculio  vlceiinalla,  simulque  publi- 
cnni  cum  co  de  Narseo  Persarum  rcge  victo  trlum- 
phum  ageret.  Non  desiint,  nihilominus ,  qul  suspi- 
centur  Ceciliani  librl  scrlptorem  errasse  In  numero 
describendo  atque  ibi  pro  xii.  kl.  dcb.  legendum 
15  kal.,  id  est,  die  47  Novembrls.  Sed  quls  hoc  au- 
deat  certo  afflrmare ,  nisi  accedal  melioris  alierius 
codicls  tesiimonium? 

Ut  ut  sii :  Diocletianus  ,  utl  ail  Cecilius  (Cecil.^ 
cap,  17),  ferre  non  potuit  popull  Romaiii  libertaiem, 
Id  est ,  haud  dubie  probra ,  contumelias ,  convlcla , 


eniin  reponendum  suspicantur  Strigonim,  alii  Phry- 
gim,  alil  Hinrim^  vel  Histrlew ,  alii  denlque  Utricm , 
id  est,  Danubianae.  Nam  Danubius  alio  nomlne,  uii 
omnes  norunt,  Ister  vocaiur.  Si  autem  Diocletianus 
Danubli  rlpam  perngravit ,  ha;c  poslerior  opinio  aliis 
certe  videtur  verisiinilior.  Dannbius  qnippe  ibi  no- 
men  l$ter  sorlitur  ubi  versus  ostia  vergit,  atque  Inde 
Diocleiianus  Nicomediam  deferri  potuit. 

Per  totum  autem  illud  iter  Diocletiani  morbus  sic 
recruduit,  eoque  Nicomedix  ita  oppressus  est,  ut 
idibus  Decembris  pro  mortiio  habitus  fuerit.  Tunc 
tamen  :  Morie  $opitu$,  inquit  auctor  iioster,  animam 
receperat,  Sed  quid  hxc  verba  morte  $opitu$,  inquiunt 
aliqul ,  slgniflcant ,  nisi  mortuum?  Qula  ergo  Diocle- 


quibus  ab  eo  ob  superbiam ,  et  divlni  honorls  ambi-  B  tianus  adhuc  vlvebat,  legendum  potius  existimant , 


tom  pnbiice  vexabatur.  Quamobrem  festinantcr  ct 
]am  impcndentibus  kalendls  Januariis  prorupit  ex 
nrbe  Roma,  nec  In  ea  tredecim  adhuc  dles  rc- 
manere  poluit.  Inde  autem  venit  Ravennam.  Sed  per 
cmne  iter,  uii  Cecilius  noster  loquiiur,  tameisi  leciica 
plurlmum  vectus ,  soevientibus  frlgore  et  imbribus , 
fn  levem  incldit  perpeiuanique  scgritudinem.  Kalen- 
dis  porro  Januariis,anno  504,nonum  consulatum  Ra- 
Tcnnsc  inivit.  At  Ibi  levi  illo  morbo  semper  laborans, 
post  transactam  sestatem  hinc  egressiis  est,  Nicome- 
diamque  se  conlulit  per  circuitum ,  Inquit  Cecillus , 
ripa  $trigm» 

At  mirum  profecto  quantum  hxc  duo  posteriora 


pro  mortuo,  aul  mmi  sopilus.  Quid  vero,  si  Cecilius 
minns  proprie  loculus,  signiflcarc  voliicrit  mnximum 
animi  deliquium ,  qiio  Diocleiianus  omni  scnsu  vitali 
aliquandiu  privatus  est,  atque  adeo  tamquam  morte, 
sive  morti  $opitu$?  Et  cerie  ille  sic  prosequitur :  Ani- 
mam  reeeperat ;  nee  tamen  iotam.  Dcmens  enim  factue 
e$l ;  ita  ut  cerlis  hori$  in$aniret ,  cerlis  resipisceret. 

Ylsnc  hanc  Diocletiani  dementiam  tibi  alterius 
Scriptoris  testimonio  comprobari?  En  adest  Eusebius 
(Euseb.,  tib.  vni  Eccle$.  hi$tor.,  cap.  15) ,  qnl  me- 
moria:  mandavit  illum,  vix  expleto  secundo  persecu- 
tionis  anno,  In  difflcilem  quemdam  morbum  incidissc ; 


9i7 


LE  NOURRY. 


cu/tii  vi  de  menth  iua  $lalu  dimotui  e$t,  Constauiinus  X  niorlale  faceret.  i  Scd  contendunl  quidam  liaee  % 


{Con$tanL  Magn.  Oral.  ad  Sanct,  Ccet.y  cap.  25 )  vero 
Magnus  testificatur  iHuro  post  cruent»  perseculionls 
saevitiaro »  suamet  senienlia  damnatum ,  ^ta  niv  t^c 
arpoovvnf  ^6«7v,  ob  imanias  vitium ,  et  vili  quodaro 
domicilio  inclusuro,  sceleruro  suorum  dedisse  pc^as. 
Nec  desunt ,  qui  opiuaniur  eurodem  Dlocletianuro , 
tacito  taroen  noroine,  a  Clirysostomo  designari  {Chry- 
loil.,  lib.  contr»  Gent,  et  de  BabyL) ,  ubl  de  variis 
tyrannorum  suppliciis  disserendo,  litteris  tradidit 
unuro  ei  iis  rooriuuro  esse  imthna  ad  in$amam  redac- 
tum. 

At  Diocletianus ,  ui  roortis  suae  suspicionero  tol- 
leret ,  prodivit  in  publicuro  ,  kalendi$  mariii ,  anno 
videlicet  305.  Sed  quia  tolo  fere  anno  xgritudine 
coniabuerat ,  vix  a  quoquaro  agnoscl  potuit. 

ABTICDLUS  Vlll. 

De  coUoquio ,  quo  Galeriu$  Dioclelianum  imperio  ce» 
dere  coegit ;  utrum  recie  illi  propoiuerit  fiervce  im' 
peratori$  exemplum  ;  quanta  in  hoc  coUoquio  inMolen- 
tia  Galerii  et  Diocletiam  timitUtae;  an  recte  Cecitius 
auerat  Con$tantinum  ibi  fui$u  prce$entem ,  ac  DiO' 
cletianum  a  Galerio  impulium  et  coactum  $e$e  abdi- 
cavi$$e  imperio, 

Npn  routtis  post  roerooratas  marlil  kalendas  die- 
bus(^,1laxiroianus  Galerius  ad  Dlocletianuro  gravis- 
sime  aegrotantero  advolavit ;  4ii  euni  ad  cedendum 
imperio  compeileret.  Ceciiius  vcro  quamvis  sum- 
mam  brevilatero  ublque ,  uti  sxpe  dixirous ,  secle- 


Plinio  dicta ,  et  peroraia  Tulsse ,  quonlam  Trajannt 
tres  menses  curo  Nerva  iroperavit.  Gontra  vero  alli 
urgent  eurodero  Plinium  Tacito  scripsisse  se  ab 
eodero  Nerva  ,  qui  jam  privatu$  erat ,  ideo  laudaium , 
quud  in  Boebii  Messae  a  Doroiliano  in  exilium  pulsi 
causa  aliquid  anliquis  simile  fecissei.  At  respondent 
alii  banc  quidem  episiolam  a  Plinlo  scriplam ,  caiB 
Trajanus  revera  Imperabat ,  sed  eum  loqui  de  hac 
Bjebii  Messae  causa,  quae  prius  acla  (ueralanDO 
Ghristl  93,  quo  Doroltianus  erat  iroperaior,  Nem 
vero  privatu$. 

Porro  autem  quantum  obscura  videri  possunt  Pti- 
nil  ,tuntum  apcrta  et  clara  sunt  bxc  Aureiii  Victorii 
verba  :  c  Guro  Nerva  extreroa  aetate  imperium  arbi- 
B  trlo  legionum  ceplsset,  ubi  prospexit,  nisl  a  sope- 
rlorlbus  robustioribusque  corpore  animoquegeri  noa 
posse ,  roense  sexio  ac  declroo  seroet  eo  abdicavit.  i 
(  Aurel.  Vict.  de  Cos$ar,  ubi  de  Nerva.)  Atqai  inde 
colligi  potest  aut  sparsuro  ruroorero ,  aut  quosdam 
credidisse  Nervaro ,  roortl  jam  proxlmum ,  eessisse 
iroperio ,  viianique  aliquamdiu ,  iicet  brcvissioio 
teropore ,  ut  Dio  Gassiiis  aliique  tesuntur,  priTa- 
taro  egisse  {Dion.  Kpif.). 

Galerius  ergo  impotenii  imperandi  cupidine  io- 
flamroatus ,  ad  sencin  vaide  aegroUnteni  decipien- 
duro  satis  sibi  esse  puUvit ,  si  illud  Nervse  exemplum 
illi  proponeret.  Fierl  auiem  facile  potuit ,  ut  Diocle* 
tianus  re  iion  satis  accuraie  expensa ,  ac  Galerii  ser- 
mone  turbatus ,  responderlt  Nervam  sesc  abdicasse 
tur ;  loiigum  nibilominus  ulriusque  colloquium  traii«  Q  imperlo ,  postquam  iilius  frxna  uno  tantum  anoo 


scripslt,  quo  Diocleilaiius  Undem,  sed  argerrlme  ad 
deponendam  imperatoris  diguiialero  adactus  est. 
Galerius  Itaque  id  prlroum  illi ,  utl  narrat  auctor 
noster,  moUiter  et  aroice  persuadere  aggressus , 
objecit  senescentis  aetatis  et  corporis  roorbo  pene 
confecti  mArroas  vlres ,  exemplumque  Nervae  ,  qui 
linperium  Trajano  tradiderat.  Sed  respondit  Diocle- 
tianus  Nerv;e  facile  fuisse ,  post  unuro  imperii  an- 
num ,  ad  privataro  redire  viuro  ,  in  qua  quidein 
consenuerat :  sibi  vero ,  qul  urodiu  iroperaverat , 
illud  nec  decens  esse  ,  nec  ob  conflaia  pluriroorum 
odia  satis  tutuui. 

At  quomodo  Unta  ,  inquies ,   confidentla  asserlt 
Cecilius  deposiuin  fulsse  a  Nerva  imperatorls  digui- 


Ulem  ?  Nunne  Eutroplus  (Eutrop,  /nif.  Rom.  lib.  ix)  J)  iterum  describi. 


moderatui  fuisset.  Naro  in  hoc  sallem  ipse  Diocle- 
tlanus  vldetur  errasse,  quod  Galerio  respoQdit 
Nervam  uno  dumtaxat  anno  regnasse ,  quem  Aure- 
lius  Viclor,  mox  laudatus ,  sex  insuper,  vel  sicul  alii 
a  nobis  alibi  ciuti  aiunt ,  quatuor  prseierea  menses 
imperasse  tcstificantur. 

Post  bxc  Gecillus  narrat  quomodo  uterque  Gilt- 
rius  et  Dlocleiianus  colloquiuro  suum  prosecuii 
fueriiit,  atque  llle  transierlt  ad  conimlnatiooes , 
qulbus  Diocleiianus  perterrefacius  ,  ad  deponeodum 
iroperium  ,  aique  Severum  et  Maximluum  Caesares, 
rejecto  Coiisuntlno,  creandos  Undem  coactusesu 
Maxiinam  porro  hujusce  colloquii  partem  slc  sope* 
rlus  exbibuiiiius ;  ut  necesse  amplius  non  sit  iliwl 


palam  dcclarat  Dlocletianum  oroniuro  ,  post  condi- 
turo  Roroanuro  iroperiuro ,  esse  soluin ,  qui  ex  unto 
fasligio  nd  privaUro  viiain  reroeaverit  ?  Nonne  Pli- 
nius  ( Plin.  Paneg.  Trajan.  §  9  el  10 )  qui  eo  lein- 
pore  Aoruit,  Trajaiio  idcirco  gratulatur,  quod 
quamdiu  Nerva  vixit ,  illius  imperii  ita  fuerit  socius 
et  particeps ;  ul  sibi  ipsl  privatus  viderctur. 

Veruni  alii  opinaiitur  verba  haec  Plinii  neutiquam 
de  imperlo  ,  sed  de  vita  Nervae  Intelligenda.  Nara 
ibidem  continenter  adjeclt :  c  Audiu  sunt  vou  tua  > 
nimirum  Trajani ,  c  sed  In  quanturo  optlmo  Uli  et 
sanciissimo  seni  utile  fuit ,  qucm  dli  coelo  vindicave- 
runi ,  pe  quid  post  illud  divinum  immorialefactum, 


Sed  quxdam  Uroen  sine  allqua  observatione  nttoc 
praeterinlttere  non  possumus ,  ac  primo  quidem  taa- 
Um  in  hoc  dialogo  anlroadvertl  insoleiitiam  feriia* 
teroque  Galerii ,  quaiitaro  Diocletiani  senis  imbecitli' 
Ulero  ac  tlmidiuteni.  Eo  enim  Impudentl»  proces- 
slt  Galerius ;  ut  praeier  caitera  dlxerlt  jam  mi&»am  a 
se ,  sed  Dloclctiano  ,  cuin  quo  loquebatur,  incoa* 
sullo,  ilerculium,  qui  Sevcrum  Gxsarcm  nuncupa- 
ret.  Dioclstlanus  vero ,  eisi  el  superior,  id  paiieniis- 
sime  tulisse ,  nec  roussliasse  quidem  perhibeiar. 
Veruro  responderi  forslun  potest  prlus  Insoleuiix 
vitiuro  Gaierio ,  barbaro  utique  ac  feroclsiimo  boau- 
ni ,  qui  iam  totum ,  sicuti  ait  GecUius  >  orbem  in^ef^ 


m 


DISSERT.  IN  LiB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  VIII. 


930 


vcrat  (CeciL  cap.  18),  et  posierius  Imbecillilalis  Dio-  A  Jovis  Capilolini  lemplo  jurasse  forc  ul  simul  imperio 
cleiiano  seni ,  ex  gravissiroo  corporis  animiquc  mor-     scse  abdicarent. 

Aliumne  adbuc  tesiem  desideras?  tibi  dabimus 
Conslantinum  Magnum  ,  qui  Dioclelianum ,  si  fides 
Cecilio  nostro  habenda  sit ,  purpura  iroperiali  sese 
exuentem  viderat.  Ab  illo  quippe  in  ipsa  sua  ad 
Sanctorum  coetum  oratione  idem  Diocleiianus  dicitur 
posiea  vixisse  privatus  ,  atque ,  avTOf  cWoO  xccra- 
^fmfwtoct  iuameiipu  damnatu$  ienlentia  (Apud  Eui, 
Orai,  ad  tanct,  ccet.,  cap.  S5).  Numquid  autem  illud 
scriptum  traditumve  legilur  de  imperatore ,  qui  Ga- 
lerii  ferocia  et  minis  ad  abjiciendam  supremam  im- 
perii  digniiatem  adactusest?  Quis  autem  dixerit  mi- 
noreroesse  Constantiui  Magni  et  aliorum  a  nobis 
laudalorum,  quamLucii  Cecilii  aucloritatem  ? 

Conlra  vero  plures ,  inquiet  aliquis ,  asserunt  de- 
positum  ab  illoimperium  ,  vel  ob  senectutis  inertiam 
et  imbeciilitatem  ,  uii  Eutropius  paulo  ante  citatus  : 
vel  ob  insanieniis  animi  viiium ,  sicut  Constanlinus 
Magnns,  a  nobis  etiam  roox  citatus ,  vei  Undem  ,  ut 
ait  auctor  incertus  Panegyrici ,  cum  graviores  anni , 
aut  valetudo  deficiens ,  eum  recepiui  cauere  coegis- 
sent.  Nonne  igitur  inde  colligi  polest  id  ab  eo  sponte 
factum ;  quamvis  senio  et  infirroiuie  ad  banc  abdica- 
tionem  faciendaro  impulsus  fuerit  ?  Recle  forsiian , 
si  Galerius ,  nullo  terrore  injecto,  illum  ad  exuen« 
daro  purpuram  adduxisseC. 

Inslabis  tamen  :  Quid  obstitit  qnominus  DiocleUa- 
nus  non  tam  Galerii  comminalionibiis ,  quam  aroicis 
iilius  verbis  landero  convicius ,  nuntiuro  imperio 


bo  vix  convalescenti ,  baud  plane  immerito  aitri- 
bqendum. 

Difficilius  fortasse  illud  videbitur,  quod  ibidero  de 
Constaniino  Magno  Cecilius  noster  memorai :  Erat' 
que^  cum  Diodctianus  et  Gaterius  inter  se  colloque- 
bantur ,  tmc  pr<jesen$.  Ubinam  enim  ,  obsecro,  tunc 
prcpsen$  erat  ?  An  in  Diodeiiani  palaiio ,  ut  quibus- 
daro  placet ;  an  in  ipso  cubiculo ,  ubi  ille  cum  Gale- 
rio  loquebatur,  quemadroodum  aliis  visum  esl  ?  fn 
hujusce  auiem  secundae  opinionis  confirmationem 
illud  proferri  potest ,  quod  pnulo  post  Galerius  fer« 
tur  Diocleiiano  oslendisse  Maximinom  Daiam ,  Cae- 
sarem  roox  nuncupandum.  Eorum  enim  in  cubiculo 
si  hic  aderat ,  cur  ergo  non  ipse  etiam  Consiantinus»  B 
qui  ibi  prceuns  fuisse  asseritur?  Atqui  si  in  hoc  cu- 
biculo  revera  sletisset ,  imperatorom  aut  verbis,  aut 
signis  deprehendere  procul  dubio  potuisset  se  a  Cae- 
saris  dignitate  rejiciendum.  Sed  bis  plura  ac  subse- 
qoentia  ipsiusmet  Cecilii  verba  repugnare  oronino 
Tidentur,  queroadmodum  infra  oslendemus. 

Porro  autem  quocumque  roodo  te  ab  hac  difficul- 
tate  expedieris ,  in  aliam  non  minorero  confestim 
inddes.  Nam  si  Dioclelianus  lacryroabundus ,  ut  ait 
Gedlios  (CeeiL  cap.  18 ) ,  gemebundus  atque  oro- 
nino  infirrous  et  reluctans  iroperiali  purpura  et  digni» 
tate  sese  ipsuroexuit,  qua,  quseso,  ratione  Aure- 
lius  Victor  scripsit  deposiiuro  a  Diocletiano  impe- 
rinm,  non  quidem  impulsu  Galerii ,  sed  discordiarum 


metu;  non  ob  infirroam  valetudinem  ,  sed  cum  va-  C  volens  luhensque  remiserit  ?  Sed  quid  etiara  iropedi- 


lentior  erat  et  animo  et  corpore  ?  c  Namque  imroi- 
nentiuro,  inquit,  scrutaior,  ubi  falo  inieslinas  cla 
des ,  et  quasi  fragorem  quemdam  impendere  corope* 
rit  status  Romani ,  celebrato  regni  vigesiroo  anno  , 
tatentior  curam  P.  R.  abjecit,  cum  in  sentemiam 
Berculium  aegerrime  iradnxisset.  >  ( AureL  Vict.  de 
Qesar.f  ubi  de  DiocL  )  Sed  ibidem  adjecit  aliam 
quidem  aliorum  ,  sed  falsam  esse  opinionem ,  vcram 
auiem  earo  sibi  videri ,  qua  Diocletianus  excellenti 
natnra  pneditus  ad  communem  vitam,  spreto  ambitu, 
descendisso  tradebatur.  Nec  ille  igilur,  nec  alii 
hajusce  opinionis  assertores ,  existimaverunt  violen- 
tani  ant  coactam  fuisse  Diodetiani  abdicaiionem , 
sive  propler  infirroitatem  ,  sive  propter  Galerii  me- 
tnm. 

Euiropius  vero  narrat  (Eut.  Brev»  hist.  Rom.  lib. 
IX  )  Diocletlanum  imperio ,  cui  regendo  sentiebat  se 
imparero,  cessisse  una  curo  Herculio ,  cui  id  antea , 
sed  xgre  persuaserai.  Yides  igitur  quam  aperte  tes- 
teinr  depositaro  sponte  et  uitro  a  Diocletiano  impe- 
riaiero  purpuram. 

Euroeniuro  taroen  (Etim.  Paneg.  ConstaHL^  §  i5  ) 
si  velis,  aodies  ionge  clarius  loquenlero  :  c  At  enim 
divinnm  ,  >  inquit ,  c  illuro  viruro ,  >  Diocleiianum  , 
f  qni  primus  iroperium  et  participavit  et  posuit ,  con- 
silii  et  facti  sui  non  poenitet ,  iiec  amisisse  se  puiat , 
qood  sponie  irnnscripsit.  i  Quin  etiam  ille  ibidem 
innuit  eumdero  imperatorem  prius  cum  Herculio  In 


vit,  arguetalius,  quominus  alii  scriptores  descrip- 
serint  insolens  illud  Galerii  cum  Diocleiiano  collo- 
quium,  aut  illiusaliquam  saltem roentionem fecerint ? 
Yeruro  non  de  rebus  quoi  fieri  potuerunt ,  sed  de  iis, 
qusereipsa  actas  sunt,  quxsiio  habeiur.  At  plerlque 
orones  diserte  affirmant  Diocletianum,  et  alii  quidem 
senio  et  corporis  infirmitate  debllitatum ,  alii  vero 
integris  adhuc  viribus,  ac  valentiorem,  ultro  ac 
sponie  sua ,  nulloque  alio  cogentc,  deposuisse  iinpe- 
rium.  Ai  hxc  opinio  plane  penitusque  adversatur  Ce- 
cilii  verbis ,  qnibus  apertissiniedeclarat  Diodetianum 
post  Galerii  minas ,  lacrymabundum ,  ac  gentebundHm 
ab  iroperatoris  dignilaie  cessisse.  Quoquo  enim  roo- 
do  geroitus  et  lacrymas  eflTudisse  dicalur,  quis  sibi 
^  facile  persuadebit  ea  fuisse  Iioniinis  non  coacie,  sed 
uliro  libenterque  cedentis  indicia  ?  Porro  aulero  sin- 
ceris  veritatis  indagatoribus  decernendum  relinqui- 
mus  uirum  Laciantius ,  qui  lum  Nicomediae  commo- 
rabatur,  lam  alio,  ac  Cecilius,  voIuntariaroDiode- 
tiani  abdicationem  silentio  praeterroisisset. 

ARTICOLUS  IX. 

Vbi  et  quomodo  Dioclelianu$  Maximinum  induerit  pur* 
pura ,  eumque ,  ac  Severum ,  repulso  Conttantino , 
C<ie$are$  renunliaverit ;  utrum  vera  sit  ea  de  re  Ceci- 
IH  opimo ,  quem  in  locum  Diocletianus ,  deposito  im« 
perio^  $e$e  receperit^  et  ubi  Liciniue^  eo  prmente^ 
faetu$  $it  imperator» 
Post  memoraturo  superiori  articulo  coUoquium  | 


951 


LE  NOtRRV. 


m 


qiioDlocleiianus,impcUenteGalerio,iinpcrium,  ulA'"  quibusdam  wo  hujui  Clironici  codicibus  manu 


nitCecilius,  deponere  landem  decreverat ,  uterque 
imperator ,  et  GonsUntinus ,  iis  qui  tum  Nicomediae 
liyemabant ,  militibus  eorumque  priinoribus  stipati , 
cxhacurbe  kalendia  maii,  anno  Cbrisli  305,  ad 
qoemdam  locum  venerunt ,  tribus  fere  miUibus  inde 
distaniem.  Is  autem  loous,  inquit  auctor  nosler, 
(Cecti.  cap.  49  )  altua  erat,  ei  in  eo  erecu  coliunna 
cum  Jovis  signo,  hoc  est,  siaiua  et  simuUcro»  aK|Me 
ibi  HerculiBS  ,  (te  qoo  infra ,  porpuram  swapsisse 
memorabator. 

Diocleiianus  autem  hoc  in  loco  nalites  e  Iribmuili 
aUocutus,  SeTerom  et  Maximinum  Daiam,  repente 
pronuntiavit  Cssares.  Tura  Galerius ,  repulso  inde 
ConsUntino,  prolraxit  a  lergo  MaximiBum,  exutum- 


exaralis,  et  in  editionibus  erratum  esl,  ubi  hxcCs- 
sarum  nuncupatio  io  aUerum  po^t  DiocLeiiaai  et  Uer- 
culii  repudiationem  annum,  contra  aliorum  codicom 
Gdem  reiicitor. 

Quid  ergo ,  inquiet  aliquie ,  nonne  haec  pugoant 
cum  CecilU  senteniia?  Nam  iUe  expresse  as^erit 
Maximinuma  Diocleliano  iudulum  fuisse  purpura, 
renundaiumque  Cs&arem  coram  Galerio,  qui  Herco- 
Uum  antea  miserat,  ut  ab  eo  Severus  iu  Italia  Ccsar 
simiUter  nuncuparetur.  At  quia  auctor  nosler  non  ml- 
nus  roauifeste  asseveral  faciam  esse  uiramqne  illam 
inauguraiionem ,  Galerio  insiiganie  atque  iaipelleiue, 
numquid  dici  potest  eam  idcirco,  hancque  Ipsam  ob 
raiiouom  soli  Galcrio  ab  Eulropio,  Euscbiani  Cbro- 


que  veste  privata ,  in  mediuni  constitwit.  Nee  mofa  g  nici  auaore ,  et  Socrate  ( Socrat.^  Ub.  i  hist.  Eula. 

cap.  2)it  atque  aliis  eiiam,  si  vcUs,  ascribi? 

Diodetianus  porro ,  sic  deposita  purpura ,  facins 
est  iler um  Diocies,  quemadmodum  aucior  nosler  lo- 
quitur,  id  est,  Diocleiiaiuis  rediit  ad  privaum  vium, 
quam  ante  assumpium  imperium  dum  agebat ,  Dio- 
cles,  uti  supra  diximus,  vocabatur. 

MaiiuLoo  autcm  Cacsare  creato ,  ille  proiina&  e 
tribttnaU  et  excelso,  de  quo  paulo  ante  diciuro ,  loco 
dcscendit,  rbedaque  per  d vt/a/em ,  ait  CecUiuslC^ 
cU,  cap.  i9),  boc  cst,  Nicomediam»  iii  pauiam  a- 
poriaiur.  Sed  de  UUus  patria  supra  dispuuvimus, 
quam  aiii  Diocleam »  sive  Docieam»  alU  Salooas  esse 
opinantur. 

Non  ibi  lamen  semper  commoralus  est.  Qoando 


ulla,  Diocletianus  eum  illa  induit  purputa,  qua  seip^ 
suin  exuerat.  Mirabanlur  vero  omnes  et  stupebanl 
id  ita ,  tanifue  ex  inopinato  facliun  ;  tum  quia  ^m% « 
aut  unde  esset  Maximinus,  ignorabanl;  tum  qul»  ar- 
bilrabantur  Constantinuui  Casarem  fuiurun. 

Sed  jam  ille  rejecius  fueral  ab  iniperatoribos  in  eo 
colebri  coUoquio,  cui  quidem ,  si  Cecilio  credimus , 
erai  tumc  prmuiu.  At  si  hulc  eoUoquio  revera  inter- 
fuii,  qna  ille  fronte,  inquidt  aliquis,  in  illum  excel- 
sum  lociim  cum  imperatoribos  oonseendere  ausus 
est ,  ubi  se  non  summa  sine  igQominia  repellottdiifla 
csse  oerto  sciehit  ?  Nonne  igitiiff  loia  via  erravit  Qe- 
cilius,  aut  (alsis  rumoribus  aiires  faciUus  praebuit? 
Nam  Anouymns  Yaleslanus  expresse  iradidit  Severum 


et  Maximinum  Caesares  facios ,  CoiMtiaiilita  nihii  §aU  c  coim  Uerculius  ad  Galerium  venii,  Aderai  ibi  DiocUit 


noscenie.  Sed  posiea,  locoque  opportuniore  iavesti- 
gabiroua  si  qua  sU  ralio ,  qua  sublaiis  biace  dir&cul- 
tatilNis,  opinio  Cecilii  defendi  stalHUFive  possit. 

Pergamus  interim,  atque  expendamus  utrum  iiluA 
verius  sit»  quod  Cecilius  nosier  de  duobus  Caesar^ 
hm  a  Diodetiano  creatit  narrai.  Nam  Anonymus 
Valesianus  liaud  dubitanter  arArmat  eos  aon  ab  iiio» 
sed  a  Galerio  renuntiaios  fuisse  Caesares :  Hos ,  in- 
quit,  Severum  videlicet  el  Maximimun,  Galerius  Co^- 
lorei  feciL  El  h«c  quideoi  senlsnti^  Uquido  coafir- 
matur  hisoe  Euiropii  verbis:  Cauaru  4mn  cnmii  Ga- 
lerius  MaadmiaHum ,  seu  Maximlnum ,  qium  Orieud 
prmfecit  •  el  Seurum ,  m  llatiam  fUdil  (  Eulr.  fire«. 
Rom.  hi$t.  Uh*  x,  ffiit. ).  Atque  iude  lux  aiiiiuA  ailfer- 


iuquit  CecUius  ( CeeiLt  cifp.iS),  a  geiierOy  Galerio,  mt- 
per  acciim^ ut  qwni  antM  non  feceral^  prouenU  Hl/HyWr 
p&rium  Ucinio  daret.  Sed  quemnam  in  locum  Berca- 
lius  Galerium  cooveoerii,  auctor  nosier  penUuslacoit, 
el  aUis  reliquil  divinandum.  Anonymus  auiem  Yale- 
slanus  clarUis  procul  dubio  dixjt:  Goi^ms  tn  lUfnc9 
Ucinium  C€B$arem  fecU.Si  qo.xras  qua  in  urbe,  dis- 
ces  ex  Eusebii  Chonico  :  Ltcitriiis  a  Galerio  Carmti 
Imperator  factu$.  Pannoniae  autem  ea  urbsesl^id 
Danubu  ripas  siia,  quas  a  Zozimo  (Zcstm.,  lib.  u  hih 
tgr.)  male  cum  Carnuie»  GalUoi  Celticx  urbo,  coa- 
funditur.  Porro  autem  Galerius  Liciuium  non  pne- 
seate  unlu» ,  sed  adsdio  ctiain ,  sicuti  loquilar  An- 
reUus  Yictor  (AureL  Yict.  de  CoMtan.  et  Armen.),  m 


lur  Socrati,  similiter  diceati :  Atio  TKofiiiiniffot  K«iaa-  j^  consilium  Jovio,  id  est,  Diocletiano,  Augusiam  cres- 


i»  Toif  xfirr«  xv»  t!xakiM  (Socrat.,  Ub.  i  /ui/or^  cap.  2). 
iPuoi  Coriarei»  Maximinum  in  Oriente,  Severum  in  ItU' 
Ua  cQuiiituitf  noa  eo  certe  sensu ,  quod  Galerius  eo- 
dem  temppre  unum  in  Oriente ,  aiterum  in  Italia » 
inde  tam  remota,  creavcJ^  C^sarem,  sed  unum 
ipsemet  io  Oriente,  aUum  in  Ilalia  alicujus  ministerio 
nuocupaverii ;  vei  potius  utrumque  his  Romani  im- 
perii  praUecerit  provinciis.  Eam  auiem  baud  dubie 
ob  causam  auctor  uostcff  adjccit  (CeciL  c.  19)  Maxi- 
minua  accepisse  Orientem  cakandum  et  conteren^ 
dum.  In  Eusebiano  denique  Chronico  habetur :  Maxi- 
numu  et  Smrui  a  GaLeria  MaoamioM  Cmmes  fofti. 


viL  At  tterculius,  qui  ilUu:  vciierat,  huic  Licinii  inaiH 
gurationi  aut  praBbuii  assensum,  aut  eum  negare 
non  ausus  est. 

ARTICCLUS  X. 

Utrum  ea  vera  sint ,  quce  Cecilius  mnat  d$  pMa 
diocletkmi  mta  ,  atque  tiirnm  ob  migalum  ipfi  f^ 
$um  Vaierim  exuUmtie  fidifKm,,  $i  em$as  Mm 
mmrore  et  fame  c$m$miplu$  interims^ 

DiocIeUanus  Carnunle  reversus  Salonas ,  ibi  pr^ 
daro ,  si  Eutropio  credimus  ( Etifrop.,  lib.  ix  Sref' 
in  (in^ctUh.  x)^  otio  consenuit»  oec  uuqoaai>  ^ 


953  DiSSERT.  IN  LIB.  DE  UORTIQUS  PERSEGUT.    GAP.  VIlL  m 

idem  Eolropius,  Aureliui  Viclor  {AureL  Vicl.  in  j^     Sed  alius  quispiam  iosurget  adhuc  iu  Cecilium  iios- 


Epinm.  0k  Dioclei. ) ,  el  Zuzimus  (Zoxtm. ,  //6/11 
Mt.)  leelificaDiur,  idduei  poluit;  ul  Qblalam  aibi 
nb  alils  Imperaloribus  purpuram  resumerel.  Quod 
quldem  EameDius(£vM6ii.  Pauigyric.  Conilan^»  |  i5) 
bis  :  qoorum  nonuuUa  jam  relulimua,  prtedical  ¥er- 
bis.  c  Al  OBim  di?iuum  ilium  virum,  qui  primua  im- 
perium  ei  parlicipaTil»  el  posuii»  ooDSilii  ^i  facli  sui 
nen  pouiitel,  nee  amisisse  se  pulal,  quod  spoole 
iranserlpsil.  Felix  l>ealusque  vere,  quem  veslra  lau- 
lomm  principum  eolnnl  obsequia  privaluqi*  Sed  el 
ille  muliijugo  fiillas  imperio,  ei  Testro  teg ilur  ia)tua 
ambracalo,  qaos  seii  ex  sua  stirpe  crevisse ,  et  gkn 
rlas  veslras  albl  juste  Tindicat.  1 

Verumtamen  lllo  in  oiio,  qaanlumvis  pneelare, 
multa,  si  Gecilio  fidem  babeas  ( Cact/.  cap.  41 ),  ex- 
pertus  est  adversa.  Primum  enim  nee  missis  sapiue 
legatis,  nec  repetliis  precibus,  obiinere  a  Maxiuino 
nmquam  potuit ,  ut  Pllam  suam  Valeriam  Augnstaniv 
in  desertas ,  ut  paulo  post  dicetur,  Syrlae  solitudinea 
cum  malre  sua  relegaiam ,  sibi  remitleret. 

Prxlerca  ille  adbuc  mut ,  uil  Gecilius  loquilur, 
vidil  suas ,  suique  collegae  Maximiani  Hercuhi  sta* 
tuas  et  imagines  jussu  Gonsiantinl  Magni  eversas  ai- 
quedestruclas  :  QuodnuUi  umi^cm,  sicuiiipseibidem 
adjecii,  ititp«re<ertim  accidirai.  AlBObis  oocurret  ali- 
quiSy  et  objectabil,  qao  ergo  jure  Eumeniiis,  a  non 
bis  proxime  citatus,  publica  In  oratione ,  ac  ipsorael 
Gonsiantino  Magno  pr»sente  el  audiente,  lantis  lau-^ 
dibus  pr»dtcavit  summam  illius  erga  Dioclelianum 


trum,  nobisquc  objiciet  falsum  csse,  quod  iile  asscril 
Diocleiianum  primum  esse  omnium ,  qui  vivus  iiDa- 
gines  suasexcisas  vidcrit.  Nam  Taciius  (Tacit.f  lib, 
ui  kiuor,  iub  fin. )  diserte  asaeverai  Vitellium  im« 
pcralorem,  antequam  occideretur,  vidisse  cadmles 
iiaiuas  suot.  Numquid  aulem  in  Gccilii  favorem  dici 
potest  bas  siatuas  ab  illo  aliler  visas  esse  cadentes , 
quam  a  Diocletiano?  Vitellli  enim  slatu»  in  magno 
vulgi  lumuliu  ,  ut  scribit  ibidem  Tacitus ,  eversse 
sunt.  Diocletianus  vero  imagiues  quidem  suas  detur- 
baias  ooospexil  jussu  CoDsuniioi  imperatoris,  sed 
sine  ulia  populi  sedilioDe. 

Gaeterum  quamvis  Diocletianus  non  tam  in  siii, 
quam  in  Maximiani  Uerculil  invidiam ,  imagines  suas 
I  dejectas  videril ;  non  poluit  lamen ,  si  Gecilio  credas, 
taniam  eoniumellam  paiienti  ferre  aniino.  Tunc 
enimvero  moriendum  ,  uti  ille  aicbat ,  sibi  esse  decre- 
vit.  Sed  quodnam ,  pulas ,  eiegit  voluntariae  mortis 
genus?  Audi,  obsecro,  ipsummel  adbyc  Geciliam 
nostrum:  Proculcatus  injuriis^  atque  in  odium  vitce 
dejeclus,  postremo  [ame  atque  angore,  id  esi,  moerore 
et  tristilia  confectus  est,  Sed  non  alias  ille  injurlas 
memorai ,  oisi  eversas  eo ,  quo  dixifl^us ,  modo  ejus 
ifpagines,  el  ipsi  negatum  a  Maximino  fiiiae  suae  eiu- 
laniis  reditum.  Ac  certe  tanl^  uon  vidcDtur  h»  con* 
tumell« ,  ui  propierea  OiodeUanuat  qui  in  prttolarap 
ui  diximus,  otio  conseoescebat,  in  lam  immane  viim 
odium  venire  debuerit. 
(^iid  vero ,  quod  ali^e  sunt,  et  valde  divers»  de 


venerailonem ,  si  illo  Ipsomet  GoDsUotino  juboDie ,  Q  illius  norte  alioruro  Scriptoruro  opinioDes,  Etenim 


ab  Eusebio  dieitur  ( Ruseh.^  lib.  viii  Appmd. )  Mcix|^i 

diutuTHO  ao  molestissimo  morbo  amfecius.  Tacet  aulem 
quis  ille  morbus  ruerit,  vel  utrum  in  illum  iDcideril 
moBrore,  aut  desperalione,  aut  aeneoiulis  infirmitate. 
Hieroitymus  vero  ( Bierongm.  Comnmt.  Uk,  m  m 
Zachar.^  cap.  14,  v.  18)  eum  in  lyranoQrum  numero 
poDit,  qui  propterea  quod  Gbrisii  Ecolesiam  afflixe» 
rint,  crudeli  inorle  mulctati  sunl.  Sad  quid  ibi  spe- 
eiaiim  de  illo  dixerlt,  intelligi  non  potest.  lo  Aurelii 
autem  Vieioris  Epitome  iliius  inieriius  bis  verbis 
describiiur.  <  Vixit  annos  68,  ex  quibus  communi  hi- 
biio  prepe  novem  egit :  morte  consumptus  est,  at  sa« 
lis  patoit»  per  formidinero  volunlaria.  Quippe  cum  a 

revulsas  et  deposiias  fuisse.  Audias,  velim ,  ipsa  ao-  U  Gonstanlino  aique  Licinio  voealos  ad  lesia  noplia- 

ruin ,  p^r  seneclam  quominus  inteMsae  vakrel»  ex- 
cttsavisset,  resenptis  minaoibos  aceeptis,  quibas  in« 
erepabaturMaxenliofavisse,  ae  Maiimiaoo  favere, 
suspectans  neeera  dedeeorosaro,  venenum  dleilur 
bausisae.  >  Numquid  ergo  bunc  timorem  aoxit  Irisle 
dirutarum  statuarum  imaginumque  suarum  spectaca- 
ium  ?  Numquid  etlam  dici  potest  eum,  veneno  sumpto*, 
nolwisse  posiea  ullum  cibum  SQmere?Porroauleffi 
Aurelius  Victor  id ,  quod  ex  ejus  libro  retulimus,  non 
asseveranter  aFfirmat,  sed  nes  ipse  admonuit,  iUud 

-Qiio  Igiior  modo  id  eiim  maxima ,  quan  Ernnanlus     fama  laalummodo  alionimqHe  leatimonio  fuiiae  tra^ 

iii  «odem  Gonstanlino  adeo  kudavil,  Modeliani  ve*     dilnm. 

«eraiioue  «tare  queai,  aiii  foriaaee  nos  doeobuni.  Ad  reconiiores  veso  gmdttni  si  faciamus,  AlexaiH 


ftlalott  el  imagines  ejusdem  DiocleUani  deturbaUe 
sinl?  Nonne  ergo  Gecilius  ibi  adbuc  erravil?  Non 
inef^u  qaidem  eril  ea  redargutio ,  si  recle  probetur 
bonc  orationem  ab  Eumenio  peroratam  fuisse  posl 
Diodelteni  ioteriiom.  Nam  Geciiius  scribit ,  ul  mox 
videbitur,  liium  obiisse  paulo  post  statuarum  sua^ 
nm  eversionem.  Verum  panegyricus  ilie  aermo  anno 
510  babitiis  esso^  et  Diocletianus  tribus  postea  annis 
ex  bae  vila  migrasse  perbibeinr.  Gl  cerie  ipsemel 
£naienius  videtur  DiocletiAni,  quasi  vitam  adbuc 
•gentis ,  faeere  m^tionem.  Denique  GeeiMus  aobis 
mMiffesie  saiis  iosinaai  nou  soUos  quidem  Dlocle- 
sed  conjiuiclas  iUius  Maximianique  Merculii 
aique  imagines,  in  bujus  praiserliffl  odium 


Mstri  verba.  <  Senis  Maximiani  statoae  Con- 
fiHrtini  }uss«  reveiiebaniur,  el  imagines  qum  quo 
^pieuis  erai ,  detrabebaniur.  £t  quia  seaes  affibo  ai* 
jwl  plerumque  picU  erant,  et  imagioes  aimul  depo-^ 
eiebanusr  amlNiram.»  lussisse  igitur  videtur  Gonslan- 
•iMuis  aon  aUas ,  quam  HereuUi  imagiiies  deslrai.  Al 
jMis  revera  dirotas  fuiese  suo  looo  osleodemus.  Quia 
^ero  vix  aut  potius  noilo  modo  fieri  polest,  iH  Goih 
slantinus  nescierit  bujus  et  Diocletiani  imagines  simui 
I  pidas,  cas  omoes  procoi  dubio  everti  pr»cepit. 


«55  LENOUKRY.  936 

drini  Chronici  auclor  nobis  cilo  occurret,  qui  scripio  A  plum  cogercl?  Divcrsa  profecto  suntemdilorumviro- 


hxc  prodidit:  Galerius  Maximanusy  legendum  Dio- 
cletianus  ^  aqua  inlercuU  yj^ptam  Siivw ,  graviler  labo^ 
rans,  Sa/onii ;  Suidas  vero  de  eodera  Diocletiano  et 
Maiimiano  ejus  genero  :  ( Suida$  ad  v.  AcoxXqtcocvoc  ) 
Kocl  0  ftiv  hfocffi  UTTO  rnff  orvyiAiiTOu  ,  6  ^i  Mrfiaxo , 
Nam  alter  quidem  a  Senatu  jugulaius  fuit :  alter  vero  se 
ipse  strangulaviL  Sed  unde  haec  ille  delibaverit,  cum 
popitus  sileat,  diciu  sane  diflicillimum  est.  Uirum 
autem  Cecilius  nosier  propius  ad  verum ,  quam  alii 
accesserit,  aliorum  esio  judicium.  Nos  interim  ad 
ea ,  qu»  ille  de  Prisca  ejusdem  Diocletiani  uxore,  et 
Valeria  ejus  filia  narrat,  enucleanda  transibimus. 

CAPUT  IX. 
De  Dioeletiard  uxare  Prisca,  et  (Hia  ejus  Valeria. 

ARTICCLUS  PR1HUS. 

Quam  rara  Prisca^  et  frequens  Valerice  apud  antiquos 
auctores  mentio;  utrum  ambce  christianam  religionem 
professa  sint. 

Quam  ssepe  ah  antiquis  auctorihus  Yaieriae,  Diocle- 
tiani  filiae,  Um  raro  uioris  ejus  Prisca^  mentio  facu 
est.  Scimus  quidem  hujus  imperatoris  conjugem  in 
quibusdam  sanctorum  Actis  Serenam,  in  aliis  Alexan- 
dram  vocari.  Sed  haec  Acta  nec  vera  jure  sane  me- 
rito  vldenlur,  nec  sincera.  In  gestis  praeterea  pon- 
tiflcalibus,  ah  Anastasio  ediiis,  appellatur  Eleuiheria, 
et  in  velustissimo  eorum  codice  Leutberes.  Atid  solo  q  rem  divinam  et  sermone  et  vivendi  ratioDe  libere 


rum  ea  de  re  opiniones.  Quidam  enim  eas  chrisiian» 
religioni  nomen  revera  dedissearbitrantur.Opinionem 
autem  suam  stabiliri  posse  existimant  his  Eusebii, 
UmeUi,  uti  plures  fatentur,  obscurioribus  verbis: 
Ti  5ti  mpi  Twv  xaTa  Tovf  ^o^cXcxovc  ^ttv  o&oouc,  Jwl 
Tftiv  irao^fv  apx^^^f  octocc  ocxicoc^  c^c  frpoo^floirov  jffc  tm 
0<C6)  irappijo^caCofitvocc  ^(^  tc  xed  |3ia>  ffuvcx<»pouv,  7«- 
faTacV,  xai  itowlf  xal  ocxctocc»  fiovovovxi  mu  Jyxcu- 
;^ao^  CTfi  Tp  irap/JWffca  toc  iriffxitag  iTrcrpciwrif. 
ovf  i^ox^i  ^  fioXXov  Twv  oi2^c/3«7royT«v  cbro^cxrov; 
iiToOvTo.Quas  sic  interpreutur  Valeaius ;  1  Quid  opus 
est  dicere  de  iis,  qui  in  Imperatorum  palatiis  vena- 
hantur,  quid  de  Imperatoribus  ipsis?  Qui  domesticii 
suis,  eorumque  uxoribus,  liberis,ac  servis  ea,  qux  reli* 
^  gionis  sus  erant,um  verbis  quam  factis  libereeiie- 
quendi  coram  semetipsis  poiesiaiem  dederunl;  ipsb 
oh  hanc  fidei  suse  liberuiem  gloriari  ac  se  osientare 
quodammodo  permittentes,  eosque  prae  oeicris  om- 
nibus  minislris  praecipuo  quodam  amore  complecten- 
te8.t  Suis  autem  in  animadversionibus  Yalesius  Chri- 
stophorsonum  arguit,  qui  graecum  nomen  Taficraiir 
de  imperatorum  uxoribus  inlerpreuius  est.  Subse- 
quentia  siquidem  Eusebii  verha  liuic  sensui  penitus 
repugnare  ipsi  videnlur. 

Sed  utraqueetYalesii  et  Christopborsoni  ioterpre- 
tatio  Toinardo  liberior  visa  est,  graecaqoe  Eusebii 
verba  sic  latlne  reddenda  esse  opinatur :  c  Quid  opus 
de  iis  dicere,  qui  in  Imperatorum  eraiif  domibos ,  et 
iis ,  qui  omnibus  imperahant?  Qui  suis  coram  diti 


horumce  gestorum  scriptoris  testimonio  nititur. 
Prisca  porro  a  Cecilio  nostro  cognominatur :  sed 
utrnm  potiori  Jure,  eaque  pluribus  nominibus  nuncu- 
pau  sit,  ab  aliis  eruditioribus  libenier  audiemus. 

Caeterum  Diocletianus  ex  nxore  sua  filiam  suscepit 
Valeriam,  quam  in  matrimonium,  ut  infra  ostende- 
mas,  collocavit  Maximiano  Galerio,  cum  ipsum  Gae- 
sarem,  imperiique  sui  socium  fecit.  Hic  vero  caesis,  ut 
scribit  Aurelius  Victor  (AureL  Vict.  de  Ccesar.  ubide 
Arment.)^  immanibos  sylvis,  ac  Peltonae ,  apud  Pan- 
nonios  lucu  in  Danubium  immlsso,  provinciam  no- 
mine  uxoris  suae  Valeriam  voluit  nuncupare.  SuflVa- 
gatur  huic  opinioni  Ammianus  Marcellinus  (Ammian. 
MareeU.^  lib.  xix,  cap.  li),  qui  litteris  mandavit  eam 


provinciam  sic  fuisse  cognominaUm  in  Valeriae  Dio-  J)  lib»  vin,  cap.  1.) 


sese  gerere  sinebant,  uxoribus  et  liheris,  et  fanulis 
Untum  non,  et  gloriari  super  libera  professione  fidei 
permittentes,  quos  eximie,  ct  prae  eteteris  eomm  m- 
servis  acceptos  habebant.  1  Conlendit  autem  voca- 
hulum  o^xc^occ  ibi  esse,  quasi  genericum,  quod  yotfuxkt 
ire^c^af ,  et  o^xrraf ,  iixores,  liberos  et  famulos  impert- 
torum  complectitur.  Inde  igitur  concludit  Priicta  et 
Valeriam  fuisse  christianas.  Confirmari  auten  polest 
liaec  interpretatio  anctoriiate  Rufini,  graeca  illaEu- 
sebii  verba  sic  latine  explicantis :  <  Aliquanti  ei  pria* 
cipibus  Romanis,  conjugibus,  ac  roinistris,  sUpie 
universae  domui  suae ,  non  solum  credere  in  Doai* 
num  nostrum  Jesum  Christum ,  vemm  et  cum  omai 
iiducia  ac  liberUte  in  fide  agere  sinebant  1  (RH/bi., 


detiani  filiae  honorem.  ExsUt  porro  in  gazophylacio 
regio  istod  ex  aere  secundi  moduli  numisma,  quod  ac- 
ceptum  referimus  amantissimo  sodali  nostro  Anselmo 
Bandurio ,  qui  illud  aliaque  plura  non  sine  eruditis 
observationibus  puhlicam  in  lucem  hrevi  emissurus 
est. 

Cum  primum  autem  Diocleiianns  in  Christianos  im- 
mani,  sicuii  vidimus,  crudelitate  saevire  ccepit :  Pri-- 
mam  omnium,  ait  Cecilius  (Cec.  c.  iS),  filiam  Valeriam, 
conjugemque  Priscam  sacrificio  poliui  coegit.  Cur  ergo 
eas  coegit  ad  diis  sacrificandum  ?  An  quia  christianae 
erant,  aut  ut  illas,  gentilium  superstitionibus  addictat , 
skI  praehendum  aliis  haec  impia  sacrificia  faciendiexem- 


At  Guperus  puut  his  Eusehii  verhis  :  iirt  vmu 
apxovrft),  non  imperatores,  auteos,quiomnibospne' 
fecti  sunt,  designari,  sed  praefectos  prxtorio,  vdpo- 
tius  praefectos  cubicuii,  aliosque  similes,  qui  csteris 
omnibus  in  palatio  versantibus  praeerant.  Nam  ps^ 
post  Eusehiusaperte  significat  unum  ex  iis  fuisseOt* 
rotheum,  alierum  veroGorgonium,  qui  domcsiiciset 
uxoribns  suis  permiserant  chnstianam  religioiM 
libere  profiteri. 

Sed  Eusebius  ibi  de  illa  Untummodo  agere  videiir 
libera  faculute,  quam  imperatores,  non  vero  slii  eo- 
rum  praefecti  Cbristianis  concesserant  rel^ioM 
suam  puh^Md  paiamqueexercendi.  Praeterea  lii  p(«- 


957  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  IX.  938 

fecti,  in  imperatorum  paliiiio  commorantes,  lianc  po-  A  8"0  Galcrio  imperatore  susceperat.  Qtiapropter  Can- 


tesiatem  axoribus  domesticisque  suis  non  fecerunt ; 
Disi  ipsimet  imperatores  annuerint ,  aul  prius  suis 
uxoribus  eamdem  dederinl  facuitatem.  Quis  enim 
nesciat  solitum  esse  curialium  et  palatinorum  morem» 
mnibil  fere  aliud  publice  agant,  quam  quod  regibus 
placeat?  Verisimilius  est  igitur  illis  Eusebii  verbis 
sigDificari,  ante  coucitatam  a  Diocleiiano  in  cbristia- 
nos  persecuiionem,  impcralores  domesiicorum  suo- 
rum  conjugibus ,  multoque  magis  suismet  uxoribus 
licentiam  dedisse  suam  colendi  religionem. 

At  tametsi  res  ita  se  baberet,  in  controversiam  ad- 
buc  vocari  potesi  utrum  Prisca  et  Yaleria,  priusquam 
Diocletianus  cbristianos  vexnre  coeperit,  christianam 
religionem  revera  amplexata^  sint.  Et  id  Baluzius 


didi:inum  illius  ex  concubina  filium  sibi  adoptavil. 
Galerius  vero  moriens,  et  hunc  et  Valeriam  Licinio 
commendavit ,  illiusque  tradidit  iu  manus.  Et  baec 
quidem  ex  Cecilio  nostro  accepiinus.  Sed  explicaiu 
illud  difficilius,  quod  ab  ipso  rursus  de  eadem  Vale- 
ria,  Candidiano,  ac  Severiano,  Severi  imperaioris 
filio  narraiur  :  i  Licinium,  i  inquit,  i  jam  pridem 
quasi  malnm  metuentes ,  cum  Maxiuiino  esse  malue- 
rant,  prae  Valeria,  quse  volens  Liciiiio  in  onines  Maxi- 
miani  Galerii  hxrediiates  jure  suo  cedere,  idcm  Maxi- 
mino  negaverai.  i  Nonne  enim  bxc  verba  significant 
Valeriam,  post  mariti  sni  Galerli  moriem,  cum  Licinio 
remantiisse?  Vertimtamen  prius  dixerat:  t  Venerat 
post  obitum  Maxiinini  Galerii  ad  eum,  Masdminum, 


qoidem  penitus  infictatur,quiaCecilius  haud  obscure  g  Valeria,  cum  se  puiaret  in  pariibus  6jns  tutius  mora- 


testificalus  est  Priscam  et  Valeriam  ausas  non  fuisse 
impio  Diocleiiaui  decreto  rcfragari.  Atqui  si  chrisiia- 
nam  fldem  revera  profitebantur,  cur  alils  christianis 
muliercultsetpoeris,qui  tanta  fortitudine  fidem  suam 
ad  dirissimam  usque  inlernecionem  confessi  sunt,  ti- 
midiores  sese  nefandis  ethiiicorum  sacrificiis  tam 
facilecoinquinaverunt?  Huc  accedit,quod  postea  in 
boc  Cecilii  libro  earum  sacpius  fit  mentio ;  nullibi  ta- 
Bieii  ullum  prorsus  religionis  chrislianae,  ab  eis  sus- 
cept»,  vestigium  exstat.  Quin  immo  non  prnpter  lianc 
religionem  ,  sed  conditionem  et  pudicitiam ,  uti  mox 
dicemus,  interempiae  dicuntur. 

Alii  tamen  eas  aut  christianas  fuisse ,  aut  saltem 
ehristianis  favisse  inde  arguunt;  quia  ad  gentilium 


turam  ;  eo  maxiine,  qiiod  babebat  uxorem.  i  Num- 
quid  responderi  potest  brevissimam  fuisse  ejus  apiid 
Llcininm  moram ,  ac  protinus  confngisse  ad  Maximi- 
num,apud  quem  se  tuiioreui  fore  sperabat?Atsires 
ila  sii,  cur  omnibus  Galerii  bonis  voluit  Licinio  ce- 
dere?  Nonnulli  itaque  in  textu  Cecilii  nolens^non  au- 
tem  volens  legendum  suspicantur.  Veruin  in  Colber- 
lino  codice  scripium  est :  Volenti  Ucinio.  Vide  autem 
ulrum  inde  bic  sensus  elici  nm(|uam  pnssit,  Liciuium 
voluisse  in  omnes  invadere  Galerii  lixreditates,  aiqua 
idciico  Valeriani  confeslim  ab  eo  fugisse;  ut  ad 
Maximinum,  qui  uxorem  habebat,  sese  tuiius  reci- 
perel.  Sed  qnis  ibi  Lacinntii  slylum  ngnoscet? 
Vuleria  porro  non  eam,  quam  optabnt,  a  Maximino 


diis  sacrificandum  coaciae  fuerint.  Gentiles  enimvero  C  impetravit  securitalem.  Cnlmvero  vir  ille  libidinosis- 


Don  invito  et  ingratis ,  sed  sponte  et  ultro  diis  sacrifl- 
cabant.  Quid  vero,  si  post  hoc  sacrificitim  peccati  eas 
Don  pcenituerit »  aut  pr»  timore  celaverint  pceniien- 
tiam? 

Neque  objicias  Cecilium  paulo  posl  (eap.  15)  addi- 
disse :  Judiee$  per  omnia  templa  universos  ad  sacrificia 
cogebanU  Nam  b£C  non  minori  quam  pleraque  alia 
ejus  verba  obscnriute  involuta  sunt.  Si  universorum 
eteoim  nomine  tam  gentiles ,  quam  christianos  com- 
prebendit,  inde  confici  non  potest  Valcriam  et  Pris- 
cam  fuisse  cbristianas.  Si  vero  nomen  illud  sensu 
accommodato  accipialur  pro  omnibus  christianis,  et 
ad  eos  referatur,  hinc  recte  inferetur  illas  cbrisiianae 
religioni  suum  reipsa  dedisse  nomen.  Fatendum  est 


simus  hanc  ipsam ,  rejecta  uxore  sua,  in  matrimonio 
babere  voluit,  quam  nuper  appellaveral  matrem.  Cur 
autem  matrem  appellabat,  nisi  honoris  causa,  et  quia 
conjux  fuerat  Galerii  Augnsti ,  qui  propterea  quod 
Maximinum,  ut  dlxiinus,  feceral  Caesarem,  ab  eo  pa- 
ter,  aique  idcirco  uxor  ejus  maicr  vocatur.  Ipsamet 
vero  Valeria  legatis ,  qui  eam  Maxtmini  nomiiie  in 
matrimonium  peiebant ,  respondU  tepidis  adhuc  ma- 
rili  sui  cineribus ,  et  in  ferali  vidux  babiiu ,  fas  sibi 
non  fuisse  de  secundis  nuptiis  coglmre.  Numae  enim 
Pompilii  legem  Plularchus  relnlit  (Plutarch,  in  Vt(. 
NumoBf  1. 1),  qna  velitum  erat,  ne  ulla  umquam  vidua 
ante  exnclos  post  mariti  sui  morlem  decem  circiler 
menses  alteri  nuberet.  Ovidins  aulein  non  solum  hu- 


xgitar  valde  ambiguam  esse  auctoris  nosiri  elocutio-  jy  jusce  decreti  reddidit  raiioncin ,  sed  meminii  etiam 


nero,  cx  qua  vix  certi  aliquid  possit  concludi.  Verum- 
tamen  ita  fortasse  locutus  est;  quia  tunc  omnibus 
tam  exploratum  fuit ,  quam  nunc  incompertum  est 
iitrom  Prisca  et  Valeria  christianne  ftieriiit :  sed  illud 
profecto  Cecilius  posteris  clarius  cxplicare  debebai. 

ARTICIJLUS  II. 

JDe  Valeria  ei  Candidiano  ab  ea  ob  sterHitalem  adop- 
tato^  eur  illa  post  Galerii  viri  sm  mortem,  Lieinio  re- 
iicto^  eonfugerit  ad  Mamnnnum,  ejusque  nuptias  re- 
jecerit.  De  nigris  viduarum  lucius  sui  tempore  vesti' 
bus ;  ac  iclnim  nuUa  imperaloris  uxor  secundo  marito 
aniea  umquam  nupserit, 

NoUos  propter  sterilitatem  liberos  Valeria  ex  viro 
PATnOL   VII. 


feralis,  uli  loqnitur  aucior  nosicr,  et  liigubris  habi* 
tus,  quo  pcr  id  lempns  vidua  indui  debebat : 

Quod  saiis  est  ulero  malris,  dum  prodeat  infans, 

Hoc  aniio  statnit  temporls  esse  saiis, 
Per  lolidem  meoses  a  tuuere  coujufns,  uxor 

Sustinet  in  vidua  trislia  signa  Uomo. 

(Ovid.,  tib.  1  Fasior.,  v.  33  el  seqq.) 

Per  hos  itaque  menses  illi  idcirco  in  viduitaie  crat 
permanendiiin;  qiiia  niorientc  viro,  pr.Tgnans  esse 
poierat.  Si  plura  desideres,  consnlere  prxierea  pote- 
ris  Brissoniiim  et  Gothofreduui  {Brisson.  lib.  de  jure 
Connub.  in  fin.;  Gothof.  not.  in  leg.  i  de  sec»  nupi.  1. 1 
Cod.  Theod.  p.  281  ei  seqq.). 

Consiat  autem  nigras  fuissc  virorum  in  mortuarum 

30 


959  L£  NOURRY.  ^ 

uxurum  luctu  vcsies.  Nam  prseler  inGiiiium  tesiium  A  jus  difOculuU^  nodum  soUi  poiie  iQtamant,  Bni 


numerum,  Propertius  cecinit : 

Pepique  qois  nostro  cufvam  te  funere  vidil? 
Alram  quis  lacrymis  incaluisse  logam  ? 

{ProperUy  Ub.  iv,  Eleg.  6,  ad  Cynth.^  v.  27.) 

De  vlduis  itaque  mulleribus  major  potest  essc  difli- 

ciritas.  Nam  Lipsius  in  suis  ad  Gornelii  Taclli  libros 

commentariis  varios  citat  auctores ,  quorum  aliqui 

has  pulla  nigraque,  alii  albaetcandida.vel  purpurea, 

aureisque  ornameniis  intertexta  vesle  luctus  sui  tem- 

pus  transegisse  prodiderunl.  Eos  aulem  sic  conci- 

liandosesse  censet;  ut  Romanx  mulieres,  stante  re- 

publica,  atram  vestem,  et  sub  imperaioribus  candidam 

induerint.  Si  qtils  vero  hujusce  mutationis  causam 

reqnirat,  illi  Lipsius  respondet ,  non  aliam  esse  prae- 


ignorantia  Yaleri»,  quae  nulias  noverat  lecuidas  Im- 
peratricum  nuptias.  Quid  vero,  si  pataverit  eas  am 
inviiis  iraperatricibus,  aut  coitra  moreoi  aRttqnan , 
ac  sine  exemplo  uiique  UudaRdo,  sed  pravo  plane  h 
pervurso  celebratas?  Nihil  lamen  eerte  affinnare 
audemus,  §ed  h»€  aliivum  permiuimtts|iidiGie. 

ARTICULU8  UI. 

De  PrUoB  et  ValerioB  exiliOf  ac  trium  nobiUum  fofrm- 
narunif  huju$  amicarum^  el  Judisi  cujusdam^  qm  m 
aduUerii  falso  accusaverat  ^  atque  earumdm  Priico; 
et  Valerim  eupplicio  et  interitu. 

Yaleria  ob  spretas ,  sicut  paulo  ante  dicebaiMis, 


ter  Romanarum  matronarum  luxum,  quo  coloris  albi  g  Maximini  nuptias»  in  exilium  bucetilluc,  ait  Caciliai 


vestes,  utpote  minus  preiiosas,  aspernabantur. 
Neque  multum  movctur  aucloritate  Apuleii,  qui  ma- 
Ironam  flebilem  viduam  fusca  veste  contectam  memo^ 
rat.  Ad  antiqnum  enimvero  morem  Ibi  eum  respexisse 
Llpsius  opinatur,  aut  ad  illum,  qui  adhuc  in  provinciis 
solebat  observari. 

Sed  huic  conjecturis  penitus  adversatur  Gecilii 
noslri  tesiimonium  {Cecil,  cap,  39).  Nam  i$  palam 
aperteque  asseverat  Valeriam  imperatricem  luctus 
sai  tempore  m  atri$  (uisse  vestibus,  Numquid  ergo  di- 
cendnm  Romanns  mulieres  viduas  aut  albis ,  aut  ni- 
gris,  aut  purpureis ,  majoris  minorisve  pretii  vesli- 
bus  usas ,  prout  majorem  vel  minorem  de  virorum 
suorum  morle  luclum  ostentare  volebant  ?  Sed  lege 


(Cecil,  cap.  39),  cum  maire  sua  Prisca  miuitw,  ri" 
piuntur  ejus  bona,  auferuniur  camites,  etspidoDas 
m  tormentis  necantnr.  Sic  etiam,  ut  id  obiter  aoQOie« 
mus:Cicero  scripsit:  c  Accepimus  Zeaonem  Eleatem 
in  tormentia  necatum.  i  (Cicer.  Ub.  m4e  Wm» 
deor.) 

Haximini  vero  furorem  similiter  esperiftsimt  M 
foeminfic  nobiles,  quas  Valeria  singulari  amkitiaoom- 
plectebatur.  Prima  erat  cluriwiiua  feamiiia ,  coi  iaa 
ei  juvenibus  fiUis  nepolefi  erani.  Quii  vero  heci 
Valeria  tamquam  mater  diligebatur ,  Buspieatiii  eit 
Maximinus  hujus  consilio  spreiaa  re|60tasque  ab  illi 
fuisse  nuptias,  quas  ei  proposuit. 

Altera  vero;eque  nobilis,  Vestalem  fm$mimw§ir 


adhuc,  si  velis,  Ferrarii  de  atris  in  luctu  vesiibus  c  nem,  ait  Cecilius,  Ronue  reUquerei$.  furthe  Imic  ¥•- 


observatlones  {Ferrar.  tib,  i  de  re  vestiar,  cap.  23} 
^  Secunda  Valeriae  ratio ,  cur  Maximini  imperatoris 
nupiias  rejecit,  ea  est,  quia  nefas  ducebat  sine  more^ 
sine  exemplo,  maritum  alterum  experiri*  Sed  hxc  ver- 
ba  non  niinus  dilflciles,  quam  superiora,  babent  ex* 
plicatus.  Nam  generalis  baec  proposilio  signiGcat  nui- 
hm  hactenus  imperalriccm  secundis  nuptiis  fuisse 
illigatam.  At  Guperus,  Toinardus »  aliique  exempla 
proferunt  imperatricum,  quis  mortuo  mariio,  alieri 
nnpseront.  Quainobrem  nonnullis  suboluii  in  textu 
Cecilii  scriptum  fnisse  :  maritum  ex  fitiis  alterum ; 
sed  huic  conjeclurae,  profecto  levissimae ,  diffisi,  fa-> 
teri  cogunlur  se  non  videre  ubi  pedem  scciire  figant. 
Nos  quidem  non  prscterit  citari  a  nonnullis  Tertul- 


irnce  famiUaris,  Sed  cujusnam,  obaecfo,  AmMia  eril? 
An  Vestae  de» ,  an  illius  foemina^  nAbilii?  Vemiei 
cnimvero  de»  Vestee,  et  famuke  et  ancill»,  Apddo  el 
Augusiino  testibus  {Apulei.  tib,  vi,  August.  lib,  iv^ 
Civk,  cap.  10),  voeabaiiiur.  Venun  quki  pam  id 
rem  couducebat  bujudce  vestalit  eomaeMfatlo,  fu- 
dam  idcirco  oplBali  suhI  haae  nobiiis  lllias  toato 
fuisse  faroularo»  alii  filiaro.  Atque  borsffl  opteio  pn- 
babilior  forsiUu  videri  posset ,  si  raclone  lalMitf- 
qua  fulciretur.  Sed  quidquid  proAmiiee,  (aieirii  ne- 
cesae  est  Firmiani  Laetanifi  seraiOQea  soKtimiqie 
loquendi  modttra  Unta  obscurittie  non  iavolvi. 

Tertia  muiiiBr  virum  habuii  tenai^rem,  Gecifii  fertn 
sunt,  itoit  niififi  AuguskB  proxima.  Atque  Ha  in  oadiee 


lianum (TertuH.  lib.  dePrmsaipt.  hisret.  c.  40,  et  Ex-  j)  Colberliiio  legilur,  iioii  nimie :  qvod  eerte 


horlat.  ad  castil.  cap,  13),  qui  docet  fas  summo  eth- 
nicorum  pontifici  non  fuisse  secundam  ducere  uxo- 
rcm.  Aiqui  imperaiores  erant  pontifices  summi.  Ve- 
rum  alii  arbitrantur  TerluIIianum  loqui  de  Flamine 
Diali,  cui,  lieul  GeUios  et  Plutarchus  testantur  (Gt'//. 
I\b.  X  ^oct.  Attic.  cap.  13;  Plutwrch.  Qucest.  Roman. 
qumst.  50) ,  interdiclum  secundis  nupiiis  fuerat.  At 
prxlerea  ex  bac  interdictione  non  sequiiur  illudfuisse 
sine  niore  et  exempIo«  Adjiciumus,  si  lubei,  Cecilium 
nosiriim  non  de  imperatoribus  agere,  sed  de  iUorum 
uxoribus,  quarum  alius  poterat  esse  usus,  nec  eadem 
raiio. 
Quidam  igitur  ad  an|[^slias  redacti,  non  aliter.Jju- 


in  edltionibus  mHiandum  non  erat.  Nam  seeoMh  m- 
lier  dieitur  Valeris  fur^ve  famUiarie;  beee  iiaque  diei 
potuit,  iieii  minti  promma,  sicut  aniea  deGalerio  mc 
tamms  nirmmn  lerriUu.  Deinde  vero  otraqee  nNiKer 
non  iam  propter  Valeri»  amicitiam,  quam  obemmm 
pulehritudinem  corpori*^  infnii  ayctor  noster ,  ae  pu' 
didUam  neeabatur.  Seneus  eif  #  Ceciili  esse  videtor 
arabas  ilias  miUieffee  mn  tam  areA> ,  ac  prior  miiro- 
na,  amieiiiae  ei  neeessitudiiiia  vineulo  Vtlerte  Mm 
coajuncias ;  «ed  captalaiii  ei  hao  quaHeuroque  iffli- 
citia  occaeioMm,  iit  e»  pre^r  p«lehrif«iin<A  et 
pudiciiiam  infami  morte  occideraMr. 
Cif  ierumquia  irei  Uia;  hoInIi^  km\M  nuUhHeri' 


041 


DISSEKT.  IN  LIB.  DE  MUKTfMJS  PEBSECUT.  CAP.  X. 


94^ 


minis  coaftcia!  enM,  iaipuriuB  scoleruiujUKiiieqttaro-  A  seqiMoiis  otcaUc,  ei  iliariMi)  corpom,  si  auclori  nos- 
dam  Judxiun »  l^ilsum  (estem,   |iro&ii$$a  criHUiHiin      iro  credas,  in  mare  pmjecla  AieruAt. 


venia«  siil>oruaruiii,  qui  eas  Nicifia  m  iirlieapiMl  Era- 
lineuin  prssldcfP  adulterii  accu&avit  iui<ittisaimus 
vero  iiitkx  liunc  prolulii  txira  ckiMem  cum  i^rfflftidio» 
mi  Ceciijus  loquilur  9  ne  lapidiyu»  Qkrumr.  Al  liarc 
ulumm  verba  alii  ad  judiceu»  ipsum  ,  alii  ad  iu^ 
duHim  poiioH»  uii  videmr»  ratiot^^  referuut.  Tiiin 
vrogantur  Utrmiuia  Judmo^    sie  fergii   Coctlitif, 

imii  qua  jusw tgqutirmiuf  ,  puqm  0  Utria' 

ribus  €Oircmiur.  Iii  spalio  vacuo  duo  aui  Uria, 
Qt  pUuriatUfl»  vcrba  ioiiio  pagioA  aLaeissa  auoi ,  ac 
dei^de  icripliun  oquertaiur.  Uado  conjiei  pcMeai  le- 
geoduro,  dum  Jud;eus,  qum  $u$$u$  fuit ,  deelaral,  Ifttm 
malieres,  oc  koqmerOur^  fuqma  a  iork>ribut  coerttU' 


CAPIJT    X. 
Ve  UaxUmano  Berculio  iatperalore, 

ARTICULUS  WtfUS. 

Quando  el  ubi  Madmiauus  Herculius  facius  sH  impc 
ralor;  quos  ejut  cum  Diocletiano  consensio,  quanla- 
qne  itlius  avaritia,  inclementia ,  ac  libidOf  el  ubi  im 
perium  primo  deposuerit, 

MasimiaBUS  seiiior  dieius^i  llerealius,  mi  Ceci- 
Ii4is  (cap,  8  et  Bi)  aliique  omoes  uJlro  conCteoiur. 
Cogoomen  «iiiem  ill«id  sibi  ipse  vindieaverai ,  in 
llerc4iiis,  ui   seperius   a   nebis  observaium  est , 


far.  Tcslaimii  siiiiridem  Eu$ebius  facit  {Eusab.  lib,  Bbooorem,  vel  poiios,  ui  ab  eo  ortus  crederetur. 


vilt  hiUor,  f.ceks»  Cflp>  5  el  4e Mar^fr,  PaiieU.  eap,  i) 
pluriiuefi  mariyrcs  puguis  in  os  cti^sos  ac  cooiosos  , 
ne  accusaioribus  ci  judicibu^i  respondereoi» 

CijMtis  porro  coiidemnaioi  mulieres  illo?,  ad  sup* 
plicium  iiiler  armalorum  cuueos  ducix  sum,  iie  po* 
puli,  et  lanta  inju^titia ,  ei  uiiius  cx  illis  inariti  fleti* 
bus  commoii,  impctu  ex  carnificum  manibus  eripe- 
rentur.  Deniquc  promissa  impuoitas  negatur  ipsimrt 
falso  tesli  Judxo  adultero^  id  esl,  ul  quidam  suspi- 
CMHir,  qui  eimi  lit^co  multerilius  adulterkim  se  per* 
menlttus  (4ierai.  At  sl  res  ila  se  habeat,  non 
proplertilud  ttctiim  adnltermni,  sed  alia  etlam, 
ui  iNMilo  mie  diciuffl  c§i ,  propler  scelera ,  patibulo 
M%m%  esi.  fNMH  sceleftUim  vero  ammam  Ibi  ngerei , 


Ad  imperii  vero  societaiem  a  Dioeletiane  adseitos  est 
anno  Cbrisii  385,  sieuti  puUnt  aliqui ,  aut  ccrte,  et 
allis  placei ,  lioc  ipso  anno  r«Hintia(us  fuit  Gaesar 
tantum,  ac  subsequenti  386 ,  iuiperaior  ei  Aiigusius. 
Lbi  anlein  regati  purpiira  indutus  fuerii,  si  a  Cecilie 
nosiro  pereonieris,  hoe  accipies  ab  illo  responsum  : 
c  Erai  locus  altus  extra  civHateni  1 ,  Nieomediam , 
c  ad  iria  fere  mUlia,  ia  oujiis  summo  Maximianus  ipee 
purpuram  sumpserai,  1  Scd  non  ninima  tanien  inier 
xtatis  uostrae  scriptores  eoateiitioiie  di«cepuiar  qu<H 
oam  illede  Maximiano,  an  Herculio,  vel  Galerio  ibi 
loquaiur.  Quidam  enim  bascde  priore,  alii  plures  de 
posteriore  inielligeuda  esse  ai  bitra»tur.  Yerttmtameii 
ii  omoes  consensu  satis  unanimi  f»(eiiitir  eumde» 


liinocentiam  uobiliwnHtarQitt  feemlnomm  palam,  sed  G  Hercidiuua,  sicut  in  Cbrouico  Alexandrino  babetur^ 


iardius  patcfecit. 

YalerUi  autem  cx  desertis  Syrix  solitudinibus,  in 
quas  amnndata  fucrai,  patrem  suum  Diodeiianura 
ca|.-uuitatissuscrc€iicertiorcm*  At  ilie  nullis,  sicui 
diximus  I  previbus  poiuit  umijuam  rediium  illius  a 
Hp^^imino  obtincrc.  Posi  ^^jusdem  vero  Maximini  io* 
leritum  Yaicria ,  muiato  liabiiu,  Nicomediam  veiiit , 
ui  Cnnduliani  foriuiiam  specularetur.  Asi  ubi  audivii 
euAi  jussuijcijiii  iiiierfcetum ,  fugii  prolinus.  Ulruia 
vero Pri^^cAm  m»trcm  fiigu  l(ioerisi]ue  conutem  ba<- 
bueiit ,  tacct  omniuu  Cecilins,  fauh  (auicn  posict 
scripii^  pnididli  iUam  quitidecim  mi^Mbus  buc  il- 
luftquoplebvitf  culiu  pervagatam^  dewum  Tbcssalo* 
mcisi  swa  Ciun  inaire  comprehensain  fuisse,  ac  mri* 


Nicomedi«  creotum  fui9»se  impej-esereai.  Posi  hflee 
porro  [raierejus  DioeieiiaiMis  ab  Cecilio  nostro  dici« 
tur.  Solebant  eiwm  impera(orcs,  iMiieisi  ninime 
consaiiguinei ,  sese  invicem  fratruai  noroifie  appel* 
lare. 

At  quamvis  Uerculius  consaeguiniiate  non  essei 
Dlocleiiauo  conjuncius ,  ipsi  oibilouiinus  similis  fuH» 
Kan  in  uiroque,  ioquK  aucter  noster,  meiif  tma,  ea« 
dem  co^atia^  par  vdunias ,  mqua  senieniia.  Magne 
euim  voUiulaiuiii  leitileniiaruoiqiie  ceiisens^t  regnave* 
runl.  Communem  autcin  singiilaremque  lllorum  con- 
cordiam  Mammeriinus  plurimam  exiollii  {liamnmt. 
Panegyrie.  Maxim,  §  il ,  el  Cenethl.  J  7).  At  certe 
Herculiiis  Diocleiiano ,  tainquara  ninor  majori,  ki 


quc  tamiem  caput  auiputaium.  Ca^ierumdubium  es&e  D  veixaHdis  cbrisiianis,  omnibusque,  ui  testator  Eutro* 


p^test  uiriHn  awctor  noster  quiudecim  lios  wcmes  ab 
e»  compuici  temporc,  quo  Yaleria  onno  312«  mi  exi* 
Jiuiu  a  Maximino  projecta  est,  vel  quo  posi  viotum  a 
Ueiuio  ciiiiidem  Maximinum ,  et  Candidianum  hujus 
ju^U  Aulcrfcctum ,  fiigam  arripoit.  Sed  ab  hoc  pos^ 
tr^Qo  (iau4  d\i]no  tempore  iniiium  borum  quindeclm 
mcosiuio  repeteiidum  esi.  Tunc  Cttin  tantum ,  nec 
priu^  Ya^eria  coacta  fiut  regias  vestles ,  cuin  plebeio 
luiJ^iitt  jpttiaro ,  ac  fuga  sux  consulere  saluU.  Atqui 
N9.iiroious  a  Lieiulo  superaius,  obiit  anno  3l3,circa 
iQeusem  Auft^^ua}.  Yaleria  igiitur,  laaterque  ejus 
Priica  crudeli  ^usdcm  Licinii,  ad  summum  imperij 
baiitium  |aie  cvectj,  mandaio  circa  fiuein  aimi  sub* 


pius  {Eutrop,  Brev.  Hom.  hUtor,),  scveriorli)us  coih 
sDlts,  ecsiii  us(]ue  ad  hoperii  abdicaiionein  obsecutus 

lleque  hoc  soiHm,  pergiiCeciliiis,  dlffcrebant.^imcf 
avarilsm  minori  ailero  fuil  plus,  majori  tero  minus,  sed 
pius  timiditmis,  M^jorem  autem  diiit  Hereulii  avari* 
liam ;  quia  etiamsi  in  custodieudis  opibus  non  esset 
taw  diUgens  ae  Diocletianus;  eas  lamen  sninma  ini' 
quiiaie  ae  crudelilate  coiigerebat.  Quaiido  namque 
bJB  ipsi  deerant,  tunc  lllas  rapiebai  ex  locupletissi* 
ffiis  senatoribus,  quos  iielarla  seductioiie  testium  ju* 
bebai  plecii  capite.  Nec  diAieUe  ei  erai  infmius  di« 
viiias  roalis  lUis  ariibus  tewpore  brevissiuK)  eogere ; 


945 


LE  NOURRY. 


m 


quandoqiiidem  subjectas  dilloni  sux  habebat  opulen-  A  dubium  esse  potest  quin  Herculins,  horoo  minime 


tissimas  provincias,  Italiam,  vel  Africam,  tcI  Ilispa- 
niam»  quomodo  supra  a  nobis  explicalum  cst. 

Neque  avarus  lanlum  a.  Cecilio  noslro  dicitur 
{Cecil.  cap,  15) ,  sed  homo  non  adeo  clement.  Quaii- 
tum  enim  a  clemenlia  alienus  fuerit,  neroo  est  qui 
ex  mox  diciis  non  videai.  Si  quis  tamcn  id  jam  sibi 
adhuc  probari  velit,  liic  audiat  Eutropium  {Eutrop. 
loc,  ciL),  de  illo  sic  loquentem  :  f  Herculius  mani- 
festissime  et  propalnm  crudelis,  a  moderatione  et  so- 
cielate  alienus,  aspeciu  ac  vullus  horrore  asperitao 
lera  prae  se  ferebal.  >  {Idem,  lib,  x,  pag.  229;  Zozim. 
pag.  673.)  Aliis  vero  verbis  id  poslea  repeiii,  atque 
infidelitatis  prseierea  eum,  sicuii  Zozimus,  insimulat. 

Non  minori  porro  libidinis,  quam  avaritiae  crude- 


clemens,  ingenitae  feriiaii  tunc  laiaverit  habenas, 
nec  umquam  sanguini  peperceril  Christianorum. 

Quantumvis  aulem  ille  Diodetiano,  uti  diximus, 
fuerit  audacior,  Galerlus  tamen  ut  eum  ad  sopremani 
imperatoris  digniialem  deponendam  cogeret,  temiit 
armorum  civilium  melu.  Datis  itaque  Herculiosad 
Diocletianum  litteris,  illam  et  consiliorum  Gaierii 
commonefecit,  et  aucti  revera  ab  illo  post  commina- 
tiones  exercilus.  ^t  ex  Cecilio  nostro  discimas  qui- 
dem  redditas  fuisse  Diocletiano  hasce  illius  litteras, 
quid  autem  ipse  Diocleiianus  ei  responderit,  aho  Ge- 
cilius  praetermisit  sileniio.  Nobis  lamen  handobscore 
significat  eumdem  Uercu!ium,accepto  illius  responso, 
sese  exuisse  purpura,  qua  Severum,  quemadmodom 


liiatisque  xslu  Herculius  urebalur.  Saiis  quippe  p^s-  B  Diocletianus,  uli  dictum  est,  Maximlnum  sua  induit. 


tifero  homini  noii  erat,  more$^  ita  quidem  in  manu 
scripio  codicc  legitur,  contra  omne  jus  et  fas  cor- 
rumpere,  sed  primorum  etiam  Glias,  et  avulsas  ab 
parenium  conspeciu  virgines  violabat.  Uno  verbo 
eam  putabat  imperii  sui  esse  felicitatem,  si  libidini 
nihil  denegaret.  Cecilio  autem  bxc  dicenti  si  non 
credas,  aliumque  desideres  testem,  libi  dabimus  Au- 
relium  Yictorem,  a  quo  effroenata  ipsius  libido,  alia- 
que  ejus  vitia  his  verbis  in  Epiiome  nolantur  :  c  Au- 
relius  Maximianus  cognomento  Herculius,  ferus  na- 
tura,  ardens  libidine,  consiliis  stolidus,  oriu  agresii.i 
In  suo  autem  de  Cxsaribus  libro  :  f  Libidine,  tnquUf 
tanla  agebatur,  ut  ne  ab  obsidum  corporibus  qui- 
dem  animi  labem  comprimeret.  i  Si  autem  inde  in- 
feras  in  texlu  Cecilii  legeiidum  mares,  non  mores,  uti  G 
quibusdnm  placuit,  ages  procul  dubio  contra  ma- 
nuscripii  codicis  fidem,  et  contra  gradaiionem,  qtiam 
Gecilius  a  generali  morum  ad  specialem  virginum 
corrupiclam  fecit.  Ipsius  enimvero  hxc  totidcmque 
sunt  verba  :  c  Jam  libido  in  homine  pesiifero  non 
modo  ad  corrumpendos  mores ,  quod  est  odiosum, 
ac  detestabile,  verum  eliani  ad  violandas  primorum 
filias.  I  Miramur  itaque  quomodo  illa  fictitia  Ceci- 
liani  lextus  emendatio,  vel  potiiis  depravatio,  in  eo- 
ruin,  quorum  mores  penitus  corrupti  non  sunt,  men- 
tem  venire  poiueril. 

Nulli  porro  mirum  videbiiur,  sl  bic  imperator  libi- 
dine,  impudicilia,  totque  aliis  viiiis  depravatus,  Dio- 
cleiiano,  cui  similis  erat,  morem  semper  gerendum 
duxii ,  ac  lum  roaxime  cum  ei  scripsii,  ut  Christia-  D  animo  arripuit,  quain  iiivito  antea  eam  exoerat. 


Ubi  vero  ac  quando  hoc  factum  slt,  his  praeter  alios 
Eusebiani  Chronici  auctor  verbis  expllcai :  c  Secondo 
anno  persecutionis  Diocletiaiius  Nicomedis,  Maxi- 
mianus  Mediolani  purpumm  deposuerunt.  i  Sed  de 
hac  abdicaiione  supra  egitnus,  de  Severo  autero  et 
Maximino  infra  disputandum. 

ARTICULUS  II. 

Quomodo  Maximianui  HereuUus ,  re$umpta  purpwti, 
Romam  obiidione  liberaverit  et  venerh  ad  QmUM* 
tinum ,  quem ,  coUocata  ei  in  matrimonium  nume 
fitia,  decipere  conatui  est :  de  iecundo  iUiui  Romm 
reditu,  ubi  Maxentium  imperio  privare  [nnra  Oh 
natuif  inde  ignominiote  ejeetui  fmt. 

Suprema  imperatoris  et  Augusti  dignitaie  sese 
Hcrculius  abdicavit  non  lubenti  quidem ,  si  Cecilio 
credas,  animo,  sed  omnino  invilus,  vel  sicut  jam  ex 
Eutropioannotavimus,  postquam  Dioclelianus  idilli 
xgre  persuasisset.  Quapropter  eum,  teste  Euroeiiio, 
puduit  eximiam  ejusdem  Diocletiani,  qui  ad  viuun 
privatam  tam  gloriose  descenderat ,  imiiari  modera- 
tionem.  Nec  mirum  profecto.  Rerum  enimvero  nm- 
rum,  uii  Cecilius  loquitiir,  cupidui^  et  fj^u  wv,  Zo- 
ziini  verba  sunt,  ^c^oTrpay/Aejv,  xai  «trioroff,  ffQtv* 
inquietui,  sive  libenter  aliis  negoiia  fncessens,  ti  m- 
fidui  erat.  Post  depositum  itaque  unperium,  cum  ia 
Campania  moraretur,  missam  sibi  a  Maxentio  filio, 
Severum  meiueiite,  purpuram  rursns  taroqoe  lcto 


nos,  sicuti  ipse,  persequereiur.  Et  certe  acceptis  il- 
rtuslilteris,  libentf  uti  auctor  nosierloquitur  (cap.i.5), 
paruit  per  Italiam,  homo  non  adeo  clemens.  Quis  au- 
tem,  nobis  plane  sileiitibus,  non  facilliine  perspiciat 
quot  quantisque  tormenlis  christiani  pluriini  in  illls, 
quibus  praeeral,  provinciis  excarnificaii  sint,suumque 
pro  invicta  religionis  su'.e  confessione  fuderint  8.in- 
giiiiiem?  Si  tamen  Cecilium  nostrum  audire  adliiic 
cupins,  ille  bis,  quse  supra  reiulimus,  citatis  Virgilii 
caimiiiibus  tibi  dicet  huiic,  et  Diocletianum ,  ac  Ga- 
leriuiii  trei  fuisse  acerbiinmai  beitiai^  quce  ab  oriente 
in  oicaium  tanto  furore  in  Christianos  iwviebant;  ul 
id  nullis  verbis  possil  ab  ullo  explicari.  Neroini  ei go 


Tum  deinde  Severo  Roniam  obsidenli  occurrit, 
vel  e  Lucania,  ut  loqiiitur  Euiropius,  illuc  advolarit, 
et  in  Urbem  obsidione  liberatam  ingressus  est.  Sed 
tiniuil  ne  Galerio,  ob  Severi  neceni  irato,  et  ad  se 
forinsse  cum  Maximiiio  duplicatls  copiis  veoieoti, 
resislerc  non  posset.  Qiiamobrem  Vrbe  mumta  et  r#- 
bui  eaeptii  inimicii  diligenter  imtruetiif  proficisdttr 
in  Galliam.  Ita  in  manuscripto  codice  haec  scripti 
sunt,  sed  mendosissime  nulloque  sensu.  Singuli  iia- 
que  pro  suo  quisque  ingenio  hunc  locum  emeodare 
teniarunt.  Qux  autem  vera  sit  lectio,  quis  sioe  aliero 
roeliori  codice  asseverare  aodeat?  Sensus  tameoGe- 
cilii  esse  videtur  :  Herculium,  relicta  Urhe  miuuUi 


945  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  X.  946 

ei  rebus»  qax  ex  inimicis  capt»  ei-ant,  diligenler  in-  A     paverit  Ma$siUam,  ex  qua  ab  iUo  expultu$  est;  ac 


siruci»,  profectiin)  esse  in  Galliam. 

Ad  Constaminum  igiiur  ibi  degentem  venil;  til 
eum  partibu$  $ui$  concUiaret  tuw  minorit  filia  ntip/i<i, 
in  manuscripto  nostro  codice,  $ic  minori$  famiUw 
nupliis»  simili  prociil  diibio,  atqnc  antea,  librarii  er- 
rore.  Narrat  autem  Zuzimus  Hercnlium  post  moriem 
SeTeriTenissead  Diocletianum  (Zozim.f  lib.  u  histor.). 
Sed  cum  illtim,  inqiiit,  ad  purpurain  resumendain 
frustra  exciiasset,  ad  Consinntinum ,  supcratis  Alpi- 
bus,  contendii.  Ei  auiem  liliam  boc  dolo  malocollo- 
cavil,  quo  ad  persequendum  Galerium  compelleret. 
Faustae  porro  nomen  buic  Consiantioi  Magni  con- 
Jugi  fuisse  non  solum  Zozimus ,  sed  Eutropius  alii- 
que  omnes  fatentur  {Eutrop,  Ub.  x  Breviar,   hi$t. 


quibu$  tandem  doU$  iUum  interficere  moUlus,  p(Bna$ 
laqueo  dederit^  et  de  ever$i$  eju$  $latui$. 
Tanto  cum  dedecore  taniaqiie  ignominia  Hercu- 
lius  Roma  pulsus,  rediit  in  Gailias,  prxlexuiique 
cuni  filio  suo  Maxentio  discordiam,  perinde  ac  si  ab 
illo,  sicut  narral  Eulropius  {Eutrop,  Ub,  x  Breviar,), 
regno  cjecius  fuisset.  At  Cecilius  nosier  ncgat  plane 
id  ab  eo  ficium,  ul  sibi  ac  filio  totius,  uii  ille  ait,  or- 
bis  imperiuni  vindicaret.  Ipsius  namque  proposilum 
erat;  ut  tam  ipse  quam  Diocletianus  in  regnum  resii- 
tuereniur.  Ad  quam  vero  Galliae  partem,  et  utrum 
usque  ad  Constaniiniim  pervenerit,  magno  Cccilius 
nosier  premit  silentio.  Perpendas  autem  velirn  uirum 
is  a  scopo  penitus  abcrraverii,  qui  inde  colliget  Her- 


Rom.).  Cur  vero  Cecilins  eam  Herculii  filiam  mino-  B  culium  posi  brevissiinam  in  primis  Galllaj  provinciis 


reoi  appellaverii,  valJe  incertum  est,  nisi  forte  ma- 
jorem  ejus  filiam  esse  putaverit  Tbeodoram  privi- 
gnam,  ex  Eutropia  uxore  sua  genitam,  el  Consianiii 
patrisGonslantiniconjugein.  De  illo  enimAureiius  in 
Epitome  :  c  Genuit  ex  Eulropia  Syra,  i  inquit,  c  inu- 
liere  Maxeniium  et  Fausiam  conjugem  Constantini, 
cujus  patri  Constaniio  iradiderat  Theodoram  privi- 
gnam.  >  Magnis  porro  laudibus  Julijnus  imperator 
banc  Fauslam  exornat  (/ii/tan.  orat.  i),  ex  qua  Con- 
sianiinus  Magnus  sunm  prae  caeteris  filium  Conslan- 
lium  suscepl^se  perhibetur. 

Herculium  auiem  improba  decipiendi  Constaniini 
spes  plane  frustrata  est.  Quamobrem  Romam  con- 
festim  se  coniulit  ad  Maxentium  suuin,  ut  mox  dictum 


moram,  cum  clausos  nec  saiis  tutos  vidisset  ad  Coiis- 
taniinum  aditus,  noluisse  cceptum  iier  peragere. 

Ut  ut  sit,  in  Galliis  ille  aliquantulum ,  inquit  Ceci- 
lius,  moratu$  es/,  ac  mutato  consilio,  ad  Galerium, 
lunc  Cariiunti  in  Pannonia  cum  Diocletiano  commo- 
raniem,  eo  animo  perrexii;  iit  falsae  reconciliationis, 
ac  coniponendi  reipublicae  siaius  specie,  regno  vita- 
que  eumdem  Galerium  privaret.  Sed  quocumque  itcr 
faciendo,  perrexi$$et,  ait  Ceciiius,  exclu$u$  e$t  a  $uo , 
id  esi,  ab  oppidis  ei  urbibus  sub  ditione  sua  positis. 
Anxius  itaque  ac  perturbatus,  reveriil  ad  Constanti^ 
num,  generum,  uli  inquit  Cecilius,  $uum  et  generi  fi^ 
Uum,  Nam  Consianiinus,  quemadmodum  paulo  anlea 
memorabamus,  tunc  Faustam  ejusdem  Herculii  filiam. 


est»  filium.  Ibi  vero  commune  quidein  cum  eo  impe-  C  et  Constantius  Constantini  pater  Theodoram  illius 


rium  babebat,  sed  Maxeniii  major  erai  potestas.  In- 
\idia  ergo  impius  ille  pater  laceraius,  publica  in 
concione  purpuram  ab  filii  bumeris  detraxit.  Yerum 
miliies  taniam  perfidiam  detestati,  excipiunt  filium, 
ac  patrem  tamquam  Superbum,  id  est,  Tarquinium 
Roma  ejiciunt.  Testes  alicis  tam  indigni  facinoris  ba- 
bemus,  ac  primum  quidem  incerlum  panegyrici, 
Constantino  Magno  dicii,  atictorcm,  qui  illud  sic 
enarrat :  c  Ipse  »  Herculius,  qui  paier  c  illius,  > 
Maxeniii,  c  credebatur,  discissim  ab  bumeris  ptir- 
puram  deirahere  conatus,  senserat  iu  illud  dedecus 
•ua  fata  transisse.  i  Secundus  vero  lestis  erit  Eu- 
tropius  (£ti/rop.,  Ub,  i  Breviar.),  cujus  hoec  sunt 
verba  :  c  Herculius  Maxentii  pater  in  medio  exer- 


privignam  duxcrani.  Sed  sceleratus  ille  socer,  ut 
Constantinum  facilius  deciperet,  regiam  deposuit  ve- 
stero  ac  digniiatem.  Simulata  enimvero  liacce  abdi- 
caiioneilli,  niliilfraudisampliussuspicaiili,  persuasit 
ad  debellandos  barbaros  sufficere  minores  copias. 
Constantinus  igitur  paucis  cum  miliiibus  fines  barba- 
rorum  vix  ingressus  fuerat,  cum  iile  resuinpsit  pur- 
puram,  siimmaque  perfidia  expilavit  thesanros  ejus, 
et  Gallias  uansgressus,  Massiliam,  sibi  munimento 
futuram,  occupavit.  At  mirabili  celeritate  advolat 
Constantinus,  ad  quem  miliies  redeunt.  Tum  obsi- 
dione  cingit  Massiliam ,  benigneque  alloquitur  Her- 
culium,  qui  maledictis  conviciisque  ei  respondei. 
Urbs  interim  capiiur,  atquc  Herculio  detrahitur  im- 


citu  conciouatus,  filiumque  suum  imperio  depellere  D  peratoris  purpura;  viia  tamen  ei  increpiio  donatur. 


conatns,  seditionem  et  multa  miliiium  convicia  tu- 
lit.  >  Zonaras  tamen  nos  docet  {Zonar.^  Ub.  xi  An- 
naL  §  35)  id  paulo  aliter  ab  aliis  quibusdam  narrari ; 
sed  eos  nominatim  non  appellavit.  Secus  adhuc  So- 
crates  (Soerat.^  Ub.  i,  cap.  2),  qui  litteris  mandavit 
Bercoliuro ,  cuin  filium  suum  interficere  niteretur,  a 
roiiitibus  fuisse  prohibitum.  Sed  illud  iii  animum  ii 
fisicile  induxeruot»  qui  eum  a  filio  purpuram  diripere 
Tidebant. 

ARTICULDS  in. 

Qua  ratione  Maxhmanu$  UercuUu$^  ad  Con$tantinum 
regre$$u$ ,  $e$e  rur$u$  purpura  exuit»  atque  decepto 
Conuantino,  eam  terllo  $ump$erit,  pofteojme  (ff{flf^^ 


Atque  ita  quidem  noster  Cecilius. 

Sed  hacc  fusius  ab  Eumeuio  oratore  narrantur 
(Eumen.  Panegyr.  Con$lant.,  §  14  et  $eqq.).  Conslan- 
tinus,  inquit,  Herculium  Urbe  pulsum,  ab  Ilalia  fu- 
gatum,  ex  Illyrico  ejectum,  suis  provinciis,  copiis,  et 
palaiio  receperat.  Yerum  homo  ingratissimus,  qui 
imperium  bis  depositum,  tertio  usurpaverat,  fide  mi- 
litum  tentata,  primum  venerat  Arelatero,  et  inde 
Massiliam.  At  Constantiuus  cum  fidissimo  exercita 
eum  insecotus,  a  Rheoo  fluvio  ad  Ararim ,  el  Cabi- 
looero,  indeque  Rbodano  vectus,  Arelatem  ab  Her- 
culio  jaro  relicuni,  deii({J^<}  ^||gMl}9{}j^jjt|^  fe^fj\e  iur. 


U7  LK  Nm 

cinxii  obttdioiie.  Hm  ver9  inHlied  feraitf  h>  urMm  ir-  j| 
mmpere  p»arati  mnt,  cam  ilTa  recepiQFi  eecmlt,  de- 
dhque  Hercnfm  et  aUi^  veiiiam.  Ec  htme  me  in 
sBo&m  EunTeniifi  coram  IpcNimet  GonslMrtlne'  pero- 
ntbat.  Ne((oe  cerie  arb  Cecifhi  mffit*m  <Raerepare 
vklelar,  ni^  qood  itto  aberius,  Me  brevius  isia  re- 
tulit. 

£a  amam,  nii  proseqnlfnr  micror  n^ster,  ftiH  ffer- 
caHi ,  KmconMi  lyienefrciorimi  penHos  immemoris , 
perft^a;  M  ftlitm  aoam  f^anstam,  CoDatanttn?  uxo- 
rem,  ad  nov.-t8  m.iri^fo  ^froenda^  insrdii^  soli^citave- 
rti.  Moreni  vero  se  rt  f^trt  Ipsa  tnm  qtifdem  siimr- 
)ftvit,  sed  marhum  interfm  de  bfs  fecit  cerriorem. 
liacpie  Rerenlms  noefe  imempesta  in  ejusdem  Con- 
atantini  enbieaFtim  chm  introduetas ,  spadonem  pro 
IHo  obtmneat.  Ai  el ,  de  ranto  seefere  gestremi ,  oc-  t 
cnrrii  oum  armatornm  ^lobo  Constantinos ,  conces- 
sitque  llbene  potesiatem  morrfs ,  quam  quidem  ffle 
Isqneb  obire  selegit.  Tam  fbnestse  cattsrropftes  fo- 
cum  expresse  quidem  rion  defrmai  Cecilius ,  sed  eam 
Masalli»  aeiam  esse  Htiltivatrt  satis  ridetur.  Pfures 
vero  «ni  id  aperie  asseverant. 

Vewm  enimvero  Emropias  ( Eufrop.  lib,  x  Bre- 
vkir.) ,  dmlssis  varffs  BercuFfl  prodfifmiibus ,  narrat 
eum  poifqu^  Bfirxei^m ,  trti  dtctum  est ,  regno 
spoliare  frasira  machfnri^ios  fiilsset ,  venfsse  fn  Gal- 
lias  ad  Constnntfnam ;  ot  par^iis ,  data  oc(^siOne , 
InsicNls  eam  inferficeret.  Sed  lis  a  Fausfa  rciectis , 
pergff  Entropius ,  ftf^t  IHassiFiam  ,  uM  oppressus , 
tanri  seeleHs  peenad  Jtisiissiino  exlcu  persolvit.  Ku- 
scbiui  rero  «yx^»  inqult,  Hfi/  ?wi}v  airopp-n^ag  (Eh-  C 
ieb.  lib.  vm  Supplem.,  idem^  tib.  vm,  cap.  15)  Itufueo 
vilant  abrupii ,  qaod  iflc  alfbi  rdedissimum  morlis  ge- 
nus  appeflat.  In  Cfrronico  autcitr  siio  i  n  HcrcuTius,  i 
inqnlt ,  <  M.TXimlanus ,  a  Hfia  Pausta  detectus,  quod 
dolum  ConstanCfno  vifo  pnraret ,  Massitisc  fugiena 
occlditur.»  (Euieb.Chron.adann.  Christ.  S{0.)Eadem 
adhuc  retulit  Orosius  (Oros.  lib.  yii,  cap.  28).  Aure- 
lias  auiem  Victor,  qdt  alieubi  eom  digiia  sceleribus 
mof ie  interiisse  memorat ,  alibi  longe  clarius  dixit : 
c  A  Cohsfaniino  apud  Hassitlam  obsesSus ,  deinde 
captns ,  poenas  moriis  genere  postremo ,  fVaciis  la- 
queo  cervtcibtid ,  lult.  i  Videa  quibus  testlbus  Cecl- 
ciilt  Optnio  firmeiur.  Efrat  itaque  Eutropiu^,  qui 
memorlse  prodtdit  eumdem  flerculium  Tarsis ,  post 
reiecins  tk  Fausia  ejus  filia  insidias ,  morbo  eisiinc-  D 
tum  ,  illuroque  ibi  cum  Maximino  male  confundii. 
Denique  Cecilius  adjecit  miserum  hunc  imperalorem 
tatn  Ignomlbiosii  morie  viiam  detesiabilem  finivlsse 
posi  celcbrdla  t^f^mft  annofum  vola ,  id  est ,  festa 
vicennalia,  slve  viceslmumimperiisui  annum.  Onde 
jditi  laud^lu^  Aafelius  Victor  :  <  ifeiate,  i  inquii, 
c  interlil  Sexagehartus ,  anno  20  imperaior.  i 

(Sd^iefum  nafi^i  kuctor  bostef  slaiilas  illius  et  ima* 
gth^i ,  jobentis  tbiisiftfitiuo,  sic  fuisse  deslriiclas ,  ui 
HioctSiiiifii  qbbqdd  iff)ii^mes,eis  adjuncite,  simul  dciur- 
bat^  faretllii.  tm  ^oHs  tiostfi  Veftei :  Benis  MaxtnUa' 
rn  siatttce  tontUtfMnH  Ju$»n  reteUebmur,  et  imaginei 

^'ui ,  Dlo<3^|laia ,  «  $iipr^  yltfiroMi ,  c¥m  ^«v  pVf wi 


RRY.  gjg 

esset,  detrahebantttr  {Cecit.  cap.  42).  De  harura  au- 
tem  Maximiani  Hercalii  siaiuarum  imaginunique  ever- 
sfone  Euseblus  ha»c  lltteris  consignavli :  tt/xotov  ^ 

rotaOra  ^ti^  &m9i(TU  vcvo/ico-Tae,  wc  ovoo-wO  wl  Juo-aiSia- 
TOTov  xo^joovv  {Euseb.  lib.  viii  hislor.  Eccles.  c.  15, 
et  tib.  I  de  Vtta  Constant.  cap.  47).  Alibi  vero 
eadem  repetit,  nlst  quod  ibl  scriptum  est  ir^o  ^rov- 
rou  :  <  I^rimusque  hic  fuit ,  cu]us ,  utpote  iropii  ct 
sceferatisslmi  bomiois ,  imagines  omncs  el  statux , 
cxteraque  id  genus  monumenta ,  qiix  in  bonorem 
imperatorum  erf^i  solent,  dejecta  ati|oe  aboiita^ 
sunt.  f  Af,  Christophorsonus  pro  prlmtts^ue  Tertit : 
Ante  mortem;  haud  duhfe  qufa  grsce  scripium  le- 
gerat  irp^  Jc  tovtou.  Rufinus  e  contrarlo  latine  dixit; 
<  Ita  ut  post  Inierltum  statud^  ejus ,  aique  lma|iiies 
auferrcntur.  i  Ruflni  vero  opinionem  sequi  tidetur 
Cecllius  noster,  qui  longe  antea  illius  Haximiani 
Herculil  mortem  descripserat.  De  solo  itaque  Dloele- 
tiano  tradidit ,  visas  ab  IIIo »  adhuc  vivente ,  exci- 
sas ,  deletasque  soas  Imagines.  $ed  de  bis  nos  9upra 
egimus. 

CAPUT  XI. 

De  MtQ^lio  imperatore. 
AMeilLllS  rBiii«g« 
De  Maxentii  imperatoris  pairtnHbm ,  ae  ^umetqiumte 
Httue  tfitia ,  fwoMMfd  ,  »M  M  a  qt^lhus  frnm  eH  k- 
perator^  qno  $mum  itU ,  it  Cons$emtiim$  Magm  /Hii 
AM^ustomm  appeltentur,  qum  fmeiHt  Hegts  iifoiafttf, 
et  qutd  nomen  privaiu$  $igni^cH. 

Vartos  in  guperioribus  ariicull^  citavtmus  scripto- 
res  ,  qui  Maxenlium  Maximiaui  Herculii  filium  fuisse 
tradiderunt.  Ab  Eusebio  etiam  et  Zozimo  appeiratar 
{Euseb.  iib.  vtii  hisior.  Eccles.  cap.  i4;  Zozvin.  lib. 
II  hislor.)^  Tou  *EpxouXtou  Trarc,  HercuHi  fitiuf.  Aure- 
lius  autcni  Victor  dixil  quidem  euiu  ab  Herculio  ex 
Euiropla  Syra  muliere  genitum  :  Sed  ibidepi  sdje- 
cit :  <  Maxentium  suppositum  ferunt  arte  muliebri, 
tenere  tnariti  anlraum  laborantls  ausplcio  prafisslini 
coepti  a  puero.  i  Et  vero  de  bujns  orlgine ,  inqn  ( 
anonymus  Yalesianas,  cum  qiiaesitam  esset,  <  ina- 
ter  ejus  Syro  quodam  genitum  esse  confessa  respon- 
dlt.  I  Quod  etiaro  Incertus  panegyricl  auctor  ohix 
laudandus  certius  asseruit.  At  idem  anonymus  ibi- 
dem  ,  non  secus  atqtte  Aurelins  Vlctor,  et  Cecilhis 
noster,  aperte  declarat  bnne  Maxentiura  Maxhnianl 
Galerif  generam  fbisse.  hi  co  iiaque  nummo ,  qoem 
Haronios  exhibet  {Saron.  ad  ann.  CkHst.  906,  |  iSf 
tom.  iii),  idem  Maxentios  recte  profbcto  Maximianit 
non  qoidem  Hercuiil,ut  quidam  putaveroni,  nd 
Galeril  gener  renuntlatur. 

Quis  vero  ille  Maxentius  Iberit,  §1  scire  avets, 
andl  Gecilium  {eap.  18) :  Bomo  parnieiosaf^  inqnH, 
ac  matcs  meniis ,  adeo  $uperbu$  et  eontumax;  ut  neq$i 
patrem  Herculium  ,  neque  $ocerum ,  Galerium ,  soH- 
tus  ^t  adoraroy  Id  est,  salutare  genuflexo,  aut  deos- 
culando,  uil  patet  ex  varlls  codtds  Tlkeodosfaftl  l«- 
(lbttS|etGottiorr^i  foeM  tkoU^,  aujpie  (iftcN 


940 


DISSEUT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  rERSECUT.  CAP.  XI. 


9  0 


etiam  ifi  dignitatum  imperii  Romani  notiliam  ani-Aui^e  Roma,in  agro  videlicet,  in  qiio  morabaiur. 


midvorsionibiia*  AoreliuB  autem  Yictor  memorise 
prxteroi  prodidit  htmc  Maxcntiitm  ferum  roiase, 
inbamanum »  pavldum  ,  imbellem  ,  ac  libidine  multo 
tetriorem.  8ed  Eusebius ,  et  postea  Socrates ,  ac 
Suidas  indomitam  illius  libidinem  ,  immanem  sxvi- 
tiam ,  aliaque  vitia  longe  vebementius  insectantur 
{EH$eb,  /f>.  VIII  M$tor,  Ecete».  c.  14,  ac  Hbr,  i  dt 
Vila  CoHsiant»  cap.  33  el  teqq.^  Socrat,  lib,  lyC.^et 
ieqif.f  Smda8 adperb.Uo^hr lot).  Al  prxterinitlere  non 
possumus  ipsius  cum  Gonstantino  M»gno  compara- 
tionem ,  ab  incerto  panegyriei ,  huic  dicii ,  auctore 
iostitutam ,  qua  tam  hujus  virtuies ,  quam  illius 
vilift  grapblce  describuntur.  Maxentius  inquii ,  i  erat 
Maxiiniaiii ,  >  Herculii ,  «  suppositus  ;  tu  Constantii 


Sed  disputant  eruditi  quidam  viri  utrum  Matcn- 
tius  tnnc  imperaior  factns  sit,  an  Caesar  tantum. 
Eorum  autem  dissidium  ex  bis  oritur  Cecilil  nostri 
de  Galerio  imperatore  verbis  :  t  Victus  contumacia 
toliit  Gssarum  nomen ,  et  se,  Liciniumque  Auguslos 
appellat ,  Maxentiuni  et  Consiantinum  filios  Augus- 
lorom.  f  Uuidam  enim  arbitrati  sunt  ibi  Ceciliuni 
loqui  de  Maximino ,  qui  victus  contumacia ,  id  est , 
vi  conlumacise  Suae  abreptus ,  se  ipsum  ,  ui  nil  Eu- 
sebius  (Eu$eb.  Ub.  viii  hitt.  Eccles.  cap.  i5),  »c 
Licinium  renuniiavil  imperatorem  :  Maxentium  vcro 
et  Cotistantinum ,  qui  natnra  Augiistorum  filii  eraiii, 
voluit  ea  denominaiione  bonorlGca  appellari  :  ntque 
ita  ab  his  tribus  sustutit  Caesarum  nomen.  At  plures 


pii  filius.  Ille  despectissimae  pravitatis,  detortis  so«  B  ^lii  coniendunt  Cecilii  verbis  designari  Maxiraianuni 


latisque  membris ,  noniine  ipso ,  i  haud  dubie  Maxi- 
miani « c  abusiva  appellatione  mutilato ;  te  paterna 
pietas  sequebatur.  Ulum  ui  falso  generi  noii  invidea- 
mus,  impietns;  te  clemeniia.  lllum  crudelitas ,  te 
pudicitia  soli  dlcaia  conjugio.  illum  libido  stupris 
omnibus  contaminaia,  te  divlna  prsecepta.  Illnm  sn- 
perstitiosa  flagitia ,  illum  denique  spoliatorum  tcm* 
plorum ,  trucidati  senaius ,  plebis  Romanaa  fame 
enects  piacula ;  te  abolitarum  calumniarom ,  te  pro- 
bibltarum  delatioiium  ,  te  conservalio,  aiqiie  bomi- 
cidarii  sangninis  gralulatio.  i  Non  mirnm  ilaqtie  si 
idem  Maxeniius  ab  Aurelio  Victore  dlcatur  nulll 
charus  umquam  fuisse,  nec  patri,  aut  iocero  qui- 
dem  Galerio. 


Galerium ,  nti  lota  sermonis  illius  series  aperte  in- 
dicat.  De  Maximiiio  etenim  paulo  post  loquitur,  et 
ab  ipso,  qul  nondum  imperator  erat,  Cxsarum  no- 
men  tolli  non  potuil. 

Aliis  vero  suspectum  ibi  videlur  Maxentii  nomen. 
Quorsum  enim ,  inquiunl ,  mcniio  ejiis  ibi  facta  est  ? 
Cur  non  ,  inquient  alii ,  si  eum ,  Galerius  tunc  Au  • 
gnstum,  aui  Augiisti  lilium  nuncupaveril  ?  Nonnulli 
ilaque  putaqt  retinendum  Maxenlii ,  et  ai)dondum 
Maximini  nomen.  Verum  hi  forsitan  animuin  noii 
salis  adverterunt  nullam  a  Cecilio  nostro ,  hanc  Au- 
gusiorum  iiuiicupationem  enarrante,  faciam  ejusdem 
Maximini  inenlionem ;  quia  Galerius  lunc  eum  ab 
bac  dignilale  jure  haud  immcrilo  exclusit.  Tanto- 


Ifec  magis  certe  mirandum ,  si  Idem  Galerius  il-  C  rum  enimvero  beneficiorum ,  a  se  accepiorum  ,  il- 


lam  a  Diocletiano ,  quemadmodum  Cecilius  perhi- 
bet,  noluerit  Csesarem  nuncupari.  At  hanc  ille  re- 
cusationls  suae  rationem  reddidit.  Qui  me  privatui 
contempiit,  quid  (aciety  cum  imperium  acceperit  ?  Con- 
tetnptum  procul  dubio  se  Galerius  queriiur;  quia- 
Maxentius  illum ,  quemadmodum  paulo  anle  obser- 
Yatum  est,  adorare  renuebat.  De  privati  autem  no- 
mlne  plura  pro  sna  erudilione  annolat  Cuperus  :  sed 
quis  non  videat  Illud  opponi  Caesaris  et  imperatoris 
nomini,  quemadmodum  in  hoc  Plauti  carmine  (tn 
Captiv,  act.  i,  sc.  5,  v,  65)  : 

Hic  quallsimperator,  nuncprlvalus  est. 
Verum  milites  prxtoriani   Galerium,    qui    castra 
eorom  sustuterat,  populo  Romano  ob  nimias  exac- 


lum  penitus  immemorem  sibi  summa  audacia  repu- 
gnare  cernebat. 

Nihil  itaque  mutandum  videtur  in  texlu  Cecilii , 
{Cecil.  cap.  26) ,  si  ibi  Maxentius  ,  vel  ortu ,  vel  si 
velis  adopiioiie  Augusti  lilius,  tura  a  Galerio  Au- 
gustus  et  imperator  appellatus  esse  asseratur.  A 
praetorianis  quippe  in  regio  throiio,  uti  diximus, 
jam  collocatus  fuerat.  Detnde  vero  aiictor  nosteran- 
tea  plane  edixerat  missam  ab  illo  luirpuram  pairi 
suo  Maximi;«no  Herculio,  quem  bis,  inquiiy  Augus^ 
tum  nominat.  Quo  autem  modo  bis  eum  Augustum 
nominavit ,  nisi  et  ipse  jam  fuisset  Augustus  et  im- 
perator?  Huc  porro  accedit,  quod  scriptum  ab  Eu- 
tropio  legimus  non  illum  solum  ,  sed  etiam  Consian* 


tiones  invisum  odiosumque  esse  auiinadvertentes ,  1)  tinum  Augusii  similiter  filium ,  tunc  revera  Augus- 


Maxentium  Romae  fecerunt  imperalorem.  Aurelii 
autem  Victoris ,  anonymi  Valesiani ,  el  aucloris  Eu- 
seblanl  Cbronlci  testimonils  idplane  stabilitur.  Ipse- 
met  tamen  Euseblus  litteris  mandavit  arreptam  ab 
eo  njv  iTfiPwfiuc  Tu/Dotwt^a  {Buseb.  Chronic.  ad  ann. 
Christ.  208) ,  Romce  tyrannidem ,  sed  a  prsetorlanis 
ipsi  procul  dubio  delalam.  Et  certe  narrat  Zoziinus 
{ZoMm.  lib.  II  histor.)  eum  collocatum  fuisse  in  re- 
gio  solio ,  tlg  riv  |3affQiiov  6/)ovov,  ab  his ,  quos  Tr^ai- 
T6*)pcccvouc  xa3iouo-e,  prcetorianos  vocant.  Vernmtamen  si 
Eutropio  fidem  habueris  (Eutrop.  lib.  x  Breviar. 
Rom.  hist.) ,  ille  non  Romac  ab  iisdem  prxtorianis 
•ulu(d(u9  ^$(  imperatori  sed  haud  procul  ab  bac 


tos  fuisse  atque  imperatore<i.  Nani  htec  ipsa  sunt , 
qua  audias  velim  ,  ipsius  verba  ;  i  Deinceps  rcspu- 
blica  tum  ab  quatuor  imperatoribus  leiiebatur  Con- 
stantino,  et  Maxentio  filiis  Augustorum  ,  Licinio  et 
Maximiano,  •  lege  Maximino.  Nonne  ergo  ibi  ille 
de  his  tamquam  veris  imperatoribus  sermunem  fe- 
cit?NtiIIa  enim  penes  eos,  qui  honorifica  tanlum 
(iiiorum  Augusti  denominatione  vocabantur,  erai  re- 
gendx  rei]>tiblicdc  potestas. 

Ex  hactenus  porro  diciis  elici  potest  duplex  Ceci- 
lii  nostri  sensus.  Et  primus  quideni  hic  cril  :  Gale- 
rius  se  ipsum  Liciniumque  Augustos  appellal,  Maxen- 
liura  vcro  e^  Constautinum ,  non  quidem  impcrnio* 


9:ii 


LE  NOURRY. 


reSy  sed  Augustoriiin  duoHaxal  filios.  Verum  quia  A     Sororem  iiiierim  suam  imp^alori  Licinio  despon- 


hi  duo  posteriores »  uii  dtximus  ,  longe  antea  et  na- 
tura  sua  Augiisiorum  Hlii  eraiit ,  alter  verbf«ruiii  Ce- 
cilii  seiisus  sic  polest  explicari  :  Galerius  se  ipsum 
et  Liclnium,  aique  Aiigusioruin  filios  Maxentium  et 
Gonsianlinum  voluit  esse  imperntores.  Quse  aiiiem 
verior  ex  liis  duabus  sit  menlis  verborumque  aucto- 
ris  nosiri  iiiterpretatio,  expende»  quaeso ,  ac  pronun- 
tia.  Gaslerum  illud  clariiis  esse  videtur,  quod  ab  illo 
subjungitur  tunc  sublatum  a  Galerio  Gaesarum  no- 
men.  Sed  quomodo ,  obsecro  te,  sublaium?  Num- 
quid  ut  nulli  postea  Augusii  et  iinpcratoris  filio  lioc 
nomen  in  eerlain  imperii  spem  daretur?  Ga^saris  ete- 
nim  dignilalem  reliquit  Maximino ,  sed  non  aliam 
procul  dubio  ob  raiionem ,  nisi  quia  illam  auferre  ei 
non  poterat. 

Post  baec  vero  cum  Maxentius  nb  exercilu  saluiatus 
fuisset  imperator,  tum  Galerius,  uti  ibidem  Gecilius 
refert  (cap,  52) ,  unhertos  qualuor  imperotore$  jvbet 
nttm«rari,haud  dubic  pra^terse  ipsum,quiomiiium  erat 
primus.  Sic  itaque  GaIeriusMaxentium,sicutieiMaxi  • 
roinum,  jam  nuiiciipatos  ab  militibus  imperaiores, 
ipsequnque  renuntiavit,  seu  eoruin  probivitelectio- 
nem.  Nilill  ergo  mirum  ulli  esse  debet,  si  aiictor 
noster  scriptum  reliquerit  plures  non  semel,  sed  bis 
terque  factos  fuisse  imperatores. 

ARTICULDS  II. 

An  et  cwr  Maxentius,  siructis  sibi  a  patre  tuo  Uerculio 
intidiis  liberatut,  bellum  Constantino  indixerit,  de 
iUius  cum  Maximino  fosdere,de  maxima  exenitut  ejus 


det.  Sed  suspecta  fuit  Maximino  ea  aflinitas,  qua  eos 
adversus  se  conjunctos  omiuabatur.  h  itaque  ad 
Maxentium  misit  imagiiiein  suam  etlegalos,  liisque 
dedii  liiteras,  quibus  foedus  cuni  eo  inire  postulabat. 
Ea  auiem  omnia  Maxcnlius  libentissime  suscepil,  ac 
lamqiiain  divinilus  missum  sibi  contra  Gonstaniinum 
hostem  auxilium.  In  pacti  autem  faederis  signum  ac- 
ceptam  a  Mnximino  cum  sua  collocai  iinaginem.  Mos 
enim  erat  Gsesarum  et  imperatorum ,  ut  post  fnaugu- 
rationem  suas  sibi  invicem  milterent  imagines,  quas 
quidem  si  electionem  approbarent  suis  adjungi  cura- 
bani.  Testatum  quippe  Herodianus  facit  (Herodum. 
V  histor.  cap.  567 )  missam  Roinanis  ab  Eliogabalo 
imperaiore  suam  imaginem,  locandam  media  in  cti« 
B  ria ;  ut  periculum  faceret  quo  animo  a  senatn  Ro- 
mano  reciperctur.  Aique  inde  nonnulli  repetendam 
puiant  origiiiem  biijus  moris,  qiiopostea  novasimpe- 
raior  suam  imaginem  aliis  mitiere  consuevit.  Sed  de 
illo  more  plura  Gangiiis,  nosque  adhuc  infra. 

Molis  porro  armis  civilibiis,  Gonstantinus  conlra 
Maxentium  pugnaturus,  casira  sua  in  campis  Romae 
vicinis  posuerat.  Major  auiem  erat,  inquit  Gecilius, 
Maxentii  quam  Gonstaniini  Magiii  exercitus.  Et  id 
quidem  ab  auciore  panegyrici,  in  ejusdem  Goiisian- 
lini  laudem  perorali,  confirmalur.  Zozimus  vero  di- 
serte  asserit  {Zozim.  lib,  ii  histor,)  hujus  exercitum 
nonaginta  millibus  peditum  et  equitum  octo  millibui, 
Maxeiitii  vero  centum  et  septuaginta  peditum  mllli- 
bus  et  decem  atque  octo  millibus  equitum  consti- 


i  multitudine,  illiusque  superstitionCf  ae  primo  adver-  Q  ijsse.  Brevius  Eusebius  ( Euseb.  lib.  ix  hisior.  Eccits. 


sus  Constantinum  prcelio. 

Manifestum  antea  fccimiis  quanta  perQdia,  quan- 
toqne  ingratissimi  animi  vitio  Maximianus  llercuUus 
incassum  molitus  sii  Maxentium  filium  suum  purpnra 
regia  exuere,  qua  tameii  eum  rursus,  nec  jam  a  longo 
tempore  induerat.  Ab  his  ita(|iie  iniquissimi  patris 
insidiis  liberatus  Maxentins,  bellum  post  ejus  moricm 
Gonslantino  Magno  indixit,  liiixitque  se  ejusdem  pa- 
tris  sui  velle  necem  ulcisci.  I:a  saue  non  solum  Ge- 
^lius  noslcr  (cap,  43),  sed  Zoziinus  ctiam  sentiunt 
(Zozim.  lib.  n  hiitor,).  Gonira  vcro  Adrinnus  Va- 
lesius  opinatur  ( Vales»  lib.  i  Rer.  Franc.)  Gonsian- 
tinum  Maxentio  bellum  propterea  intulisse ;  quia  ejus 
statuas  Roinae  positas  everierat.  Scd  lixc  opinlo  fun- 


cap.  9,  et  lib.  i  de  Vita  Constant.  cap.  57  )  nec  se- 
mel  scripsit,  sicut  et  incertus  panegyrici  auctor,  In- 
numerabilem  fuisse  in  Maxentii  exerciiu  armatorum 
muliiuidinem. 

At  is  quamvis  tanto  adeoque  roajori,  quam  Con- 
stantinus,  copiarum  numero  insirucins,  sese  Umen 
Roinx  conliiiebat,  responso  ab  arlis  magicae  perilis 
accepto  se  periiurum,  si  extra  illius  porlas  exiret. 
Nefandas  quippe  illas  artes,  et  pnestigias,  tesie  Eu- 
sebio  (Euseb.  lib,  viii  histor,  Eccles.cap.  14,  lib.  ix, 
cap.  9;  /i6.  I  de  Vit.a  Const.  cap.  27  et  56  ),  studiose 
vir  improbus  consectabatur,  alque  iis  magis,  quam 
subditorum  benevolentia  conAsus,  non  audebat  pe- 
dem  extra  urbis  portas  ferre.  Incertus  vero  panegy- 


dilus  destruitur  a  Nazario  (Nazar.  Panegyr.  §  6,  8,  D  rici  auctor,  a  nobis  proxfnie  citaius  :  c  Stultum,  ia- 


et  i5),  alioque  incerti  panegyrici  auctore,  atque 
Eusebio  (Euseb.  lib.  ix  hist.  Eccies,  cap.  9 ,  et  Itb.  i 
de  Vita  Constant.  cap.  26),  qui  asseveranter  afHr- 
manl  hoc  bellum  a  Gonstanlino,  plane  invito,  neque 
anie  oblata  remedia  niolliora  suscepium,  neqiiealiam 
profecto  ob  causam,  nisi  ui  Romam  ab  Maxeniii  ly- 
rannide  liberaret.  Pacem  itaque  cum  eo  Tacere  vo- 
lebat,  quamille  nonmoilo  penitus  rejecit,  sed  ipsum- 
met  pra^terea  Gonstaniinum  lacessivit ,  venerandis 
cjiis  imaginibus  excisis  et  conculcatis.  Verumtamen 
praesiantisssimiis  ille  imperator  neglexit  factam  sibi 
contumeliam,  ac  Romanorum  tantum  iibertalem  vin- 
dicare  decreverat. 


quit,  et  nequam  animal  nusquam  exlra  parietes 
egredi  audebai.  Iia  enim  aut  prodigiis,  aut  meiossui 
praesagiis  monebatur.  i  At  expresse Zozimus  {Zosim. 
lib.  II  histor.)  iradidit  hosiias  ab  eo  diis  immolatas, 
ac  de  belli  eventu  consuUos  aruspices  Sibyllarumque 
libros,  quorum  fallaci  responso  deceptus  est. 

Jam  vero  laudaii  a  nobis  Eusebius  iiicerlusqoe 
ille  panegyrici  aucior,  ac  Nazarius  pliira  cominemo- 
rant  Mnxentii  cum  Gonslantino  prselia,  in  variiscom- 
missa  Italiae  regionibus.  Sed  Gecilius  noster  (cap.  44), 
his  practermissis,  ad  illud  venit ,  quo  In  praefatis  cam- 
pis ,  Romae  vicinis ,  ambo  imperatores  collatis  sigois 
dimicaverunt.  In  eo  autemcertamine»  inquit,  t  Blaxen« 


m 


DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XI. 


954 


tiani  roiliies  prsevalebant,  donec  posiea  conflrmalo  ^  ponle  Milvio  iradidit,  lioc  ab  aliis  scriptoribus  paulo 


animo  Constnniinus,  et  ad  ulrumque  pnratus,  copias 
ad  Urbem  propius  admovit,  et  e  regioiie  pontis  Mil- 
Tii,  ms.  codex  Milvi,  concedit.  i  Ponsautem  Milvius, 
siveMoIvius,  nunc  vulgo  ponie  Mole  appellatus,  in  via 
Flaminea  duobus  circiter  ub  urbe  Roina  millibus 
extructus  est.  Verum  prioris  hujus  pugnoe  mentionnm 
qni  recerinl,  vix  alium  scriptorem  inveiiias  praciler 
Cecilium  nostrum  et  auctorem  Poliii»  sanctorum 
Patrum  Aletroplianis  et  Alexandri.  Ipsamet  autem 
bujusce  scriptoris  de  Consiantino,  qui  persuadere 
Maxentio  non  poterat  ut  ab  impiis  operibus  absiine- 
ret,  verba  apud  Phoiium  sic  grtece  leguntur :  'ATrrcTat 
TToXcfiov  xal  o^»/Afr>axc(;  t^XV*  '^^  Tr/^wTa  fiiv  iyy^g 
ytvcTot  ToO  Xa^ctv  t6  ^ov.  (Phot.  Biblioth,  cod,  !216) 


alitcr  traditum  videtur.  Narrat  enim  Eusebius  {Emeb. 
lib,  IX  hi$lor,  Eccles,  cap,  9,  et  lib,  i  de  Vita  CoU' 
stant,  cap,  58  )  pontem  scaphis  firmissime  quidem  a 
Maxentio  constructum,  ila  tamen  ut  interscindi,  ac 
transiens  Constantinns  iii  fluvium  facile  dejici  posset. 
Contra  vero  accidii.  Nam  victus  Maxeniius  per  hunc 
poniem  aurugit,  sed  solula  sub  ejus  pedibus  macbina, 
cum  pluribus  in  amnem  cecidit,  ac  submersus  est. 
Eadein  qiioque  Zozinius  {Zozim,  lib,  ii  histor,),  Li- 
bnnius  {Liban.  orat,  3,  tom.  ii ),  Protagoras  (  Prota" 
gor.  apud  Phot,  cod,  62),  et  Politix  SS.  Palrum  Me- 
trophanis  et  Alexandri  scripior  liileris  commenda- 
verunt.  Sed  Aurelius  Victor  perhibet  Maxentium 
€  insidiis,  quas  hostis,  i  forsitan  €  hosti,  apud  pontem 


c  Belloteniavii,  pugnaquecongressus,primunonpro- gMilvium  locaverat,  in  iransgressu  Tiberis  intercep- 


ciil  abfuit  quin  succumberet.  Sed  haec  levis  tanlum 
videtur  velitaiio,  qua,  si  qaid  Maxeniiani  milites  prae- 
valueruni,  his  tamen  minime  impeditus  Consiantinus, 
omnes  copias  propius  ad  Urbem  e  regionu  pontis 
Milvii  admovit. 

ARTICULUS  ni. 
Vtrum  ea  vera  sint,  qum  Ceciiiu^tradidit  de  paslio  quo 

MaxeiUius  a  Constantino  Magno  victus  est ;  quo  ille 

ex  ponte  in  Tiberim  dejectus^  ac  quo  anno  interierit, 

an  absolutis  quinquennalibus. 

Post  memoratam  a  nobis  in  superiore  ariiculo  pug  • 
nam ;  Inminebat,  inquit  Cecilius  {cap,  44  )  dics  quo 
Maxentius  imperium  ceperat,  qui  est  ad  sexium  kalen- 
da$  novembriSf  id  esi  27  octobris,  et  quinquennalia 
terminabantur,  Nocte  vero  subsequente  Constaminus  C  versibus  designavit : 
coeleste,  de  quo  superius  disputavimus,  vidit  crucis 
signom,  qiio  exercitum  suum  voluil  armari  ac  mu- 
niri.  Tunc  autem  ipsi  occuriit  liostis,  qui  Milvium 
pontem  transgreditur.  Ad  manus  veniunt,  et  utraque 
ex  parte  piignatur  summa  vi,  sed  incerto  penitus 
exitu.  Fit  idcirco  in  urbe  seditio,  et  populus  in  circo 
Maxentium  ludos  natali  die  suo  edentem  increpat. 
Inde  consternatus,  jubet  inspici  Sibyllinos  libros,  et 
in  eis  repertum  est,  uti  Zozimus  jam  ciiatus  testaiur 
hostem  Romanorum  periturum.  Sibi  autem  Maxen- 
tius  persuaderi  sinii  eo  responso  Constantinum  desi- 
gnari.  In  aciem  itaque  venit,  transilqiic  ponteni,  qui 
a  tergo  ejus  interscinditur.  Eo  viso,  recruduii  piigna, 
ac  versus  in  fugam,  ei  multitudine  fugientium  oppres 


tum  >  fuisse.  Sed  aliqiianto  clarius  in  epitome  : 
€  Paulo,  I  inquit,  i  superius  a  ponte  Milvio,  in  pon- 
tem  navigiis  composiium  ab  latere  ingredi  festinans, 
lapsu  equi  in  profundum  demersus  est.  i  l^ides  itaque 
duos  pontes  distingui  ab  hoc  scriptore,  Milvium  vi- 
delicet,  el  alium,  qui  scaphis  et  navigiis  aBdificatus 
fuerat.  Maxentius  autem  diciturexhoc  secundoponte, 
quemipsein  Constantini  perniciem  conslruxerat,  in 
Tiberim  pru^cipilatiis.  An  aulem  duo  hi  pontes  ob 
memoratam  in  citata  Aurelii  Yicloris  Epitome  vicini* 
tatein  abaliis  disiincii  non  fuerini;ut  certius  pronun- 
tiare  queas,  audi  adhuc  Eutropium,  qui  brevissime 
dixii  Maxentium  victum  fuisse  ad  pontem,  qui  Moi- 
vius  vocatur,  Prudentius  quoque  eumdem  pontem  his 


Testis  christicolB  ducis  advoDlaotis  in  Urbem 
Molvius,  exceptum  Tibcrina  io  slagna  tyrannum 
Prxcipitans. 

{Prudent.,  iib.  conlra  Symmadi.) 

At  nullius  pontis  mentionem  fecit  Nazarius  (  Naza» 
rtt  Panegyr,  §  50),  neque  etiam  anonymus  Yalc- 
sianiis,  ciijusde  Maxcnlii  a  Constantino  vicii  interitu 
haec  sunt  verba :  c  Egressus  ex  Urbe  Maxentius,  cam- 
pumsupraTiberim,  in  quo  dimicaret,  legit.Ubi  victus, 
fugatisomnibussuis,inler  angustias  arcentis  populi, 
equo  praecipiiatus  in  fluvium.  >  Incerlus  denique  pa- 
negyrici  Constantino  dicii  auclor  inemoriae  prodidit 
Maxeniium,  pontis  Milvii  exclusiim  angustiis,  frtistra 
conatum  per  abrupta  ripx*  ulterioris  cvadere,  et  Tibe- 


sus,  ex  ponte  dejiciiur  in  Tiberiin,  et  submergitur.  D  ris  gurgite  devoralum.  Audisti  sane  varias  scriptorum 


Atque  iia  Cecilius  describit  hanc  pugnam,  Maxcntii 
mortem,  et  Constantini  Magni  victoriam. 

At  in  hac  narratione  illud  plnribus  parum  forsitan 
vero  vidcbitur  simile,  quod  Cecilius  (cap,  44)  mcmo- 
ratMaxeniium  eo  die,  quo  lamacriteradRomxpene 
muros  pugnabatur,  publicos,  se  prsesente,  ludos  in 
drco  edidisse.  Cui  enim  credibile  fict  imperaiorem 
popiilumque  Romanum  his  ludis  et  oblectationibus 
fuisse  occupatum,  cum  hostis  furmidandus  ad  portas 
Urbis  sic  pra^liabatur?  Sed  hic  Cecilii  locus  mutilus 
et  corruptus  est,  et  sine  alterius  codicis  auxilio,  quid 
ille  ibi  revera  dixerit,  scire  non  possumus. 

Ad  hxevero,  qtiod  in  ea  Cecilius  narratione  de 


opiniones  de  Maxentii  casu,  lapsu  in  Tiberim,  et 
ponte,  ex  quo  in  honc  fluvium  cecidit.  Quamcumque 
porro  veriorem  esse  pronuntiaveris,  fatendum  pro- 
fectoerit,  ex  iis  omnibus  plane  confici  hunc  tyraii- 
num,a  Constantino  superaium,  acTiberis  submersum 
undis,  revera  periisse.  Cecilius  autem,  sicut  et  Bu- 
cberiiis,  asserit  illum,  uli  anhnadvertimus,  ibi  mor- 
tuum  28  Octobris,  anni  videlicei  512,  quo  die  quin- 
quennaiia  ejus,  iiiquit,  terminabantur,  At  tyrannidis 
anno  sexio,  ait  Aurelius  Victor,  non  eo  quidem  tan- 
tiim  inchoalo,  sed  consumpto  per  desidias  senio,  seu 
sexennio,  si  incerto  panegyrici  scriptori,  paulo  ante 
laudatOy  fidem  habeas,  c  Utipsum,  >  inquit,  c  diem 


955  LE  NOCmiY.  o:;i 

naialis  sui  uliima  caede  signarei,  ne  seplenarium  iihim  A  Jovis  Hammonis,  inquil  prxler  aiios  JuUanus  (JuUan, 


Dumenim,  sacrum  ct  religiosum  inclioando  violnrei.» 
Quod  quidem  ab  nio  paulo  post,  nec  quidem  semel, 
atquea  Nazario  repeiitum  legiiur.  Nonne  autem  inde 
baud  inepte  prorsus  coHigi  poiest  inielligendum  esse 
Gecilium  noslrura  de  expleiis  Maxeniil  quiuquenna- 
libus ;  quamvis  ea  fesia  celebrarentur  aut  anno  im- 
perii  sexto  ineunie,  aut  exeunte,  atque  aliquando 
transferrenlur  in  alium  diem  ?  Sed  de  iis  plura  Du- 
fresnius,  GardinalisNorisius,  etquieos  ciuvit  Pagius, 
quos  adire  poteris. 

CAPUT  Xll. 
De  Maximiano  Galerio  imperatore. 

ARTICULUS  PRIMCS. 

De  Moxinttani  GalerH  patria^  parentibuSy  nxore^  fera 
barbarie,  Immani  corporis  mole ;  de  Romulce  matris 
eju$  iuperitilione^  ae  difficili  ea  de  re  Cecilii  loeOf 
de  victoria,  quam  Gaterius  reportavil  a  Naneo^  ac 
Cmeafis  nominet  quod  insolenter  detrectovit. 

Maxindanus  Galerius  ex  Dacia  oriundus  erat,  uii 
GeciUus(  Cecit.  eap.  9,  23  et  27 )  haud  semel  signi- 
iicat,  sive  ut  aft  Eulropius  (Eutrop.  lib.  ix  Breviar.), 
Maximianus,  qui  Galerius  voeatus  est,  ex  Dacia  haud 
longe  a  Sardicagenus  duxit ,  et  slcuti  in  Aurelli  Vic- 
lorls  Epitome  legimus,  ex  Dacia  Aipenit,  et  in  ejus 
libHs  in  lltyrico.  Quamobrem  conatus  est  quondain 
nomen  imperii  Romani  mutarc»  qnemadmodnm 
auctor  noster  alicubi  narrai,  ut  Dacicum  appellarc- 
lur. 

Suam  autem  originem  duxit  et  parentibuSf  ut  ait 
Aurelius  Victor,  agrariis,  et  ipse  pastor  armentorum 
fuit.  Earo  procul  dubio  ob  causain  Armentarius  pri- 
mum  cognominabatur.  Sed  ipsi  jam  Dioctetianust  uii 
ait  Gecilius,  nomen  ex  parte  mutaverat  Iwminis  causa : 
quia  Maximianus  fidem  summa  retigione  prasslabatf 
id  esl,  Diocletianus  voluit  Galerium,  rejeclo  Arnien- 
tarii  nomine,  appellari  Maximianum  in  honorem  Ma- 
ximiani  Uerculii,  quia  ipsi  fidem  summa  religione 
prssiiterat.  Sed  quidam  corrigendum  esse  pulant 
Cecilii  nostri  locuin,  et  pro  his  verbis  :  Jam...  honU- 
nist  legendum  nam...  ominis.  Verum  id  alicujus 
saltem  codicis  auctoriiate  conflrmandum  est.  Eienim 


imperat.  orat.  1 ) ;   Galerius  vero,  ut  Martis  credc- 
retur  flliiis. 

Non  mirum  itaque  si  huic  homini,  ex  agreslibus 
hisce  pareniibus  procrcato,  aut  ul  loquilur  Cccilius 
( cap,  9 ),  I  huic  besliae  inerat  naturalis  barbaries 
cfTeritas,  a  Rumano  sangniuc  aliena.  i  In  Golbertmo 
codice  manuscriplo  ita  quidem  legimus  barbaries  effe^ 
n/as:sed  quidani  scriptum  suspicantur  barbaries  ei 
feritas;  nec  inepta  prorsus  vldeiur  b»c  emendaiio. 
Qu(e  aiilem  esset  illa  sxvissimorum  Barbaroruio 
innala  Galerio  feritas,  et  quam  horrenda  corporis 
moles,  biscc  auctor  noster  enarrat  verbis.  i  Erat 
corpus  moribus  congruens,  staiu  celsus,  i  iu  ma* 
nuscripius  codcx,  f  caro  ingens  et  In  borrendam 

j)  magniiudinem  dlffusa  et  inflata;  deniqne  et  vcrbls, 
et  aciibus,  ct  aspecia  terrori  omnibus  ac  formidinf 
fuit.  I  El  cerle  meinorlse  Eusebius  ( Euseb.  tib.  vtii 
histor.  Ecctes.  cap.  16 ,  et  lib,  i  de  Viia  Conslant^ 
eap.  57 )  prodidit  lolam  corporis  illius  molem,  ob 
nimiam  alimenti  copiam,  excrevisse  in  immensani 
quamdam  pingnedinem.  Ab  Aurelio  nibiloroinus  Yic- 
toredicitur  pulchcr  cdrpore,  licet  inculta  agresiiqae 
jusiiiia,  satis  laudabilis,  et  ab  Eutropio,  rfr  probe 
moratus.  Sed  hxc  dubio  procul  de  Juvenili  ejus 
»tate,  et  antequam  Cssar  essci,  intelligenda  sunt, 
aut  adulationl  ascribenda.  Nam  idem  Aurelius  Vic- 
tor  fatetur  Illuin  non  secus  ac  collegam  ejus  parutn 
habaisse  humanitaiis. 
Eum  autem  Diocletianus  generum,  inquit  Cecllias 

G  ( cap.  9 )  sibi  adscivit.  Quando  enim  ab  eo,  ut  supra 
vidimus,  renuntlatus  est  Caesar,  tunc  illi  flliaro  suani 
Valeriam,  de  qua  nos  anica  diximus,  collocavit  in 
inatrimonium,  compulitque  primam  uxorem  repu- 
diare.  At  eadem  ab  Eutropio  et  Aurello  Victore  lii- 
teris  consigiiaia  sunt. 

Romula  vero  ipsius  Cateril,  sicati  dictom  esf, 
mater  impio  geniilium  cultui  addiciissima  erat  ei 
culirix  deorum  roontium,  id  csl,  montibus  praeposi- 
torum,  aut  quibus  montes  consecrati,  aut  qui  in  eti 
habiiare  ferebantur,  quemadinodum  Cybete,  ct  alit, 
de  quibus  Ovidius  cecinlt  lib.  iii  Fastor.,  vers.  315 
et  seq. : 

Dii  sumus  agresles,  et  qui  dominamur  in  altis 
MoDtibus :  arbilriam  esl  in  sua  tecta  Jovi. 


hic  Cecilii  locus  solita  obscuriiate  involvitur. 

Clariora  procul  dubio  sunt  hacc  illius  de  Galerii  D  De  iis  autem  nos  alibi  disputabimus.  Mulier  itaqud 
roatre  verba :  i  Mater  ejus  Transdauuviana,  infestan-     haec  valde  superstitiosa  cum  esttt^  inquit  Cecilius, 


tibusCarpis,  in  Daciaro  novam,  transjecto  amne, 
confugerat.  i  Nomen  autem  buic,  uti  auctor  noster 
adhuc,  et  Aurelius  Vicior  aiunt,  erat  Romulae,  atque 
idcirco  Galerius,  sicuti  ab  illo  annotatur,  locum  ubi 
in  lucem  editus  est,  voluit  Romulianam  vocari.  Sed 
ea  tamen  fuit  ingratissimi  fllii  impietas»  ut  roatrem 
suaro  stupro,  pergit  auctor  noster,  infamaverit,  quo 
diis  oniindus  viderelur.  Nam  c  insolenter  alflrmare 
ausus  est,  >  verba  sunt  ejusdem  Aurelii  Victoris, 
cRomuhim  roatrem,  roore  Olympiadis,  Alexandri 
Magni  creatriciSi  compressam  draconcy  seroet  conce- 
pisse.  I  Alexauder  auieia  itulie  Id  jactiUtbaii  ut 


dapibus  sacrificabat  pene  quotidie^  ac  vicarHs  sui$ 
epulis  exhibebat.  Christiani  abstinebant.  Ila  planeinms. 
codice  Golbertino;  sed  fatentur  omnes  corruptum 
esse  hunc  locum.  Plurimi  autem  medicam  roanum  ei 
adhibere  connisi  sunt,  sed  frustra.  Daps  vero,  juxia 
Festum,  c  apud  antiquos  dicebatur  res  diviiia,  qux 
flebat  aut  byberna  semente,  aut  venia.  Qiiod  voca- 
bulum  ex  graeco  deducitur,  apud  quos  id  genus  epo* 
iarum  Zaig  dicitur.  i  Livius  vero  narrat  sacrum  oiim 
facium  bove  eximia,  capia  de  grege«  adbibitis  ad 
ministerium  dapemquePotitiis  et  Pinanis,  acfurtt 

mmm  ui  PioarU  eatiU  a4e»S|  ^i  c^Menua  ym^ 


95,7  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MOnXIBUS  PERSECUT.  CAP.  XII.  9r»8 

dapem.  At  Servius  bis  lerqne  observat  dapes  deorum  A  qiiae  rerert,  Galerii  verbis  subjecta  sunt.  Al  Baluzius 


esse,  epubs  vero  bominum. 

Tide  ergo  quis  inde  elicl  possit  Cecilil  sensus,  et 
an  bic  sit:  Erat  maler  G:)lerii  deorum  montium 
coltriz;  qo»  mulier  admodum  supersiiiiosa  cum 
esset,  sacrificabat  pene  qnolidie  dapibus,  quae  diig 
montium  ofTerebanlur,  ac  vicariis  suis,  hoc  est,  iis 
qai  vices  ejus  gerebant,  aut  vicanit  suis,  boc  est,  bis 
qui  inhabit:ibant  in  vico,  ubl  sacrificabat,  ex  iisdem 
dapibus  exhibebat  epulas,  quibus  abstinebant  Chri- 
stiani.  Yerum  quxcumque  sit  vera  bujus  tezius 
leeUo,  ibi  Cecillus  perspicue  declarat  Cbrisiianos 
absUuuisse  bis  Bomulx  epulis ;  no  dapibus  lalso 
Dumioilibatis  poiluereutur.  T^les  itaqoe  eraat  Ga- 
lerii  parentes,  ex  quibus  hausit  agrestem  barbariem, 


et  alii  deincops  scriplum  maluerunt,  vel  ad  ripam ; 
i(a  u(  Galcriussignific^revoluerii  relegatum  sc  fuissc, 
vel  in  varias  Illyrici  rogioues,  vel  nd  Danubii  npam^ 
qua  videlicet  lllyricum  ab  aliis  provinciis  distermi* 
nabatur.  De  illius  aulem  finlbus,  siplurascire  aveas, 
Cellarium  adire  poteris. 

Postca  vero  quam  Diocletianus  atque  Maximianus 
Herculius  snpremam  eo,  quo  vidimus,  niodo  imperii 
dignitatem  deposuerunt,  Galerius  sunima  rerum  se 
poliri  arbitraius  es(.  Consiantium  enim,  qui  solus 
poierat  ei  adversari,  plane  contemnebat,  tum  prop« 
ter  lenitatem  et  mansuetudincui,  tum  propter  valc- 
tudinem  corporis  infirmam ;  qua  in  spem  haud  incer- 
tam  adducebatur  fore  ut  ille,  de  quo  nos  postea 


qoemadmodum  ei  impia  matre  vanam  deorum  super-  B  agemus,  brevi  moreretur,  aut  saltem  purpura  ei  im« 


sUtiouem  cum  lacle  suierat. 

Quamquam  autem  ab  Aurelio  Viclore  appelletur 
eaimius  el  felix  bellator^  a(que  ab  Eusebio  bellica 
experientia  praeditus ,  a  Narseo  tnmen  Persarum  rege 
primum  vic(us  est,  sicuU  uterquc  Eu(ropius  et  Au- 
relius  Victor,  Ammianus  Marcellinus  (  Ammiaiu 
Ub,  XIV  cap,  11,  e(  Hb,  ii),  Chronici  Euseblani  auctor 
{Euseb.  in  Chron,  ad  ann.  Christ.ZOi  ^503),  Orosius» 
Zooaras  ( Zonnr.  lib.  xn  Annal, )  aliique  memoriae 
tradideruni.  Sed  redintegraio  ceriamine,  insignem 
de  illo  vicioriam  rcportavii.  Ad  Diocleiinnum  igilui*! 
a  quo  primum  ignominiosissime  exceptus  fuerat,  indo 
cum  praeda  et  manubiis  reversus,  timorem  ei  incussit, 
ac  deinceps  nomen  Cx*saris  iQSoleoiissim^  doUec- 
tavit  e(  aspernatus  est. 

ARTICOLUS  II. 

Quomodo  Gateriut  bioctetianum  in  Ctirisiianos  sasvire, 
et  imperio  cedere  coegerit ;  quid  ei  tunc  exprobra- 
verit;  quanta  iniquitate  iiberlateni  omnibus  auferre 
eonatus  si/,  ac  conira  leges  jusserit  torqueri  decu- 
riones,  primores  civitaium,  egregios  et  perfectissimos, 
item  matres  famiiias  nobites  rapi  in  gynceceum,  do- 
mesticos  et  administratores  tancea  emendari,  et  ver- 
berandos  distendi  ad  patum  in  stabuto. 

SaUs  aperte ,  nisi  fallimur ,  a  nobis  explanatom  est 
qoibos,  et  quam  malis  arilbus  Galerius  ad  vexandos 
ac  crudelissime  occidendos  Christianos  Diocleiianum 
impuleri(.   Nec  minus    clare  ostendimus    quomo 


perio  posset  facile  privnri.  Nihil  itaque  ipsi  tunc  ma- 
gis  cordi  fuit,  quam  ut  crudelein  in  omnes  haberet 
dominaiionemy  ac  celebraiis  vicennalibus,  sive  vlgc- 
slmo  imperii  sui  anoo,  ac  nuncupatis  imperatoribus 
novisque  Caesaribus^  securam  degerct  ac  tranquiUam 
sencctutem. 

Animum  igitur  sensusque  omnes  ad  cunclos  tam 
Cbristianos,  quam  gfutiles  vexandos  intendit.  Ao 
primo  quidem  voluil  eum  iutroducere  apud  Romanos 
morem,  quo  Persae  sese  regibus  in  servitutem  addi- 
cunt,  et  reges  popt(/o,  inquit Cccilius,  tamquam  fa- 
mitia  ( ms.  male  mitia )  utuntur.  Unde  auiem  illey 
rogabit  aliquis,  acceperat  hunc  fuisse  Persarum 
morem,  de  quo  nibil  in  tam  mulUs  ad  hunc  ipsius 
C  librum  noiis  animadversum  est  ?  Expendat  is  veliin 
utrum  de  hoc  moreintelligendasinlilla,  abHerodoto 
citata  ( Herodoi.  tibr.  i ,  §  210) ,  llysUspis  palris 
Darii  ad  Cyrum  verbn :  i  Absit  Rex,  ut  quispiam  vir 

genere  Perses  tibi  moliatur  insidias Tu  enim 

Persas  ex  servls  liberos,*ex  subditis  aliorum  homlnum 
dominos  effecisU.  >  *0;  ocnl^  SouXwv  iTrowo-aff  Aiv- 
Bipo\tg  Tiip(Tag  itvott,  «vti  5e  oLp^etrBat  vn  «XXwv,  ap- 
Xiev  aTrccvTwv.  Non  audemus  lamen  certo  asseverare 
ex  his  verbis  plane  colligi  Persas  antea  fuisse  regum 
suorum  servos.  Sed  quia  in  Galerii  potestate  posi- 
tum  noneratRomanossubjugum  mittere  servituUs, 
conatus  est  els  adimere  liberiatem. 

Ab  illo  pncterea,  Torquebantur  non  modo  decu- 
riones,  sed  primores  etiam  civitatum,  egregii,  ac  per- 
do  illum,  si  Cecilio  nosiro  fides,  cocgerit  cedere  D  feciissimi.  Decuriones  autem  erant  prnefecU  e(  prin- 


imperio,  ac  Severum  et  Maiiminum  creare  Caesares, 
Tom  vero  ille  ipse  Galerius  eidem  DiocleUano  acri- 
ter  exprobrabat,  eo  nihii  curante»  «jam  fluxisso 
annos  quiudecim  inlllyrico,  vel  a()  ripam  Danuvii 
relegatus,  cum  ^eniibus  barbaris  luciaret.  >  Totidem 
sont  Cecilii  in  editis  et  in  manuscrip(Q  codicc  verba 
his  tamen  excepUs,  in  Jltyricum,  id  est,  ad  ripqm 

DanuvH tuctaretur^  quae  in  eodem  codice  sic 

exarata  legimus,  At  ibi  qusedam  omissa,  et  alia  tex* 
tui  adjecta  videntur,  Nam  po8(  amos  quindecim,  prse- 
termissum  est  ex  quo,  vel  e%  (juiboSt  aut  quid  simile. 
6i  vero  legas  ^icut  in  codicOi  i((  ^K,  ad  ripam  Ifanu^ 
friit  kw  roriasiU  «iplicaiiooii  causai  a  CecUlo  ipsiii 


cipes  cujuslibet  ordinis,  qui  decuria  vocabaiur.  At 
sicul  varia  illorum  fuerunt  genera,  sic  etiam  munera 
et  ofdcia,  qua)  a  Gotliofredo  el  aliis  descripta  inve- 
nles.  Constandni  au(em  lege,  anno  317  data,  hi  atque 
eiinm  egregii  et  perrecdssimi  simul  comprehenduntur. 
€  Eos  qui  in  palalio  miliiaruni,  et  eos  quibus  pro- 
vinciie  commissae  sunt,  quippe  roerito  amplissima- 
rum  adioinistraiionum  honores  perfecUssimaiiis  vei 
egregiaius  adepU  sunt :  nec  non  et  illos  qui  decurio- 
nes  vel  principales  consUtuU,  cuncta  sux  pntrise 
niuuera  impleverunt,  frui  oportet  dignitate  indulta. 
gi  verp  (iocurio,  suffragio  comparato,  perfectiisi- 
matusi  vel  ducon«0|  vel  ccotenaa,  ycI  egregiatua 


m 


LE  NOURRY. 


960 


meruerit  dignitatem,  declinaresuam  curiam  cupiens,  A  patum  sit,  locus  liaud  duble  pubtlcus  aliquis  desi- 


codicillis  amissis,  suae  condiiioni  reddatur;  ut  omnlum 
honorum  et  munerum  dlscussione  perfuncius,  juxta 
legem  municipalem  aliquam  praerogativam  obiineat.i 
Perfectissimaius  ergo  et  egregiatus  digniiaies  iis 
ianium  conferri  poterani,  qui  miliiaverant  in  palaiio, 
vel  functi  fuerant  amplissimis  provindarum  adiiii- 
nistraiionibus.  Potiebantur  autem  pluribus  praeroga- 
ilvis,  inter  quas  baec  cral;  ut  poenarum  corporalium, 
iormentorum  et  quaesiionum  haberent  innmuni- 
taiem.  Sed  de  his  pluA  Gothofredus  in  suis  ad  codi- 
cem  Theodosianum  annotntionibus,  ac  de  perfec- 
iissimatu  Valesius  in  suis  notis  ad  Ammianum  Mar- 
cellinum,  nosquc  alibi  de  utraque  dignitate.  Galerius 
porro  his  aliisque  legibus  pessumdatis,  jubebat 
decuriones,  egregios,  perfeciissimos,  ac  civitatum  B 
primores,  sive  primales,  et  optimates,  atque  in  civi- 
iatibus  primos,  si  morie  digoi  essent,  crucibus  af- 
figi,  sin  minus,  torqueri  ac  tencri  in  compedibus. 

Ad  hxc  vero  roairesfamilias  ingeiiu»  ac  nobiles 
rapiebantur  in  gynaeceum,  quod  conclave  erat,  et 
locus  in  domibus  secretior,  ubi  mulieres  opera  tex- 
ioriaac  muliebria  conficiebant.  Uunc  itaque  in  locum 
Galerius  praecipit  ingenuas  nobilesque  mulieres  ad 
ignominiae  infamiaeque  notam  amandari.  Sed  Gons- 
iantinus  Magniis  eas  omnes  foeminas  libertate  do- 
navit,  quotquot  gynaeceis  mancipatae  fuerant.  De 
gynaiceariis  porro  variae  exstant  in  codice  Tlieodo- 
siano  leges,  iii  quas  videre  poieris  Gotbofredi  com- 
roentaria. 


gnatur,  ubi  verberandi  ad  palos  alligati  ccdebanior  ; 
et  ad  quo8 ,  uti  ille  loquitur,  nuUu$  umquam  $emis 
distendi  ioUbat.  Quidam  vero  anle  $enui  addi  voIunC 
niii,  sed  nulla  prorsus  auctoriiate.  Nonne  autem 
sine  hac  aliave  textus  immutatione  saiis  planus  esi 
iste  auctoris  nostri  sensus?  Ncminem  unquam,  ne 
quidem  ser^iim,  ad  eos  palos  consuevisse  aniea 
distendi.  Ita  sane  Gecilius  Galerii  crudelitatem  ex- 
pressius  denotare  videbitur. 

ARTICOLUS  m. 

Quantii  Gateriui,  et  quam  harrendii  cruciatibui  Chris^ 
tianoi^  aliotque  eneeaverit,  ac  quomodo  tentaverii 
omnei  Utteroi  et  Utteratoi  exterminare,  judieeique 
imtituere  miUtarei, 

Nemini  baud  dubie  mirum  videbitur,  si  Gilerius 
adeo  ferox  ac  supersiiiiosus  in  Ghrisiianos  longe 
crudelius ,  quam  in  alios  omnes  saevieril.  Sed  mi- 
rabuntur  omnes,  nec  sine  horrore  audieni  quantis 
eos  excarnificaverit  tormeniis  ac  suppliciis.  De  iis 
enim  vero  huiic  Gcdlius  noster  locuius  esi  in  mo- 
dum  :  t  Dignilatem  noii  habeniibus  pcena  ignis  fuii : 
ei  exilii  primo  adversus  Ghristianos  permlserai, 
datis  legibus ,  ut  post  tormenla  damnati,  lentis  igni- 
bus  urerentur.  i  Sed  locum  bunc  pene  orones  cor** 
ruptum  depravatumque  esse  baud  dubitanter  asse- 
verani  :  quando  quidem  nullam  perspiciuni  ratio- 
nem,  cur  ibi  ext/it  mentio  fiicta  fuerit.  Verun:  in  eo 
iextu  sanando  vix  credibile  esi  quantum  cxo>^ 


Domeslici  vero  et  adrainlstratores,  pergit  Geci- C  wriptores  desudaverint.  Noimulli  namquc  pro  ess 
lius,  lancea  emendabantur^  id  est,  interficiebantur. 
Domestlci  autem  erant,  qui  varias  in  scholas  divisi, 
Intra  palailum  familiarius  inilitabant ,  ita  taroen  ut 
ali(|ui  nonnumquam  mitterentur  in  provincias.  Ai 
de  iisadhuc  variae  occurrunt  in  codice  Theodosiano 
leges,  in  quas  Goihofredns  itidem  multa  observat. 
Plura  quoque  ille  de  memoratis  ibidem  a  Gecilio 
administratoribus  sive  administrantibus,  qui  iriplicis 
erant  generis,  primo  aliiores,  sive  judices,  secundo 
mediae  digniiaiis ,  iique  spectabiles ;  tertio  roinimi , 
ei  hi  clarissimi  appeliabaniur.  Vides  autem  qua  pcena 
Galerius  in  eos  et  domesticos  animadverii  volueril, 
nimirum  lancea ,  qua  percussi  necabantur. 

Si  quis  insuper  esset  verberandus ,  defixi,  ait  Ge- 


Ui  scribendum  suspicaniur  emtii,  alii  exiHum  quod^ 
quidam  exempium^  alii  t7/iitii,  alii  ex  illii,  Quidiiii 
vero  pro  permiierat  legendum  putant  pernuaa ,  alii 
pronuerat,  Denique  nonnulli  opinantur  mutandim 
dumtaxat  interpunctionem,  ac  punctum  ante  vocem 
primo  collocandum.  Nobis  tamen  facilius  |iersua- 
debitur  retincndam  antiqui  codicis ,  donec  alius 
emendaiior  iuveniatur,  lectionem,  ex  quabicauc- 
toris  nosiri  brevitall,  uii  diximus,  nimium  cousii- 
leniis,  sensus  elicipotest:  Dignitatem  non  habenU- 
bui  poena  ignii  fuit :  et  exilii  poenam  Galerius  primo 
adversui  chrittianoi  permiierat ,  sed  dalii  posiea  le- 
gibui,  jussil,  ut  poit  tormenla  damnati ,  tentii  igmhui 
urerentur.  Quoniam  enim  inhuroanissimus  llle  lyran- 


Cilius,  tii  itabulo  paU  quatuor  itabant.  ad  quoi  nuUui  D  ""»  impcirare  a  Diocleliano  antea  non  poiucrai. 


umquam  iervui  dittendi  tolebat,  At  criticus  aliquis 

voci  tn  iiabulo  praefert  in  iabulo,  sed  nulla  data  ra- 

iione.  Is  auiem  forsitnn  arbitrabatur  stabulum  ibi 

accipi  pro  loco,  ubi  armenta  et  pecora  stabulant 

atque  hnbitant.  Sumitur  tamen  aliquando  pro  di- 

versorio  et  hospitio,  uti apud  Gyprianum  (Cyprian.^ 

epiit,  68 ) ;   aliquando  eiiam  pro  quacumque  sta- 

ilone  seu  loco,  nbi  quis  hnhitnre  ei  stare  consuevit. 

Quod  nonnulli  probant  hoc  Virgilii  carmbie  lib.  vii 

iEoeid.,  V.  512 : 

Ardua  tecia  petit,  stabuli  et  de  culmioe  summo 
Pastorale  cauit  signum. 

Ai  boc  signiOcaiu  si  siabulum  a  Gecillo  noairo  usur- 


ut  Ghrisiiani  vivi  cremarentur,  coactus  esi  iniiio 
morem  eigerere,  qui  nolebai  Ghristianorum  fundi 
sanguinem.  Aliquamdiu  ergo  Galerius,  exemplum 
Diocleiiani  secutus,  exUii  pcenam,  ui  aii  Gecilius , 
adversus  Gbristianos  haud  dubie  pcrmiscrai. 

Asi  ubi  supremum ,  sicut  diximus ,  dominatum 
consecutus  esi,  tunc  Bxvitiae  innatae  furorique 
suo  ,  quac  inviius  hactenus  coropresserat,  frxna 
laxavit.  Gliri/«tianos  igitur  omnes  ,  daUi  Ugibm , 
prapcepit  lentis  post  iormeiita  ignibus  exuri.  Qoam 
auiem  horrenda  et  immani  crudelitaie  id  liictum  sii, 
narrantem  Geciliam  quis  sine  animi  commotiooe 
audire  poierii?  Lem$  fiamma^  Inquiiy  eubdebatt 


m  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSEGUT.  CAP.  XH.  m 

pedibui ,  donee  eallum  solorum  contractum  igni  ab  A  obscure  omnino  signiflcalur  in  causa  capitis  sivc  il« 


owbu9  revelteretur.  Anacharsis  quoqne  apud  Cice- 
ronem  dizerat,  calium  eolorum,  eoque  nomioe  cras- 
sior  plant»»  sive  pedum  pars  inferior  significatur. 
Cecilius  igitur  dicit  cum  Galerii  jussu  Cliristiani 
torquereniur,  eallum  so/oriim,  siye  infimaro  pedum 
partem  igne  lento  fuisse  ab  ossibus  revulsam.  De- 
hinc  incensae  et  exstinciae  faces  admovebantur  sin* 
gulis  membris,  et  omnibus  ulla  absque  exceptione 
corporis  pariibus.  Ne  vero  christianus  mariyr  sic 
torius,  arescentibus  uimio  ardore  et  siccitate  fau* 
cibus,  ciiius  moreretur,  os  ejus  et  facies  aqua  fri- 
gida  soffnndebatur.  Denique  post  crudelissima  haec 
tormenta  animam  christianus  ille  martyr ,  ut  ait 
Cecilius,  exiialabat,  cum  per  multum  diem  decocta 


lorum,  qui  quolibet  modo  capiie  morteque  danmati 
erant ,  poenam  animadversionemque  gladii ,  qumi 
benefieii^  paucis  admodum  ,  atque  his  taniummodo 
concessam ,  qui  ob  merita  impetraverant  boiiam 
mortem,  id  est,  leniorem ,  mitiorem ,  minusque  cru- 
delem.  Hoc  quippe  sensu  eadem  verba  ab  illo  infe- 
rius  accipiuntur. 

Maxima  iuque  ssevissimi  tyranni,  qui  omnem  pror- 
sus  bumaniutem  exuerat,  hiec  fuit  indulgentia. 
Enimvero  horrenda  ejiis  crudelitas  eo  usque  pro- 
cesserat,  ut  quoties  lubebat  deleciari,  toties  juberet 
unum  nominatim  ex  his,  quos  alebat,  ursum  adduci, 
cui  homines  devorandi  objiciebantiir.  Audisne  quam 
exsecranda,  atque  Inaudita  hactenus  fuerit  inhumanis* 


omni  eute^  vis  ignis  ad  ima  mcera  penetrasset.  Ne-  B  simi  hujus  tyranni  delectatio,  qui  hominum  sanguine 


qoe  t<iroen  satiata  adhuc  fuit  borribili  illo  cruciatu 
«aevior  belluis  dirissimi  tyranni  rabiea  :  sed  impe- 
ravit  adhuc  cremata  corpora  post  mortem  cremari 
iterum,  atque  in  cineres  redacta,  in  mare  et  flumen 
projici.  Sed  de  his  aliisque  similibus  cbristianorum 
inarlyniro  suppliciis,  quae  diabolico  poiius,  quaro 
bomano  furore  excogitari  potuerant,  in  alia  dis- 
sertatione  fusius  disputavimus. 

Cbristianis  lUque  sic  torquendis  oeeandisque 
assuefactus,  omni  diritate  et  immanitate  teter 
homo,  cxteros  quoque  eadem  saevitia  excruciavit. 
Mttlla  enim  amplius  poena  levi  ullum  discruciabat : 
6ed  ignis,  inquit  Cecilius,  erux^  ferw  in  illo  erant 
quotidiana  et  faciUa.  At  toius  hic  jlocus  magna  pro- 


sic  ludebat?  Nos  quidem  non  laiei  imperatorem  Valen- 
tinianum  Seniorem  duas,  tcste  Ammiano  Marcel- 
lino  {Ammian.  MarcelL  libr,  xxix  ,  cap.  3)  ha- 
buisse  ursas,  fidas  corporis  sui  custodes,  sed  homi- 
num  ambestrices  ,  quarum  uni  Micce  aurew,  et  alieri 
Innoeentia  nomen  imposuerat.  Verum  ibi  Ammianus 
Marcellinus  non  dixit  homines  oblectationis  causa  a 
Valentiniano  his  ursis  quemadmodum  a  Galerio 
objectos. 

Eruditi  autem  quidam  viri  secnm  disceptarunt 
utrum  CeciliuH  noster  significare  voluerit  Galerium 
jussisse  [non  solum  Christianos,  sed  etiam  gentiles 
his  omnibus,  quac  hacienus  memorata  sunt,  tormen- 
torum  suppliciorumque  generibus  excarnificatos  ne- 


fecto   ignoratione  a  librario   depravatiis   est.   Sic  C  <^ri.  Nobis  vero,  cuncU  illiusverba,  et  ea  quae  an- 


quippe  in  Colberlino  codice  haec  scripta  legimus : 
liulla  pesms  eum  /evis,  noit  jnio/a,  non  in  carceris , 
nanmeteUa;  sedignis,  eruxferein  illa  erant  coti- 
diano...  et  faeilia.  Spatium  vero  punctis  notatum 
ibi  vacunm  est,  sed  ubi  nihil  scriptum  fuisse  vide- 
tor.  Locum  autem  bunc  lam  foede  corruptum  unus- 
quisque  pro  stio  sensu  corrigere  enisus  est,  neroo 
tamen  quidquam  attulit  certi  penitus  aiqiie  explo- 
rati.  Sensus  vero  nostri  auctoris  is  esse  videtur, 
niiltaro  a  Galerio  poenaro  levem  adhibitam ,  qualis 
est  exilium,  atque  in  insulam  deportaiio,  conjectio 
in  carcerem ,  vel  ad  metalla  effodienda  damnatio  : 
sedignis,  crucisque  supplicia  illi  erant  quotidiana 
et  facilia,  id  est,  si  tainen  iu  in  textu  legendum  , 


tecedunt  ac  subsequuniur,  accuraie  examinantibus, 
videiur  Cecilium  ibi  loqui  de  omnibus  qui  in  ejus- 
dem  Galerii  venerant  ditionem,  tam  gentilibus  quam 
Chrisiianis,  in  quos  immanissimam  quidem  exer- 
cuit  crudeliutem,  sed  satiare  nomquam  poiuit.  Ne- 
que  tamen  cum  aliquibus,  a  vero  longe  aberranti- 
bus,  inferas  inde  martyruro  numerum  imminui.  Vi- 
diinus  enim  quanio  Galerius  furore,  ac  quanta  ra- 
bie  in  Christianos  bacchatus  fucrit.  Minus  iuque 
ab  horum  ob  spretum  falsorum  deorum  culium 
sanguine  temperavit ,  quam  geuiiliuin ;  ac  majorem 
procul  dubio  illorum ,  quam  istorum  numerum  bis, 
quae  enarravimus,  suppliciis  irucidavit. 
Neque  bomines  tanium  intolerandus  ille  tyran- 


ab  illo  sicut  quotidie  et  saepissime ,  iu  facillime  in  D  nus ,  sed  liiteras  etiam ,  omnesque  litieratos  iin- 


onnes  constitui  et  adhiberi  solebant. 

Tum  in  eodem  codice  scribilur  :  In  ca  poena  ca- 
fitis  et  amntadverm  gladii  admodum  paucis,  quasi  be- 
neficii  deferebaiur^  qui  ob  merita  vetera  impetraverant 
bana  moru.  Librarii  autem  incuria  in  postremis 
doobus  verbis  praetermissa  esi  lineola  ultimis  dua- 
hus  litteris  pro  duplici  M  imponenda.  In  editis  vero 
nomen  piena ,  atque  cunjunctio  et  oinissa  sunt.  Quid 
Tero  si  solum  nomen  pana  sit  traiisposiium ,  ac  le- 
gatur:  In  eausa  capiiis^  posna  et  animadversio  gla» 
iftt,  etc.,  nonne  tunc  satis  clara  erit  eloculio  aoc- 
toris  Dostri ,  eademque  [ac  verbis  illis  omissis  si< 
gnillcatio,  idemque  scnsus?  Nam  ipsius  verbis  non 


placabili  odio  prosequebatur.  Ab  eo  quippe  extincia 
est  eloqueiitia,  ait  Cecilius,  ea  videlicet,  quas  pu« 
blicis  docebatur  in  scholis.  Nam  de  forensi  conti- 
nenter  addidit :  Causidici  subtaii ,  quibus  profecto 
verbis,  ut  ex  sequeniibiis  patet,  paironi  omnes ,  qui 
aliorum  causas  iii  foro  dicebant,  ab  eo  comprehen* 
duntur.  Tum  iu  ille  pergit :  JureconsuUi ,  sive  ju* 
risconsuUi  ant  reUgati^  aut  necali.  Si  quis  autem  a 
nobis  inquirat  quisnam  jurisconsultus  vcre  nomi- 
netur,  illi  respondebimus  his  Ciceronis  verbis  : 
c  Eum  dicerem ,  qui  legum  et  consuetudiiiis  ejus , 
qua  privati  in  civiute  uterentur,  et  ad  respoiiden- 
duro,  et  ad  ageiiduro,  et  ad  eavenduro  peritus  esset.  i 


96S  LE  MOURRY.  06( 

Ad  haoc  vero  Galeriu»  non  illos  lantuni ,  sed  A  iianoB  et  gentiles  tam  borrenda  Ctfnifieiaa  ftirere  et 


omnes  siroul  et  litteratos  et  litteras  exterrainare 
macbinabatur.  Nam  lUterm,  ait  auctor  noster,  inter 
malas  arie$  habUa^  et  qui  mi  tmerantt  P^o  immicie 
hosiibu$que  ffrotriti  el  essecraii.  LUierarum  autem 
nomioe  ille  pbilosophiain  aliasque  liberales  disci*- 
plinas  designat,  quas  Galerius  proscripsit  taoMiuam 
malas  artes^  id  est,  magicas ,  uii  Guperus  biterpro* 
utur :  cur  non  etiam  veneficas  ?  Verius  («rlassis 
tamquam  noxias  et  reipublicse  pernicioais.  N«* 
mini  autem  admirationem  ullam  movere  debet, 
quod  imperator  ilie  pro  uigQnita  sibi ,  uli  dictum 
est,  feriiate  ac  harbaric,  omnes  omuino  litterfts  ei 
litleraios  ioUere  penilus  voluerit. 
Expulsls  igitur  juriseonsultis  ei  legom  peritis,  iii 


baccbari :  sed  quoslibet  etiam  sibi  subjedos  ia 
sis  exaetiOfitbiM  ac  trilrotM  ad  extremam  redsgit 
pauperiatem.  Censue  quippe  per  omnes  preinneieset 
civitates  semel^  Sta  in  eodiee  maauscripto,  ut  ii|iiiA* 
cetur  irrevooabiliter,  fntsMis.  Cenaiiorts  vera,  qas. 
rum  intererat  tributa  tanturo  iiapoftere  ae  pereiiMri, 
et  de  quibus  plura  io  cediee  Theodosisaa,  omhi 
4eph)randum  phine  in  modum  vastabaai  aedepopa- 
labaftiiir.  Agri  enim  vero  pietoiim^  nons  gleM,  lec 
glekatiit  nec  eenatonim  tantumaodo,  oii  qaidim 
opinantur,  sed  liominum  omDium,  socundun  csjos* 
que  glebam  et  porlionoM  niecteftaNliir.  Qaiaeiiui 
vites  et  arbores  dinumerabant;  ut  majoreoi  iode 
eensum  aeelerati  homines  extorquerent*  Ad  bacvero 


provincias  misit  judices  miUtares^  humnniiatis  iiUe"  B  animnlia  omnis  feueris  ak  us  numsrabmnur  pablieii- 


rarum  rudes^  sive  ut  loquiiur  Cicero  cmmumum  lltte^ 
rarum  el  poliiioris  huimnilalis  experies  (dcer.^  iib.  u 
de  Orat.),  eosque  sine  assessoribus  seu  eonsiliariis 
mittebat;  ut  soii  conira  jus  et  Tas  ferreni  jiidieiuni. 
£x  his  autem  quie  de  assessoribus  Sueiooius  ( Sne^ 
lon.  m  Yiia  Tiker.  §  53.  M  Galb.  §  U)  et  Lampri- 
dius  {Lamprid.  in  Vii.  Alex.  Seeer.  posi  med.)  tradi- 
dere,  lux  aliqua  huie  Cocilii  loeo  aiferri  potesl.  At 
plures  de  iis  exsiant  leges  in  codice  Theodoeiaiio, 
atque  illa  in  primis  qiia  Constantinus  imperator  ad- 
versus  audax  et  iBiquissifmim  hujuscefflodi  fociMis 
hm  statuisse  perhibetur  :  i  Definitum  est  provincia*- 
rum  rectores  in  civilibus  causis  litigia  terminaro, 
etsi  militantes  exceperint  jurgia  vel  moveriot.  >  In 


que  scribebanlur  io  tabulis,  atque  exigebaMir  fn 
siogulis  tribuium.  Notabantur eSiam  bofluauai  eipita, 
ul  pro  singuJurum  eapilibue  ae  personis  peoMoc 
pendereolur.  Seimus  qoidem  quosdam  oyinstoseiie 
capitali  hae  deseripiioiie  signiftcari  oon  modo  oiMa- 
quodque  homimuB  «apat,  siv«  persooaai ;  ssd  onios- 
cu^sque  eiiam  pnKdia,  possossiones,  aUoqiia  bou 
et  faculiates.  Al  ea  proeul  duliio  omoia  aacior  aoi- 
ter  siiigillatim  reeeoset,  atque  idekcoa  sehmccm 
distinguit. 

Numquid  vero,  inquiet  aliquiSy  liae  agrorum,a* 
piinm  et  aliarum  rerum  dtsoriptiosi,  quidpiam  oofi 
a  Galerio  introductum  est?  Noaae  Ulpiaous  obierfst 
descripUonem  iUam  fuisse  loiige  amiqiiioren!  fioeto 


lianc  autem  aliasque  leges,  a  nobis  bie  citaias,  vide-  G  quidem.  Sed  praeierquam  quod  iila  diu 


sis  Gothofredi  annoutiones. 

At  quidquid  dixeris  de  his  militaribus  judidiNis, 
a  Galerio  missis,  quidam  certe  Geciltum  nostrum  ibi 
redarguunt  erroris,  in  qoem  Lactantius  earum,  qua 
tunc  agebantur,  rerom  minime  ignarus  iaeidero  non 
poterat.  Cum  Cecilio  siquidem  non  asseverasset  lii* 
teraios,  ac  prttsertim  jurisconeultos  ab  eodem  Ga* 
lerio  sublalos  fuisse.  Nam  Diocletianus  eos  lutaius 
est,  variaque  in  eonim  graiiam  suo  Galeriique  no* 
mine  condidit  edicta ,  quao  ab  isto  ante  aut  post 
ejusdem  Diodetiani  interitum  rescissa  iienio  proeui 
dubio  momoris  hactenus  prodidii.  Nutal  ergo,  ia« 
qiiiunt,  Cecilii  fides,  et  ipse  falsi  arguitur,  nisi  alium 
proferas  illius  oplnionis  vadem  ac  patr^Mra.  Dtnim 


Golerio  revocata  est,  immeiisum  pUue 
auctus  fuit  ceusus  ille,  et  lis  qui  haeleiuio 
f*uerant ,  aliiaque  qni  non  eraiit  aolf endo,  oaaott 
cum  iuhumaniute  impositus  et  extortos.  £x  jifli 
laudato  quippe  Uipiano  discimns  pueros  aate  M- 
mum  quortum,  et  puellas  ante  duodeeiaun,  oauno- 
quo  post  sexagesimum  atatis  suao  aouum  ostto  tri- 
buto  obligatos.  At  coiitra  Galeriiis  nulhim  pniisoi 
dari  vohiit  aut  aetalis  aut  vatetudiois  veniooi.  Ne 
vero  omiiem  onNiino  humauitatis  speciem  oris  f^ 
ros,  senesque  iovalidoa  aiijoetoee  videreuir,  oiftt  ii 
lameo  eoBceasa  noo  gaiderout  iributi  imnNUHUief 
eensitores  senibus  detrMhekint  amios,  quosjaoisii- 
bus  adjiciebaot.  At  alia  foreitau  erUadhuecaan» 


autem  in  ejus  defensionem  sufttciat  crudelisaimi  im*  S  eur  pueris  adderentur  aaui ,  nimirtttt  ut  posseotde 


peratoris  barbariem  ac  sAviliam  noiasae,  aliia  de* 
cernendum  roltiiquiimis.  Non  dcerunt  fortasse  aliqui^ 
qui  suspicabuntur  Galerium  cum  Lictwo,  de  quo  iofra 
agomus,  ab  auetore  ooatro  prapostere  confundi.  Sed 
Bumquid  etiam  Lactamius  ooa  coofudisset  ? 

ARTICULUS  IV» 

De  immensis  penitusque  intoierandii  exactiombus^  cen^ 
sibuSf  capitatiombus  et  tributiSf  quibus  Galeriue  om* 
nes  subditos  suos  obruii^  et  ad  extremam  pauperta* 
tem  redegitt  ac  de  mendiciSt  quos  in  mare  jussit  fa6« 
mergi. 

Satis  Haximiaao  Gokrio  uou  eroi  in  omoea  Ciiris* 


parentibus  suis^  rapicNdisquo  oorum  boois  diesie 
iestHttonium.  Noo  enim  pueri  ofHo  indicaiaa  a  oo* 
bis  mtotem  ad  iiiod  daodum  habilos  eraat,  qooai- 
admodum  de  A|^ete  virglne  et  martyrt  oeribit  Att* 
brookM  :  Siupere  nniverti^  quod  /am  diotfiMii  iet^ 
etuisierei^  qum  etdkme  nHntrm  md  per  eeinim  ette  mn 
poetet.  Qoem  in  locum  vide  sl  voooit  ot  libei,  oesM 
olMervaiiones» 

Noque  Galeriiis  Romanos  niims,  qoam  alios,  M 
immeiisft  exactionibus  oneravit  ot  oppressit.  Adeoi 
elenim  deseribendos  Hilsii  quoquft  coDsltores,  stqii 
iilis  eumdera  imposult  censum » quem  Trsjauoif^ 
rentyMs  ejus  Ducitmsidtte  rebeUemii^  pernm  f^ 


965  mSSGRT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  GAP.  XII.  966 

vicior  indlKeral.  Quis  autem  hujus  eensas  menlio-  A  ^^is  secttHuteni  miserrimis  iiominibas  inTidit.  Enini 


nem  feeeril,  noa  aliu»  sane  proeler  Gecilium  nosirum 
8criplor  bQCtenus  citetus  esl.  At  cerie  Galerius  eo 
censu  imposilo,  aosus  esl  facere  adfersus  Romanos, 
qu»  Hteretf  ita  In  Colbertino  eodicOy  advtrsus  vUtos 
jun  beiU  fgcirant.  Ibi  autem  non  veliree,  sed  vietifre$ 
legettdum  plures  exlstimanl ;  quia  Cecilius  de  Tra- 
jano  ▼ictore  loquitur.  Yerum  etiamsl  veteres^  sicul  in 
riuio  manuscrlpto  eodice  legamus,  semper  subinlel- 
ligendiim  erit  vietoree;  quandoquidem  contlnentcr 
subjQngitur  advenus  vietos  jure  betli.  Nlhil  f tnqiie  in 
tci(«  mutandum  videiur.  Sensus  autem  auctorls 
noslri  is  esM  apparet,  Galerium  a  Romanis  eum  exe- 
gisse  censum ,  quem  non  modo  Teleres,  jure  belli 
post  ▼ictoriam  pariam ,  sed  Trajanus  etiam  Dacis  in 


▼ero  oontra  omnia  prorsos  humaniiatis  jura,  jussit 
eos  iiaviculis  exporiaios  maris  fluctibus  submergU 
Neque  Cecilii  nostri  sectatores  sibl  objici  patieniur 
tam  atrox  horrendumqiie  Cacinus  ab  aliis  scriptoribns 
fuisse  praelermlssum.  Nemo  quippe,  inquienl,  negare 
potest,  plura  ab  illis  omissa,  qaao  breviiaiis  ergo  ta- 
oendt  putaveruDt.  Tacuit  vero  ipsemet  Gecilius  quo 
tenpore  hmc  facu  slni.  At  ille  nmiirestissime  de- 
clarat  eumdem  Galerium  sub  vitas  susi  finem  novls 
inaudilisque  exactionibus  cundos  obruisse ,  ut  n^ 
cessarios  ad  celebranda  vieennalia  s«a  sumptus  fa« 
ceret. 

Neque  porro  ibi  adhue  steUt  crudelissimi  tyrannl, 
omnia  rapientis ,  insatiabilis  cupidiias.  Nemo  enim , 


assidus   rebellionis    defeciionisque  posnam  impo-  B  ^^  Gecilins,  enarrare  potesi  quain  immanis  tunc  fue- 


siierat. 

Censiiores  porro,  qvibus  niliil  charios  erai,  quam 
ineredibili  Galerii  avaritix  et  cmdeliuti  saiisfacere, 
ot  majorem  pecuoiam  cogerent ,  omnes  liberos  ei 
servos,  eives  et  nisticauos,  filios  et  parentes,  viros 
et  uxores  torroentls,  verberibus,  equHteo  torqoe- 
bant ;  ut  sua  omnes  vicissim  bona  patefacereni.  Post 
eorum  vero  dedarationem  plura  singulis  aserllteban- 
tor,  quam  revera  possidebant,  aique  bac  crudeli 
fraude  censos  augebatiir.  Novi  prseterea  censitores 
alii  super  alios  mittebantor,  qui  qtiidem  ot  roajores 
adliuc  peconias  exprimerent,  etiaro  pro  morluis  trl- 
b«u  exigebant,  sivequia  eos  mortoos  esse  dicentl- 
bos  nolebant  fidem  baberi  :  sive  quia  productos  a  se 


rit  pnesertim  rei  annonari»  exactio.  El  vero  singulis 
adbaerebant  mititei  vel  poHue  curni/ices^  uii  ille  ait, 
ofieiorum^  id  est,  olBcialiam,  qui  judicum  et  magis- 
traiuuiu  munere  fungebantur.  Omnia  auiem  teierrimi 
aii  sicaru  et  grassatores  depopolabantur,  Bihilque 
ad  vicium  relinquebant  laborantibus.  Quin  etiara 
nibil  amplitts  habentibas  nullam  dabant  Teniam,  ac 
variis  tormeatis  cooabantor  eis  eripere  quod  non  erai. 
Aique  is  quidem  videtur  esse  sensos  auetoris  nostri 
( CedL  ee^.  3i),  quamvis  illivs  textus  in  codice  roa« 
Duscripto  plaiie  eorruptos  sii. 

Pergit  vere  iUe,  aiique  b»e,  qnaiiiumvis  intolera- 
bilia,  potoisse  lamen  quomodocumque  sostentarl  spe 
fracttttiro ,  aUero  anno  faturoniffl.  Sed  h«c  etiam , 


testes  oogebanl  eonfiteri  lllos,  eui  jaro  mortttos,  esse  C  <!*»»  ^^  niiseris  sopererat,  a  scelestissimis  Galeril 

satellitibus  prorsus  adimebatur.  Vestes  siquidem  om- 
nis  generis,  aurum,  et  argentum  exlgebant,  qu»  ven- 
dUis  fructibus  necesse  erat  comparari.  Alqiie  lu 
Galerius  ommam  bona,  opes,  facultates,  ipsasque 
segetes  corrosii  sub  vana  vleennallorrim  specie,  quse 
reipsa  ikhi  erat  celebratorus.  Jam  enlm  res  ejus  et 
ftMPtuiia  dilabi  cosperant,  uii  postea  explicabimus. 

AETICULUS  V. 

Quas  GaUrius  ConskmHno  Magno  struxerit  insidias; 
quid  sit  sipUum ,  ^o  kie  aecepto,  ad  patrem  redHt; 
qua  GaleriMs  tristiiia  didieerit  kune  ei  Maxentium 
imperatores  faciH,  et  taureatam  Comtantini  imagi- 
nem  aeeeperii  ;  quomodo  Romam  obsidere  conatus  sit  • 
qua  confUsione  inde  discedens,  permiserit  Italiam  a 
miUtibus  vanem.aequomodoLicinium  et  Maximinum 
imperatores  mncupaverU, 

Quemadmodom  Galerios  GensUntium  imperato- 
rera,  uti  diximus,  aspernabatur,  Ha  filinm  ejus 
GoQstanlinum  metiiebal.  Quamobrem  eum  adhuc  Ju- 
venem  oecultis  ineidiis,  sicui  art  Gecillus,  atque  Eu- 
sebi«s  ( Eueeb.  tib.  i  de  Vita  Constant.,  cap.  20)  coii- 
firroat,  sape  appotivereti.  Nam  illain,  perglt  auctor 
noster,  9ub  ottentu  exereitU  ae  tusus  objecerat  ferls 
sive  ut  elarius  Praxagorae  apud  Photimn  dixit,  fero 
inMnamqtte  leoni ,  aliisqoe  qnomodo  anonymus  etiam 
Yalesiamis  lesutom  nobis  fecit,  plttribos  periculis. 
8ed  haBC  omnia  a  nobis  infra  stngulatlm  ftisiusque 
emieleanda  el  exponenda  sunt. 


adhue  in  vivis. 

Deniqae,  Merees,  ail  Cecllius,  pro  vita  dabatur,  lU 
in  eodice  manuscripto«  Sed  Baudritts  corrigendum 
eenset  dabaniur^  ut  sit  Cecilii  sensus :  TanU  erat  ca- 
piutio,  ut  ad  eam  solvendam,  exbausia  peeHoia, 
merces,  seu  quaelibet  res  venales  darentur  pro  viUy 
14  est,  pro  vicitt  et  cibo.  Quid  tamen,  sl  servau  ve- 
leris  eedicis  lectione,  dicaiur  significari  pecuniam 
eapiiaiionis  roercedem  fuisse,  quiB  pro  viu  dabatur, 
Ik>c  est,  nt  vivere  iiceret,  nec  vita  eripereturY  Non 
mbrum  itaque,  siConsUntinus  Magntts,eiijus  tanU 
erat  monificentia  et  pieus,  qttanu  Galerii  crudelius 
et  avariiia,  bane  prorsus  inlolerabtlero  caj^utlonem, 
lege  data,  sustulerit.  Uac  autem  ipsa  lege  confirmari 
«liipie  ea  possunt,  quae  Geclllus  noster  de  immensis  0 
itlis  et  execrandis  Gaterii  exacHonibus  laro  certo 
aeseTerat. 

Omniom  vero  bonls  et  faeulutibus  lanta  inhuma- 
mitate  abfotis,  soli  utique  sopererant  mendicl ,  quos 
ttb  omni ,  aii  CecilittS,  genere  injuriee  tttaHs,  sic  fn  co^ 
dlce  maniiscriplo,  miseria  et  infetieitat  fecerai,  At  hr 
reniur  omnes  depravatum  esse  verbum  ataHs.  Balu- 
Kius  iiaque  pro  eo  et  superiori  infuriee  scripserat  fn- 
jurietatis,  sed  re  dlligentius  expensa,  cum  aliis  cor- 
rigi  voluit :  omni  genere  injurim  tutos ;  et  eptimo  qui- 
dem  senso ,  nec  aKud  amplius  desideraiidttm ,  nisi  at 
flrmetar  alterios  codicis  melioris  auclortece.  C»id- 
rrnn  dfrissimus  Hle  imperalor  banc  summn  calami- 


967  LE  NOURRY. 

Tum  vero  intolerandus  ille  tyrannus  eumdem  Gons-  A  bit,  objicielque  falsum  esse  Cecilium,  qui  Romam  t 


tantiiium,  ut  infra  etiam  plaiiius  explicabiiur,  Romae, 
si  Aurelio  Viciori  fides,  vel  potius  Nicomedix,  ut  ait 
jam  laudatus  Praxagoras,  taiiquam  obsidem  reiine- 
bat.  Interim  vero  Goiisianiini  pater  Gonstaniius,  le- 
tbali  morbo  correplus,  plures  ad  ipsum  Galerium 
scripsit  litteras,  quibus  posiulabat,  sicut  Valesianus 
etiam  anonymus  testificalur,  illum  sibi  remitii.  At 
inexorabilis  Galerius  obuisas  aures  tamdiu  liabuit, 
donec  iinportunis  patris  gravissime  aegrotantis 
precibus  Taiigatus,  ei  filium  non  poiuerit  amplius  ne- 
gare.  Tunc  enim  GonsUntino  c/edt^  sigiUum  ^  incli' 
nante  jam  die^  pracepiique  ui  postridie ,  acceptis  mait- 
datii,  profieiiceretur.  Quid  sit  auiem  lllud  sigillum  si 
quis  sciscitctur,  huic  Baluiius,  Ducaiigii  aucioritate 


Galerio  bactenus  visam,  aut  cognitum  ejus  ambitam 
plane  penltusque  inficiatur.  Quis  eniro,  inquiet  ille, 
nescit  Aurelium  Victorem,  aut  eumsaltemqoi  histo- 
riam  illius  in  compendium  redegit,  aperte,  ut  paulo 
anle  dicebamus,  asseverare  Gonsianiinum  adbucju- 
venculum,  ac  proinde  ante  baec  tempora  a  Galerio 
obsidem  in  urbe  Roma  religionis  specte  reieiitum? 
Ast  ubi  illum  nisi  apud  se  in  bac  ipsa  urbe  obsidem 
retinuit?  Nonneipsi,  uli  ex  jam  dictis  paiet,nimiain 
suspectiis  erat,  quam  ut  illum  Rom»  soluro  relin- 
queret?  Huc  accedit,  quod  idem  Constaniinos  adhae 
juvenis,  in  Asia,  teste  eodem  Valesiano  anonymo, 
apud  Galeriuin  obses,  foriiter  militavit.  Quidni  et 
Rom»?  Tuni  deinde  acrius  ille  urgebit;  ati|aeesto, 


freius,  respondet  epistolnm  esse  dimissoriam  mu- B '"4"^^^»  ^^^"^  ^*  velis,  penitus  sit  falsum.  At  qoo- 


nitamque  sigillo.  Sed  ibi  Ducangius  auctores  infimae 
latinitalb  cilal.  Nobis  vero  facilius  probabitur  eo  no- 
miue  significari  eveetionem ,  cujus  frequens  in  codicis 
Tbeodosiani  legibus  fit  mentio,  et  qua  desigiiatur  di- 
ploma,  sive  liceniia  scripto  sigilloque  confirmata 
publici  cursus  accipiendi ,  et  qui  ab  illo,  quemad- 
modum  postea  probabitur,  revera  acceptus  est.  Si- 
gilli  enim  vero  noroine  eam  indicari  probant  ipsa- 
met  auctoris  nostri  verba ,  quibus  illud  sigillum  dis- 
tinguiiur  a  Galerii  mandaiis,  id  est,  haud  dubie 
liiteris ,  quibus  Gonstaiitiuin  de  remisso  a  se  filio 
ejus  Gonstantino,  aliisque  de  rebus  facerei  certiorem. 
Porro  autem  Galerius  arbitrabatur  Gonstaniinum 
baec  mandata  sua  postridie,  uti  jusserat,  expectatu- 


modo  fieri  potuii ,  nt  Galerius  iroperator  qui  ali« 
quamdiu  saltem  in  lialia  remanserat,  Romam  (onc 
numquam  viderit  ac  ne  semel  quidem  ?  Sed  quamfii 
eam  ab  ipso  numquam  visam  fuisse  certo  certiiisde- 
monslres ;  nemini  tamen  facile  probabis  persuison 
Galerio  fuisse  banc,  ut  narrat  Gecilius,  urbem  noi 
multo  eue  majoremj  quam  quas  noverat  civt/alei.Qois 
enim  umqium,  nisi  insanissimus  imperator,  ad  o^ 
bem  aliquam  obsidendam  aggressus  est,  nisi  com- 
pertum  omnino  babuerit,  quanta  esset  illiiis  laiilodo 
et  longitudo,quibus  praesidiis  et  propugnacolis  mnni- 
ta;  ac  quo  copiarum  numero,  et  quibus  macbinis  po- 
tuerit  expugnari  ?  Si  ea  tamen  omnia  Galerio,  quam- 
viscognitu  facillima,  prorsus  iiicogniia  fuisseosten- 


rum.  Quapropier  finxit  se  ad  medium  usque  diem  Q  das,  neque  tibi,  neque  Gecilio  repugnabimus.  Ad  ei 


dormire ;  quo  illum  quavis  occasione  retentaret.  At 
Gonstaniinus,  accepto  pridie  sigillo,  statim  post  coe- 
nam  summa  celeritate,  et  occisis,  ut  infra  dicetur, 
per  mansiones  multas  publicis  equis,  ad  patrem  suum 
convolavit.  Ubi  vero  Galerius  id  rescivit,  tanto  inde 
dolore  affectus  est;  utvix  lacrymas  tenuerit.  Sed 
plurimum  sane  aucta  est  ejus  moestitia ,  quando  cog- 
novitillum  a  Gonstanlio  patre  suo  factum  esse  impe- 
ratorem.  Parum  iuque  abfuit  quin  protinus  illum, 
qui  laureatam  ejus  imaginem  de  more  attulerat,  vi- 
vum  comburi  jusserit.  Amicorum  tamen  coiisilio  ins- 
tigalus,  suscepit  Gonsiantini  imagiiiem,  eique  misit 
purpuram,  quemadmodum  postea  explicabimus. 
Sed  rursus  eum  tcrruit  nuntius,  qui  reiulit  llaxen- 


porro  animum,  quaeso,  advertas,  quae  mox  ciundas 
a  nobis  anonymus  Valesianus  memoriae  prodidh  Ga- 
lerium  ctim  ingentibus  copiis  Romam  venisse,  qoas 
nibilominus  auctor  noster  ad  circumsedenda  ^^ 
nuBnia  non  satis  fuisse  asseverat.  Vide  ergo  olnnB 
inter  eos  nulla  sit  dissensio. 

Gxterum  legiones  quaedam  indignum  Galerii,  Ro- 
mam  et  in  ea  Maxeniium,  genenim  suum,  oppogoao« 
tis,  scelus  detestanles,  ab  illo  defecenint.  Reliqoi  Tero 
milites  jam  nutabant.  Metu  ergo  fraaus,  provoWitse 
ad  illorum  pedes,  promissisque  ingentibus  flexil  eo- 
rum  animos,  et  fuga  saluti  suae  consuluit.  Mequeio- 
lus  Gecilius  hanc  Galerii  expeditionem  litteriscoiisig- 
navit,  sed  alii  plures,  quemadmodum  anonymos  ^h 


tium  faclum  fuisse  imperatorem  quadaro  factione  ])  litsianus,  cujus  hxc  ipsa  sunt  verba  :  c  Galerius  com 


praetorianorum  militum,  quorum  castra,  sicuii  supe- 
rius  animadvertimus,  pene  omnia  sustitlerat.  Non 
inde  tamen  oninino  perterrefactus ,  Romam  misit 
Severum,  ut  eamurbem,  et  commorantem  ibi  Maxen- 
tium  expiignaret.  Verum  Severo  victoetmortuo,  Galc- 
rios  in  Italiam  invadit  Romamque,  et  in  ea  Maxen- 
tium  obsidere  molitus  est.  Sed  quia  illam,  sicuti  ait 
Gecilius,  nondum  viderat,  minorem  quam  par  erat, 
secum  duxii  copiarum  numerum,  qiiibus  urbem  mul- 
to,  quam  putabat,  majorem  obsidione  cingere  non 
potuit.  Spem  itaque  omnem  abjecit  in  eam  imimpendi. 
Sed  aliquem  audire  nobis  videmur,  qui  nos  ex  bac 
Bomae  urbis  obsidione  ad  alia  properantes,  retarda- 


ingeiitibus  copiis  Romam  venit,  minaius  civiutis  i 
teritum,  et  castra  Interamnx  ad  Tiberim  posuii.Tttne 
legatos  ad  Urbem  misit  Licinium  et  Probom,  per 
colloquium  peiens,  ut  gener  apud  socerum,  id  est, 
Maxentius  apud  Galerium  precibus  magis,  qoam  ar- 
mis  optaia  mercarelur  Qui  contemptus,  agnovit  pro* 
missis  virorum  Maxentii  partes  suas  deseruisse,  qoi- 
bus  perturbatus,  retro  versus  est.  >  Similiier  Aure- 
lius  Victor,  sed  brevius,  edixit  obsessam  quidem  a 
Galerio  Romam  :  sed  cum  metueret  ne  a  sois  desere- 
retur,  ex  Italia  discessii :  vel  sicut  alius  scriptor  la- 
quitur,  propere  refugit.  Scriptis  quoque  Zozimos  pro- 
didit  eum,  cum  sensisset  parum  fidos  crga  se  oiiliw 


m 


DISSERT.  IN  UB.  DE  HORTIBUS  PEHSECUT.  CAP.  XII. 


970 


animos,  in  Orienteni»  nuDo  commisso  pnelio,  rediisse  x  ^^^^  qui<leni  dixit  irahuntur,  id  est,  nolentes  et  in?iti. 


ad  suas  nimirom,  ut  ait  Cecilius,  sedes. 

Ne  vero  turpi  in  fuga  ab  bostibus  intercipereiur, 
aul  ii  utimUia^  inquit  idem  auctor  noster,  id  est,  res 
ad  ?icturo  et  usus  necessarias  babereni,  militibus 
suis  luliam  ,  quacumque  iter  faciebat,  vastandi  po- 
teslatem  dedit,  sive  ti(  miliii  suo^  ait  anonymus ,  pra' 
damguamcumque  conferrel.  Hi  autem  rapinis  etscele- 
ribus  omnia  praedaii  ei  depopulaii  sunt. 

Postea  vero  \enit  Camuntum ,  quac  urbs  Illyrici 
erat ,  ibique  Diocletiano  atque  Maximiano  Herculio 
praBseiitibus,  uti  jam  superius  annotavimus,  dedit 
lAeimo  imperium.  Sic  aulem  tino  tempore^  inquit 
Cecilius,  ux  fuerunt,  quibus  imperium  datum  est,vi- 
delicet  Maximlanus  Herculius,  Maximianus  ipse  Ga- 


Sed  cuni  nihil  lii,  sicut  alii,  prumoverenl^ad  falsorum 
deorum  idoIa,atquead  iEscuIapium  et  ApoIIinem  haud 
feliciori  exitu  miser  imperator  confugit.  Dat  Apoilo, 
inquii  Cecilius,  id  est,  hujus  falsi  dei  sacerdotes,  cu* 
ram^  assignatis  proculdubio  ad  sanaiidum  illius  ulcus 
medicamentis  :  scd  bsec  sicut  et  alia,  quae  alii  rursus 
medici  siiggesseruiit,  fuere  omnino  inutilia.Nam  can- 
cer,  ail  Cecilius,  id  est,  gangraeiia  interim  serpii,  au« 
getur  malum,  creantur  vermes,  et  in  putrediiiem  caro 
solvitur.  Tum  vero  odoritatem  non  modo  per  palatiim, 
verba  sunt  Aucloris  nostri,  sed  totam  civitatem  pervadit, 
Nemo  sane  non  videi  vitialum  esse  bunc  locuin  :  sed 
ad  eum  emeudandum,  tol  plane  sunt  sensus,  quot  ca- 
pita.  A  vero  aulem  fors>iian  propius  absunt,  qui  scri- 


lerius,  Maxentius,  Constantinas,  Licinius  et  Maximi-  ^  bendum  puiant  Odor  autem.  Et  cerie  si  odorem,  ul  no- 


Dus.  In  Cecilii  itaque  textu  si  nullum  sit  mendum, 
ibi  ille,  imperii  nomine,  lam  Caesaris,  quam  Impera- 
toris  et  Augusti  dignitatem  designavit.  Maximinus 
quippe  tum  Caesar  tantum  erat.  Ab  auctore  siquidem 
Dosiro  scriptum  postea  legimus :  ^uncupato  Licinio 
vmperatore^  Maximinus^  in  roanuscriplo  codice  Maxi* 
manu$t  iratuSf  nec  Ctetarem  le,  nec  tertio  loco  noiiit- 
ttori  volebat,  Cecilio  autem  nostro  suffragatur  Euse- 
bius  {iib.  viii  luetor,  ecclei,  eap,  5),  qui  aperte 
declarat  Licinium  communi  Imperatorum,  haud  du- 
bie  Diocletiani,  Galerii  el  Herculii,  consilio  renun* 
tiatimi  fuisse  Augustum  et  imperatorem :  c  Quod  qui« 
dero,  c  pergii  ille,  >  Maximinusaegre  adroodum  tulit^ 
qui  bactenus  Caesar  dumtaxat  ab  omnibus  appelbba- 
tur ;  >  fAOvov  Xaiaapa  irapk  Trayroy  cioirt  rotff  X/^f^"  G 
TtCovToi.  Nullis  porro  Galerius  nec  precibus,  nec  lega- 
tis  saepius  roissis,  potuit  hujiis  ingrati,  ignobilihque 
bominis,  quero  fecerat  Caesarem,  aut  aniinum  leiiire, 
aot  frangere  iracundiare.  Vicius  ergo  ejus  conluroa* 
cia,  sustulit,  ut  antea  dicturo  est,  Caesaruro  noinen, 
illaoM|ae,  lametfti  invitus  et  dolens ,  tresque  alios 
noDCupavit  imperatores. 

ARTICULUS  VI. 

De  extremo  ae  pudendo  Galerii  morbo  ei  edicto,  quod 
jmjam  moriturue  in  chriitianorum  gratiam  pii6/t- 
eavit. 

Decimuro  et  octavuro  imperii  sui  annum  agebat 
Galcrius,  cogitabatque  de  celebrandis  suis  vicennali- 
bos»  quando  illum  Deus,  aequissimus  scelerum  vin- 


tat  Pliniiis  (lib,  ix   Hi$t.  nalur.  cap,  7),  non  atiud, 

quam  infectum  aera^  inlelligi  pofitf,  nonne  faciliiis  in- 

telligi  poterit  cur  Cecilius  dicat  odorem  hunc  teterri- 

mum,  seu  aerem  infecium,  noii  modo  per  palatium, 

sed  per  totam  pervasiss^c  civiiatem.  Sed  quo,  inquies, 

modo  per  toiam,  nec  parvam,  profecto  civliaiem  per- 

vasii?Nos  itaque  iis  prorsus  iion  refragabimur,  qui 

probaverint  in  his  Cecilii  verbis  non  miiiiroam  esse 

hyperbolem,  qua  signiHantius  exprimeret,  quam  male 

olens  esset  teierrimus  ille  odor,  qui  ex  Galerii  ulcere 

afllabatur.  Acuiissimis  porro  doloribus  percitus  : 

Clamores  simul  horreudos  ad  sldera  lollit, 
Quales  mugiius  ftigit  cum  saucius  aras 
Taurus. 

[Virgil.,  tib.  n  jEneid.,  v.  222.) 

Et  ht  adhuc  Yirgilil  versus  suiit,  quos  Cecilius,  nec 
integros,  nec  auctore  nominato  ciiavit. 

Postremo  apponebaniur  ulceri  cocta  quaedam  et 
calida  aniinalia,  f:*sciis  involota;  ui  calor  vermes 
eliceret.  Sed  inde  longe  adbuc  inajor  vermium  copia 
generabatur.  Puiredlne  itaque  viscera  ejus  omnesque 
corporis  partes  macie  contabuerunt,  et  pars  illius  in- 
ferior  in  utrium  modum  inflata  fuit,  pedesque  ejus 
aroiserunt  suaro  formam  ac  speciero. 

Alii  autem  scriptores  aut  brevius,  aut  fusius  hunc 
Galerii  morbum  descripserunt.  Aurelius  enim  Victor 
narrat  illum  vulnere  pestilenii,  et  in  Epitome  geni- 
talibus  consumptis,  Euiropius  insanabili  vuluere. 
anonymus  Valesiaiius  morbo  ingenii  disiabuisse,  at* 
que  aperto  tandem  et  putrescente  viscere,  vel  sicut 


dex,  pudendaplaneplaga  percussit.  Fistulosum  si- D  |||„uit   Hieronymus,  computrescentibus  carnibus, 

roortuum.Clirysostomus  vero  iiiteris  roandavit  cor- 
rupia  ejusdem  Galerii  verenda  generasse  vermicu- 
los ,  atque  a  medicis  ad  curandum  boc  ulcus  pin- 
gues  et  peregrinas  aves  putrefaciis  membris  ad- 
moias,  quibus  vermes  extrahere  curo  frustra  conati 
fuissent ,  muUis  ille  post  diebus  animaro  exhalavit. 
Prius  autero  Eusebius  memoriae  prodiderat  naturo  re- 
penie,  uti  roedici  loquiintur,  abscessuro  circa  media 
occuUiorum  corporis  partium,  ac  deinceps  ulcus  pu- 
rulenium  ac  fisiulosum ,  unde  incredibilis  vermium 
multltudo  scaluriebat.  Hi  autem  intima  viscera  sic 
depasti  sunt ;  ut  roagna  corporis  moles  in  ubem  so- 
luta  horrendum  adsUntibus  specuculum  praeberet. 

31 


quidem  ulcus  erat,  tn  inferiori^  inquit  Cecilius  noster, 

parte  genitatium,  quod  poslea  crevit,  serpsitque  la- 

tius.  Varia  autero  ab  illo  deinde  describuniur  reroe- 

dia  a  roedicis  et  chirurgis  casso  irritoque  conatu 

adhibiu ,  atque  hanc  in  rero  ciut  istos  Virgilii  ver- 

808,  sed  lacito  ejus  nomine : 

Cessere  magistri 
Phillyrides  Chiron,  Amiihaoniusqne  Melampus. 

{Virgil,,  lib.  va  Georgic,  m  /itt.) 

Nos  autero  Jaro  ostendimus  quanU  librarii  imperitia 

haeeverba    corrupu  fuerint.  Porro  aiitem  auctor 

Doster  significat  medicos  recessisse,  de  Galerii  salute 

desperantes. 

Alii  Uoaen  nobite$,  pergit  ille,  undique  trahuntur^  non 

Patbol.  VII. 


071  LE  NOURaY.  m 

AdbibiU  autem  sunt,  addit  ille ,  plures  medici ,  sed  A  nis  graiiam  eo,  quo  diKimns,  BMdo  dederii;iioi 


quia  auinimium  fcelorem  ferre,  aut  nullum  remedium 
afferre  poierani ,  orudeliter  necali  sunt.  At  Rufinus, 
et  po^iea  Paulus  Orosius  insuper  adjiciunt  unum  ex 
liis  medicis  audacter  dixisse  illum  insanabili  hoc  mor- 
bo  ideo  absumi ,  quia  christianos  tanta  crudeiitate , 
quanta  injuslitia  excruciaverat. 

Verum  ille  minus  hujus  medici  horlationibus « 
quani  morbi ,  qui  per  annum  integrum  duravit ,  vio- 
lentia  ac  doloribus  coactus  est  tandem  Deum  vindi- 
cem  conOleri.  Ad  extremas  quippe  anguslias  redac- 
(us,  promisit  se  restiiuiurura  illius  veri  Dei  tem- 
plum ,  saiisque  facturum  pro  scelere ,  vel  sicul  Eu- 
scbius  ( lib.  viii  Hiitor.  eccUi.y  eap.  17 )  paulo 
clnrius  significat ,  se  chrisiianorum  eccleslas  reoed: 


sincera  lamen,  sieuti  ex  hoc  eliam  ipsoroel  edici» 
liquet,  fuit  ejus  poenitentia.  Non  nurmii  itaq«e,  li  a 
jusiissimo  Deo  non  potuerit  iatpetrire  oorporti  sam. 
(atem,  quam  Inooceniins  quidan,  qm  sioiiU  nM-bo 
10  extremum  vit9  pericuium  »ddt*c4m,  suig,  «t  ait 
August*ums«  et  episcopi,  at<|ae  aliorum  Eedesi»  ni* 
nisirorum  tacrymis  ac  precibtts  obtkmit. 

Sceleratus  igitur,  nec  poenitens  ille  imperauir, 
paucis  post  memorati  edicii  pubiieationem  elapiis 
diebus,  ac  commmUiii  Licini^^  ait  Geeiiius  (cap.  35), 
conjuge  iua  el  filio^  atque  ei  de  maini,  ul  aioo^  ia 
manum  tradiiis,  horrenda  tabe  oon8iitt^ttsest.Tim 
ille  contineDter  sermonem  Sttum  sie  prosequiuv : 
idque  cognUum  NicomtUa  mstt  guidim^  $m  fatun 


ficaturum ,  iinpositurumque  illorum  veiationibus  G-  B  ^^^«^  vicennalia,  kl  mar  impendentihu.  its, 


nem.  Et  quidem  edictum  in  eoruindem  chrLstiano- 
runi  gratiam  confesiim  conscripsil,  quod  in  singulis 
provinciis  voluit  proroulgari.  Nobis  aulem  integrum 
hoc  edictum  exhibet  Cecilius ,  atque  etiam  Eusebius, 
qui  illud  ex  latina  lingua  in  graecam »  et  RuGnus ,  qui 
ex  grxca  in  laiinam  se  iranstulisse  lestiricaniur.  Porro 
auiem  si  iliorum  omnium  graeca  laiinaque  verba  se- 
cum  conferas  ,  facile  animadveries  enrodem  esse  ip- 
sorum  sensum,  eamdemque  signiGcationem.  Quo- 
circa  nonnulli  opinantur  acceptum  referri  Cecilio  de- 
bere ,  qtiod  nunc  latine  hoc  edictum  habeamus.  Y^ 
rumiamen  omissam  ab  eodem  Cecilio  hujusce  edicti 
cum  Imperatorim  ooBsiBibus  ifiscripiionem  nobis 
Eusebius  repraesenlat ,  tametai  non  omnino  Integram 
et  perfectam ,  ui  quibusdam  videtur. 

Observant  praeterea  alii  edictum  illud  cbrisiianis 
prorsus  esse  injuriosum  ac  conluroeliosum.  At  in 
ejns  taroen  Gne  Galcrius  prsecipit ,  ut  pro  sua  rei< 
que  publioe  salute  chnstiani  Deum  suum  orent  ac 
precentur.  Sed  quid  mirum,  si  Galerius,  ejusque  mi- 
nistri,  gentllium  erroribus  penitus  obcxcati,  sibi 
ipsis  uno  eodemque  in  edicto  inepte  contradixerint? 
Nicomedhe  anlem  illud,  ait  Cecilius  {cap.  55)  pro- 
ponilur  pridie  kalendai  maiai ,  ipso ,  Galerio,  octieiy 
et  Maximmo  iterum  comulibui,  Noiat  etiam  Eusebius 
octavum  hunc  Galerii  consulatum,  et  alii  quldam 
eum  sohim  eonsulem,  alii  vero  tam  antiqui,  quam 
receniiores,  illius  collegam  non  Naximinum,  sed  Li- 
cinium  fuisse  suspicanlur.  Nec  dcsunt,  qui  autumant 


in  codice  manuscripto  legimus,  ubi  Ubrtrii  iiearia 
meusis  a  Ceciiio  memorati  dies  •aussus  ibiL 

At  ex  iis  Cecilii  verbis  coiligimos  primoCaMNB 
mortttttm  esse  non  guidem  Nieomediae,  ssd  posisa* 
quam  ad  Serdkam^  si  auottjmo  Valesitno  eredidsri^ 
reverem  busset.  Secundo  Liciniun  iapcraisrciB  ibi 
roorienti  Gaierio  astitisse,  quippo  qui  iUi  ibidea 
commendatarottxorem  et  GliMSi,  iaqttilauctorisskr 
(CecU.  cap.  55  H  56 ),  tA  nuuitt  iradidit.  TeriioGab- 
riuJtt  ^  bac  vita  migravisse  mease  msae,  ouit  ^- 
veaMkcim  jam  ab  anais  sc  duobus  insupcr  Msaiihit 
aiu  Cissajr  fiii^sei,  atti  Augttstas  ei  imperater.  Maai 
Ceciiius  desigasyi  kaleadii  roartiis  anai  baad  dukii 
subsequonii^  folura  iltius  vieeaa«Ua.  Et  ctrte  In 
C  allata  ab  Gttsobio  (iik.  vai  fiis/or,  4cdu.^^.  Kl) 
edicii  aib  eo,  sictti  paulo  Mnlea  dicebiaMs,  dsii 
inscripiione  haec  legimiis  :  lmperat<tr  xix,  iSm^^ 
T&»p  ivWo(xoii  Scxatw,  id  est,aaao  iia^i  dscisis  bsm 
hattd  dttbio  incliaato.  Ubi  attlfaoi  aeciptiai  sb  ans- 
nymo  Valesiaao  legimus  :  iiNiMraaal  aiaoi  itbi,  iki 
laud  iiameriio  juro  Sttb;ttid'ieittltt«  plaaos  atqis  pa^ 
fectos.  Nec  alia  quoque  videiur  assa  Attselii  Visloni 
sententia,  ubi  annos,  qaibtta  vel  Cxsaris,  vel  Aa- 
gusti  dignitate  poiiius  esi»  sio  dasliaxii  :  Bme  fn^ 
quennii  impmiumt  Coaiisaitao  oanttam  fm$;  cmk  mu 
uterque  potenliam  Cceiarum  annoi  tredecim  gciutemi. 
Quinque  aulem  ei  iredeciiD  anoi  deeem  et  ods  css- 
ficiuui.  In  Eusebii  umenChronico  seriplani  l^iflMa* 
GaleriuM  UaxiiuiamuM  viceimo  primo  imperU  i 


hunc  Mnxiroino   esse   subrogatum.  Verum    nullus  D  moritur.  Sed  fortasse  librarius  erravii  attaieros  de- 


adhuc  certo  demonstravit  edicia  qiixdam,  quae  in« 
scripta  sini  subrogail  alicujus  consulis  nomine. 
Deinde  vero  Cecilius  Maximinum  non  secus  ac  Gale- 
rium  ordinarios  hujus  anni  consulcs  satis  aperle  de- 
nuntiat.  Quaroobrero  erudkis  aliquibus  noslr.x  .'etalis 
scriploribiis  verisimilior  videtur  ejusdem  Gecilii  nos- 
(ri  senteniia.  Adi,  si  lubet,  cardinalem  Norisiumy 
Paghim  ac  Ttl)emonii«ro. 

ARTICULUS  VII. 

Vbi  el  quando  Galeriuif  poHquam  uxorem  iuam  et 
fitiam  Liciwo  commendaael,  mortuui  eir,  ac  de  filh 
ejui  Candidiano. 
Quaniqunm  Galerius  edictum  in  christianx  religio^ 


scribendo,  aui  aucior  Cliroaici  priraum  et  Mmm 
aunum^  quamvis  plane  ioiperfecium  attmeravit.  At 
clarius  sane  ia  eodem  Chronico  liinesia  Galerii  mors 
anno  Qirisli  5il,  et  a  peritioribus  cbroaogiafhii 
anno  superiore  510  oonsignaiur. 

Filium  porro  ex  concubina  Galeritts  sttsctperat, 
qui  Candidianus  nuncttpaius  est.  Yaleria  autem,  eja$« 
dem  Galerii.uxor,  de  qua  nos  plura  dixirous,  cum 
sieriliiatls  morbo  laborarel,  eum  post«a  adoptaTit 
Jam  vero  Is  nonum  aeiatis  suae  annum  alligerat, 
cum  Dioclelianus  anno  505  deposuii  imperiara.  Tuiic 
autem  paier  ejus  decreverat  illum,  posi  acta  impcni 
sni  vicennalia,  in  locum  suuin  substituere,  ac  creat 


975  DISSERT.  IN  LIB.  DE  MOBTJWJS  PPRSECUT.  CAt>.  Xllt.  974 

iinperatoreni.  Veruro  boc  ipso  tempore  ille  aaisern-  ^  bueral,  exjdclisviceojnaribu^  $ui>,$iveposl  vicesimucu 

imperii  sui  nniHim,  Sevejrum  prp  se  subsiiiuere  impe- 


bili,  sicuU  mox  ennrravimus,  morie  inioriil.  Animam 
iiaque  ageiis,  cum  nihil  ?niplius  (acere  po$set,  Imnc 
Cnndidianum,  uij  dictum  esC,  commendavit  Licjnio, 
ct  iii  manus  tradidit. 

Posl  hacc  Candidianus  venit  Nicomediam,  ubi  ab 
cotlem  Licinio  in  honore  habcri  videbatur,$ibique  lunc 
despondit  seplennem  Haximini  Griam.  VerumUmen 
f  imulato  Licinii  favori  nimiura  confisu.s,  ab  eo,  cum 
nihil  tale  metueret,  occisus  est.  Cacierum  qui  hiijus 
Cnndidiani  meQiiopem  fecerit,  vix  sane  alium,  prseter 
Cecitium  nostruni,  rcperias  scriptorem.  Penes  igitur 
hunc  sdum  fldes  erit,  donec  alius  liurum  testis  aut 
sponsor  profcralur. 

CAPUT  XIU. 
De  Severo  ei  Maximino  impertJfiril^. 

AIITIGDLDg  Mtllffm. 

^Nur  fuerkti  $0itm  pauri^  H  «tlki :  a  quo  el  4fuomod0 

4ke$m'  -ae  dmide  ImpeNftor  ertatui  mt,  -fiiove  morti^ 

feiMre,  fOf l  o^etsam  Romam  a  mi$  daiirfKS,  miam 

fffiM(,«<  de  Severiamo  eju$  fUio, 

Observatum  a  nobis  fuii  quomodo  Galerius  Seve- 

rum  Ittyridorum,  u(  ait  Aiirelius  Victor,  indigenam, 

Diocletiano  Cxsarem  creaiidum  proposuerit.  Verum 

h  ipsemet  Diocletianus  itlutn  primo  quidem  rejecit, 

utpote  $aUatoremy  inquit  Cecilius,  temulentumt  ebrio- 

sum,  cui  nox  pro  die,  et  die$  pro  nocte,  Nec  immerilo 

sane.  t^am  is,  leste  Auonymo  Valesiano,  erat  ignobi- 

h$  et  moribu$  et  natalibuSy  ebrioiu$,  et  hoc  Galerio  ami- 


ratorem.  Sed  ubi  laureala,  ulidiximus,  Consionlini  , 
cni  pater  moriens  imperiuu)  tradiderat,  imago  all^ta 
fui^,  lunc  serio  cogitavit  eumdeip  Scverum  imperaio- 
rem  August^umque  renuaii^re,  ni.que  cym  nnlepouere 
Consi^Umo,  utpoie  gaiate  D^iuori.  At  ei  bxc  \n  ani- 
mo  j)a|juei^iDDntiatumestMjSt^£j2iium  prxioriauoruii^ 
milituut*  sicutividimu$,ractiQDcappe]latum  fuisseim- 
peratoreip.  Quamobrem  Sevcro,  confestim  accersito^ 
suiscohortaiionibuspersuadet,  yt  recipiat  imperium, 
ct  ^d  Maxentium,  Romie  commo/^nten^i ,  expugoapr 
dum  proficiscatur. 

Gnlerii  itaque  voIupt^M  Seyer^?  sine  mor^  pfiruit^ 
et  cum  exerciiu  pcqessit  ;\^  urbi?  illiM^  tpuro^.  Se^ 
9  ibi  a  miliiibus  suis,  iiti  CeciUus  pp^lejr  et  inccriu$ 
etiam  panegyriciConstantino.dicli  auctQr  tostUican- 
tur,  desertus  es^>  atque  Qerc^Iio  jaflvei^ic^Q^e ,  seso 
dedit  in  fugam,  nc  cumpaucis  Ravenu^c  incliisit.  Ve~ 
ritus  lamen  neeidem  Herculio  {rtkdnreiiir^  vestmque  el 
purpuram^  inquit  Cecilius  (c.  26)  (vel  sicut  in  codice 
ipnnuscripto  babetur,  ve^temque  purpuream)  eidetn,  a 
9Uoacc£|^6ra(,renti<t7,Hercu|io  videlicet,  qui  illum,ut 
p^ulo  ante  dictum  est ,  hac  Cxsnris  purpiira  revera 
induerfit.  Verum  turpi  illa  nbdicatiQue  nihil  pptuit 
aliud  impetrAre,  pisi  ut,  yenis  inci^is,  li^niier  n)prere.- 
tur.  Atque  huiic  Cecilius  in  modum  pcrbibet  Seve- 
rum  viiam  cum  imperio  arnisisse.  Quid  vero  ea  d.e  rc 
alii  scriptum  rcljquerint,  nunc,  si  placot,  vidcamus. 
Primum  ergo  Eptropius  nnrral  Severum  Ca^sarem 


CKS.  'Nefno  itnqiie  mirabilur  si  Galerius  vir,  uli  vidi-  Q  ^  (Jalerio  missum,  ul  Romam  et  ibi  Ma.xeniium  obsi- 


mos,  improbissimns,  huiic  sibi  siinillimum  et  arai- 
cum  haliere  ei  Ca»arem  creari  voluerit. 

Qiinlemcumque  lamen  Diocleiiano  rationem  al- 
lulit,  ul  nuncupnlioui  ejus  assculirclur.  Palam  euim 
ct  nssevernnier  dixit  illum  imperio  esse  dignum; 
quaniam  miruibu$  pdetiter  prcebuit,  iU  est,  ut  quidnm 
arbitramur,  fiiJeliter  prsebuii  argcnlum  el  titipcndia, 
aui  nlia,  qux  Gulerius*ip.se  miliiibus  dislribueudn  ilU 
iradiderat.  Sed  ubi,  quajso,  hoc  verbum  prcebuit,  ita 
sOlum  invenies.  NonnuHi  igiiur  rescribendum  volunt 
pftEftfil^tatiliori  quidem  ,  ac  nidiori  senau,  scd  siue 
aoctofilatc.  Quidquid  sit,  Galerius,  huic  raiioni  plane 
dtfflsBS ,  couiineiiter  adjccii  $e  eumdem  Severum  ad 
Matimlauujn  Herculiuin  jam  misisse,  ut  ab  illo  pqr- 


derel,  s^  jsiiorum  scelcre  deserlum,  flavennam  con- 
fugis$e,  u)i  iu.tcrfectiis  esi.  ,^t  Zozimus  nulla  Romn- 
na3  pbsidionis  meniione  fictn,  scribil  eumdem  Sevc- 
rum  Qcsarem  a  Galerio  missum,  ui  Mnxenlio  bellum 
infeirct.  Mediolano  ilaquc,  uii  illc  nit,  cuni  Mauro- 
rum  ordinibus  profectus  esi.  Sed  cum  acccdcntcm 
Mnxeulius,  qui  mnjorem  niililum  pnrtem  pecuuiacor' 
ruper;»l,  cum  fnciic  vicissei,  Ravennnm  bcne  muni- 
^iu<&t  ma^na  alimcnlprum  copin  abundantcm  nufu- 
git.  llluc  vcro  ciio  acciirrit  llerculius,  qui  ubi  cogno- 
vil  inde  Severum  vi  non  posse  cjici,  ilii  sncramenlis 
circumvento  persuastt,  «t  indeiiomam  migraret.  Sed 
in  UiueTe,  AOfm  '^^  ^W»  ^V^  X4*es  Xj»b<^^ns  vo* 
caoi,  p^iis  a  Maxcnljo  ipsidiis  captupi,  ^oox^  tov 


pura  Casaris  indueretur.  Quod  quidem   Mediolnni P ^«x«^ov iprakoff.  ^fii^v,jii|^^  l^q^^  cer^ice  ne- 

Tactuni  est.  Quapropter  com  Diocletianus  hoc  impe-     cavit. 

dire  amplius  non  posset,  purpuram,  uli  diximos,  ct 

imperium  Nicomedi$  deposuit ,  ac  Severum   ilhim 

atque  Maximitium  fecit  Casares.  Narrnt  nutein  Eu- 

Iropios  ( lib.  x  Brev,) ,  sicut  el  alii,  tunc  Gale- 

riumlialiam  Severo  regendam  dedisse;  hisque  suf- 

tragatus  est  Socrates  (tib.  i  Hi$tor.  eccle^-  cap.  2), 

qui  Umcn  in  hoc  ab  Eutropio  discrepat,  quod  hic 

dixeril  Galerliun  in  Ilaliaui  abiisse,  Gulropius  ver,o 

eum  remansisse  in  Illyrico. 

Ai  Gulcrius  postqunm  Diocletianum,  si  auclori  nos- 
iro  (Cecit.cap.  W)  fides  habentur,  et  Maximianum 
Herculium  imperio  ccdere  coegit,  in  raente  tum  ba- 


Neque  .roultum  ab  liac  opiiiione  recedit  aiionymus 
Valestai\us,  qui  suam  hisce  verbis  exposuit :  Cnm  Se- 
verus  adversus  Maxentium  jussu  Galerii  duxissei  exer 
citMui,  €  desertus  a  suis,  fugit  Ravennain.  Pro  Maxen* 
1^0  (ilio  evocalus  illuc  venii  Herciilius,  qui  per  per- 
jurium  Sevcrum  dcceptum  custodiae  tradidit,  ct  cap- 
tivi  babitu  in  Urbem  perduxit,  et  in  villa  pubjica  Ap- 
piae  viae,  trice^imo  milliario,  ad  Tres  videlicel  Taberna$y 
cus^odiri  fecit.  Poslea  cum  Galerius  Italiam  peieret, 
ilie  jugulalus  est.  i  Videsne  quantum  isti  a  Cecilio, 
disscntiant? 

Magis  itaque  ipsi  favere  vide^ur  Aurelius  Vjclory 


qui  aii  Galerium  ArmenUirium ,  statlm  atque  rescivit  A  jecit :  Quem  recem  Maxlmianiis Galerius  juiserat  Maxi' 


Maxentium  factum  esselniperatorem,  Scvero  Cacsari, 
qtn  caiu  ad  Urbem  erat,  prxcepisse,  ut  in  illum  arma 
propere  ferrei.  Verum  c  circum  muros ,  i  inquit , 
c  cuin  (ille)  ageret,  deseriusa  suis,  quos  pr;emiorum 
illecebris  >  Maxenlius  c  traduxerat,  Tugiens  obsessus- 
que  Ravenn»  obiit.  i  In  ipsius  tamen  Epiiome  scripto 
tradiium  legimus  :  c  Severus  ab  Hercullo  Maximiano 
Romae  ad  Tres  Tnberiias  extinguitur,  funusque  ejus 
Galieni  sepulcro  infertur ,  quod  ab  Urbe  abest  per 
viam  Appiam  millibus  novem.  i  At  qua,  inquies,  ra- 
tione  Aurelius  Victor  euni  Ravennac  obiisse  asscrit, 
qui  in  ejusdem  Epitome  dicitur  ad  Tres  Tabernas, 
tricesimoab  urbe  milliario  dissilas,  occisus?  Numquid 
hujus  Epitomes  scriptor  ipsummei  Aureliuin ,  aucto- 


minum  vocari  de  tuo  nomine,  In  manuscripto  aulcm 
codiceColbertino  fere  ubique  habetur  MadMmiamu, 
non  Maximinus  :  sed  aperto,  inquit  Baluzius,  errore. 
Yerumiamen  in  Euiropii  Brcviario  et  aliorum  tnfra 
citandorum  libris,  scriptum  est :  Maximianus.  Noq 
solius  it;)que  librarii  error  videtur,  et  eum  ab  aliqoi. 
bus  Maximiantim,  ipso  Galerii  prapnomine,  nuncu- 
patum  aliquando  fuisse  fatenduro  es(. 

Ad  ejus  vero  originem  et  professionem  quod  spec- 
tat,  Aurelius  Victor  paulo  ante  laudatus,  tesuior 
illum  ex  sorore,  uti  dictum  est,  Armenurii  progeoi- 
tum,  sed  ortu  etiam  atque  instituto  fuisse  pastoraii, 
eodem  videlicet  atque  ipse  Galerius  Armentarius. 
Cecilii  autem  nostri  verbis  mox  citandis  id  stabiritiir 


rom  suum,  corrigendum  esse  censuit?  Neinini  forsi-  B  confirmaturqoe. 


tan  illud  a  vero  prorsus  abhorrere  videbiiur.  Noii 
enim  semel  ejusmodi  compendiorum  sci-iptores  ea 
emendare  conati  sunt,  in  quibus  auciores  suos  errasse 
existimabant. 

Yari»  porro  hae  opiniones  inde  forsitan  cxortrcvi- 
dentur,  quod  Severus,  ab  Herculio  dolose  ac  perjurio 
Bavenna  excitus,  clam  et  mutato  habitu  ad  Tres  Ta- 
bernas,  ubi  paratae  erant  insidise,  perductus  est.  At- 
que  id  quidem  quia  paucis  cognitum  fuerat,  alii  euiu 
Ravennsc,  alii  alibi  interfectum  putaverunt.  Neque 
alio  fortassis  ex  fontc  manavil  altera  scriptorum  de 
morlis  iHiiis  genere  dissensio. 

Caeterum  Severus  filium  reliquit,  cui  Severiano  no- 
men  fuisse  perhibetur.  iEtate  vero  jam  robusta  et 


Addit  idem  Yiclor  illum  fuisse  vini  avidioren, 
quo  ebrius  ea  imperabat  quae  postridie  sobrius  ji- 
bebat  emendari.  Scriptum  quoque  ab  anonynio  Yal^ 
siano  legimus:  c  Igitur  Galerius,  i  lege ,  aut  subtadi 
Maximinutf  c  sic  ebriosus  fuii,  ut  juberet  temulentas 
ea  quas  facienda  non  essent ;  a  pra;fecto  admoDitus, 
constiiuerit  ne  jussa  ejus  aliquis  post  prandium  fa- 
ceret.  i  Eadem  quoque  refert  Eusebius,  qui  caelera 
describit  illitis  vitia,  de  quibus  postea  nos  iusios 
agemus. 

Superiusautem  demonstravimus  quomodo,  quan- 
do  et  quo  in  loco  Diocletianus,  a  Galerio,  si  Cecilio 
fides  coactus,  hunc  Maximinum  Caesarem  creaverit. 
Tuiic  ergo  c  sublatus  nuper  a  pecoribus  et  sylvis,  i 


adulta  erat,  cum  Liciuiiis  Maximinum,  eo,  quod  infra  C  inquit  Cecilius,  c  statim  scutarius,  continuo  prolec- 


onarrabimus,  prxlio  vicit  ac  profligavit.  Severianus 
t  tmen  hunc  ex  acio  fugientcm  secuttis  est.  At  yic- 
tor  Licinius  illum  post  ejusdem  Maximini  mortem 
capitc  damnavit,  tamquam  de  tumenda,  inquit  Ceci- 
!ius,  purpura  cogitasset^  Licinii  itaque  niandalo  sisti- 
lur  judicibus  publicis,  et  lata  ab  eis  sententia,  illi 
(amquam  laesae  niajestalis  affectaUieque  purpura 
ronvicto»  caput  abscissum  cst.  Sed  pcrgratum  nobis 
r.icient,  qui  alios,  pra:ter  Cecilium,  bujusce  histori» 
confirmatores  protuleritit. 

ARTIGCLCS  II. 

De  Maximini  pairia,  vario  nomine^  parentibuty  ^votet' 
tione,  ebrielate :  quomodo  tcutariut,  protector,  tri" 


tor,  mox  tribunus,  itostridie  Caesar,  accepit  OrienteiD 
calcandum  et  conterendum.  Dicitur  autem  subiaius 
nuper  a  pecoribus  et  sylvis,  i  quia  pecuarius,  sicot 
jam  animadverlimus,  et  rusticanus  erat.  Statitu  vero 
factus  est  tcutarlut»  At  scutarii  erant  milites,  qoi,  ot 
narrat  Zozimus,  imperatorem  stipare  consueverant. 
De  iis  plura  Ammianus  Marceilinus ,  Gothofredos  et 
Pancirolus,  qui  yarias  eorum  scholas  recensent. 

Exinde  Maximinus  coniinuo  proUclor.  Quinam  ao- 
tem  protectores  essent,  his  Honorius  imperator  ei- 
plicat  verbis:  c  Qui  armaiam  militlam  subeuntes,  noa 
solum  defendendi  corporis  sui ,  verum  etiam  prote- 
gendi  lateris  nostri  sollicitudinem  patiuntnr,  oode 
etiam  protecionim  nomen  soriiti  sunt.  i  Vide,  si  lo- 
bunut,  Castaret  imperator  factut  fuerit,  ac  guid  tit  d  ^^^^  Gotliofredi  in  hanc  legem  commenUria,  Valcsu 


camput  Martiut 

Maximinus,  qtiemadmoduro  Severus ,  Illyricorum, 
uti  Aurelitis  Victor  ait,  iiidigena  erat.  Atictor  vero 
iioster  diicrte  asseveral  illum  priino  quidem  nomiac 
.appellatunil>atam,siveputius  Dazam,suaque  profes- 
sione  ftiisse  pecuarium  et  Galerio  aninem.  Nec  mi- 
nus  perspicue  in  Epitome  Aurelii  Yictoris  scriptum 
C3t :  c  Galcrius  Maximinus,  sorore  Armentarii  proge- 
iiilus,  vcroqtie  nomine  ante  imperium  Daza  dictus... 
oriu  quide:n  attiue  instituto  pastorali.  i  {AureL  Vict. 
Epitom.  ubi  de  Maxim.)  Non  longo  autem  antequam 
Cxsdt  fieret  tempore  mutatum  fuerat  iilius  nomen. 
Cecilius  namque  de  iilo  Cnesare  nuncupando  ibi  ad- 


in  Ammianum  Marcellinum  obserTationes,  et  Panci* 
rolum  a  nobis  jam  laudatum. 

Slaiim  vero  atque  Maximinus  proteclor  factus  foic, 
mox  tribunut,  uti  ait  Cecilius,  renuntiatus  est.  Ne- 
miiii  autcm  latet  varia  fuisse  tribunorum  genera,  oee 
dubium  essc  potest  quin  auctor  noster  Maxiroinoni 
miliium  tribunum  esse  dixerit.  At  multa  qoideiD  de 
tribunis  eorumque  officiis,  jam  laudatl  a  nobis  Go- 
thofredus  et  Pancirolus  obsenrarunt.  Vopascos  aoleffl 
nobis  exhibuit  exemplar  epistolae  Valeriani  ifflpera- 
toris,  qua  ad  Mulvium  Gallicanum,  praefectum  pr«to- 
rio,  IiTC  scripsit  in  vcrba :  c  Miraris  fortassis,  qood 
cgo  imbcrbcm  Tribuuum  fccciiui  contra  constiluton 


W7  DISSERT.  IN  IJB.  DE  MORTIRUS  PKRSFXUT.  CAP,  XIII.  978 

divi  Adriani,  scd  non  mullum  mimbcris,  si  Probum  A  cere  liceal,  diccraus  liis  verbis  significari  Equiria, 


cogiias,  adolescmtcm  rerc  probum.  i  Contra  vero 
Galerius  auS ,  si  vclis,  impulsus  ab  illo  Dioclctinnus 
fecil  Haximinum  tribiinum  adotescenlm  qumdam^ 
sirut  ail  Cecilius  (eap,  18),  temihatbaTum^  atque  i(a 
in  manuscripio  codice.  Baudrius  t:uneii  lcgi  mallet 
semibarbatum,  quia  Cicero  juvenes  vocat  barbatulos. 
Reeie  qoidem  barbatulos,  sed  non  semibarbatos.  At 
Ceciliiis  videlor  Maximinum  idcirco  nppellasse  semi- 
barbarum ;  quia  nuper  subbtus  fuerat  a  pecoribus  et 
syWis,  qm  neque  ntf/iffam,  pergit  ille,  neque  rmpu' 
blicam  $dret,  jam  non  pecorum,  sed  militum  paslor, 

Quamvis  aotem  plane  indignus  essef,  qui  contra 
morem  et  instituta  majoruro  ad  hosce  dignititiim 
gradus  repenic  eveberetur :  factus  est  nrfailominus 


qu(e  fesla  erant  sic  cognominata  ab  equorum,  ut  ait 
Varro  {Varr.  tib.  v  de  Ling.  tat, )  cursu,  Eo  enim,  per- 
git  ille,  die  currunl  equi  in  campo  Martio,  Pestus  vero 
observat  ludos  esse  quos  Romutus  Marti  instituit  per 
equorum  cursum ,  qui  in  campo  Martio  exercebantur, 
(Fest.  tib,  deverb.  Signif  ad  v.  Equiria),  Prlus  aufcm 
Ovidiiis  cecinit  (tib,  ii  Eastor.  in  fin,): 

Jamque  dnae  reslant  nocles  de  mense  secundo, 
Marsque  cilos  juDais  currihns  urget  equos. 

Ex  vero  positum  per.naasit  Kquiria  nomen , 
Quae  deus  io  campo  prospicil  ipse  suo. 

Hi  igitur  Itidi,  quia  Narti  dicaii  crant,  in  campo  Mar- 

tio  celebrabantur,  cxeunte  Februario  mense,  iiti  non 

solum  ab  Ovidio,  sed  in  antiquis  etiam  Knlendariis 

Romanis  (Katend.  Homnn.  tom.  viii  Antiquit,  Roman,) 


posiridie  Casar^  ait  Ceciliiis,  atqtie  accepit  Orientm  B  notatum  legimus.  Nonnc  Autem  vero  saiis  simile  esi 


eatcandum  et  eonterendum,  Galerius  quippe  illiim,  uti 
Eutropius  et  Socraics  narrant,  prsefecit  Orienti, 
qiiem  poslea  Gotbis  bnrbaris  stipatus,  quemadmo- 
dum  Cecilius  loquiiur,  tudibrio  pessime  in  manu- 
scripto  codice  indibria  habuit. 

Prxterea  Galcrius  buic  semibarbaro  liomini,  lantis 
dignilatibus  conira  staias  leges  aiicto,  primum,  et 
Constantino  Magno  secuiidum  Cxsaris  locum  dedit. 
Venimtamen  Licinio  imperatore  nuncupaio,  tanta  su- 
perbus  ille  Maximinus  exarsit  iracundia  ,  ut  sc  Cae« 
sarcm ,  et  teriio  loco  nuncupari  aspernatus  ,  ad  sa- 
niorem  meniem  nec  legaiis,  nec  precibus  cjusdcm 
Galerii  potiierit  umqiiam  revocari.  Tunc  itaque  Ga- 
lerium  poenituit  illum  fecisse  Cxsarem,  scd  frusira. 
Nam  Maximinus  illi  postmodum  rescripslt  se  In  cam*  C 
po  Martio,  proxime  celebrato,  nuncupaium  fuisse 
Augustum.  Si  alium  biijuscc  nuncupaiionis  testem 
desideres ,  tibi  facile  dabitiir  Eusebiii«,  qui  haec  litte- 
ris  mandavit  :PostqnamLiciniiisAiigustusdecIaraius 
est :  Totvra  Mo^ifiivov  Si cvciJc  e).^7rst,  fxovov  Kato^ocjooc  Trapa 
TravTftiv  tlfnxi  tots  ;^|3>j/:xaTt5ovTa,  of  5«  owv  Ta  ^ixa^to-Ta 
Tvpowtxof  wv,  napapizucae  sauTw  T^iV  oftov,  o-f Saorof 
^v  ouTOff  vf  savToG  yeyovws'  (Euseb,  tib,  viil  Histor, 
ecetes.^  eap.  15).  i  Quod  quidem  Maximinus  .Tgre 
admodum  tulit,  qui  hactcniis  C.rsar  dumtaxat  ab  om- 
nibus  appellabaiur.Hiccrgo  pnBCTlcris  tyrannicoin* 
gcniopro^ditus,  Aiigtisiusa  semetipsorenuntiatus  est.> 

Scd  ibi  locum  nondesignal,  inquosupremam  hanc 
Aiigusii   poteslatem  sibi   arrogavit.  Cecilius  vero- 


Cccilii  nostri  verbis  designari  hunc  Equiriorum  diem, 
quo  eqiii  iu  campo  Martio,  cujus  frequcns  apud  Scrip- 
tores  meutio,  cursu  exerceri  solebani.  Nobis  porro 
bis  subjungcre  liceat  Gregorii  Turonensls  (Gregor, 
Turon.  tib.  ii  liistor.  de  Franc^  §  29)  tempore  uo- 
men  campi  Martii  adhuc  fnisse  in  usu.  Ilac  igilur  die 
Maximinus  in  campo  Mnrlio,  qiii  in  iCgypto,  vel  Sy- 
ria,uti  ex  sequeniibus  Cecilii  nostri  (c/ip.  52,55 
ei  56)  verbis  colligiiur,  sitiis  erat,  factus  est  im- 
perator.  Si  qiiseras  qiio  anno,  rcspondebimus  auno 
510,  quia  tiinc  Galerius  decimum,  uti  ibidem  scripsit 
Cecilius,  et  ociavum  imperii  sui  annum  agebat.  Anno 
autem  subseqiiente  511,  ille  Sardica;,  quemadmodum 
diximus,  mortuus  est. 

ARTICULUS  III. 

Quomodo  Maximinus  post  Gaterii  mortem  in  provincias 
invadere  motitus ,  pacem  cum  Licinio  fecerit ,  ae  sus- 
tuterilindutgentiam  Cliristianis  commiini  tiiielo  da- 
tam,  cur  sacerdotes  maximos,  C4tndidis  chtamydibus 
ornalosy  ubique  conslituerit  jusseritque  Christianorum 
mutitari  membra,  et  venalia  omnia  animaUa  a  sacer^ 
doiibus  ethnicis  immotari. 

Ubi  primum  dc  Galerii  morte  nuntius  Maximino 
allatus  est,  tum  illc  protinus  advolnvtl ,  ut  provin- 
cias  et  omnia  ad  fretum  usqne  Chalcedonicum  sibi 
vindicaret.  Ingrcssus  Itaque  in  Bithyniam,  ad  captan- 
dam  populi  benevolcntiam ,  censiim  illico  sustulit. 
Tum  deiude  cum  oboria  csset  inier  illum  et  Licinium 
discordia,  pene  ad  arma  ivere.  Sed  certis  conditioni- 


nostcr  (  cap,  52)  diserte  dixit :  In  campo  Ifflf/fo,  Dbus  foedus  et  pax  in  eodem  frcto  Chalcedonico,  seu 


proxime  cetebrato,  Quis  autem  sit  ille  campus  Martius, 
non  minima  iuier  eruditos  conteniione  certatur. 
Existiinant  enim  nonnuili  eum  sic  appellari  a  multi- 
ludine  liominiim  qui  illiic  aul  muneris,  aut  venatio- 
nis,  aut  ludorum  causa  confluebaut.  Alii  phraslm  esse 
illius  temporis,  qtia  signiGcabatur  dies  solemnis,  aut 
comitta,  quibus  crcabantur  consules.  Quidam  vero 
opinantiir  Indicari  diem  solemncm,  quo  mililes,  sive 
excrciiii,  sive  alierias  rei  causa  iii  unum  congrega« 
baniur.  Alii  Undem  hiBC  inierpretantur  de  militarl- 
bus  comitiis,  quibus  mililes  atque  exercitiis  lustra- 
bantur,  quotiescumque  imperator  jubebat.  Nobis 
vero  si  bis  omnlbus  nostras  quoqiie  conjecturas  adjU 


Thracio  aut  Bosphoro  cum  utroqiie  pacia  est.  Hujus 
autem  pacis ,  qiiac  posiea  riipta  fuit ,  Eusebius  memi- 
nit  (tib,  IX  histor.  ecctes.  cap,  10). 

Securior  inde  factus  Maximinus,  reversusquc  in 
Orientem  :  In  primisy  ail  Cecilius,  indutgenliam  chris- 
tianis  communi  tuteto  datam  tottil^  id  est,  sustulit  fa- 
cultatcm  quam  Galerius ,  sicut  paulo  antea  observa- 
bamus,  jam  moriturus  christianis  dederat  sedi'- 
flcandi  ecclesias,  et  suam  profitendi  religionem. 
Testatum  vero  Eusebius  (tib.  ix  Histor.  Ecctes.^ 
eap.  i )  facit  Maximinum  ausum  quidem  non  fuisse 
huic  edictOy  quod  tamen  ipsi  dispticebat,  palam  re- 
fragari.  Quapropter  nulla  deinceps  htiius  edicti  ba'* 


979 


LE  NOUliRY. 


080 


biU  nienlioDe,  judicibus  ac  praesidibus  voco  liinlum  A^f^^^?  ^tAirMngifinpi^ocna  XecroupTCR^ fieToi  9?^«- 


probibuii,  ne  Cbristianos  vexarenl  aniplius^  idcm^ 
que  aliis  faciendum  signincarent.  Ibi  autem  ipse  Eu* 
sebius  nobis  repra:seniat  epistolse  hancin  rem  a  Sa- 
bino  scriptie  exemplar. 

At  in  Cecilii  nosiri  leitu  eorruptiim  pmaiit  nomeii 
tutelo  ,  et  Baudrius  illud  et  superius  communi  stc 
corrigendum  arbilralur  cum  muri  lulela^  id  est^  po- 
tesiate  ecciesias  tntra  tirbinm  muroB  consthiendi. 
Quod  quidem  ille  hiagnx),  Sed  casso  et  inulili  labore 
probare  coniendil.  Cbristianis  quippe  hoc  ipso  G«- 
lerii  edicto  facultas  non  solum  ecclesias  intra  urbium 
muros  xdificandi,  sed  suam  qiioque  religionero  ubi- 
cumque  locorum  palam  nc  puMice  colendl  concedi- 
tur.  Ad  lixc  vero  jubeiur,  ut  nuHa  inde  illis  creare- 


Tiunxov  oTt70TJf,;xai  So/av^^ioe;  cxTKo-Oftiv  (£iile6., 
/.viii  ttitt.  EccL^  «.U).cSacerdote8inttng«li8feflB 
atque  urbibus  consiituil,  et  arekisacerdcrteili  cajtK- 
qoe  provinciae  prxfecit,  eum  qui  eunctis  muneribts 
egregie  perrunctus  esset,addito  ei  mtlitari  9tleUiti9*i 
Postea  vero  fere  eadein  repetit  :  *lcpfcr  ^r  »t^ 
iro^iv  Tuv  Sodnrw,  xolI  inl  TOVTOef  nfxti^ii  Trpop  ovroG 
Mce(tfUvov,  ol  fuiktffr cf,  rvlf  iroXcTCcot;  ^unrpi^cemr  Mti 
dca  irceo^wv  cvdofoc  Tcvoftcvoe  xdfarimrto  (  fiitieW»t 
lib.  fx  BiUnf.  ecclesioit, ,  cap,  4 ).  c  Bacertttw 
Haqiie  atmulacroriim  in  fttngulia  urbibv»,  at  pneMreai 
•acerdeies  maiimi  ab  ipso  MtiimHao  eoftstituii  mi, 
li  maxime»  qtii  ia  publicis  fail€lionib«t  ebetndis 
aummam  gloriam  pre  emDibns  retuliaseBl.  t  Noime 


tur  molestia,  et  in  carceres  conjecii  ez  iis  emitte-  B  ^utem  ex  bis  verbta  haud  jure  iminerite  ceiilei  ^- 


renlun  Alii  itaque  legendum  suspicaniur  communt 
titulo  ;  quia  auclor  noster  respicere  videlnr  ad  paulo 
ante  meinoratam  iniperatorum  consiituiionem»  eo- 
rum  nomiiiibus,  id  est,  communi  titulo  inscriptam. 
NonnuUi  tandem  scriplum  a  Cecilio  putant  communi 
iutela,  Nec  omtiino  forsilan  inepie.  Nam  in  manu- 
scripto  codice  litlera  ullima,  o  pro  tf,  quasi  ex  scri- 
beniis  manu  elapsa ,  priori  litteras  L,  subjicitur;  Huc 
accedil,  quod  in  quibusdam  codicis  Theodosiani  legi- 
bus  scribitur,  tulela  publica^  vel  juris  publicis  tutela. 
Nonne  auiem  inde  colligi  polest  boc  iionien,  a  juris- 
consuhis  aliisque  usurpatum,aCecilio  nosiro,  qui  de 
imperatoris  lege  loquiiur»  potuisse  adbiberi.  £x- 
pende,  qua^so,  et  pronuntia  quoe  ex  bis  conjecluris 
vero  tibi  videatur  similiori 

Porro  autem  MaxHninus,  nt  hanc  iiidulgentiam  et 
paceni  chrisiianisindullam,ulla  absque  iniperatorum 
invidia  auferret,  civiialum,  ut  ait  Cecilius  (<;.  30), 
subornavit  Ifgaiiones,  quibus  peiebant  ne  inira  civi- 
tates  christianisconventicula  sive  ecclesias  exstruere 
liceret :  Ut  quasi  coactus^  iiiquit  auctor  noster,  sive 
ut  in  maniiscripto  codice  habetur,  ut  sua$u  coactus 
et  impulgus  facere  videretur^  quod  erat  facturus,  Et 
vero  tlusebius  (/•  ix  Uisl.  eccles.^  c,  2,  4,  7  et  9), 
qui  hanc  christianorum  pacem  ab  hoc  tjrranno,  ho- 
oestatis  et  bonorum  omnium  inimico,  per  sex  taiitum 
menses  ferri  iion  poiuisse  testaiur,  barumce  p(»6- 
tulationum  menlionem  haud  semel  fecit.  Duas  in- 
super  epistolas  transcripsit  quibus  ipsemet  Maxi- 


test  singulis  sieut  locis  et  urbibus,  ita  et  provindls 

constitutum  a  Maximino  aniim  ste6rdolem  prini- 

rium«  sive  arcbisacerdotem,  qtti  ebristiane^  ad  infti 

falsis  diissacrificiaraciendt  eompelleret  Y 

Tum  post  bsee  Gecilius  :  £l  eos  uftosque,  id  Ht, 

arcbisacerdotes»  tani  provinciis,  quam  aliis  iodi  et 

eivilatibus  praepositoSf  candktis  ckimrifdibm  mn^ 

jussit  incedere,  Nam  ii  purpureiS)  salt^m  ad  sacrill- 

candum,  usos  fubse  nobis  Servius  videtur  inshiiisre 

suis  in  hoe  Virgilii  carmeu  ebservatidnibu» : 

Tjrioque  ardebat  morice  laeoa. 

(Serv,,  in  Ub.  iv  Mneid.,  v,  HS^.) 

Alibi  vero  annotal  trabeam,  seu  tegam^  qua  lugur)- 
bus,  ac  Diali,  vel  Martiali  sacerdoti  commttnis  enit, 
Q  de  cocco  factam  essc  et  purpura.  Plura,  si  velist  U%e 
quae  ab  Alberio  Rubeiiio  ubservata  sunt. 

Maximinus  iuque  bis  saeerdotibus,  qui  ilios:id 
diis  sacrificandum  cogerent,  duas  pnerogativis  el 
duo  privilegia  concessit,  prinio  ut  eaeleris  ubiitue 
prxessent,  secundo  ut  incederent  cblamjdibui  w- 
iiati  candidis,  quibus  ab  aiiis  oninibus  disiiiiguereii- 
lur.  be  aliis  porro  Saccrdoiibus  videsis  Gothofredi  in 
codicem  Theodosianum  commeniaria* 

Ne  vero  nimia  in  christianos  saevitia  alios  iropera- 
tores  irritaret ,  quamdam  vir  improbus  affeclafii 
clemeniiae  speciem.  Vetuit  euim  cbrisliauos  occidi, 
sed  eos  debilitari  jussit.  (^uocirca  effodiebaniur,  iii- 
quit  (^ciiius,  eorum  oculi,  amputabantur  manos  et 
pedes,  naresque  et  auriculx  desecabantur.  Eadeiu 


ininus  eisdein  posiulaiionibus  annuit ,  prxcepitque  ])  <luoque  retulit  kusebius  (/.  i  de   Vita  ConKan/., 


dirislianos  torqtieri  et  excruciari. 

Praeterea  vero  illec  novoyinquit  Cecilius(c.36), 
moresacerdotes  maximos  per  singulas  civitateset  pro- 
vincius  singulos  ex  primoribus  fecit,qui  et  sacriticia 
per  omnes  deos  suos,  i  id  est,  omnin,  ut  alibi  anim- 
adveriimus ,  illoriim  templa ,  quotidie  facerent,  da- 
renique  operam  ne  cbrisiiani  fahricarent,  suppte 
ecciesias,  nec  publice  aut  privatim  colererii^  kubaudi 
beum  suiim,  sed  eos  falsis  diis  sacrilicare  cogerehi» 
isiut  odferrent  judicibus.  ^d  aiidias,  velim,  Eusebiuiii 
ista  sic  enarraht^m  :  'Upcac  xs  tliiiXtav  xara  ttkvtoc 
TOTTov  xai  TToXiv,  xai  ii:i  tovtwv  «xaomff  CTrapxtac 
apX'(f («>  Twv  iv  7ro>«T5ca«y ,  lv«  yi  Ttva  Tov  fwiXtoT» 


c,  58,  et  Ub.  Yiii  hist.  eccL,  c.  12),  scripiisi|ue 
inandavit  excogiuium  a  iiaximino  novum  lioc  sufh 
plicii  genus,  quod  alibi  falsje  tyrannoruin  bumaniuti 
ascribit.  Cuni  pi  iniuin  vero  data  Icgc  prxcepit  chris- 
iianorum  inembra  mutilari,  tuni  staiim  innumeris 
propemodum  viris,  mulieribus  et  puerls  effossus  est 
dexier  ocultis,  ac  popliies  ferro  et  cauterio  debili- 
tail  suni.  In  eorum  autem  numero  centum  et  iri- 
ginta  idem  Eusebius  ( de  Martyrib,  PaUtsL ,  c.  8) 
posuil  bis  membris  in  iEgypto  mutilatos.  t^lures 
postea  Nicxno  concilio  inierfuerunt ,  qui  bxc  Jesu 
Ciiristi  siigmata,  ut  loquitur  Theodoretus,  corpori  suo 
inipressa  ci^cumferebanl.  Paphnutius   etiam  uuuf 


DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  Xlll. 


981 

niit 

ris  ocalfs  effbssis,  ei  sinisrro  popliie  succiso,  per  me- 

lafla  ddmnaverat.  i  Eadem  narrat  apud  Phoiium  auc- 

tor  PoHtiae  SS.  Patrum  Metrophanis  et  Alexandri : 

sed  in   utriusque  scriptis  Maximianus  legitur,  non 

Uaximinus. 

Interim  tamen  ab  ea  vexaiione  litleris  Constan- 
lini  Magni  ilte  deterritus  ,  ac  dissimulare  coac- 
tos  ,  quoiidiana  in  palatio  suo  sacrificia  inlermi- 
sit.  Verum  Si  quis  christianus  alicubi  occurrissel, 
in  mari  occulte  mergebalur.  Eusebius  vero  ali- 
cubi  declarat  (/.  viii  BisU  ecdes.f  c,  8 )  Maximinum 
post  iudullam  chrislianis  pacem  ostendisse  animi  sui 
perfldiam  ac  versutiam,  nec  Conslauiini  et  Licinii 
episiolis  flecli  poiuisse,  nisi  postquam  divina  justitia 
eum  persecuta  esi. 

Denique  neqnissimus  ille  homo,  ut  christiani  ne- 
fandis  geniilium  superstiiionibus  polluerentur,  pri- 
mus  voluil  €  ut  animalia  oronia,  inquit  Cecilius, 
(c.  37),  quibils  vescebatur ,  non  a  coquis,  sed  a  sa- 
cerdotibus  ad  aras  immolarentur,  nihilque  prorsus 
mens^e  apponeretur,  nisi  aut  delibaium,  i  id  esi,  cu« 
jus  particula  diis  oblata  essei,  i  aul  sacrificatum, 
aut  perfusum  mero.  >  Quae  quidem  jam  a  nobis  su- 
perius  enucleata  explanalaque  sunt.  At  ibi  prxlerea 
tnanirestum  Eusebii  auclorilate  fecirtius  missa  fui^se 
a  Uaximino  per  singulas  provincias  edicta,  quibus 
Jubebat  non  solum  ante  publicas  balneas  collocari 
custodes,  qui  lavauies  exsecrandis  sacrificiis  macu- 
larent,  sed  omnia  eliam  in  foro  vehalia  impiis  liba- 


b82 


ex  iflis,  alt  Rufinus,  quos  Maxiininus,  dexle-  j^  bant,  claudebantur,  muniehanturque  sigillis,  ne  quis 

ei  iis  aliquid  nisi  pro  imperatore  auferret.  Atquc 
hinc  fames,  pergit  Cecilius,  agris  ferentibus,  Ila  in 
manuscripto  codice,  ac  bono  quidem  boc  sensu  : 
quamvis  agri  multos  fructus  ferrent,  bomines  tamen 
fame  necabantur  ;  quia  Maximini  satelliles  et  vina 
cuncta,  et  fruges  omnes,  immani  crudelilaie  aufere 
bant ,  ul  ea  in  fisci  publici  gratium  aliis  in  regioni- 
bus  venumdarenlur.  Nonnulli  tamen  in  texlu  Cecilii 
addiderunl  particulam  no/i,  unclnis  tamen  inclusam, 
ante  verbum  ferenlibus;  ul  sit  haud  dubie  iste  verbo- 
rum  Cecilii  seusus  :  Niliil  agricolis  factum  reliqui, 
quod  serere  ac  meiere  deinceps  possent ,  ac  proinde 
agros  nihil  adulisse.  Sed  nihil  sane  sine  certa  auc- 
torilaie  addendum  textui,  si  alius,  sicuti  vidimus , 
B  bonus  ex  eo  sensus  possit  exprimi.  Caelerum  narral 
Eusebius  {lib,  ix  Uistor,  eccles.^  cap,  8)  posi  divul- 
galum  ab  eodem  Maximino  adversus  cbristianos 
edictum  insperatam  conligisse  famera»  quam  pesiis 
subsecula  est.  Sed  eam  iribuit  imbribus  et  pluviis 
quse  solito  more  per  hybernum  lempus  non  cecide- 
rant. 

Prosequiiur  deinde  Cecilius  :  c  Armentorum  ac 
pecorum  greges  ex  agris  rapiebanlur  ad  sacrificia 
quolidiana,  quibus  eos  adeo  corruperat  ut  asper- 
narenlur  annonam,  ei  efTundebant  passim  sine  de- 
lcciu,  sine  modo,  cum  lites  universos,  quorum  nu- 
merus  ingeiis  erat ,  preiiosis  vestibus  el  aureis  num- 
mis  expungerent  omnia,  gregariis  et  tyronibus  ar- 
gentum  darel,  barbaros  omiii  genere  largiiionis  ho- 


lionibus  inquiuari,  ut  cuncti  immolatis  falso  numlni  C  norarct.   i  £l  hacc  quidem  omnia  transcripsimus , 


carnibus  vescerentur. 

ARTICULUS  IV. 

JD«  immensii  $xaclienibus  ac  tribulis,  quibus  MasAmi" 
nms  omnes ,  $am  gentiies  quam  ehrisiianos ,  pemius 
oppresntt, 

Non  in  chrlstlAnos  tantum  csbCo  AlfOre  liiflamma- 
tus  est  Maximinus,  sed  in  omnes  etiam  gentlles  quos 
in  dilione  sud  ac  poiestflte  tenebat.  Cunctos  enim- 
vero  novis  planeque  intolerandis  oppresslt  exactio- 
nibus  et  tributis:  c  Incxteris  quoquc,  i  sicut  CeciliUs 
ait  (c.  57), c  magisiri  sui  similiS.  Nam  si  quid  reliqui, 
vel  Diocles,  Vel  Maximianus,  i  videlicet  Galerius, 
c  rellquerunt,  hic  abrasit,  sine  ullo  pudore  auferens 


quandoquidem  varii  ibi  animadvertunlur  scribx  er- 
rores ;  tametsi  in  manuscripto  sic  scripta  sint,  nisi 
quod  legitur  largitionibus  pro  largitionis ,  et  quidem 
pessime.  Quidam  itaque  restiiuendum  suspicantur 
suos  pro  eos  :  deiiide  vero  effunderent  pro  effunde- 
bant,  aliqui  ces  effundebanl,  Tum  postea  pro  lites 
quidam  mi7i(es ,  alii  sateUiles,  nonnulli  comites  ^  a^Vii 
divites.  Deiiique  pro  expungerent  unus  expungetet; 
aiter  expleret ,  alius  exccleret ,  nec  deest  qui  emen- 
dari  veiit  expungeret,  Ex  hoc  autem  vel  solo  exeiiipld 
disce  quam  foecunda  sint  hominum  ingenia,  cum 
tentant  excogitare  verani  corrupti  alicujus  textus 
lcciioiiem.  Neque  tamen  certo  affirmari  potest  utrum 
aliquis  ex   iis   scopum   adhuc  attigeiit.  Quamlibet 


omnia.  >  Ibi  fot-sitdn  legeiiduin  magislHs  ifti,  niml"  D  enim  ex  hls  emendaiionlbus  elegeris,  vix  indc  cla- 


runl  DiOcletiano  et  Galerio,  qul  ibi  nominantur.  Non* 
nurtiqudm  etllm  libraril  uliimum  vocis  alicujus  lit- 
teram  omittunt,  tum  prssertim  cum  alia  sequitur 
ipsl  snnilis.  Nomen  autem  retiqui  propter  subsequens 
verbum  reliquemni,  superflotdre  videtur.  Jam  vero 
ostendimus  quailta  Diocleiianus  et  Galcrius  tributa 
leiegerint.  At  Maximinus  majoi^  adhuc  sseviiia  ea 
omnla  abslulil,  ^n^  ab  illis  reliCia  fuerant. 

Dcbita  qoippe  in  fUturo^  annos  solvere  cogebat,  at- 
que  idcirco  Horrea  privatorum  claudebantur,  verba 
sunt  Cecilii  (c.  37),  apothecm  obsignabantur,  id  est, 
cel1;£,  )n  quibus  non  solum  vina,  uti  hoc  verbo  sa;- 
pius  siguificalur ,  sed  eliam  fruges  rcservari  sole- 


rum  certumque  sensum  efficies.  Quxrendus  esi  igl- 
tur  alius  codex,  ut  omnia  recte,  si  fieri  potest,  rc- 
stiluantur.  Interim  ut  percipi  possit  Gecilii  mens  ct 
sentciitia,  animadvertendum  est  quairuplex  ab  co 
distiiigui  hominum  genus.  Priinum  eorum,  quos 
Maximinus  rapios  ad  quotidiana  ,  uti  dictum  est ,  sa* 
crificla ,  immolaiis  falso  numini  cibls  sic  corrumpe- 
bat  et  saiurabal  ut  aspernarentur  et  elTunderent 
annonam.  Secundum  genus  erat  praecipuorum  mili- 
lutn ,  vel  ramiliarium  ejus ,  vcl ,  si  velis ,  assenlato- 
riiiii ,  quibus  vestes  pretiosas  et  aureos  nummos  cro* 
gabal.  Terlium  gregariorum  ct  lyronum  miiitum , 
quibus  argentum  laigiebalur.  Quarlum  dcuiquc  gc- 


983 


LE  NOURBY. 


nus  barbaroriiin ,  quos  idem  Maximinus  honorabat  A  Cuilibel  enimvero  nobili  feminae,  aut  virgini ,  cujus 


omni  largilionis  genere.  Ex  his  autem  ita  observatis 
colligi  poiest  hunc  esse  Cecilii  nosiri  sensum.  Maxi- 
minus  largiebalur  hisce  omnibus  singiliatim  homi- 
nibus  ea  omnia  qu^  a  nobis  memorata  sunt,  et  qnoc 
ille  maximis  immensisque  iributis  et  exaciionibus 
extorqueri  prreceperat. 

Neque  in  animum,  quaeso,  inducas  lianc  a  nobis 
gratis  fingi  iuterpreiaiionem  verborum  Cecilii,  qusc 
cerle  iiiliil  minus  quam  Lacianiiana  sunt.  Nam  illa 
haud  prorsus  incpte  firmari  siabilirique  potest  hisco 
Eusebij  de  eodcm  Maximino  verbis  :  f  Postlixc  non 
unam  dumiaxat  urbem ,  aut  regionem ,  sed  universas 
provincias  ,  imperio  suo  subjectas,  aiiri,  argeniique, 
et  pecuniarum  exnctionibus  et  indictionibus  gravissi- 


facies  erat  liberalior,  pudicitiam  eripuit.  Patribas 
vero  et  maritis  secedcndum  erai,  ne  raptum  filiarum 
et  uxorum  suarum  impedire  crederentur.  Yemm  fe- 
min.T  omnes  prius  per  sitigulos  arlus  inspiciebanlur, 
iVe  qua  part  corpom,  ait  Cccilius  (cap,  58) ,  regio 
cubili  estet  indigna,  Sneloniiis  autem  narrai  Aiilo- 
nium  exprobrasse  Octavio  Aiigusto  c  condiliones 
quTCSilas,  f(/ esf  slupra  qucesitaper  amicos,  quiina- 
tresfamiiias ,  et  adulias  aeiate  denudarent ,  atqoc 
perspiccrent  tamquam  Throanio  mangone  veodentci 
{Sueton,,  lib.  ii  de  Octav,  C(EI.,  cap.  69).  Tom  ergo 
raptae  omnes  feinin.B  revera  spoliaiae  sunt,  atquc 
inspecia  carum  mcmbra ,  anteqiiam  raperentor.  Yi- 
de ,  si  lubct  ct  vacat ,  scriptas  in  hunc  Soetonii  lo- 


mis ,  variisqne   subinde  condemnationibus   vexavit  B  ciim  observaiiones.  Si  qua   vero  mulier  Maximioo 


aiqne  oppressit.  Sed  et  locnpleiissimum  queinquc 
paternls  avitisque  spolians  bonis ,  ingentes  opes  ac 
nummorum  acervos ,  assemaioribus  suis,  rocf  «fif 
ocOtov  xo).ocSe  (Rufinus)  familiaribus  suis  ac  salellitibns 

donabat Ac  milites  quidem  lascivia  ac  mollitie 

difHuere  permisit.  Pra^sides  vero  ac  duces,  pcrinde 
ac  tyraniiidis  suob  consories,  omni  rapacitate  atque 
avariiia  grassari  advcrsus  provinciales  pra^cepit.  i 
Porro  autem  his  omnibus,  qiue  abauciore  nostro  ct 
Euscbio  dicta  sunt,  enucleandis  lucem  aliquam  prse- 
tulerunt,  qua^  relulimus  dc  Galerio,  quem  qnidein  , 
sicut  et  Diocletianum  Maximinus ,  ut  anlea  observa- 
tum  est ,  imitatus  ea  omnia  corrasit,  qua:  ulerque 
reliqiierat.    Postremo   Cecilius    addidit    (cap.   57) 


omnia  viventium  bona  ab  hoc  crudcli  lyranno  di-  C  cinit : 


sistcnda,  denudari  detrectasset,  in  aqua  mcrgebator, 
quasi  rea  majestntis.  Yariis  autein  poeni^f  crimcn  le- 
833  majcstatis  olim  vindicatum  cst ,  ac  postca  gladio, 
cl  bonis  omnibus  fisco  addictis.  Sed  Maximinus  pu* 
dicas  ilias  mulieres  submergi  maluit. 

Turpissimum  insuper  ille  roorem  induxerat,  ut 
nemo  sine  ejus  permissu  duccret  uxorem  ,  ei  ipse 
unamquamque  nupturam  delibaret.  At  si  Ilerodoto 
fidem  tribiiamus ,  idem  mos  apud  Andynnacbidas , 
.  Africe  populos ,  invaluerat.  Quid  inulta?  Maximinos 
ingenuat  virginet  imminutas  tervit  tuit  donabat  ttxores. 
In  manuscripio  codice  ,  quidquid  aliqtii  causentar, 
scriptum  rcipsa  est  imminutat ,  id  est,  corruptas , 
ncc  ainplius  integras  et  intactas.  Nam  et  Plaulus  ce- 


repla  fulsse ,  more  clementium  latronum  qui  videlicet 
tnnc  clementes  videntur,  qnando  aliorum  bona,  opes, 
et  pecuniam  ,  salva  ct  incolumi  eorum  vita ,  diri- 
piunt. 

ARTICULDS  V. 

De  effrcBnata  ac  perdita  Maximini  lihidine. 

Omnia,  tametsi  maxima,  Maximint  scelera  supera- 
bat  nequissima  ac  perdita  libido.  Quanta  autem  fue- 
rit,  si  qiixras,  rcspondet  Cecirnis  {cap.  58)  :  Vtn- 
dt  oficium  lingum  tceterit  magnitudo.  Quac  quidem 
totldem  sunt  Lactantii  in  genuinis  ejus  operibus 
yerba  {Laetan.  lib.  vi  div.  Intt.^  cap.  23).  Non 
inde  tamen  inreras  hunc  librum  ab  eodem  Lactaniio 


Neque  pudicitiam  meam  roihi  alius  quisquam  imioinmt. 
Atque  hoc  verbum  eodem  scnsu  a  Firmiano  Laciao- 
lio  accipitur. 

Sceleratissimi  porro  Imperatoris  exemplom  se- 
cuti  sunt  non  solum  ejus  comiies ,  qui  smorum  ( ibi 
in  manuscripto  deest  unum  nomen,  initio  paginx 
amputaium,  fortassecollegarum ,  aut  aliquod  simile) 
cuhilia  impune  violabant ;  sed  quilibet  etiam  pro  libi- 
to  rapiebat  mediocrium  fHiat.  Parentibus  vero  reca- 
santibus  aut  pereundum  erat ,  aut  si  salvi  esse  vd- 
lent,  cogebantur  filias  suas  in  matrimoniom  col- 
locare  barbaris,  ejusdem  Mnximini  stipatoribus ,  qni 
ei  scse  tradiderant.  At  si  quseras  qui  fuerinl  illi  bar- 
bari  homines,  respondebimus  scriptis  quidem  a  Jor- 
fuisse  compositum.  Etenim  non  adeo  insolitus  et  ex-  D  nande  proditum  Gothorum  auxilio  Quinquegentiaoos 


traordinarius  est  hic  loqiiendi  modtis,  quin  illum 
duo  scriplores  adhibcre,  vcl  unus  ab  aliero  desumere 
poiuerit.  Huc  accedit ,  quod  ab  Laciantii  slylo  pror- 
sus  alicna  sunt  hxc  proximc  antcccdcntia  Cecilii 
nostri  verba  :  c  Et  tamen  his  verbis  exprimere  pro 
indignatione  sua  nou  poiest.  Nam  etiamsi  ibi,  ut 
quidam  autumant,  legeretiir  ea^pnmt ,  non  idcirco  ta* 
men  Lactantianam  dictionem  efficient.  Quid  eniro  si- 
gnificat  pro  indignatione ,  id  est ,  stomacho  et  ira  ? 
Melius  forsitan  pro  indignitate.  Sed  quis  asserere 
audebit  banc  esse  yeram  Cecilii  lectionem  ? 

Dicit  autem  ille  efTrxnatam  plane  atque  indomi- 
tom  Maximini  libidinem  nullio  posse  verbis  explicari. 


ab  Herculio,  Parthos  a  Maximiaiio,  et  Narseom  Per- 
sarum  regem  a  Galerio ,  uti  diximtis ,  vicios  fuisse  ac 
profligatos;  verumauclor  nosterdeGotbishaoddobie 
ioquitur,  quia  ibidem  subjunxit  illos  ex  horumgente 
assumptos  abeodem  Maximino  stipatores  suos,  saiel- 
lites  et  protectores.  Denique  vidimus  qoania  cnide- 
litate  nelarius  ille  homo  Valeriam,  Galerii  imperaio- 
ris  paulo  antea  viduam,  propterea  occidi  jnsserii, 
quia  IUicitas  ejus  nuptias  constanter  recasaverat. 

ARTICULCS   VI. 

Ctir  et  quomodo  Mamminut  bellum  Licifdo  indisent , 
victutque  tit;  quo  etiam  modo  in  Tauri  mnds  «•• 


985  DISSERT.  IN  IJB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XIII.  986 

gusliai  fugerit,  ac  deinde  conatut  fuerit  se$e  Tarsi  A  tum  ev  iAkyjptoU  ^  in  lllyricis,  .ic  primo  quidem  fraclos 


in  Cilicia  defendere  ac  tueri. 

Pacem  ciim  Licinio  Maximinus  eo ,  qnem  superlus 
exposnimus ,  modo  fecerat.  Verum  ul)i  cognoTit  so- 
rorem  Constnniini,  cui  jam  bellum  indixernt,  llli  de- 
sponsatam  fuisse,  affiniiatem  hanc  suspectam  inde 
magis  habuit ,  quod  Galerii ,  uti  prius  diximus ,  im- 
pnlsuDiocletianuseumdemLicinium,  ipso  posiposilo, 
creaverat  imperatorem.  Quamobrem  foedus  occulte, 
quemadmodum  antea  quoque  observatum  est,  pepi* 
git  cum  Maxentio  in  omntbus ,  sicut  aii  Eusebius, 
ipsi  simillimo.  Cum  autem  postea  rescivisset  eum 
Tictum  fuisse  a  Gonsiantino ,  huicque  victnri  dalum 
a  senafu  primi  imperaloris  titulum,  tanto  cxarsit  do- 


superatosque  apparuissc  Licinii  miiites ;  sed  redin- 
tegrata  pugna,  victum  fugatumque  Maximinum.  Eu« 
sebius  autem  scribit  (lib,  ix  Hist,  eccL^  cap.  40, 
et  lib.  III  de  vila  Constant.,  cap.  58)  eum  dicmo- 
num  auxilio  miliinmque  suorum  muUitndiiie  con- 
iidcntem  ,  in  ceriamcn  descendisse.  Sed  quia  Dci 
ope  ac  snbsidio  planc  dcstilutus  erat,  fus.im  dclc^ 
tamque  fuisse  majorcm  cxercitus  ejus  partcm  ,  allc- 
ram  vero  se  ad  victorem  coniulisse.  Saluti  igiiur 
suos  consulere  coactus  Maximinus ,  sumpsit  servilem 
habitum ,  ac,  pcr  agros  et  vicos  sese  occuliando,  vix 
tandem  ex  manibus  hostium  cfTngit. 

Yiiies  itaquc  Zozimnm  in  lioc  ab  Eusebio  et  auc- 
tore  nostro  di^crepnrc,  quod  tradideril  Licinium  pri- 


lore,   ut  inimicilias  palam    profitcretur.    El  certe  B  moconfliclu  visimi  fuisse  a  Maximino  superari,  alit 


idem  Eusebius  memoriac  prodidit  illum  tunc  publica 
negotia  indecore  tractantem ,  atque  singulari  in  in> 
perii  consortes  insolcnlia  inflatum,  sibi  in  titulis  et 
bonoribus  vindicasse  primum  inler  eos  locum ,  ac 
deinde  desperatione  insanientem,  icium  cum  Licinio 
foedus  violasse,  suscepto  bcllo  plane  implacnbili. 

Ubi  ilaque  ccrtior  faciiis  est  nnptias  Licinii  cum 
Consiantini  Magni  sorore  celebrnri ,  ac  utrumque  iis 
conficiendis  esse  occupatum,  tum  cito  exercitum 
movit  e  Syria  ,  festinatisque  itineribus ,  primum  in 
Bitbyniam,  ac  trajecto  dehinc  freto  Thracico,  ad  por- 
las  Bizantii  venit.  Verum  sxvientibus  hyemis  frigore, 
nivibus,  et  imbribus,  exercilus  ejus  pluriinum  debi- 
litaius  cst.  Licinii  autem  milites  promissis  atque  mu- 


vero  cacsos  impnne  Iiujus  milites,qui  vix  sese  defen- 
derc  ausi  fuernnt.  Verumiamen  Zozimus  non  id  reapse 
facium  asscverat,  sed  dumtaxat  visum  esse  for- 
lasse  aliquibus  lantum  falso  rumore  decepiis.  Quod 
autcm  adjccit  praelium  illud  coinmissum  esse  in  llly- 
ricis ,  a  quibns  campus  Serenus  distare  videtur ,  in 
boc  quidam  illiim  crroris  accusanl.  Sed  hi  fortassis 
animum  non  salis  adverterunt  vnrios  assignari  Illy- 
rici  limitcs ;  de  qnibus  Strabonem  et  Appianum  a 
nobis  jam  citatos  ndirc  poieris.  ( Strab.  ,  lib.  vii 
Geograph.^  Appian.  de  Bel.  lltyric.) 

Porro  autem  Maximinus  fnga  elapsus ,  una  nocte , 
ait  Cecilius  {cap.  47) ,  et  una  die  Nicomediam  atia 
nocte^  id  est,  inlra  quaiuor  circitcr  et  viginli  hora- 


neribus  corrumpere  frustra  tentavit.  Sed  hi  tamen  q  rum  sp.ntium  pervenity  cum  locus  pra:lio,  hoc  est, 


auxilio  destituti,  ac  paucitate  sua  diffisi,  Byzantium, 
post  undecim  obsidionis  dies ,  ei  dediilcrunl.  Tum 
dehinc  Heracleam ,  qusc  primum  Perinthus  vocaba- 
lur ,  rcdcgit  in  ditionem  suam.  Jam  vero  inde  ad 
mansionem ,  ait  Cecilius ,  millia  decem  et  octo  proces- 
semt,  cum  Licinius  Adrianopolim,  et  indc  ad  secun- 
dam  mnnsionem  ,  totidem  ab  Ileraclea  millibus  dis* 
tantcm ,  ivit  illi  obviam.  Quia  vero  Maximinus  sep* 
luagintn  militum  millin,  cl  ipse  triginta  tnntum  millia 
babebai,  enm  potiusmorari ,  quam  dimicare  decre- 
Temt.  At  propiores  sibi  erant  exen  ilus,  nec  praelium 
idcirco  potuit  amplius  ab  utroque  declinnri.  Maximi- 
nus  igilur  tunc  votum  Jovi  vovit  ut,  si  victoriam  ce- 
pisset  (hac  impropria  locutione  utitur  Cecilins),  sta- 


campiis  Serenus,  abesset  mitHa  centum  sexaginta^  sive 
Ires  ut  minus  supra  quinquaginia  Icucas,  si  tria  mil- 
lia  unam  leucam  conriciaiit.  Si  geogrnphis  antem 
credamus ,  illud  iter  adhuc  longius  cst.  At  certo  as- 
seri  nequit  qux  fuerii  Cecilii  lencas  et  niillia  com- 
putandi  ratio,  vel  utruin  libraiius  in  numeris,  tamel- 
si  intcgris,  describendis  non  erraverii.  Utut  sit,  Ce- 
ciliiis  plane  signiilcat  summam  fuisse  M:)ximini  fu- 
gienlis  festinationem ,  ac  longissimum  profecto  iicr 
ab  illo  paucis  horis  peractum.  Neque  est  tamen 
quod  id  prorsus  mireris ;  nam  timor,  ul  aiunt ,  alas 
fugienti  addiderat. 

Nicomediac  vero  iile  nxorem,  filios ,  paucosque  ex 
palaiio  comites  raptim  secuni  duxit,  atque  in  Cappa- 


lim  extingueret  Chrisiianorum  nomen.  Contra  vero  D  docia  collectis  militibus,  rcf^umpsit  imperntoris  vcs- 


Licinius,  ul  inferius  dicetur,  verum  Deum  precibus 
sibi  ab  angelo  dictatis  invocari  jussit. 

Pridie  auiem  kalendas  Maii  Maximinus  castra  mo- 
Tit,  siliique  invicem  adversa  fronte  illius  Liciniique 
exercitus  obviam  sic  processerunt ,  ut  solo  qucm 
Sercnum  vocant ,  sterili  campo  separarentur.  Tunc 
de  pace  secum  collocuti  imperatores,  eam  Maxiniinus 
penitus  rejecit.  Ad  manus  igitur  ventnm  csi,  atque 
Liciniani  in  hostes  tanto  impetu  irruerunt,  ut  his  ad 
intcrnecionem  ca?sis,  Ipse  Maximinus,  sumpta  ser- 
Tili  veste,  fugere  adactus  fiierit.  Atque  ita  hocpraR- 
liom  a  Cccilio  nostro  describilur.  Zozimns  vero  nar- 
rnl  (XofUm.  lib.  ii  histor.)  acriter  ulrimquc  pugna- 


tem.  Ibi  autem  Cccilius  innuere  videiur  Maximinum 
fugisse  usque  ad  Gappndocine  fines ,  ubi  scilicet  ca 
Tauro  monte  a  Cilicia  distcrminniur.  Posthxc  enim 
narrat  quomodo  Licinio  adventante ,  Maximinus  qui 
aliquamdiu  in  Cnppndocia  rcmanserat,  hinc  rursus 
fugerit  in  cjusdem  Tauri  montis  anguslias.  Muni- 
mentis  autem  ct  lurribus  ibi  fnbricaiis ,  iter  Licinio 
obstruerc  quidem  connisus  csi :  Verum  inde  dextror- 
»um,  verba  sunt  Cccilii ,  in  manuscripto  aulem  codi- 
ce  detorsnm ,  fortc  delrusus ,  aul  depiilsus ,  postremo 
confugit  Tarsum ,  Cilici»  videlicet  urbem  ,  in  qiiam 
per  Tauri  mouiis  faiices  aufugerat. 


987 


ARTICULUS   VII. 


LR  Nooimv.  m 

A  ( lib,  IX  Uisl.  eccles.  cap.  9 ;  eti  [lib.  ii  de  Yita 
ConsL,  cap,  58).  Manifesluin  siquidero  ille  racileum- 
dem  Maximinum  ,  postquam  praelio  fusus  iu  fugam 
sese  dedissei,  iegem,  quam  ille  iniegram  reiulii, 
pro  Chrislianis  sancivisse,  ac  magna  qui(iem,se(l 
roiliore ,  quam  mcrebaiur,  pcena  mulcialuni.  In  se- 
cuudo  namque  pruelio  ,  baud  dubie  prope  Tarsum , 
domi  se  occultavii  ,  et  plaga  eoelilus  percussus ,  lai.- 
tis  lotius  corporis  arsit  doloribus  ,  ut  pronus  \m\\\ 
volulareiur.  Fame  aulem  et  occullo  quodaro  igne 
divinitus  imniisso  adeo  conlabuii,  ut  nudalis  macia 
ossibus  prisiinam  plane  amiserit  formam  et  speciem. 
Demum  sceiera  sua  confessus,  moriemque  advocaiis, 
exlialavit  aniinam.  Atque  ila  quidem  Eusebius  hunc 
exlremnm    Maximini   morbum,  funesiamque  illius 


D^  fmesta  MMmim  merte,  ac  quamdim  regntfmit , 
(jui^  armo  mertuns  ^t, 

Nihll  sane  Maxiroiiio  profuii  Tarsum  confugisse. 
Nam  ibi  a  Licinio  (erra  marique  obsessus,  rebus- 
que  omnibus  desperaiis,  hausit  venenum.  Sed  antca 
vir,  ut  jam  diximus,  plane  ebriosus ,  capiie  damna- 
torum  exemplum,  quod  Zenodotus  et  Suidas  abEras- 
mo  ciuti  memorant,  seculus  ,  cibo  se  et  vino  ingur- 
gitavit,  quo  primum  vis  veneni  rcpiercussa  est.  Veruin 
ubi  illud  in  prxcordia  ejus  penelravit ,  tantis  dolori- 
bus  fuit  excrucialiis ,  ul  per  dies  quatuor  insana  ra- 
bieperciius,  terram  manibus  efTossani  devoraverit. 
Paiieiibus  vero  capul  impcgii  tanlo  impetu ,  ut  oculi 
de  loco  suo  exsilierinl.  Amisso  autem  visu ,  Deum  B  morlcm  describit ,  qui  nullam  tainen  vencni ,  quml 


taudem  viderecoepil,  candidatis  tmnislris^  ail  Cecilius 
(cdp,  49),  de  se  judicantem.  AVu[Ui  ibi  subaudiri  vo- 
lunt  verbum  circumdatum^  aiii  parlicutam  cum^  bis- 
que  verbis ,  candidalis  minislris,  angeios  significari. 
Nonne  vero  Cecilius  potius  collineavit  od  candidaio- 
rum  ordineni ,  qui  senalorius  erat ,  et  ex  quo  candi- 
dati  qua^siores  et  prxtores  cligebaniur.  Unde  sensus 
Cecilii  eril,  lunc  visum  a  Maximino  Deum  ,  qui  per 
suos  ministros  albis,  sicut  candidatorum  ordo,  vesti- 
bus  iiidutos,  senlentiam  in  eum  ferebai.  De  illo  autem 
candidaiorum  ordine  iii  variis  codicis  Tlieodosiani 
legibus  inentio  (it,  in  quas  videndoe  Gothofredi  ob- 
servationes,  et  Paiiciroli  in  dignitalum  notitiam. 
Quidquid  porro  de  iiisce  candidatis  slatualur,  certe 
Maximinus  frustra  iniploravit  veri  Dei  Christique  Do- 
mini  clemenliam.  Eo  quippedetestabili  genere  mor- 
tis  nocentem,  ita  ioquitur  nec  semol  quidem  Cecilius 
noster,  id  est,  nefarium  et  execrandum  spiriium  ef- 
flavit. 

Si  quis  vero  requirat  quid  alii  scriplores  de  ejus- 

dem  Maximini  morlc  liileris  prodideriiit ,  ex  Eulro- 

pio  primum  discet  illuin  ,  res  novas  niolientem ,  Li- 

ciniobellum  in  Orientis  partibus  intulisse,  etvicinum 

exitum  repentina  morte  prcevenisse  Tarsi  in  Cilicia, 

Zozimus  vero  scribit  ilium  a  Licinio,  sicuti  diximus, 

victum  perOrienicm  venisse  in  iEgyplum  (quod  qui- 

dein  creditu  diflicile )  et  Undem  obiisse  Tarsi,   ev 

Ta/)(r4»  T6>iuTa.  Brevius  Aurelius  Victor  dixit  eum 

apud  tarsumperiisse,  et  in  Epilome  adjecit  morte 

simplici,  At  Hieronymus  (Bieronym,  in  cap.  xiv  Za'  D 

char,f  vers.  12),  ubi  dc  persecutorum  morlibus  dispu- 

tat,ex  iis  quosdam  fuisse  testalur,  quoruin  oculi 

coiiuibuerint.  Quem  autem  his  verbis  alium  clarius 

desiguabat ,  quam  huncce  crudelissimum  Maximi- 

num?  Nam  praeter  auciorem   nostrum  Chrysoslo- 

rous  (lib.  de  S.Babyl.,  cont,   gent.)   huuc    ipsum 

nominatim  appeilaiido,  unum  ex  iisdem  tyrannis 

esse  tradit  qui  miseiabili  morte  inierierunl,  el  cu- 

jus  pupill»  suo  exsilieruni  cx  loco.  Eadem  quoque 

Epiphanius  memorat(/i^.  de  Pond.  et  Mens.,  §  20), 

sed  in  texlu  ejus ,  sicut  et  Zozimi,  Maximianus 

pro  Maximinus  legitur, 

Verum  haec  fusius  ab  Eusebio  descripu  suu( 


Cecilius  abillohaustum  asseverat,  fecil  mentioDeui. 
Expende  autcin  ,  quocso,  utruin  dici  pos>il  lioc  ab 
eo  idcirco  practermissum ;  quia  ipst  iucomperiuiu 
fuerat ,  aut  si  cognoverit ,  persuasum  forsiian  h^h^ 
bat  Maximinum,  poialo  veneno,  tamquaro  occuliu 
igne  divinitiis  immisso,  exiinctum  elnecaium. 

Cxlerum  citalns  a  nobis  Aureiius  Victor  asseve- 
rat  miserum  hunc  imperatorein  periisse  po$t  bimii 
Augustum  imperium  :  in  Epilome  vero  :  <  Cxsar  qua- 
driennio,  dehii»c  per  Orientcm  Augustus  tricmiio 
fuit.  I  In  alterulro ,  uii  vides  ,  loco  erraturo  est.  At 
Cecilius  nosler  perspicue  edixit  priinum  Maximim 
cum  Licinio  prselium  commissum  fuisse ,  cum  ille 
kalendis  maii  octavum  iinperii  sui  annum  inipierel. 
C  Poslea  vero  Tarsum  ,  uti  dictum  est ,  fugit.  Aliquol 
igiiur  inde  elapsis  mensibus ,  forte  circa  mensem  Au- 
guslum  ibidem  mortuus  est ,  anno  Chrisli ,  ul  qui- 
dain  putant,  312  ,  alii  5ii,  alii  tandem,  siculi  \eri- 
similius  videlur,  aniio  515.  Nos  vero  jani  aiiimad- 
Ycriimus  illum  a  Diocletiano  purpura  Cssaris  ioda* 
tum  lialendis  maii  anno  305 ,  et  anno  310  Augusuiin 
imperatorem  in  campo  Slariio  nuncupaluui ,  si  la- 
men  Cecilio  nostro,  uii  supra  dixiinus  (lloc  eap.^ 
arl.  2) ,  ndes  habeuda  sil.  Nain  recenliures  exisii- 
mani  illum  ab  aniio  507,  alii  vero  508,  renuiilialum 
fuisse  imperatorem  ;  quam  quidem  supreraam  <li- 
gnilatem  per  annos  quinque  et  amplius  ad  morlcm 
usque  obliouit. 


AKtlCULUS  tili. 

De  Maximini  vxore  et  libcris,  ac  funesla  eorm 
morte, 

Observatum  a  nobis  jam  fuil  Maximinuin  e  pr^i» 
f  ugientem  venisse  Nicomediam ,  uiide  uxorem  ac 
liberos ,  ibi  antea  relictos ,  secum  adduxii ,  habuii- 
que  fug.e  sujc  comites.  Plaiium  quoque  fecimus 
quonam  modo  nefarius  ille  impcrator  hanc  ipsa"» 
uxorem  suam ,  ut  Valeriam  posi  Galerii  viri  sui 
raoriem  duceret,  repuJiare  voluerii.  Mentionem  au- 
lem  Eusebius  facit  (  Ub.  i  Uist.  eccles. ,  cap.  n)  pl^- 
riuin  Maxiiiiini  liberorum  quos  imperii  liiulorum 
etimaginum  participes  feceral.  Sed  eo,  qocmaii- 
uoduin  enarraviiuus ,  morluo,  Licinius ,  »  9^  ^''^' 


989 


DISSERT.  IlN  LIB.  DE  MORTIBDS  PERSEC13T.  CAP.  XIV. 


cro 


tus  esl ,  jussit  illos  onines  inlcrnci.  Addit  aulein  iis  A  tata  esi.  Al  quidam  arbiirati  sunt  ibi  in  iliiils  lexiu 


itaexiinctis,  Uini  ipsorum  quam  impii  eorum  pa- 
rentis  imagines  fuisse  confractas  et  obliieraias.  At- 
que  haec  quidem  nec  plura  de  iis  Eusebius  memorisB 
mandavit. 

Verum  auclor  noster,  longius  progressus ,  plures 
quidem  alicubi  meniorat  Maximini  filios  ,  alibi  vero : 
c  Ipsius,  I  inquit  (cap,  47),  i  Maximini  filium  suum 
maximum ,  agentem  in  annis  octo ,  et  fiiiam  septen- 
nem  extinxit  i  Licinius.  i  Sed  prius  mater  eorum 
Sd  Orientem  praecipilala  eJsl.  >  Quxdam  autem  in 
Ih)€  textu  meada  esse  epinantor.  Etenim  nonnulK 
paMiit  Sttblaiafli  ibi  voeem  ittnm ,  alii  legendmn  /i- 
iium  natu  maximum ,  vel  filium  turri  tMOBhm ,  alil  de^ 
Biqoe  /Hinm  in  CiHtia^  Vcremur  tamen  ne  citata  ip- 
oitts^et  GeciHi  nostri  atque  etiam  Ensebii  Verbtf  non  B 
salis  aiienderini.  Plttres  enimrero  uterque  noiat 
Maximini  liberos  ,  quos  Eusebius  imperii  i  uti  mux 
dicebamus,  abco,  dum  viveret,  consortes  facios 
testilicatur.  At  Cecilius  nostcr  {Ceeil.  cap,  47  et  50), 
etsi  priori  loco  piures  eiiam  Maximini  liberos  me- 
moret ,  secundo  lainen  loco  unum  tantummodo  no- 
iranat,  euinque  octenuem,  ac  septenncm  filiam , 
ambosque  Licinii  jussu  occisos.  Al  ubique  ille  peni- 
tos  siiuit  uirnm  bic  Maximini  filius  a  patre  suo  aut 
imperator,  aut  saltem  Cxsar  nuneupatus  fuerii.  Si 
autem  octennis  cxieris  ejus  filiis  major  naiu  dicalur, 
cui  credibile  fiet  alios  aeiaie  longe  minores  vei  impe- 
ratores*  vel  Caesares  ab  illo,  sicut  ait  Eusebius, 
creatos  fuisse  ? 


legeDdum  non  quidcm  Orientem  ,  sed  Oiantem*  M:)- 
gnus  siquidem  Syriae  flovius  est «  qui  sa^pe  aputl 
geograpbos  aliosque  scriptores  Orentii  nomine  nuD* 
cupatur.  Sed  bsec  emendalio  aiiis  inoiiiis  forlasse 
videbitur.  Ab  flegesippo  enim  (iib,  iii  de  Excid.  Hie* 
rotoL  cap.  13)  et  Isidoro  ejus  sequace  (lib»  xni  Ori- 
gin.  cap.  31)  de  hoc  tpso  flumine  scriplum  legimus : 
De  origim»  sum  Iraetu  Orieniem  buecoe  fluvium  ap- 
pellaveruut. . 

CAPUt  XIV. 

De  Lieimo  imperatore. 

ARilCULlS  PRiliUS. 

be  Licinii  palria ,  parentibus ,  vitiis  ,  eju$que  cuin 
Valerio  (amiliaritale ;  utrum  ab  eo  C<e$ar  tiinul  et 
imperator  factus  sit ,  ac  Gaterius  moriens  ei  conju- 
gem  suam  et  liliuin  in  manus  tradiderit. 

Licinius  Dacia ,  leste  Eutropio ,  atqne  eliam  So- . 
crate ,  eaque  nova  «  nt  Anonymus  Valesianus  ait , 
oriuiidus  erat :  sed  W/forti,  sicut  ille  ibidem  addi- 
dit,  originis.  Et  eerie  Auretius  Vieior  itiem<jrise 
prodidit  ilium  orlum  esse  ex  genere  agrarioruin 
et  rustieantium.  Narrat  autem  Ceeilius  noster  hiinc 
Galerii  imperaioris  fuisse  c  veieris  conlubernii 
amicum,  etaprima  militia  familiarem,  cujus  eon- 
siliis  ad  omnia  regenda  uiebatnr,  i  vel  sieut  Zosi- 
mus  et  Socrates  aiunl  (Zozim,  tib.  ii  Uistor.;  Soerat* 
loe.  eit.)^  veterem  amicum,  familiarein,  et  eontuber- 


Numquid  autem  respondeii  potest  hunc  Maximini  C  nalem ,  ac  tandem  i  sicnt  memorat  Eutropius ,  no- 


ilJium  ab  auctore  nostro  appellari  Maximum  non 
suam  propier  aetatem  »  sed  quia  proprinin  erat  illius 
nomen  ?  Sed  fac  ,  si  velis ,  hjec  oninia  esse  vera. 
At  quam ,  amabo  te  ,  ob  caosam  nunc  Cecilius  (capi 
50)  hiijus  tantum  meminii ,  non  vero  aliorum  Maxi- 
mini  iiiiuruiri  quos  Eusebius  Liciiiii  iiiaiidalo  iuter- 
fectos  csse  denuiitiat?  Nonne  teeiiii  nostri  in  boe 
libro,  uti  animadvertimus ,  proposiium  fuit  palain 
omoibus  facere  tyrannos  ,  qui  Christi  Ecciesiam 
tanto  furore  vasiaverunt ,  debiias  aequissimo  Dei  ju- 
dicio  pcenas  ita  pependisse,  ut  nuila  eorum  stirps 
aot  radix  remhnserii?  Cur  ego  unios  tanium  facit 
inentioDem ,  aique  aiios  omitlit  quos  Eusebius  Li- 
cinii  mandaio  necaios  fuisse  asseverat  ? 


tum  ei ,  et  aniiqua  consueludiiie «  et  streiiuis  in  bel* 
lo,  quod  adversus  Narsen  gesserat,  laboribus  atqife 
officiis  aeceptom.  Eam  itaque  ob  causam  Gdieriu^ 
volebatquidem  illuin  ad  supremum  imperii  fastigium 
provebere  ;  sed  noluii  priino  eum  Ccesarem  facere  , 
verba  sunt  Cecilii ,  ne  fiiium  nominaret ,  ut  postea  in 
Constmtii ,  quem  brcvi  morituruni  sperabat ,  locum 
nuncuparet  Augustum  ei  frairem.  Mos  eniin  erat ,  ut 
Gaisares  ab  imperaloiibus  el  Augustis  fllii  t  quemad- 
modum  imperaiores  ab  iisdem  iuiperaioribus  fratres 
vocarentur. 

Pauca  ac  fere  iiibit  de  Liciiiii  vitiis  auctor  noster 
litteris  mandavit ,  sive  quia  ea  Don  noverfll«  sive 
poiius  quia  tacenda  esse  duxit.  Nam  hujus  dou  secus 


jileque  dixeris  plures  Maximini  liberos  a  Cecilio  1)  ac  Constanlini  Magni ,  uli  ilietradidit ,  slodio,  opera 


memorari,  videlicei  illius  fiiiuni  ac  fiiiam,  qui  eodem 
Licinio  jubente  trucidali  sunl.  Nam  Eusebius  de  iis 
Maxiniini  liberis  loquitur,  quos  ille  fecerat  imperii 
sui  pariicipes.  Sed  id  de  illius  seplenni  filia  dici  iic- 
quaquam  poiesi.  Perpendas  igitur  velim  quomodo 
Ceciiius  secum ,  et  cum  Eusebio  reconciliaii  queat. 
Quod  si  errorem  iiiinc  in  illius,  qui  libruin  ejus 
transcripsit,imperitiam  aut  negligentiam  rejicien- 
duin  coniendas,  doce  nos,  quxso,  quo  tandem 
modo  bic  error  corrigendus  sit. 

Quod  aulem  ad  uxorem  Maximini  imperatoris 
spectut ,  ilta  in  Orientem  ^  sicnti  ait  nosier  Ceciiius, 
in  quo  piure$  feminas  iile  mergi  ju^scrat »  prsecipi- 


et  pietate  religio  cbristiaiia  iii  prisiinom  statutn 
restituta ,  de  tyrannis  mirabilem  iJane  cgit  triuin- 
phum.  Htic  acceJit  quod  huic  libro  Ceciiius  finem 
imposuii  post  datum  ab  eodem  Licinio  in  chrisiiano- 
rum  gratiain  ediciuin ,  et  aniequam  eos  persequi  ac 
vexare  ccepissei.  Nonne  igitur  vero  satis  siiniie  est 
eum  uoiuisse  debitam  eidem  Liciiiio  ,  quem  pra:ci- 
puum  Ecclesiae  liberatorem  aguovit ,  tam  praeciaroni 
ob  factom ,  commemoratis  ejos  viiiis  i  gloriain  nii- 
nuere  ? 

Veromtamen  ilie ,  oii  mox  dixitiiusj  fateior  hone 
ipsom  fuisse  sceJeraiissimi  Galerii  amicmn,  fanulia- 
rem  et  consiliarium.  At  hsec  amiciiia ,  familiaritasi 


901 


r.R  NOURRY. 


et  consuetudo  illi  non  mngnx  procul  dubio  laiidi  A  vidcaniur,  vir  inmcn  islc  ,  imperandi  avidissiaius , 


esse  polerat.  Alibi  vero  abeodem  Cecilio  nnsiro  di- 
citur  fR  Usrgiendo  tenax.  Sed  hoc  miliori  loquendi 
modo  aliquid  de  aTaritioc  ejus  vitioimminuerepoiius 
quam  illud ,  prout  par  erat ,  argiiere  yidetur.  Nam  et 
hoc  et  alia  ejos  vitia  alii  scriptores  longe  acrius  in- 
seciantiir.  Audins  velim  anonymum  Yalesianum  : 
c  Scelere  ,  inquit ,  avaritia,  crudeliiate ,  libidine  sx- 
Tiebat,  occisis  ob  divitias  pluribus,  uxoribus  eorum 
corruptis.  i  Testalum  quoque  Eusebius  facit  prdcter 
nefariam  hanc  illius  libidinem ,  nullum  modum  ha- 
buisse  sordidam  ejus  parcimoniam  ,  nec  satiari  po- 
tuisse  habendi  cupiditatem.  Tanialico  cnim ,  inquit, 
quodam  morbo  laborans ,  tametsi  immensa  auri , 
argenti,et  opum  copia  tbesauros  implevisset,  in- 
gemiscens  adhuc  de  sua  paupertatc  querebalur.  Quin  B 
etiam  scripiis  Aurelius  Yicior  tradidit  ejus  parcimo- 
niam  fuisse  agreslcm ,  et  leviores  ipsi  visos  inson- 
tium  et  nobiliorum  philosophorum  servili  more 
cruciatus.  At  in  sua  Epitome  his  illum  coloribus  de- 
pinxit :  f  Ayariiiae  cupidineomnium  pessimus,  nequo 
alienus  a  luxu  venereo ,  asper  admodum  ,  haud  me- 
diocriter  impatiens,  inrestus  litteris,  quas  per  in- 
scitiam  immodicam  virus,  ac  pestem  publicam  nomi- 
nabnt ,  pnecipue  forensem  industriam.  i 

Ubi  auiem  Galerius  imperaior  cognovit  Conslan- 
tium ,  jamjam  moriturum ,  Consianlino  filio  suo  im« 
perium  dedisse,  tum  summam  impcratoris  dignita- 
tem  eidem  Licinio ,  tam  nrctis  nmiciiise  vinculis  sibi 
conjuncto  tribuit.  Jam  vero   superius  paiefecimus 


summa  diligentia  et  feslinaiionc  ea  conflcere  po- 
tuit. 

Quidquid  porro  ea  de  resit,  fntentnr  peritiores  cri* 
tici  Licinium  anno  307 ,  die  2  Novembris ,  imperatO' 
rem  non  sine  maxima  Cxsaris  Maximini  invidia  fuisse 
snlutatum.  Postca  vero  ille  adfuit  Galerio  Sardicx , 
qnemadmodum  superius  enarravimus,  morienli ,  qui 
illi  luiic  conjugem  suam  et  filium  cominendavit  ac 
Iradidit  in  mnnus. 

ARTICULUS    II. 

De  Licinii  ei  Maximni  discordia,  et  pacefaetaide 
ejusdem  Ucinii  cum  Constantia  Constantim  Ma§m 
sorore  sponsalibus  ct  nuptns^  de  rupta  dehinc  esm 
inter  et  Ma:aminum  pace,  de  itlorum  prwlio,  et  pre- 
cibus  ab  Angelo^  quidquid  ToUius  dixerit,  Lfcinroiffe- 
talis  et  insigni  ilUut  victoria, 

Post  Galerii  mortem  oria  cst  Licinium  iuier  et 
Masiminum  tnnla  discordia,ut  ad  arma  penevene- 
rint.  Scd  pacem  certis  condilionibus ,  uti  aDimndver« 
timns ,  in  freto  Thmcico  pepigcmnt,  ad  breve  nibi- 
lominus  exiguumque  tempus  duraturam.  MaximiDus 
siquidem ,  qui  ferre  non  poierat  illum  ita  sibi  fuiise 
prxlatum,  ubi  iniellexil  Constantiam  ,  Consianlini 
Magni  sororem,  ei  desponsam  esse,  in  animum  in- 
duxit  illos  hnc  affiniiaie  contrase  devinciri.  Suspicio- 
nein  porro  auxcrunl  nuplite ,  anno,  uti  puiant,  3i3, 
celebrala*  Mcdiolani ,  quam  in  urbem  Licinius  a  Con- 
stantino  arcessitus  fiierat.  Scriplum  quippe  io  Aure- 


qiiomodo,  qna  in  urbe,  ac  quibus  prapsentibus  illiim  C  ^ii  Yictoris  Epiiome  legimus :  i  Constantinus  sororem 


fecerit  imperatorem.  At  in  dubitaiionem  eruditi  ho- 
mines  addiicunt  ulrum  ille  tunc  Cxsar  tanlum ,  an 
Cxsnr  simiil  et  imperalor  inauguratus  fuerit.  Nam 
Yalesiiis  olim  arbitratus  est  eum  anno  308  Caesarem, 
et  anno  31  i  creatum  imperaiorcm.  Ea  auiem  ad  id 
asscrendum  raiione  potissimum  ducebatur ,  quod  Ga- 
lerius  in  ediclo,  pnulo  anie  morlein  suam  conscripto, 
iiullum  ejusdem  Li(  inii  habuerit  sermonem.  Re  ta- 
men  accuratius  examinntn ,  agnovii  cum  ex  codici- 
bus  manuscripiis ,  lum  cx  Nicephoro  nomen  illius 
huic  e<licto  revera  fuisse  inscripium. 

Alii  igilur  opinantur  ipsum  aliquo  sallem  tempore 
renuniintum  Cxsnrein  ,  priiisqnam  Augusius  creare- 
lur.  Alii  vero  arhitrantur  ex  Cecilio  noslro  coliigi 


sunm  Constantiam  Licinio  Mediolanum  accito  conjuo- 
git.  I  Nec  immerito  prorsus  jure  Maximinus  hanc  af- 
finiiatem  snspectam  habuit.  Nam  Consunlinus,  nti 
narrat  Zozimus ,  MeTaTre/x^afAfivoc ,  Aixww  iv  tw  Mi- 
$co)^&),  xaTiT/ua  Tiiv  aJf^^  tovto*  KwvoTavTi»,i2vx« 
Tr^oTfjOov  avrw  ,  ^o^o^stv  07rso"X8TO ,  r^g  Trpoc  MoSivTttT» 
^uo^/ievstac  xotvwvov  ej^ftv  j^ou^ofovof.  {  Zoiim.  lik,  n. 
Histor.)  f  LicinioMediolanumaccersitosororemCon- 
slanliam  in  mairimoniiim  tradidit ,  quam  et  anlea  se 
daturum  promiserat ,  cum  eum  sibi  socium  conira 
Maxenlium  hostem  adjungere  yellet.  i  Si  quem  vero 
aliiim  prxierea  tesiem  desideres,  anonymum  Yalesia- 
num  protinus  tibi  dabimu^  cujushaccde  iisderonnp- 
tiis  et  foedcre  sunt  verba.  t  Cnm  recepisset  Italiam 


posse  eum  appellnium  dumtnxai  imperatorem.  Diser-  D  Consiantiniis,  hoc  Licinium  foederesibi  fecit  adjungi, 


te  eieiiim  ille  asserit  Gnlerium,  sicuti  pnulo  anlc 
diximns,  noluisse  Cxsnrem  illum  renuniiare,  ne  (i- 
lium  appellaret.  Sed  quid  impedit  quoniinus  Cxsar  et 
Augusius  iina  et  eadem ,  aut  una  et  aliera  die  factus 
fucril?  Enimvero  jam  obscrvavimusMaximinum  una 
die  scutariuin,  protectorem,  et  tribunum;  aliera  ve- 
ro  crentum  fuisse  Cacsarem.  Timendum  itaque  Gale- 
rio  non  crat  ne  ipsum  lunc  fllium  vocnrct.  Denique 
ea  ratione  Aurelius  Yictor  el  anonymus  Yalesianus , 
qui  eum  Cacsarem  factum  diount,  cum  aliis  facile  con- 
ciliabiintur.  Neque  huic  opinioni  repugnant  varia 
Maximiani  Herculii,  qui  huic  innuguraiioni  interfiiit, 
iiinera.  Quamvis  enim  illa  moram  aliquam  postiilare 


ut  Licinius  Constaniiam ,  sororem  Constantini ,  apod 
Mediolanumduxisset  uxorem.  > 

Iinque  Mnximinus,  ciijus  occultum  cum  Maxenlto 
foedus  Jam  aniiotavimus ,  slatim  atque  certior  (acius 
est  illos  ambos  imperatores  nuptiarum  soIemDibus 
detincri ,  excrcitum  ex  Syria ,  ut  supra  cliam  reinli- 
mus ,  duxit  in  Bithyniam ,  ct  Byzantium ,  ac  deinde 
Heracleam  in  dediiioncm  redegii.  Sed  obviam  ei  ^ 
nit  Licinius,  contraciis,  quantum  poiernt,  copiis.  Im- 
minente  auiem  praclio,  Angelus  ipsi,  noctequiefccfliii 
precalionem  diciavii,  qua  reciiaU,  victoriam  obiinc* 
ret.  Discusso  somno ,  eam  jussit  a  notariis,  queaud- 
inodum  abauctorenoitroexhibetur,  iniegrani  descri* 


m  DISSERT.  IN  L1B.  DE  MORTIBUS  PERSEGUT.  GAP.  XIV.  994 

bi ,  illiusquc  exemplar  singulis  dari  mililibus.  Inde  A     Jubel  ergo  iniperaior  ut  nuUi,  quam  voluerit,  re- 


bi  aiacriores  facti ,  anfequam  pnelium  in  campo  Se- 
reno  inirent ,  ter  post  imperatorem  (ranscripias  pre- 
ces  fuderuDt.  Tum  postea,  cum  Maximinus  ad  pacem 
ferri  non  potuisset,  hostes  tanio  impetu  adoriuntur,  ut 
iis,  sieuiidiximus,  ad  iniernecionem  deletis,  Maximi- 
Dus  vix  fuga  elabi  potuerit. 

Verum  ibi  nos  medias  veluti  inter  acies  moratur 
Tollius.  Audacter  enim  pronuntiat  has  preces,  quem- 
admodum  vbam  in  somnio  a  Gonstantino  crucem  , 
nihil  esse  aliud  quam  stratagenia ,  quo  milites  ad 
pugnam  acrius  accendereniur.  Sed  audacioris  homi- 
nis  iropudens  temeritas  a  Baudrio ,  ejusdeni  seciae 
viro,  jure  merito  reiunditur ;  nullam  enim  illius  va- 
Dx  conjectunc,  et  temerariae  assertionis  protulil  ratio- 


iigionem  amplectendi  faculias  denegeiur  :  t  ut  possit 
summa  Diviniias ,  i  Imperaloris  hsec  adhuc  verba 
sunt,  a  Gecilio  transcripta ,  ( c  cujus  religioni  liberis 
mentibus  obsequimur  )  in  omnibus  solilum  favorem 
suum  benevoleniiamque  prxsiare.  i  Quse  autem  un- 
cinis  inclusimus,  in  Euscbii  textu  non  inveniuntur, 
Ab  eo  vero  scriptum  legiiur  t6  Ocioy,  dmnum  numen , 
proquoGecilius  d\j\i,  summa  Divmiia$,  hisque  verbis 
non  Jupiter,  ut  quidam  putant,  sed  is  significatur , 
ciijus  summa  esl  divinUas^  id  est,  haud  dubie  verus 
supremusque  Deus.  Et  id  quidem  ex  allatis  superio- 
ribus  verbis  coUigi  faciie  polesl. 

Pergit  Imperator  :  c  Quare  scire  dicaiionem  tuam 
eonvenii  placuisse  nobis ,  ui,  amotis  omnibus  omnino 


nem.  Ad  hxc  vero,  quis  nescit  hujusmodi  somitia  non  B  conditionibus ,  quae  prius  scriptis  ad  orflcium  tuum 


solum  Josepho  pairiarchse  aliisque  piis  hominibus , 
vemmetiam  etbnicisdivinilus  immissa  in  sacrisScrip- 
turis  memorari?  Fatendum  lamen  est  altum  esse 
scriptorum  aliorum  de  hac  precatione  silenlium.  Sed 
idcirco  tanquani  dolus  et  straiagema  temere  explodi 
non  debuii;  et  certe  nemo  negare  potest  non  sine  di- 
vini  numinisauxilio  reporlaiam  fuisse  a  Licinio  hanc 
de  inapiissimo  lyranno  Maximino  tam  insignem 
victCMiam.  Sed  de  his  visis  adhuc  aliquid  infra 
dicetur. 

ARTICULUS    111. 

De  edicto  quod  Licinius  pro  resHtuenda   chrisiianm 
Ecctesios  pace  pubticavU, 

.    Licinius  post  victum  eo,  quo  vidimus,  modo  Maxi- 


daiis,  super  chrisiianorum  nomine  videbantur,  i 
ulla  absque  molestia  hi  religioncm  observcnt  suam. 
Quidam  vero  ibi  dignationem,  non  dicaUonem  scribcn- 
dum  suspicantur ,  sed  fuslra.  Nomen  enim  dicatio  est 
tilulus  honoris,  qui  praesidibuset  proconsulibus  da- 
batur,  uii  paiet  non  solum  ex  relatione  Anulini  apud 
Auguslinum  ( Augustin.  Epist.  88  ),  sed  variis  eiiam 
Gonstantini  Magni  iegibus,  hoc  circiier  tempore  pro- 
mulgatis.  Quae  aulem  conditiones  a  Gecilio,  hx  aipi(Ttic 
hmreses  ab  Eusebio  vocantur.  At  fatetur  Valcsius  ob- 
scuram  essehanc  dictionem,qua  tamen  opinatur  de- 
signari  Judaeos ,  Samaritanos,  Marcionistas,  aliosque 
haerelicos ,  quibiis  hac  lege  (idem  suam  sectari  per* 
miltilur.  Sed  in  quadam  codicis  Theodosiani  lege  scrip- 


miouni,  magnam  exercitus  iilius  partem,  quae  ad  C  tum  vidimus,  navalem  /uBresim,  etin  subsequente  no" 


eum  confugerat,  dislribuit,  Bosphorum  transiit,  ve- 
nitque  Micomediam.  Ibi  autem  primum  immorlales 
pro  parta  vicloria  Dco  gratias  egit.  Tum  deinde  Lii- 
terae^  ait  Gecilius,  sive  ediclum  de  resliluenda  chris- 
tianse  Ecclesiae  pace  jussit  promulgari.  Idibus  autem 
Junii ,  id  est ,  13  hujiisce  mensis ,  teriioque  tam  ip- 
sinSy  quim  Gonslanlini  consulatu,  hocest  anno  Ghristi 
513,  illud  datum  fuil.  Ab  auctoreaulem  noslro  exhi- 
betur,  sicuti  et  ab Eusebio  (Euseb.  lib, x  Histor,  ecctes., 
cap.  5  ),  qui  illud  ex  Romana  lingua  in  Grsecam  a  so 
conversum  fuisse  declarat.  At  ibi  praefixuin  illi  breve 
ezordium  transcripsit ,  a  Gecilio  omissum.  Nam  iste 
ejus  initium  ab  his  tanlummodo  orsus  est  verbis  qui- 
bus  Constaniinus  et  Licinius  significant  se  Medio- 


vatem  functionem,  At  ibi  bacresis  nomen ,  non  sectam 
aliquam  a  vera  fide  deficientem,  sed  funciionem  et 
munus  significat.  Quidquid  porro  de  haeresis  nomine, 
quo  Eusebius  graece  reddidit  laiinam  vocem  conditio- 
nes  statuatur ,  hoc  ipso  imperatoris  edicto,  condiUo' 
nes  suini  videntur  suo  naturali  sensu  pro  dispositioni- 
bus  et  pactionihus ,  ad  Ghristianos  aliosque  spectan- 
tibus,  quse  quidem  in  aliis  rescriptis  ad  pracsidem  da- 
tis  propositae  anlea  fuerant ,  hocque  edicto  amoven- 
tur  et  abrogantur. 
Nonnulli  praeierea  existimant  sequentia  verba,  nune 

cavere eontendant,  esse  adhuc  depravala,  acpro 

iislegendum,  ^tusnti^d?,  ac  severm^  alii,  prorsus  tmw^ 
et  a  nostra  elementia  atienas  videhantur,  Emendationem 


Janum  couvenisse,  ibique  plura ,  vel  sicut  apud  Eu-  D  autem  hanc  inde  confirmare  nituiitur ,  quia  graece  ab 


scbium  ,  irianot,  off«,  qucecumque  ad  reipublicae  bonum 
spectantia  soUicite  inquirendo,  id  in  primis  duxisse 
siatuendum,  ut  unicuique  potesias  libera  esset,  quam 
Yellet ,  religionem  consectandi :  f  Quod  quidem  di- 
yinitas,  i  ait  Gecilius  (c.  48),  c  in  sede  coelesii  nobis 
alqueomnibus,  qui  sub  poiesiate  nostra  sunt  consii- 
tuli  9  placatum  ac  propiiium  possit  existere.  i  At 
neino  non  videi  corrupta  esse  haec  vcrba,  nuliumque 
iis  sensum  posse  confici.  Ex  Eusebio  itaque  sic  viden- 
lur  corrigenda :  c  quod  quidquid  est  divinitatis  ac 
ccBlestisnuminis^nobis...  propitium  possit  existere :  i 
•'OTrfli»^,  0  Tc  TroTi  eorc  Btwvns  x«i  ovjBovioy  Tr/jayfxaxo^ 


Eusebio  scriptum  est :  A"  rcva  Trovv  ^xaca ,  nal  rn* 
ii^tripoLg  fr^aoTDTOf  aX^oTjOca  ccvac  j^oxcc,  quiE  prorsus 
sinistraf  et  a  nostra  mansuetndine  aliena  videbantur, 
Sed  is  qui  hoc  edictuin  e  latiiio  idiomale,  uli  dictum 
est ,  in  grxcum  vertit,  quacdam  ibi  explicaiionis  cau- 
sa,  et  r^KpaffpourctxSis  potuit  adjicere.  Dictu  itaque  dif- 
ficile  est  quaenam  vera  sit  Gecilii  lectio,  quando  qui- 
dem  ibi,  sicuti  et  paulo  post,  aliquid  videtur  librarii 
oscitatione  praetermissum.  Iiaque ,  donec  alius  codex 
emendalior  invenialur ,  id  salis  esse  putamus ,  quod 
integer  hujus  edicti  sensus  ex  Eusebio  possit  cogno- 
sci.  • 

Neque  etiam  promptumest  indicare  quaenam  sint  ea 


m  LE  NOURRY.  m 

scripu,  quae  ibidem  nd  pra^sidem  prius  mtssa  roefr.o-  A  ut  sjcpias  dliimiis,  ecclesias  ut  iUUum  prisitnicm  red^ 


rantur.  Nonnulloruro  quidem  opinio  esl  designari  le- 
gem  a  Mtximine  laia» ,  postquam  a  Licinio  viclus 
fugatusque  fuil ,  et  quam  Cuaebius  Ifitegram  descrip- 
sii.  Yerum  lex  illa,  poftejus  rugain  saaciu,  lioc  Lid- 
nii  edicto  videtur  posierior.  Aliam  igitur,  ac  ftrtasse 
deperdiiam  iUe  Imperator  deaoiavit.  Quibusdaro  in- 
super  vis4i«  eBtadverbtum  ^iMiiiMtiif ,  ibidem  usiir- 
patuffl,  non  bonas  esse  latMiiiatis.  Alii  vere  ikm  «d- 
moneni  iUiid  t  septinil  Ecdesi»  MBCuli  ScriptorilHis 
adbiberi.  Yerum  illos  forsiiaa  fiigit  eandem  diclio- 
nem  in  aU^ua  eiiam  iaveairi  Honorii  imiMU^Atoris  le- 
gc,  quam  crudiii  anno  Cbristi  395  iMxa  4saeaiiii»- 
taruAt. 
Ad  bsec  vero  quidam  suspicantur  non  solum  cor- 


derentuT.  Quemnam  autem  bortatus  esl  Liciiiius,  nisi 
praesidem  ad  quem  Cecilius  bas  Utteras  dlrectas 
fuisseantea  dizerat?  Ip&i  itaque  butc  prssidi*  Nieo- 
medi»  tunc  degenti » Licinius  eas  in  manam  iledil 
aut  mitti  praecepit. 

CsRterum  auctor  noster  nos  UiideB  moDitos  esse 
voiuit  eo  edicto  finem  imfKisUum  fuisse  cradeiisaiaie 
pcrsecuUoni,  quam  Diocletianus  in  fhristianos  esci- 
taverai.  Tolum  vero,  quo  Ula  duravit«  tempus  iia  ab 
ipso  designatur :  c  Sic  ab  eversa  ecoLesia,  usqne  ad 
resiiiutam,  fuerunt  anni  decem,  mcnses  plus  nuiuis 
quaiuor.  >  At  quae,  amabo  te,  ecdesia  Uu  ineiDorm- 
tur,  nisi  Nicomediensis,  qux  Diodeiiineae  perseca- 
tionis  iniiio  eversa,  posi  Ulud  Lidna  edictum  resit- 


rupia  ,  scd  intellectu  ctiam  difOcUia  csse  ea  verba,  B  tula  est?  Nonne  etiim  iUe,  uii  vidimus,  persecniioais 


qusc  adverbium  iilud  ita  subsequmtlur :  c  Quantocius 
nddant  etiam  vel  qui  dono  ernta  consecuU ,  d  pu- 
(averiiu  de  uostra  benevoUutUa  aliquid,  Ylcarium  pos- 
tulcut ,  quo  ei  ipsis  per  nosiram  clemeuiiam  consu- 
Iniur.  >  AUqiu  enim  ominantur  pro  etiam  emcitdau- 
dum  eljani^  aUi  et  ila;  ac  pro  dono  erunt,  quidaro  dO' 
no  fHertmt^  alU  dono  erant;  ilem  pro  putaveruU ,  ali- 
qiii  optaverint ,  alii  addi  volunt  poicendum  putaverini, 
Denique  f^ont  nomine  quidam  res  resUtuendas,  vd 
sicut  jurt&cofiSttUi  loquuniur,  utd^ntftitalMi  aigoiUcari 
arlutraiuur.  Alii  vero  virum  aUquem,  qai  judicis  vel 
prxfecti  gerat  vices ,  et  damnum  resarcienduro  defi- 
niat.  Verum  Eusebius  hxc  clarlus  sic  graece  reddidU : 
Ei  Tcvf ;  nmroL  ^capoii  Txry^^oyiuaty  tDjQtforts  toitg  ocurou; 
TOTTOvc,  OTTwc  il  Toiff  «uTOtc  xP«oTt«»oiff  T:^  raxi^THV  G 
fibroxaTaaTYio^oiacv  out&ic-,  i  oc  Tiyofaxortc  tou;  a\no\ig 
rwtovCf  i  oc  xocra  dojpeccv  ciXaifOTC^  «tiTwo^c  tc  7ra/>a  r^ 
iniitripoLC  xor^oxayaOcof  *  vpoaikOoiai  t&>  iizl  Torruv 
iittfp^^  ScxaCovTC,  oitftic  Ttal  ouTdSv  dca  ro^  iQ|aTcpaff 
X^ffTOT)0TOff  TTpovoca  ycviQTaA  (  Euseb,  tib.  x  Hislor. 
eccles.^  cap.  5).  c  Si  qui  eadem  loca  dono  acceperint, 
ul  ea  proUnus  chrisiianis  reddant.  Quod  si  qui  ea  loca 
croerunt ,  aul  donata  acccperunt,  aliquid  a  nosira 
clemcntia  petere  velint«  ii  praefeclum,  qui  iii  illn  pro- 
vincia  jus  dicit,  adeant,  ut  a  nosira  sereniiaic  rntio 
ipsorum  babeatur.  i  Siquis  tamen  conlendut  non  sa- 
lis  a  Graeco  Eusebio  perspeciam  fuisse  lalinorum  ver- 
l)orum  signiOcationem ,  huic  cerle  nisi  id  recle  pro- 
bavcrit,  poUus  exspecUnda  est  Cecinani  texius  ex 


iliUu  Uiitium  ordiiur  abhigiisce  ecciesix  deairaciio- 
ne?  Inde  igUur,  iioc  est,  a  septuno  mensis  Februarii 
die  anni  505  quo  diruia  fuil  hxe  ecdesia^  ac  Diode- 
iianus  ad  cbrisUanos  persequcndos  aggressus  esi,iis- 
que  ad  hoc  Lu^inii  edictum,  anoo  513,  die  13  Jumi 
datum,  computantur  aoni  deceiii«  menses  tres  ac 
dies  novemdecim.  Sed  CecUius  dicere  maluit  m^tuet 
plus  ndnus  quatuor^  minorisque  momenti  esse  cen- 
suit  dierum,  supra  teriium  mensem  dai^onia^  na- 
merum  indicare. 

ARTicuLtrs  rv. 

Quomodo  Licimus  Maximinum  insecuiuSf  ad  necem 
sibi  Tarsi  in  Cilicia  consciscendam  compulera,  ae 
summa  remm  potitus,  omnem  superiorum  t^ramte- 
rum  stirpem,  omnesque  eorum  liberos  txHirpenerH^ 
ubi  in  primis  de  Yakrio. 

Nicomedix  Licinius  per  aliquot  dies,  ac  post  latum 
superius  ediciuro,  cororooratus,  itineri  sese  postea 
cuin  cxercilu  suo  ad  iiisequendum  Haxinunum  cooi- 
misit.  In  Tauri  autem  moniis  faudbus,  sicuU  expo- 
suimus,  hic  se  validis  propugnacuiis  ac  tarrtims 
munierat.  Sed  inde  a  Licinio  depulsus,  Tarsum  lao* 
dem  confugU.  Neque  iamen  ibi  luUor  fuit.  Nam  terra 
marique  ab  ^usdcm  Ucinii  exercitu  obsessus,  eam, 
de  qua  nos  supra  disseruiinus,  necem  sibi  inferre 
coactos  est. 

Licinius  itaque,  suromam  rernm  adeptus,  rdiquani 
iyrannorum,  qui  tnnUi  inhumauitate  in  chrisiianos 


alio  codice  emendaUo ,  quam  vanis  aluiuibus  conjec-  D  saevierant,  stirpem  ac  progeniem  radicitus  evulstt. 


turis  indulgendum, 

In  sanciionis  hujus  6ne  Imperaior,  qucmadmodum 
ail  Cedlius,  praecipit  insuper  ut  illa  proferatur  pro- 
grammate  praesidis,  eoque  munila  in  omnium  noihiaro 
veaiau  Nulla  Uunen  apud  Eusebium  hi^us  program- 
maiis  eiipressa  mentio,  sed  gusdem  tantum  legis 
ubique  publicambe.  ProgrammaUs  autem  nonUne 
indicaiur  UbiUa  pubUce  proposiia,  in  qua  describi 
debuit  iUud  Licinii  sive  prsesidis  edictumy  quo  hic 
mandata  unperaioris,  in  epistolis  ad  se  missis  tra- 
dtta,  debebaut  publicarL  Denique  Cecilius  ftddidit  : 
llis  litteris  propositis,  etiam  verbo  hortatus  est^  nimi- 
rum  Licioius,  ut  cotmetuiculot  id  esi«  chrisiianorumy 


Etenini  in  primis^  inquit  Cecilius,  c  ValerUim,  queai 
Maximinus  iraius,  nec  post  fugam  quidem,  cum  sibi 
videret  esse  pereundun^,  fuerai  aususoccidcre....  ne- 
cari  jiissit.  i  lia.plane  in  codice  nosuro  manascrtplo, 
et  in  prinui  bujus  libri  edUione.  Verum  recentiores 
critici  maxima  profecto  contenUone  secum  de  isio 
Valerio  decertant.  Quidam  enim  nuUum  tunc  foisse 
Valerium  exisUmanles,  opinaU  sont  depravatom  fuisse 
ibia  librario  Auctoris  nostri  iexium,  ac  scribl  de- 
buisse,  VaUriam  quam^  minime  autem  VaieriMm 
quem.  Suspicantur  autem  hanc  Valeriam  esse  Gakra 
imperatoris  uxorero.,  qusposiviri  soi  moriemoi»la- 
ium  sibi»  uUdiximus,  Maximmi  imjperaU)ris  rM|j« 


997 


DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIWJS  PERSECUT.  CAP.  XIV. 


098 


gium  recMsavii,  atque  i4ciroo  ab  illo  iii  exilium,  A  Zozimi  verlmin^at/K6<«Kt1cgifiif,<{nonmi  solnm  nc- 

sublaiift  omnilHis  bonis,  sociis,  et  famulis,  roissa  per 

Syriae  soliittdines  bue  atquo  iUuc  erravii.  Tam  enim- 

vero  cerlum  esl,  inqukmt,  bulc  Yakrtse  iralom  fuisse 

Blasiimnum,  i|iiam  iMCoiapertiim  cui  alleH  irasci  po* 

tuerit. 

Quod  si  objeceris  mortem  Valeriae  a  Ceeilio  pottea 
describi,  tibi  respondebwU  eam  ibi<|mdem  ab  ipso 
aitingi  leviter,  sed  pestea  describi  loage  fusi«s^  et 
magis  euocleate,  Mec  absiroili,  siciili  aiwii,  aodo  ibi* 
dero  de  CandidiaAi  morte  semonem  fadt,  de  qno 
tamen  adhuc  vivo  deioceps  loqvitur.Pliires  igtiur  bis 
raiiooibus  impulsi,  aat  quia  eis,  qiiis  Aierit  Valerios, 
IgDOium  erai,  in  texiu  CxcUii  Vakrumi  fnm  «iit 
absque  h:e8itaiio»e  scribi  curaverimi. 


cari  ct  occldi,  sed  deponi  etiam,  et  auciorilaie  |>ri« 
vari  sigiiiBcal.  Resiac  igilur,  inquiuni  itli,  ul  bic  Va- 
lens,  cujus  Aurelius  Yicior,  et  Cecilius  noster  me- 
minere,  is  sil,  qui  jubente  Licinio  occisus,  in  memo- 
raio  Gollzii  numismale  Valerius  Valens  vocatur. 
Ncc  objici  sibi  paliunlur  nullam  iilius  alibi  umquain 
fieri  mentionem.  Neque  enim  nlla  pariier  menlio 
lacta  est  Juliaiii,  Dtodetiaao  regnanie,  tvranm,  iiisi 
apud  LibaiuuiB,  Boque  Perpemi;e  LictNii,  aiierlus 
eiiam  tyraDBi,  nisi  Id  omco  numisaiaie. 

Venim  toia  baec  opiuio  non  alio  nitiior  fondamen* 
tOy  qiiam  auctoriiaie  Aureiii  Victoris,  qui  obitum  Va- 
iemiscum  Haximim  OMMie  CMjuiigiiy  et  unius  nemnii 
a  Goitzio,  uii  dicium  est,  reprssentaii.  Scd  bare  aliis 


Alii  contra  magnis  animis  iASiirgHni,  conieaduttt-  B  ^ou  magni  forsiian  videbontur  ponderis,  qtd 


que  retinenduffl  esse  Valerii  nomen ,  DibMque  in  Cm- 
cilii  (exhi  mulandum.  Persuasiim  quippebabeftibiMC 
esse  Valerium  Valeniem,  qui  quodam  ia  numisttaie 
graeco  apud  Goitzium  appellaiur,  AXT.  k.  nor. 
OTAAEP.OTALENC.CEB.  s.  A.  Iwipmii4r  CcBm  PwkUmM 
YaUrius  Valem  AngHUui,  ottM  prim0,  Noq«e  eiiam 
dubitandi  locum  esse  putam,  quia  is  sJi  ipse  de  q«e 
Aureiius  Victor  in  Epitome  scripsit.  «  Debiiic  Lici» 
nius  Aoguslus  eflidiur,  pariquemodo  Alexander  apod 
CaribagiQcm  iroperator  fit,  siaiilique  modo  Vale&s 
im]»erator  creatur,  quorum  exiius  isie  fuit.  i  Tmn 
namque  conlinentcr  narral  Severi,  Maximiam  Gale^ 
riiy  Maximiaui  Herculii,  Alexandri ,  et  MaxentH  exK- 
tiim,  sicqueproseqiiiiur :  Valens  a  Udmo  wmrle  muk^ 


verlent  plura  ibi  ab  eodem  Aurciio  Victore  ceaftiadi, 
atque  biiyus  Valeutis  et  aliorum ,  sicui  dJTimus,  priiH 
cipiim  mortem  siroul  conjunctimque  Ha  eAarrari,  ui 
tcinporis  ordinem  uullo  peaitus  roodo  sequauir.  Nmi 
Galeriuffl  Herculio  praeposuii,  quamvisGalerittsaono 
511,  el  Hercuiius  aouo  310  mortuiis  esse  dtcaior. 
Deinde  vero  tamelsi  Maximini  morlem  coajwigai 
cum  Valentis  morle,  ibi  uibilominus  lacei  q«mt«m 
tcmporis  inler  utram;)ue  interGesserk.  Neqoe  etimii 
in  Golizii  niunismate  desigDaiur  quo  lempore  regoa- 
verit  ille  Valerius  Valens»  aut  ex  bac  viu  migrave. 
rit.  Denique  Cecilius  aperte  declarat  buiic,  de  qno 
agitur,  Valeriuro,  ex  eorum  imperatorttm  tyranoo- 
rumque  stirpe   esse  generatum ,  qui ,  Udato  re- 


taiur.  At   ibi,  inquiunt,  Aurelius    Victor   mortem  C  gnante,  Cbrisiianos  persecuti  sunt.  Atqui  iilum  Va« 


Valeniis,  quemadmoduro  Cecilius  nosier,  cum  Maxi- 
mini  inleriiu  conjungit.  Atque  inde  inferunt  bunc 
Valcntem  eumdem  esse  ac  ilium  qui  in  prxfaio  nu- 
mismate  Valerius  Valens  uuncupaiur.  Primum  enim- 
vero  noroen  Valerius^  utpole  ex  Diocletiani  famiiia 
ortus ,  et  alterum  Valens,  pro  coguomine  suo  acce- 
perat.  Posito  aiitem  Iioc  fiindamento,  Iiaud  dubitan- 
ter  asseverant  eum  imperatorem  et  Augustum  esse 
facium,  quaodo  Maxiroinus  anno  313  a  Licioio  de- 
bellalus  profligatusqne  fuit. 

Prxterea  sedulo  observant  bunc  Valenlem  Vale- 
rium  prxpostere  conrundi  cum  altero  Valenie,  cuijus 
inimisma  a  Mediobarbo  exliibetur,  et  cum  tertio  Va- 
lenie,  quero  Licinius,  postquam  Cibalensi  pugna  a 


lerium  Valentem  ab  uno  ex  iiiis  procreaium  nemo 
bacicnus  nobis  deroonstravit.  Neque  dixeris  ooraen 
Valerius  iis  fuisse  proprium,  qui  ex  Diodeeiiani  fiimi- 
lia  suam  diicebant  originem.  Nam  demonstrandttm 
adbuc  tibi  erit  hoc  nomen  noD  aliis  uiaquam  daium, 
quaw  bujuscc  geiilis  bomiuibus,  a4ii  ValeriMtt  Va- 
lentein  Diocletiani  sanguine  levera  fuiaM  progtmtimw 
Niiiant  igitur  hujus  opinioDis  (undamenta,  nec  saiia 
firmis  stabilita  suni  rationum  mouAeoiis,  ui  iade  con- 
fici  possii  Valerium  Valentem  eum  esse  qutm  Lici- 
nius  ante  CilMdensem  pugnam  jussit  iaieHicL 

Quamobrem ,  si  in  Ceciiii  nostri  lextu  ooown  Vale* 
rii  rdpsa,  uti  videtur,  scriptum  fuerii,  nec  ipBomci 
Cccilius,  aui  antiquarius  librum  ejus  aeribendo  orra- 


Constaniino  superaius  est,  creavit  Caesarem.  Prior  ])  verit ,  extra   dubium    esse  debei  huiie    or%ii 

enim  Valens,  Galerio  imperante,  tyrannidem  usurpa- 

vit,  isque  ab  Ammiaao  Marcellino  Tbessalonicus  vo« 

catur.  Naro  baec  ipsa  sunt  illius  de  Galieno  verba  : 

IIU  perduellionum  crebris  verisque  appdilus  insidiis^ 

Aweoli,  el  Poslhumif  el  Ingenui^  ei  Valeniis  cognO' 

mento  Thessabnici^  aliorumquepluriummortemfaclura 

CTimina  aliquolies  lenius  vindicabat  ( Amnmn.  Mar^ 

celL  libr.  xxi ,  cap,  16 ).  At  Valens  Goltzii  reprsesen* 

laius  nuroisroale,  non  appellaturThessalonicus.  Pos- 

lerior  aulero  Valens  non  Augustus  et  iroperator,  sed 

Caraar  tantnm  a  Valesiano  Anonymo,  et  a  Zozimo 

dlcilur,  luaque  spoPiatus  dignitate,  et  ad  privalam 

condiiioncm  paulo  posi  redactos.  In  textu  siquidem 


traxisse  ab  uno  exhis,  qiios  bactOBiis  momoravioMis, 
Ecdesix  ciiristianae  persecutoribus.  Ex  quo  aolem 
ortus,  et  ulrum  Valerius  Valens  revera  appdlatus  iii, 
si  a  nobis  postules,  ingenue  respondebimus  boe  oo* 
bis  esse  incomperturo,  euraqiie  in  illorum  habeodom 
numero,  quoruro  mentio  semd  uniom,  quemadmo- 
dum  superioris  sentootia)  defeosores  faieotiiry  io  aU^ 
cujus  auctoris  scnpto»  vel  quodam  muiiismate  occur- 
riL  Nibil  ergo  certi  de  illo  staiuert  posaomus,  oisi 
inconcussa  Cecilii  auctoritas  prios  slabiliaiinr. 

Nequeporro  Liduiushunc  soluio  VaIenom,sed 
Caiididianuro  eliaro^  oi  Priscam  aiqoe  Vaienan^ 
Diocletiaoi  banc  fiiiam,  illam  vero  coiJHf8ai|  ae  pi»* 


09»  LE  NOURRY.  iOOO 

icrea  Maxiniini  uxorem,  filiumque  oclennem  el  sep-  A  clirisiianorum  conveniiculorum,  slve  ecclesiaram  pa- 


lennem  tiliam,  tandemque  Severinnum  Severi  riliiim 
necari  pnccepil.  Sed  de  liis  omnibus  suo  loco  egimus. 

CAPUT  XV. 

De  Conslantio  CA/oro,  et  Conttantino  Magno  impera- 
toribus, 

ARTICULU8   PRmUS. 

Quam  eximiw  fuerint  Con$tantii  Chhri  virtuteSy  quando 
Cas$ar  factus^  et  Maximiani  Herculii  gener,  an  et 
quomodo  Christianoi  tempore  persecutionis  in  Gal' 
iUs  servaverit  incolumest  ac  passns  sit  Ecclesias  rfi- 
rui  ;  cur  factus  sit  primus  imperator,  etsi  a  Galerio 
contemptus^  ac  quomodo  Constantino^  ad  se  reverso, 
imperium  tradiderit^  et  ubi  mortuus  itl 


rieles,  nec  proplerea  Eusebio  plane  adverseiur. 

Pro  virili  quoque  parle  noslra  conati  surous  eodero 
in  loco  explicare  quo  sensu  ille  coniinenler  adjecc« 
ril:  Vexabatur  ergo  universa  terra  prccter  Gallias, 
quibus  videlicet  Gonstantius  imperabat.  Palam  qnippe 
fecimus  Eusebium  videri  buic  Aucloris  nosiri  o|HDioni 
alicubi  subscribere,  alibi  vero  refragari.  Sed  qua  po- 
tuimus,  roajori  diligentia  perscrutati  snmus  qus 
vera  sit  Euscbii  meus  et  senientia,  ac  quis  genuinus 
verborum  illius  sensus.  Scopum  autem  si  attiginms, 
plane,  nisi  fallimur,  osiendimus  illuro  ineptx  pror- 
suscontradictionis  non  posse  meritoaccusari,  secum- 
que  ac  cum  Cecilio  nostro  sic  posse  reduci  in  gra- 
tiam ,  ut  nulla  sit  inter  eos  neque  discordia ,  neqoe 


w    .        j»   r     ,    ,'   ni    ^'^  ^..1^.^.^»»./.  l>dissensio,  sed  perfectus  consensus,  commumsque 
Nostrum  de  Constaniio  Cbloro  imperatore  sermo-  d  ^.     ,      ..         ^a  ^v     «•  i  k^i    «..^«L 

concordia.  Jam  itaque  ad  alia,  si  lubet,  gradum, 


nem  hactenus  distutimus ,  ne  ea  quse  de  illo  et  filio 
ejus  Constantino  Magno  dicenda  sunt,  longius  a  se 
invicem  distraherentur.  Noster  vero  Cecilius  ubi 
Diocletiani ,  Herculii  et  Galerii  vitia  patefecit,  sic 
ibidem  (cap.  8)  prosequitur :  Constantium  pratereo ; 
quoniam  dissimilis  emterorum  tyrannorum  et  Ecclesise 
persecutorum  fmt^  dignusque  qui  solus  orbem  teneret^ 
sive  toti  terrarum  orbi  imperaret.  At  haec  quo  bre- 
vior,  eo  certe  major  est  tanti  viri  commendaiio,  ac 
roaximum  utique  praecouium.  Quamvis  autem  Ceci- 
lius  nosier  eam  ob  causam  ibi  illum  baud  plane  im- 
roerito  prxterierit ;  roulia  tamen  de  eo,  oblata  dein- 
ceps  occasione,  intermiscuit,  qua^  a  nobis  enu- 
cleanda  iilustrandaquesunt.  Alicubi  itaque  ab  eodem 


faciamus. 

Postquam  Diocletianus  et  Herculius  impcrio,  uti 
narrat  Cecilius  (cap.  20),  nosque  alibi  vidimus,  sese 
aixlicarunt,  Constanlius  primum  iroperatoris  locam 
et  Galerius  secunduro  obtinuit,  vel  tunc,  sicut 
Eusebius  ait  (lih.  w  de  Vita  Constant.,  c,  18),  Con- 
Slantius  itpSiXog  Avyovo^TOc  xai  cefiaoroc  «wyopgvcTo: 
Primus  Augusius  et  imperator  renuntiatus  est.  Et  certe 
Eulropiuset  Zozirouseum  primum,  etante  Galeriuro 
collegam  ejus  nominant.  Yerum  is  ipse  Galerius  illuro 
spernebat  ob  ingenitani  lenitatero  aique  infirroaro  eo 
tempore  valetudinem  corporis ;  sive  ut  Cecilii  verfois 
utarour,  quia  vatetudine  corporis  impeditus  eroL  Spero 


auciore  nostro  {cap.  20)  appellatur  vir  nama  miiu.  C  ''^''"«  ■"»«"'""  <^»'*""«  ^^^^-  '»"  "'  '"«  •»""' 


Ab  Eutropio  aulem,  cujus  hac  in  re  testimonium  du 
biae  fidei  esse  profecto  non  debet,  vocatur  horoo 
egregius  et  civilitatis  prae^tantissiroae ,  Gallis  non 
modo  aroabilis,  verum  etiain  venerabilis,  qui  fisci 
non  affectabat  comrooda,  sed  provincialiura  ac  pri- 
vatoruro  divitiis  studebat.  Postea  veroCecilius  illum 
Maxiroiani  ;Hercuiii  generuro  nuncupat,  ac  merito 
quiderojure.  Maro  quando  Diocletianus  euro  anno 
392,  ut  supra  annotavirous,  creavit  Caesarero,  tunc 
ilie  priorem  conjugero,  ut  scribit  idero  Eutropius, 
repudiare  coactus ,  Theodoraro,  ejusdem  Herculii 
privignam,  duxit  in  roatrimonium. 

Narrat  adhuc  auclor  noster  (Cedl.  eap.  15)  Dio- 
cleiianum  statim  atque  imroani,  sicut  dixirous,  cru- 


rooreretur,  aut  certe  euro  privaret  imperio. 

Sed  non  longum  profecto  post  temporis  interval- 
lum,  ac  forsitan  ciiius  quam  ipse  pulabat,  ab  eodein 
Constantio,  jam  aegrolo  litteras,  ut  diximus,  accepit, 
qiiibus  postulabat  filiuro  suum  Constantinum  sibi  re- 
mitti.  Cum  vero  Galerius  illum  patri  suo,  qui  boc 
non  semel  petierat,  negare  diuiius  ausus  non  fuissel, 
simulavit  se  Constantino  perroittere,  ut  ad  patrem 
rcverteret,  sed  reipsa  retincre  illum  volebat.  Coo- 
slantinus  tamen  ex  illius  palatio,  queroadroodum 
a  nobis  dictum  est,  clam  elapsus ,  ad  Constanliom 
incredibili  celeritate  convolavit.  Ad  illum  autem, 
inquit  Cecilius,  c  pervenit  jam  deficientem,  qui  et 
milittbus  comroendato,  iroperiuro  per  roanus  tradidit. 


delitate  in  christianos  bacchari  coepisset,  litleras  ad  d  f  ^"^  »ta  in  lecio  suo  requiem  vitas,  sicut  oplabat, 

eurodem  Constantium  dedisse,  quibus  illi  jul)ebat 

ut  eadem,  qu.'e  ipse,  faceret.  Verum  acceptis  his  lit-. 

teris,   c  ne  dissentire,  >  ait  Cecilius ,  c  a  majorum 

praeceptis  videretur,  convenlicula,  id  est,  parietes 

(ecclesiarum),  qui  restitui  poterant,  diriii  passus  est, 

veruro  autero  Dei  templuro,  quod  est  in  hominibus 

(Christianis),  >  incolume  servavit.  Ibi  quidero  in  hoc 

auctoris  nostri  textu  legilur  ma;onim;sed  jaro  ani- 

roadvertirous  ibi  fortasse  legenduro  majoris^  id  est, 

Diocletiani  qui  euro  fecerat  Cxsarero,  et  illo  idcirco 

major  erat.    Praeterea  ibidem  expendimus  quo  jure 

auctor  noster  dixerit  Constantium,  ne  a  roajorum 

praeceptis  dissentire  vidcretur,  passum  fuisse  dirui 


invenit.  >.  Simili  modo  Eusebius  narrat  Constantiom, 
lethali  morbo  in  palatio  et  regio  cubili  decumbenteoi, 
ex  hoc  exsiliisse ,  ut  filium  suum,  qui  insperatus  ad- 
venerat,  ambabus  ulnis  amplecteretur.  Dispositis 
deinde  rebus  omnibus,  illi  imperii  tradidit  admini* 
strationem,  ac  felici  morte  ex  hac  vita  decessit.  Nec 
roinus  clare  id  ab  incerto  Panegyrici  ante  Consiaii- 
tinuro  ipsuro  et  Maximianum  pronuniiati  auctore 
asseritur. 

Secus  vero  Eutropius  et  Aurelius  Yictor,  quibus 
Zozimus  atque  anonymus  Yaleslanus  suffragari  vi- 
dentur,  diserte  asseverant  Consuniinum,  mortoo 
patresuo,  a  Praetorianis  cunctisqu^  annitentiboii 


iOOi 


DISSERT.  LIB.  IN  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XV. 


1002 


crealum  fuisse  Imperaiopem.  Scd  Julianus  Aposuia  A  Constaniinum  Constaniii  Clilopi,  quemadmodum  Cc 

ire,  et  ubi  natus  fiieril,  cum  ille  laceai,  nullam  nobis, 
qul  inejusTesiigiis  insisiimus,  illiid  diligentius  inves- 
tigandi  dedit  occasioiiem.Adnoiasseigiiur  sufficiatcer- 
tiorem  videri,  ac  jam  pravaluisse  eorum  sentenliam 
qui  Consiantinum  £fe/ena  matre,  ut  ait  Anonymus 
Valesianus ,  m  oppido  Naiso  orlum  esse  existimant. 
Primum  auiem  de  illo  sermonem  Cecilius  noster 
instituit  in  memoraio  a  nobis  Diocleliani  et  Galerli 
dialogo,  in  quodccreandisnovisCaesaribusNicomediffl 
discepianint.  Ibi  aulem  de  illo  his  totidemque  verbis 
loquiiur.  €  ConsLintio  filius  erat  Constantinus,  sanc- 
tissimus  adolescens,  el  illo  imperii  fastigio  dignissi- 
mus,  qui  insigni  et  decoro  habitu  corporis,  et  iiidus- 


insua  ad  Constanlium,  ejusdem  Conslantini  Magni 
iilium,  oratione  non  minus  perspicue  afdrmat  illum 
adeptum  esse  supremam  imperii  dignitatem,  et  judi' 
do  pairis  sui,  et  exercituum  omnium  suffragio.  At 
exinde  facilis  procul  dubio  esse  poterit  superiorum 
opiiiionum  conciliatio.  Si  enim  factam  Consianiini  a 
paire  rooriente  electionem  exercitus  cieierique  omnes 
sponte  sua  ultroque  confirmaverunt,  quid  impedit 
quominus  ab  ils  omnibus  facia  fuissedicatur?  Neque 
fd  a  nobis  gratis  flctum  exisiimes.  Nam  Eumenius 
pnblico  in  panegyrico  sic  Constantinum  ipsum  allo- 
quitur :  <  Manireste  sententia  patris  lectiis  es  impera- 
tor. »  Tum  paulo  post :  lllico  aique  ille  terris  fuerat 
exemptus,  universus  inteconsensit  exercitus,  te  om- 


niam  mentes  oculique  signarunt ;  el,  quamquam  ad  B  ^ria  militari,  et  probis  moribus,  et  comitate  singulari 


seniores  principes  de  summa  reipnbUca:  retulisses ; 
praevenerunt  tamen  studio,  quod  illi  mox  judicio 
probaverunl.  Purpuram  stalim  libi,  cum  primus  co- 
piam  tni  fecitegressus,mi]iies  utilitati  publicse  magis, 
quam  tuis  affectibusservientes,  injecere  lacrymanti.» 
Ubi  autem  Constantius  vitam  posuerit,  si  quis  cu- 
riosius  inquirat,  respondebimus  hoc  a  Cecilio,  Euse- 
bio,  aliisque  silentio  fuisse  praetermissum.  At  Aure- 
lins  Vicior  litteris  mandavit  eum  in  Britannia  obiisse. 
Eutropiusvero :  cEboraci,  quae  Britanniae  urbsest.» 
Anonymus  autem  Valesianus  scribit  Consiantinum 
cad  patrein  Constantium  venisse  apud  Bononiam, 
qaam  Galli  prius  Gesoriacum  vocabant,»  huncque  in 
Britannia  mortuum.  Hujus  vero  Gesoriaci  haud  in- 


a  miiiiibiis  amaretur ,  a  privatis  et  optareiur.  »  At 
eximias  hasce  Conslantini  virlules,  egregiasque 
animi  et  corporis  dotes,  tot,praier  Euseblum  testem 
oculatum  {Euseb.  Ub,  i  de  vita  Constant.  cap.  12), 
scrijitores  cum  antiqui  tum  recentiores  iia  cerUlim' 
celebraruni;ut  eas  fusius  enarrare  nlhil  plane  ne- 
cesse  sit.  Neque  puiaveris  illas  ab  hls  scriptoribiis 
cxaggerari.  Ab  aliis  quippe  eadem  liiieris  publicis 
consignaia  intenies,  videlicet  ab  incerto  panegyrici  a 
nobis  jam  ciiaii  auctore,  Euiropio,  Aurelio  Viciore  et 
Praxagora  apud  Plioiium ,  in  quos  omnes  cadere  non 
poiest  ulla  adtilaiionis  suspicio. 

Anie  prafatum  autem  Diocleiiani  et  Galerii  anno 
504  colloquium,  Constaniinus,  uii  auctor  nosier  ait. 


frequens  apud  anliquos  scriptores  Suetonium,  Pli-  C  *  ^^^  pridem  a  Diocletiano  faclus  erat  Tribunus 

P"""»  ordinis.  »  De  bis  autem  Tribunis  jam  egimus. 
At  ex  illis  aKisque  Cecilii  nostri  verbis  colligiiur 
Constantinum,  lametsi  adhuc  adolesceniem ,  jama 
longo  tenipore  in  aulam  venisse  Diocleiiani ,  quo  11- 
lum  a  paire  suo  erudiiionis  caiisa  mlssumcsse  Praxa- 
goras  et  Zonaras  testillcantur.  Aiionymo  autem  Vale- 
siano  si  credimus  :  i  Obses  apud  Diocleiianum  ,  ei 
Galerium  sub  iisdem  foriiier  in  Asia  militavii. »  Quin 
etiam  Galcrius  eum  in  urbeRoma,  inquit  Aurelius  Vic- 
tor,  religionii  speeieobtidemretinuil.  Praxagoras  vero, 
a  nobis  paulo  ante  laudaius,  non  minus  perspicue 
tradidit  Constaniinum  a  paire  suo  missum,  non  qui- 
dem  Bomam,  sed  Nicomediam  iig  NatofUBteof  ad  im- 
pcraiorem  Diocletianum,  ubi,  si  Cecilio  credimus, 

anno306,  die  15  Julii  morluus  est?  Huc  accedit  quod  D  praefato  Galerii  ejusdemque  Diocleiiani  colloquio  in^ 

terfuli.  Nonneauiemindecolligi  potestCoiisUniinum 
adhuc  juvenem  se  hisce  imperatoribus  pluribus  simul, 
aut  separatim  comiiem  in  iis  locis  prxbuisse,  in  quf- 
bus  commorabaniur,  aut  ad  quos  se  interdum  confe- 
rebant?  Sed  quid  conjecturis  opus  esi?  Nonne  Euse- 
bius  disene  dixii  illum  adhuc  adolescentem,  ct  juvc- 
nili  laniigiiic  decorum,  Moysis  instar,  snbstitisse  in 
ipsis  sedibus  lyrannorum,  apud  quos  summo  fuit  in 
honore? 

Sed  parum  sinccra  haud  dubie  erat  horum  vencra- 
tio.  Nam  Invidia,  inquit  adhuc  Eusebius,  el  metu  per- 
culsi,  ipsum  oblaia  occasione  non  solum  contumcliis 
vexare  conati  sunl;  sed  insidias  cliam  ei  semel  et 

33 


Dlum,  Melam,  Eumenium,  aliosquc  mentio.  Sed 
quae  sit  illa  urbs,  varix  sunt  iliorum  opiniones.  Qui- 
dam  enim  Calctcm,  alii  verisimilius  Bononiam  in 
Picardia  csse  arbitrantur.  Vidcsis  in  hos  auctorcs 
Tariorum  observationes  ac  notas. 

Anonymi  porro  Valesiani  jam  citaii  sententia  his 
confirmatur  Eumenii  ad  ipsummet  Constantinum  ver- 
bis.  c  Ad  tcmpus  ipsum ,  quo  pater  in  Britanniam 
IransfretalMit,  classi  jam  vela  facienti  repentinus  tuus 
adventus  illuxit.  »  Nonne  ergo,  ut  Euiropius  in  alio- 
rum  gratiam  et  opinionem  rcducatur ,  dicendum  est 
Consiantium,  repentino  et  insperaio  filii  adventu  re- 
creaium  ,  ex  morbo  parumpcr  convaluisse  ,  ac  cum 
eo  conscendisse  navem,  qua  Eboracnm  appullt,  ubi 


idem  Eumeniiis  paulo  post  his  firitanniam  alloquitur 
Terbis  :  c  0  fortunata,  ct  nunc  omnibus  beatior  tcr- 
ris  Briiannia ,  quae  Constaniinum  Caesnrem  prima 
vidisti.»  Atsi  prima  eum  Caesarcm  vidit,in  ea  procul 
dubio  ille  Caesar  a  patre  morientc  factus  est.  Ibi  cnim 
dl>iisse  perhibetur,  ubi  iltum  nuncupavit  Caesarem. 

ARTICULUS  11. 

De  ConstanHni  Magm  parentibus ,  patria^  eximiis  CW" 
poris  ammique  dotibus ,  ubi  educatuSf  quanta  aliO" 
rum^  atque  in  primis  Galerii  in  illum  iTividui,  qui- 
busve  insidiis  ab  eis  appetitus  [uerit. 
Quae  in  superiori  ariiculo,  et  anlea  a  nobis  dispu- 

lata  sunt,  haec  omnibus  satis  aperte  dcmonstrant 
Patrol.  VII. 


i005 


LE  NOURRY. 


10M 


iierum  posuere,  qnns  Dei  nuUi  patefacUs  declinavii.  A  gimt.  Quo  epitt  sensu  Cccilius  deConsUDliaa  dicero 


Al  mul(o  inagis  Galerius  illi  invidebat.  Quamobrcm 
pluribus  illum,  «l  scribil  anonymus  Yalesianus ,  pe- 
riculis  objecii «  vel  siculi  ab  auctore  noslro  (radiUim 
jam  animadveriimus,  ei  Quoque  insidiaius  esi,  sed 
clam  ei  occulie;  ne  conir?i  se  arma  civilia,  et  miliiunj, 
a  quibus,  quemadmodum  paulo  ante  diauro  est,  ama- 
balur ,  odia  conciiarel.  Quae  aulem  fuerinl  ha^  insi- 
dise,  si  quis  scire  aveat,  is  primum  audial  GecUium 
nostrum ,  qui  illum  sub  iusus ,  aique  exercitii  specie 
feris  objectum  asserit.  Uxc  aulem,  nec  plura  de  hisce 
fcris  memoriae  ab  eo  mandaia  sunt.  At  PraxagoraSj 
a  Photio  citalus ,  narrat  Gonstantinum  a  Galerio  in- 
ductum,  ut  cum  fero  leone  pugnaret,  quem  ille  nofl 
divino  qnidcm,  ut  ait  Zonaras,  sine  auxilio  interfecit. 


potttit ;  Erat>  ^im  priB$^iu  {CeciL  cop.  IS),  qaaiid# 
DiocletiaBus  euoiGalerio  colio^wetMUuy?  Bhunqaid 
iu  regio  iiitus  cubicuLo,  uu  quidw  QpinAfMr,  vel  ia 
eius  p^atie,  aicttialii  puUveruBi?  No»  qfiiitm  io 
palatio ;  oam  oun  pr«pius  affuisM  CecUii  Terba  fti- 
l«ificar«  videotur.  Nou  io^wbicul^»  quaitdoquideBi 
CoMantiBMS  quul  ilii  ioMr  sa  lauu  aiiiiuorum  coio- 
motione  coiloquereotur,  eoruio  verbis,  aot  cerle  oa- 
tibus  et  Mgois  percipere  potuisaei.  At  ai  quid  de  se  a 
Gaesans  dignUate  repdlendo  praeseoait»  quomodo 
ilios  ad  eum  usqve  iocum  comitatuaoat  nbi  taoiam 
tattique  publioim  ao  passorum  esae  ii4»riaio  uove*' 
rat?  Quio  etUm  si  id  ipsi  vel  mioioum  auboluissett 
quomodo  tants  igQoaaoias  sese  temerario  expooero 


Neque  tamen  illum  in  hoc  lantum,  sed  in  alia  non  mi-  ^  ^^^^  ^  ^  Noooo  potius  Aoooymo  Yalesiaoo  credeo- 

duoi»  qui  scripto  tradidit Severum,  ei  Haximioum  tuDC 
£actos  fttiase  Caesares,  €«iuiaiti<no  nihU  tale  nofcaiUf 
Numquid  autem  adsoiveodum  bujusdifficuliaxis  oo- 
duio  satia  erk  dixisso  «um  noo  iu  Diocletiani  cubiculo 
auipalaiio,  sod  io ac^ato quodaoi  tUUis  loco»  vel 
io  utbe  Mttomedia  (ui&so  imseotem)  Cecilius  aoim 
pouiit  lioc  seosu  CooauoUou»  oppooere  SeverOt  foi 
iodo  ioogissiflwi  oberaL  Savero  auteio  si  reipsao^ 
poiMaur,  diei  Dli(|tte  po&erat  Diodetiaoo  e^  Galerio 
prwieth$.  id  «sl,  shiUo  iUis  propior,  ^oam  Sei ecsSk 
sed  saiis  ab  ipsia  remotua,  ui  ioqueotcs  audiro  oeqoi- 
v«rU.  8e4  cooira  aiii  iosocgaoi  as^giieotqoe  itopro- 
priao*  amMiiio  ton  Cecilii  iocniiooeai.  Deiode  vart 
Gaoiliui»  ioqujoot ,  piaoe  maoifesleque  prooontial 


nus  meiuenda  adduxit  prxliorum  pericula.  Nobis  au- 
tcm  si  omnuio  non  credis,  audi,  quaeso  ,  Anooyuiuin 
Valesianum,  illud  his  totidemque  verbis  aoarranten). 
€  1n  Sarmatas  juvenis  equestris  miliians,  ferocem 
barbarujn,  capillis  leniis  raptumi  ante  pedessuppli- 
cem  Galerii  Imperatoris  adduxerai.  Deiode  Galerio 
mittente,  per  paludem  equo  ingressus  suo,  viam  cae- 
teris  fecit  ad  Sarmatas «  ex  quibus  pluribus  atralis« 
Galerio  victoriam  reporiavit.  » 

ARTICCLCS  ui. 
Vtrum  Comtanlinus  Magnus  DiocUtiamy  sicuti  Geci^ 
Uus  narratf  et  Galerii  coUoquio  prcesens  [uerii^  co- 
gnoveriique  creandos  Ccesares^  seque  ab  kac  ttiuwo* 
palione  ignonuniose  repellendum» 


Xauium  abesi,  ut  prttclara,  qfsm  eoarravtmus,  G  Gakrium  DiocIeiiaAOtunc^sleodiase,  ac  fuosi  d#- 


Coostautini  Magni  iacioora  exBiioxoriot  NaxiiiMaiil 
Gaierii  iovidAaiu^  uieam  kuigemagisiiiflaiBmaverini. 
Nam  Diodetiaiiiiio ,  de  imperio  deponendo  iiovis- 
que  Giesaribos  creaodia  aecofli  agenien ,  phme  de- 
terruit  oe  kuoc  ipaua  Coostaoiioiai  Gasarem  re* 
ounlurei.  Tuoc  auiefli  qoaoia  arderei  malevoleii* 
iia  ac  livore  dissiaiolare  oom  pomii.  Taraelsi  enim 
Goostaotioua  a  Cecilio  oosuro  dicatur  Iniic ,  4e  qm 
nou  aeioei  dixiinuf «  Diodeiiam  Galeriiqoe  <lialego 
afftttsse ,  taoioiai  ipse  Diocieiiauus  eum  amabiiem , 
cicoieotiorem  parie  auo  oielioreiDque,  ae  imperio 
digaaio  asae  aasereiret  ;  eideoi  nibtiomkioa  Dioclo- 
tiaoo  Gakriua  palan  d  apertey  oec  magna  pro- 
feao   aioe    impudeotia    resiitii,  prohibuitque   m 


to tndicasse llaxiouiium  Daiam.  «osiUesarefli,  xo- 
>ecio  CooaiaBiino «  croaiMlum«  In  ipaa  iigiiar  Aiod0- 
liaai  cobicuk),  oi  aoieipsius  oi  Galorii  oculoa»liaia* 
minus  adstabau  At  ai  io  oorum  cnbicuio  erai»  ooo 
iode  pvocuidubio  ienge  al^orai  ConsUoiinos,  4o  qoo 
Geciltaa  a^rio  dixit :  £roi  iune  ffmeme. 

Fac  iaflaen,  ai  velia,  eum  lan  ab  eodam  Uaximioi^ 
qoaaa  a  Diodetiaoo  ei  Gaierio  foisse  perqoam  loo- 
giflsime  dislaniem,  in  aliim  cerio  difficullaim  pro- 
tiaus  ioeidea.  Nam  Cooflianliooa,  uti  GeeiliuahaQddabi- 
taoier  asaerii,  dom  oierqoe  DiocieiioooaetGaterittaBa- 
goa  cooieutifloa  dkendi  ceriaMiit,  tM  prmsetu^  aoi 
io  f  alaiio,  aut  loliefli  io  urlieNico«odia.Fioiioaaieai 
iUo  oolloquio,  ifood  ab  aJiquilMis  aoitem  aodiri  poioitt 


Uuiu  faoerei  CaeaareflA.  Quio  iin«M  praMer  omniuai^  D  iiAem  OoaeiaoiinDS  iHos  per  iria  loiiiia  oo  aecotosesi» 


qui  GousiaAiiao  kooc  ampiissiflMm  diguitatem  iri- 
btti  optabaoi ,  exspoctaiiooem ,  iUom  contumeiia 
maxiwa  afftoere  cooaios  eat.  Postquam  enim  Coo* 
aUoiinus  ipsu»  ct  Diodetiaoom,  per  trio,  uti  dixi- 
mus«  ab  uriie  NicoBiedia  miliia  aecuius  fui8sei,ae 
cuiu  eis  excelsum  tribauai  oouscendiasel,  ab  eodem 
Galerio  iodigniasime  repulsut  esl,  eoqoe  r«*jeclo, 
Diucletianus  Severum  et  Maximinuni  Caesares  nun- 
cupavii.  Aique  iu  saae  Cecilios  noster  describit 
haiic  Gaosarum  creationem,  inaadiiaioqae  badeuoa 
Ci)nstaatiiii  repoisaoi. 

Sed  iu  bac  narratiooe  oon  mintflMi  profeoio  occor* 
ruiit  dinicultatesy  qu«  nunc  enodatius  cxplicandae 


ttU  a  Cssaria  digoiiau  repeUenduaarat.  Al  qoOf  aoiaba 
le,  pacto  topi  potuit,  ui  iila,  qui  ek  omnilMia  aoBiba- 
lor,  posi  uiriosque  coiioqaMyOy  ac  per  UMum  ko( 
ilor  a  nuHD  odflMNiitus  ftierii  de  no«ia  Cgcarifcoi 
creandia,  nec  suspicatua  sit  ae  ab  eorufli  oiuoero  va- 
jiciendumVNonne  vel  ex  aoio  Imperatorum  de  ea 
iiMcapatiooe  sileniio  id  IfloiMiino  ioieiyfflaa  ^oleralT 
Car  ergo  eos  secuftos ,  Um  iadigiMi  repate  oitio  et 
iemere  ae  obtolit  ?  NuflM|ttid  Mflfondebia  oom  um 
forii  magiioqiie  faiiaie  aoioia,  ut  liaoc  ocjectieoeBf 
et  contumeliam  pmdeoter  diaiiiiMiiaoerit?  Sed 
exfendaoi  alii  cifiua  ae  ^aoii  luet  vel  alia  reipofliia 
ait  ponderis,  et  utrum  od  Gcoiiii  eine  ullo  vade  ei 


1005  DISSERT.  IN  LlB.   DE  MORTlBUS  PERSECUT.  C.\P.  XV.  i006 

pitrono,  immoet  conlra  aperlum  Taleiiani  anonymi  j^     Eo  ilaque  modo  perveiiit  ad  patrem  suiim  Con- 

3ianiium,  viribus  pcne  dcficienlem,  qui  moiien.s,ft 


testimoninm,  asserendam  de  Consian(ino  prsesente 
narrationem  sufliciat. 

At  urgebit  lamen  adliuc  afiquis,  iiQbjsqne  tandem 
objidct  errasse  Anonymum  Yalcsianum  ,  nuniine 
veronostrmn  auciorero.  Sed  id  aliqua  saliem  raiione 
probandum  est.  Ad  baec  vero  Cecilio  opinio  nou  nibjl 
secum  iropQftat  obscuri,  explicaiuquc  difficilis  quod 
sibi  ipsi»  utl  iliximus,  repgnans,  at(]ue  opposiium 
Tidetur.  Sed  alii  sagaciores  crilici  hscc  omnia  for- 
sitan  enodabunt,  a^que  illQrum  de  lota  bac  controversla 
judicium  exspcctabiniMS.  Per^tum  (luoquc  nobis 
lacient,  si  similes,  pari(|ue  obscuritate  involutos  lo- 
quendi  modos  in  jjemiinis  Firpiiani  f^ciantii  libris 
indicavcrint. 

ARTICIJLUS  IV. 


mUilibus^  sicuii  ail  Cecilius  {ca^.  2i),  commcnda(o, 
imperium  per  manus  ^radidit.  Alquc  rllo  i  inorluo,  i 
ila  lofuilur  AareliMs  Viclor,  t  cunclis,  qui  adcranl, 
adnitenlibns,  sed  pnccipuc  Eroco ,  Alcmonprum 
rege,  auiUii  graiia  Consiadtium  coniiiaio,  >  ipsc 
Constautinus  t  impcrium  cppii.  >  Sed  iuicr  ae  con- 
Irovcrsaniur  erudiii  scripiores,  utrum  ille  iUH.c  4an- 
tum  C%sar,  an  iroperator  fuerit  renunliatus.  E^nim- 
vero  Eusebius  haud  dubiiantcr  arfirmat  eu^i  a  patre 
suo  relictum  in  imperio  successorejn ,  additqMC  : 
K«v<rrecvTtt>off  svOu^  a/^XOfAivof ,  ^encrtXeuc  rtktturaxog  xcti 
o"6^a<rw ,  (Euteb,  lib.  \%  ffi$t4>r,  Eccles»  eap»  14.) 
cCon#tantinu8  ab  ipsQ  s^aiim  oxordio  supremus  impe- 
ralor,et  Auguslus  }  amilltibus saluialMsesf •  Alibi  vero 


Qimwdo  CoMtanUnns  contra  Galerii  voluntatem  ad  »  gcribit,  ipsi  a  paUereUciam  tov  ^po^,  x^c  ^CUi^u 


Comtmtinm  patrcm  sunfii,  jam  jam  moriiurum^  re- 
4ierit,  ei  ntrum  ab  ilb^  vel  ab  atHs  CiPtar,  timulqnfi 
hftperator  faetut  tit. 

Constaniius  grAvu^simo  let^aUque  morbo  aijQicla- 
lus,  plures  siciili  |am  a  nobis  ol)servatum  est ,  Maxi- 
miano  Galerio  scrjpsit  liiieras,  quibus  peiebat  filium 
suum  Gonstaiitinun^  sibi  remitti.  Sed  liUeris  preci- 
busque  repetitis  vix  iriud  umquaro  ab  Galerio  potuU 
impetrare  :  Namqm  twpius^  uii  ail  Cecilius»  cum 
fam  diu  negare  (manuscripius  codcx ,  diu  neeare  non 
4iottet]  dedil  illi  sigiUumi,  inclinauie  jam  die,  Falentur 
quidem  oiniies  depravata  esse  hxc  aucioris  nostri 
verba,  atque  ad  ea  sananda  aliiiui  post  adverbium 


ijnperii  hceredilalem*  Juliauus  yei*o  AposU^  iJuliaih 
Orai.  I,  tn  Consiant,)  imperium  iIIi,posl  piitris  mor- 
tcm,  exercituum  omnium  sullragio  datum  Hiils^e  pro^ 
didii. 

Secus  tamen  Anonymus  Valesianus.  ZuzmujiSy  et 
Eumenius  eum  Cxsarem  factum  asseruni.  Huc  acce- 
dlt  incerius  panegyrici  auctor,  ijui  Maximianum  Her- 
culiuro  his  compellat  verbis  :  «  0  divinum  tuum , 
Maximiaue,  judicium,  qui  bunc  i  Constauunujjn  c  tibi 
jure  adoptiouis  nepotem,  majesiaUs  ordine  filium, 
ciiamfeoerum  esse  voluisii.  i  quaudo  videiicet  Uii 
Fau^tam  filiam  suam,  ut  infra  dicaur ,  in  matrimo- 
niuu^  coUi^cavit.  Atqjui  si  lum  majfitiatis  ordine  liUtis 


swpius,  addendum  ^uspicajitur  rogatus,  aiit  sollicita'  ^  ecal,  ijide&eqiiiiur  ilLum  Ca»areiii  tuninioaiodo  tunc 


tusy  aut  repetenti^  el  pro  diu,  legendiim  diutius.  Sed 
qux  vera  sit  leciio,  quis  sine  altcro  meiiori  codico 
a.dseverare  audeai?  Sensus  autem  CucUii  is  esse  vi- 
detur,  Galerium  cum  diuiius  Coustantio,  filiiim  tolies 
fetemi,  negareamplius  non  po-^set,  dedisse  Gon- 
siautiiio  sigill^an,  de  quo  nos  supra,  ac  facu|iatem  ad 
patceip  S4ium  posiridic  redeundi.  Intcrim  tamen 
illum  reiiucrc  volebat,  aul  saliem  Severo  iinperatori 
scribere,  ut  ilinm  in  liinere  retinerct  seid  vana  fu^ 
mntejus  consilia,  sj^;s(ju>''  eum  fefellit.  * 

N^m  Coiisianiiniis  acccpto  sigiUo,  stmim  post  coe-' 
nam  exiii,  c  sublniisque,ait  auclor  nosiei'«  pcr  m^tv- 
^ipj^t^  mullas  oiunibus  equis  piiblicis,  evolavii.  i 
Qm^  quidem  ab  Aucelio  Viclore  Iiis  verbis  darius 


fuiss/s.  N;un  Cxsares,  uti>im  observaviKius,ab  Au|(us- 
lifriilii,  q^iemadmodum  imperatorea  ab  i^is  fra  tre$  voca- 
ImLur.  Adbxc  vero,  idem  aucu>r  paujo  ante  dixerat 
boc  nupiiarum  die  eidem  Coustaiuino  Cacsari  addiium 
ii»perii  nomeii. 

Sed  banc  iitcm  ille  ipsemei  orator  dirimere  vide« 
tur  liis,  quibus  ComianUuum  aflatur,  verbis  :  c  Cu- 
jus  Uiiua  maturitas  esi,  ut  cum  tibi  paier  imperium 
reliquisset,  Cxsuris  tamen  appelbitionc  conteutus, 
exspactare  malueris ;  ui  idem  te,  qui  illum,  i  patrem 
tuum  Consuiuium,  c  declararet  Augustum.  i  Itonne 
eukn  inde  colligi  recte  potest  cam  fuisse  Constantini 
Magni  moderaiitmcm  ac  modeaiiam ;  ui  tametsi  a  pa- 
ire,  ct  loki  execciiu  factus  fuis^i  Auguatus  ei  impe- 


exp|ica(ur   confirmaturque  :   c  GonsuuUiniis    £ug«  j),rauu',  Caesavis  nibUominus  uomiae  couieuius,  timc 


cammeota,  cum  ad  Crusurandos  iosequcutes  publica 
jyumeQta«  quaqua  Uer  egerai,  iateriicerei,  in  Brituu- 
niam  perveuii»  i  Item  ab  Anonymo  Vaksiano: 
igummp  fesUnaiionc,  veredis  posi  se  trimcatis, 
Alpes  traosgpesdus » sui  patrcm  Cooalantium  veniL  i 
Dec  9b&imUI  n^odo  Zozimus  grace  scripait :  Tou;  sv 
XtHi  orocdfAoiic  iTrsouf ,  qu£  tip  ^npuoffto»  Ir/aeffv,  «fMc  Tf> 
j^ffCH  Tov  a^tS^hot^  xoXoufiav  'ml  a^Qptiou^  im,  {^ozim. 
Ub,  II  Hitior, )  c  Eqiios  atabttlarios,  qfios  alebat  r^- 
pubUc^  Muo  frijnum  stabulum  aliq^od  attigiasei, 
muUlan^  et  multUes  r^ddens,  i  ad  pairem  accessU : 
t^t  non  adveolus  cursu  publico,  inquit  Eumenius,  sed 
divino  quodam  advolasse  curriculo  vitierelur. 


iioluerU  AugHSius  et  imperaior  appellari.  Eienim 
prius  ab  ilio  dictum  legimus.  c  Tibi,  GonstanUne, 
fker  aocecujB  uomen  imperaioris  adcrevii.  i 

Prauerea  ubi  laureata  iUinB  imago  ad  Galerimn  de 
ittoM,  stmiii  dixiimis,  asporiata  esi,  banc  ille  suseepU 
iftf4lus»  oi  ConsiaiuiattHi  huiI'  Uuperatorem ,  sieui 
«iai  facMS,  sed  rolm  purpura,  4|uarto  loco,  id  esl, 
po9i  ae  ipMin,  ae  Soverum,  et  MaximftNum.  Caeaa^ 
wn  RiMiit^i.  Non  mkttm  itAque  ai  In  Us  proviii» 
oUt,  quibiB  bt  'unpeiflbMii,  Goiiatantino  daium  sit 
aoium  CamMs  nomen,  qno  variia  in  numiaroaiibus,  a 
notina  ermUto  AMeUuo  fiMHUiris  propediem  reprao- 
sentaodis,  appellatur. 


i007 

ARTICUL1I8  V. 

Quantum  Con$tantmus  Chmlianis  faverlt ,  cur  Maxi- 

mianus  Herculins  ad  eum  venerit;  eique  desponderit^ 

ac  connubio  junxerit  liliam  suam  minorem,  cur  ad 

eum  reversus  sit ,  quasve  illiadversus  barbaros  pugna- 

turo^  paraverit  insidias ,  quomodo  hic  ab  illo  Masnlia 

capta  veniam  impetrarit^atque illumpostea  iniecto  oc- 

cidere  frustra  molitus  fuerit^  et  quam  insignem  Con- 

stantinus  de  Maxentio  victoriam ,  viso  mirabili  cruci» 

Chrisii  signOj  reportaverit, 

Conslantiiius  Magnus,  suscepto ,  inqnil  Cecilius 

(cap.  24),  impcrio,  t  niliil  egil  prius,  quam  chris- 

tianos  culiui  ac  Deo  suo  redderc.  Ha^c  fuit  prima 

ejus  sanclio  sanclae  religionis  reslitula.  i  Iia  saiie  in 

codice  Golbertino,  ubi  nonnuHi  plura  verba  corrupta 


fOOS 
25).  Yerum  alii  id  negant ,  illudqoe 


LE  NOURUY. 

A  Constant,^  cap. 

esse  conienduiit,  quod  idem  imperator  paulo  antea 
cnm  eis  confccii,  quam  Maxentium  viiiceret.  Utul 
sit,  neino  sane  dubitabit  boc  bellum  ab  Eumeoio 
describl ,  qui  insuper  ea  ibidem  conGrmat ,  qns  a 
Gecilio  nosiro  narrantur  de  admirabili  celeritate, 
quaad  Hcrculiitm  revolavit,  ac  capta  Nassilia,  vi- 
tam  ei  donavit  quidem,  sed  deiracia  prius  veste  re- 
gali.  Qux  quidem  cum  jaro  a  nobis  ezplicata  fuerint, 
ea  nunc  repelenda  non  sunt.  Palam  qaoqoe  fecjroos 
quomodo  sceleratus  ille  Herculius  non  inde  melior 
factus,  aliis  insidiis  curo  Faiisu  filia ,  tunc  Gonsun- 
fini  uxore,  communicatis,  illum  cui  tantis  beiieficiis 
obligatus  erat,  in  lecto  suo  occidere  perperam  ador- 
sus  fuerit.  Nam  iis  ab  eadem  Fausta  Gonstaniino  pa- 


esse  suspicaniur,  eaque  connituntur  conjccluris  suis  B  tefaciis ,  Herculius  extremx  perfidiae  poenas  foedi»- 


emendare.  Quid  vero ,  si  ipsiusmet  aucioris  non  ele* 
gantissime  loquentis  verba  sunt?  Noniie  aiilea  osien- 
dere  debebantliaec  abeo  nonesse  profecla,  quain  in  eis 
corrigendis  oleiim  foriasse  et  operam  pcrdercnt? 
Quidquid  sil,  bic  illius  videtnr  esse  sensus  :  Gon- 
staniinus  Magnus  ab  ipso  imperii  sui  priucipio  resti- 
tuit  cbrisiianam  religionem ,  ac  lege  data  clirisiianos 
yeri  Dei  sui  cullui  reddidit.  Nec  mirum,  si  luiic  pa- 
trem  imitatus  sil  suum  ,  qui  Ghrisiianis  ,  sicul  vidi- 
mus,  impeiise  piurimiimque  favebat.  El  id  quidcm 
evidentissime  denionstrari  possel  quadam  Lactantii 
oratione ,  gcnuinis  illius  Operibus  inserta ,  qua  Gon- 
stantiiiohanc  obrem  gratiilaiur.  Scd  nondum  satis  con- 
siat,  quemadmodum  suo  loco  ostendimus,  uirum  h»c 
oratio  ab  ipsomet  Laclantio  scripta  umquam  fuerit.  C 

Quidquid  autem  de  illa  siaiualur,  Severo  Impera- 
tore ,  quemadmodum  adnotaium  est,  non  multo  post 
exstincio ,  Maiimiauus  Herculius  in  Gallias  ad  Gon- 
stanrnium  venit,  quem  quideui  ul  ad  suas  adversus 
Galerium  partes  adduceret ,  ipsi  Faustim ,  sicuii 
etiam  exposuimus ,  liliam  suam  iiiinorcm  despondil , 
ac  postea  dedit  in  inatrimonium.  lu  barum  autem 
nuptiarum  solemnitaie  pronuntiatiis  est  ab  incerto 
auclore  panegyricus ,  qui  typis  cum  aliis  eicusus , 
omnium  iii  manibus  versatur. 

Post  b:L>c  Maximianus  Herculius  Romam  profectus, 
ibl  Maxenlium  (ilium  suum  imperio,  sicut  adbuc  ani- 
madveriiinus,  spoliare  perperam  aiientavit.  Gum 
inde  vero  ob  Indignissimum  illud    facinus  exacius 


simo ,  uti  adhuc  vidimus ,  mortis  genere  persolvil. 

Tiinc  deinde  narrat  Gecilius  Gaierium ,  sublaio 
Gxsarum  nomine,  Maxentium  etGonstantiiiumappei- 
lasse  Auguslorum  iilios ,  atque  eiiam  imperatores. 
Sed  harc  qiioquc  alibi  examinavimus,  sicut  et  id  qaod 
ille  postea  iradidil  Maximinum  Gonstantini  Ittteris  ab 
ea,  quam  in  christianos  concitaverat,  nova  perseco- 
tione  detcrriium.  Denique  a  nobis  enarraUim  est 
quomodo  GonslAnlinus ,  poslquam  sororem  soaa 
Goiistaiiliam  Licinio  dcspondisset ,  Maxenliam  ,  qot 
bellum  ipsi  induxerat,  eo  qaod  ipsimet  divinitas  ap- 
paruerat,  crucis  Ghrisii  praeeunte  signo  vicerit  ae 
pronigaverit.  Manifostum  autem  ibi  fecimiis  qaod 
qiialeque  fiierit  mirabile  illud  Dominicae  crucis  si- 
gnum ,  ac  quam  vano  et  irrito  conatu  recentiores  be- 
tcrodoxi  divinam  banc  GonsUntini  Magni  vlsionen 
impugiiare  connisi  siut.  Nec  roinus  perspicae  oslen- 
dimus  Tolliuni,  qui  eam  in  miliUrium  straugemalaa 
numero  poncndam  esse  efl^utiit,  a  Baudrio»  lametsi 
ejusdem  seciae  viro ,  pro  merito  castigari. 

Yerum  temerarius  ille  scriptor  alio  nirsus  in  libre 
suum  in  reprehensorem  iuvebitur.  Non  eniro  sioe 
acri ,  sed  plane  iiitempestiva  irrisione  objicit  haad 
paucos  reges,  atque  in  primis  quemdam  LasiUnis 
Regem,  eti^ntigonum  Alexandri  Magni  successorero, 
simili  usos  esse  stratagemate.  Primus  enimvero  ea- 
dem  a  se,  aique  a  Gonsumino  Magno  conspecu  foisse 
jacliiabat.  Autigonus  vero  finxit  se  vidisse  peoUfO- 
num ,  quod  salulis  iinago  erat,  in  quo  scriptam  qwH 


fuissei ,  rcdiit  ad  Gonsuniinum ,  qui  in  Galliis  tunc  D  que  fuit  ;  In  hoe  signo  vinces.  Atque  iia  quidero  Tol- 


commorabatur.  Qua  auiein  perildia  filium,  eadem 
gencnim  suiim  decipere  molitus  est.  Ut  cum  autein 
facilius  circuinveniret,  regiam  deposuii  vestem.  Gon- 
suniino  iiaque,  dc  sincero  ejiis  animo  non  amplius 
dubiianli ,  persuadet  Francos  paucis  cum  milliibus 
ab  eo  posse  debellari.  Sed  ubi  primum  iile  borum 
barbarorum  fines  minoribus,  qiiam  par  erat,  copiis 
ingressus  essei ,  tunc  Hcrculius ,  uii  diximus ,  re- 
siimpta  purpura,  relicios  mililes  direpta  ex  Gonsian- 
tini  ihesauris  pecunia  corrupit,  fugitque  Massiliam. 
Opinantur  nonnuili  hoc  bellum,  quod  Franci  cuni 
ConsUntino  gerebant ,  non  aliud  esse,  nisi  illud,  cu- 
jiis  Eusebius  alicubi  meminit  ( Euseb.^  lib.  i  de  Vita 


lius  non  modo  adversus  conspectum  ab  eodem  Con- 
slautino  signum  crucis,  sed  preces  etiam  Lidnio  ioi- 
peralori ,  uii  supra  vidimus.,  ab  Angelo  dictaias  ar- 
gumenialur.  Porro  aulem  is  ipse  Tollius  aodacter 
vendiui ,  sc  longe  ceriiiis,  accuratiusque ,  quaoi 
Baudrius ,  de  rebus  historicis  ferre  jodiciam. 

Sed  qiiis  non  mirelur  lam  absurdam  insalsaraqae 
novi  Iiiijus  criiici  scientiam  suam  inepte  TendiUotis 
argumentationem?  Fictae,  inqail,  et  falsae  fuenm 
rcgis  LusiUniae,  et  Aniigoni  visiones,  roeraqae  mili- 
taria  slraiageroau ;  ergo  et  Gonsuniini  Magni  atqoe 
Licinii.  Quis  uroqiiam  sani  capitis  homo  iu  argaioeft- 
Ulus  csl  :  Euimvcro  si  iu  ratiocinnri  liccai,  pari 


1009 


DISSERT.  IN  LIB.  DE  MORTIBUS  PERSECUT.  CAP.  XV. 


1010 


qaoque  modo  nliiiN  nrgiimciii.nhilur  :  Magi  Pbaraonis  A  Conslaniinus  Imperaior,  inquiunl,  ibidcni  Maximus 


arlibus  magicis  cadeiii,  aique  Moyses,  miracuia  edi- 
dere ;  ergo  falsa  suni  Moysis  niiraciila ,  ac  roagicis 
facta  artibiis.  At  nullus  profecto ,  nisi  plane  desipiat , 
ita  raciocinabitur.  Quis  enim  nescit  veram  esse  ali- 
quam  bistoriam,  etiamsi  falsa  aiicra  ei  prorsus  simi- 
lis  scripto  tradita  sit?  Uniusne  hominis  mendacium 
prodiiam  ab  alio  yeritatem  iiifirmnre  polest?  Al  vc- 
ram  fuisse  Constaniini  Magni  visionem  superius  evi- 
deittissime  demoustravimus.  Tantae  igitur  Toliii  inep- 
liae  a  nobis  potius  spernend»  erant,  quam  serio 
confatands ,  nisi  timendum  foret  ne  Tucum  alicui  in- 
credulo  facerent ,  aut  is  arbitmretur  eas  a  nobis  ideo 
fuisse  praetermissas ,  qnia  refelli  non  poterant. 

ARTICULUS  VI. 

De  tnumphali  ConHanlini  in  urbem  Romam  ingressu  , 
eiiiue  deereto  a  Romano  senatu  primi  nominis  tituto , 
gnamdiu  ilte  postea  Ronm  manserit ,  et  ubi  sororem 
MMHf  Constantiam  in  matrimonium  Licinio  coUocave-' 
ril ,  ac  de  restiluta  ab  utroque  christiana  EcclesiiB 
pace ,  ae  tranquiUitate. 

Post  victoriam  de  Maxentio,  non  sine  magno  mi- 
raculo  reportaiam,  Consiantinus  cum  snmma  senatus 
populique  Romani  Ixiilia  Romae  siisceptus  est.  Sed 
liiinc  illiu^  gloriosum  in  Urbem  ingressum,  vel  potius 
Iriumpbum  ,  sic  descripsit  incertiis  panegyrici  eidem 
Constantino  dicii  ancior  :  i  Tecta  ipsa ,  iit  andio , 
commoveri ,  et  altitudo  culminiim  videbatur  atlolli , 
quacumque  Numen  tuiim  tardo  molimine  currus  in- 


Tocatur,  sicut  poslea  in  nummis ,  et  publicis  inscrip- 
tionibus.  Ad  haec  vero ,  plures  alii  imperatores  hnnc 
titulum  sibi  adrogabant.  Verumiamen  quia  is  etiam 
titu1useratJovi8,bincsiispicanturaliquiinCeciliitextu 
scribendum  nundnis ,  non  aulem  nowinis.  At  ({uando- 
nam  senatus  Romanns  publico  aliquo  decreio  impe- 
ratores  suos  boc  primi  aut  secundi  numinis  litulo  bo- 
noravii  ?  Nonnc  hsec  conjectura  probaiione  saltem 
aliqua  iiidigebai  ? 

Aliis  iiaque  illa  Cccilii  verba  non  alium  habere  sen- 
8um  vidcnlur,  nisi  a  Romano  senatii  dalnm  Constan. 
tino  prifntnomtm^,  hoc  est,  Imperatoris  tiiuIum,quo 
quidem  ille  Maximino,  longe  anie  ipsum  Cocsari  facio, 
deinceps  anteponeretnr.  Atque  in  bujns  senlentiffi 
B  conQrmationem  illud  prorerri  poiest,  quod  narrat 
Eusebins  Maximinum  co  arrogantiae  devenisse;  ut 
primum  intor  imperatores  locum  in  litulis  sibi  vindi- 
caret.  Senatus  vero  hunc  Consianiini  virluti  censuit 
esse  tribuendum.  Praeterea  Cecilins  noster  declarat 
hunc  ipsum  esse  nominis  litulum ,  ^tiem  sibi  Maximi- 
nus  vindicabat ,  solus  haud  dubie ,  et  prxler  alios  im- 
peratores.  Atquiilleprofecto  hunctitulum  adsumpsit 
primi  imperntoris ,  quanddquidem  ante  illos  omnes, 
ut  jam  diximus ,  creatus  fuerat  Cacsar.  Neque  dixeris 
qiiando  illiid  senalus  Romani  dccretuni  Mnximino 
nuniiatum  esi,  cum  lanto  lunc  exarsisse  dolore,  ui 
iiiiinicitias  aperte  professns ,  convicia  jocis  mixta ,  ait 
Ccciliiis ,  adversus  imperatorem  maximum  diceret ,  id 
est,eum  amarulenta  irrisione  maximum  appellaret,  ut 
vehereiur  :  tanta  te  populi  densitas  ,  lanta  senatus  C  l>oc  convicio  insultaret  Romano  seaatui,  qui  ei  primi 


Biipaiio  provehebat  simul  et  atiincbat.  Felices,  qui 
le  propius  adspicereni ,  longius  posiii  nominabant; 
quos  praelerieras,  loci  quem  occupaveranl ,  poenite- 
bat.  Yicissim  omnes  inde  discedere,  hinc  sequi;  ccr- 
lare  innumerabilis  muliilndo ,  ct  impulsu  vario  flnc- 
tuare,  et  tantum  sibi  hominiim  animi  post  iliam 
sexennii  cladem  snperesse  memorabanl.  Ausi  etiam 
qiiidam ,  ut  resisieres ,  poscere ,  et  qiieri  lam  cito  ac- 
ces.sisse  palaiium ,  et  cuni  ingressus  esses ,  non  so- 
lum  oculis  seqni ,  scd  pene  eiiain  sacrum  liinen  ir- 
rumpere.  lude  omnibns  circnmrusis ,  ut  unde  cxce- 
dcres ,  opperiri ,  prospicere ,  oplare ,  sperare ,  ut  vi- 
derentur  eum,  a  qiio  obsidione  liberati  fucranl*  obsi- 
derc.  >  Nnzarins  vero  :  t  NuUus,  inquit,  postUrbem 


nominis ,  sive  imperatoris  titulum  ob  virliitem  decre- 
verat.  Nam  Cecilius  illum  noii  ejusdem  senntns ,  sed 
suis  verbis  maximum  nuncupasse  procul  dubio  vide- 
tur;  qnia  eximiis  suis  virtuiibus  non  solum  Maximino, 
sed  aliis  eiiam  omnibus  antecellebat. 

Post  haec  vero  praesiantissimus  ille  vir  res  in  urbe 
Roma  composuit ,  quemndmodum  narrat  Cedlius  no- 
ler,  cui  Zozimus,  Euscbins,  aliique  Buffragantur. 
Scire  auiem  si  cupias  qiiamdiu  ad  eas  componendas 
Romae  manserit,  audi ,  qua;so ,  Nazarium  :  Quidquid 
mali ,  inquit ,  sexennio  toio  dominatio  feralis ,  Maxen- 
tii,  inflixerat ,  bimestris  fere  cura  sanavit,  Diios  igitur 
circiier  menses  Qmstantinus  Romse  commoraius  est, 
videlicet  usque  ad  28  diem  Decembris  anni  342,  6ic- 


coiidiiam,  dies  Rnmano  illuxit  imperio  ,  cujus  tam  0  uii  peritiores  chronograplii  adnoiarunt.  Neque  huic 


cffusa ,  timqiie  insignis graiulaiio aut  fuerit,  aut esse 
del>iieril ;  nulli  taiii  lorti  triumphi,  quos  annalium  ve- 
tusias  consecralos  in  lilieris  habet.  >  Plura  ibi  ille 
do  eodem  iriumphali  ingressu ,  sicut  et  Eusebius , 
qux  quidem  transcribere  longius  foret,  atqae  in  eo- 
rum  libris  faciilime  legi  possunt. 

Neqiie  porro  senatns  Romanus  satis  esse  duxit  tan- 
tis  honoribus  affecisse  Constantinum ,  sed  ipsi  etiam 
virtutis  gratia  primi  nominis ,  ut  loquitur  Cecilius,  It- 
iiilum  decretil,  Sed  quid  lils  verbis  signiflcelur,  non 
ona  est  omnium  opinio.  NonnuUi  quippe  putant  de- 
ftignari  nomen  et  titulum  Maximi,  quod  tunc  Con- 
slantiDOviriutisgratia  decreium  est.  Yerum  enimvero 


opiiiioni  adversaniur  dusc  leges ,  ab  eodem  Constan- 
tino  Romae  promulgatse  15  kaiendas  Febraarii.  Nam 
in  his  legibus  additum  est  P.  P.,  id  est,  in  urbe  Roma 
propositae,  seu  publicatai.  At  ibi  proponi  potnerunt, 
postquam  Gonstaniinus  jam  inde  discessisset.  Et  vero 
Cecillus  noBier  (cap.  45)  hxe  totidemqiie  verba  con-> 
tinenter  subjunxit :  Hyeme  proxima  Mediohnum  coh" 
tendit. 

Ibi  aatem  promissam  Licinio  Constantiam  sororem 
suam  connubio  sociavit.  Zozimus  vero  scribit  Gon- 
staniinnm  Licinio,  Mediolanum  accersito,  sororem 
8uam  Constantiam  coliocasse,  quam  anieasedatut 
rum  promiserat.  Teatem  allum  si  desideras ,  en  adesl 


m\  DISQUISmONES  nOGM 

AnonymiisValcsi»niis,ciiju8baecsuni  verba  :fOppresso  A 
Mnxentio,  cirm  recepissei  haliam  ConsisrrttFmis ,  hoc 
LicinTnm  terfere  .<fbr  fecll  adjungl,  nt  Lhchfin^  €mt- 
slanti:vm ,  sororem  Gonstaniinf ,  apmf  riledfofarmm 
dliixisset  utorem.  >  Sed  d^  hoc  eonjogfo  strpi^  dissef- 
ruimos. 

Atque  hapcf  qiiWfem  onmia  CecTfhw  nosicr ,  nec 
pfora  dcCnnKtnitfmo  Magno  memoHoe  prodidit.  Instf^ 
tntom  mhifofnfmis  sefmonem  ibi  prosecntns,  pfa- 
num  omnibns ,  otf  ostendimus ,  ac  marrffestum  facft , 
quomodo  Licinius  postea  oppresserit  Haximimrm« 
afiosqtre  omncs,  cx  lyraimomm,  crtidefissimoromqfie 
Eccfesiae  persccutornm  gente  oriondos;  ita  ot  naffaf 
eornnT  sth*ps  aut  radf x  superstes  fuerft,  9ed  biijuscc 
libri  stri  fnitio  palam  aperieque  pncdicsfi  fmpcratores, 
sfveot  rfle  toquiiur,  princlpes ,  ConstaHtinunt  Tidftff-  ® 


AT.  IN  LACTANTIUM.  lOti 

cot  Magniim,  ac  Licinium  u  Deo  Oplimo  ct  Maximo 
fiitsse  cxcftafos ,  qni  rescissis  crucntis  tyrannorom , 
cX  dirfssimorum  christianse  Eccfesiae  perseetltofam 
edicfb,  per  totum  orbcm  ,  imperio  suo  snbdirom  » 
smnmam  tamAuquc  optatam  pacem  atque  tranqttil- 
litatem  cbrisiiai)isdederiint.Tum  enim  exsttncta  sunt 
non  solum  imphi  illoriim  in  christtanos  edlcta «  sed 
mngninca  etiam  ac  rldiculn  ioviVrtim,  iiil  ipse  anctor 
noster  ail,  et  HercuHorum  cogrfomina ,  qux  Diocle- 
tiantis  et  ftfaximianus  Ilercurius,  uli  stirperios  obser- 
vHuifi  est,  Insolenier  usui^passe  pefblbentnf.  Po- 
slremo  Idem  Ipse  CeciHus  nihif  slbi  ilkagts  iii  totis 
es^e  ^lgnlficat ,  quam  ut  tutic  flofesceHkiei  Ecdesiae 
concessam  Stbl  sf  Liclnio  et  CotisIaminO  Magno  quie- 
tem  in  perpetuum  custodiant. 


DISQUISrnONES   DOGMATICiE 

m  LACTANTIUM, 


SITB 


DE  EJUS  CIRCA  RELIGIONEM  SENTIENDI  ET  ARGDMENTANDI  RAtlONE 


GAPUT  PRIMUM.  C 

De  reRfi^  gineraHm  iffeefaia, 
AntictJLt^  MtitftJS. 
Unde  religlonis^  et  super$tilionit  nomen  derivatum^  ae 

utrum  Cic^ro  veram  dederit  ulriusque  illius  nominis 

etymoiogiam, 

Anlcquain  de  yU  dtsputeroiis»  qu«  ad  christkiiaio 
reHgionem  speeiitim  atiinant » ea  sunl  a  nobis  exami- 
nanda ,  ep^  Laelantius  de  ipsa  religione,  generaiint 
sompu »  Kileris  consignavH.  Ab  ipso  autem  nomiue 
Qiordiamar^  illud  nona  relegendoi  uti  Gcero  puia- 
bni ;  sed  a  religandci  censet  esse  deducui».  De  illiut 
siqiifdem  «tyntologia  mc  ad? ersus  latinum  Oratorora 
dlfHicaL  4  VineolopielaasobstricU*  Deo  religati  sii- 
mas  •  «mde  ipsa  religio  iiomen  aeoepit;  non «  ut  Ci«  s 
em  inlerpreinUH  esi ,  a  relegendo ,  qui  in  libro  de 
Naiora  deoruai  aeettiido  dicil  ita.Nonenimphilosopbi 
setom  i  veruin  etiam  majores  nostri  snperstiiionem  a 
religione  separAyemui.  Nam  qui  lolos  dies  precaban- 
tur  el  hnmolabani,  ui  Sui  sibi  liberi  superBiltes  es- 
sent,  sopertiiaosi  snni  appellaU.  Qui  anlero  mnnia, 
qMB  ad  cakiHn  deerun  periinerenl^  reiraciafeni,  el 
laniqBam  reUferenti  ii  didi  suni  rdigiosi,  t\  reli- 
geiide,  lae^iuMi  eft  elifeudo eleganles «  elex  diJi- 
gendo  diiigentes.  His  enim  verbis  omnibus  inesi  vie 
legendi  eadoM »  qiUB  in  religieao.  Ua  iaeliuB  esl  in 
supersUilMe,  ae  reUgieao,  aitmun  viiii  MMnen,  aiie- 
rmn  iandis.  >  (liecimii*  (i#*  if,  aap.  8. )  Uu»  enidom 
ex dtato  Gieeronis  liliro  (Cicer.  iib.  h  i4  Nmr.  deor.) 
revera  totidem  verlNs  irenseripia  senli  bis  iaineii 


onnssie,  qu»  post  verbum,  appiiiatit  ila  lepnuis : 
Quod  nomsn  po$tea  lathu  paluit, 

Verum  banc  uuiusque  iiiius  nominis  etynolegiaa» 
ei  interpretatiooem ,  a  Cicerone  sic  daian «  Laei^in- 
lius  iiosler  omnmo  improbat.  Si  enini,  inqnilf  in  diie 
sie  colendis  supersliiio  el  religio  versalor »  esiguuni 
aut  poiius  nullum  iiiter  lararoquc  eril  discrimen.  N  hi 
si  semel  pro  filiororo  salule,  et  ui  superstitea  sioi, 
deoe  precari ,  tisque  immolare  boiiuro  ei  religioeuai 
esl ;  ergo  sxpius  et  lotos  dies  pro  eadem  liliomni  sa« 
luie  precari  ei  imrooiare  nec  maluro  esit  nee  snpers- 
tiliosuro.  Contra  vero  si  saepius  precari  el  iaunebre 
viiio  veriiiur ,  ergoei  semel  eiiam. 

Dehide  vero»  quid  bonesiius,  quid  jusiiiis  oplari  a 
peii  poiesia  pairibus » quam  ul  filios  soos  sibi  super- 
siiies  relinquant?  Supersiiiio  igiiur,quod  vitii^lalente 
CiceroHe»  uomen  esi»  non  iiide  derivator. 

Concludit  iuque  Lacuniius  (Lii.  iv.  Inu.  cap.  i&) 
religionem  esae  veri  Dei,  ac  «upersiitionero  falsonnn 
deorun  cuiiuro.  Addii  vero :  Et  omnino  qmd  coiat  itt' 
temtf  wm  ^uemadmodum  coias^  aut  qmdpneer*; 
sive  interesi  oronioo  uirun  venun  Denn ,  an  iiciitios 
deos  eolas I  ei  in  iioc  religio  a  aupersiiiionedisiiogai- 
lur,  non  vero  quoroodOi  boc  eal ,  an  senelt  vel  si^- 
pina,inperniian  boran»  aoi  leiee  dieapreearii; 
id  enin  ad  discerneadanareliiiene  ai^ersiiiieBeai 
nttiUlieii. 

AlLaacalaperiua»  obi  ciUtnnCieamuilibraBasii 
«ipoaiiaoaibtta  iUttiinire  eeiiaior,  nnlui  in  hac  Las' 
umii  aninadversiaoe  esse  eamendii,  ^^islMi 
neqnenni  vitare  reprebenslouent  Prinnn  ileqit « 


\m  CAF.  1.  DC  REUG10N£  GENEBATIM  SPECTATA.  iOU 

eo  Laciaotium  arguit,  quod  neget  superstiiionem  et  X  tendentes,  ei  ei  uni  relignnes  animas  nostras,  uiide 


religionem  in  diis  colendis  versari.  Omncs  quippe 
Tiieologi  fatentur  superstiiioncm  non  eo  tanium  a  re- 
Ugione  disfmgui ,  quod  aliquis  falsum  deum  venere- 
tur ,  sed  quod  verum  etiani  Deum  nec  debito ,  nec 
sicuii  par  est,  modo  colat.  Quamobrem  aequo  animo 
illc  ferre  non  poiest  hoc  Lacunlii  effatum  :  Quid  co- 
ta$  mlercit,  non  quemadmodum  colat.  Deus  quippe  ve- 
rus  fulso  indignoque  cultu  poiest  coli  et  honorari. 

Sed  quemadmodum  h;ec  Lacianlii  pace  dixit  Les- 
caloperius,  iia  et  oobis  Lescaloperii  pace  dicere  liceat 
Lactaniii  meniem  ipsi  fortassis  non  fuisse  satis  per- 
spectam»  Eximius  siquidem  illevir  idcirco  refellit  Ci- 
ceronem ,  quia  superstiiiosos  eos  esse  appellnios  vo- 
lebat ,  qui  lotis  diebus  precabaniur  deos»  et  eis  im- 


rciigio  di(^;a  credltnr ,  dmnt  stiperstitlofie  Kttireamus.  v 
(  Augutl.  Hb.  de  vera  reHg.  cap.  55«  ) 

Scimus  quidem  ab  eodem  Augusiino  ditiutti  n  Cicc* 
ronehujus  nominlsetymonalibi  non  tmprobarf,  alios- 
que  proferri  ab  laudato  Servb,  Festo,  Macrobio,  et 
A.  Gellio  (  CeiL  lib.  v,  Noct.  Ait.  cap.  9  )  ejosdcm 
religionis  et  retigio>i  etyinologlas.  Sed  nobis  sufncit 
osiendisse  Lactaniium  pttires  habuisse  opinionis  stine 
fautoreset  patronos.  Unum  hiladjicere  liccat,  a  6e- 
tulcio  observatum,  t*e1igiohiS  noihen  plurali  numefn 
in  matam  partem  a  Lactaiido  usurpari  (  Lactant.  l\b. 
III  Inst.  cap.  def  cap.  30;  et  lib.iv  cap.  5).  Atqtiem- 
adniodum  raiendum  est  illud  ita  passlm  et  fere  ubi- 
que  ab  eo  accipi ;  i(a  edam  singulari  numefo  nomeii 


molabanl.  ut  filii  sui  sibi  essent  superstites.  Alqui  ab  B  '^*"*^  ^^^®"™  aliqiiando  adhibeliir  Significaiu 


ethnicis  non  ideo  praBcisediciisunt8upersiiiiosi,quod 
pro  liberonim  suorum  salute  suos  precareniur  deos , 
sed  qnod  per  totos  dies  eis  supplicarent  immolarent- 
que.  Lactantius  iiaque  recle  asserit  non  in  longiori 
aut  breviori  hac  precatione  siium  esse  superstiiionis 
ei  religionts  discrimen. 

Ck)ntra  vero  Lescaloperius  objicit  hanc  non  esse 
Ciceronis  meniero  ,  qui  vulgarcm  tantuinmodo  pro- 
fert  nominis  superstitiosi  elyinologiam ,  ei  omnium 
judicio  expendendam  permittii.  Veruro  qiiid  hoc  (acit 
contra  Lactaniii  argumenlationem  ?  Nonne  ipsamet 
retulit  Ciceronis  vcrba,  quibus  illud  explicat  et  inler- 
pretatur,quodapbiIosophiset  majoribus  fuerat  iradi- 
turo?  Ai  cerle  cum  id  Cicero  non  rejiciat,  nonne  pro- 


Quod  vero  ad  nomen  superstilionis  Sp^cldt ,  ifttid 
quidem  Lactanlius  a  voce  superstes  ortuin  Ciceroni 
facile  concedit :  sed  ab  eo  dissenlit,  quod  id  de  fitiis, 
qtios  parentes  sibi  esse  superstiies  oplant,  Intelligcn- 
dumnonarbilretur.  Vultitaqueillud  inlelligi  de  super- 
stite  derunctorum  memoria,  aut  morluornm  imnginc 
parenlum,  quoseltinici  novo  ritu  tamqunm  deos  cole- 
bant.  Et  id  quidem  ille  probat  hoc  Virgilif  carmine 
(lib.  vni,  iEneid.  v.  188). 

Vana  superstilio  veterumque  ignara  deorum. 
Quod  in  carmen  hsec  adnotavit  Servius :  c  Duo  dicit : 
Non  ideo  Herculem  colimiis,  aut  quiaomnem  religio- 
nem  veram  ptitamus,  aul  quia  deos  ignoramus  anii- 
quos.  Cautum  enim  fuetnl  et  apud  AthcnlcnseS,  ct 


liarevideiur,necreliiiquereindefinituinacsuspensum?  C  ^^*"**  Romanos,  ne  quis  novas  inlroducerei  rw^ligio- 


Instat  Lescaloperius  :  Quod  semel  facere  optiinum 
est,  S(£piiisfacere,  uii  variis  exemplis  patet,  non  est 
semper  optimjim.  Sed  frusira  harc  ol)jicii.  Nam  de  iis 
solis  agitur,qui  deos  precabantur.  At  quis  negaverit, 
si  semel  eos  precari  optimum  sit,  illos  quoque  sspius 
precari  esse  opiimum  ? 

Porro  autem  quemadroodum  niroia  Lescaloperii  in 
Ciceronem ,  queni  illusirat ,  propensio ,  illuro  roagis 
forlasse,  quam  scquuro  erat.  Lactantio  infensuro  red* 
didit :  ita  ubi  deCicerone  aroplius  noo  agilar,  eidem 
Lactantio  aequior  est.  Naro  ingenue  fateliir  non  iropro- 
bandasy  quas  ille  et  alii  utriusque  nominis  et  religio- 
tiis  et  superstitionis  etymologias  atiulerunt.  iiecle 
quidcm.  ^riroaro  siquidero  Lactantius  confirmai ,  bis 


nes Ergo  ideo  vana,  quia  supersiilio  ignara  dco- 

rum,  >  novos  haud  dubic  deos  conlra  reipubtlcaB  sid- 
tota  inducendo.  Legem  autem  illam  Cicero  ( Cic.  Ub. 
II  de  legib. )  his  verbls  retulit  :  i  Separatim  nemO 
habessit  deos,  neve  novos ,  sed  ne  advenas,  nisi  pii- 
blice  adscitos,  privatim  colunto.  >  Nam  antiquos^  utl 
ait  Auclor  noster  ( Lar /an^  Hb.  iv.  cap.  28.)  &t  pnbti' 
cos  deoSf  qui  colerentf  retigiosos  nominabanl.  Sed  do 
his  saiis ,  et  qui  plura  desiderabit ,  is  Vossii  etymoto- 
gicon  adeat. 

At  certe  uemo  dirfitebitur  veram  procul  dubio  essc 
hancdictisdeductam  a  Lactantio  conclusionem.  c  Su- 
perstiiiosi  ergo ,  qui  mulios  ac  falsos  deos  colunt : 
nos  autem  religiosi,  qui  uni  ct  vero  Deosupplicnmus.  » 


Lucretii  versibus,  quorum  uliima  ianiuro  verba  iraus-  D  Q"0  ^"^^"^  "™®^^  ®^  ""'^"  ^^'""*  ^®°^  ^*'  colendus ,  ibl 

quidcm  ndn  edisseruit ,  quia  id  non  conducebat  ad 
proposiium  soum.  At  illud  fttse  in  libro  seilo  et  alibi 
explicat,  uti  ex  scqueniibiis  manifestum  omnibus  fiet. 

ARTICDLUS  II. 

Qu(B  sit  vera  religio ,  et  quam  inseparabiH  nexu  cnih 

juslitia  ac  sapientia  conjuncta  sit, 

Qu9G  in  superiore  articulo  dispuiaia  sunt,  ea  aperte 

demonstrant  religionem  a  Lacianiio  In  hocconstiiuiy 

quod  veri  Dei  cognitio  et  culius  sit :  Sed  necesse  est 

ui  illc  culius  sit  verus,  pius,  jusius,  sanctus  ac  qualis 

Deo  vero,  ac  summo  omnium  paronti,  debetur.  c  In 

Dci  aulem  agnitione  (inquii)  et  cultu,  rcruin  summa 

Al.  animos.  versatur  ;  in  hoc  spes  omnis  et  siilus  hoffliiiiSy  liic 


cripsii: 

Primnm  quod  magnisdoceo  de  rebus,  etarctis, 
Renigionum  animum  *  nodis  exsolvere  pergo. 

[Lucret.y  lib.  i,  long.  ante  fin.) 

SuffragaiQr  ^rvius  in  hxc  Virgilii  carmina  : 

Im  tara  reiiigio  pavidoa  ierrebat  agresits 
Dira  loci. 

rVirg.,  lib.vui  yEneid.  v.  349.J 

Ibi  siquidem  haec  explicationis  causa  subjecit :  ReU" 

ffio ,  id  est,  melus^  ab  eo  quod  mmtem  religaldicta  re- 

(i^to.  Augusiinus  quoque :  c  Ad  unum,  inquit,  Deum 


im  DISQUISmONES  DOGMAT.  IN  LACTANTIUM.  iOI« 

sapienti»  gradus  primus;  ut  sciamus  quis  sit  nobis  A  falso  deorum  cultu  et  malitia  depositis,  illam  susci- 
Terus  pater;  eumque  sotiim  pietate  debita  prosequa- 


mur,  huic  pnreamus,  huic  devotissime  serviamus,  et 
in  eo  promereiido  actiis  omnis ,  et  cura  ,  et  opera 
collocetur.  >  (  Lib.  vi  In$t.  cap.  9. )  Quid ,  quaeso  • 
prxclarius  el  luculentius  de  cultu  Dei,  veraque  reli- 
gione  dici  potcrat?  Nonne  evideniissime  deflnit  quis 
qiialisque  sil  et  verus  Dei  culius,  et  ipsa  vera  religio? 
At  prius  nec  minus  recie  dixerai  :  c  llaec  est  religio 
coelestis,  nonquae  constatex  rebuscorruptis,  sed  quae 
Tirlulibus  animi,  qui  oriture  coelo.  Hic  verus  est  cul^ 
tus,  in  qiio  inens  colenlis  se  ipsam  Deo  inimaciilalam 
sistit.  I  ( Ibid.  cap.  2.)  Yisne  eum  endem  adhiic  di- 
centem  rursus  audire?  Ecce  alia  toiidem  ejiis  verba: 
c  Quisquis  omnibus  praeceptis  coelestibus  obtempera- 


pere,  modo  verum  Deum  colere  coepissent. 

Nec  valde  mirandum,  si  illi,  qui  verum  Deum  non 
noverant ,  justitiain  qunque  non  agnoscerenl  :  c  Qoi 
enim  Deum  ignorat,  inqtiit,ctipsam  jusiitiam  ignorct, 
nccesse  esi.  >  {Ibid,  lib.  vucup.  9.)  Cujushanc  rcddit 
raiionem  ,  quia  jus  civile  ab  hominibus  consiitutuin, 
pro  eorum  moribiis  variatur ;  justilia  autem  uuifbr- 
mis  ct  simplex  a  Deo  tantum  proponi  potest.  Ea  igi« 
tiir  agniia,  Deus  illius  aucior  debet  agtiosci.  Ubi  Tcro 
agnosciiur,  Tcrus  et  debilus  cuiius  ei  exhibendus 
est. 

Yeri  porro  Dei  ignoraiio  co  minus  hominibus  coo- 
donanda  eral,  quo  potiori  jure  et  veteres  philosophi, 
et  ipse  Cicero  hominem  ad  justitiam  rcTcra  natura 


Tcrit ,  hic  cultor  est  veri  >  (  sive  ut  recte  in  regio  B  esse  fatebanliir.  Quod  quidcm  auctor  nosier  hls  os- 


antiquissimo  codice  legitur  verus)  Dei,  cujut  tacrifida 
$unl  mansueludo  animi ,  el  viia  innocem ,  et  aclui  boni. 
(  Ibid.  cap.  24.  )  Pura  hanc  in  rem  congeri  possent, 
sed  ea  ad  eum  rcservanda  suut  locum,  ubi  de  sacrifi- 
cio  agemus. 

Mirum  itaque  nemini  videri  debet,  si  Lactantius 
hanc  religionem ,  sive  unius  summique  Dei  cogniiio- 
nem,  el  cultum  debitum,  ab  jusiiiia  et  vcra  sapieniia 
separari  non  posse  constanter  asseveret.  Sed  illud 
tamelsi  saiis  clarum  et  aperium ,  variis  probat  raiio- 
num  momentis,  ac  primo  quidem  ipsius  justiiiae  de- 
ilnitione  :  JuttUia  iitquiebat  ille,  nihil  aliud  e$t  quam 
Dei  unici  pia  el  religioia  cuUura  {Ibid.  lib,  t,  cap.  7), 
id  est ,  ipsamet  est  vera  religio.  Recle  igitur  ulram- 


tendit  ejusdem  lalini  Oratoris  vcrbis :  c  Sed  oinnium, 
qwx  in  hominum  doctorum  disputatione  versantur, 
nihil  est  profecto  praistabilius,  qiiam  plane  intelligi 
nos  ad  justitiatn  esse  natos.  >  {Cicer.  lib.  i  de  legib.) 
Totidem  autem  sunt  haec  verba  Ciceronis,  ex  primo 
illius  de  legibus  libro  transcripta.  Al  illa  ipsa  aoctor 
noster  alioadhuc  in  librorefert  (Lib.  delra  Dei,e.  14), 
atque  ex  iis  conflrroat  religionis  ac  juttitia  emua  ho- 
minem  etse  generatum.  Quam  porro  id  verum  sit,  inde 
luculenter  conflcit,  quia  homo  a  Deo  creatus  est  sta- 
tura  corporis  erecta ,  mente,  ratione,  ac  loquendi, 
caelerisque  rebus  dominandi  facultate  praediti^  ut 
illum  creaiorem  suum  agnoscat,  contempletur,  colat, 
diligat,  ac  majestateni  ejus  pnedicet,  eique  subje- 


que  sibi  ita  cohacrere  assevcrat ;  ut  una  pelli  non  C  ctus  sit.  Vides  itaque  quam  recte  Lactantius  ex  his 


possit,  quincontiniio  altera  tollatur.  Unde  rursus  ait : 
c  Expulsio  jusiiti»,  nihil  aliud,  ut  dixi,  quam  deser- 
liodivinae  religionis  putaiida  est  {Ibid.cap.  6).  Sed 
jam  illud  probaverat  diversis  poetarum ,  philosophis 
antiquiorum ,  lestimoniis  (  Lib.  v  /itf(f>.,  cap.  5  el  6 
et  teq, ).  Saepius  enim  cecinenint  justitiam  ad  JoTis 
usque  tempora,  ac  tamdiu  permansissc  quamdiu  re- 
ligio,  sive  veri  Del  ciiltiis,  steiil  et  perseveravit.  Post 
haec  vero  iibi  hic  culiiis,  haecque  religio,  introdiicto 
falsonim  deorum  culiu,  extincta  fuere,  tum  etiam 
justitia  sublata  est ,  et  omnia  deinde  mala  Inundave- 
nint.  Plane  autem  ille  ostendii  istud  non  pro  flctione 
poetica,  sed  pro  vero  habendum.  Quapropter  Cicero- 
nem  casligat,  qui  justitiam  ex  terris  in  coeleste  JoTis 
regnum  aTolasse ,  hoc  Tersu  probare  contendit  : 

Et  Jovisin  regno,  ooelique  in  parte  resedit. 

{Cicer.  in  fragm.) 

Jiistitia  enimTcronon  poterat  in  illius  regno  residere, 
qui  expulsuro  regno  patrem ,  bello  persecutus  esl « 
et  exulem  toto  orbe  jactavit. 

Fugata  vero,  inquit  Lactantiiis  (Lib.  t  Intt.^  cap.  7), 
cadem  jusiiiia  cum  comite  sua  indiTidua  religione, 
ac  pio  Teroqiie  Dei  cultu,  in  terras  a  Christo  reducta 
est.  Quamobrem  eihnicos  asperius  objurgat  ( Ibid, 
cap.  8),  qui  in  scriptis  suis  eam  lum  adbuc  a  mundo 
exulare  conquerebantur,  et  de  coelo  cadere  optabant. 
Ante  ipsonim  quippe  oculos  erat,  poterantque  facile 


omnibus  concludat :  c  Nulla  igiiur  aliareligioest  Tera, 
nisi  quae  virtuie  ac  justiiia  constat.  >  (Lib,  ti  Inti. 
eap.  i5.)  Atquc  idcirco  haec  a  vera  religione  non  po- 
test  umquam  divelli.  Nam  reiigioni,  ^icut  itle  alibi 
asserit  {Lib.  de  Ira  Dei^  eap.  7),  propria  cst  jusiitia, 
cui  et  Dei  cultus  adscribiiur. 

Non  minus  autem  persuasum  habuit  sapieniiam  eo- 
dem  plane  roodo  ac  justitiam  cum  religione  conjungi; 
ila  ut  ab  illa  numquam  distrahi  possit.  Ab  ipso  siqai- 
dem  InsiUtttionum  divinarum  exordio  docet  impias 
gentilium  superstitiones  maximosque  errores  inde 
manasse,  qiiod  nec  se  ipsos,  nec  qiio  Tita  refereoda, 
aut  quomodo  degenda  sit ,  cognoverint.  At  hujus,  in- 
quit,  c  scientiae  summam  brcTiter  circumscriho:  ut 
D  neque  religio  uHa  sine  sapienlia  suscipienda  sit,  nec 
ulla,  sine  religione,  probanda  sapientia.  >  (Ub.  i 
Jntt.  cap.  I.)  Una  etenlm  si  ab  altera  separetor,  ne- 
que  Tcra  erit  amplius  religio ,  neque  sapientla.  Sed 
audias  Tclim  eum  {Ibid.^  lib.  ui,  cap.  II),  id  daris* 
sime  expHcantem.  c  Naturam  hominis,  inquit,  bane 
Deus  esse  Toluit,  utduarum  rerum  cupidus  etappetens 
esset,  religionis  et  sapientiae;  Sed  homines  ideo  fel- 
luntor,  quod  aut  religionem  suscipiant,  omissasa- 
pientia,  aut  sapientiae  solt  studeant,  omissa  rdigiooe; 
cum  alterum  sine  altero  esse  non  posslt  Tenim.  Ca- 
dunt  ergo  ad  multiplices  religiones ,  sed  ideo  falsas» 
quia  sapientiam  reliquerunt,  quae  illos  docere  poient 
deos  multos  esse  non  posse :  aat  student  aapiefiio^ 


mi  CAP.  1.  DE  RELIGIONE 

sed  ideo  falsx;  quia  religionem  summi  Dei  omiserunt, 
qui  eos  ad  veri  scienUam  poluil  erudire.  Sic  liomi- 
nes  qui  allerutrum  susclpinnt,  viam  deviam  ,  maxi- 
misque  erroribus  plenam  sequuntur;  quoniam  in  liis 
daobus  inseparabiliter  connexis  et  orCcium  hominis, 
et  verilas  oronis  inchisa  est.  i  Quibus  vero  ruiioniim 
moroentis  fultus,  hnnc  doctrinam  propiignet,  si  scire 
aveas,  hnnc  primum  adducemus,  quain  ille  his  expres- 
sam  verbis  tradidit :  Omnis  sapieniia  hominis  in  hoc 
%no  esl ;  ut  Deum  cognoscat  et  colat.  Boc  nostrum  do- 
gma,  haic  seutentia  e$t  (Lib.  iii,  cap,  30).  Alqui  reli- 
giOy  uti  ille  docei,  nibil  aliud  cst,  quain  Dei  veri  el 
summi  cognitio,  et  cultus.  Ergo  secuiidum  ejus  sen- 
tentiam  vera  sapieniia  et  religio  unum  idemque 
siuit,  nec  possunt  a  se  invicem  secerni.  Nain  c  idem,  i 
inqDit  {Ibid.  lib,  iv,  cap.  4),  c  Deus  est,  qui  et  intel- 
ligi  debel,  quod  est  sapientiae;  et  bonorari,  quod  est 
religionis.  i  Sed  illud  hac  rursus  argumentaiione 
coDfirmat  (Ibid,^  cap.  5) :  c  In  colendo  sapere  debe- 
mDSy  id  est,  scire  quid  nobis  et  quomodo  sit  colen- 
dum.  In  sapiendo  colere,  id  esi,  re  et  actu  qnod  scie- 
rimus  iroplere.  i  Sapienlia  igiiur  et  religio  nexu  in* 
separablli  cohxrent.  Qiiando  autem  sic  conjungun- 
tur,  unus  colitur  Deus,  vita  nostra,  et  actus  omnis 
nd  unum  caput ,  ad  unamque  summam  referun- 
tar. 

Prxterea  :  t  Sapere,  i  inquit  (ibid,),  c  nihil  est 
aliud  nisi  Deuro  veruro  jusiis  ac  piis  cnltibus  hono- 
rare.  i  Alqui  hoc  ipsum  reiigio  vera  est,  quas  sic  Deum 
honorai :  c  Ergo  et  in  snpientia  religio,  ei  in  religione 
sapieniia  est.  i 

Quid  insiiper,  quod  Dcus,  uti  auclor  nostcr  recte 
ail  (lbid,y  cap.  4),  inielligi  ac  cognosci  debet?  At  id 
ipsamet  est  sapicntia.  Ubi  vero  cognosciiur,  eo  ipso 
debet  honorari.  Hoc  autem  est  religionis  ofHcium 
(Ibid.y  lib.  VII,  cap,  9).  Ergo  utraque  sapientia  et  rell- 
gio  non  possunl  a  se  invicem  umqtiam  separari.  Fa- 
tetnr  quidem  proeire  snpientiam,  etreligionem  subse- 
qui.  Prins  enimvero  est  scire  Deum,  ac  po^tea  illum 
honoiarc.  Sed  duo  sunt  siciit  rivuli  ex  eodem  fonte 
manantes,  aique  una  vis  est  in  duohns  nomiitibus, 
quorum  uno  sensus,  altero  actus  signiticnntur. 

Cur  ergo,  inquies,  ille  dixit  :  c  Sapientia  spectat 
ad  filios,  qu:e  exigit  nmorem ;  rcligio  ad  servos,  quac 
exigii  limorem?  i  Nonne  his  verbis  iiidicat  aliquod 
profccto  inier  utramque  intercedere  discrimen,  quo 
revera  sejunguntur?  Miniine  quidem.  Nam  ibidem  eas 
inter  se  esse  conjunctas  concludil.  Prius  auiem  de- 
monsiravcmt  unum  dumtaxat  esse  posse  Deuni ,  qui 
idem  omniuro  sit  pater  et  dominus,  ntque  ideo  unus- 
quisque  iioslrum  et  (ilius  et  servus  illius  est.  Quia 
ergo  pater  noster  est,  eum  diligere  et  honornre ;  quia 
doroinns ,  colere  et  vereri  debemus.  Snpientia  vero 
Deus  cognoscitur,  religione  colitur,  et  utraque  etiam 
amatiir  tamquaro  Deus,  et  timeiur  lamquam  Dominus. 
Sicut  ergo  hi  actus,  ita  religio  et  sapientia  arctissimo 
vinciiio  connectuntur. 

Instabit  aliquis  :  Nonne  Lacianiius  indc  suam  de 
teta  Dei  ira  opinionem  stabiiire  conatur  ,  quia  sicut 


GENERATIM  SPECTATA.  1018 

A  rellgio  numquam  potest  esse  sine  mctu,  ita  nec  Deus 
sine  ira  ?  c  Metus  i  vero ,  ait  ille  (Lib,  de  Ira  Dei, 
cap,  %et  cap.  i1),  c  non  est,  ubi  nullus  irascitur.i  Et 
postea,  c  religio  esse  non  potest,  ubi  metus  nullus 
est.  I  Quis  autem  dixeritidemesse  Deum  timere  irn- 
tum,et  euro  filii  amore  prosequi ?  Sed  qnis  nescit 
patrem  a  filio  suo  amari  simul  et  timeri  ?  Metus  iia- 
que  neque  ainori  contrarius  est,  neque  illum  semper 
excludit.  Praeterea  quainvis  filialis  Dci,  ut  aiuntTheo- 
logi  nostri ,  ei  servilis  limor  plane  diversi  essent, 
quid  velat  quoniinus  uterque  religione  comprehenda< 
tur?  Nonne  eadem  religione  honio  Dei  filius  et  servus 
illuro  ut  patrero  colit,  et  liinet  ut  Dominum?  Sed  qu£ 
Lactantii  de  ira  Dei  opinio,  et  utrum  ea  vera  sit,  po- 
stea  suo  loco  expendemus. 

ARTICULIJS  III. 

Religionem  non  melus  causa  introduclam ,  sed  a  Deo 
inslilutam,  et  insitam  homini ,  qui  idcirco  corpus  ha- 
bet  erectum^  vocaturque  grace  ocvOjOuTro;,  ac  religione 
potisumum  a  belluis  distinguitur,  hisque  contraria 
Epicuri  argumenta  solvuntur, 

Tametsi  Lactantins ,  sicuti  mox  vidimus  ,  dixerit 
religionem  nullnm  csse  ubi  nullu<  metus  esi;  diserte 
nihilominus  asseverai  eos  tota  via  aberrare,  qui  pu- 
tabaiil  religioncm,  metiis  tcrrorisque  causa,  a  sapien- 
tibus ,  fuisse  inslitutam ;  qiio  imperitos  homines  fa- 
cilius  a  peccatis  deterrerent.  ipsa  autem  sunt  haec 
illius  verba,  quibus  iropium  corum  errorem  iiac  infa- 
mi%  nota  condemnat :  c  Falsn  cst  et  illa  sententia, 

Q  qua  putant  tcrroris  ac  metus  gratia  rcligionem  a  sa- 
pientibus  institutam ,  quo  se  homines  imperiii  a  pcc- 
calis  abstinerent.  i  Qunpropter  absurdam  hanc  opi- 
nioncm  funditas  evertit;  qnin  philosophorum  (»mnium 
sapientissiroi,  ac  maxiinarum  inter  cos  seciarum 
principes  constanter  docuerunt  munduni  ab  omnipo- 
tente  Deo  creatum  esse,  cjusque  providentia  guber- 
nari.  Deus  ergo  hominum  sicut  et  miindi  crcator,  ab 
iis  agnoscendus  et  colendus  cst.  At  in  hac  Dei  agni- 
tione  illiusque  cultu  tota,  uli  diximus,  religio  consti- 
tuitur.  Non  ergo  ab  ullo  homine  mortali  inlroducta, 
sed  cum  ipso^  uti  recte  auctor  noster  ait,  ingenita  est 
(Ibid.j  cap.  14).  Omnes  cnimfalericogunturhuic  Deo, 
ut  pole  miindi  iiominisque  creatori  ac  reciori ,  maxi- 
mum  deberi  honorem  summnmque  venerntionero.  Et 

D  vero  mundum  propter  hominem,  qtiemadmodum  ho- 
minem  creavit  propter  seipsum,  ut  ab  illo  videlicet 
cognoscatnr,  ac  cnlatur  (Lib.  vii  inst.  cap.  6).  Atqui 
vera  religio,  ut  diximu«,  nihil  esl  aliud,  quaro  veri 
Dei  notitia  et  culius.  Ergo  religio  non  insulsi  alicii- 
jus  timoris  incutiendi ,  sed  honorandi  Dei  causa  ab 
illo  ipso  constitnia  cst. 

Sed  h?ec  auctor  noster  non  uno  tnntum  in  loco, 
sed  saepius  cimfirmat,  repetii,  et  inculcat.  Pneter  ci- 
tatum  eteniro  locum  alibi  scripsit  :  c  Hac  conditionc 
gignimiir;  nt  generanii  nos  Deo  justa  et  debiia  obse- 
quia  prnebeninus,  linnc  soluni  novcrimus,  hunc  seqiia- 
mur.  Hoc  vinciilo  pietatis  obstricti,  Deo  religati  su« 
mu9 ,  urtdc  ipsa  religio  nomen  accepit.  i  {Lib.  ,v^ 


1019  DISQUISITIONES  DOGMAT.  IN  LACTANTIUM.  i^ift 

cap.  28.)  Ab  ipso  itaiiue  ortu  noslro  aing:Ui  Deo  su-  A  qui  Dcum  verbo  tenus  confessus  est.  alque  omiiem 


imis  religione;  qna  emn  noscamus,  colamns»  seqna- 
mnr,  ejusqne  voiuntati,  et  jnssis  obtemperemos. 

Hnc  aceedrt,  quod  non  solum  mens  fpsi  homini  a 
Deo  Inslta  est ,  ut  iltom  agnoscal  et  veneretur  :  sed 
recta  etiam  corporls  ejns  statura ,  ab  Ipsomet  Deo 
formati,  hujusce  officil  iile  semper  admonetur.  Nec 
semel  adhuc  id  auctor  noster,  sed  sxpe  sxpins  variis 
stiis  in  libris  asserit ,  ipsorumquc  gentilium  testimo^ 
nlo  corroborat.  In  secundo  quippe  divinarum  Institu- 
tionum  libro,  cap.  1 :  f  Cum  ca*terr,  i  inqurt,  c  ani- 
mantes  pronis  corporibus  in  hnmum  spectent,  Deus 
hominem,  ex  humo  sublevatum,  ad  contemplutionem 
sni  artiflcis  crctit.  i  Quod  quidem  lllc  decantatum 
iuisse  osteiidit  his  ingenio&i,  uti  ait,  poettc,  id  cst,  Ovi- 
dii  versibus,  quos  hunc  cilavit  in  modum  : 
Pronaque  cum  spectent  aoimaila  c»lera  terram, 
Os  homiDi  sublime  dedil,  ccelumque  videre 
Jussit,  ete^rectos  ad  sydera  loUere  vuitus. 

(Ovid.,  lib.  I  Melwnor.,  v.HOetseq.) 

Apud  Ovidium  tamen  pro  videre^  iegitur  tuiri>  Addit 
Lactantius  hominem  a  Grscis  avOpeoirov  vocari,  quod 
sursum  spectet.  Vox  enini  illa  graeca,  ut  quibusdam 
videtur,  originem  duxit  ab  «v&>  pii:oiv,  sursumvergenSy 
sive  ut  atiis  ptacet ,  7ra/)a  t6  av&>  aBotiv ,  a  sursutn 
adspiciendo^  vel  juxta  magni  etymologici  auctorem 
ab  avca  G/ss(v,  hoc  est ,  sursum  spectare.  Quod  Lac- 
tantii  nostri  opinionl  magis  conseiitaneum  est. 

Quaniobrem  ipse  alibi  sic  argumentatur  :  i  Qui 
religionem  non  suscipiuiit,  terreni  sunt;  quiareligio 
de  coeto  est...  Nihil  igitur  prodesi  homini  ita  esse 
fictum,  ul  recto  corpore  spectet  coelum,  nisi  erecta 
mente  Deum  cernat,  et  cogiiaiio  ejus  in  spe  vitx  per- 
petuae  tota  versetur.  •  {Lib.  iii  Inst.  c.  27.)  Vide  ergo 
anid  paucioribus  verbissigniOcet,  iibi  hominem  horta- 
lur,  ui  sacramenlumnativitaiissucBnorit,  id  est,  erectain 
corporis  sui  staturam,  qua  ad  terrain  descipiciendam, 
coelumqueac  Deumconspiciendum,  tamquamsymboio 
et  sacramento  figunc  siix  commonelur.  Si  id  tamen 
tibi  probari  velis ,  atia  Ipsius  prorerenius  verba,  qui- 
bus  diserle  pronuiiliat,  solum  ex  omnibus  hoininem 
esse  animal.  c  Cujus  corpus,  >  inquit,  c  ab  humo 
excitatum,  vuUus  sublimis,  status  erectus  origincm 
suam  quxrit,  et  quasi  contempta  humilitate  lerrje,  ad 
altum  nititur...  memorque  conditionis  suae,  qua  Deus 
illum  fecit  eximium,ad  artificemsuumspectat.  Quam 
spectaiionem  Trisniegistus  ©ew/stav  rectissime  nomi- 
navit,quxin  mutis  animalibus  nutla  esi  (Ibid.  lib.  vii, 
cap.  9)-  Nonne  autem  his  verbis,  memor  conditionis^ 
seu  creationis  suae,  qua  Deus  corpus  ejus  rectum  fe- 
cit,  ut  ad  artificem  suum  spcctet,  eaiis  aperte  de- 
clarat,  quid  nativilatis  ejus  sacramento  intelligi  VO' 
lueril  ? 

Finem  dicendi  profecto  non  faceremus ,  si  omnia 
ejus  loca,  quibus  id  docuit,  et  stabilivit,  Integra  tran- 
scriberemus.  Prscipua  itaque,  qux  in  aliis  libris  oc- 
currunt,  notasse  sufficiai. 

Tam  sana^  rectaeque  doctrinx,  tamque  nnturse  ho- 
minis  convenienti,  quis  repugare  umquam  ausus  est« 
nisi  aliquis  atheus  homo,  aut  Epicurcus  pliilosopbuS| 


prorsns  rellgionem  sustulit?  Hlc  dntem,  ut  ali  auctor 

noster,  objlciebat : «  Quid  ergo  Deo  cultus  hominis,  t 

hoc  est  ipsa  refigio ,  «  conrert  beato,  et  nnlla  re  In* 

digentl?  i  (Lib.  iv  Inst.  cap.  5.)  Tametsi  vero  ilu 

neminem,  qui  h.TC  dixerit,  nomine  suo  appetlel,  ob- 

scurum  nihilomlnus  non  est  hunc  esse  Liicretium  « 

cujus  cnrmina,  quibus  id  siulte  cecincrat,  paulo  ante 

citavlt. 

Quid  enim  iinmortalibos  atque  beatfs 
Gratia  nostraqueat  Urgirfer  emolomeBU. 

(Lucr^,  tib.  V,  V.  \6j  et  seq^ 

Et  prius  : 

Praetereaque 
Ad  laudabite  opvis  dlvnm  laudare  decere. 

Sed  satis  huic  ineptae  objectationl  se  respondiSFe 
B  Lacfanlius  noster  declarat ,  ciim  toties  dixit  lioini- 
nem  a  Dco  crcntum,  ut  illnm  rjusque  opcra  conlem* 
ptetur,  inielligai,  miretur,  pr.Tdicet,  ac  debiia  vcne* 
r:itione  prosequatur.  At  demonstraverat  iii&uper  banc 
non  modo  suam,  sed  ipsorummet  gcntiliura  csse  sen- 
tentiam.  riurcs  aulem  si  non  citavit,  ea  proculdubia 
ratio  est,  quia  id  onines,  his  dumiaxat,  quos  notnvi- 
mus,  exceptis,  pro  vero,  ccrto,  et  confesso  habebauL 
Praosio  quippe  illi  erat  laudare  Ciceronem,  quem  (a- 
cito  forsitan  nomine,  sequitur  dicentem  :  «  Dcus 
liomines  primum  hnmi  excitatos,  celsos,  et  rccti>s 
constituit.  ut  deorum  coguiiionem,  coelum  iDtueiiies, 
cnpere  posscnt.  Siinl  eiiim  e  terra  homines»  noo  ■! 
incolae  at({ue  habitaiorcs,  sed  qiinsi  spectatorcs  su> 
perarum  rerum  atque  ccetcstium,  quarum  spcctacu- 
Q  tum  ad  nultum  atiud  genus  animantium  pertiiiH.  i 
(Cic,  tib.  II  de  Natur.  deor. )  Eadem  vero  ille  iu  Tus- 
culaiiisquxstionibusel  atibi  litierisniandaverat  (Ctc» 
lib.  I  Tuscut. ). 

At  porro  ibi  non  stetit  Lactnntius,  aliaque  argu- 

meniandi  ratione  ostendit  homini  ingenitam  innaiani* 

que  esse  religionem.  In  en  quippe  puiat  vel  solum, 

vel  praecipuiim,  et  maximum  siium  esse  hominis  pe- 

cudisque  discrimen.  «  Hoinincm,  inquit,   aique  inu- 

torum,  vel  sotum,  vel  certe  mnximum  in  religione 

discrimeu  est.  i  {Lib.  u  InsL  cap.  3.)  Alibi  vcru: 

«  Nnllum   est  atiud  animal,  quod  babeat  noiitiaia 

aliqiiain  Dei,  religioquo  est  pene  sola,  qux  boniiBeni 

discernat  a  brulis.  i  ( Ibid.^  tib  vii,  cap.  9.) 

Opinioiiem  porro  suam  cum  Cioeroins  auctoritate, 

])  tum  etinm  ratione  propugnare  et  firmare  conaior.  Et 

Ciceronein  quidem  toco  proxime  citato  laudavit.  At 

atia  ipsius  vcrba  prins  hunc  rctuierat  in  moduni : 

«  Qua  de  re  Ciccronis  vera  est  senteniia  :  Ex  tut, 

iiiquit,  generibus  nuiluin  cst  animnl  prxter  bomineiu, 

quod  habeat  notitiam  atiquam  Dei,  ipsisque  in  bomi* 

nibus  nnlla  gens  est,  neque  tam  immansueta,  neque 

tam  fera,  quae  oon ,  etiamsi  ignorei  qualem  Detun 

hal)ere  deccat ,  tamen  habendum  sciaL  £x  quo  effi* 

ciiur  ut  is  aguoscat  Deum,  qui,  unde  ortus  sil,  quasi 

recofdetur.  i  (Lib.  iii  Inst.,  cap.  iO.)Ha.*cautemtraii- 

scripta  sunt  ex  primo  illius  de  Legibus  iibro,ad  qocfli 

rursus  Lactanlius  nos  alibi  mittity  ibique  addidii : 

(  Solusenim  sapientia  instructos  esl|  ul  religiooea 


^<)2i  CAP.  U.  ACIGUII.  DE  VERIT.  REL.  CBRIST.  \m 

solus  iiKeliigai.Eth.TCcsi  Iiominis  aique  mulorum  vel  A  qukleni  iu  braiift  sk  ve&iigiimit  iiKte  Lftcumiit»  hi- 


|rtr3ectpnaTcIsofadisi.nntia.i(i;6.  delraDei,  cap.l.) 
Sed  audi,  quaeso,  qua  ratione  id  probaveril :  Om- 
Bia,  inqnil  (Lt6.  iii  In$L,  eap,  10  el  lib.  de  Ira  Dei, 
cUp,  7),  prseier  religlonem,  quae  videnlur  propria 
ess6  bomini,  cum  animaniibus  caeteris  aut  commu- 
nla,  auc  certeplane  simiTia  apparent.Si  proprius  et* 
enim  honifni  sermo  dicitur,  inuia  ctiam  auimalia  vo« 
cibus  sese  invicem  cognoscunt«  interioremque  paie- 
fiiciunt  babitum.  Quaedam  igitur  in  illis  est  sermonis 
Blminiudo.  Si  bomini  loetitia  elato  peculiaris  videatur 
risus,  in  animalium  auribns,  oculis,  rictu,  serennque 
riK>nte  signa  Ixtiiia)  deprehenduntur.  Si  nihil  hominis 
magis  proprium  sit,  quam  ralio,  et  fiituri  providentia ; 
in  animalibus  eiiam  inesl  quxdam  intelligentix  et 


tulit  eam  esse,  qua  bomoclarius  et  eviiieniini  ab  illis 
distinguiiur.  Quoquo  autem  modo  res  se  babeal,  ai 
ifte  erravit,  erroremque  correxit,  laudari  ccrte  Jebet 
ingenui  veracisque  hominis  modestia,  ac  sincerus 
tuendx  veritaiis  amor,  summumquc  siudiuio. 

Hominibus  porro  cum  sic  ingenita  fuerit  religio, 
et  niius,  sicuti  sapienliaB,  naiuraliier  cupidi,  atqu<*, 
uiail  Lacianlius  {Lib,  iii  /ns/.,  cap.  iO),  appetenles 
sint,  quid  mirum  si  inde  concludai  ab  iis,  qui  eam 
tolluut,  boininem  suo  proprio  singularique  bono  or- 
bari.  c  Qui  ergo  philoi>ophi ,  i  inquit,  i  voluut  ani- 
mos  oinni  meiu  liberare,  tollunt  etiam  religioneni, 
et  orbant  hominem  suo  proprio  ac  singulari  boiio.  i 
(tbid,,  cap,  10.)  Epicurum  aulem   his  verbis  per- 


cogilationis  species,  qiia  in  laiibulis  suis  varios  exitus  B  slrinxit,  de  quo  alibi  dixU  :  Dissolvitur  omnis  religio. 


pandunt ;  ut  obsessis,  et  pcriculo  imminente,  saluii 
stiae  fuga  consulant.  Formicx  vero  et  apes,  uti  Lac- 
tantius  Tirgilii  versibus  probat,  aistate  colligunt,  qu.ne 
vktui  SQO  hyemis  tempore  necessariaforepraevidcnt. 

Missa  porrd  facit  plurima  iii  singulis  animalium 
generibus  exempla,  qux  humanx  solertfai  simillima 
sunt.  Qux  enim  retuler.it,  h.xc  prorsus  sufficere 
putavii ;  ut  e%  iflls  banc  eliceret  coiiclusionem  : 
c  Quod  si  borum  omnium,  qus  adscribi  homini  so- 
lent,  in  mutis  quoque  deprebenditur  simflitudo,  ap- 
paret  solam  esse  reiigionem,  cujns  in  muiis  nec  ves- 
tigium  ariquod,  nec  ulla  suspicio  iiiveniri  potest.  i 
{Ub.  de  Jra  De/,  cap.  7.) 

At  Tsxus  suis  in  Lactantium  noris  observat  illum, 


li  credamus  Epicuro  dicenli  {Lib,  ii,  v.  56  el  seq, ). 

Omms  enlm  per  se  divum  natnra  secesse  est 
Tmmortali  aevo  summa  cum  pace  fruaiiir, 
Semota  a  nostris  rebus,  etc. 

Yides  sane  fbt  ab  illo  Epicnri  nomine  cftari  Lucroiii 
carmrna.  Monltos  ctcnlm  alibi  nos  feccral(Lar(.,  lib, 
de  Opific^  cap,  6),  Epicinri  esse  omnia^  quce  deHrat 
Lttcretkis,  Impium  vcro  hunc  errorcm  eldem  noml- 
natim  Epicnro  Tirtlrns  adscripsii.  Pneterea  hic  ipsc 
orator  etbnfcns  {Cicer,,  lib.  ii  de  Naiwr,  deor,)  cul- 
dame}mdemBpicaridiscipuloob]icienti  :  c  At  etiam 
de  sanctitatc,  de  pietate  tibros  scripsit  Epicurus ,  i 
respondet :  #  At  quomodo  in  hls  loqui.tur  ?  Corunca- 
nttm,  ant  Scucvolam,  pontiflces  maximos,  le  audirc 


cum  libris  Institulioniim  conflciendis  oper.nra  dnrci,  C  ^^®»  "^"  ^""^»  ^^^  sustolerit  omnera  fundltns  rcli- 


exfstimasse  hominein  a  brutis  soIm  rcligiotie  disiingui» 
quia  tunc  Pythagorx,  Ptaionis,  nnorumquc  quoruni- 
dam  sequebalur  opinionem,  qui  brutis  inesse  raiio- 
nem  arbitrabantur.  Verum  postea  cum  iibrum  de  Ira 
Dei  edidit,  ab  hoc  errore  lunc  eum  reslpuisse  cxisti- 
mat.  Et  re  quidem  vera  in  prioribus  libris  ita  loculus 
est:  c  Equidem  sic  arbilror  universis  animantibus  esse 
datam  httionem,  sed  nintis  tautummodo  ad  viiam 
tuendam,  homini  auiem  ad  propagnndam.  Et  quui  in 
homine  ipsa  raiio  perfecta  est ,  sapientia  noraiuaiur, 
qu»  in  hoc  eximium  fadt  hominem,  quod  soli  datuin 
est  intelUgere  divina.  i  (Lt6.  ii  InsL,  cap,  iO.)  lu 
libro  aiitem  de  Ira  Dei^  videtur  muiis  ammautlhus 
sohni  eorum  oinnium,  quae  rationiset  soleriiae  hu- 
manae  sunt,  tribuere  similitudinem. 

Veruintamen  vercmur,  ne  Isxo  plane  penitusque 
explorata  non  fuerit  auctoris  nosiri  sententia.  Nam 
in  libro  secundo  et  septimo  Institulionum,  a  nobis 
paulo  anle  cilato,  aperte  declarat  hominem  a  muiis 
animantibus  sola  religione  vel  ea  potissimum  discrc- 
pare;  quia  homo  perfecta^  rationis  compos  iilam  ha- 
bere  potest,  minime  vero  bruta  aniniantia,  quas  iin« 
perfccta  taiitum  ratione  potiri  possunt.  Non  alisi 
iiaque  videtur  fuisse  mens  ejus  et  opinio,  nisi  in  bru- 
lis  csse  rationem  aliquam  imperfectam,  aut  poiius 
ratiouis  tanium  similitudinem  et  speciem,  quae  illis 
ad  viiam  dumtaxat  tuendani  data  est.  iLique  cunn 
religio  sola  sil,  cujus  nullum  ptane,  ne  minimum 


gionem;  necmanibuf),  utXerxes,  sed  ratfonlbus  deo- 
rum  lenipla  el  aras  evertcrit.  Qnid  est  enlra,  cur  dcos 
ab  hominfbits  colendos  dicas,  crnn  dil  non  inodo  ho- 
mines  non  colant,  sed  omnino  nihit  curent,  nihil 
agani?  i  Quod  paulo  post  atiis  verbis  rcpetlt,  ac 
postea  addidit  hoc  Epicnri  de  sanctitaie  libro,  qucm 
invidi.-e  detestanda^  gralia  composuerat,  nos  ludi  i  ab 
bnmine  non  tam  faceto,  quara  ad  scribendi  licentbni 
libero,  let  qui  t  retollit,  oratione  relinquit  deos.  i  Et 
hoe  qiiidem  ab  illo  jam  antea  dictum  fucrai. 

Laclanlios  vero,  qui  hunc  absurdissimnra  errorem, 
abanisomnfbuSCxpIosum,  acrius  adhuc  fnscctatur, 
et  radicitus  evettft,  ex  hactenus  disputntis  dupliccra 
efleit  conclu^lonera  ;  primo,  non  metus  cnusa  esse 
j%  institutara  refigfonem ;  utpote  qtise  hominura  animis 
naturaliter  insita  est,  ac  Dciis  voluil  corura  nnturam 
iltfits  esse  cupfdara  et  appctentem  :  secundo,  scr- 
viendum  eidcm  religioni,  quaro  tolius  bumani  gencris 
consensu  constat  e&se  snscipiendam.  Veruin  quia  plu- 
res  religiones  in  mundum  invaserant,  vldendum  est 
quam  Lnct»ntius  existimet  cssc  verain,  qnamque  ab 
omnibusdeligi  et  susclpi  necesse  est. 

CAPUT   SECUNDUU. 

Expendunlur  argumenla ,  ^ut^iu   Lndaniius    sotam 
religionem  cnristianam  veram  esse  demonstrat, 

ARTICULOS    PRIMUS. 

Examinantur  Lactantii  argumenla  quibus  cliristianam 
religionemveramessedemonstrut  ex  sacrorum  nostra* 


*^25  DISQUISITIONES  DOGMAT.  IN  LACTANTIUM.  i024 

rumvalumoraculis,  quibus  prwdixeruntforeutChriS'  A  sieris.  Nuroquid  ergo  non  leeia  ,  sed  ab  altis  Unluin 

audita  Lactaiitius  reiulit?  Quis  uinquamiia  arguinen- 


lus ,  Dei  Fi7iiw,  homo  fieretj  et  exvirgine  noiceretur, 
Guin  omnes  omnino  homines  tanta,  sicuti  dictum 
esf,  necessitate  religionein  suscipere  et  amplecti  te- 
neantur ;  constat  prorecto  ab  eis  nullain  aliain  esse 
suscipiendam ,  nisi  qua;  vera  sit,ei  Deum  summum 
vero  et  debilo  cultu  honorel  ac  vencretur.  Atqui 
Lactantius  hanc  solam  chrislianam  esso  religionem 
variis,  iisque  invictissimis,  rationum  momenlis  de- 
monstrat  (Lac(.,  lib.  iv  /w«(.,  cap.  23,  24,  i5).  Pri- 
mum  autem  inde  petit,  quod  Christus  a  Deo  Patre 
legatus  et  nuniius  missus  est;  ut  justitiam,  qux 
nulla  amplius  crat  iii  terris,  rcstitueret,  ac  vero  pio- 
que  Dei  cultu  peromnem  terram  verbis  ei  exemplis 
disseroinato,  novum  aedificaret  templimi,  seu  veram 


tatus  est? 

Al  Isaeus  hunc  lociim  adducit  in  Talsi  suspicionem. 
Non  arbitraiur  eniin  iii  ullo  canoiiicorum  Scripiune 
librorum  ho^c  ruisse  scripta;  qunndoquidem  bcau 
Vlrgo  iiulliim  ex  Ghristi  Domini  conceplu  cl  parltt 
dolorein  seiisit.  Verum  vox  tii/irwa/iw,  videtur  ibi  in 
bonam  partem  a  Lactantio  accipi,  non  vero  in  bane 
malam,  qua  significare  voluerit  debilitaUim  fniss« 
Virgiiiis  nterum,  ila  ut  aliquo  aflecta  fuerit  dolore. 
Nam  his  verbis  Salomon,  sive  quivis  eorum  6cri|)lor, 
declarat  eam  divino  Spiritu ,  sine  ullo  viri  aiucto 
concepisse,  el  in  multa  miseratione  matrem  faciam, 
ct  permansisse  virginem.  Noniie  aulcm  laiito  Uroque 


religionem  fundaret,  doceret,  et  stabiliret.  Ui  autein  B  inaudito  miraculo  solitus  mulierum  parientium  dolor 


eam  institueret  acdoccndi  munere  fungerelur,  voluit 
Deus  ilium  in  terram,  siculi  decreverat,  descenderc, 
et  humana  carne  indui. 

Sed  quoniam  ab  ethnicis,  aliisque  negari  poterat 
illum  revera  a  Deo  fuisse  missum,  et  veram  sancivisse 
religionem,  id  Laclantiusluculcnlissimeprobat  (Ibid., 
lib.  IV,  eap.  10)  sacrorum  aucloritate  vatum ,  qui  jain 
a  pluribus,  anlequam  natus  fuisset,  sxculis  praedixe- 
rant  fore  ut  ille  aliquando  Filiiis  Dei  humaimm  cor- 
pus  ex  virgine  acciperel,  ex  Davidis  familia  nascere- 
tur,  niiracula  faceret,  per  totam  terram  promulgaret 
veri  Dci  cultum,  affixus  cruci  morcretur,  ac  demuin 
tertia  dieamorte  rediret  nd  vltam.  Nou  putueiunt 
autein  haec  omnia  a  sncris  illis  valibus  eodein,  quo 


exclusus  est?  Sed  quamvis  illud  bono  sensu  explicari 
posset,  non  deerunt  tamen  qui  haec  verba  a  LacUntio 
non  ex  geniiino  Salomonis  libro,  sed  alio  quodam 
apocrypho  desumpla  fuissc  opinentur.  Qui  eiiim,  in- 
quient,  fieri  potuit  ut  tam  clara  etevidens  iliibntae  virgi- 
uitatis  Mariae  valicinatio  ab  Irenaeo,  Epipbaiiio,  Hi^ 
ronymo,  et  aliis  pnetermissa  fuerit,  qui  loiis  ingenii 
viribus  virginitatem  illius  adversus  hxreticos,  eam 
neganles,  propugnaiidam  suscepeniiit  ? 

Omnibus  itaque  iiutiora  sunt  h.'BC,  quae  LacUntins 
adhuc  citat  {Lactant.^  lib.  i\  ln$t.  cap.  Mi)  lsai« 
verba  :  Ecce  Virgo  acoipiet  m  uterum  ( plures  mss. 
in  utero)  et  pariet  fitium,  et  vocabitis  nomen  ejus  Be- 
manuel{lsai(e,  cap.  vii,  14).  Ita  ctiam  Cyprianus 


acta  sunt,  modo  sic  prxnunliari,  nisi  divino  Spiritu  C  ( Cyprian. ,  lib.  i  adv.  Judmos  ,  §  9 ,  «(  Epis/.  9). 


afflati  fueriiit.  At  neino  saiiae  mentis  hoiiio  infi 
cias  umquam  ire  poterit  his  divinis  oraculis,  quoi 
effectum  suum  sortita  sunt,  certo  el  evidenter 
demonstrari  el  Ghristuin  a  Deo  revera  fuisse  mis- 
sum,  et  fundatae  ab  illo  christianae  religionis  vc- 
ritatem. 

Quapropter  Lactantius  primo  quidem  ostendit  hos 
prophetas  mulia  ante  saecula  vaiicinaios  esse  Ghris« 
tum  Filium  Dei  ex  virgine  nascituium.  Dicendi  vero 
initium  ab  hisce  suniphit  Salomonis  verbis  (/6id., 
iib.  IV,  cap.  12)  :  Salomon  sicaii  (ms.  codex  regius 
aniiquissimus,  et  editio  Betuleii :  Salomon  in  ode  un- 
devicesima  ita  dicit :  alter  ms.  codex  regius,  priore 
paulo  reccntior,  ei  alii  nonnuHi  ;  i  Salomon  in  psal- 


Quanto  autem  clarius ,  uti  aii  auctor  noster,  tanto 
ceriius  esse  debet  hoc  prnpheta!  de  Chri^to  ex  virgi- 
ne  nasciiuro  testimonium.  Nam  tllud  chribliani  a  iii* 
dxis  ,  et  suis,  et  Christi  Domini  infeiisissimis  kosii- 
biis  acceperanl.  Ab  iis  ergo  qiiantomlibel  obsiinatis, 
et  a  ca^teris  omnibus  hoc  Isaiac ,  sicut  et  alia  omuia 
sacrorum  propheiarum  nostroruni  testimonia ,  del«- 
bant  utique ,  sicut  infra  ostendemus ,  pro  verb  ac 
plune  divinis  agiiosci  et  recipi. 

Neque  oltjici  polerat  Christum  non  Etnmanoelis, 
sed  Jesus  nominc  vocaium.  Emmanuel  eiiim  ab  Isaia 
dictus  est ,  ut  hoc  vocabulo  Deuiii  aliquando  uobis* 
cum  futurum  significaret.  Atqui  Ghristus  es  virgine 
natus,  nobiscum  revera  Deus  fuit.  Videtur  autem 


mo  undcviccsiino  ita  dicii)  :  Infirmatus  est  uterus  ^  ^^^^*'*'^^^"^  ^*^^    delibasse  cx  Tertulliano  qui  ad- 


virginis,  et  accepit  fatum,  et  gravata  esi  in  multa 
niiseratione  mater  et  virgo.  i  Sed  plures  jam  anno- 
tarunt  hunc  locum  in  sacris  nostris  Bibliis  non  repe- 
riri.Suspicaturautem  Betuleiusillud  esse  unuin  ex 
quinque  inillibus  carminibus,  quae  auctor  libri  lertii 
Uegum  ab  eodem  Salomone  ediia  fuisse  sic  lestifica- 
tur  :  Et  [uerunt carmina  ejus quinque  et  mille  (Lib.  ni 
Reg.,  cap.  IV,  V.  5i). 

Gallaeus  vero  putal  Lactantium  citasse  verba,  quas 
ab  aliis  audita,  ipse  noii  legerat,  sed  nugas  ille  ven- 
dit  pro  conjecturis.  Quo  enim  argumcnto  id  probare 
coniendar,  audias  velim.  Patres,  inquit,  saepe  loca 
citant,  quae  frnsira  insacrontm  Bili.lunim  librisqu.v- 


versus  Judxos  eodem  Isaioe  oraculo  dimicat  (Tet' 
tuU.y  lib.  adv.Judw.f  caput  9),  et  frivolnm  illorttm 
responsionem  sic  refellit :  c  Ilaque  dicunt  Juda;i : 
Provocemus  istam  praedicationem  Isaia? ,  et  faciamus 
comparalionem,  an  Ghristo,  qui  jam  venit,  oompeiat 
illi  primo  nomen ,  quod  Isaias  pra^dicavit...  Eqiiidefli 
Isaias  praedicat  eum  Emmanuelem  vocari  oportere... 
Porro,  inquiiint,  iste,  qui  venii,  neqne  suh  ejusmodi 
nomine  cst  editus...  At  nos  e  contrario  admonendos 
eos  existimavimus ,  uti  coha^renlia  quoque  hujus  ca- 
pitiili  recognoscant.  Subjuncta  est  enim  et  inlerpre- 
taiio  Emmanuel ,  nobiscum  Dciis ,  uti  oon  solumso- 
nuiu  iiominis  spdctcs ,  scd  ct  ^ensum.  Soiius  etiiitf 


lOiS  GAP.  II.  ARGUM.  DE  YERIT.  REL.  GHRIST.  im 

llcbnirus,  qaod  esi  Emmanuel,  sux  geniis  csi.  Scn-  A  verbis  :  Ipsi  autem  non  crediderunt El  ipge  ex' 

pugnavU^  et  recordaius  est  dierum  sceculi ,  qui  suscita- 


&1IS  .nutcm  ejus,  quod  esi  Deus  nobiscum,  ex  inter- 
prelatione  comrouni  est.  Qu;rro  ergo  an  ista  vox  Nu- 
biscum  Deus ,  qnod  esi  Emmanuel ,  exinde  quo 
Cbristus  illuxit,  agiletur  in  Gbristo?  Et  puto,  ex  toto 
non  negabis.  Nam  qui  ex  judaismo  credunt  Gbristo, 
ex  quo  in  euro  credunt,  Emmanuel  cum  volent  dice- 
re,  nobiscum  Denm  essc  significant.  Alque  ita  con- 
8iat  jam  yenisse  illum,  qui  praedictbatur  Emmanuel ; 
quia  quod  significat  Emmanuel,  venit,  id  est ,  nobis- 
cum  Deus.  i  Locum  bunc,  etsi  paulo  longiorero ,  lo- 
tum  iranscripsimus ,  quia  inde  clariora  fiunt ,  quae 
Lactantius  noster  brevius  retulii.  Plura  adbnc  Ter- 
tullianus  ibidem  adjecit ,  quac  quidem  cum  ad  rem 
nostram  non  faciant,  quamvis  lectu  dignissima,  omit- 
timus.  At  alio  adbuc  in  libro  (/dem,  tib.  iii  adv. 
Marc^  cap,  {^et  13)  eadem  repetii ,  eosdcmque  cas- 
tigat  Judacos ,  qui  bisce  Isaiiii  verbis  non  virginem  , 
sed  juvenculam  concepturam  signiflcari  perperam , 
nec  sine  mendacio  praedicabant.  Sed  in  priore  Appa- 
ratus  nostri  (omo,  ubi  de  Justini  et  Irenxi  scriptis, 
hanc  pncposteram  explicaiionem  confutavimus.  Yi- 
desis  adhuc  Eusebium  ( Euseb,  tib.  u  Dem.  Evang. 
§  39,  et  iib.  iii  •  §  2,  lib.  vii,  §  3),  Hieronymum  , 
lluetium  {Huet.  Demonstr.  Evang.  propos.  9,  cap.  9), 
et  alios  sacrae  Scripturac  interpretes. 

Tum  deinde  Lactantius  ostendit  praenuntiatum 
mrsus  fuisse  futurum  Gbristi  adventum  boc  Psal- 
mistae  oraculo  :  Verilas  de  lerra  orta  est  ( Psalm. 
Lxxxiv ,  i%).  Qiiod   quidem  bac  raiione   compro- 


vit  de  terra  pastorem  {Isai.  cap.  LXiii,  10  ,  11).  Apud 
Lxxii  seniores  legitur  :  Ipse  pugnavit  contra  eos ,  et 
recordatus  est  dierum  antiquorum,  qui  eduxit  a  mari , 
cx  T^c  OecXoeo-o^C)  pastorem  ovium,  Ab  utraque  illa 
interpretatione  discrepant  haec  ultima  Vulgatae  verba» 
Recordatus  dierum  sasculi  Moysi  et  populi  sui.  Ubi 
est ,  qui  eduiit  eos  de  mari  cum  pastoribus  suis  ? 
At  Lactantius ,  qui  in  sacro  suo  codice  legerat 
pastor ,  hunc  esse  ait,  de  quo  antea  idem  ipse  Isaias 
dixerat  :  Exsultent  ccsli  desupei-^  et  nubes  induant 
jusiitiam ,  aperiatur  terra ,  et  puUulet  Salvatorem, 
Ego  enim  Dominus  Deus  creavi  eum  {Ibid.  cap.  xlv» 
8).  Sepliiaginia  auteni  duo  Interpreies  :  Lwtetur 
B  ccelum  desuper  ,  et  nubes  spargant  justitiam  :  germi' 
net  terra,  et  profeiat  misericordiam  ^  et  justitiam  ger-^ 
minet  simut.  Ego  sum  Dominus  qui  creavi.  Jam  vero 
Hieronymum  paulo  ante  audivimus  baec  ex  eadem 
versione  citantem.  In  Vulgata  aulem  :  Roratecceli  de- 
super ,  et  nubes  pluant  Justum;  aperiatur  terra  et  ger^ 
minet  Satvatorem  ,  et  justHia  oriatur  siniul.  Ego  Do* 
minus  creavi  eum.  Varias  porro  borum  sacri  prophe- 
tae  verborum  iiiterpretationes  rctulimus  ,  ut  facilius 
qulsque  iiitetligat  quam  Lactantius  noster  secutus 
sit.  Omnes  autem  pssim  antiqui  Eccleslae  Patres,  et 
sacrae  Scripturae  interpretes ,  illa  Isaiae  verba  de 
Gbristo  bomine  facto,  quemadmodum  Lactantius  nos- 
ler,  inlelligenda  esse  existimant.  Ab  his  itaque  qui 
tanlo  numero,  quanlo  consensu  obviam  iiobis  ve- 


bat :  c  Quia  Deus  in  quo  veritas  est,  terrcuum  cor-  C  "i""^  *  ^^'^^  appcllandis,  operae  prorsus  inulilis  esse 


piis  accepit,  ut  terrenis  viam  salutis  aperiret.  i  Ire- 
nacus  vero  {Iren.tib.  iii  adv.  hceres.  cap.  5)  bis  ipsis- 
met  verbis  non  niodo  Gbristi  ex  vlrgine  ortum ,  sed 
illius  etiam  a  morte  ad  vitam  reditum  annuntiari  ar- 
bitratiis  est :  i  David,  »  inquit,  c  eam,  quae  est  ex 
vlrgine,  generationem  ejus,  et  eam  quae  estex  mortuis 
resurrectionem  prophetans  ait :  Veritas  de  terra  or- 
ta  est.  >  At  Hieronymus  in  quarto  suorum  in  Isaiam 
commentariorum  libro  eadein  Psalmistae  verba  de 
bumano  Ghristi  ortu  sic  inierpretatur  (  Hieronym.  in 
Itai.  cap.  XI,  1  ,  e<  seqq.)  :  Ipse  factus  est  nobis  a 
Dto  sapientia^  et  justitia^  et  sanctificatio^  et  redemptio^ 
qm  in  Evangelio  loquitur.  Ego  sum  lux ,  vt/a,  et  veri- 
ta$ ;  et  de  quo  in  psatmit  dicitur  :  Veritas  de  terra 


duximus. 

Eodem  quoque  consensu  docent  prxmonstratum 
adbuc  fuisse  humanum  Gbrisii  ortum  his ,  quac  Lac- 
tantius  dciude  citavit  (Ihid.,  lib.  iv,  cap.  12),  ejiisdem 
Isaiae  verbis ;  Ecce  naius  est  nobis  puer ,  et  datus  e$t 
nobis  filiuSf  cujus  imperium  super  humeros  ejus^  et  vo» 
catum  est  nomen  ejus  magni  consilii  nuntius  {Isai. 
cap.  IX,  G).  Magis  autem  ibi  adbaeret  lxxii  in- 
terpretationi.  Ita  etiam  Gyprianus  (  Cyprian.  lib,  ii, 
adv.  Jud.  §  21),  nisi  quod  in  fine  scripsit ,  magnce  co" 
gitationis  nuntius.  Innotis  tamen  observaturuno  inco« 
dice  legi,  magni  consilii  nuntius.  Inde  vero  Laciantius 
sic  argumentatur  :  c  Idcirco  missiis  est  a  Deo  Patre « 
ut  universis  gentibus,  quae  sub  coelo  sunt,  singularis 


orta  est,  et  justitia  de  coeh  prospexit.  Riirsuin  vero  D  et  veri  Dci  sanctum  mysierium  revelaret,  ablaium 


postea  {Ibid.  in  cap.  xlv  Ismce^  1) :  c  Niibes  pluant 
mundojustum,  sive  justitiam,  terraque  aperiatur,  et 
germtnet  Salvatorem,  de  quo  in  psalmis  canitur  : 
Yeritas  de  terra  orta  est,  et  justitia  de  coelo  pro- 
Bpexlt ;  sive  juxta  LXX  :  Tcrra  misericordiam  et 
jastitiam  pariter  germinavit ;  ut  et  peccatores  mise- 
ricx>rdiam ,  et  jtisti  praemia  consequaniur.  >  Plura 
qoi  voluerit,  adeat  sacrae  Scripturae  interpretes,  ct  ab 
eis  discet  veritatem  a  psalmograpbo  anuunliatam 
ease  Ghrlstum,  qui  dixit :  Ego  sum  via,  et  veritM^  et 
vita  { Joan.  Evang.  cap.  xiv ,  6). 

Redit  autem  Lactantius  ad  Isaiam,  et  ab  illo  adbuc 
alibi  praedictum  Cbrisii  advcntum  his  probat  illius 


perfido  populo ,  qui  adversus  Deum  saepe  deliquit.  > 
Tertullianus  autem  inde  adversus  Judaeos  hunc  in 
modum  disputat :  c  Quid  novum  si  non  de  Filio  Dei 
dicit  ?...  Qiiid  omnino  regum  insigne  potestaiis  suae 
humero  praefert,  et  non  auicapiiediadema,autin  ma- 
nu  sceptrum,  autaliquam  propriae  vestisnotam.  Sed 
solns  novus  rex  s;cculorum  ,  Gbristus  Jesus  ,  novae 
gloriae  et  poiestatem  el  sublimitatem  in  humero  ex- 
lulit,crucem  scilicet.  I  {Terlult.  lib.adv.  Jud.  cap, 
11;  ellib.  de  Came  Christi,  cap.  14).  Quod  quidem 
ille  ad  confutandum  Marcionem  alibi  iisdem  verbis 
repelit.  Alio  insnper  in  libro  {Ub.  iii  adv.  Marcion.^ 
cap.  19)  non  solum   Judaeos,  sed  haereticos  ctiaiQ 


ml  MSQDISmONES  DOGMaT.  iiN  LACTANTIUM.  idi» 

qui  Gliristum  aut  verum  Deum  ,  aut  venim  homlnem  A  pt  o^dixisse  fore  ut  Gbri$lus  bomo  Gercii ,  ubi  boc  fa- 

Et  homo  0sl ,  ei  ^ti  cg§fim^  €umf 


csse  negabant  posterioribus  Isaiae  verbis  sic  refellit : 
c  Dictas  est  quidem  magni  consilii  Angehis ,  id  est , 
nuniius  ^  officii  non  naturae  vocabulo.  Ma^num  enim 
cogilatum  Patris  super  hominis  scilicet  re^tituiiooe 
aimuntiaiurus  sxculo  erat.  Non  ideo  tamen  sic  An- 
gcliis  inteltigendus,  ul  ali(|ui  Gabriel ,  aut  Micbajel. 
Nnm  et  filius  a  Domino  vincae  mittitur  ad  ciiltorvs  , 
sicut  et  famuli,  dc  fructibus  pelitum.  Sed  aon  prpp- 
lorea  unus  ex  famulis  depul^tbiiur  filius  ,  ^uia  f^mu- 
lorum  succcssit  officio.  I  (Idem,  lib,deC4rneChrigt,, 
cap.  14.)  Denique  dispulaiionem  suam  liis  a|)SoIvit 
verbis  :  <  Quid  ulira  ?  i  Adhuc  Isaiam  exclamanteai 
-  audi  :  <  Non  Angelus  ,  ncquc  legatus  ,  sed  ipse  Do- 
minus  salvos  eos  recit.  >  Eodem  modo  hxc  el  supe- 


dit  oraculum 

Sed  observant  noiarum  in  auctoris  noslfi  oper^  sH- 
tores  hxc  verba  nequq  i|i  Bi/^remiae ,  ptqim  ia  Bira- 
clil  pro|^^/ia  inveniri.  At  ea  loud  MAfi  in  Yu|(;^ 
interpretaiioiie  qM^esierunty  nlu  aliter  legu«|ur  \  iiwi 
auiem  apud  lxui  iaierpr^ies »  qui  iUa  tfii/sm »  affve 
auctor  no&ter,  modogr«ce,  sieoti  poiiM  Epifthil- 
iii^s,  retuierunt  (Epiph.  Uaitu.  S4,  (  4).  Q^U  nn^ 
quod  iilud  idem  proplictaB  teuitnoiiium  l^lUNi  VMJ- 
dcm  verbis  a  TertulUano  v^riis  suis  in  Ubri»  (T^ri. 
lib.  9dv.  Jui.  cap.  uU.ylib.  4e  Cara.  C4n</i ,  coji.  {$; 
iib.  III  adv.  Marcion, »  CQp.  7) »  Qt  a  CygnamiQlP' 
Ub.  advers.  Judwos^  §  IQ),  AmbrQsio  ( iot^rof*  liff^  4c 
Imt.  yitf.,  cap.  16),  aliis(|ue  traii$cripMimest.Vertt|n 


riora  Isaiae  verba  inteniretati  suni  Hicronymus  et  g  proiiermiuenda  im>u  syiU  •  ^u^e  Uieroftynuis  in  hvoc 


Etiscbius  (fiieronym.  in  comm.  cit.  Isfl.  loc;  Eu$eb. 
iib.  VII  Demomtr.  Evnug. ,  cap.  3) ,  quem  plura ,  et 
noiatii  ccrte  digna ,  enarrantem  te  le^^isse  non  poeoi- 
lcliit. 

Prosequitur  Lactantius  ILaclant.  iib.  iv,  cfip.  12), 
adhiicque  ostendit  a  Daniele  non  modo  primum^  sed 
sccundum  etiam  Ghristi  in  mMndi  fiue  adventum  pra^- 
iiuiitiari.  De  utroqite  enim  bxc^  iuquit,  vaticinatus 
fuerat :  Videbam  in  viui  noctis  ,  et  ecce  in  nnbibm  ^ 
ii ,  ut  fiiiuM  hgminis  veniens ,  et  usque  ad  veiH.smvi 
dierum  pervetut.  Et  qui  adsistebant,  qbtui^nt  tum  ^  ^ 
dalum  est  ei  regnum ,  et  hpnQr ,  et  imperium  ,  ei  omn^ 
populi,  tribus^  iinguce  servieut  ei,  et  potestas  ^us 
anernaf  quce  numquam  transibil,  et  regnum  ejus^  quod 


Hiereini;^  Io<;um  auijnadv^tiju  i  Verbuin  HelirwApi 
Enos  quaiuor  liUvTia  scrijluKa*»  qlepfh  Q(  wtm,  et  «ow» 
ei  siit.  Si  if  itur  l^atMr  Etm*  Uowa  ^iciijm*,  M  i 
iascrgt^bile«  ^m  defiperalNlO|  ^  qiMMi  nnlim 
i^in  val^  w  bomiois  inveuire.  Syfomarhus  wo 
huuc  locuip  ^a  ifitQri^r«Uii^  esi :  bscnUabile  cor 
omnium  :  vir  ^mm  ^uis  est,  qm  iav^ni«t  i^udf  ^ 
lent  (^tiidam  uo&iri  hono  quidem^voio^fiied  aaa  te- 
cundum  scieniimft»  ^U  Ik^c  iooo  camlrt  JMms.  4««d 
Uoaio  ait  domiiiai  atque  salvatiir  secauKfann  4iipen- 
fiaUyonemcaruis  aA^ni^iiac,  pullum^  pos«it  nativiu- 
tis  ^8  scire  mysterium...  lileiiu»  autjQgii  cat,  uit  mi- 
pliciter  accipiamus  (^od  uwllus  ^^jQg^tJMium  f^cceta 
cognoscat,  nisi  sulus  Deus.  >  Tot^  porraen  bac  4is* 


fion  eorrumpeiur  (  Daniei.  cap.  vii,  13).  Judasos  {m-  Q  putaiione  colligit  Ghristum  ess^  Demp,  qiHg^  i|Bi 


tem  inde  aiictor  nosler  redarguit ,  qui  Ghristw , 
quia  ex  homine  natus  est,  verum  Me^^iam  negai>aut. 
Duos  eniro  ejus  advenius  p9uci«  liis  verbis  propheta 
aperte  pr.rsigi)avit.  Et  primum  quide^) ,  cum  ail :  ^t 
fiUus  liominis  veniens.  Hoc  siquideqi  loquesdi  iftudo 
sigmficabai  rore,  ut  suscepta  hominis  Xorma ,  et  con- 
diiione  mortali,  homines  justitiam  ac  veriiajiem  do- 
cerei.  Subsequeniibus  autem  ejusdeyi  DanieUs  ver- 
bis  secundiim  Gbristi  advcAtum  pr«f;nAiijiiiari  auc^r 
noster  demonsirat;  nisi  quod  illa  :  D^uw  esl  ei  re- 
gnum,  et  qux  sequuntur,  possint  de  uiro^uc  Qiusjioui 
Ghrisii  adventu  intelligi. 

Teriullianus  tamen  hoc  eodem  sacjci  vaiU  MUnM)- 
nio  {TertuU.  iib.  adv.  Jud.,  cap.  14,  ^iiJb.  nj^  a4»^ 


seccetas  luiminum,  l^lc  fivatqgQti^  'VfffOVfttl  ^- 
gitationes.  Antiquissimi  vero  Ecciesis  PaM&feyMMH 
giiUa  ^uorum.  qui  et  ipsi  Judaei  eranl,  intrrirf^nin 
ncm  secuti,  hys.c  de  ChrisU)  parit^  iotelligc^da  i 
censueruiu. 

Quid  pUira?  Cbristuni,  aiA  f>aflanliys  {i 
Ub.  VI,  cap.  iZ),  homiAepi  liuiunim  hia  bai^sadtapc 
prxdiiit  verliis  :  Ci  miiut  eis  Deus  himtmem »  U  mh 
vabUeoSfiU  jwUcans  $an0U  eos  (Isokify  cap.  Wt 
20).  Sed  quiili^i  uotarum  in  liunc  Lacuntii  !•- 
cum  sGri|4Mre9  rijtjrsu^  im  i^^mmii  hxc  aiiaoi  w- 
b^  ab  I^aiiP  Ulvro.  aiicjiaeb  Ouid  argo?  VUmm  poiai 
runi  in  XuiffUa  Scr'i|4iNKe  $m»  c^kUm  >  ei  ttifia- 
n^  coin»e«Mu;»  ^  aicm  ei  qa»  iagcM :  t  St 


3Iarc.,  cap.  7),  quod  non  siiie  piuribu;»  divai^id  kfi-  D  nuiici  eia  aalyataiem  ei  pcapigMj»tomi>  fipii  liiMict 


tioiiibus  relvUt ,  conira  Judxo»  et  Uaixcmm  pmliat 
posteriprem  dumtaxat  de$'ignari  fuiucum  Q\fM  ad- 
venlum ,  priorem  vcrp  alia  Uai^  vajLicjuv^tioi^.  Tar- 
tullianum  autem  sequiMur  Gyprian^s  (  Cgprim-  lUf. 
advers.  Judceos ,  §  26) ,  qui  eadem  Danieiis  verba , 
nec  sine  diversif  ad|iuc  aJt)  utraque  lectioiuhMS ,  4e- 
scripsit.  &t  llieronymiis  (  fiifironf^  m  cH»  Dmt^ 
loc.)  hac  ad  priorem  Cb«isii  advealii«i  VM^  refiaisre 
videtur.  Addii  porro  Lacifto^ygiis  {JUiCt%ni.  iib.  iv,  cgf. 
%i)  iisdem  quoiVMe  proplneiimp  yerbji^  sjg^»ifi/cati  fore, 
ut  Ghristus  a  mortiM»  exiciA$lii&f  WA^  in  ocelinn 
escenderet. 
Rursum  vcro  ille  discrte   asseverat  Hicremiam 


eu&.  a  ( tUerov^  iu  cU^  is/^i-  ioc- )  NAniie  idem  bis 
aJUjue  uraoi^cripiis  «b  UcUM^iio  vcr)M$  ^tigiiiJbMir  ? 
I^umqmd  aliquid  ^pt^esaius  desidecaiiaiil?  Mk  ab 
igUur  adeuud;!  erai  MVLi^trpr^u^io^  oL  ia  cia  k- 
gis^ut  :  %M  4rocrTiXc(  omotg  ii^^unWf  v  «MU  w* 
TQvr'  ¥/>ivfiiw  Qbf/m  osw^e*  &  tmW  w  komimm ,  qm 
salwikU  efit,:  ifsdkoMS  *tiMU  m^  Vidaa  saM  q/m 
tiominum  quaruuidaiB  b^rodoMrM,  qni  odiiiwi 
bus  <^perui|i  I^i^aaUi pvgefeiaM  emit,  diUfailia  fitt- 
rit.  Gxterum  Hieronymus (^ t<r^yni.^CnmmiiC  it«ir. 
l40f.  (oc.)«9liiqueaiMii)HiEfietesii»lte^ 
de  CUin^  inielligendiim  asae  paLua  ^nfiieMr. 
Omnibus  bis  prophetarum  noslrorum  vaiidnalio* 


iOiO  CAP.  II.  ARGUM.  DE  YERIT.  REL.  CHRIST.  iO:0 

nibus  LaclAniius  (Lac(nnl.,  t6ic/.)  subjunxit  celebem- Arum,  et  Vulgala  versioQe,  fere  eoJem  modo  (Je-* 


iniun  Balaami  oraciiluin  ,  quod  Moysis ,  illud  sciiicet 
iiamnlis,  nomine  bunc  cilat  in  modum :  Sed  et  Moy- 
ses  In  Numeris  Ua  loquHur :  Orieiur  siella  ex  Jacob^  et 
exiurget  homo  ex  J$rael  {Numer,  cap.  xxiv ,  17  ). 
Vulgala :  et  conturget  virga  de  UraeL  Cyprianus  vero 
toiidem  ac  Laclanlius  nosler  verbis  illud  exhibct  (Cg- 
prian.  /i6. 1  adv.  Judwoif  §  10.)  Irenxus  aulem  {Ire- 
we.  l\b.  III  adv.  lueres.  cap.  19) :  Orielur  U^Ua  ex  Ja- 
cob^  et  orieiwr  dux  ex  itrael.  Atque  ita  eliam  Justinus 
Martyr  fjrxce  (Jusiin.  (Ual.  cum  Tryph.)^  atque  codem 
^oque  Moysis  nomine:«v9eTs^(  Jot^ov  i?  laxwS,  x«i 
^yovfovoc  ii  '{(Tpmk*  Orietur  stelia  ex  Jacob^  et  dux  ex 
/n-oe/.Eusebius  veio  (Euteb.,  Ub.  ix  Demonslr.  Evang. 
§  2)  siiuiliter ,  nisi  quod  addidit  verbum  xai  devaTv^Qffs- 


scriptus  esi.  Toiidem  vero  acLaciaQtiusvcrbis,cum'* 
demquc  iii  finem  Cyprianiis  illum  (woiulerat  (Cyprian. 
lib.  II,  adv.  Judceos  §  11).  At  ante  utrumque  Tertul- 
lianus  ( TerluU,  lib.  adv.  Jud.  cap.  9 )  hiuc  contra 
Judxos  sic  dispulat :  c  Et  quouiam  ex  semine  David 
genus  trabere  deberei  virgo ,  ex  qua  nasci  oportuit 
Christum ,  ut  supra  memoravimus ,  evidenier  Isaias 
propbeta  in  sequentibus  dicit :  Ei  ns^cetur,  inquit , 
virga  de  radice  Je$se,  quod  est  Maria  ^  et  flos  de  ra- 

dice  ejus  ascendet Neque  enim  ulli   bominum 

universiias  spiritualium  documeniorum  compelebui  , 
iiisi  in  Chrislum ,  flori  <iuidem  ob  gratiam  adoiqua- 
lum ,  ex  stirpe  autem  Jcs^e  deputatum,  per  Mariam 
sciUcet  inde  cense^Hium.  Fuit  cnim  de  pairia  Betfa- 


T9C,  et  surgel,  ubi  ille  plura  de  boc  ei  aliis  cum  ejus-  B  lecm  ,  et  de  domo  David ,  «icut  s^)ud  fUm^tm  in 


dem  Isaie  tum  aliorum  prophelarum  de  humana  na- 
^  tura  ,  a  Christo  assumenda ,  oraculis  scite  dispuiat : 
quem  sicul  et  plurimos  alios  graece  lalinaeque  Eccle- 
siae  Patres,  quos  singiilatim  appellare  longius  forct, 
si  adire  volueris,  operain  profecio  non  perdes.  line- 
rim  Auciorcai  nostrum  sequamur,  alia  prophetarum 
dc  Christo  oracula  enarrautem. 

ARtlCVLVS  n. 

Qiibm  MMromm  pr^pketmrwm  waeuUs  LaeUmtms  p«f- 
Semtltsk9$dm»n$irwi(ott,ntCkrisiM$£sIhmdk 
fmmiiM  mfmeer^HuT^  tl  i$$fmm  rsde  diMrk  wrbem  Bm- 
rutkfmnm  mmm  «  Salmitmt$  ^mepku  sMtm. 


ceosu  descripta  est  Muria,  ex  qjua  na^citur  Cliristus.» 
Inde  etiam  contra  haereiicos ,  inale  de  Chri^io  sev- 
tienies ,  argumentatur,  eorumque  errores  alibi ,  n^ 
quideui  semel  refeliit.  Similiier  Eusebius  (Emb.  lib. 
11  Demonstr.  Evang.  §  19  ;  tfft.  iii ,  j  1 ;  W.  7,  §  3 ) 
ulroque  illo  Isaia;  testimonip  prpbat  «jgniiicari  Chris* 
tum  ex  radice  Jesse  p  ei  Davidi^  semiue  «ascUtirum. 
Quia  vero  longior  est  illius  Oi^putatio ,  quam  ui  toia 
hic  iranscribatur,  li))rorum  ^us  locos  indioabioujis , 
utjunicuique  iUos  adire  liceat.  Nec  mbius  loogum  16- 
rct  alios  a|)peUare  recentiores ,  quibus  idcirco  pra^ 
termissis ,  te  ad  Uieronymum  ( Hier^nym.  Commeui. 
cH.  Isai.  ioc.)  et  Eusebium  lEuseb, ,  Ub.  vi  Detnonstr. 
Evang.  cap.  33)  prxclare  de  hoc  argumcnio  disi&e- 
Prosequitur  Lactanlius  (Laciani,  Itb.  iv,  cap.  13),  C  reutes  mitiemus. 


ct  plura  profert  sacrorum  valnm  noslrorum  oracub, 
quibus  Christom  non  humanam  tantummodo  naturaro 
assumpturum,  sed  etiam  ex  Davidis  Tamilia  generan- 
dum ,  diserte  praedixerunt.  Primum  auiem  id  osten- 
dit  hac  duplici  Isaiae  vatlcinalione:  Et  erii  in  iUa  die 
radix  Jesse ,  et  qui  exsurgel  principari  in  nationes ,  in 
eum  gentes  sperabunt ,  et  erit  requies  ejus  in  honore 
{IsaiiB  cap.  x,  11).  Et  alio  loco  :  Exiet  virga  de 
radice  Jesse ,  et  fios  de  radice  ejus  ascendet ,  et  re- 
guiescet  super  eum  spirilus  Dei ,  spiritus  sapientim  et 
inieUectus,  spiritus  consilii  et  [ortiludinh,  spiritus 
scientiai  et  pietalis ,  et  implebH  eum  spiritus  timoris 
Donttni(lsai(B  cap.  x,  ii ).  Vides  sane  quomodo 
auctor  noster  utrumque  illum  locom  inverso  paolu- 


Porroautem  Lactantius  (Lact,,ibid,)  ut  geiUilcs 
suo  gladio  jugularet,  uiemoratum  ab  Isaia  flpreHi 
eum  esse  dicil,  quem  Sibylla  (Lib.  m  Oracul.,  v.  8), 
cujus  auctoritatem  elevarc  aon  poiers^nt^  ^s  verbij» 
desigiiavit;  'AvOiicEi  $'  ivQ^e  X9c0ft/)ov,  quae  in  velusio 
librorum  Lnctatitii  nostri  codice  regio  m  la^Ute  rcd- 
diu  fiunt:  Florescel  autem  flos  purus^  e>  in  Cidili^  Si- 
byllinis  oracuUs  reperiuntur. 

Nec  ibi  adhuc  stetit  auclor  nostcr  (Lact.  ibid.),  sed 
idcm  adhuc  demonstrathisNatbanisprophetae  ver4)Is, 
quae  ab  illo  et  Cypriano  (Cypriau,,  Ub.  ii  adv.  Jud. 
§  11)  iia  citatalegimus :  iliero  m  paaOstwv  (doo  regii 
codices  antiquissimi ,  BasiUon,  Cyprianus  In  Basi^ 
leion)  I  Id  est,  Regnotrum^  <  libro  secitn^o  peoplieta 


lum  prophetse  ordine  citaverit.  Priorem  vero  Cypria-  ])  Natbau ,  missus  ^st  ad  David  voletUeHi  Doo  tcmplma 


nus  (Cyprian.,  lib,  i  stk.  Jmdmos  §  li)  nobis  sic  ex- 
lujiiei.  i£ieriiin  die  illa  mlix  Je$s«,  qui  surgAi 
ioiperare  amnibus  gentibus:  in  iUuro  gcnies  «pera- 
bunt ,  et  erit  requies  eius  honor.  »  h^  etiam  Lxnn. 
Ai  Yulgata  paulo  aliter:  in  die  iUa  radix  Jesie,  qui 
Mtat  in  signum  populorum ,  ipsum  gentes  deprecabun- 
tur^  et  erit  sepulcrum  ejus  gbriosum.  Ciiatur  eiiam  ab 
Paulo  Aposiolo  ( Ad  Roman,  cap.  xv ,  .12 ) ,  sed 
ODagis  juxta  lxxii  interpreutionem ;  atque  his  verbis 
praenuiitiaium  esse  docet  fore ,  ut  Clu*isius  ex  Davi- 
di^  stirpe  nasceretur^  ei  gentibus  ooinibus  9^d  ^  vo- 
caiis  iroperarei. 
Secuudus  autem  locus  in  utraque  ei  lxxu  senio- 


fabricare:  Ei  fuit  verbum  Donaini  ad  ^9than  4icens : 
Vade ,  ei  dic  servo  mco  Pavid  :  Haec  dicit  Poroioi|6 
omnipotens  (  boc  verbum  a  Cypriano  omissum  fuit ) 
Non  tu  xdiflcabis  mihi  domuin  ad  inhabilaiidum  (Cy- 
prianus  v^ro  addidii,  erH )  cum  impleti  fueriiit  difis 
tui ,  ei  dormieris  cum  patribus  tuis,  suscitabo  semea 
iuum  post  te  ( Cyprianus  his  adjecit ,  qui  erM  de 
utero  tuo)  et  parabo  semeu  (Cyprianus,  r^gnum) 
cjus.  Hic  aedificabit  mnii  domvim  in  nomine  ineo^  ei 
erigam  thronum  ejus  usqu^  in  sxpuUim :  et  ego  ero 
ei  m  patrem^  et  ^pse  erii  iQibi  ip  tHiuAi ,  ei  Mcm 
l^ouseqoetur  4omus  ^ii$,  ^t  xi^»twa  4m  «sqiifi 
iii  saeculum,  >  at  iusuper  Cyprianus  subjungit,  tn 


mi  DISQUISmONES  DOGMAT.  IN  LACTANTIUM.  m 

conspectu  meo.  Prius  vero  ille  eumdem  lociim,  nlium  A  inde  ejcctis,  a  se  civitatem  denominavit;  nam  lero- 


tamen  in  (inem  citaverat.  Haec  aulem  verbn  legnntur 
in  8ecundo,uti  dictum  est,Regum  {  Lib.  ii  Reg. 
cap.  VII,  4,  5,  12, 13, 14,  16),  sive  Samuelis  libro: 
sed  plura  ,  qus  ibi  in  sacro  texlu  interponnntur,  ab 
uiroque  Cypriano  et  Lnctaniio  praetermissa  sunt. 

Yariis  porro  rationibus  ab  eodem  Lactanlio  conru- 
lantur  Judaei,  qui  hxc  non  de  Christo ,  sed  de  Salo- 
mone  intelligi  volebant.  Propheta  enimvero  de  eo , 
inquit,  loquebatur,  qui  non  antea  nasci  debebat, 
quam  David  cum  patribus  requievisset.  Atque  antea 
natus  erat  Salomon.  Deinde  hoc  propheix  oraculo 
ille  expresse  designatur,  cujus  perpetuum  foret  im- 
perium.  Non  crgo  is  esl  Salomon,  qui  quadraginta 
tantum  annis  regnavit.  Denique  destructum  est  tem- 


pore  Abrahami ,  generis  nostri  auctoris ,  Solyma  to- 
eabnlur.  i  Alio  autem  in  Whro  (Idem,  lih,  vu  dehtH^ 
Judai,  cap,  18)narralquidemeamtemporeAbrabaini 
a  Melcliisedecho  xdiflcatam ,  sed  addit  ab  illo  appel- 
tam  Hierosolymam ,  cum  prius  nuncuparetur  Sdyma. 
Hieronymus  quoque  scribit  cam  a  Jebusxis  soQin 
traxisse  vocabulum ,  ac  deinde  a  Davide,  qui  eos  ei- 
termiiiavit ,  factam  fuisse  Judaicae  provinciae  metro- 
polim :  c  Eo  quod  locnm  templi,  inquit,  emeril,  et 
impensas  structurse  Salomoni  niio  dereliquerit.  Hanc 
esse  Josephus  referi ,  quae  in  Genesi  scribitor  Salem 
sub  rege  Melchisedech  (Bierontim.  lcc.  Hebrai.)A}!in 
auteni  antiquorum  Ecclesiae  Patrum  opiniones  recen' 
set,  subditiqiie  plures,  quos  nominatim  appellat,  tra- 


plum  ab  Salomone  aedificatum.  Non  iltud  igitur  Salo-  B  didissc  i  Melchisedech  hominem  fuisse  Cbanansimi, 


monis ,  filii  David ,  sed  Christi  filii  Dei  templum  de- 
notabatur,  quod  nihil  aliud  est ,  quam  fundata  ab  eo 
Ecclesia,  quae  non  in  parietibus ,  sed  corde  fidelium 
hominum  in  perpetuum  permanebit. 

Simili  prorsus  rattone  Tertullianus  ( TeriuU,  lib. 
111  adv,  Marcion.  cap,  20 )  contra  Marcionem  prius 
pugnaverat.  f  Natlian  propheta  in  secundo  Basilia- 
rum  (haec  ipsa  sunt  illius  verba)  professionem  ad  Da- 
vid  facitsemini  ejus:  Quod  erit,  inquit,  ex  ventre 
ipsius.  Uoc  si  in  Salomonem  simpliciter  edissercs , 
risum  mihi  incuties.  Yidebitur  enim  David  peperisse 
Salomonem.  An  et  hic  Christus  significatur,  ex  eo 
ventre  semen  David,  qui  esset  ex  David,  id  esl, 
Mariae?Quin  et  aedem  Dei  magis  Christus  aedifica- 


regem  nrbis  Hierosoiymae,  qiue  primuro  Salem,  postea 
Jebiis,  ad  extremum  Jerusalem  appellata  sit(fff<rofijfii« 
epi$t.  ad  Evait^W.). »Sed  siluit  quibus  temporibus  mu- 
tatum  fiierit  iliius  nomen.  Deinde  tamen  Josepbom 
nliosque  reprehendit ,  qui  arbitrati  sunt  Salem  esse 
Jerusalem,  hocqiie  nomen  ex  Graeco  et  Hebraico  com- 
positum.  Suidas  nihilominus  eam  a  Melihisedecho 
Hierusalem  cognominatnm  opinatur. 

At  Eusebius  (Eti«e6.  lib.  ix  Prcepar.  Evang.cep.  34) 
haec.ab  Eupolemo  de  Hierosolymiiano  templo,  qood 
Salomon  construxtt,  litteris  mandau  memorai:n/M- 
o-ayopcDo^vKc  Sc  7rp&>T0v  fth  ro  Maixopo* ,  icpov  So)lo- 
ftMvog'  uoTCpov  ii  rcaptffBapfihtae  n^  iro^tv  M  rov 
Upoij  'UpowoLkflifi  ovofAaaOvvou.  vtto  ^i  tuv  *tMtw  ft- 


turus  esset ,  hominem  scilicet  sanctum ,  in  quo  po-  C  pc>>vvpac  'UpotrokMfioi.  ^iycffOat.  c  At  primuin  sacra  illa 


liore  teinplo  inhabitaret  Dei  spiritus ,  et  in  Dei  filium 
magis  Christus  babendus  esset ,  quam  Salomoii  filius 
David.  Denique  et  thronos  in  aevum ,  et  regnum  in 
aevuffl,  magis  Christo  competit,  quam  Salomoni» 
temporali  scilicet  regi.  Sed  et  a  Christo  misericor- 
dia  Dei  non  abscessit :  Salomoni  vero  etiam  ira  Dei 
accessit  post  luxuriam  et  idololairiam.  Susciiavit  enim 
illi  Salhan  bostem  Idumaeum.  Cum  ergo  nihil  bo- 
rum  compeiat  in  Salomonem,  sed  in  Chrisium,  certa 
erit  raiio  interprelatiooom  nostrarum,  ipso  etiam 
cxitu  rerum  probante,  qtias  in  Cbristum  apparet 
praedicatas.  >  Tertulliano  autem  et  Lactantio  nosiro 
Augustinus  concinit  ( August.,  lib.  xvn  de  Civit.  cap. 
8,  §  3),  etalii  quamplurimi. 

At  Lactantius  (Laci.  ibid.  Ub.  iv,  cap.  13  et  cap,  J)  Quod  quidem  jam  examlnandum  est 
18),  inquiet  forsitan  aliquiSt  multo  longius  quam 
TertulHanus  ct  Augustinus  excurrendo,  quemdam  of- 
fendit  erroris  scopulum.  Non  enim  solum  Hierosoly- 
miianum  tempium  a  Saloroone  aedificatum  fuisse  as- 
severat ,  sed  civitaiem  etiam »  quam  de  nomine  iuo 
Bierosolyma  nuncupavit.  Atqui  haec  urbs  longe  ante 
Salomonls  xtaiem  condiiA  cognomen  suum  accepe- 
rat.  Naro  ut  omittamus  illius  mentionem  in  libris  Jo- 
8ue  et  Judicum  saepius  fieri  {Josue^  cap.  x ,  xi ,  xii , 
Judic.  cap.  1,  XIX ),  Josephus  (Joseph,  lib.  vii,  An- 
tiqui.  cap.  2,  3 )  narrat  Hierosolymam ,  'lcpoffoXu/xa , 
captaro  fuisse  a  Davide ,  ac  postea  instauratam.  Tum 
deinde  baec  addidit :  c4gitur  primus  David  Jebusaeis 


aedes  Solomonis  templuro,  noroinata  est.  Delnde 
urbs  ipsa  Hierusalero  corrupto  vitiatoque  templi  no- 
mine  appellata ,  quam  Craeci  postea  Hierosolyman 
afOni  geroinoque  vocabulo  nuncaparunt.i  Videspro- 
fecto  non  unam  de  illo,  qui  primus  Hierosolyins 
cognomen  dedit,  fuisse  oninium  sententiam,  Lactan- 
tioque  non  defuisse  opinionis  suae  patronuro. 

Yerum  si  eum  erroris  in  hoc  convincas,  laieri 
sane  debes  ab  ipso  non  omnibus  quidem ,  qus  pro- 
ferre  poterat ,  sed  pluribus ,  iisque  certissimis  sacro- 
rum  prophetarum  oraculis  saiis  probari  fore,  ut 
Chrislus  ex  virgiiie,  et  Davidis  faroilia  nascereuir. 
Nec  minus  luculenter  ille  demonstrat  praeiiuoliauuB 
fuisse  aeternum  ejusdem  Cbrisli  Domiiii  sacerdotivm. 


▲RTICCLU8  ni. 
Quibus  propketarum  Oraculis  Lactantius  demonstret 

prmuntiatum  fuisse  sempiternum  Christi,  urm  n* 

ligionis  auctoris ,  sacerdotium. 

Satis  Lactantio  non  fuit  demonstrasse  quam  darii 
et  expressis  sacrorum  prophetarum  oraculis  praenon- 
tiaius  fuerit  mirabilis  plane  Christi  ex  viiigine  et  Da- 
vidisfamiiia  ortiis.  Verum  progredilur  ulterius,  et 
ostenditnonroinusluculenter  ab  illis  pnedictumfiiisse 
sempiternum  ejus  sacerdotium.  Primum  itaqne  pr»* 
bat  (Laclan/.  lib,  iv,  cap.  14)  illud  plane  prxcaoia- 
tum  fnisse  his  Fsaimographi  verbis :  Anu  Incifvtm 


ID33 


CAP.  II.  ARGUM.  DE  VEIilT. 


KEL.  CIIIUST.  ^03^ 

?.T.'^  •^"!*''"^^''"'"'"''  ''  /'^"  pamV.fci/  enm;  /ti  A  Jesu  Christo  prorsus  conveniuni.  Nam  illc  vcste  sor- 

dida,  ij  esl,  carnc  huniana  indulus,  lormenlis  et  sup- 


es  sacerdos  in  ttternum  secundiun  ordinem  Melchise- 
dech(Psalm.  cix,  4  ^/  5).  Tria  posieriora  lamen 
hxc  verba  absunt  a  duobus  antiquissimis  regix  bi- 
Wioiliec»  raanuscriptis  codicibus.  Alqui  bxc  lamen  a 
sacro  valc  revera  de  Chrisio  dicla  fuisse  in  sna  Apo- 
slolus  ad  llebncos  cpislola  diserlc  asscruit  (£.>m^  fl</. 
Bebr.  v,  6). 

Quapropler  TerluIIianus  sic  dispulal:  c  Quod  ct  in 
ipso  hic  acccdit :  Tu  es  sacerdos  in  wternum.  Noc  sa- 
cerdos  auiem  Ezechias,  nec  in  aivum,  eisi  fuissct 
Sceundumordinem,  inquit,  Melcliisedech.  Quid  Eze- 
chias  ad  Melchisedech ,  aliissimi  sacerdoiem ,  ei  qui- 
dem  non  circumcisum ,  qui  Abraham  circumcisura , 
jam  accepla  dccimarum  oblaiione,  benedixil?  Atin 


Cbrislum 


plicio  crucis,  lamqnam  tiiio,  igne  exiinctns  csi.  Ad 
hac  vero  Zacharias  de  illo  loquitur,  qui  cum  in  viis 
pei  arabulaverii,  ejusque  impleverit  voluntatem,  et 
judicium  accipiet  et  imperium  scmpiiernum.  Aiqui 
solus  Chrisius,  sublaio  falso  deorum  cultu,  ac  slabi- 
lita  vera  rcligionc,  implevit  Patris  sui  volunlalem  et 
raandalnm ,  atque  idcirco,  et  sacerdotis  perpetut,  ait 
auclor  nosier,  dignitalem  et  regis  summi  honorem,  ct 
judicis  potestatcm,  et  Dei  nomen  accepit. 

Juslinus  aulem  Marlyr  (Just.  Dial.  cum  Tnjph.)  ca- 
dem  Zacharia)  verba  advcrsjis  Tryphoncm  urgei,  pa- 
lamquefacitdivinum  illum  prophelamhxcdc  Chrislo, 
non  autem  de  Josue  aui  alio  ftiisse  pralocuium! 


1  convcnict  ordo  Mclchisedech ;   quoniani  b  Quia  vero  proiixior  esi  ejus  inierpreiatio,  ab  illius 


quidem  Chrlstus,  propiius  cl  legilinms  Dci  anlislcs, 
pneputiali  sacerdoiii  pontifex,  Uiin  in  naiionilms  con- 
slilulus,  a  quibus  magis  Miscipi  hnbcbnt,  cogniluram 
se  quandoque  circumcisionem ,  ct  Abralix  gentem , 
cum  ultimo  venerit,  accepiatione  et  benediclione  di- 
gnabituri  (TertuU.  lib.  v  adv.  Marcion.,  cap.  9).  Scd 
id  adhuc  fusius  proseqnitur  Hieronymus  ( Hieronym. 
Epist.  ad  Evanget.)  ubi  utriusque  el  psalmistx  et 
Aposloli  verba  citavit.  Iia  eiiam  Eusebius  (Euseb.  lib. 
IV  Demonstr.  Evang.  §  15 )  in  sua  demonstralione 
evangelica,  sed  brevius  in  psalmorum  commeniariis. 
Eadem  est  Hilarii  ( Hilar.  tract.  in  Psalm.  cxlix  )  ac 
Cypriani  mox  ciiandi  alque  aliorum  mngno  plane 
consensu  interprciatio. 


verbis  recilandis  abslinentes,  ad  ejus  librum  cmnihus 
f.icile  obvium  te  millimus.  lulcrim  vcro  audi  Terlul- 
lianum  (Tertullian.  lib.  advers.  Jua.  cap.  14 ) ,  qui 
quidem  cilalum  Zacliaria)  locum  de  duplici  Clirisii  ad- 
ventu  explical,  pluraqucadjecil,  quaj  Laciantii  noslri 
explicationi  plane  congrnuni :  <  Apud  Zachariam,  in- 
quit,  in  persona  ipsius,  imtno  et  in  ipsius  nominis 
sacramenio,  verus  summus  sacerdos  Patris,  Clnistiis 
Jesus,  dupiici  habilu  in  duos  advenlus  delinealur. 
Primossordidis  indulusest,  id  est,  cirnis  passibilis  cl 
mortalis  indignllalc,  cum  diabolus  advcrsabatur  ci , 
auctor  scilicel  Juda;  traditoris,  qiii  eum  eliam  posl 
baptlsmum  tentaverat.  Dchinc  spolialiis  prisliiias  sor- 
des,  exornalus  podere  ct  milra,  ei  cidari  raunda,  id 


Quamvisautem  illud  Davidis  lestimonium,  Apostoli  C  esif  secundi  advenlus;  quoniam  gloriam  et  honorcm 


auctoritate,  ut  diximus,  flrmatum,  cuilibet  ctiam  por- 
vicaciori  snfficere  debeal;  Lacianlius  (Lact.  l.  iv,  c.  U), 
tamen  id  adhuc  probal  scripiis  in  priino  Regum  hisce 
verbis :  Et  suscitabo  mihi  sacerdotem  fidelem^  quiomnia 
qum  sunlin  corde  meo  faciat,  et  wdificabo  ei  domum 
fidelem^  et  transibit  in  conspectu  meo  omnibus  diebus 
(Ii?<?g.,i,2).Cyprlanus  (Cypr.  lib.  i  Test.  adv.Judms 
§  l8)quoque  scribit  illis  ct  superioribusPsalmograpIii 
verbissempiternum  Christisacerdotium  pr«significari. 
Teriinm  insnper  Lactanlius  (Lactant.  lib.  iv.  cap.  14) 
Sttbjunglt  apertissiinum,  ut  ipse  ait,  hoc  Zacharix 
testimonium  :  Et  ostendit  mihi  Dominns  Deus  Jesus 
(uierque  regius  librorum  Laclaniii  codex  antiquior, 
et  Cyprianus  (Cypr.  tib.  ii  Testimon.,  §  14),  Jesum  ) 


adeplus  demonstralur.  Nec  poteriiis  cuni  Josedecji 
filium  dicere,  qui  nulla  omnino  veste  sordida,  scd 
sempcr  saccrdolali  fuit  exornatus,  nec  uinquam  sa- 
ccrdotali  munerc  privalus.  Sed  Jesus  isic,  Chrislus, 
Dci  pairis  summus  sacerdos,  qui  prinio  advenlii  suo 
humana  forma,  ct  passibilis  vcnit  in  humilitaieusquc 
ad  passionem,  ipse  eliam  effectus  hosiia  per  oinnia 
pro  omnibusnobis,  quipost  rcsurrcciionem  suam  in- 
dulus  poderc,  sacerdos  in  a^iernum  I?ci  Patris  nuncu- 
paius  est.  I  El  hicc  quidcm  ille  pcne  iisdcm,  sud  pau- 
cioribus  verbis  advcrsus  Blarcionem  rcpeiit  (Idem 
lib.  111  advers.  Marcion.  cap.  7). 

Cyprianus  vero  (Cypr.  lib.  ii,  adv.  Jud.^  cap.  15)  is- 
thsec  deprimo  Cbrisii  advcnlu,  quemadmodum  auctor 


saeerdolem  magnum  stantem  ante  faciem  Angeli  Do-  D  noster,  intcrprctalur.  Sed  lcgendus  in  primis  Hiero- 
mini....  Etecce  titioejectusabigne,  et  Jesus  erat  indutus  nyinus  (Hieron.  lib.  i,  Comment.  in  Zachar.  cit.  loc), 
vettinunlis  sordidis^  et  stabat  ante  faciem  Angeli qui  prxclare  ostendit  hscc  Zachariae  verba  a  Judxis 


Siin  viis  meis  ambulaveris Tu  judicabis  domum 

meam Audi  itaque  sacerdos  magne  {Zachar.  cap.  iii, 

▼.  i.et  seqq.).  Planum  ilaque  Lactantius  nostcr  facit 
eos  penitus  decipi,  qui  hxc  dc  Jesu  Nave,  sive  Josue, 
aut  dc  sacerdote  Jesu;  fllio  Josedech,  dicta  cssc  opi- 
nabantur.  Neuter  enim  sordidatus  esi,  neiiier,  ut  tiiio 
ab  ignc  ejectus,  aiiquid  perpessus  cst  adversi,  neuter 
in  coDspectu  Deiet  angelorum  stetit.  Deniquc  Zaclia- 
rias  non.de  rebus  prxteriiis,  et  mortuis  iliis  homi- 
nibus,  sed  de  aliquo  homine  fuluro  loqucbaiur.  At 
quantuni  haec  neutiqiiam  utrique  illi  Jesu,  tantura  ccrtc 

PlTROL.    VII. 


dc  Jesu  sacerdote,  filio  Joscdech,  pcrperam  ac  falso 
explicari,  eaque  de  Chrislo  Jesn esse  intelligenda.  Nec 
minus  fuseet  luculcnter  Eusebius  boecdeeodem  Chris- 
to  dicla  fuissc  demonstral  (Euseb.  lib.  iv  Demonstr. 
Evang.,,^  16). 

Yer»  ergo  cum  fuerint  omncs  illse  non  solum  dc 
mirabili  prorsus  Chrisli  orlu,  sed  scmpilerno  qiioque 
cjus  sacerdotio  pra^dictiones ,  suumque  sortilic  sint 
effectum ;  nemo  sanc  negare  umquani  poiest,  cas  di- 
viuo  spiritu  cditas,  ac  Christum  rcipsa  a  Deo  missum, 
vcramque  essc,  quara  insiiiuit  religionem.  Sed  hxc 
33 


1038  DlSQUISITiONES  DOGIiATlGiE  IN  LACTANTIUH.  1036 

Laclantius  aliis  de  illius  morte  oraculis  rairum  in  A  crudelissima,  sed  leriia  die  a  morte  et  inferis  ad  Vi- 


modum  confirmat.  Ad  ea  igitur  examinanda,  jam  si 
lubet)  veniamus. 

ARTICULUS  IV. 

De  aliis  ApoUinii  MilesH,  SibyUarum  et  $aerorum  prth 

phelarum  nostrorum  oracuUs,  quibus  impia  Judeevrum 

in  Christum  conspiratio,  varia  tormenta  ante  mortem 

ei  infligenda,  mortis  ejus  genus,  sotis  eo  moriente 

defectuSf  et  ejus  ad  vitam  redilus  pranuntiabanturt  ac 

quantum  inde  christianm  reUgionis  veritas  stabiUta  sit, 

Transii  L'ACi^nX\u$  {Lactant,  Ub.  iv.  cap,  13)  ad  alia 

oracula,  quibns  mors  Christi,  ejus  circumstantise,  mi- 

racula  tum  edlla,  illius  a  morte  et  ab  inferis  reditus 

praedicta  fuerant.  Palam  vero  facit  haec  oracula  fusa 

esse  non  a  sacris  tantum  nosiris  prophetis,  sed  ab 


tam  rediturum.  Verum  haecomnia,  quae  graecis  Si- 
byliarum  versibus  a  Lactantio  nosiro  descripta  sunt, 
non  aliis  lalinis  aptius  referre  possumus ,  quam  his 
Augustini  {August.  Ub.  xviu  de  Civit»  cap,  23),  qui  ea 
ex  Lactantio  nostro  decerpsit ,  et  sententiani  ejus 
confirmat  verbis  :  f  Inserit  Laciantius  Operi  suo 
quaedam  de  Cbrisio  vaticinia  Sibyllae,  quamvis  non 
exprimat  cujus.  Sed  quae  ipse  singillaiim  posuit,  ego 
arbilratus  sura  conjuncta  esse  ponenda,  lamqoam 
unum  sit  prolixum,  quae  ille  plura  commemoravit  et 
brevia.  In  manus  iniquas ,  inquit,  infideiium  postea 
veniet.  Dabunt  autem  Deo  alapas  manibus  inceslis , 
et  impuralo  ore  expuent  venenaios  spiritus.  Dabit  Tero 
ad  verbera  simpiiciter  sanctum  dorsum ;  et  colaphos 


aliis  eiiam  vatibus,  Apolline  Milesio  et  Sibyllis,  quo-  j  accipiens  tacebit,  ne  quis  agnoscat  quod  verbum , 

vel  unde  venil,  ut  inferis  loqualur,  et  corona  spinea 
coronetur.  Ad  cibum  autem  fel,  et  ad  sitim  acelam 
dederunl ;  inhospiialitatis  hancmonstrabuntmeasam. 
Ipsa  enim  insipiens  tuum  Deum  non  intellexisil»  lu- 
dentem  mortalium  mentibus,  sed  et  spinift  corooasti^ 
et  horridum  fel  miscuisU.  Templi  vero  velum  scin- 
detur ,  et  medio  die  nox  erit  tenebrosa  nimis  in  Uri- 
bus  horis.  Et  morle  morietur,  tribus  diebus  somno 
suscepto,  et  tunc  ab  inferis  regressus  ad  lucem  veniet 
primus  ,  resurreclionis  principio  revocatis  ostenso. 
Isia  Lactaniius  carplim  per  iniervalia  dispuiatianis 
suae,  sicut  ea  poscere  videbantur,  qux  probare  inten- 
derat ,  adhibuit  testimonia  SibyUina ,  quae  nos  nihil 
interponentes ,  sed  in  unam  seriem  connexa  ponen* 


rum  summa  erat  apud  ethnicos  auctoritas.  Tres  autem 
citai  de  futura  Chrisli  mortali  vita  et  morie  hos  Apol- 
linis  Milesii  versus : 

A^X'  bico  XnX^albiy  x^ix&v  wtkQi^  auvaXwlslc  , 
r^]i.foi<  xal  ffxoX&«c99t  «wp^  oLviT^Xiifft  TtXtur^v. 

Quorum  haec  est  in  3736  regio  librorum  Lactantii 
nostri  manuscripto  codice  latina,  sed  non  de  verbo 
ad  verbum  interpretaiio  :  c  Morlali  erat  corpore,  sa- 
piens  signis  operum  alque  monstris,  sub  Judicibus 
Chaldaeis  comprehensus,  iransfixus,  finem  amarum 
complevit  >  {OracuL  Veler,  §  o).  Referuiitur  autem  haec 
carmina  in  editis  veterum  oraculorum  libris,  sed  ex 
Lactaniio  iiostrodesumpla.Non  infrequens  tamen  ora- 
cuiorum  Apollinis  Milesii  apud  anliquos  scripiores 


mentio.  Nain   prseter  Ilcrodotum  {Herodot.  Ub,  ii.  C  tes,  solis  capiiibus ,  si  lamen  scripiores  deinceps  ea 


§  17S),  Slrabonem  ( Strab.  Ub.  iv.  Geogr.) ,  Melam 

(Me/a,  Ub,  1.  cap,  17),Plinium  {PUn,  Ub.y,  Natur, 

Hist.  cap.  20),  Apiileium  (Apul.  Ub,  iv.  Metamor.),  et 

alios,  testatur  Sozomenus  {Sozomen.  Ub.  i.  hist.  Ec- 

cles,  C.9)  ApoIIinem  Licinio  Imperatori  de  belli  even* 

tu  inlerroganli  respondissecitalisHomeri  carminibus. 

Lactaniius  vero  animadverlit  ApoUinem  soliia  dae- 

monum  fraude  cecinisse  Christi  mortale  corpus,  et 

porteuiifica  opera ,  ul  ethnici  crcderent  illum  non  esse 

Deum ,  ac  magicis  artibus  et  viriuiibus  edita  ab  eo 

miracula.  Al  ccrte  Chrislum  morialem  appellando, 

non  ausus  esl  illius  negare  divinitatcm.  Deinde  vero 

quamvis  mendacio,  ait  Lactanlius,  faUente,  celare  vo- 

luerii  fiicta  ab  illo  divina  virtule  miracula;  veritas 


servare  non  negligant,  dislinguenda  curavimus.  > 
Haec  autem  ille  ex  eo,  quem  prx  manibus  habebat » 
operum  Lactantii  codice,  liaud  dul>ie  iraAScripsit. 
At  citata  Sibyllarum  oracula  latine  tantum  dtavlt  ^ 
quae  in  plerisque  antiquissimis  et  recentioribus  cum 
manuscriptis  tum  edilis  eorumdemLacianiiilibronini 
codicibus  gradce  dumtaxat  exhibeulur.  Quae  vero  ab 
Augusiino  profertur  latina  SibyUinorum  oraculorum 
interpretatio  eadem  est  ac  illa  quam  iu  secundo  eo- 
rumdem  Lactaniii  librorum  antiquissimo  regi£  bi- 
bliothecs  codice,  uti  jam  dictum  a  nobis  fuit,  egrae- 
corum  verborum  regione  de  verl)0  ad  verbimi  legi- 
mus.  Gra*.ca  porro  Sihyllarum  oracula,  laiine  reddiia 
invenies  in  cditis  illarum  libris,  sed  ab  Lactantio  nos- 


lamen  ab  hoc  ipso  Apolline  exlorsit,  ut  illa  ipsa  vo-  D  tro  et  aliis  scriploribus  coUecta  el  transcripta,  eiianisi 


I 

i 


carel  porientifica^  nec  tamen  ullis  magicis  artibus, 
sed  Dei ,  ut  iufra  demonstrabimus ,  potesiale  edita 
esse  fateretur.  Denique  sapientemChristum  dicendo, 
declarat  ei  sapicntem  esse  ejus  doctrinam  et  eos  sa- 
pienlcs  qui  illam  sequuntur. 

At  Io:>gc  plura  auclor  noster  cilavii  {Lactmt,  Ub.  iv. 
InU.  cap.  18;  Sybillarum  carmina  {Sybill.  Orac. 
Ub,  1  et  Ub.  VI ),  quibiis  cecinerant  pleraque  Christi 
anle  siiam  murlem  tormenta,  eumquc  plane  obmu- 
tesceniein,  spuiis  fcedandum,  caedendum  alapis  ac  fla-* 
geliis,  coroiiandum  spinis,  potaudum  aceto  etfelle, 
velum  teinpli  scindendum,  tenebras  diei  clarissimo 
obduceiidas ,  den^que  Christum  nece  mulctandum 


nonnuUi  quaedam  in  eis  non  occurrere  putaverint. 
Yerum  Lactantius  {Lactanl,  Ub,  iv ,  cap,  16)  iuee 
recepta  ab  gentilibus  de  Ciirislo  oracola  ciiasse  noa 
eontentus,  perspicue  adhuc  ostendit  nostros  propbc- 
tas  hoec  eadem  ac  plura  divini  spiritus  afQatu  de  illa 
fuisse  vaticinatos.  Nam  praeterquam  quod  ipsemet 
€hristus  Judae  proditionem,  de  qua  pUira  EuseUus 
(Euseb.  Ub,  x,  Demonstr.  Evang.  eap.  2  e/  3i),  et  mor- 
tem  suam  prsedixerat,  certe  Psalmogri^phus  impiam 
Judoiorum  de  iilo  oecideiido  conspirationem  prxsi- 
gnavit  liisce  verbis,  quibus  cecinit  beatum  esse  qui 
non  abierit  in  condlio  impionim.  Martyr  vero  JuS' 
linus  {Justin,  Apohg.  1)  dooet  Jisec  vesbajeodeiDi  qa^ 


1037  C\P.  II.  ARGUM.  t)E  VEHIT.  HEL.  CHRIST.  i038 

Lacianlius ,  modo  esse    inlelligcnda.   TcrlulUanus  A  ««^ .  «^  ^icut  agnus  coram  tondeniibus  $e  $ine  voce,  sic 


{TertuU.  lib.  de  Speclac,  cap.  3)  vero  lametsi  ea  ad 
veiita  geniiliura  spectacula  acconimodet;  quia  tamen 
varius  ei  niuliiplex  est  sacrai  Scriplurae  sensus,  fale- 
hir  dicta  quoque  videri  de  juslo  illo  hominc  qtii  m 
concilio ,  et  in  sessu  Judaorum  de  necando  Domino 
consnllantium  non  eommunicavil. 

Pro^terea  Lactaniius  (Lacianl,  toc.  ctt.)  de  ilta  in 
Cbrisium  conspiraiione  Iiajc  a  Saloinone  in  libro  Sa- 
pieniix  antemllle  et  ainplius  annos  scripla  fuisse  ex- 
islimat  :  Chcumveniamusjustum^  quoniam  insuavis  est 
nobis  {Sapient,  cap.  ii,  12  et  seqq.).  Quem  ille  lo- 
cuni  inlegrumdescripsit,  quemadmodum  el  anlcaCy- 
prianus  (Cypr.  lib.  ii  adv.  Jud.,  §  14,  p.  40),  eum- 
que  paritcr  de  Christo,  a  Jiidaeis  inlerficiendo,  inlel- 


non  aperuitos  suum  (Isai,  cap.  uii.  7).  Legebat  hsec 
Isaiae  verba  Eunuchus  Candacis  regins  iEtbiopum , 
cum  accessit  ad  euin  Phiiippus,  qui  illa  dc  Ciiristo 
scrlpia  esse  tam  cviilcnicr  demonslravjt,  ui  Eudu- 
cbus  Christi  fidem  amplexus  fuerit.  Quid  igitur  mi- 
rum  si  omnes   nostri  scripLores ,  Jusiiaus  mariyr, 
(  Just.  DiaL  cum  Tryph. ) ,  Irenajus  (  /mi.,  Ub.  iv. 
adv.  Iioeret,  cap.  xu),  Terluliianus  (TertuU.  lib.  adv. 
Jud.  cap.  IX  et  xiu),  Cyprianus  (Cypr.  lib.  u.  adv. 
Jud.  §  io),  Athanasius  (Aihan.  orat.  de  Incamat. 
Verbi),  flieronymus  (Hieronym.  in  cit.  Isai.  ioc),  et 
alii  buic  apertissimse  inlerpreiationi  subscri|Merint? 
Hursum  vero  sacer  psalmisu ,  inquit  Laciantius, 
ceciiicrat  Cbristum  felle  polandum  et  aceto.  Dixerat 


ligendnm  esse  non  dubitat.  Magistruii  porro  suum  g  eniin  :  Et  dederunt  in  escam  meam  fel,  et  in  mti  mea 


hic  sequitur  Tertullianum  (Tertull.  lib.  iii  advers. 
Mareion.  cap.  xxn)  qui  hoc  quoque  sensu  verba  illa 
eiplicanda  esse  arbitraius  esl. 

Isaias  insuper,  ut  ait  Lactanlius  (LacU  tib.  iv,  cap. 
18),  lam  ccrto  quam  diserte,  nec  hreve  anlelempus, 
armuiHiaverat  flagella,  alapas,  sputa,  quibus  Christus 
aiite  morlem  caedendus  erat ,  et  inquinandus.  Cilat 
( Fjoctant.  toc.  eit.)  auiem  hxc  totidein  sacri  bujus 
propbeise  verba  :  Non  sum  contumax ,  neque  contra" 
dieo;  dorsum  meum  posui  ad  ftagella,  et  maxiltas 
mgas  ad  patmam  :  faciem  autem  meam  non  averti  a 
foeditate  sputorum  (hm.  cap.  l,  5).  Cyprianus  vcro 
(Cypr.  Hb.  ii,  adv.  Jud.^  §  13  et  de  Bono  patient.  sub 
fin.)  eadem  omnino  haec  verba  clescripsit.  et  deCliris- 


potaverunt  me  aceto.  Eadem  est  Justiiii  Martyris,  Ire- 
naei  et  Ambrosii  sententia  (Ambros.  lib.  x.  in  Lucam^ 
§  l^).  Judaeos  autem  id  caeca  pertlnacia  negantes, 
TerluIIianus  (TertuU.  lib.  adv.  Jud.  cap.  x  et  xni) 
sic  redarguit :  c  Utea  qux  prsedicta  sunt  a  propheiis, 
per  vos  ei  obventura  implerentur,  in  psaimis  ipse 
spiriius  Christi  jam  canebat....  Miserunt  in  potum 
meum  fel^  et  in  siii  roea potaveriint  roc  aceio....  Quse 
quidem  omnia  ipsa  perpessus ,  non  pro  actu  suo  ali- 
quo  modo  passus  est ,  sed  ut  Scripturae  iniplerontur 
de  ore  propheiarum.  i  Sed  h«cfusiusEusehiu8(£tt- 
seb.  in  hunc  psai.)  et  alii. 

Yaria  deinde  eorumdem  sacrorum   prophetarum 
tesiimonia  adducit  Lacianlius  noster,  quihus  prse» 


to  similiier  interpretatur.   I(a   etiam    TertuIIianus  C  nuntiaverant  interOciendum  a  Judaeis  Christum  Do- 


(Tertull.  lib.  ui  contr.  Marcion.  cap.  v  et  de  Resur. 
oarn.  cap.  xx),  exceptis  tamen  posterioribus  verbis  , 
quae  sic  reddidit :  Faciem  meamvero  non  averti  a  spu- 
t(minibus;LXJin:  A  confoifo»ie5pii(orum;Yu1gata :  Ego 
antein  non  contradico,  retrorsum  non  abii,  corpus  meum 
didi  percuiieniibus  et  genas  meas  veUenlibus :  faciem 
fMam  non  avtrti  ab  inerepantibus,  et  conspuentibus  in 
m^.  Hieronymus  (Hieronym.  inii.  tib.  xiv  in  Esai)  au- 
tem  eastigat  Judoeos  qui  hscc  de  Isaia  inteiligi  volc- 
kanl,  ot  eo  de  Christo  dicta  fuisse  ,  quemadmodum 
luetiaus  llartyr  (Justin.  Apoiog.  1)  atque  Irenxus , 
eetoii^  (Iren.  lib.  iv  adv.  h<eres.y  cap.  lwiii). 

Ad  hacvero,  Laciantius  {Laci.  lib,  iv.  cap.  xviii) 
hoo  quoque  designatum  fuisse  docet  his  Psalmislic 


roiiium.  Sed  cxteris  oronibus  difiicitius  est,  quod  ille 
ex  Esdrse  libro  sic  descripsit :  c  Et  dixil  Esdras  ad 
populum  :  Hoc  pascba  Salvaior  noster  et  refugium 
nostrum,  cogitate,  et  ascendet  in  cor  vestrura,  quo- 
niam  habemus  humiiiare  eum  in  signo,  et  post  hacc 
sperabimus  iii  eum,  ne  deseratur  bic  locus  in  xter- 
num  tempus,  dicii  Dominus,  Deus  virluuiro.  Si  noa 
credideriiis  ei,  neque  audieritis  annuntiationem  ejus, 
eritis  derisio  in  gcnlibus.  i  Nain  Juslinus  Martyr 
(Just.  Mart.  Dial.  cum  Tryph.),  qui  bunc  locuro  inte- 
grum  grxce  citavii,  observat  illum,  uli  alibi  anuoia- 
vimus,  ex  textu  Esdrae  a  Judaeis,  hoc  est,  ex  eorum, 
quos  legerat,  libris  fuisse  aroputatum.  At  cerie  nec 
illc,  nec  Laclantius  nosler,  tanta  fiducia  gentililMis  et 


veriMS  :  Congregata  sunt  super  me  flageUa ,  et  ignora-  J)  Judoeis  eum  objecissent ,  nisi  a  se  perlecturo  in  iis , 


verunt,  dissoluti  sunt^  nec  compuncti  sunt\  tentaverunt 
mBf  et  derherunt  derisUf  et  striderunt  super  me  denti- 
^  suis  (Psatm,  xxxiv,  15  et  16).  Quamvis  lamcn 
Judasi  hseo  de  David  explicare,  ut  ait  Eusebius  (Euseb. 
ConuMtU.  in  hunc  psat.)y  conarenlur;  de  Cbrislo  ta- 
men  Domiiio  patrente  prsdicta  fuisse  et  ille,  ct  cxieri 
hiterpretes,  quosappcllarelonglusforet,  summa  pro- 
feeto  consensione  existimnnt.  Et  cerle  ea  lunc  com- 
pleta  in  co  fuisse  sacra  Cvangelistarum  bisloria  aper- 
tiftsinie  demonstrat. 

Bummum  ctlam ,  pergit  Lactanlius  (  Lactant.  loc. 
Ml.),  ejusdem  Christi  paticntis  silentium  indicavit 
boitts  bis  verbis :  Sicut  ovis  ad  immolandum  duclus 


quos  prx  manibus  habebaDi»  Esdrse  lihris.  Non  de- 
sunt  tamcn,  qui  palam  dixerint  haec  conficia  a  cbris« 
tianis,  sed  pia  quadam  fraude,  qua  ei  geoliles  eialiog 
ad  Cbrisli  fidem  facilius  adducerent.  Sed  qui  sic  an- 
tiquissimos  Paires  arguunt ,  hi  noii  pia  forsitan,  sed 
maligna,  qua  aucioritalem  eorum  infirment,  fraude 
utuntur.  Quid  enim,  amabo  te,  Justino  et  Lactantio 
illa  pili  fraude  opus  erat?  Nuniquid  illud  solum  erat 
in  oinnibus  sacrorum  pro^Uieiarum  libris,  et  loia  sa- 
cra  Scripluia  de  Chrisii  morle  tesiifflonium?  Tune 
cnim  illa  fraus  pia  prodesse  poiuisset.  Sed  piurima 
alia  illi ,  qucmadmoduro  Justino  mariyri ,  de  quo  no8 
alibi ,  Eusebio  (Euseb.  in  Ub.  de  Demonstrat.  Evang.) 


,039  DISOUISITIONES  DOGMATICyE  IN  LACTANTIUM.  iO*ft 

aliisque  obviam  passlm  vencruni.  quibus  eadcn  non  a  plius.  Uiique  in  corpus  ejus  lignum  mlssum  cst.  Slc 


minus  perspicue  praenunliabanlur 

ElcerteLaclantiusnosler(Lflcfanf.  lib.  iv.cap.  xvii) 
non  ca  quidcni  omnia  relulit,  seJ  cxiis  plura  sclegil, 
qux  non  roinus  profeclo,  uli  exponemus,  clara  mani- 
fesiaque  sunl.  Primum  aulem  liis  exprimilur  Isaiac 
verbis  :  In  ImmHitale  ejusjudicium  sublalum  est.  Na- 
tivilatem  ejus  quis  enarrabit  ?  Quoniam  auferelur  a  terra 
vita  ejus,  a  facinoribuB  populi  twet  adduclus  est  ad  «lor- 
tem.  Et  dabo  malos  pro  $epuUura,  et  divites  pro  morle 
ejtts ,  qui  [acinus  non  (ecit ,  neque  insidias  ore  loculus 
est.  Propterea  ipse  consequetur  mulloSt  el  [ortium  divi* 
det  spolia^  proplerea  quod  tradilus  est  ad  mortem ,  et 
inter  [acinorosos  deputatut  est,  et  ipse  peccatum  multo- 
rum  pertulit ,  et  propter  [acinora  illorum  tradiius  est 


cnini  Chrislus  revelavil,  pancin  corpus  suum  appcl- 
lans,  cujus  retro  corpus  in  pancm  propbcics  figura- 
vil  I  (TerlulL  lib.  adv.  Jud.  cap.  x).  Eadem  ille 
alibi  rcpelil  {Idem.  lib.  iii.  adv.  Marcion.  cap.  xix). 
Plurcs  alios  bic  ciiare  quid  opus  est?  quando  quidem 
Hieronymus  (Hieronym.  fin.  lib.  ix.Comment.  in  Hie- 
rem.)  discrle  asscveral  hunc  fuisse  consensum  om- 
nium  Ecclcsiarum,  quae  sub  persona  Hieremix  bac  a 
Chrisio  dicia  fuisse  faiebantur.  A  nobis  aulcm  jam 
observatum  est  hunc  locum  iuier  eos  a  Justino  mar- 
tyre  recenseri ,  quos  Judxi  ex  sacris  codicibus  baud 
dubie  non  omnibus,  sed  visis  ab  ipso  fortasse  solo 
abstulcrant. 

Proscquitur  Lactantius  (Laclant.  ibid.) ,  docetque 


(Isai.  cap.  lii,  8  et  seqq.).  Eodcm  modo  cl  camdem  b  illud  adhuc  de  eadem  Christi  cruce,  et  ut  ipsc  qui- 


ob  causam  baic  citantur  a  Cypriano  ( Ctjpr.  lib.  ii 
adv.  Jud.  §  15) ,  si  paucas  exccperis  varias  lcciio- 
nes,  atque  hanc  iii  prirais  :  Proplerea  quod  tradita  est 
ad  mortemanima  ejus.  Sed  plura  eliam,  qux  in  sacro 
Isaiae  lextu  intcrjiciunlur,  verba  praeiermisii.  Tertul- 
lianus  vero  (TertuU.  tib.  cont.  Jud.  cap.  x  et  xu) 
hunc  emndem  Isaiae  locum ,  etsi  pauciora  illius  vcrba 
transcripserit,  eodem  sensu  de  Christo  intcrprciatur, 
ac  Judaeorum  pervicaciam  retundit.  Eadem  quoque 
antea  fuerat  Irenaei  (Iren.  lib.  iv.  adv.  h(sres.  cap. 
xl)  ac  postca  Hieronymi  (Hieronym.  in  hunc  imi. 
loc.)  et  aliorum  sententin. 

Deinde  vero  LacUintius  (Lactant.  ibid.)  illud  adhuc 
probat  his  Davidis  verbis  :  Capiabunl  in  animam  jus 


dcni  putat,  apcrtius  his  Moysis  verbis  praidicalura 
El  erit  pendens  vita  lua  anle  oculos  luos,  et  limcbis  die 
ac  nocte ,  et  non  credes  viim  tuce  ( Deuler.  xxvui. 
66  ).  Totidem  verbis  hunc  locum  descripsil  Cy- 
prianus,  eodemquc  modo  explicat.  Utriqueautem 
praeiverat  Tertullianus  (Tertull.  Itb.  adv.  Jud.  cap. 
XI  et  xui),  qui  memoria:  lapsu  ea  verba  ex  Exodi  pro 
Deutcrononiii  libro  transcripla  fuisse  opinatus  esC. 
Sed  id  cerle  non  impedivit  quominus  plurimi ,  uU 
Augusiinus  (Atigusr.  lib.  xvi.  contr.  Faust.  eap.  xxii), 
Procopius  (Procop.  in  hune  Deuteron.  /oc),  Lco  Mag- 
nus  (Leo.  serm.  8.  de  pnssion.) ,  ejus  interprelalioni 
subscripsehnu  Scimus  quidcm  eos  erroris  ab  aliqui- 
bus  inde  argui,  quia  aiii  non  putant  genuinam  hanc 


prODSIi   IIIS    l/aVlUIS   TCIUID   .   \,Mp*«ifMf».   •»•  i«....f.«..-  j-.>  uxMa   inuw  wi|jw.,    ^«.«   « ^..   ,-- Q 

ti ,  et  sanguinem  innocentem  condemnabunt ,  et  [aclus  Q  esse  illorum  Moysis  verborum  signiGcilionem.  At  quis 
.    ..•<.*    n ^^...  :^  •.«r..«;uM>  tD^nlm     vrin    91    /»/       nAcriai  vorinc  iiiiiiic  Aincf1«»mniii>  fiar.rarnin  ScriDlu* 


est  nuhi  Dominus  in  re[ugium  (Psatm.  xciii.  21  el 
22).  Ncc  dubiiat  Huelius  (Huet.  Demonstrat.  Evang. 
proposit.  9.cap.  cxxvi)  etaliiquidam,  verba  haec  eo- 
dera  sensu  accipienda.  Sed  fatendom  est  haic  ab 
aliis  longe  pluribus  explicari  de  justis  hominibus, 
quos  impii  divexare  soleni. 

Magis  itaque  ad  id  probandum  ha^c  apla  sunt  quae 
Lactantius  refcrl  (Lactant.  ibid.)  Hicremiae  verba  : 
Domine,  significa  mihi,  et  cognoscam.  Tuncvidi  medi- 
tationet  eorum.  Ego  sicut  agnus  sine  macula  perduclus 
sum  ad  victimam.  In  me  cogilaverunt  cogilationem  di- 
centes  :  Venile,  mitiamus  lignum  in  panem  ejus^  et 
eradamus  e  terra  vilam  ejns;  et  nomen  ejus  non  erit  in 
memoria  amplius  (Hierem.  cap.  xi.  18  et  19).  In 


nesciat  varios  uniiis  ejusdemque  sacrarum  Scriplu* 
rarum  loci  esscsensiis,  atium,  ut  aiunt,  liiteralem, 
etalium,  qnalis  cst  isie,  propheticum? 

Adhaecvero  Laclantius  (Lactaxf.  lib.  iv.  cap.  xviii) 
existiniat  eamdem  Christi  crucem  dcsignari  his  e]us- 
dem  Moysis  in  Numerorum  libro  verbis  :  Non  qum 
homo  Dominus  suspendilur^  neque  quasi  fUiut  komims 
minus  patilur  (yumer.  cap.  xxni.  19).  ^Nobis  qui- 
dem  non  latet  hunc  locum  in  vulgatis  biblioruin  libris 
aliter  exhiberi.  Sed  non  minus  compertum  nobis  est, 
eum  a  Cypriano  (Cypr.  lUf.  u.  adv.  Jud.  §  20)  non 
solum  eodem  sensu  expHcari,  sed  toiidem  etiam  des- 
crlbi  vcrbis ;  nisi  quod  pro  verbo  Dominus ,  ab  iUo 
Deus  scriptura  legimus.  Quis  aulem  dubitet  ab  otro- 


memorta  ampnus  ynicrciu,  cwp.  ai.  lo  c*  «*/;•  «i»  ^^m«  ovi ip*uiM  iv^iw*»»*».  vw»  ««.•^■■.  «>w»..^.  •»  «••«- 
duobus  antiquissimis  codicibus  regiis  pro  sine  macula  J)  que  haec  vcrba  in  suo  bibliorum  codice  lecta  fulsse, 
scriplum  cst  sine  maliiia.  Atque  ita  etiara  apiid  Cy-      quemadraodum  ab  eis  descripta  sunt? 


prianura  (Cijpr.  lib.  ii.  adv.  Jud.  §  15) ,  qui  totum 
hunc  locnm  codem  modo  et  eodcm  sensu  rctulit. 
Apud  Lxxii  graece  legitur  wcajovtw  «xaxov,  sicutagnus 
innocens ,  et  purus.  Utcrque  vero  Cyprianus  et  Lac- 
tanlius  non  omnino  hanc  grxcam  intcrprclationera 
xara  7r65af  scquunlur. 

Porro  autem  auctor  nostcr  dixit  ligni  nomine  cru- 
cem :  et  pants,  corpus  Chrisli  significari.  Tertullianus 
quoque :  <  De  hoc,  inquit,  crucis  signo  ctiam  Deus  insi- 
nuat  pcr  Hieremiam ,  quod  essetis  dicturi :  Vcnitc, 
roittamus  in  panem  ejus  lignum,  et  conteramiis  cuma 
terra  vivorura,  et  nomen  ejus  non  roemorabitur  am- 


Majorem  fortasse  difficuitatem  ea  habent  qoae  Lae- 
tantius  paulo  post  subjunxit,  funestissimum  Hieroso- 
lyinx  cxcidium  m  uliionem ,  ut  ipse  ait,  tancta  crudi 
a  Sulomonc  liis  verbis  prxdiciuro  fuisse :  Quod  d 
averiimiui  a  me...  erit  Israelin  perdilimem^  et  in  op- 
probrium  (Mss.  improperium...)  quia  religuemnt  D^ 
minum  Deum  suum,  et  persecmi  tunt  regem  tuum  a^ 
lectissimum  Deo,  et  cruciaverunt  iUum  in  hunttlilMle 
ntagna;  propter  hoe  importovit  iUis  Deut  maia  kmc 
(Lib.  III.  Heg.  cap.  ix,  6  et  seqq.).  Qnamvis  eaioi 
pleraque  ex  his  videantur  cx  sccundo  Regum  aut  I^* 
ralipomcnoii  libro  delibata,  iii  neutro  tamen  boc 


^Oil                                   CAP.  II.  ARGUM.  DE  VERIT.  REL.  CHRIST.  im 

libro  verba  ilb  ,  ff  penccHii  sunl in  humilitate  A  tant.  iib.  iv.  cap.  xix) ,  qiio  Christus  ultro  cl  sponlo 


magna  (Lib.  Paral.  cnp,  vii.  19.  et  teqq.);  qu» 
8ola  ad  Lacianlii  proposilnm  raciunt,  legcre  csl. 
Quid  vero ,  quod  iu  ulroquc  illo  libro  quac  liabeniur 
vcrba  non  Salomonis  suni,  sed  Dci  ad  Salomonem? 
Nonne  ilaque  dicendum  eril  aui  aniiquarios  icxtum 
Lnctantii  describendo  errassc,  nul  ipsummel  Lnctan- 
tium  memoria  lapsum ,  nisi  haitc  ex  aliquo  bibliorum 
codicc,  a  nostris  diverso,  excerpsisse  probelur? 

At  certe  elsi  Lacianlius  {Laetant.  lib.  iv.  Inst. 
cap.  xviii)  quaedam  retulisset  sacris  ex  bibliis  testimo- 
nia,  quae  Ipsi  tanlummodo,  minime  vero  aliis  de 
Christo  dicta  viderentur ;  certum  nihilominus  csse 
debet  ab  illo  alia  afferri »  quae  de  Christo  vere  prae- 
nuntiata  Tuisse  nemo  cordatus  homo  poierit  umquam 


animam  exhalabat ,  lux  solis  defecit,  et  omnia  te- 
nebris  per  trcs  horas  circumrusa  fuerunt.  Alqui  haec 
ciiatus  ab  illo  propheta  bis  verbis  prxsignificaverat : 
El  erit  in  illo  die,  dicil  Dominus,  occidel  sol  meridie^ 
et  obtenebrabilur  dies  lucis ,  et  convertam  dies  festot 
vestros  in  luctum ,  et  cantica  vestra  in  lamentalionem 
(Amos,  cap.  viii.  9  et  10).  Hanc  praxdictionem  eo- 
dem  modoprotulitCyprianus  (Ct^pr. /i6.  ii.  orf».  Jud. 
§  25),  nisi  quod  ante  cantica,  addidit,  omnia.  Paulo 
tamcn  aliter  Irenxus  :  i  In  die  ilta  ,  dicil  Dominus, 
occidetsol  meridio,  el  erunt  tenebrae  supcr  tcrram  in 

die  lucis et  universa  caniica  vestra  in  lamenta- 

tionem;  Eum  occasum  solis,  qui  crucifixo  eo  fuit  ab 
hora  scxta,  maiiifeste  nnnuntiaverunt  >  {Iren.  lib.  iv. 


negare.  Nam  pncter  jam  memorata  ,  talc  procul  du-  B  ^^^-  hceres,  eap.  lxi).  Tcrtuiliaiiiis  {Tertull.  lib,  adv. 


bio  illiid  est,  qiiod  ipse,  Cyprianum  sccutus,  ex 
Zachariae  libro  in  mediiim  adduxit :  f  Zacharias,  > 
inquit ,  f  etiam  ha^c  tradidit :  Et  intuebuntur  in  me , 
qnem  ( Cyprianus  {Cyprian.  lib.  ii.  adv.  Jud.  §  20) , 
in  quem)  transfixerunt  {Zachar.  cap.  xii.  10).  Quis 
enimvero  inficias  iveril  hacc  de  Christo  esse  intelli- 
genda,  postquam  Joannes  Evangelista  disenissime 
affirmavit  {Joann.  cap.  xvii.  37),  Chrlsto  mo- 
riente,  impletam  esse  Scripluram,  quae  dixerat :  Ft- 
debunt  in  quem  transfixerunt?  Divini  autem  hujus 
scriptoris  tcstimonium  tantae  est  auctoritniis,  ut  alios 
praeterea  citare  supervacpncum  videatur.Si  quis  tamen 
ilieronymum  {Hieron.  incit.  Zach.  loc.)  ndlitic  adiro 
Toliierit,  hunclaboris  proculdubio  non  poenitebit. 


Jud.  cap.  \ )  quoque  hanc  vaiicinationem  advcrsus 
Judxos,  qiiam  deChristo  accipiendnm  cssc  negabnnt, 
sic  urget.  f  Nam  quod  in  passione  cjus  accidit ,  ut 
media  dics  tenebrcsceret,  Amos  prophcta  annuntiary 
diceiis  :  f  Et  eritindicilla,  dicit  Dominus,  occidet  sol 
media  die,  et  tenebrescet  super  tcrram  dics  luminis, 
et  convcrtam  dies  vestros  in  luclum ,  et  oinnia  can- 
tica  vestra  in  lamentationem.  i  Quumobrem  alio  in 
libro  scripsit :  c  Deliquium  utique  putaverunt,  qui  id 
quoque  super  Cliristo  prxdicaium  non  sciverunt.  Et 
tamen  eiim  mundi  casum  relatum  in  archivis  vestris 
hnbetis  >  {Idem  Apolog.  cap.  xxi).  Deniquc  ex  jam 
citato  Amosi  oraculo  contra  Marcionem,  quemadmo- 
dum  adversus  Juda*os  disputat  {Idem  lib.  contr.  Mar^ 


Non  niinori  profecto  evideiitia  illud  declaratur  his,  C  ^^^*  )•  Hieronymus   vero  ( Hieron.   In  loc.  Amos 


qiinc  Lactantius  post  hxc  rctulit  ( Lactant.  ibid. ) , 
Psalmistac  verbis.  Effoderunt  manus  meas  et  pedes 
meos,  dinumeraverunt  omnia  ossa  mea :  ipsi  autem  con- 
templati  suntf  et  viderunl  me,  diviserunt  sibi  vestimenta 
mea,  et  super  vestem  meam  sortem  miserunt  {Psal,  xxi. 
18  et  19).  Iia  ciiam  Cyprianus  {Cyprian.lib.u.adv. 
Jud.  §  20)  eodemque  plane  sensu  vcrba  illa  inier- 
pretaiur.  Atqui  Psalmographtis  hxc ,  uti  ait  Lactan- 
liiis,  non  de  se,  qui  nihil  simile  pcrpessus  est,  sed 
divino  spiritu  affiatus ,  de  Christo  prauloquebaiur. 
Siinili  quoque  modoTcrtulIianus:  f  Scriptura  in  psal- 
mis  dicit :  Exicrniinavcrunt  (pritis  scripscrat,  fode- 
runt)  maniis  mcas  et  pedes,  dinumeraverunt  omnia 
ossa  mea.  fpsi  aulem  contemplati,  et  viderunt  me.... 


cit.)  illud  explicat  tum  de  Judacorum  apud  Assyrios 
ct  Chaldxos  captivitate,  tum  deChristo  Domino  eru- 
ci  affixo.  Sed  quid  mirum?  cuin  jam  a  nobis  obser- 
vatum  sit  plures  csse  ejusdem  sacri  lexius  nostri  si- 
gnificatus  ei  intcrprctntiones,  quas  omncs  veras  esse 
nulius  negare  merito  umquam  poterit. 

Nequc  vero  sacris  vatibus  nosiris  satis  erat  mortem 
Christi,  et  quac  tum  acciderant,  omnibiis  prxnuntiare, 
nisi  illiiis  etiam  resurrectiotiisy  sine  qua,  uti  ait  Apo- 
stolus  (Pau/.  I ,  Corinth.,  cap.  xv.  17),  vana  csset 
fides  nostra,  mystcrium  pr.^edixissent.  At  illud  evi- 
dentcr  ab  eis  pracnunttatum  fuisse  probat  Lactantius 
{Lactant.  tib.  iv,  cap.  xix)  his  Psalmistae  verbis :  Pfon 
deretinques  animam  meam  apud  inferos^  nec  dabis 


Hxc  David  passus  non  est,  ut  de  se  merito dixisse  vi-  ])  sanctum  tuum  videre  interitum  (Psatm.  xv,  10).  Prius 


tlcatur ;  sed  Christus  qui  crucifixus  est  i  {TertutL  tib. 
adv.  Jud.  cap.  x  et  xiii).  Quin  etiam  ilie  diserte  asse- 
rit  toto  illo  inlegro  psalino  futuram  Christi  passio- 
nem  decantari.  Et  certe  alios  bene  multos  ut  praeter- 
camus,  Justinus  marlyr  {Just.  Mart.  Diat.  cum 
Tryph.) ,  et  Eusebius  {Euseb.  Demonstrat.  Evangel.) 
illuin  totiim,  et  singulos  illius  versus  de  iisdem  ex- 
iremis  Christi  tormentis  ct  morte  exponunt.  Evange- 
listae  vero  Matthaeus  (  Matth.  xxvii.  55 )  et  Joannes 
{Joan.  XIX.  24)  doccnt  tunc  evenissCt  quod  in  eo- 
dem  psalmo  de  vesiimentis  ejus,  sorte  dividendis, 
pracnuntiatum  fuerat. 
Bodom  fiuiem  Ipto  tempordi  nit  LftcianilUf  ( tat^ 


Tcro  endem  Cyprianus  {Cypr.  tib.  n  adv.  Jud. 
§24)  scriptis  tradiderat,  prscier  ultimum  verbum, 
pro  quo  posuit  corruptionem.  Tam  clara  autem  et 
aperta  est  ea  praedictio,  ut  Petrus  Apostolus  in  primo 
suo  ad  Judaeos  sermone  {Act,  Apost. ,  cap.  ii ,  25 
et  seqq.)  evidenter  demonstret  lllam  non  in  Davide, 
qui  apud  eos  mortuus  et  sepuUus  fuerar,  sed  in  Chris- 
to,  a  mortuis  ad  vitam  revocato,  perfecte  complelam. 
Quin  etiam  Paulus  in  sua  quoque  ad  eos  concione 
{Ibid.  cap.  xiu. ,  35  et  seqq.)  idem  plane  ostendit. 
Itaque  hoc  oraculum  tantorum  Apostolorum  aucto- 
ritAte  firmatum,  aliorum,  ut  facileest,  teslimonio 
corroboraro  ttim  longum  esieti  quamiauUto.  Qut 


iOiS  DISQUISlTION£S  DOGMATl€i£  tti  LACTANTIOM.  mi 

enim  illis  non  credit,  quibus,  quaeso»  fideoi  umquam  A  aU)iic  iaviciissiimiai   esse  ttliid  argumeRlum.  Scd 

Laciantius  aUa  adbuc  »on  minori»  poiMleris  jprofert» 


babebii? 

Neque  ibi  consisiit  Laclantius,  sed  idem  rursus 
probat  bis  ejusdem  PsalraisUe  verbis  :  Ego  dormivi , 
et  somnum  cepl,  el  re$urrexi ,  quoniam  !><minui  auxi* 
liatus  est  mihi  (Psalm.  ni,  6).  lia  etiam  et  totidem 
TerbisCyprianus  {Cyp.^  lib,  ii,  advJud.^  §  24).Tesla- 
lum  aulem  Justinus  Mwiyt^Just.  Apo/.i,  al.  2)ellre- 
DSBUS  (Iren.f  tik.  iv.adv.hceret.,  cap.  xv)  nobislaciunt, 
hocc  verba  a  Chrislo,  in  persona  Davidis  loquente^  de 
sua  morie,  et  ad  vitam  regressu  fiiisse  pronuntiaUi. 

Ad  bscc  vero  propheta  Oseas  non  uao  ttmiua,  sad 
duplici  oraculo  perspicue  prxdixenu  fore  ut  idem 
Christus  aliquando  revivisceret.  Dixerat  enim  :  Hic 
filiu9  meu$  sapiens^  propter  quod  nune  resi$t$t  m  eon- 


qu£  jam  expaiideiida  siint. 

CAPUT  IIL 

Quomodo  Lactantitts  veritatem  ckrisliMnm  retighms 
as*erat  et  confirmet  ex  verii  Chriai  mraculU^  qus 
a  sacris  nostrii  aliiique  vaUbut  prtMcta  /Wrmi. 

ARTICOLUS  PBmOft. 

Quanta  evidentia  Laclanliui  oiUndat  veram  eue  Chriiii 

religionem ,  quam  iUe  verii  mitacuUi .  ak  lioia  et 

Sibylla  daigmtiij  confirntamk 

Aliud  ad  assereudam  ac  probaadam  ^bri&^na  re- 

ligionis  veritatcm  argumenlum  desHroii  Lacia^vs 

ex  Cbristi  mtraculis,  tum  quia  et  vera  et  diviM  vir- 

tute  ab  eo  suiu  lacta ,  tum  quia  sacri  vatcs ,  aliique. 


tribulaiione  fiHarum  iuorun^  et  de  manu  inferorum  B  iongissimo  anlequam  fierenl  lempore ,    Hla  revera 


eruam  eum.  Ubi  est  judicium  fuunt,  mors,  aut  ubi  est 
aculeus  tuus  (Os.,  cap.  xiu.  15«/  14)?  Ibi  ille  pro 
more  sequitur  inierpreiationem  lxxii,  sed  noa  sine 
diversis  quibusdam  lectiouibus.  Posteriora  autem 
prophetx  verba  in  sua  Pauhis  ( i  Corm(i!i.,  cap,  xv, 
54),  uii  nemo  nescit,  ad  Corinibios  episiola  re- 
tulit.  Quapropter  Hieroiiymus  (Buronym.j  lib.  m 
Comment,  iu  Os. ,  cap.  xui)  ex  citatis  a  sc  hujus  Apo- 
stoii  vcrbis  banc  elicuit  conclusionem :  i  Itaque  quod 
ille  in  resurrectioncm  inierprelaius  est  Doinini ,  nos 
alitcr  interpretari  nec  possumus,  tiec  audemus.  i 

Aliud  Osec  testimonium,  secundo  loco  ab  I^ctai>* 
tiocitnlum,  bunc  exprimitur  iu  modum  :  Vivificabit 
nos  post  biduum^  die  tertio  (Osee,  cap.  vi,  2).  Totidcm 
quoque  ha>c  verba  transcripsit  Cypriaims  (Ct/pr.,  lib.  Q  que  euimvero  iter  Cbrisius  facerot,  quoslibet,  i|no- 


praedixeraui.  Deus  enim  neque  spiritus  sut  attatum, 
neque  potiorem  ad  edenda  vera  miracula  diviuae  po- 
tesiatis  sux  pariero  curo  ali*i6  conunuaieai,  niai  ad 
assependam  veritatem ,  sanaque  ac  vera  docuneiria 
tradenda  et  siabilieDda.  Quam  igitur  r^ionen 
Christus  veris  miraculis,  et  longe  antea  pnBttttmiaUf , 
ei  divina  virtute  a  se  editis  fuadavii,  ea  onniDO  Tera 
sanctaque  sit  penitus  Decess,e  est. 

At  Christus  c  maximas, »  inqiiit  Lactanikis  {Lae-' 
tant.,  lib.  iv,  cap.  iv),  i  virUitcs,  >  quas  Apollo,  a  do« 
bis  antea  laudatus,  c  porientiflcas  &  appellavil,  c  ope- 
ralus  e^,  uon  pra^stigiis  magicis«  qus  oibil  vert  ae 
solidi  ostcntant,  sed  vi  ao polestate coeleati,  qu»  jam 
pridem  prophetis  nuntiantibus  canebantur.»  Quocii 


u  adv.  iud.j  %  25),  caque  ille,  cl  Tertullianus  (Ter* 
tuU.^  lib.  adv.  Jud.^  cap.  xv,  lib,  iv,  adv.  Marcion., 
cap.  XLiv),  ac  postca  Hieronymiis  (Hieronym,  in  cit. 
Os.^  /oc),  atque  alii  siuiililer  inierprelantur. 

Addit  tandem  Lactaniius  praedictum  a  Daniele , 
fore  ut  Chrisius  a  morte  ad  viiam  revocatus ,  ascen- 
deret  in  coelum.  Sed  de  bac  vaticinatione  nos  paulo 
ante  egimus. 

Quis  auiem  jam  non  intelligat  quo  jure  Lactantius 
dixerit(Lacl.,/fd.  iv,  cap.  xiv)  c  prophetas  omnes,  > 
hoc  est,  sacros  propbetas  nostros,  et  alios  quos 
etbnici  pro  valibus  babebant,  <  pronuntiasse  de 
Christo ,  ut  ex  genere  David  corporaliier  natus,  con- 
stitueret  aeternum  templum  Deo,  quod  appellaiur  Ec- 


vis  morborum  genere  kborantes ,  paralyticos,  cJau- 
dos,  cxcos,  mutos,  leprosos,  aliosquc  non  roan«  aut 
medicamentis ,  sed  solo  verbo  et  jussione,  unoque 
momento  saiiavit.  Quin  immo  eodero  quoque  modo 
ad  vitam  revocavit  morluos.  Alqui  Isaias  ejusmodi 
xgros  pristinae  valetudini  a  Chrislo  restituendoa  an- 
nuntiaverat.  lllius  quippe  est  descriptum  a  LactaDiio, 
et  prius  a  Cypriano  hoc  pnEdiciura  :  ConforUmdm 
manui  reioluiw,  et  genua  debiUa  coniolanwd  ( ms. 
regius  autiquissimus  comoldamimj  Cyprtanus  vero 
(Cypr.,  libr.  u,  adv.  Jud.)  exhortamini)  qui  atii  p»- 
iiUi  animi ,  noUte  metuere ;  Dominui  noiter  fudidMs 
retribuet.  Ipse  veniet  et  salvos  fadet  nos.  Tune  apt- 
rientur  ocuU  corcortcm,  et  aures  iurdcrum  au<UeuL 


clesia,  et  universas  genles  ad  religionem  Dei  vcram  p  Tune  iaUet  claudui  iicut  cervui^  et  plana  eru  lingMa 

mulorum  ( Uai,  cap.  xv.  3  et  ieqq.)^  Ibi  autem  ne- 
que  ille,  neque  Cyprianus,  aut  interpretatioui  lxxu, 
autYulgatx  omnino  adhxrent,  sedalieri  paululum 
diversae.  Uiriusque  autem  varias  lectiones  collegil 
Hyeronymus  (Hieronym.^  Ub.  x.  Comment.  in  cit.  lirn. 
loc,)^  palamque  fecit  ea,  qux  ibidem  dicunuir,  in 
Christo  et  Aposiolis  suum  sortita  esse  exiium.  Prius 
autem  Tertullianus  (TertuU.j  Ub.  adv.  Jud.^  cap.  u, 
Ub.  de  Resur.  cam.  cap.  xx,  et  Ub.  iv  adver».  JfarcHM., 
cap.  X  et  xu)  hinc  pene  incredibilem  Judxonim 
Marcioni^que  pervicaciam  retuodit,  et  illa  de  Cbristo 
prxdicia  ab  eoque  reapse  peracu  esse  demoiistral, 
Quin  etiam  Sibylia,  cui  etbnici  flden  derogaf»  woa 


convocarei?»  Ficri  enim  non  potuit  ut  tot  oracula 
de  mirando  prorsus  Christi  ex  virgine  et  familia  Da^ 
vid  oriu ,  de  summo  ejus  sacerdolio,  de  Judaeorum 
in  eum  iniquissima  conspiratione ,  dirissimis  crucia- 
tibus,  borrenda  morte,  ad  vitam  regressu,  longissi- 
mum  ante  tempus  prxiiuntiata,  ab  alio  quam  divino 
spiritu  profecia  fuerint.  Tam  cerlo  igilur,  quam  evi- 
deuier  ox  iis  conGciiur  Christum  a  Deo  Patre  suo 
missum  esse,  ut  homines  a  falso  ei  impio  deoruni 
cultu  ad  veram ,  quain  fuudavit,  religiouem  adduce- 
ret.  Nullus  itaque  nec  Judxus ,  nec  gentilis,  nisi  iii- 
sanabili  c^eciiate  perculsus,  negare  poiest  ad  de- 
monstrandam    cbristiauae   religionem   certissbnui^ 


1045  CAP.  III.  AR6UM.  DE  YERIT.  REL.  CHRIST.  i046 

poterant,  eadem  Christi  iniracula  his  cecinit  carmi-  A  Lactantii  codicis  intcrpretatlonem  saepius  curiosis 


nibus,  quae  Lactantius  {Laciant.f  IW.  iv,  cap.  xvi) 
grxce  citavit,  et  In  regio  codice  sic  latine  exhiben- 
tur  :  c  Mortuorum  vero  resurreciio  erit ,  et  claudo- 
rum  cursus  velocissimus,  et  surdus  audiet,  et  cseci 
videbunt,  et  loquenturnon  loquentes  i  (SibyU,  Orac^ 
lib.  viu ,  226  et  seqq,),  At  cadem  insuper  Sibylla 
uno  versu  decaniaveral  fore,  ut  Christus  haec  solo 
suo  verbo  faceret : 

|UvT«  "Uytf  Kfirtmt,  «ia^v  tt  v4«ev  lifmiMM. 

[Idem  po8t  Acrostich.  LacKmt.y  ioc.  d/.) 
Qu2e  scriptor  prsefati  codicis  regii  bis  laiinis  verbis 
reddidit :  Omnia  verbo  faciens,  omnemque  infirmitatem 
curans,  At  prneclare  omnino  animadverlii  Lactantius 
mirum  non  esse  quod  Chrislus  verbo  faciebai  ( mss. 
regii  faceret )  mira^i/ta,  cum  ip$e  esset  Dei  Yerbum , 
ccelesti  viriute  ac  potestate  subnixum. 

Prosequitur  iile,  et  ait  quinque  millia  hominum  , 
in  deserto  fame  eneciorum,  a  Clirisio  quinquc  tan- 
lumroodo  panilms  ct  duobus  piscibus  fuisse  saiurata. 
De  his  autero  nos  in  superiori  disseriatione  egimus, 
Quid  autero,  inquit  auctor  nosler  (Laclant,,  loc.  ci/.), 
dici  aut  fieri  potest  mirabilius  (SibyU.  Orac,  lib.  viii, 
V.  502  et  f«99.)^  Alqui  Sibyila  id  adbuc  futurura 
prxcecinerat  bis  versibus,  quos  ille  descripsit,  ei  in 
oraculis  earum  editis  similiter,  si  quasdam  varias 
lectiones  excipias,  iuveniuntur. 

Prxterea  Cbristus  non  solum  super  undas  maris 
sicQO  pede  ambulavit,  sed  verbo  etiam  suo  gedavit 
ejusdem  maris  tempestates.  Addii  Lnclaniins :  c  Non 


B 


eruditisque  lectoribus  exbibuimus ,  ut  quomodo  ab 
aliis  discrepet ,  et  qux  corrupta  fuerint  graeca  verba, 
faciiiui  perspiciant. 

Scd  videamus  quid  geniiics  et  Judoei  contra  tanlo- 
rum  liactenusque  inauditorum  Cbristi  miraculonim 
auctoritatem  objectarent.  Primum  autem  responde- 
bant  carmina  Sibyllarum  non  ab  iis ,  sed  a  nosiris , 
id  est ,  christianis  scriptoribus ,  fallaci  titulo  fuisse 
composita. 

Verum  Lactanlius  (tac/anl.,  lib.  iv,  cap.  i5)  fu- 
tilem  vanamque  esse  osiendit  banc  responsionem. 
Nara  Varro  ,  Cicero ,  el  veteres  Sibyllam  Iilryibrseam 
aJiasque  commemorant.  Cbrisliani  vero  ea,  quo;  ci- 
taut,  iilorum  tesiimonia  ex  libris  iranscripserant 
auctorum ,  quorum  dubia  non  erat  ihies ,  ulpote  qui 
anto  obierant  quam  Cbristus  homo  faclus  fuissei. 

Jud^  vero  majori  procul  dubio  audacia  et  teme* 
ritate  clamiiabant,  bsBC  miracula  a  Cbristo  quidein 
facta ,  sed  magicis  plane  artibus,  Nulla  enim ,  ait 
auctor  noster,  (ingi  poterai  major  caiumnia.  Chris- 
tus  siquidem  maximas ,  uli  ille  loquitur,  <  virtules 
ccepit  operari  non  prsestigiis  magicis  ,  quae  nihil  veri 
ac  solidi  osleniant,  i  id  esi,  nihil  veri,  aot  quod 
aliquid  aliis  afferat  uiilitatis  et  emolumenti.  Qum 
enim  arle  magica  aut  daemouum  fraudibus  Ount,  ideo 
tanlum  aguntur,  ul  decipianiur  bomines.  Al  Clirbti 
miracula  vi  ac  potestaie  divina ,  non  mala  arie  aliqua, 
sedsolo,  ut  diximus ,  verbo  lacta  suni,  aique  ut 
bomines  ad  Dei  veri  cuUum  veramque  religionem 


Qt  poetxOrionem  mentiuntur,  inpelago  incedentem,      adducerenlur.  Deinde  vero  Judid  negare  non  pote 


qui  demersa  corporis  parte,  bumero  superemmct 
undas.  i  Observant  ibi  Petuleius,  et  posl  eum  Gal. 
laus  heroistichion  esse  poetac  alicujus :  sed  quis  ille 
sit,  neuler  indical.  At  magno  sine  labore  discere  po- 
terant  illud  esse  Virgilii ,  cujus  baec  sunt  carmina , 
{Lib,  X  JEneid,^  v. 765  et  seqq.). 

QuaB  magnus  Orion 
Com  pedcs  incedlt,  medil  per  maxima  Nerel 
Stagoa,  vlam  sclndens ,  hamero  superefflinet  undas. 

Qnis  eniffl  dubiiabit  htte  a  Lactanlio  designari  et 
irrtderi?  Vldesis  Servii  in  illos  versus  et  in  primum 
ejusdem  iEneidos  lihmm  annoiaiiones ,  Natalero  Co- 
nitem  et  alios. 

Rursus  autero  Laetantins  ostendit  (Lactant. ,  lib, 
]Y,  cap.  15)  haeo  oliro  designata  fuisse  Sibyllarum 


rnnt  edita  fuisse  a  Cliristo  bxc  miracula ,  quemad- 
modum  in  arcanis  eoruiu  liiteris ,  id  est ,  Veteris 
Teslainenti  libris  pracnuniiata  fiierunt.  A  quibus  au- 
tem  longe  aniea  prxdicia  fuerant ,  quam  ab  homini- 
bus,  ut  vidimus,  divino  afflalis  spiritu ,  qui  nulli 
nocere,  nullumque  fallere,  nec  unquam  mentiri  po- 
terant?  Denique  banc  insulsissimam  non  modo  Ju* 
dxorum,  sed  gentilium  quoque  crimiiiationem  ab 
Arnobio  aliisque  depulsain  et  eversam  osiendimus. 

Recle  ergo  concluditLactaniius  (Lac/.,  t.  iv,  c.  15  et 
15)  Cliristum  tantis  miraculis  et  prodigiis  meruisse 
ei  veracis  legati,  a  Deo  missi,  ei  ipsiusmctdivinitatis 
fidera.  Quin  etiam  certissima  fuerunt  coelestis  virtutis 
indicia,  quibus  sole  meridiano  clarius  probavil  veram 


camlnibo»,  qu^  in  variis  earum  libris  legimus.  Ca  d  csse  quam  fundavil  et  instiluil  religionem.  Verum 


vero  groBce  tantum  ab  illo  transcripta ,  in  codice  re* 
glo,  SGepius  a  nobis  laudato ,  sic  latina  facta  sunt: 
€  Ventos  eompescet ;  sternet  vero  insanuro  mare  pe* 
dibus,  paeisque  fide  calcatom.  Et  rursus  aliqua  dixit : 
Super  ondas  ambulabit ,  infirmitatero  hominum  sol- 
Tet ,  retargere  laeiei  mortuos ,  et  peliet  mulios  do« 
lores ,  et  de  pane  unius  perionis  saturatio  erit  viro- 
rum.  >  Ibi  autero  dicitur  periqnis ;  quia  grcece  scrip- 
tom  cst  tripnf  «jDTou ,  id  est,  saeculo  et  pera  panis. 
In  quibusdaro  vero  editis  legitur  fHnc,  in  aliis  mjy^o^» 
hoe  est  fonie ,  meiius  forsiian  fciifiric  ex  una  panis 
pera  aut  saeculo ,  quo  paucitas  panum  cvidenlius  si- 
gnificator.  Csetemm  latinaro  praedicli  regii  operuro 


Lactamius  aliis  adhuc  Chrisli  miraeulis,  quibus  doi- 
mones,  magicarum  ariium  auctores  fugavit,  cviden- 
tissime  demonstrat  illa  nullis  magorum  dolis  et  nrti- 
ficiis,  sed  divina  prorsns  virtule  ab  ipso  facla,  atqiie 
inde  adbuc  veritateni  clirisiian»  rcligionis  miriini  in 
modum  stabiliri.  Sed  hxc  inseqiientl  articulo  exami- 
nanda  sunl. 

ARTICHLUS  II. 

Quam  invicte  Lactanlim  christiana:  religionis  veritalem 
demonslret  ex  fugatis  a  Christo,  ejusque  nonune^  ac 
crucis  signo  diBmonibus. 
Tantum  abestut  Christus  praestigiis  artibusque  ma- 

goruro  aut  daeroonuro  miracula  ediderit ,  quin  et  ipse 


4047  DI5QUISITI0NES  DOGMATICi*:  fN  LACTANTIUM.  1048 

ci  cjus  disdpiili  mirabili  virlute  rugavcrint  dxmones,  A  liominibus  noiissimnm  nc  cciti^^simam.  c  Nunc,  >  io* 


co«que  ejecerini  ex  iis,  quse  ob^idebant»  hominum 
corporibus.  Atqiii  iiti  Lactantius  (  Lacianl.^  Ub.  iv» 
eap.  xxvii)  recie  argumentatur :  c  Nccesse  est  veram 
cssc  religionem,  qux  ct  rationem  dxmonuni  novit,  et 
aslutiam  intelligit,  et  vim  retundit,  et  cos  spirituali- 
bus  armis  domitos  ac  subjeclos,  cedere  sibi  cogit.  > 
Enimvoro  hi  dasmones  Jovis,  iGsculapii  nliorum- 
que,  quos  gciitiles  colunt,  deorum  aut  amici  sunt, 
ct  illis  aliqua  nccessiludine  copulaii,  aut  c  contrario 
inimici,  el  infensi.  Si  sibi  inviceni  copulaii  sint,  at- 
que,  ul  aii  llomerus  {Homer.  JUad,,  i,  »«■«.  221 ), 
Jtipiier  da&moniinis  aggrcgeiur,  si  a  poetis  et  philo- 
sophis  modo  daemones,  modo  dii  appelleniur,  quo« 
modo  eos  dislinguemus  a  sc  invicem,  ut  illos  ritc 
distinftos  colamus  et  honoremus?  Si  vero  eximii  B 
geniilium  dii  hostes  revera  sint  dacmonum,  et  cis  in- 
fensi.  cur  iilos  non  fiigani,atque  ad  eos  cxpcllendos, 
non  caindem  ac  Christus  ejusque  discipuli  habent  po- 
icstatem^Qu.^e  etiam  erit  horumce  deorum  vis  aut 
potcntia,  si  ipsis  subjecii  non  sint  d;emones?Ciir 
etiam  Christi,  non  auiem  Jovis  aliorumque  deorum, 
nomine  fugantur,  nisi  quia  Christum,  mininic  vero 
falsos  deos  reformidant?  Et  certe  ubi  coluntur,  se 
deos  esse  mcntiuntur;  ubi  adjurantur  a  christianis, 
coguntur  se  daemones  esse  palam  confileri.  Quorsum 
autem  abeis  extorquetur  tam  ignominiosa  confcssio, 
Disi  quia  maximo  chrisiianorum  eos  adjurantium 
timore  percellunlur? 
Sed  Lactantium  nostrum,  hsec  omnia,  nec  semel 


quii,  €  scctaiores  ejus,  >  Christi  videlicct,  c  eosidemspi^ 
rilus  inquinatos,  dc  homiiiibus,  ct  nominc  magistri 
sui  et  signo  passionis  cxcludunt  {Laclant.,  lib.  iv, 
c.  27).  I  Ncque  has  improbos  spit  itus  clam  et  occulto 
in  fugam  vcrtebnnt,  scd  palnm  ac  publicc,  ac  coin 
ipsiinet  gentilcs  diis  siiis  iminolarent.  Tum  enim,  si 
assistat  aiiquis,  uii  i llc  ait,  «t^na/am  frontem  gerens^ 
non  poterant  ullo  modo  liiarc,  vel  sicul  Virgilius  ab 
eo  laudatds  canebat  ( lib,  iii  Georg.,  vcrs.  149)  : 

Nee  responsa  potesl  coosullus  reddere  vales. 
Non  scmel  aulem  aut  raro,  sed  sacpius  id  factum 
plane  asseveral.  Nam  contiuentcr  subjungit  hancsicpe 
causam  praDcipuam  fuisse   malis  regibus  jiis(i/tam, 
hoccst,  chrisiianos  pcrscquendi, 

Unum  tamen  ex  plurilms  selegit  mcmorabilc  cxem- 
pliim,  quod  his  protulit  vcibis :  c  Cum  qtiidani  minis- 
irorum  nosirorum  i  ( in  duobus  aniiquioribus  mss. 
rcgiis  codicibus,  pro  nostrorum^  legiinus,  e  cultoribut 
Dei )  c  sacrincantibus  dominis  nssislcrent,  iniposito 
frontibus  signo,  dcos  illorum  fugaverunt,  nc  possent 
iii  visceribus  hostiarum  fiitura  depingere.  Quod  cum 
intelligcrent  aruspic^s,  instigantibus  iisdcm  dxmoni- 
bus,  quibusprosecanl,  i  (  mcmoraii  codices  regii  ffro-^ 
$eerant,  ctunus  secunda  manu,  con«6rranf,  editio  FIo- 
rentina  prosecuerani )  c  conquerentes ,  profauos »  id 
est,  Chriitianos,  homines  sacris  intcresse,  egerunt 
principcs  suosinfurorem,  ul  expurgarent,  ( niss.  rc- 
gii  prxfati,  ac  plures  alii  cum  antiquiorcs  tumrecen- 
tlores,  et  editio  ultima,  expugnarent )  c  Dei  templuni. 


profeciocnarraiitem,  si  lubet  audiamus :  c  Justos,  in-  C  seque  vero  sacrilegio  contaminarcnt,  quod  gravissi- 


quit,  id  cst,  cultores  Dei  metuunt,  cujus  nomine  adju- 
rati,  de  corporibus  excedunt,  quorum  verbis,  tamquam 
flagris  verberati,  non  modo  dacmones  se  csse  confi- 
tentur,  sed  etiam  nomina  sua  eduni,  illa  qusein  tem- 
plis  adorantur ;  el  quod  plerumque  coram  cultoribiis 
suis  faciunt,  non  utique  in  opprobrium  religionis,  sed 
honoris*  sui  ( duo  antiquisiimi  codiees  regii,  ct  honoris 
sui),  quia  nec  Deo,  per  qucm  adjurantur,  nec  justis, 
quorum  yoce  torqucntur,  mentiri  possunt.  Itaque 
inaxlmissaepeululatibusediiis,verberarise,etarderc, 
et  jam  janique  exire  proclamant  i  (/Md.  lib.  ii,  cap.  15, 
lib,  IV,  cap,  27,  et  lib.  v,  cap,  21).  Eadem  a  Minucio 
Fellce  tradita  alibi  annotavimus  et  explicavimus. 
Atqui  si  tantus  sit  daemonum,  homines  a  vcri  Dei 


mis  persequeniium  pQeiiis  expiaretur.  i  Duae  aulem 
divcrste  codicum  lectioncs  duplicem  exhibent  Lac- 
tantii  sensum.  Si  eniin  \e%:ks  expugnarent  Deilemplum, 
significabit  Nicomedix  templum,  Diocletiano  jubenie, 
ut  ipse  Lactantiiis  postea  narral,  fuisse  expugnaluro 
et  eversnm.  Si  yero  lcgas  expurgarent  Dei  templum, 
sensus  erit,  ut  gcntilcs  cxpiarcnt  dei  sui  templum, 
qiiod  a  chrisiianis  contaminatum  putabant. 

Qiiaecumquesitvcra  Lactantii  leclio,  exea  aperte 
jntelligitur  d;emones  facto  a  christianis  crucis  signo 
territos  ac  fugatoi.  Sed  haec  fusius  enarrat  Liicius 
Cccilius  in  suo  de  Mortibus  persecutorum  libro,  ubi 
rationem  nobis  reddit  cur  Dioclelianus  Imperator 
coeperit  in  christianos  ssevire.lbi  enimvero  hseclegi- 


veneraiionead  impiumfalsorum  deorumcultum  frau-  D  mus  :  c  Tum  quidam  roiiiistrorum,  scientes  Dooii- 


dulenter  avocaniium  timor,  silanta  illorum  et  deorum 
et  daemonum  inflrmitas  :  contra  vero,  si  tantum  est 
Christianorum,  veruro  Deum  colenlium,  in  ipsos  dae- 
monesimperiuui,  si  tantn  ad  eos  fugandos  poteslas; 
nonne  ccrtissime  inde  conficiiur,  tam  veram  esse 
chrisiianorum,  quam  fulsam  geniilium  religionem  ? 

Acrius  adhuc  urget  Lactantius,  perspicuuroque  fa- 
cit  iisdem  doimonibus  terrorem  maximum  incnti  ipso 
etiam  crucis  signo,  quo  quidem  facto,  non  secus  ac 
ejusdem  Chrisiinomine  adjurati,  dc  hominum  corpo- 
ribus,  qua^  obsessa  tenebant,  confestim  ejiciebantur. 
Aiqne  id  quidem  auctor  noster  narrat,  non  uti  rem 
incertam,  aui  obscuram»  led  omnlbas  lui  temporls 


num,  cum  assisterent  immolanti,  imposuerunt  fron- 
tibus  suis  immortale  signum.  Quo  facto,  fugatis 
daemonibus,  sacra  tiirbata  siiDt.  Trepidabant  Aruspi- 
ces,  nec  solitas  in  extis  notas  videbant ;  et  quasi  non 
litassent,  saepius  immolabant.  Verum  identidem  roac- 
tatae  hostiae  nihil  ostendebant,  donec  roagister  ille 
Aruspicum  Tages,  seu  suspicione,  seu  visu,  ait  id- 
circo  non  respondere  sacra,  quod  rebus  divinis  pro- 
fanihomines,  mmirum  chrisHani^  interessent.  Tunc 
ira  furens,  sacrificare  non  eos  tanluro,  qui  sacris  mi- 
nistrabanl,  sed  universos,  qui  erant  in  palatio,  jus^ 
sit,  et  in  cos,  si  detrectassent,  verberibus  aniroad' 
vertif  datisquc  ad  preposiloi  iitleria  f  etiam  miliia 


m9  CAP.  III.  ARGUM.  DE  YEniT.  REL.  CIIRIST.  1050 

cogi  nd  ncfanda  sacrificia  prxccpii;ul  qui  non  pa-  A  iidem  tcrrorcs  urgeni,rursus  signum  adhibclur,  ac 
rnissent,  militia  solvercntur  i  {CeciL^  lib,  de  mortib.      dxmoncs  conquiescunt.  i 


penecui. ,  cap,  x ).  Vidcs  sane  quaro  asseveranter 
uterquc  nfnrmet  ctlinicoruin  sacra  facto  a  christianis 
dominicoe  crucis  signo  turbata  futsse,  ac  Diocletia* 
nuni,  ibi  prxscntem,  tum  jussisse  in  bos  cxtcrosque 
cbrislianos  sxviri. 

Quamvis  autem  cei  tissimum  sit  utriusque  Lactan- 
tii,  et  Lucii  Cecilii»  slcut  alibi  ostcndimus,  de  fuga- 
tis  signo  cructs  dxmonibus  testimonium,  nec  ab  ullo 
cordalo  honiine  in  dubium  merito  possit  vocari ;  si 
quis  tamen  id  sibi  aliunde  probari  postulet,  huic  tcs- 
tem  primum  dabimus  Atbanasium,  qiii  palnm  teslifi- 
catur  dxmoncs  ac  deos  signo  crucis  Clirisii  facto  tam- 
quain  moriuos  obinntesccre,  irrilasquc  fieri  corum 
pnestigi.is :  T&i  ^i  <niiiita  toO  arau/^oO  iratrct.  fiiv  jxaysia  g 
TraufTat,  Traca  5i  ^pftareta  xaTapyftTat  (  Alhanas.^de 
Incarn,  Verb,  Dei).  c  Signo  autem  crucis  omnis  ars 
magica  deficit,  incantamenta  omnia  evanescunt.  i 
Quapropter  Cyrillus  llierosolymitanus  christinnos, 
curx  sux*  conimissos,  sic  adhortnbatur  :  c  Ne  ergo 
Christi  crucem  eriibescamus,sod  si  quisalius  nbscon- 
dnt,  tu  palam  ad  frontcm  obsignalo,  ut  dxmoncs  re* 
giuin  signtim  inluent"S,  iremuli  procul  aufugiant.  i 
Mn  Totvuv  «raic^^ui^wftffv  tw  CTaupw  toO  Xpiorov,  cdla 
x«v  oXXof  arroxpuTrrjj,  ov  fOcvspSig  im  yLtroiTtoi  c^/sa- 
yt?o\>,  iva  01  Sat^ove^  t6  oiQfistov  i^orrsg  to  jSactXtxov, 
fjLaTipootfxtyaidtrpiiiwTSs  (CyriU.^  Hierosol,  Catecli.,  iv, 
§  iO  ).  c  Non  cniin,  inquit,  alterius  crucifixi  invoca- 
tio  d.'cmoncs  abigit. 


Cum  hxc  vero  publica  notaque  omnibus  cthnici 
negarc  nequirent,  qu^),  pulas,  ratione  ea  infirmare 
conabanlur?  Respondebanl,  ait  Lactantius(  Lariaft/., 
lib,  IV,  cap.  27),  hoc  deos  non  metu  ( male  in  edilis, 
nutu  )  verum  odio  facere,  Neque  in  animum,  quxso, 
inducas  illud  ab  auctore  nosiro  graiis  fictum ;  quod 
facilius  refelleret.  Jam  enim  citali  Gregorius  Nazinn- 
zenus  et  Thcodorelus  ccrtiores  nos  faciunt  sacrorum 
anlislitem,  lateri  Juliani  inhrcrentem,  ipsi  virtutem 
crucis  valde  admiranti  respondisse.  AbominationiiUis 
fuimus,  non  terrori,  vel  ul  scribit  Thcodorclus  : 
€  Non  timuerunt  dxmoncs,  ul  tu  censes,  scd  faclum 
tuum  abominati  recesserunt.  i 

Ycruin  Lactantius  insulsnm  hanc  cavillationem  fun- 
ditus  evcrtil.Si  quaeienim  fuissel  deoruin  sive  dre-^ 
nionum  poiesias;  congruum,  immo  neccsse  procul- 
dubio  erat,  ut  quos  signo  crucis  munitos  odcrant  ac 
detestabaniur,  hos  non  fugerent,  sed  praesentibns 
potius  mulclnrent  poenis.  Turpis  nainque  hacc  fuga 
certissimum  crat  vicioriae,  a  christianis  in  cosdcm 
dxmonas  reportatac  indicium.  Negnre  itaque  nemo 
poterat,  inm  veram,  qunm  victriccm  esse  religionem 
christianornm,  qui  du^inonas  solo  crucis  signo  fuga- 
bant  domabantque. 

Quis  igilur  GalLxum,  non  sccus  atque  alios  ejus 
asseclas,  snlutiferi  crucis  signi  inimicos,  non  mirabi^ 
tur,  qui  in  Iiunc  Lactaniii  locum  obscrvat,  cum  plus, 
quam  par  eral,  Iribuissc  crncis  signo;  quando  qui- 


Nec  minus  perspicne  Gregorius  Nazi;inzcnus  divi-  C  dem  dixit  illud  dasmonibus  fuisseicrrori?  Quid  enim. 


nam  hnjus  saluiifcri  crucis  signi  ei  invocati  nouiinis 
Christi  p  itcsiatem  hisce  versibiis  cecinit  : 

....  iriit  XftffYoO  ^Y0(  o&vo|ui  nvsiv 
no)Jbi»i  itoOvoy  litxov  Zi   •ni'''^  T^X64i  ivi^mt 
Tf j^»  iajakotn  xt,  poAv  vOivOf  utj^^ovTOc* 
U  exwifov  |u-fdXoto  jofirpfMti,  ^il  |UvovTt , 
Ui^  |iie«ov  t79«4^  riiro^  $1  CffTi|9i  tf^tov. 

{Greg,  Naz  ^  Carm,  6i.) 

Ipse  etiam  sors  inclyia  Christf 
Prolalo  ipsius  vet  solo  noinioe,  saepe 
D^mones  ejeci  siridenles,  atque  gementes, 
Clamautesque  Dei  robur  domiiianlis  olympo, 
Aera  vcl  medium  signo  cmcis  i|)se  notavi 
Illuslremque  tulit  typus  hic  ex  noste  triumphum. 

Quid  vero  quod  vir  ille,  fido  procul  diibio  dignissi- 
inus,  ac  post  euin  Theodoretus  (  Theodoret,^  lib,  iii 
Jlist,  EccLy  cap.  iii),celeberrimum  nobis  suppediianl 


amabo  te,  illi  nimiuih  tribuit?  Docmoncs,  inquit  Gal- 
Ixiis,  non  signo  crucis  terrcbanlur,  scd  cruce  ipsa, 
hoc  est,  mortc  Christi  in  crucc  intcrempti.  Vcrum 
eximius  ille  vir  prius  evidcntissime  probare  dcbcbat, 
mentitos  fuisse  non  dubine  tnmen  fidei  scriptores,  a 
nobis  hactenus  citalos.  Sed  id  nec  probavit  Gallseus, 
nec  probare  curavit.  Atqui  si  Juliantis  impiusille  apo- 
stata,  non  nmplius,  si  inmen  umqunm  fuit,  sincerus 
Christi  sectaior,  dt^emones,  uii  diximus,  sigiio  solo 
crucis  fronte  imposito  expulit;  multo  mngis  certnm 
esse  debet,  eos  a  vcris  ac  piis  Christi  discipulis  hoc 
ipso  solo  fugatos  fuissc. 

Urgel  Gallxus  :  Paulum  in  sna  ad  Hebrxos  cpistola 

scripsisse  diabolum  Chrisii  morlc  destructum.  Qiiid 

Juliani  Apostataicxemplum.quoccrto  nihil  ad  osten-  ^  i»de?  Numquid  ex  his  verbis  conficiiur  solo  crucis 


dendam  signi  crucis  in  d^moncs  viriutem  efficacius 
potiSt  uinquam  desiderari.  Impins  enim  ille  impera- 
tor,  sicut  illi  testantur,  postquam  a  christiana  reli- 
gione  dcfecisset,  in  subterraneum  et  horrendum  ady- 
tum,  uno  lantum  siipaiiis  comite,  descendit,  utma- 
gicis  artibusdaret  operam.  Scd  sonis  insuetis,  telris 
odoribus,  spectrisqiie  igneis  territus  :  c  Ad  crucem,  i 
inquit  Gregorius,  i  vetusque  rcmcdium  confugit,  hoc- 
que  sc  adversus  terrores  consignat,  eumque  quem 
perscquel)atur ,  c  videlicet  Christum ,  i  opitulatorem 

adsciscil Valuit  signacuhim,  cedunt  dasmones, 

pclluutur  timores.  Quid  deindo?  Bespirat  malum» 
mm  oudactam  conrlplt,  n\m%  Pgjrcdliur,  nirsui 


Christi  signo  fugatos  non  fuisse  docmones?  Quin 
immo,  quia  Christus  morle  sua  diabolum  destruxit, 
inde  profecto  conficitur  ipsius  crucis  signum  diabolo 
et  daemonibits  esse  lerrori. 

Instat  adhuc  hetcrodoxus  homo  Lactanttum  non 
dixisse  dsemones  nudo  crucis  signo  expclli,  sedet  no- 
mine  magislri  et  signo  passionis ,  quod,  inquit ,  et  nos 
concedimus.  Bene  esi,  quod  ille  landem  concedat, 
quod  non  poterat  amplius  inficiari.  At  si  utroque  ct 
nomine  Chrisli,  et  signo  crucis  cjus  dxmones  expulsi 
sunt,  certe  ad  eos  cxpellendos  dcbuit  aliqua  esse 
illlus  salutaris  signi  potenlia.  Ut  quid  cnim  frustra 
Qdliiblium  fuUsot?  Aiqui  Laclantius  ibidem  lubjunxlti 


mi  DISQUISITIONES  DOGMATICiO  IN  LACTANTIUM.  105) 

quod  GaUaeus  non  sine  fraude  ei  dolo  dissimuiasse  ^  fuisse  opinabantur.  Sed  quia  nenao  negare  poterai 


videtur,  cum  sacriOcarent  ethnici  in  fugam  versos 
fuisse  daemones,  mpd^Uo  ab  assislentibus  cbristianis 
froniibui  crucis  Christi  signo.  Alibi  LacUniius,  quem- 
adroodum  alii  a  nobis  ciiaii ,  meniionero  solius  Do- 
minicT  crucis  signi  fecerunt.  Porro  aulero  banc 
signi  crucis  viiiuiero  non  ab  ipso  solo,  sed  a  divina 
poienlia,  cujus  instruroenturo  esi ,  derivari  catholici 
orones,  quidquid  caluninialorea  heterodoxi  secu» 
elTutiant,  palaro  profitentur. 

ARTICULUS  III. 

DUuunlur  ethnicorum  argumenia^  quibui  frusira  pro- 
bare  conaii  sunl  ab  ApoUoiiio  Tyanoeo  similia,  ac 
majora  etiam^  quam  a  Chiisto  facta  fuis$e  miracuia, 
aut  hwc  ab  apoitolis^  ut  qucesium  facereiU,  conficta* 


bunc  Apulcium  iropiuro  fuisse  honiinem,  et  rongiaD 
accusatum ,  binc  Lactantius  {Lactant.  ibid. )  haud 
illepide  Hieroclem  sic  irridet :  <  Mirum  quod  Apu- 
leium  prsetermiserit,  cujus  solent  et  muUa ,  et  mira 
roeniorari.  >  At  serio  hunc  deinde  refellit  et  respon- 
dec.si  vcra  fuerint,qu£venditabanlur  Apolloniimira- 
cula  y  illum  debuisse  pro  deo  ab  omnibus  coli.  Ilie- 
roclen»  iuque  sic  urget,  i  Cur  igitur»  0  delirum  ca- 
put ,  neroo  Apoiloniuro  pro  deo  colit ,  nisi  forle  tu 
solus ,  illo  sciiicet  deo  dignus  ? » 

Quo  autem  ,  inquies ,  pacto ,  id  Lnctaniius  asse- 
verare  potuit.  Nonne  Xiphilinus  meniorije  mandaTit 
eurodero  Apollonium  ab  Anloniao  Caracalla  in  ho- 
nore  magno  habitum  fuisse ,  xai  i^pwov  ocvt^  zsnoL- 


Qiianturo  ehristiana  religio  veris  ac  certe  stupen-  «^  m uoco-at ,  eiquc  ab  illo  erecium  roonuroenlum ,  sive 


dis  Christi  miracnli^  stabiliiur,  tanta  ethnici  audacia, 
tanloque  conatu  taro  sxpe  quaro  frustra  repetiio, 
iila  negare  aut  infirinare  connisi  sunt.  Unus  autemex 
iis  cnjus  noroini  Lactantius  pepercit,  et  quem  supe- 
rius  Hieroclero  fuisse  ostendimus,  pecuiiari  quadamy 
scd  plane  penitusque  vand  ac  futili  ratione  ad  cuucta 
Cbrisii  roiraciila  deprimenda  et  exienuanda  aggressu^ 
est.  Cum  eniro  illa  negare  non  possei,  voluit  osten- 
dere,  Lactantii  verba  sunt ,  ApoUonium  vel  paria^  vel 
etiam  majora  feciise  (Lactant,  lib.  v.  Init,  div, 
cap.  iii).  Faroosus  ille  fuit  Apolloniiis  Tyanccus,  Py- 
Ihagorico)  philospphiai  sectator,  qui  sub  flnero  primi 
Ecclesiqf,  sxculi ,  ut  in  Euscbiano  Chronico  noiatur 
{Euseb.  Chron,  ad  ann,  Chri$t,  96),  florebat.  Octo  au 


xdificatam ,  taroquaro  heroi,  ba$ilicam?  Nnrrat  vcro 
\opiscus  ApoIIonium  Aureliano  post  captam  Tyanam 
vrbero  appnruisse,  illique  suasisse,  ut  clementius 
ageret.  Tuin  dcinde  hxc  adjecit :  c  Norat  vultum  pbi- 
losophi  venerabilis  Aurelianus ,  atque  ii)  niultis  ejus 
iroaginem  viderat  templis.  Dcnique  statim  attonitns, 
et  imaginero  et  statuas,  et  teropluro  eidero  proroisii  i 
{Vopisc.  in  VU.  Aurel.  circ»  med,),  <  Ai  si  impeialor 
ilie  sietit  proroissis,  ante  Ldctaniii  teropora,  tcin* 
pluro  Apollonio  ^dificaturo  e$t.  Quid  vero  vis£  ab 
illo  ejus  imagineset  slatuic,  in  teroplis  collocaiap, 
aliud  innuunt,  imi  ens  ipsi  lainquaro  Deo  positas? 
Yeriiro  id  probatione  adhuc.indigei.  Quisenim  nes« 
ciat  aliasin  gentiliuro  leroplis,  quaro  deoruin  erccia^ 


tein ,  qui  eiiaronuro  exsiant ,  libros  de  illius  viia  Phi-  q  ^ui^^^  statuas  et  imagines  ?  Et  cerie  Xiphilinus  diclt 


lostralus  stylo ,  sicuii  ait  Phoiius ,  aperto ,  gralio$o, 
et  conciso  conscripsit.  Ibi  autem  varia  et  maxima 
meroorantur  roiracula,  ex  quibus  pauca  quaednn) 
idein  Phoiius  recenset,  qui  narrationein  suaro  siq 
absolvit:  cHis  siroilia  deroentix  plenn ,  el  alia  pluriro^i 
prodigiose  confingit.  Ilnque  libris  octo  oronis  ab 
illo  vaiiissiroi  laboris  opera  consumiiuM  U6{p«7rX>i<7t« 
Toyroef  avoiag  fUO-T»  x«i  tTSpa  tt^i lorcp  T?pptTSvg-ifUvo^. 
«V  oxTcl)  5i  loyaig  ij  7ra<T«  kOt^  xrig  fA«7aw77Qvwf  7m^$n 
xaTnWc^cuTac. 

£x  hacautero  Philostraii  historia,  scu  potiu^con- 
flctis  ab  eo  fabulis,  Hierocles  in  suis  libris,  quo^ 
pseudotitplo  fCkakinQtl^ ,  uti  notavimus,  inscripserjit, 
occasioncro  arripuit  Apollonii  roiracula  curo  iis,  quae 


illi,  non  taroqqaro  Deo,  sed  tamquaro  heroi  fabrica- 
tuni  a  Caracalla  moniroentuui. 

Quoquo  autero  modo  res  se  habeat ,  Lactantius 
paulo  posi  suam  chirius  ezplicat  mentem  ,  ubi  adver- 
sarium  suuin  sic  Insectatur :  <  Curo  dicasei  adoratum 
esse  a  quibusdam ,  sicut  Deum ,  et  simulacruro  cjus 
subllerculis  Alexiaci  noroineconstituluro,  ab  Epliesiis 
etiaro  nuoc  honorari » {Lact.  ibld,).  At  h;ec  ex  Pbi- 
lostrati  historia  {Philostr,  lib.  iv,  cap.  5)  Hierocles 
haud  dubie  delibaverat.  Nonne  ergo  Laclantius  iiinc 
recte  colligit  ApoIIonium  a  quibusdam  tantiiromodo 
pro  deo  habitum ,  quem  lamen  non  suo  nomine  cole* 
bnnt ,  sed  alieno ,  nimirum  Herculis  Alexiaci,  seu  ut 
grscce  Philostratus  dixil  oTroTf  oTraiou  ,  id  est,  malo- 


Chrisius  divina  virtutc  fecerat ,  perperaro  eoropo-  D  ruro  depulsoris  et  averruncatoris?  Si  qui  autemalU 


nendi.  I(nque  hac  insulsa  coro|xiratione ,  nqn  illq 
tanium,  sed  alii  quoque  gentiles,  postea  connti  snnl 
miraculoruin  Christi  minuere ,  ac  penitqg  etjaro  in- 
^rroare  auctoritatero.  Saecub)  eteniro  quinto  MarceU 
Jinus  qusestionea  qiiasdnm  Augustino  solvendas  pro- 
posuit,  euroque  rogni,  ut  iis  respondere  dignetur, 
qui  c  Apollonium  suum  nobis ,  et  Apuleium  aliosqu^ 
mngicaB  ariis  homincs  in  mediuro  proferunt,  qMornn) 
majora  contendunt  exsiitissc  miracula  >  (Apud  Aug, 
epist,  136).  Audaciores  procul  dubio  hi  videntur,  qqi 
miracula  non  soluro  ab  Apollonio,  qnemndmodum 
Pbilostraius  jaclitabat,  sed  eliamab  Apuleio,  effecta, 
bis  quse  Chrisius  feeeral,  paria  ^iique  majora  etiam 


illuro  vero  ac  proprio  ejus  nomine  lamqunro  Dcum 
bonoraverint ,  hi  paucissimi  erani,  ac  unus  forlasse, 
uti ,  Lnciantius ,  joco  et  risu  dixcrat ,  et  solus  Hie- 
rocles, 

At  hic  ipse  respondebat  Apollonium  fuisse  Chrisio 
modcstiorem,  qui  etsi  majora,  utille  garriebat,  qunm 
Christus,  fecisset  miracula,  Dei  nihilominiis  nomen 
sibi  non  arrogaverit.  Sed  Lactantius  funditus  evertit 
vanuro  illud  siroulatae  frustra  verccundiae  efTugium. 
Quis  est  eniro  ,  inquit,  qui  immnrtalis  nominis  sui 
mumoriam  nop  concupiscnt?  Reges  oerte  maiimi. 
aliique  horoines  magniflcis  imaginibus » siaiois  el  sc- 
pulcris  «aro  sibi  comparare  motiti  sunt.  Immo  vera 


1055 


CAP.  ni.  ARGUM.  DE  VERIT.  REL.  CHRIST. 


im 


ipsemet  Uieroelcs  ediiis  libris  suis,  tamelsi  detests-  A  lonii  et  Apulcii  mimculn  nullo  fldeti  auctore  jnciitaii. 


bile  tiigemi  sui  monimentum  sinl  ^  niiiil  aliad  quam 
nominis  immortalitatem  aflTectaverat.  SioUum  est 
Igiiur  putare  id  ,  quodomnes  optant,  recusatum  ab 
Apollonio»  quem  Hicrocles  dixit  a  quibusdam  sicnt 
Deum  adoratum  fuisse. 

Oein  vero  (alsa  fnisse  Apollonii  miracula  hlnc  aue- 
tor  noster  aperte  convincit  {LactanL  Ub.  v  Inst,, 
cap.  m),  quia  constabat  itlum  operam  magicis  dcdisse 
artibuSy  quibus  aliquid  supra  consuetnm  naturae  or- 
dinem  fecisse  videbatur.  Nefandis  siquidem  his  frau- 
dibiis  illud  plane  tribueiidam ,  quod  Hicrocles  post 
Philoatraium  posteris  iradidil  (  Phitostr,  Hb,  vin, 
cap.  4),  eomdem  Ap<*Honium  cum  ante  judicum  tri- 
iMinal  staret,  noxque  dcbiias  poeiias  Donliiiano  datu- 


Nec  immerilo  quidem.  Nam  quc  Apollonio  tril»iiun- 
lur,  illa  ex  Philostrato ,  uti  observavimus,  incerlfe 
omnino,  nequid  amplius  dicamns,  fidei  scriplorc, 
lilteris  mandata  sunt.  Deinde  vero  Aiigusiinus  dicit 
illos  magos,  vel  laudabiliter  philosopbos  nominari. 
Quam  jure  autem  merito  id  ab  eo  dictum  sit ,  inde 
colligas,  quod  Hieronymus  ApoIIonium  a  vnlgoma- 
gum,  a  Pyihagoricis  philosopluim  nunciipalum  fuissc 
testificaiur ;  c  Apollonius,  inquUy  sive  ille  magus,  iil 
Vttlgus  loquitur,  sive  philosophus,  ut  Pythagorici  di- 
cunt  >  (Hieronym.  epist,  l.  ad  Patdin.). 

Neque  solum  porro  vulgns  hunc  magum  vocavit , 
sed  Lucianus  narral  (Luciun.  in  Alcxandr.  seu  Pseud.) 
quemdnm  malencum  et  improbum  pr.TSliginiorcm, 


ms  esset,  tum  repente  ex  omnium  oculis  evannisso,  B  Alexandri  itidem  ma,7i  pneceptorcm,  ex  corum  Tuisse 


nec  comparuisse  ampliiis.  At  Inde  Eosebius  jure  me- 
rlto  eoncludit  {Eu$eb.  adv,  BierocL)  illum  non  ideo 
quidem  magum  fuisse,  quia  suhiitjudicium,  sed  quia 
judices,  imperatorem  et  circumrusos  illi  speculatores 
effugil  ac  fefttllit.  Nee  absimili  sane  modo  Hierony- 
mus  coiitra  Marcionistas,  qui  Christum  ftcte  et  simu- 
late  naium  falso  asserebani,  dispulat  :  c  Apollonius 
Tyanaeos  seribitur,  cum  ante  Domitianum  staret  in 
consistorio,  repenle  non  comparuisse.  Noli  poten- 
tiam  Domini  magorum  praestigiis  ada^quare,  ul  videa- 
lur  Aiisse,  quod  non  fuit  i  (Hieronym.  epist.  ad  Pam^ 
maeh.  Mdv.  Exror,  Joan.  Hierosol.). 

Quamobrera  Augustinus  censet  irridendos  prorsus 
esse  gentiles,  qui  bunc  Apullonium  et  Apuleium  ma- 
gicis  artibus  deditos,  Christo  comparare  audehant,  ( 
tametsi  tolerabilius  videatur,  quod  illos  cum  eodem 
Chrisio  polius,  quam  cum  sccleratissiiuis  diis  suis 
contulerint.  Ilarcelliuo  siquidem ,  ipsum ,  ut  paulo 
aiiie  dicebamus ,  interroganti  sic  respondct  :  c  Quis 
vel  risu  dignum  nou  pulet,  quod  Apolloniumet  Apu- 
leium ,  csBterosque  magicarum  artium  perilissimos , 
conferre  Christo ,  tel  etiam  prseferre  conantur? 
quamqunm  tolerabilius  ferendum  sit  quando  istos  ei 
potius  compararunt,  quam  deos  suos.  Mulio  enim 
melior,  quod  fatendum  est,  Apollomus  fuit,  quam  tot 
stuprorum  auctor  et  perpetrator,  quem  Jovem  noml- 
nant  i  {AuguUin.  epitt.  138  ad  MarceU.  §  18).  Alia 
vero  in  epistola  seu  libro ,  ubi  ethnicos  refellit,  qui 
Jonam  triduo  in  ventre  ceti  fuisse ,  tanquam  penitus 


numero  qui  cum  Apollonio  Tyanxo  versali  fuerant , 
omnemque  pernoverant  illius  trng.'cdi-*m  :  xoc^  7>iv 
Traaocv  «Orou  T/scr/wStav  stJoTwv. 

Al  vehcmentius  ndhuc  ethnicos  hinc  urgel  Lactan- 
tius,  quod  ab  illis  pauca  lanlum,  fatcnte  ctiam  Hic- 
rocle,  atque  exigua  Apollonii  portcnia  vcnditarent : 
Chrisius  vcro  innumera ,  et  tam  multa ,  iiiquit  ille , 
ediderit  miracula,  ut  unus  Uber  ad complectenda  om- 
nia  salis  non  sit  (  Laclanl,  Ub.  iv.  cap.  15  ).  Quo  ille 
loquendi  inodo  Joannero  haud  dubie  imitatus  cst,  qui 
in  fine  Gvangelii  sui  scripsit ,  se  non  arbiti  ari  singula 
Chrisli  opera,  si  scriherenlur,  mundum  ipsum  capere 
posse  eos  qui  scribendi  sunt  Ubros  {Joan.  Evang.  cap. 
XXI,  25).  At  his  procul  duhio  verbis  signitical  in- 
I  numeraljilia  fuisse  Chrisli  opera  et  mirncula ,  qu;c 
digna  erant  immortnli  mcmorirc  singulatim  conMgna- 
ri.  Porro  autem  Christiani,  uii  Lactantius  proscquilor 
(Laclant.  Ub.y.cap.  5),  agnovcrunl  pnlamque  profi- 
tebnntur  Chrislum  esse  veruin  Deum,  scd  non  idco 
tantnm,  qiiia  tol  lantaque  miracula  ah  ipso  edila,  ve- 
rum  etiam  quia  ea  ipsa  a  sneris  valibus ,  uti  dictum 
est,  divino  spirltu  alHatis  praenuntiata  fuisse  certo 
certius  compercrant.  Atqui  nec  ApoIIonius,  ncc  Apu- 
leius  vera  umquam  edidcrunt  miracula ,  neque  ullus 
umquam  ea  ab  aliquo  divino  propheta ,  prius  quam 
fierent,  annuntiala  fuisseullibi  testificatus  est.  Plura 
autem  de  ApoIIonio  qui  legere  voluerit ,  is  Huetium 
consulat  {liuet.  de  Demonslr,  Evangel.  prop.  ix, 
c.  147),  et  recentioris  seripioris  lucubrationem,  gal- 


iocredibile  irridebant,  ihi  Apollonium  haud  duhitan-  D  lica  lingua  nuper  conscriptam. 


ter  magum  appellnt ,  et  asserit  mcmorata  ejus  mira- 
cula  nullius  ceria  auctoritate  firmari :  c  Et  tamen  si 
hoc,  inquit,  qiiod  de  Jona  scriplum  est,  Apuleius  lla- 
daurensis,  vel  Apollonius  TyanaBusfecissedicerentur, 
qiiornro  mulia  mira,  nullo  fideli  auctore,  jactitant, 
quamvis  et  dxmones  nonnulla  faciaut  Angelis  sanctis 
similia,  non  veritate,  sed  specie,  non  sapientta,  sed 
plane  fallacia;  tamen  si  de  istis,  ui  dixi ,  quos  magos 
vel  pbilosophos  laudabiliter  nominant,  tale  aliquid 
uarraretur,  non  jam  in  buccis  creparet  risus,  sed  ly- 
phus  >  {Idem  epist,  cii.  quast.  6).  Animum,  quoiso, 
paromper  advertas  ad  id,  quod  ibi  eximius  istc  doc- 
tor  palam  aperleque  assevera:,  haec  utriusque,  Apol- 


Contra  lamen  impudeniissimus  chrlstianorum  hos- 
tis  Hierocles  in^labai,  qujc  in  sacra  Scriptura  nar- 
rantur,  hnec  falsa  esse,  sibi  ipsis  conlraria  et  a  Pelro 
et  Paulo,  cseterisque  Christi  discipulis  rudibus  ei  in- 
doctis,  ac  plerisque  piscaloria  arte  quwstum  racien- 
tibus,  atqiie  omnia  ad  lucrum  revocantibus,  ficta 
fuisse  ac  fallaciter  disseminnta.  Sed  insulsissimam 
calumniam  tam  cito  quam  facile  Lactnntius  noster 
depellil  (Lact.  Ub.  v,  cap.  2  ei  3).  Nam  si  rudcs  el 
indocii  fiierunt,  ergo  ab  eis  abfuii  fingendi  astuiia  et 
voluntas.  Quid  vero,  quod  non  indoctl  homines,  scd 
eruditi  ac  doctrina  exculii,  quales  crani  Plaio,  Aris- 
toteles  aliique  philosophi,  contraria  sibi  invicem  et 


mH  DISQUISITIONES  DOGM\TICiE  IN  LACTANTIUM.  «05C 

repiignaniia  nliquando  (locuenmL  At  ea  omnia  qua^  A  tesiimonium  de  r^icicndis  Judaeorum  sacrificiis,  et 


a  Chrisli  discipulis  trndila  sunt ,  ubique  quadrant « 
planeque  sibi  consentiunt.  Nihil  porro  diciu  absur- 
dius,  quam  illos  quxslus  et  commodi  gralia  fuisse 
fallaciarum  seminatores.  Vivcndi  etcnim  genus  seculi 
sunt ,  quod  omni  voluptaic  caret,  et  omnia,  quae  ha- 
benlur  in  hujus  mortalis  vitx  bonis,  plane  sperne- 
bant.  Quiii  immo  pro  Chrisli  fide  et  religione  non 
solum  morlem  constantissime  subierunt,  sed  Christus, 
et  ii  etiam  ipsi  praedixerunt  se  morituros  illius  causa, 
omnesque  suos  seciatores  acerba  et  nefanda  passu- 
ros.  Sed  dejiis  omnibus  jam  a  nobis  in  superiori  dis- 
sertatione  disputaium  est. 

Qiiid  crgo  ex  lola  hac  disputatione  aliud  conclu- 
dendum ,  nisi  verissima  fuisse  quxcumque  Christus 


nova  lege  chrisUana,  incruentoque  ilHus  sacriGcio 
poslea  instituendis ,  non  interpreietur.  Supervaca- 
neum  itaque  foreiomnium  singillatiniappellandoruin 
verba  iranscribere,  acsiifficiet  Jiistini  martyris  {Jutt^ 
Dial,  cum  Tryph,) ,  Irxnei  (ireit.  lib,  iv,  adv.  fueret. 
c.  32),  Tcrlulliani  {TertuUian.lib.  iii  adv.Mareian. 
cap.  22  et  lib.  iv),  Cypriani  {Cyprian.  loe.  df.),  Ea- 
sebii  {Euscb.  in  fin.  Ub.  i.  Demousir.  Evangei.)  liiero- 
nymi  {Hieronym.  in  cit.  Malack.  ioc.) ,  libros  citasse 
et  loca  librorum. 

Proilerca  Lactantius  illud  confirmat  hac  psalmisfje 
vaticinatione :  Itetn  David  in  Psal.  xvii :  Constiluts 
me  in  caput  gentium  :  populus  quem  non  cognovi  ser^ 
viet  milii  {Psalm.  xvii,  44).  Ita  ct  Cyprianus  juxU 


fecit  miracula,  neque  ea  ab  ipso  cdita  malis  qiiibus-  B  manuscriptum  codicem  Corbeiensem ,  ct  secundum 


dam  arlibiis ,  sed  divina  tantummodo  virtule  ac  po- 
test&le?Alqui  si  Christus  divina,  siculinemo,nisi  de- 
meiiti  pervicacia  obcaecatus,  negare  potest,  virtute 
pra}ditus  fiiit,  necessario  faiendum  est  veram  es&e 
fundatam  ab  illo  religioncm. 

CAPUT  IV. 

Examinantur  atia  argumenta,  quibus  christiance  reli- 
gionis  veritas  a  Lactantio  slabilitur. 

ARTICULUS  PRIMUS. 

Qunm  perspicue  Lactantius  demonslret  veram  esse 
christianam  religionem  ex  Judaicce  icgis  abrogatione, 
nc  christianw  institutione ,  propagatione  ei  sane- 
titate. 

Religionis  nostrae  veritatem  demonstrant  non  ca 
tantum,  quo^  ab  Christi,  ejus  auctoris  vita,  miran- 
disque  prorsus  ejus  operibus  ducuntur  argumcnta, 
sed  alia,  eliam,  qus  ex  ipsamet  ejusdem  religionis 
instiiulione,  propagatione  el  sanctitate  crui  possinit 
{Lactant.  iib.  ly.  Inst.  divin.  cap.  11  et  cap.  17).  Prai- 
dictum  siquidcm  a  sacris  vatibus  et  ipsoinet  Moyse 
fuerat  fore  ui  Deus  suum  inittcret  e  coelo  fiiium ,  qui 
Judaeorum  circumcisionem,  nlinfra  dicetur,  etlegem 
eorum  abrogaret,  novamque  conderet  ubique  terra- 
rum  disseminandam.  Quin  etiam  iidem  prophetx 
prxnuntiavcrant  abjectam  a  Judseis  justitiam,  ad 
eas  iransferendam  genies,  quae  illam  ignorabant. 
Qurc  autem  liunc  praidicuntur  in  modum  quis  veia 


alios  servivit  mihi ,  atque  inde  ille  similiter  probal 
his  verbis  designaias  fuisse  gentes  in  Christum  cre- 
diiuras.TeriulIianusvero:  c  Sicut  supra  ostendimus, 
inquit ,  quod  velus  lex  et  circumcisio  carnalis  cessa- 
tura  pronuntiaia  est ;  ita  et  novx  legis  et  spiriiualis 
circumcisionis  observantia,  in  pacis  obseqoia  eluxii. 
Populus  enim ,  inquit ,  qucm  non  noveram,  serrivlt 
mihi,  in  obaudiiu  oris  obaudivit  me,  propbetae  an- 
nuntinverunl.  Quis  nulem  populus,  qui  Deum  igno- 
rabat,  nisi  noster  qui  Deum  iiesciebamus?  Et  quis 
in  auditu  auris  audiit,  nisi  nos  qui,  rdictis  idolis, 
ad  Deum  conversi  siimus?  >  {TertuU.^  iib.  adv.  Jud.^ 
cap.  3).  Sed  de  psalmi  illius  verbis  totoque  hoc 
psalmo  legendus  in  priniis  Augustinus  {Augutt.  iib. 
C  xvii  de  Civit.  cap.  16). 

Nec  minus  clare  id  Lnclantius  annuntiatum  esse 
docet  his  Isaiic  verbis  :  Yenio  coiiigere  onuies  gente* 
el  linguas^  et  tenient^  et  videbunt  ctaritatem  niMm,  H 
dimittam  super  eos  signum^  el  mittam  ex  eis  conser- 
vatos  in  gentcs ,  quw  ionge  sunt ,  qua:  non  audiemut 
gioriam  meam  (Cyprianus,  quas  non  audierunt  nomen 
meumf  neque  viderunt  gloriam  meam)  et  nuntiabunt 
cluritatem  meam  in  gentes  {Isai.  cap,  lxvi,  18).  Ibi 
Lactanlius  ea  omisil,  qux  ex  Cypriano  annoiavimus 
{Cyprian.  lib.  ii,  adv,  Judoios,  §  22),  et  in  lxxh  iii- 
terprctationc  leguntur.  Sed  uterque  nonnulla  quoquc 
alia ,  quae  in  eadem  versione  habentur,  prxtermisit, 
eodem  tamen ,  quo  diximus,  sensu  citata  a  se  verba 
explicat.  Ita  ctiam  praeter  nlios,  Hieronymus,  qoi 


cssc  non  faieaiur?  Alqui  illud,  inquit  Lactaniius,  D  haec  longe  fusius  proseculus  est  (Hf«ronym.  in  romiii. 
Propheta  Maiachias  (vel  juxta  duos  antiquissimos      cit.  Isa.  ioc). 


mss.  regios,  Malachiei,  aut  juxta  Hieronymum  {Hie- 
ronym,  prosf,  in  Malaeh,),  Maiachi^  et  Augustinum 
(  August,  iib.  xx  de  Civit, ,  cap.  25) ,  Malachias  sive 
Malaclii)  his  indicat  verbis  :  Non  est  mihi  voluntas 
circa  vos ,  dicit  Dominus ,  et  sacrificium  acceptum  non 
Itabeo  {Malach.  cap.  i,  10).  (Cyprianus  habebo; 
Lxxii  et  Vulgata  suscipiam)  exmanibus  veslris  :  quo- 
niam  a  soiis  ortu  usque  ad  oceasum  clarificabitur  (Cy- 
prianus  {Cyprian.  lib.  i  adv,  Judceos  %  16)  ctarifica» 
lumest;  lxxu,  magnum  est;  Vulgata,  glorificatum 
es()  nomen  meum  apud  gentes.  Nulliis  autem  fero 
eit  ex  anilquis  Ecclesiac  Pairibus ,  qui  hoc  Malachias 


Nec  obscure  etiam  prxfatis  Isaiae  verbis  signifi- 
catur  fore»  ut  vera  Cbristi  religio,  per  totum  terra- 
rum  orbem  disseminnta,  ab  omnibus  gentibus  susci- 
peretur.  At  illud  adhuc  aucior  nosier  dcclaratimi 
pulat  {Lact.  ibid.  eap.  12)  his ,  de  quibus  nos  paulo 
anlea  egimus,  Danielis  vcrbis  :  Datum  est  ei  regntms^ 
et  honor  et  vnperium^  et  omnes  popit/i,  tribuSj  linguee, 
servient  ei  (Daniei^  cap,  vii ,  13).  Nam  ea  effecluni 
suum  sortita  sunt;  quandoquidem  Chrislus  :  c  Nubc 
habet ,  >  inquit  Lactantius,  i  perpeiuam  potestateto, 
cum  omnes  gentes  et  omnes  linguaa  nomen  ejni  Ta^ 
oeraiiiur,  mnJeiiQtero  confltoniurt  doctrinam  fcqtfoiH 


1057  CAP.  IV.  ARCUM.  DE  VERIT.  REL.  CHRIST.  1058 

lur,  viiam  imiianlur.  i  Alibi  vcio  :  i  Nulia  gens  lam  A  Jud;corum  locum ,  filios  liorum  ipsorum  appollari. 

Quod  ille  insuper  conrirmal  Sibyilino  vcrsu ,  qucm 


iuliuinani  csi,  nulla  rcgio  (am  rcmola,  cui  aui  passio 
cjus,  I  Chrisli  tidelicei,  c  aul  sublimilas  niajcslalis 
ignolasiti  {Laclant.  lib,  iv.  Intt.  cap.  26).  Denique 
alioadbuc  in  loco :  c  Ab  ortu,  iiiquit,  solis  usque 
ad  occasum  lex  divina  suscepta  est  i  (Idem ,  tib.  v, 
cap.  i3).  Quisautem  difGtcri  potest  cam  religionem 
esse  veram,  quac  per  (oluro  lerrarum  orbem  eodem 
plane  propagata  esl  modo,  quem  divino  afflante 
Spirilu,  prophetx  longe  antea  prsedixerant?  Sed  hoc 
argumentum  paulo  aliter  ct  uberius  tractatum  ab 
Arnobio  vidimus  el  expendimus. 

Gxierum  Lactantius  (/vadanl.  Hb.  iii  Insl.^  cap.  iO) 
in  proposilionis  suas  conflrmationcm  alia  profert 
corumdem  sacrorum  vatum  lesiimonia,  quibus  palain 


In  secundo  antiquiore  codice  rcgio  sic  laline  legiinus : 
Jud(Borum  bealum  divinum  genus  coelestium.  Sed  illud 
maledieo  dente  carpit  Gall^eus ,  quod  auctor  noster 
dixit  cbrisiianos  Judxorum  filios  nuncupari;  quia 
Paulus  manifeste ,  uti  ille  ait,  ab  gentibus  distinxit 
Judxos  {PauL  episi.  ad  Galal.  cap.  iii,  7  e/  29,  el 
cnp.  IV,  31).  Quid  ergo,  bone  vir,  nonne  innaium 
in  antiquos  Ecclesiae  Patres  odium  le  occxcavit? 
Qui  eniro  oblivisci  aut  dissimulare  potuisli  cbrisiia- 
nos  ab  codem  Apostolo  semen  AbrahsD ,  atquo  iilius 
sicut  et  UberWf  id  est,  Sarae  filios  appellari? 

Quamobrem  omissis  his  inepti  scholiastx  quisqui- 
liis,  Lactanlium  nostrum  sequamur   {Lact.  ibid.). 


denunliaveraut  forc,  uiCiirislus,  abdicaloetexbaj- BSuam  autem  assertionem  rursus  probat  hac  Isaiaj 


redaio  Judaico  populo,  chrbtianos  facerct  rcgni  sui 
iKercdes.  Primum  autem  desumit  ex  his  Hieremias 
verbis :  Ecce  dies  veniunt^  dicit  Dominus ,  et  consum- 
mabo  domui  Israel^  et  domui  Juda  testamentum  noimm, 
non  secundum  testamentum  quod  disposui  palribus 
eorum  in  die ,  qua  apprehendi  manum  eorum^  ut  edu» 
eerem  eos  de  terra  Egypti ;  quia  ipsi  non  perseverave' 
runt  in  testamento  meo^  et  ego  neglexi  eos^  dicit 
Dominus  {Hierem.  cap.  xxxi,  31  et  32).  Quse  qui- 
dera  leguntur  in  lxxh  interpretatione ,  et  apud  Cy- 
prianum  {Cyprian.  lib.  i,  adv.  Judteos,  §  11),  qui 
ea  siculi  Lactaniius  noster  interprelatus  est.  Eodem 
quoquc  modo  duobus  in  libris  contra  Judaeos  et  Mar- 
ctonem  inde  argumentalur  Tertullianus  ( TertuU.  lib. 


prxdictionc  ( Isaiw  cap.  xui,  6  et  1)  ;  Apnd  quem, 
inqiiit ,  Pater  summus  ad  Filium  loquitur ,  dicens : 
Ego  Dominus  Deus  vocavi  le  in  justitiam^  et  tenebo 
manum  tuam ,  et  confirmabo  te  {  lxxii  et  Cyprianus 
{Cypr.  lib.  n  adv.  Judwos,  §  7),  conforlabo  /e),  et  dedi  te 
in  testamentum  generis  mei  (lxxii  in  foedus  generis 
Israel)  in  lucem  gentium  aperire  oculos  ca!corum,  pro* 
ducere  ex  vinculis  alUgatos^  et  de  domo  carceris  se- 
dentes  in  tenebris.  Quibus  ille  verbis  significari  putai 
nos,  cum  antea  Unquam  casci ,  et  carcere  inclusi , 
Deum  veritatemquc  ignoraremus,  fuisse  abeo  illu- 
minatos,  solutos  malis  vinculis,  et  in  regni  coelesiis 
adscitos  hxreditatem.  Eadem  Tuit  senientla  Tertul- 
liani,  quein  velim  audias,  adversus  Judaeos  disputan- 


adv.  JudcsoSy  cap.  iii ,  et  lib.  iv  adv.  Marcion.  cap.  i),  Q  tem ;  c  Aspice ,  i  inquit,  c  universas  nationes ,  de 


qui  tamen  duobus  iliis  in  locis  divcrsa  ratione  rctulit 
Hieremix  verba.  Sed  hujus  diversitatis  non  alia 
procul  dubio  causa  fuit,  nisi  qnia  illa  aliquando  ab 
jpso,  sicut  aliis  Ecclesiae  Patrihus  usu  haud  semel 
Tenit,  memoriler  tantum  reddita  suni.  llieronymus 
vero  {Ilieronym.  in  cit.  Ilierem.  loc.)  haud  dubitanier 
asseverat  Paulum  Apostolum  hoc  anlea  usum  fuisso 
testimonio,  omnesque  deinceps  ecclesiasiicos  viros 
censuissc  illud  in  primo  Christi  adventu  compleium 
qoando  Evangelium  Veteri  Testamento  succcssit. 

Secundam  fulurae  hujus  successionis  proidictioncm 
his  Lactanlius  {Lact.  ibid.)  censet  exprimi  ejusdcm 
Hieremix  verbis  :  Dereliqui  domum  meam,  dimisi  hoi- 
reditatem  meam  (lxxii  addunl :  Dedi  dilectam  animam 


voragine  crroris  humani  exinde  emergentes  ad  do- 
minum  Deum  creatorem,  et  ad  Deum  Cbristum  ejus; 
ct  si  audes,  nega  prophetaium.  Staiim  tibi  promissio 

occurrit Sicut  per  Isaiam  dicit :  Ecce  dedi  iu 

dispositioiiem  generis  mei,  in  lucem  gentium,  aperirc 
oculos  cxcorum,  uiiquc  erraniium,  exsolvere  de 
vinculis  vinctos,  id  est ,  de  delictis  liberare,  ei  de 
domo  carccris,  id  est,  moriis,  sedenles  in  tenebris 
ignorantias  sciiicel.  i  (TertuU.  Ub.  adv.  Jud.  cap. 
xii).  Quid  autem  Lactanlii ,  oro  te,  disputalioni  ma- 
gis  congruum?  Nonne  is  tibi  videbilur  illam  ex  hoc 
Tcrtulliani  fonte  hausisse?  Quis  ergo  innciabitur 
veram  esse  religionem  seclatorum  Cbristi ,  quos 
prophetse  et  ipsemet  Chrislus  annuntiaverant  in  lo- 


meam)  in  manus  inimicorum  ejus.  Facta  est  hmeditas  ]>  cum  exhsredati  populi  Judaici  divinilus  substituen- 


mea  mihi,  guasi  leo  in  sylva.  Dedit  super  me  (lxxii 
contra  me)  vocem  suam,  ideo  odi  eam  (lxxii  odivi) 
eam  {  Hieronym.  cap.  xii ,  7  et  8  ).  Haereditatis 
enimvero  nomine ,  ait  Lactaniius ,  iion  regnum  de- 
signatur,  sed  ingrati  et  impii  haeredes  Juda^i ,  quibus 
Chrisius  factus  cst  sicut  leo,  id  est,  praeda,  quando 
eum  crucis  supplicio  interfeccrunl ,  cum  prius  de- 
dissent  iuper^  sive  contra  ipsum  suam  vocem^  id  est 
moriis  senleniiam.  Hicronymus  vero  el  alii  magno 
consensu  iiuic  propheticorum  verborum  intcrpreta- 
lioni  subscripserunt. 

Porro  autem  inde  coliigil  Lactanlius  cliristianos 
cx  gentibus  a  Cliristo  convocaios  et  suffeclos  iu 


dos?  Sed  de  bis  legendi  Justinus  in  Dialogo  cura 
Tryphone,  el  Eusebius  de  Demonstr.  Evang.  lib.  ix, 
pag  443,  el  seq.  atque  alil. 

Neque  porro  illae  dumlaxat,  quoe  exitum  suum  ha- 
buerunt ,  de  chrisliana  religione  insiituenda  ac  pro- 
paganda  praedictiones ;  sed  ejusdem  eliam  religionis 
sanctitas,  documenta  et  praecepta ,  quibus  eam  pro- 
fitenies  per  totum  vilae  suae  curriculum  fidcliter 
obsecuti  sunt,  veritaiem  illius  roirum  plane  in  mo- 
dum  comprobant.  Nam  omnis  christianorum ,  inquit 
Laciantius  (Lactant.  Ub.  v,  cap.  9),  religio  quid 
aliud  praecipit,  nisi  ul  illi  non  solum  sine  scelerc  el 
macula ,  sed  pie  sancteque  vivant?  Ai  ficri  non  po- 


im  DISQUISITIONES  DOGUATICiE  \H  LAGTANTIUM.  m 

lest,  pergit  ille,  ut  qui  omnibus  vitae  suae  aclibus  A  causa ,  sed  propter  solum  chrlstianum  nomencon- 


demnobant,  laniabant ,  occidebant.  Quineiiam  ont- 
mas  eortim,  ut  loquitur  aucior  noster,  opes,  liberos 
ferro  et  igni  appetendo ,  horrenda  prorsus  immani- 
tate  ipsasmet  feras ,  lupos  ei  serpentes  superabant. 
Quod  quidem  Hle  adhuc  exprimit  hoc  Virgiiii  versu, 
sed  tacito  ejus  nomioe  : 

Lupiseu 

Baptores  alr^  in  nebula,  quos  improba  venlris 

Exegit  caecos  rabies. 

( Virga.,  Ub,  m  Mnad.,  e.  554  et  u^) 

Sed  immanissimos  christiani  Dominis   hostas  oon 

sscva  Ycnlris  sicut  feras ,  sed  savior  cordis  rabies  ef* 

feraverai ;  nec  hi  in  aira  nebula ,  sed  aperta  prcda- 

lione  iii  liomines  plane  innocemes  grassabantar.  Pa- 

rum  autem  erai  eos  viveutes  vexare ,  ac  dirissifflis 

tem  asteruefU  ex  dirissmis  Martyrum  suppliciis ,  ad  g  necare  suppiiciis ,  sed  horribiii  eradeliiaie  morluis 

exlrmum  usque  viios  spiritum ,  non  sine  divinw  gra-     illudcbant  eorum  corporibus. 


non  errant ,  in  ipsa  errent  religione ,  qu»  rerum 
omnium  caput  et  summa  est.  Ecquis  vero  non  fate- 
bitur  fieri  iieutiquam  posse,  ut  inaxima  hominum , 
qualis  jam  tuin  Lactantii  alate  erai,  ehristianorum 
multitudo,  omni  vitae  suoe  tempore,  in  vera  pietate 
et  sanctinionia  constanter  perseveraret ;  quia  pura 
et  sana  sint  ea ,  quibus  sedulo  obiemperabat ,  insti- 
tuta  praicepta,  ac  documeuta?  Atqui  cbrisiiaiii,  uii 
Sicpius  jam  ostendimus ,  et  infra  adhuc  dieetur,  mi- 
iiime  vero  gentlles  viiam  hujuscemodi  agebani.  Grgo 
tam  vera  erot  illorum  quam  falsa  horum  religio. 

ARTICULUS  U' 

Quam  luculenter  Laeiamius  chrislianw  reiigionis  verita-^ 


liw  auxilio  ,  conslantissime  toleralis, 

Aliud  ad  vindicitndam  christianae  religionis  verita* 
lem  argumenium ,  csuteris  procul  dubio  non  minus 
validum,  Lactantio  suppedliavii  inviclissima  iiifinito* 
runi  cujuslibet  xtaiis ,  sexus,  ei  conditionis  marly- 
rom  coiisiantia  qua  eam  ubique  ad  extremum  usque 
vitse  spiritum  defcnderuni.  Quamvis  etenim  omni 
soppltciorum  genere ,  ac  iis  eiiam ,  qo»  huniana  ra- 
bies  excogiiare  potuH ,  crudelissimis  sffipissime  ex- 
cruciaii  fuerini ;  numquam  tamen  labefaciari  poluii 
eorum  consianiia ,  ac  semei  susceptae  religionis  pro- 
posiium.  Sed  Lacianlium  nosirum  pulchre,  utsolet, 
ea  de  re  dissereniem ,  si  lubet ,  audiamus  :  c  Gum 


Ea  aulem  erai  plane  diabolica  ethnicorum  iaiqoi- 
tas,  ut  si  quis  clirisiianus  dolorb  aui  mortismeUi, 
ccsUsU  saeramenium ,  id  est,  Ghrisii  religtonam  deae- 
reret,  sacrificareique  falsia  Bumioibus,  huoclaada- 
reiii  et  hoaoribus  mactarenl ,  boc  esi,  ui  alibi  dJxi« 
muB(Dissei'tat.  in  Minuc,^  eap,  viii,  arl,  ii),  augereit 
ei  cumularent.  Gootra  vero  in  vene  religiofiii  profes- 
sioae  perseverantes  vocabaui  impios  atque,  ul  a  aobis 
observatum  est  (  Ibid.,  cap.  xu,  art.  i),  daperatoSt 
fotisqiie  in  eos  iocumbebant  carnificiuiB  viribtts. 
Quamobrem  Laciantius  asserii  (  LacUmi. ,  /i*.  v , 
cap.  ii)  hos  inhumanissimos  tyrannos  a  prophelis, 
proculdubio  nosiris,  bestias  meriio  vocari.  Nani  bes- 


ab  ortu  soiis  usque  ad  occasum,  lex  divina  suscepia  C  *»»»   inquil,  erant  smviores,  nihilque  homimsiliud 

sii ,  et  omiiis  sexus ,  oinnis  a;tas  et  gens  ,  et  regio 

unitis  ac  paribus  animis  Deo  senriant,  eadem  sit 

ufoique  patieniia,idem  contemplus  mortis,  intelllgere 

debuerant  aliquid  in  ea  re  esse  ratiOnis ,  quod  non 

sine  causa  ad  mortem  usqne  defendatnr  i  (Laci,, 

lib,  V,  cap,  xiii).  Quomodo  namqiie  taiitus  potuii  esse 

iotchrislianorum  hominum,  seiate ,  sexu»  conditione 

tam  diversornm,  ei  in  regionibus  a  se  invicem  adeo 

remotis  habitantium  consensus,  iantaque  pro  religio- 

nis  suae  defensione  conspiralio;  nW\   inviciissimis 

rationummomeniis  persuasum  omnino  habuerini  eam 

veram,  nec  buroano  ullo  ingenio,  sed  ab  ipsomet  Deo 

insiituiam  fuisse?Tanta  siquidein  hominum  multiludo 

simul  errare  non  potuit ,  nisi  forie  dixeris  cos  omnes 

eo  siultitim  devenisse,  ui  uBanimi  consensu  iorraefHa  B  vero  :  i  Nemo  hujus  iantas  belluas  immaBitatem  po* 

gravissima  et  mortem,  quas  vitare  faciMime  poterant, 

milla  ratione  omnlbus  ooninodis  ac  vitte  suae  prgeiu- 

lerint. 

Sed  hm  mira  prorsus  mariyrum  foriitudo  paulo 
attentiori  onimo  consideranda  eoi.Fotebanturelhnici 
ciiristianos  esse  bomines  placidissimos ,  jusiorum 
imitatorea ,  qui  bona ,  ui  ait  LaciaiHitts ,  el  justa  epe^ 
rabantur.  Tania  iamen  iniquitate  ac  feritaie  illos ,  ob 
solam  Ghristi  fidem,  excarniicabant,  quanta  ac  quam 
mirabili  prorsus  patteniia  iAuooeiites  ac  vitae  inieger^ 
rimae  illi  viri  qua^ibet  iolerabanl  irrogata  «ibi  suppK- 
da.  Nam  impii  judices,  iyranoi  et  oarmtkes,  coiiira 
omne  humaniiatls  jus  ei  laa,  iHos  ne  «uliia  qutdera 


gerebaoi,  quam  lineamenia  ei  summam 

At,  inquit  ilie,  nihil ,  teste  Gicerone,  bis  miseniu 

{Cicer.  in  fragment.,  iom,  ii ,  pag,  36 ). 

Oper»  auiem  pretium  esi  hic  ea  roferre  qac  tb 

illo  decrudelissimi  cujuadam  iyranni,  quem  solo  bes- 

im  nomiae  appellat  (Loc^., /i#.  v,  cop.  li),inifl- 

dita  hacienus  saevitia  et  immaniute  narrantur :  IU» 

esl ,  inquit,  vera  beslia^  cujus  una  jussione 

Funditur  ater  ubique  cruor. 

Crudelis  ubique   -* 
Luctus,  ubique  pavor,  et  plurima  morlls  Imago. 
(Virg.,  Ub.  n  ^neid.,  v.  647,  et  lUf,  o,  v.  ^etie^-) 

Ibi  ille  pliira  eonjunxii  Yiigilii  carmina  soppreeso, 
uti  adsolet ,  nomine ,  et  in  variis  ejus  libris  decao- 
tata ,  nisl  forte  librarios  polius  errasse  dixeris.  Pergit 


test  pro  meriio  describere  ,  quse  uno  looo  reoubans, 
tamen  per  totum  orbom  dentibus  ferreis  saevit ,  et 
non  tantum  arius  hominum  dissipat,  sed  et  essa  ipsa 
comminuit ,  et  in  eineres  furii ,  ne  quis  exsiet  aepal- 
iurae  locus.  » Ibi  autem  bellua  nomine  ImpuMi  cro* 
delemque  proculdubio  designatDiocletianum,  eajus 
Eusebius  {Euseb,,  Hb,  viii  Bistor,  Ecel,,  cap,fU9t 
aeqq.,  pag.  293  et  seqq.)  hsec  et  alla  plora  mailia  io* 
fandae  in  christianos  inhumaniiaiis  facinora  memorat. 
At  illud  in  primis  quod  scribit  Laciantius  noster,  k- 
rum  illum  imperatorem  in  occisorum  martyrom  sa* 
visse  cineres,  potesi  confirmari  lestiroomo  jam  bo* 
dati  Eusobii  {ldem,ibid.,  cap.  vi,  fog.VH^),^ 


I06ij  CAP.  IV.  ARGUM.  DE  VERIT.  RfiL.  CHRIST.  iOC2 

nieniorijB  prodidit  Doroihei  cl  Gorgonii,  Tef(ioTnm  A  genter  adhiberi  ^  ut  ad  alios  cruciatus  membra  renoven- 


cubiculariorum ,  corpora,  quae  posl  monem  convc- 
nienii  sepuliuroe  tradita  fuerunt ,  ex  sepulcro  erula, 
projeciaque  in  mare,  ne  quis  eosin  sepulcris  condi- 
tos  y  pro  diis  habitos  adoraret.  Parem  quoque  Tertul- 
lianus  eihnicorum  in  sepulla  martyrum  corpora  fu- 
rorcm  exagitat  et  insectalur  {Terlullian,,  Apologet., 
c.  xxxvii).  Sed  de  illo  nos  infra  suo  loco  agemus.  At 
Lucius  Cecilius ,  uti  alibi  annolavimus  ( Dissert.  in 
Luc,  CeciL^  cap.xii,  orL  iii),  narral  eamdem  fuisse 
inhumanissimi  Galerii,  cum  Diocleiiano  imperaniis, 
sxviciam  ac  ferilaiem.  Si  quis  itaque  besiice  nomine 
utrumque  imperatorem  ab  auctore  nosiro  designari 
recte  probaverit^  nos  in  suam  eo  facilius  adducet 
opinionem,  quo  certius  estlaias  adversus  chrisiianos 


/tir,  et  reparetur  novus  sanguis  ad  posnam.  Teslatum 
vcro  Eusebius  alicubi  facit  {Euseb,^  lib,  viii  Uist,, 
cap.  II)  qaosdam  martyres,  variiscurantium  reine- 
diis  refucillatos ,  ad  mortem  fideiiljores  perrexisse. 
Nos  vero  in  jam  citata  de  Lucii  Ceciiii  libro  disserla- 
tione  (Dissert.  in  Luc.  CeciL,  cap.  xii,  art.  iii)  ostcn- 
dimus  Galerium  imperatorem  hac  falsa  piciate ,  quoe 
ipsamet  crudelitnte  crudelior  erat ,  marlyres  nostros 
ad  novos  et  redintegrandos  prsppnrasse  cruciatus. 

Quidam  vero,  pergit  Laciantius,  sceleraiissimi  homi- 
cidcB ,  aut  niinio  in  chrisiianos  odio,  aut  innala  animi 
feritale ,  aut  tandem  ut  imperatoribus  Impie  adula- 
rentur,  ausi  sunt  saeva  illorum  edicta  sxvioribus  ex- 
plicaiiopibus  i^iterprelari ,  ac  singiliatim  enarrnrc 


leges  utriusque  imperatoris  nomine  fuisse  inscriptas.  B  Quihus  suppliciis  chrislianos  excruciari  oporterel.  Sed 


Prosequiiur  auctor  noster  {Lact.,  ibid,) ,  asserit- 
que  ab  imperatoris  DiocIeUani  satelliiibus  ac  niinis- 
tris  tanta,  lamquegravia  excogitata  fuisse  ad  excar- 
nificaudos  et  occidendos  christianos  tormeniorum  ge- 
nera ,  ut  ea  nemo  dicere ,  nec  uUus  voluminum  nu- 
merus  capere  potueiit.  Quxdam  tamen  ille  ibi  recen- 
set,quai  ab  laudato  Eusebio  (Euse^.  loc.  clt.,  cop.  vu 
etseqq.)  salis  confirmata,  singiilatim  referre  foret 
longius.  At  silentio  is  praetcriri  non  debet,  quein 
Lactantius  memorat  ex  ferocissimis  illis  hominibus 
unum  ad  crucntas  csedes  prxcipilem  exstiiisse,  qui 
itt  Phrygia,  inquit^  universum  populum  cum  ipso  pa-^ 
riter  conventiculo  concremavit.  Sed  hoc  ab  eodem  Euse- 
bio  sic  describilur : «  Cerle  urbem  quamdamChrislia- 


juvat  ipsummet  Lactanlium  loquenlem  nudire  :  c  Sce- 
leralissiini ,  inquit,  homicida:  contra  pios  jura  impia 
condiderjunt.  Nam  et  constiiuiiones  sacrilegx,  et  dis- 
putationes  Jurisperitorum  leguntur  injustae.  Domitius 
de  oCTicio  procousulis  libro  septimo  rescripta  nefaria 
coUegit,  ut  doceret  quibus  poenis  affici  oporleret  eos, 
qui  secuUores  Deiconfitereptur. » {Laclant.  loc.  cit.)  Ab 
Eusebio  autein  discimus  (Euseb.,  lib.  viii  Hisior.  Eccl.^ 
cap.  i)  anno  decimo  nono  imperii  Diocletiani,  mense 
Marlio ,  circa  diem  fcstum  dominicx  passionis,  datas 
esse  duas  leges ,  quarum  priina  praecipiebatur  Eccle- 
sias  ad  solum  usque  dirui ,  cremari  sacros  codices , 
infamia  notari  honoratos ,  qui  in  fidei  chrisiianse  pro- 
posito  pernianerent,  ac  plebeios  iibenate  spoliari. 


norum  in  Phrygia  mililes  armaii  obsidipne  cinxerant,  Q  Nec  multo  post  laia  altera  lege  jubebatur,  ut  omnes 


injectoque  igne  lotam  una  cum  viris,  et  mulieribus , 
ac  parvulis,  Cbristum  Domiuum  invocantibus ,  con- 
cremarunt.  i  Valesius  autem  et  alii,  immo  vero 
Gallaius  eliam  fatentur  eamdem  lustoriam  ab  uiroqu^ 
Eusebio  et  Lactantio  narrari.  Vide  ergo  uirum  apud 
Lactaniium  {Laci.,  ibid.,  cap.  ii),  idem  significet  con- 
vendcitlum,  atque  apud  Eusebium  vox  grjeca  woXixvij, 
id  est,  oppidulum.  At  animadvertas  velim  quodpnulo 
antea  dixerai  ipse  Lactantius ,  cum  Nicomedix  in  Bi- 
thynia  oratorias  litteras  doceret^  coutigisse  ut  eodem 
lempore  Dei  lemplum  everteretur.  Nuinquid.crgo  tunc 
ettemplum^  et  totum  oppidulutn  subversuq)  fuisse 
significavit? 
Cxterura  postquam  Eusebius  lEuse^b.^  lib.  viu 


ubicumquc  Ecclesiarum  prsesules  conjicerentur  in  vin* 
cula,  ac  quoquo  tandem  modo  sucrificare  diis  coge- 
rentur.  In  Ceciiii  tamen  libro  de  Mortibus  persecuto- 
rum  legimus  saucitain  fuisse  a  Diocleliano  iegem , 
sexto  kaleiulas  martias,  qua  caulum  erat,  ut  omnes 
christiani  cujuslibet  ordinis  aut  gradus^  omni  priva- 
rcnlur  honore  et  dignitaie,  atque  in  eos  quibuscum- 
quc  suppliciis  auimadverleretur.  Sed  de  his  in  nostra 
de  iioc  Cecilii  libro  dissertatione  disputavimus  ( Dis- 
sert.in  Luc.  Cecil,  cap,  viii ,  art.  \y). 

Citatum  porro  a  Lactantio  Domitium  cepsent  eum 
esse  Domitium  Ulpianum^  Alexandri  imperatoris 
prseceptorem ,  qui  decem  de  officio  proconsuUi  libros, 
nunc  dc^rdilos  ediderat.  Ex  his  autem  libris  plura 


Histor.  EccL^  cap,  \i  )  l(uiga  euumerationexeceosuil  D '»  Digestis  transcripta  reperies  (lib,  i  Digest, ,  tit.  15 


varia  supplicia ,  quibus  chrisiiani  excarnificabantur, 
suam  sic  absolvit  narralionem  :  «  Singulos  quidem 
martyres  nominatim  coinmemorare  jongum,  ac  diffi- 
cile  fuerit,  ne  dicam  prorsus  .inexplicabiie.  i  Plura 
aiitem  de  hac  Diocletiani  persecutione»  et  de  incenso 
illo  conventiculo ,  Lucius  Cecilius  in  suo  de  Morli- 
bus  persecutorum  libro  tradidit ,  quse  in  jiostra  de 
hoc  libro  dissertatione  explanare  contendimus  {fiis- 
$ert.  in  Luc.  CeciL,  cap,  viu ,  arl,  iv  et  seqq, ). 

At  subsequamur»  si  placet ,  Lactantium  nostrum 
{Lactmt.^  Ub,  v,  cap.  11.)  diserte  ^ey^rsintem  co 
usqite  prQcesAiflfie  insatijd)iiem  gvofiuudam  orudeliia- 
tem ,  ut  jubereoti  curam  twrtis,  sicuti  iiie  ait,  dili 


et  alibi ),  Utrum  autem  is  ipse  sit ,  de  quo  auctor 
no&igrjoquit^r,  velalluSj  DjiocIei,iano  ImperaRte,  ju^ 
rigconsultus,  expende,  guaeso,  acpronuntia. 

Ai  «erie  Ule  jure  prorsus  n^ierjiio  detesiaiur  ^cer- 
biorem  omnibus  tormentis  falsam  quorumdam  jpraesi« 
dum  indulgenliam,  qui  simulatahumanitaieetclevien* 
tiai  cUnsliaiios  torquere  se  nolle  fingebant;  ut  ab  il- 
Us  facilitis  religionis  sqseTepudiationem  extorquerent. 
Neque  ipse  ab  aliis  tantum  acceperat  nonnullos  sibi 
H^irifice  blandii;i ,  quod  eoruip  a^tninisiratio  hac  in 
parieiuisset  incrueDta  :  se^^  «  Viili  ego,  inqui^,  in 
BUhynia  Pr«sidem^  jgaudio  mirabiUter  elatum  *  tam- 
quam  barbaronim  gentem  aliquam  subjugasset :  quod 


i061 


DISQUISITIONES  DOGMATICii;  IN  LAGTANTIUH. 


m 


unus  qui  pcr  bicnnium  mngna  Tirlute  rcstiiernt ,  po-  A  potenle  Dco  inspirata  est,  uti  etiam  in  superioribus 


sircmo  cedcrc  visus  est.  >  Narrat  auiem  Euscbius 
eosdem  eihnicos  machiuas  omnes  adhibuisse,  ul  qui- 
busdam  falso  persuaderent  alios  christianos  diis  lan- 
dem  sacriflcasse  :  €  Adeo,  >  inquit,  c  pietatis  bostes 
magno  uiique  xstimabant,  si  id,  quod  voluerant » 
perrecisse  saltem  viderentur  >  (Euieb.^  lib,  viii  Uiit. 
EccL,cap.o).  Addit  tamen  id  adversus  fortissimos 
Ghristi  marlyres  parum  prospere  successisse. 

Yerum  quam  fraudulenu  erat  horum  certe  paucis- 
simorum  leniias ,  tam  horrenda  erat  aliorum  penc 
omnium  feritas ,  qui  belluis  longe  saeviores ,  nova  et 
caetcris  atrociora  seroper  excogilabani  tormenta,  qui- 
bus  chrisiianos  crudelius  quam  antea  excarnificarent 
et  interficerenl.  Nobis  vero,  si  fidem  omnem  praeberc 


disscrlalionibusnostrisoslendimus(OfMer{.  in  Jftnvc. 
Oclav.  cap.  vi,  art.  iv),  hinc  evidentissiroc  conficiUir 
veram  esse  christianain  rcb'gioncm. 

Novum  autem  huic  argumento  robur  ac  firmamco- 
tum  inde  accedit,  quod  bis  invictissiinoruin  many- 
ruin  noslrorum  poenis  ac  cnedibus  non  modo  non  roinue- 
retur  christianorum  numerus ,  sed  magis  magisque 
scmper  augeretur.  Talis  siquidem,  adeoque  univer- 
salis  hujuscemodi  tormenlorum  etmoriis  contcropius, 
aiiis  plnnc  persuasit  aliquid  procul  dubio  in  coniin 
religione  essc  prorsus  insolituin  ac  diviiium ;  quo 
factuin  est,  ut  undcevcrii  debebat,  hinc  aliiorescgc- 
rit  radices,  firmiusque  stabilita  etdissemiiialariicrii. 
El  ccrte  hac  pene  incredibili  martyrum  patientia 


dubites ,  eam  procul  dubio  non  denegabis  Lactnniio ,  B  docii  pariter  aiquc  indocti  agiiovcruiit  vcram  csse 


qui  de  iis,  qtix  lempore  adbuc  suo  agebantur,  aut 
ipse  viderat ,  aut  cerlo  ceriius  didiccrat ,  hunc  scri- 
bit  in  modum  :  c  Specialae  sunt ,  spectanturque  ad- 
huc  per  orhem  poenae  cultorum  Dei ,  in  quibus  ex- 
cruciandis  nova  el  inusilata  torinenta  excogitata  sunl. 
Nam  de  mortis  generibus  horret  aniinus  recordaii, 
cum  immanium  bestiarum ,  ullra  ipsam  mortem , 
carhificina  sxvierit.  i  {Lact.,  lib.  vi  Inst. ,  cap.  17). 
Dicit  itaque  ultra  mortem ,  sicut  prius  dixerat,  eos  in 
martyruro  cincres  saeviisse. 

Neminem  porro  sanae  mentis  hominem  csse  puta- 
mus,  qui  ex  hac  certissima  tot  tantorumque  suppli- 
ciorum,  a  christianis  tanta  consiantia  toleratorum, 


illorum  religionem,  eamque  non  hominum  iugcuio, 
sed  Dei  ipsius  ope  ac  viriuie  fundari.  c  Nain  cum 
videat  vulgus»,  iiiquit,  c  dilncerare  hominei  variis 
tormentorum  generibtis,  ei  iutcr  faiigatos  carnificcs 
invictam  tenere  paticniiam,  exisiimant  id,  quod  res 
est,  nec  consensum  tam  multorum,  nec  perscvemn* 
tiam  morienlium,  vanam  esse,  nec  ipsam  paticDliam 
sine  Deo  cruciatus  tantos  posse  superarci  (Ibid. 
lib.  V.  cap.  xiii),  vel  sicut  brevius  postea  dixii:Ai- 
getur  religio  Dei^  quanto  magis  premUur.  PlarimU 
enim,  examinata  ei  cognita  causa  cur  chrisiiaiii  tam 
patienier  hxc  perferrent,  merito  displicuii  iniquis- 
sima  lyrannorum  crudelitas,  atque  explorata  mirabili 
martyrum  paticntiu  ac  Tirtute,  agnovcrunt  ipsorum 


narratione  apertissime  non  videat  veram  esse  illorum 

et  falsam  gentilium  religionem.  £a  enim  religio  plane  Q  innocentiam,  ac  illius,  quam  tam  conslanter  tueban 

falsa  esse  convinciiur,cujus  sectatores  summa  iniqui-     tur,  religionis  veritatem. 

tate  ac  conlra  omnia  divinarum  et  humanarum  le- 

gum  jura  christianos,  pror^us  innocentes,  ac  veri 

Dei  cultores,  non  audita  umquaro  causa,  sed  suuni 

solum  ob  nomen,  ils  nectbant  cruciatibus,  quos,  ut 

ait  Lactantius,  horret  animus  recordari.  Ycra  enim 

religio  cum  scclere  et  injustitia  consistere  non  potest. 

Gonlra  autem  haic  religio  vera  esl,  cujus  sectatores 

pietate,  aequitate,  morum  intcgriiate,  faloniibus  etiam 

hostibus  suis,  plane  conspicua,  hxc  omnia  supplicia 

ad  mortem  usque  miranda  prorsus  conslantia  atque, 

ut  Lactantius  adhuc  asseverat  (Idem  lib.  v,  cap.  17). 

non  necessitatet  sed  voluntate  tolerabant.  Niliil  enim 

facilius  illis  erat,  quam  vcl  semel  vel  etiam  ficte, 


Eodem  quoque  modo  TertuIIianus  (Tertnll,  Apolo^. 
cap.  L )  adversus  gcntiles  in  christianoe  religionis 
defensionem  argumentatur,  ac  publico  iu  scriplo 
audacter  asseverat  horrendam  tyrannoruni  crudeli- 
tatem  fuisse  iUecebram,  qua  alii  ad  illius  rcligionis 
prufessioncm  alliciebantur.  Qui  cnlm  vidcbanl  qui- 
bus  suppliciis  marlyres  lorquercntur,  causam  requi* 
rebant,  ac  faciie  agnoscebant  illorum  innucentiam; 
quaagnita,  religionem  christianam  amplcxabaolur. 
Alque  iia,  ut  ait  TertuIIianus,  martyruiii  sanguiscnt 
semen  christianorum,  ac  quam  eorum  religio  vcra 
sit,  ccrtissima  comprobatio.  In  supcrioribus  porro 
nostris  dissertaiionibus    osteiidimus   quomodo  alii 


cjurato  iiominc  suo,  non  solum  orania  illa  tormeuta  j)  Ecclesiae  Patres  hoc  pro  christiana  rcligioneargamen- 


declinare ,  sed  praemia  etiaro  tcmporalia ,  honores  et 
dignitates  consequi. 

Quis  insuper  sani  capiiis  homo,  cum  ceraerel 
martyres,  tanta  tamque  crudelia  quarumlibet  poena- 
rum  tormcnta  mirabili  et  invicta  prorsus  paiientia 
perpeti,  statim  fatcri  non  cogebatur,  nec  ipsam,  in- 
quit  Lactantius,  patientiam  sine  Deo  cruciatus  tantos 
posse  sustinere?  Non  enim  latrones  et  robusii  corpo- 
ris  viri  possunt  tam  paiienter  ejusmodi  lacerationes 
perferre,  sed  exclamant,  gemitus  edunt  et  dolore 
vincuntur.Gurergo.?QuiailIis,aitauctor  noster»  deesl 
inspirata  palientia.  Atqui  si  mariyrum  nostrorum 
patientia  humanas  vires  snperavit,  si  ipsis  ab  omni- 


tum  proponant,  explicent,  et  confirment. 

ARTICULOS  ui. 

Solvunlur  contraria  gentUium  argummta^  quibus  pro- 

bare  conabanlur  christianos  vt,  poem  ei  tormentis  ad 

majorum  religiones  revocandos;  qma  imquns  forei 

Deus^  qui  eos  in  egtstate  et  inopia  degere  pemutlit, 

QuaniTis    diminuto  gentiliuni    populo,  numeras 

chrisiianorum  mirum  plane  ia  modum  multiplicaia.s 

tanta,  ut  diximus,  evideiitia  verilaiem  religionis  nos« 

tr»demonstraret,pervicaciores  tamcn  ctlmici  bac 

aliisque  rationibus   minime  commoti,    objiciebant 

servandas  essemajorum  religiones»  et  cbrisiianosad 

easretinendas  vi  ac  tormentis,  cum  id  aliter  fierisM 


1 


1065  GAP.  IV.  ARGUM.  Dl 

possei,jurem6nto  oompellendos.  LacUntias  aulem 
ultro  fatelur  {Lactanl.  lib.  v,  Imt.  cap.  49 )  in  ea 
majomm  religione  permanendnm,  quas  veruni  Deum 
colit,  qaad  tormenta  quxlibet,  ac  illatam  mortem 
libenter  ferendo  propugnatur :  non  vero  illam  quae 
Tcri  Dei  culium  proliibet,  conaturque,  innocentes 
Tiros  occidendo,  se  ipsam  tueri.  Nam  hoc  iniquorumi 
et  illud  justorum  homioum  officium  est.  Nihil  quippe 
magis  voluntarlum,  quam  religio.  Deus  enimvero 
nullum  amat,  nisi  ab  eo  libere  ameiur;  nullum  pre- 
cantem  audit,  nisi  sponte  atque  ex  animo  ad  precao' 
dum  accedat :  i  Religio  itaque  i,  uti  Lactantius  loqui- 
lur,  c  cogi  non  potest.  Yerbis  potius  quam  verbe- 
ribusresagenda  est,  ut  sit  volunlas.  i  Prius  vero 
Tertullianus  dixerat :  c  Nemo  se  ab  inviio  coli  volet, 
ne  homo  quidem.  >  Ci  postea  :  c  lniquum  videretur 
liberos  homines  inviios  urgeri  ad  sacrincandum.  Nam 
et  alias  divinae  rei  raciendx  libens  animus  indicitur.  i 
{TertuU.  Apolog.  cap.  24  el  cap.  28.)  Sed  plura  de 
Tertuliiano  infra  dispuiabinius. 

Cbrisiiani  ergo  hxc  probc  intelligentes,  neminem 
ad  suscipiendam  religionem  suam  cogebant,  aut  in  ea 
retinebant  invitum :  sed  eam  solam  veram  esse  doce- 
bant,  probabant,  demoustrabant.  Quamobrem  Lac- 
laDiius  noster,  quemadmodum  Gyprianus  {Cyprian. 
traet.  ad.  Dmelrian.)  omnes  ethnicos  provocat.  uC 
sine  ulla  viet  injuria,  sed  omni  qua  pollent,  arment 
se  eloquentia,  ac  coroinus  congredianiur  cum  chri- 
stianis,  et  singula  eorum  documenta  discutiant,  ac 
si  possint,  refellant.  Petit  insuper,  ut  clare  demon- 
strent  quae  fuerit  deorum  et  rituom  soorum  origo, 
quo  ritu  illi  honorandi  sint,  qu»  in  eorum  cultu 
merces,  aut  in  contempiu  pcena  homines  maneai.  Sed 
quantavis  eloquentia  poUerent,  numquam  id  definire 
ausi  sunt ;  ne  deoram  suornm,  quos  mortales  fuisse 
diflfiteri  nemo  poterai,  ortum,  res  gestas ,  interitum, 
sepulcra  patefaciences,  summoe  profecto  dementiae 
arguerentur.  Contra  vero  christiani,  quantumlibet 
rudes  et  imperiti,  disertisslme  demonstrabant  veri' 
talem  religionis  suae,  et  omnium  ejus  insiiiutorum 
sanctitatem.  Quid  ergo  aliud  inde  concludendum ; 
nisi  quod  ret  ipsa^  ai(  Lacianlius,  et  veritai  loquitur, 
horum  veram,  illorum  falsam  esse  religionem  ? 

Acerrimo  adhuc  telo  etlinicos  confodit,  qui  palam 
vociferabantur  vel  ob  id  solum  puniendos  essc  chri* 
stianos,  quia  majorum  suorum  religiones  funditus 
destruebanl.  Non  enim  illas,  imiuit,  magis  everte- 
bant ,  quam  ^gyptii ,  qui  (urpes  bestias  et  quaedam 
dictu  pudenda,  de  quibus  nos  alibi,  et  adhuc  infra 
agemus,  pro  piis  venerabantur.  Non  magis  etiam  eas 
auferebani,  quam  ipsimet  etlmici,  qui  cum  adorarent 
deos  suos  iii  lemplis,  eos,  ui  alibi  adlmc  oslendimus, 
in  theairis  deridebant.  Non  magis  denique  illas  con- 
vellebant,  quam  Epicurei  et  alii  philosophi,  qui 
nullos  deos,  aut  si  qui  sint,  illos  nihil  curare,  aut 
omnia  sponte  naia  esse,  de  quibus  adliuc  nos  saiis 
alibi,  tam  impudenter  quim  imperite  docuerunt. 
Nulla  ergo  raiione  geniiles  his  omnibus  hominibus, 
deos  snos  irriJentibus  nut  iicgantibus,  impune  di- 
Patrol.  VII. 


l  VERIT.  REL.  (:HRIST.  1066 

A  missis,  lanta  cradelitate  in  Del  verl  cultores  chrisiia- 
nos,  lamquam  in  verse  religionis  eversores  furebant 
ac  bacchabantur. 

Deinde  vero  facab  his  solis  religionem  cultumque 
deoram  destrui,  atque  idcirco  deos  ab  illis  solis 
affici  injuria,  horum,  inquit  Lactantius  (Lo^toiu. 
Hb.  V,  eap.  20)  deoram  erat  suas  injurias  uldsci. 
Non  enim  nisi  potentia  et  divinitate  destituti  sint, 
humano  indigebant  auxilio,  quo  de  inimicis  suis 
pcenas  sumerent.  Et  certe  Gicero  perbibet  in  suis,  id 
est,  antiquoram  Romanoram  legibus,  hoc  fuisse 
sancitum:  Pietatem  adhibenio,  opes  amovento,  Qui 
ueu$  faxit  9 'M  in  ejusdem  Ciceronis  textu  {Cicer. 
Ub.  II  de  Legib,)  et  regio  operam  Lactaniii  antiquiore 
codice,  Deu$  ipu  vindex  erit.  Quapropler  Cyprianus 

B  eosdem  gentiles  eodem  modo,  hisque  verbis  insec- 
talur :  c  Si  quid  diis  tuis  numinis  et  poteslatis  est, 
ipsi  in  ultlonem  suam  surgant,  ipsi  se  sua  majestate 
defendani;  aut  quid  praesiare    colenlibus  possunt, 

qui  se  denon  coleniibus  vindicare  non  possunt? 

Pudeat  te  eos  colere,  quos  ipse  defendis:  pudeat 
tulelam  de  iis  sperare,  quos  (u  ipse  tueris.  i  (Cy/^rtan. 
tractat.  ad  Demetr. )  At  in  superioribus  nostris  disser- 
tationibus  animadveriimus  quanlum  ethnici  hoc  ar- 
gumento  premereniur. 

Ad  haec  vero  ethnici  christianos  diis  sacrificare 
cogendo,  nullum  planeullibeneficium  dare  poterant, 
non  diis  quidem  :  quod  cnim  ab  invito  extorquetur, 
illttd  non  sacrificium,  sed  exsecratio  est.  Quid  vero, 
quod  eo  ipso  dii  non  snnt,  qui  sic  ab  invitis,  u(  paulo 

C  ante  dicebamus,  volunt  honorari.  Huc  accedit,  quod 
nullus  non  insani  capitis  homo  id  postulare  potesi. 

Neque  etiam  ethnici  hac  vi  atqne  violentia  bene  de 
cbristianis  merebantur.  Nullum  siquidem  tribuitur 
nolenii  et  recusanti  beneficium.  Neque  dixeris  pie- 
tatis  officium  esse  consulere  omnium,  atque  etiam 
nolentium  saluli.  Nam  crudeliias  vera,  minime  au(em 
pictas  est,  qu£  aliorum  falsa  numina  colere  recu- 
sanlium  saluti  consulere  se  pu(at,  illos,  nisi  ea  ado- 
rent,  cruciando,  atterendo,  perdendo,  et  interfi- 
ciendo.  Eapropter  christiani  ne  minimo  quldem 
homini,  qui  Deuro  verum  colere  nolebat,  vim  facie- 
bant,  ut  iilum  ingratiis  coleret.  Certo  quippe  cenius 
noverant,  eum,  qui  Deum,  sicuti  par  est,  non  ve- 
neratur,impieUtis8uaspoenas  ipsi  aliquandodaturum. 

D  Contra  tamen  ethnici  instabant :  Si  dii  injurias 
sibl  illatas  debeant  ulcisci,  Christiauoruin  quoque 
Deus,  si  verus  et  omnipotens  est,  prohibere  debebal, 
ne  suicultoreslantiscruciatibus  torqueren(ur.  Atqui 
id  ille  non  solum  tacitus  sinit,  sed  permittit  etiam  ut 
alii,  a  quibus  numquam  colitur,  divites,  opulenti, 
felices  sint,atque  adsummos  conscendant  dignitatum 
omniiim  gradus.  Yerum  jam  vidimus  quomodo  hoc 
argumentum,sive  perpetua  gentilium  querimonia,  a 
Minucio  Felice  refellatur  ac  diluatur. 

Respondel  veronoster  Lactantius  gcntiles  sic  argu- 
mcntantcs,  omnia  metiri  corpore,  cupiditate  ac 
voluptate,  non  auiem  animo,  in  quo  $olo,  inquit,  e$t 
homo.  Si  enim  animo  suo  et  recta  rationc  u(crcn(ur 

3k 


IM1  DlSQIUSmOMBS  DOGMATlCiB  IM  LACTAimUH.  m 

agDOiotfeBt  uUqiie  oorporis  bona  tam  caduca  esse  A  plaeandom  Bma  non  mertaUir,  >  Mesti  adChrisii 


ao  fragilia,  quam  ipmim  corpus;  animi  vero,  noo 
secas  ac  Ipsum,  solida  esse  et  perpetna ;  qtttppo'qu» 
M  fola  virtuto  posita  smt.  Deinde  eOam,  Deui,  sicuti 
]^U  auctor  noiter,  ▼ariis,  sed  insiis  som^er  ralio- 
wbm  permisit  chrisiiaoos  egeatate,  inopia,  croda- 
libua  «t  suppliciis  mari ;  ne,  sicot  olim  pracfari* 
catores  ludait,  otio  torpontes,  laberenlorinluxoriam; 
ui  otiam  ides  iliorum  ac  devolio  probareior ;  ul  gea- 
liles  oogniu  admirabilis  eorum  paiieniitt  caosa, 
Impios  deorum  adtua  desmrent,  ol  eorumdem 
ehristianormn  nnmerus  somper  augerelur;  dcttique 
ul  is  ipsemol  «quissimus  Deos  Ulorum  consianilam 
01  vinulem  ntema  leUdUte  f  emuBerel,  ac  iniquis* 
aimos  eorum  porsecotorei  pmnis  sempiiemis  afll- 
dal. 

Tertoliianus  vero  aniea  dixerat  iddroo :  !f oi  kwe 
puii  Dmm  paUtwr  {TeriulL  Apolo§.  eap.  tO),  quU 
lyrannorum,  chrislianos  torqoenlium  el  atterenliom, 
ioiqoitas  eral  certa  horum  innocenli»  comprobatio, 
acchristiani  effuso  ob  ejusdem  veri  Del  ac  Cbristl 
confessionem  sanguine,  et  omnium  peocaienHii  vo- 
nlam,  ei  teiemsm  reiiciialem  adipisedMmlur.  Sed  de 
Tertttlliano  postea  adhoc  agendom. 

aRTIGDLUS  iv. 
t>ilumiur  uUa  ethnkorum  arffumenta ,  peUUi  e»  quo* 
rumdmn  chrieUanarum  lapeu ,  ac  ReguUetMutn  in 
ucerba  morU  conHaiUw ,  ac  quia  ehrittianoe  pvMko- 
fimi  calanUlatum  cauum^eeee  dicehant. 


religionem,  4  oi  quidem  devolione  majori  i  (Ls^ 
1001.  lib.  ▼,  eap.  15).  Qoemadmodum  ergo  lllormB  de- 
leclio  dirisslmls  eoppHciis  eitoru,  exemplmn  folt 
bttmanm  firagillutis :  iu  eeiie  spoManea  eormn  poe- 
nHentia  Mt  exlml»  vlrlotis  miracohmi,  qao  Tiso, 
BOfus  ad  dnristianos  popolus  semper  accedebat.  Pta- 
ra  banc  hi  rem  afferl  Cyprianos  ( Cyprian,^  Ub.  de 
Lape. ),  qusB  etsi  paolo  longiora ,  non  inutile  erit  hie 
transcribere.  lu  aotem  llle :  <  Queri  de  lormentis  po- 
lest ,  qui  per  tormenU  soperatus  est ,  excQsatiooeni 
doloris  obtendere ,  qul  viclns  est  in  dolore.  Polest 
TOgare  talis  et  dicere :  Cerure  qutdem  fortiter  ? oloi , 
et  sacramenti  memor,  devotionis  ac  fidel  armsi  sqs- 
eepl ;  sed me incongressione pugnantem  craciamen- 
B  Uvaria  et  suppllda  longa  vicerunt.  Sietitmeossti- 
bilis  et  Ibrtls ,  et  com  torquenlibus  poenls  dlo  anima 
hictau  esl  :  sed  cum  durissimi  judicis  recradesceDle 
saevitla ,  Jam  fatigatom ,  jam  lassum  corpus  nunc  fli- 
gella  scinderent ,  nunc  contunderent  fustes ,  mmc 
equuleus  extenderel ,  nunc  ungula  effoderei,nanc 
flamma  torrerel,  carome  in  coltncUtiOQe  deserait, 
Infirmitas  viscerum  cessil ,  nec  animus ,  sed  corpus 
dolore  defecH.  Potest  dto  proficere  ad  veniam  caasa 

utis ,  potest  ejusmodi  excusatio  esse  miserabllis 

61c  In  prhna  congressione  devlctos ,  viclores  in  se- 
cundopraelbreddidit,  ut  forttores  ignibus  flerent , 
qui  ignibus  ante  cessissent ,  et  unde  superati  essenf, 
Inde  superarent.  >  Rursus  aotem  alio  In  ]fbTO{ldem 
traet.  de  Vfdt.  Eeciee. )  :  i  Non  sutim  confessoram 


Tol  lantlsque  rationum  momentls ,  tantoqoe  argo-  C  samrlitas ,  el  dlgnlus  commhrata  est,  qoia  quorom- 


mentomm  hadenus  exposiiomm  pondere  nondum 
^pressa  fuerat  caeoa  el  indomita  gentiliom  pervica- 
c!a.  Nobis  enim  adhoc  objiciebanl  non  adeo  nriran* 
dam  esse  martyram  noslroram  fortilodinem ,  quan* 
doqoldem  muiti,  lormentis  eedentes,  a  nostra  reli* 
gione  defecerunt.  Ne  qois  vero  conqueratur  argu- 
menti  hujus  vim  imminui ,  ea  adjiciemos ,  qose  de 
ilHs  Eosd>his  memoriai  mandavit :  i  AHi ,  faiqoit, 
non  paud ,  pLvplot  SXht,  sive  alii  plurhnl ,  fhtcti  anl* 
mis  ac  debilluii ,  primo  statim  impetu  prae  timore 
concidemnt  >  {Eneeb.  lib,  vm  hittat.  Ecciee.  eap.^). 
¥emm  iHi  si  cum  infinlto  alioram ,  qoi  perseve- 
rarum ,  ethorrendis  cruciatibus  enectl  suntnomero 
componantur,  paucos  esse  fatendum  est.  Nam  ifl 


dam  fides  fracU  est Stat  confbssoram  pars  ma- 

}or  el  meSor  In  fidel  snae  robore,  et  in  legis  ac  (fls- 

ciplin»  domlnicx  veriute Alqol  faoc  ipsoam- 

pliorom  consequimtar  fldei  soae  laodem',  qnodab 
eorom  perfidia  segregatt,  quiJoncH  confesstoniscon- 
sortlo  fheronl,  a  conuglo  crimlnfs  recessenmt.  i 
Ai  haec  sane  ad  dlhiendam  gentllhim  argofflentado- 
nem  plane  soffichrat ,  donec  alios  dispuUndi  de  iap- 
sornm,  otl  vocabantor,  causa,  nobls  locusdeinr. 
Interimlegi  possunt  et  hl  Cyprianl  traciatas,  ct 
scrtptae  ab  illo  in  eamdem  causam  epistolae. 

Urgebant  Iteram  elhnid  non  minorem  foisseRe* 
guti  et  MutH ,  quam  martyram  nostroram  forfitodi- 
nem  ac  consuntiam.  Alter  enim  se  hosti  ad  certam 


recte  Lacuntlus  asserit ,  ab  ortu  solis  osqoe  ad  oc-  0  obtulit  mortem  :  alter  vero  manum  in  ardentemfo- 


casum  christiana  rdigio  suscepu  erat,  ei  ornnls  gens, 
8exQS,etaeUs,  eadem  nbiqoe  patientia,  etanfmh 
paribus  Deo  servientes  ,  quslibet  tormentoram  gen^ 
ra  contempserant.  Eusebius  autem  eodem  duto  loco 
enarrat ,  quam  magnos  fberit  horam  nrartyram  nu- 
meras,  qui  omni' supplidoram  genero  morterapro 
reHgione  sua  constantissime  obierunt. 

Beinde  vero  ille  perspicue  dedarat  plores  quidem 
animis  prae  timore  fractos ,  otto  TrpwT*?^  Trpo^o^^f, 
primo ,  ut  interpretatur  Valesius ,  statim  impelu  :  sed 
noii  inflciatur  eos  ad  sanam  rediisse  mentem.  At  id 
LacUntius  disertisshne  asseverat :  c  Nullus  est,  in- 
quit ,  tam  malus  Dei  cultor,  qui  data  facullate ,  ad 


cum  injecit.  Sed  frivola ,  reponit  LacUntius  ,etom- 
nino  InepU  esi  haec  comparatio.  Regulus  qtuppc 
hosti  se  ideo  obtulit ,  quia  captivum  se  vivere  pode- 
bat.  Nutius  autem  ab  hostibus  captus ,  desperats  sa- 
lutl  suae  hoc  facinoro  sic  consuinlt ;  ut  quam  certd 
non  meruerat ,  acceperit  veniaro.  De  utroqoe  autem 
Regulo  et  Mutio  jam  a  nobis  actum  est. 

Yerum  quid  haec  contra  cbristianos  faciebant,ex 
quibus  non  paucissimi  tantum ,  sicuti  Lactantlus  ree* 
te  redarguit ,  sed  sexus  infirmus  el  fragilis ,  ac  CD- 
juslibet  aeUtis ,  et  conditionis ,  uti  dlimius ,  boroines 
non  nccessitate,  sed  voluntatc,  toto  se  corporedi-^ 
luniarl  et  comburi  mira  plajie  co  nstaatia  patiebanta 


CAP.  V.  ARGUM.  DE  VERIT.  REL.  CHRIST.  1075 

Qoam  Tcro  Id  prscclarum  sil  ac  Iaud.ibile ,  nec  Ipsi  A  CAPUT  V. 

De  tacris  veleris  el  novi  Tc$tametUi  libris ,  eorumqut 


qnidem  gcntilcs  negare  poterant.  Nam  lllonim  philo- 
8ophi ,  etsi  uon  suo  utique  exemplo ,  ut  ait  Auctor 
noster,  coacti  snnt  palam  con6teri  veram  esse  yirlU' 
tem  ,  qna  sapiens  nuUis  terrorlbus  potest  de  senten* 
tix  sux,  ut  injusti  aliquid  faciat,  proposito  diTcIll. 
Neque  etiam  11 ,  aut  alius  quitibet ,  dicere  poterant 
deiirasse  citatum  ab  Auctore  nostro  Horatium  ,  cum 
cecinit : 

iaslum  et  tdoacem  proposiii  virum 
Non  civium  ardor  prava  jubenlium, 
hea  TuHus  iBStantis  tyranni 
Meote  qualii  solida. 

[UQral.,  lib*  m  Carm,,  od,  3.) 

At  id  limptr  LaelMlkis  eoBArmat  Ihs  Senee»  ver- 


auctoribus ,  ex  qmbus  Laciantius  hau$il  chrisliam 
feligionis  iusUlula  el  documenla. 

ARTICDLOS  PRmUS. 

De  sacrm  Scripturce  in  veius  ei  novum  Teslamntum 
diviuonet  divinoque  sacrorum  prophclarum  affiatu. 

Quibus  et  quam  validis  rallonum  momenlis  verilas 
chrislianse  reJigionis  a  Lactaniio  nostro  asserta  sia- 
bilitaqoe  sit,  poslquain  demonstravimus,  jam  exami* 
nandum  est,  qux  qualiave  sint  ejus  instituta  ac  do- 
cumenta ,  et  quibus  ex  fontibus  hausla  fuerint.  At 
non  alii  procol  dubio  sunt  hi  fontes ,  nisi  omnes  sa- 


Ins  :  Summa  ^rm  m$  vi4Hur  nmgtms  oHimus.  Ba  B  crarum  noslrarom  Scripturarum  libri,  et  propheta- 


Mtem  transeripU  potanl  ex  deperdito  illius  libro , 
qn\  inscrHNtmr  FoHuiU ,  el  a  TeHuNitno ,  iicuti  suo 
locoTideblmm.DOfiiinatkndtHur.  IHa  porroterba 
HHlto  ejQsdan  Senee»  opemm  Inter  ejus  frafmenta 
ffapcfias« 

Deaiqva  Lactaniivi  aon  ampHas  eensuil  audien- 
do^  asaa  gentilea ,  qm  pene  incredibili  audacta  et  im- 
porSMilate  nuraqtam  cUmitare  desinebant  tollendos 
«68t  dM^iaiiaiioa ;  alpote  qui  omiil«im  publicarom  ca- 
lamitatum  causa  eraot.  Impudentem  enimvero  banc 
ealoaQaiam,  ^vaMumTis  soepias,  nec  maximosine 
iMtidlo  rapetiiaw ,  plane  asperaattir.  Paucis  tamen 
^eidbte  aaiB  ftmditas  evertk ,  pahimque  facit  ipsosmet 
tlhnicos,  a  qaihus  feM  dii  colebantur,  liarumce  ca- 


rum  nostrorumoracula,  exquibus  illc  invictissimum, 
uti  jam  vidimus,  ad  asserendam  nostrae  religionis 
▼eritatcm  duxit  argomentum.  Quamobrem  operaa 
pretium  est  investigare ,  quid  de  illis  ab  eo  traditum 
statutumque  sit. 

In  duo  autem  Testamenia  ,  uti  ait  ( Lact,  lib,  iv, 
cap,  20)  omnis  haec  Scriptura  divisa  est,  quorum 
primum  continet  libros  et  legis  et  prophetarum  ,  qui 
eaomnia  exhibent,  qux  advcntum  Clirisii  mortem- 
qoe  cjus  anlecesserunt.  Hi  aulem  libri  Yctus  Testa- 
mentum  idcirco  vocari  solent.  Secundum  vero  illa 
complectitur,  quae  postquam  Cliristus  revixit,  ab 
Evangelistis  ,  apostolis  et  aliis  ejus  discipulis  scrip- 
to  sunt  tradita ,  atque  iis  idcirco  novi  Testamenti 


hMiitaUim  esae  awtares.  Mam  si  veriis  tantum  Deus  C  impositum  fuit  nomen.  Sed  btiec  quae  auctor  noster 


celereliir,  ae  sedulo  obaervarenlur  illius  leges ,  nulla 
praeal  duMo  essenl  befta ,  mrti»  dissensiones ,  invi- 
dis,  fraades,  rapiiKe,  nutHi  aduKeria  ,  stupra ,  aHa- 
q«a  aeelera ,  qase  Impius  deorum  culliis  indnxit.  Non 
dnrMauiergo  legibus  snis  morem  sedulo  gerenles  , 
aed  Ipaimet  gentiles  tantorum  criminum  rei ,  publi- 
canim  ealamltatum  causa  erant.  Sed  Jam  ostendimus 
(Bkseri.  in  Arwjb.^  cap.  6,  art.  I  et  seqq.)  quibus  ar- 
gmncfiliainaulsafllagentaium  redargutio  everliiar 
ab  AfnoMo;  ae  postea  vrdebimos  qua  ratione  a  Ter- 
«uWano  refellatar. 

^ts  fgHuT  iudaeus  aut  gentifis ,  cujus  sana  mens 
insanocorpore  sit,  intcias  h-e  potcst  veram  essc 
efirHtfaaam  rerigionem ,  pro  cujus ,  ut  satis  proba- 


si^eiwfat,  cumomnibiis  satts  nola  linty  longiori 
explicatiooa  non  iadigent. 

Tum  deiode  iile  dictt  Jadaeaa  veteri ,  qoemadno* 
dum  chriatianos ,  bovo  mi  TestanaBia.  Neqoe  lamen 
exislimea  aum  eredidisae  his  mmm  dmtoxat  Testa- 
menlum  nsui  esse ,  sieuii  at  velaa  solis  Judseia.  Gon- 
lincBler  anunaera  addidit  illa  non  diversa  esse  Tes- 
tamenla  ,  scd  uiMim  onuiiiio  el  idem.  Quod  duplici 
ratipne  ab  eo  probatur.  Et  primo  quidett;  quia  bo- 
vum  veteris  adimpletio  esu  Quam*  aalem  id  verum 
sit,  ex  iis  plane  conHcltur,  quibus  supra  oatendimua, 
redditas  a  sacris  prophetis  nasiris  deCIuristi  artu^ 
viu ,  morte ,  ac  subsliiueadia  io  Judaeorum  kcum 
christianis  vaticinaiiones,  suum  revera»  uii  praedic- 


vfmos ,  defensione  seeUtores  ejus,  mir»  prorsus  et  9  tum  fuerat,  habulssa  cxUum.  Secuado  id  ab  illo 

afi  omnfl^  agnitaB  innocentlae  ct  intcgriutis  pueri, 

vH  et  nralieres  tot  Untaque  sapplicia ,   qux  vcl 

emnmemorare  horrat  anlmus ,  nulia  necessitate  sed 

Um  vera ,  quam  voluntaria  animi  virtute ,  nec  divino 

slne  anxiifo  constamissime  pertolerunt?  A  nobis 

ponro  cxaminatmn  cst  qaomodo  Amobius  christiance 

reHghnris  veritatem  ex  eadem  plane  invicta  marty- 

ntm  fortStadhie  demonstraverit.  Nunc  vero  investi- 

gandum  qoid  in  Lactantii  libris  de  illa  ,   sanctisque 

cjos  institutis  et  documentis  traditum  sitelasscr- 

tnm.  At  prfmnm  videamus  quld  de  sacris  ejus  scrip- 

tis  statuat,  ct  pronunliet. 


couHrmatur ;  quonlam  in  utroque  TesUnMoio  i 
tesiator  esi  Chrittus^  Ai  iis  sane  verbia  sufiragator 
opinioni  Justini  mariyris,  IreiMei,  Clamantia  Alexan^* 
drini,  aliorumque»  uii  suo  ioco  vidimua,  velanun 
Ecclesiaa  Patrum,  qui  docueruBl  Dei  Filium,  Chris* 
i^ta  Dominum ,  sesa  Moyai  et  antiquia  patriarclHS « 
videndum  prsekNuUfie ,  ac  diviua  ilUus  spirilu  sacroa 
vat^  Dosiros  suas  fudisse  praBdidiooea.  QiHuiiobrem 
non  levi  ccrta  braduo  eihnicoa  caedil,  qui  ilk>s  divi* 
no  Spirilu  repletos  fuisse  perperam  negabanl.  Qmii 
iBUBO  palaaa  ilie  oaiendit  iada  laalMB  ,  iH  iidem  pro- 
pbet»  pieraqoa  fttiuBa ,  taiaquaai  pnelerila,  aut  in 
conspectu  suo  peracU  dcscriberenL 


1071  DISQUISITIONCS  DOGMATIOiS  IN  LAGTANTniM.  m 

Neque  objici  poterat  baec  ab  iis  insano  quodam  A  Nam  in  Genesis  libro  alins  annorum  nainerus  bis 
furorc  correplis  fuisse  pronuniiala.  Nullus  enini , 


iDquil  aucior  nosler,  sic  menlii  emota,  id  esl ,  a 
menle  ila  alienatus  ,  poiest  vere  praedlcere  fulura  , 
ei  cohaereniia  loqui.  Qu»  auiem  sacri  propiieuc  nos- 
trideChrlsto  Domino  pnclocuti  fueranl,  haec  non 
modo  reapse ,  uti  vidimus ,  evenerunt ,  sed  omnia 
etiam  illorum  dicia  ila  sibi  invicem  et  cobaerent ,  et 
concordant ,  ut  neuier  umquam  sibi  aut  alteri  con- 
tradixerit. 

Huc  accedit  quod  ab  iliis  penitus  abfuisse  osiendi- 
mus ,  ullam ,  qua  falsi  prophetae  ducuntur,  fallendi 
causam,  et  voluntaiem,  aut  lucri  studium.  Sibi 
enimvero  coromissum  a  Deo  munus  dum  exseque- 
rentur,  extemporali  cibo  conteuti ,  atquc  iis  omui- 


vcrbis  nutalur :  Dictum  est  <id  eum  (llbram)  Sdto 
pr(cnotcen$  ,  quod  peregrinum  fulurum  ii<  umen  lum 
in  terra  non  sua ,  et  tubjicient  eos  servituli ,  et  af- 
fligent  quadringentis  annis  {Cencs.^  xv,  13).  lo 
Exodo  :  Dabitatio  autem  fiUorum  Israel  in  jEg^pto 
(Sepiuaginta  duo  seniores  addunt ,  et  terra  Chanaiu) 
fuit  quadringeniorum  triginta  annorum,  ( Exod,,  xu, 
40  ).  In  Actibns  Apostolorum  :  Locutus  est  eulm 
ei  (Abne)  Deus:  (^Ua  erit  semen  ejus  accola  interra 
aliena^  et  sertituti  eos  subjicient^  et  male  trada' 
bunt  eos  annis  quadringentis  (Acf.,  VU|  6).  Paulos 
vero  ad  Galatas  de  iisdem  annis  bsc  scribil:iytfe 
autem  dico :  Testamentum  conprmaium  a  DeOy  91« 
post  quadringentos  el  triginta  annos  facta  est  lex  (Ai 


bus,  quaiad  viUe  tutelam  non  omnino  nccessaria  B  ^^^^*»    ^^^  t  ^^  )*  ^i^^  ^"^  ^^  quibusdam  st- 


8unt  ,derelictis,  Judscorum  scelera,  pravosque  mo- 
res  tam  fldenter  et  libere  redarguebant ;  ut  illi  inde 
offensi ,  quosdam  ex  his  crudelissime  trucidaverint. 
Atque  id  a  Lactantio  nostro  post  Gyprianum  proba- 
tar  evidentissimis  He)i£,  Jeremix  et  Esdra  tes- 
timoniis.  Unus  vero  ab  illo  nominatim  appellalur 
Isaias ,  quem  Judxi  serra  sectum,  horrenda  inhuma- 
niiate  interfccerunt.  Sed  de  liac  immanissima  cxde 
alibi  disputaium  a  nobis  fuit.  Nullus  ergo  sanx  men- 
tis  homo  negare  potesl  hujuscemodi  prophctasdivini 
Spiritus  insiinclu  ea  omnia  oracula  edidisse,  quae  lon- 
gissimo  post  temporc  eveutus  vera  esse  demonstra- 
vit.  Ncmo  igilur  eiiam  gentilis  homo  fidem  illis  de- 
rogare  ullo  jure  polerat. 

ARTicuLUS  11. 

De  Scripturee  sacrm  antiquitate ,  ac  primo  utrum  LaC' 
tantius  recte  definiat  quando ,  ac  quomodo  Moyses 
Itraelitas  ab  jEgyptiaca  servitute  liberaverit ;  quid 
statuat  de  Angela  eos  prwcedente^  et  aquani  scin" 
dente ,  ac  de  miraculis  in  deserto  ab  eodem  Moyse 
factis ;  et  ubi  ac  quare  legem  Israelitis  dederit ,  ac 

.  quandonam  muiato  Ilebrteorum  nomine  JudiBi ,  et 
terra  eorum  Judcea  appellari  caperint. 

Gum  ethnicis  nibil  magis  cordi  esset  quam  sacne 
nostrae  Scripturae  infinnare  aucloriiaiem ,  eam  cuneo 
saltem  aliquo  conculerc  moliebantur.  Gbrislianis  iia* 
que  non  ea  tantum ,  qu:e  supra  confuiavimus ,  obji- 
ciebant ,  sed  eam  quoque  novnm  cssc ,  et  rccens  con- 


cris  libris  compntari  quadringentos ,  el  in  aliis  tri- 
ginta  super  bos  quadringentos  annos  assignari.  Pneter 
lios  autem  sacros  Scriptores  Josepbus  liueris  hxc 
mandavit :  i  Reliquerunt  autem  iEgyptum  meiise 
Xanlhico ,  luna  quinta  decima,  fox' ixn  tpmomLm 
xtrpaxoata^  anno  quadringentesimo  irigesimo,  post- 
quam  Abraham ,  pater  noster,  in  Ghananaeam  veoit, 
et  post  Jacobi  migraiionem  in  iEgypturo  annodacea» 
lesimo  quinio,  itaxoviotg  tt/boc  Tojf  5««riVTi  hmm 
v(rrs/>ov  >  (Joseph.f  lib.  11  Anliquit. ,  c.  6). 

At  liorunice  aiinorum  initium ,  numerum  et  GneiB 
Atigusiinus ,  ut  cxteros  sacrae  Scripturs  inlerpretes 
ac  cbronograpbos  oiniitamas ,  ita  explicat.  <  Qiii- 
dringenti  saiie ,  1  citatis  videlicet  Geneseos  verbis , 
Q  t  dicuiitur  anni  propter  numeri  plenitudinero,  qiao- 
vis  aliquanto  amplius  siiit,  sive  ex  boc  temporecofli- 
putentur,  siveex  quo  natusest  Isaac,  proptersemei 
Abrahae,  de  quo  i^ta  praedicuntur.  Gompiilsoiur 
enim,  sicul  superius  jam  dixiinus,  ab  anno  sepUia- 
gesimo  etquinio  Abrahae,  quaiidoad  eum  facuest 
prima  promlssio ,  usque  ad  exitum  Israel  ex  iEgjpto 
quadriiigenti  et  triginta  anni ,  quorum  Apostolus  in^ 
roinit  >  (August.  lib.  xvi  de  Ci\)it.,  cap.  24) ,  ipsismet 
nimirum  verbis ,  quae  paulo  autea  iranscripsiaius. 
Sed  haec  ille  fusius  alio  in  libro  prosequitur,  Tarias- 
que  ea  de  re  proponit  opiniones ,  Tcraroque  eiisii- 
mal  senienliam  Eusebii»  qui  dixit:  AbraluM  am 
esset  75  oitnorMm ,  dimno  dignus  habetur  albqmo ,  it 
ea  repronUssione  ,  qum  ad  eum  facta  est ;  aquo  tem- 


licum.   Quamobrem    Laciantius ,  ut    proplietarum  j^  pore ,    usque  ad   regressum   gentis   Hebrmorum  es 

e<k/»rAnim    «knli/liiilOlAiil     uK  nnmiKne        .«li     :il»    mIi         :«  >t.^_. .._  .     ■_<<.    M»   .  ...       M 


sacrorum  antiquitaiein  ab  omnibus ,  uti  illc  ait ,  in- 
quirendam  patefaciai ,  rem  a  sua  origine  ordilur,  a 
Majorum  videlicet  ooslrorum  ,  qui  Hebraeorum  prin- 
cipes  erant ,  in  iEgyptum  migratione.  Nobis  autem 
manifestum  ille  facit  quomodo  diutius  ibi  iulolerabili 
servitutis  jiigo  oppressos  Deus,  Moyse  duce  praepo- 
sito,  post  annos  quadringentos  et  iriginta  liberaverit. 
At  in  duobus  antiquissimis  codicibus  regiis  et  aliis 
quibusdam ,  quemadmodum  in  Romana  horuin  Lac- 
taniii  iibrorum  ediiione,  scriptum  esl:  trecentos 
triginta. 

Dubium  ergo  suboritur  quae  vera  sit  lectio,  et  qiiid 
Lactantius   Majorum   nostrorum  nomine  intelligat. 


^gypto  supputanlur  anni  430  (Idem,  Ub.  QiueU. » 
Exod. ,  quwst.  48  ;  Euseb. ,  lib.  t  C/iroit.),  quoruni, 
inquit ,  allaiis  supra  Pauli  et  Moysis  in  Cxodo  verbis 
nicuiio  facia  est. 

Qdx  quidem  ideo  retulimus ;  ut  quisque  mtelligit 
Lactantium  narrationis  suae  exordium  sumpsisse  sb 
hoc  Abrabx  onuo ,  si  in  illius  textu ,  ut  verisiniiiiiii 
cst ,  legatur  post  annos  quadringentos  triginta,  Naa 
cum  de  iis  agat ,  quibus  fuiura  Gbristl  horoiiiis  open 
annuntiabantur,  ab  ipsa  Abrabae  facta  a  Deo  pro- 
missione  ordiri  procul  dubio  debuit.  Si  quis  veru  con- 
lendat,  probeti|ue  scriptum  ab  Lactantio  ooitro 
fuisse ,  Post  annos  trecenios  triginia ,  bomm  ioiuin 


io:3 


CAP.  V.  ARGUM.  D£  YERIT.  REL.  CHRIST. 


i074 


ab  tempore ,  quo  Jaeob  Patriarcba  cum  filiis  suis  in  A  Alii  denique  censent  montes  esse  duos  sibi  cobaeren* 


i£gyplum  desceiiiJil ,  duxiSdC  dicendus  esl.  Porro 
autem  hinc  etiam  colligitur,  quos  iiie  nomine  Majo* 
rum  notirorum  dcsignare  voluerit. 

Quomodo  auieiii  llebrsei  ab  hac  ^yptiaca  captivi- 
taie  educti  fuerint,  Aiicior  iiosier  huiic  enarrat  in 
modum  :  Hoyses  trajeck  populum  medio  mari  Rubro  ; 

prmcedenie  Angelo ,  H  scindenle  aquam ut  ait 

poeta : 

Curvata  in  montis  &ciem  circumsieiit  unda. 

Yersus  bic  est  Virgiiii  in  quarto  Georgicorum  libro. 
AtGailaeus  hanc  Lactaniii  narraiionem  de  Angelo 
Israeiiias  preecedente^  et  scindenle  aquam  vellicat. 
Nam  in  Exodi,  inquit,  libro  legimus  Angelum  abiisse 


tes ,  et  Oreb  Sinai  inferiorem  dixerunt. 

DifOcilius  profecio  esi ,  quod  Lactantius  continen- 
ter  adjecit  Israelitas ,  cuin  in  dcserla  quadam  Syria^ 
parte  consedissenl,  ainisisse  veius  Hebracorum  no- 
men ,  ipsosque  Judxos ,  et  terram  quam  incolebant , 
Jud^ani  coepisse  appellari;  quoniain  princeps  exa- 
minis  eorum  ,  inquil ,  erai  Judas.  Quis  enim,  argues, 
fuit  Judas  ilie  llebra.'orum  in  deserlis  Syria:  princeps? 
Quis  etiain  iiescit  quam  variaa  sint  de  prima  Judaici 
nominis  origine  opiniones  ?  Joseplius  enim  ,  cui  re- 
ceniiores  eliam  quidam  critici  suiTragantur,  putat 
utrumque  lioc  Juda.'orum  nomen  Hebraeis  ,  eorumque 
geiiti  imposiium ,  postquam  e  Babylonia  reversi ,  in 
pristina  sua  luca  postliminio  redierunt.  Epiphanius 
post  illos  ,  siccatasr|ue  aquas  ,  vento  flantc  et  urenle,  B  ^ero  opinaiur  (  Epiph.,  tib.  i  adv,  hwres. ,  §  i  €i  3) 


pf)Stqiuim  Moybcs  maiium  suaro  in  mare  extendisset. 
Yeruin  adeo  iiicpia  est  bujus  homiiiis,  Auctorem 
suum  venenalo  dente  ubique  passim  corrodentis, 
repreheiisio ;  ui  eam  Sparl(  jure  merito  rejecerit. 
Nam  columna  lucis  Hebnvis  usque  ad  Rubri  maris 
liitijs  aiiteiTil :  ibique  scidit  ejus  aquas ,  postquam 
Moyses  suam  in  illud  manum  porrexissel. 

Tum  deinde  Lactantius  refert  miracula ,  qux  ille 
in  desertis  fecit ,  sed  nec  omnia  ,  nec  ipso  ordine , 
quo  in  sacris  litteris  descripta  sunt.  Ubi  autem  mira 
prorsus  Dei  erga  Israclitas  beneficia  recenset ,  ibi 
manna  cedestis  alimenti  ptuviam  appeilat.  Sed  bi,  in* 
quit ,  impie  ingraii ,  et  tanlorum  beneficioruin  pror* 
6US  immemores ,  in  luxuriam ,  ct  iEgypliorum  ido- 


illos  sic  cognominatos  ob  iribuui  Judae ,  ex  religio- 
sorum  bomiuum  generc  cumpositam ,  atque  iis  tem- 
poribus ,  quibus  David ,  Salomon  ,  ejusque  filius  Ro- 
boam  Hierosolymis  regnabant.  Sed  alii  cum  Augus- 
tino  existimaiit  Judaeorum  ei  Judoe  cognomen  orium 
fuisse  a  Juda  (August, ,  lib.  xv  de  Cimt. ,  cap.  9) , 
Jacobi  patriarclue  iilio.  Nunnullis  adhuc  visum  est 
lianc  appeilaiionem  inde  repetendam,  quod  tribus 
Judae ,  caeteris  cunctantibus ,  aut  dinidentibus,  prima 
medias  inter  maris  Rubri  undas  Moysem  secuta  sit. 
Quid  miruin  igiiur  cum  tot  fuerint  ea  de  re  opiniones, 
si  Lactaniius  abierit  in  aliquam  singularem ,  et  ab 
illis  omnibus  diversam  ?  At  Judsorum  et  Judseae  no- 
men  ejusque  originem  repetere  videtur  ex  illo  Juda , 


loldlriam  prolapsi  sunt,  et  auteum^  ui  ille  loquilur,  G  qui  Cbananxum  ct  Pberezaeum  vicisse,  plurimasque 


caput  bovis  t  quem  vocant  Apim figurarunt:  hoc 

est ,  iigurarunt  caput  bovis ,  qiiem  ^gyptii ,  sicut 
alibi  observavimus  ,  Apiin  vocabant. 

Deus  autem  populo  ingrato  iratus ,  pergit  auctor 
noster,  illum  gravibus  pcenis  mulctavit ,  subjugavit- 
que  legi,  per  Moysen  datx.  Rtirsus  vero  Gallaeus 
eum  Lactantio  rixatur,  objicitque  lioc  falsum  csse , 
si  Lactantius  ,  quemadmudum  videtur,  ibi  significet 
latam  fuisse  legem  in  bujus  peccaii  poenam.  Ante- 
quam  enim  populiis ,  ul  ille  arguif ,  ngurassei  vitu- 
lum ,  jain  Moyscs  lcgis  accipiendu!  causa  moniem 
adscenderat.  Scd  numquid  Gallsus  satis  attendit 
Moyseii  seinel  et  iieruin  adscendisse  bunc  montem , 
ac  post  secundum  inde  descensum  duas  Hebrseis 
dedisse  legis  labulas?  Tum  enim  eorum  scelereof-I) 
fensus  fuerat ,  antequam  eos  legi  subjugaret. 

Pr«terea  Lactnntius  censet  hanc  iegem  datam 
fulsse  non  in  monte  Sion ,  sed  in  monte  Oreb  {Lac- 
tant. ,  lib.  iv,  cap.  17).  Quod  quidem  a  Malachia  ,  ac 
postea  al)  Irenxo  (!ren(B.,  lib.  iv  adv.  hisres.^  cap. 
2i  )  similitor  tradilum  est  (Malach.,  iv ,  4). 
Neque  id  mirum  tibi  videatur.  Nam  ex  ipsomet 
Moyse  et  Hieronymo  discimus  bunc  montem  duplici 
nomine  nunc  Sinai ,  nunc  Choreb  vocitari  (Exod. , 
XXXI,  iH;  Deuleron,,  xix,  i,  ^;  Hieronym. ,  epist. 
ad  Fabiol.,  de  12  mansion.).  Quidam  verofopinantur 
Oreb ,  seu  Horeb ,  seu  Choreb  esse  montis  Sinai 
summam ,  alii  occidenulem  ,  alii  orientalero  pariero. 


urbes,  ac  uomlnaiim  Hierusalem  delevisse  memo- 
ratur. 

ARTICCLUS  III. 

Quot  annis  Moyses  Trojanam  cladem  anlecesserit :  et 
de  aliorum  prophetarum ,  ac  regum  seu  principum  , 
sub  quorum  imperio  hi  floruerunt ,  wtate ;  quot  elap- 
sis  post  Trojanum  excidium  annis  David  et  Salomon 
regnaverint ;  ac  quot  inde  usque  ad  Christi  tempus 
numerentur:  utrum  Zacharias  fuerit  ultimus  pro^ 
pheta  ,  et  quot  ab  ejus  tetate  usque  ad  Christi  mortem 
anni  fiuxerinl :  quam  recte  Lactantius  ex  hac  chro^ 
nologia  concludal  sacros  vates  sua  omnia  de  Christo 
oracula  longe  antea  edidisse^  quam  ille  homo  factus 
sU. 

Moysis,  aliorumque  propbetnrum  setatem  non 
aliuiide  Lactaniius ,  et  jure  quidem  merito ,  putavit 
certius  posse  agnosci ,  quam  ex  designato  tempore , 
quo  vixerunt  et  regnaverunt  reges  et  principes,  sub 
qiiorum  imperio  illi  floruisse  perhibentur.  Quam- 
obrem  tempus  illud  investlgandum  esse  extstimat , 
quamyis  in  eo  retegendo  non  magnam  arbitretur  oc- 
ctirrere  difficultatem.  Nam  testatum  unusquisque 
propheta  fecit ,  sub  quo  rege ,  vel  principe  Tixerit» 
litterisque  ea  mandaTerit ,  quae  divino  Spiritu  afflan- 
te ,  diu  ante  didicerat,  quam  evenerint. 

Sed  praestat  Lacianiium  ipsum ,  de  Moyse  loquen- 
tem,  prius  audire:  c  Mulii  scriptores ,  i  inquit,  c  li* 
bros  de  temporibus  ediderunt ,  iniiium  fadentes  a 


407»  DISQOiariOWES  BOGMATICiB  1«  LACTANTIUM.  m 

propheta  Moyse,  qn\  Trojannm  beltom  nongentis  A  ncbrreornm  Judlcibtis  asslgnat.  Verendom  tamen  ne 


ere  annis  anteeessit »  (Lactant, ,  Hb,  it ,  eitp.  5). 
In  Qtroque  antem  regio  codice  antiquissfmo  pro 
Beriptcre$,  legitnr,  icriptoi,  minns  quldem  hene,  sed 
eodem  sensa.  Majoris  Itaqae  momenti  est  utriusqna 
leetio  septingentis  pro  nongentls  annis.  Dictu  stqni- 
dem  dlfOcillimum  an  una  ex  his  lectlonibus,  aut 
quaeni^m  ex  illis  vera  sit. 

Qnis  enlm  iios ,  quos  eitat  scriptores ,  nobis  certo 
deflnlre  audeat  ?  Postea  quidem  docet  omnem  tem* 
porum  serieni  ex  Judaicis ,  Graecis ,  Romanisquo 
historiis  colligi.  Sed  cnm  nullum  ex  illamm  scripto* 
rlbusnomine  suoappellet,  non  magis  cerlum  quos 
ille  sccuios  sit.  Nam  de  Moysis  aeiate ,  et  quot  annlft 
bello  Trojano  pneiverit ,  tot  fere  eorum  sententia 


llbrorum  Lactantii  scribas  in  numeris,  qui  Ronino 
damiaxatcharaetere  exaratl  sunt,  deseribendis,  more 
haud  insolito  erraverinl.  Tide  ergo  utrum  Laotantfos 
hos  eaptlTitatis  annos  data  opera  pnetermiserit;  qnii 
de  sola  Judicum  HebraBorum  aetate  loquilnr.  Qaid 
yero  si  ille  de  accuratissimacomputandorum  hortiinee 
annorum  rattone  exhibenda  panim  soRicitus,  minores 
semper  numeros  retulerit ;  ne  ethnicis,  aut  aliis  ml^ 
nimam  quidem  hiscendi  occasionon  pneberot 

Postea  enim,  f  Tum  mutato,  >  inquit,  c  stato  regei 
habere  cepemnt,  quibus  Imperlom  tenentibos,  pcr 
annos  quadringentos  sexaginta  »  (duo  manoscripii 
regll  antlqnlores,  et  optimae  notae  alfi,  p^ffmtoi 
4S0)  nsque  ad  Sedeel»  regnom ,  »  et  Babylonicam 


sunl,  quot  capita.  De  his  aulem  jam  diximus  in  Cle-  B  eaptltllatem.  Clemcns  tcfo  Alcxandrinus :  <  Aregno 

mentis  Alexandrini  Chronographla.  Caeterom,  si  quis 

minorem  annonim  nnmemm  ab  Lactantio  denotainm 

fuisse  ostendat,  el  sutrrnginm  nostmm  haud  inTftl 

feremus.  Ad  falsam  quippe  geniilium  de  recenllorl 

Moysis  sctate  refellendam  oplnionem  is  sane ,  quem 

retulit,  peniius  sufficiebat.  Prxtermlttere  tamen  non 

possumus  indicatum   a  Lactantlo  bomm  annoram 

numerum  non  i(a  abesse  a  Tertulliani  ei  Josephi  cal- 

culo    (Terlull.  Apotog,,  cap,  xix ;  Joseph. ,  lib,  t 

conir.  Apion.).  TerluIIianus  siquidem,  ul  suo  loco  vlde- 

bimus,  narrat  Moysen  Inacho  fuisse  co.Ttaneum  ,  ac 

mille  circiler  annis  cladem  pracvertisse  Priami ,  seo 

Trojanom  excidium.  Josephus  vero  mille  annos  com- 

pulat  ab  illoram  numero',  quos  Manethon  ab  Israe- 


Daridls  usque  ad  captlTltatem,  qoae  facta  est  a  CbiN 
dsis,  anni  quadringenti  quinquaginla  doo,  menses 
sex  !  ot  autem  colllgit  nostra  accurata  suppataUo, 
qnadringenll  anni  nonagfnta  dao ,  menses  sex,  dies 
deeem.  »  (Clemens  Alexandr, ,  lib,  i  Strm,)  Cemb 
certo  Ibl  adhoe  majorem ,  quam  in  regiis  opemm 
Lactanlii  nostri  eodicibns  numeram  Indfcari.  De  lils 
autem  agimosinjam  cltata  Theophlll  Alexandrini  et 
Cfementis  Alexandrinf  chronographia. 

Denlque  Lactantius:  c  Septnagesfmo  post  anno, 
Gyms  major »  (nierque  manuscrfptos  codex  regios 
addidtt,  capiiw>s  iudceos)  t  terrifl  ac  sedfbns  sofsrcd- 
dldit,  qui  per  idem  tempus  In  Persas  soscepll  hnpo- 
rfam,  quo  Rom»  Tarqoinius  Superbus.  »  Ad  calcem 


lilarum  cx  iEgyplo  egressu  ad  Trojanum  bcllum  C  Hhri  secundi   Paralipomenon  ct  Inltlo  Hbri  pnml 

Esdrae  (II  Paralip.,  xxxti,  tt  25;  JEsdr,,  i,  f), 
Ifle  captWitatls  Babylonfcse  flnfs  anno  hojtis  70, 
etCyri  Persarum  regis  primo  sfmiffter  consignn- 
tur.  Qua  do  re  Josephus,  Eusebius,  EusebiinH 
que  chronicl  auctor,  et  alif  quamplurlmi,  ic  nos 
etiam  In  Clementis  Alexandrinl  ehmnologia  disse- 
raimus. 

At  qua,  arguet  aliquls,  rationeLaeiantfasdlxliper 
idem  tempus  Tarquinlum  Superbum  coepisse  in  Ro- 
manos  dominari.  Nam  Eusebius  non  modicum,  iolcr 
Cyri  in  Persas  et  In  Romanos  Tarquinii  regniniis 
primordia,  spatium  temporis  interposuit.  Sederadlli 
Chronographi  triplex  Cyri  io  Persas  regni  iniliam 
constitutint,  quoram  unum  fuit,  quando,  toto  Asi$ 


elapsos  csse  nrbiirabalur. 

Posi  asserlam  hunc  in  inodum  atalem  Moysis  pei*- 
git  Lactantius  (lib,  iv»  cap.  5)»  ailque  :  !s  cum 
per  annos  quadraginta ,  quemadmodum  in  sacris 
codicibus  nostris  legimuSi  populum  rexiss^t^  suc* 
cessorem  habuil  Josuem  (vei ,  ul  in  duobus  r^iis 
codicibus  scriptum  est,  Jewm)^  qui  septem  et  viginti 
annis  tinuit  principatum.  Eadem  est  opinio  Clc« 
nentis  Alexandrini  ,  a  quo  graece  cognominaiur 
in<To\jg ,  et  Auguslini ,  qni  eum  Jeium  Nav^  ap- 
pellat.  A  Josepbo  etiam  Jesus  nuncupatur,  sed 
dicitur  annis  TrcvTc  xa^  elxoo^t,  viginii  quinque  He- 
braeorum  rexisse  rempublicam.  Sed  de  Josue  prin- 
cipatu,  et  annorum  illius  numero  nos  in  exhibita 


Theophili    Antiocheni ,    et    Clementis  Alexandrini  D  imperio  potilus,  solvil  Judxoram  captivitaiein.  Ai- 


Cbranologla. 

Prosequitur  Lactantius  (Lad.,  i6i(f.)  c  Exindesub 
Judicibus  fuerant  per  annos  trecentos  septuaginta.  > 
At  Cleroens  Alexandrinus  poslquam  annos ,  quibus 
singuli  Judices  Hebrx>is  imperaverunl,enumeravit, 
sicomnem  collegit  eoruiti  summam :  ^avo  Trac  KpiBfibg 

Iw?  ToO  Sa/xoviQ^  ytvcTat  eT>3  TCTjDaxoata  e5»5xovTa  Tpia  , 
fxijvec  htK  (Ctemens  Alexandr,^  Ub,  i  Sirom,)  :  Quo* 
rum  Unlversus  numerus  usque  ad  Samuelem  ann( 
sunt  quadringenti  sexaginia  tres,  menses  septem. 
Sed  ibi  ille  annos  93  Israelilicae  sub  alienls  regibug 
caplivitatis  tempus  complectitur.  Si  vero  hunc  anno- 
rum  numerum^tollas,  ille  supererit,  quem  Lactaotius 


que  ita  Lactantins  poterit  cum  alils  modo  aliquocon' 
cili^ri. 

OifQcultate  etiam  non  carent  hxc  Lactantii  de  Di- 
vjdls  et  Salomonls  aetate  verba  :  Quorum  tdter^  qui 
posferius  regnavit,  Trojance  urbis  exeidium  centum  ei 
quadraginta  annis  antecessit  (Lactant,  lib,  iv,  cap,  8). 
Nam  ibi,  aut  Lactaniium  memoria ,  aut  librarioso$- 
citantia  lapsos  esse,  vix  ullus  dubitandi  locus  est. 
Communis  quippe  cbronologorum  opinio  est  Salomo- 
nem  non  minus ,  quam  centum  et  quadraginta  annis 
Trojano  excidlo  fuisse  posteriorem.  Quomodo  erja 
totidem  ac  pluribus  antiquior  dici  polestf  At  Isxos 
tamen  bujusce  difOcultatis  nodum  solvi  posse  puu 


1077 


CAP.  f .  ARGUM.  DB  VERIT.  REL.  GHRIBT. 


im 


•MiM  •  Vatkanit  eadkibos  auotorittte,  in  qvo  |Nro  A  loqiiitar»  fuff  Inih  rocc  Mtw  lyycW»  qoi  p^Uemn 

/Wl  fn  ^kwtedm  AH§ekt$f  Noniie  etlam  Entebiw  el 
Angwtlniis  noriaairoos  propheus  trea  tlMol  afipeUanl 
{En$eb.  in  Chron.  ad  mm.  4497;  Aii^il.  Hb.  xtdi  d$ 
CivU.  cap.  55),  Aggaeam,  Zachariam,  et  Malachiaro? 
Nonne  tandero  huic  Malachiae,  non  autem  Zachari» 
ullimus  in  sacris  Bibliis  locus  datus  est?  Responder! 
haud  inepte  polest  bos  tres  prophetas  a  pluribus  si- 
mul  nominari ,  quia  xlate  suppares  fuerunt.  Ultimum 
yero  locnm  in  sacris  BfMiis  ideo  Malachise  datum 
eensent;  quoniam  Judftos  non  ad  lempli  «dilleaiio- 
nem  adhortatur;  sed  ob  corruptos  mores,  et  eultus 
divini  depravationem  redarguit. 

Gaeterum  Lnciantius  non  alio  sane  consilio  omnem 
illam  texuit  Hebraeornm  Ducum,  iudicum,  et  Regum 

Pe  DtTlde  siquldem  haec  ille  tradidlt.  c  Spirttus  Dei  B  cbronologiam ,  nisi  ut  ostendat  sacros  prophetas  sua 


clMr,  legk«r,  ailmtm.  Verbonim  emm  LactantK  Ihc 
irit  mtms :  TrofaMB  mrbis  ruina  eeiitQm  et  qnadra- 
ginca  annis  anteiyit  alterum^  id  etl,  Saknnooeiii ,  qoi 
pait  Dafideffi  regnaTlt.  Noo  male  qoidem ,  tl  hu^s 
maouseripti  noo  admodoro  ¥010611  leetio  alloram  an- 
^iorom  tettimonio  firmaretur.  Nobis  taroen  haud 
jBf[fe  pertai|debltar  Tcraro  esse  lliios  Taticani  codicis 
leetionem ;  qoandoqoldero  dnae  oUiro»  litier»  hojot 
Bomhilt  oHerum  potueront  faclle  ab  antlqolore  tcriba 
61  ab  alifo  ^eineeps  omittl.  Utron  porro  ita  ret  se  ha- 
beat,  alll  jodkent,  per  not  lieet. 

Videotor  aotem  librarll  aceoratlot  descrfpstsse  an- 
Borom  nomerom ;  qoem  Lactantios  ab  Dafldis  etSa- 
lomonls  iirtperio  ad  GhHtti  osqoemortem  atsfgnaylt. 


per  eom  loqoebator,  qul  fuerat  passurot  post  annot 
mille  et  quinquaginta.  Tot  enlm  colliguntur  annl  a 
regnoDaTld  ad  crucem  Ghrlsti. »  De  Salomone  autem 
antea  dlierat:  cA  Salomone  osqoe  ad  id  tempns,  quo 
res  gesto  ett ,  i  id  est,  Ghristos  crocl  (uM  afflxus, 
c  miHe  ae  decem  annl  ftaeront.  Nihil  nos  afllngfmus, 
nihil  addiroos.  >  Recte  quldem.  Nam  sl  demas  qua- 
draginla  DaTidld  regnl  annos,  mllle  tantum  et  decem 
a  Salonone,  ejot  fiHo  et  toceettore,  osqoe  ad  mor- 
tem  Glirlttl  rerera  nomerandl  sont.  Utroro  aotero 
rera  tlt  haee  aoetorls  nostri  opinio,  si  roges ,  respon- 
debimus  paulo  plores  ab  Teteribus  Ghronologis ,  otl 
ei  qooroindam  chronologia ,  a  nobis  alibl  repraesen- 
tata  patet,  annot  compotarl.  At  non  desont  quidam 


de  Ghristo,  et  stabilita  ab  eo  religion^  oracula  longe 
antea  fiidisse,  quam  ipse  Ghristus  natos  mortnusque 
fuerit.  At  quamTis  haec  chronologia  ad  omnes  Jurls 
apices  adomala  non  Tideretur;  ex  dictis  tamen 
conitat  Teram  esse  hanc  lllius  opinionem ,  eamquo 
tam  certo,  quam  eTidenter  demonstrari.  Primum 
enim  sacri  prophetae  nostri,  ut  paulo  ante  dictom  est, 
testati  sunt  sub  quo  rege  aot  principe  oracola  soa 
ediderint.  Delnde  si  Zacharias ,  aut  sl  Tclis  Mala- 
chias,  ultimus  prophetarum  quadringentis  plus  aut 
minus  annisante  Ghristum  Tixerit,  inde  manifestis- 
sime  colligitur  alios  prophetas,  sub  prioribus  Judaeo- 
rum  ducibus  ac  regibus  iongiori  adhuc  tempore  ante 
Ghristum  Dominum  |florulsse.  Quamobrem  Lactan- 


ex  reeentioHbus  doctissimi,  qnl  ab  eo  tempore,  quo  C  lius,  ut  breTitaii  consuleret,  alios  praeler  Zacharlam 


Darld  rex  inaogoratus  est,  ad  Ghrislum  nsque  annos 
f047,  aotpaolo  plot  aot  minos  elapsos  fhisse  existl- 
ment. 

Doo  demom  de  Zacharia  propheta  Lactantius  (Lac" 
tant.^  i^f(f.)Theophilum  Antiochenum  (TheophU.  lib,  m 
ad  Autotye.)  secutns,  narrat,  ac  primum  quidcm 
illom  ittb  Dario  rege,  secundo  anno  regniejutf  octavo 
m«n«e,  toaHtterismandasse  oracula.  Et  recte  qui- 
dem.  Nam  hoc  Ipsum  prophetlae  suae  lempus  ille  ab 
ipslas  Hbrl  sni  Inltlo  dlserie  declaravit.  At  ab  eo  au- 
tem»  pergit  Lactantius,  tempore^  quo  Zacharias  fuit^ 
usque  ad  annum  quintum  decimum  imperii  Tiberii  Cas- 
sarff ,  quo  Chri$tus  crueifixus  est^  prope  quingenti  annl 
numerantur;   siquidem  DarH  et  Atexandri  adotevit 


nomine  suo  ibi  non  appellavit.  Ipsi  enimvero  hunc 
uhimum,  aut  uUimis  coaeTum  nominasse  sulTlciebat. 

De  singuloruni  porro  prophelarum  aeiate  plura  sl 
desideres,  adi  Glementis  Alexandrini  libruro  primum 
Stromatum,  ejusquc  chronographiam ,  quam  cum 
aliis  contulimus.  Lege  etiam,6i  TeIis,GyriHi  Alexan- 
drini  librum  primum  contra  Julianum ,  atque  Tarios 
inter  recentiores  chronologos ,  Scaligerum ,  ac  Peta- 
Tium,  huncde  doctrina,  Hlum  de  emendatione  tcm- 
porum ,  ac  chronologias  in  Bibliis  polyglottis  Angli- 
canis,  et  aHis,  latino  et  gallico  idiomate  editas. 

Denique  Lactaniius  ex  hls,  quae  hactenus  dispuiata 
sunt,  recle  concludit  sacram  Scripluram  ab  ethnicis 
immcrito  noTitatis  argui.  Nam  antiquiores,  inquit, 


eetate  noH  multo  postquam  Tarquinius  Superbus  exac*  ^  etiam  gra^cis  Scriptoribus  prophetce  reperiuntur  (Lac- 


fif6  est  {Zachar.  I,  i;  Lactant.  lib.  it,  cap.  14).  Haec 
autem  cum  utraque  Eusebii  et  Glementis  Alexan- 
drini  chronograpbia ,  secum  a  nobis  alibi  composila , 
satls  concordant.  Ipse  Tcro  Eusebius  alio  in  libro  an* 
nos  495  numerat  ab  eo  tcmpore,  quo  Zacliarias  Tati<> 
clnabatur,  usque  ad  Augustum  Roroanorum  iropcra- 
torem.Nonroale  itaqueaLuctaniionosiroanni  nolan- 
tur  prope  qulngenti  ab  eodero  Zachariac  tempore,  usqae 
ad  annum  Tiberii  Gaesaris  quintum  supra  decimum. 
Secundo  Zacbarias  a  Lactantio  dicitur  propheta- 
rum  uttlmus.  Al  nonne  Glcmens  Alexandrinus  asse- 
Tcrat  {Clemens  Alexandr.  iib.  i  Strom.)  hoc  codem  Za^ 
charla  posteriorem  fuisse  Halacbiam ,  tcI,  sicut  ipse 


tant.  lib.  it,  cap.  .^).  At  id  cerle  Terum  cst,  si  do 
Moyse  loquatur.  EnimTero  illum  Scriptorum  om- 
nium  esse  antiquissimum.  baud  semel  in  superiore 
Apparaius  nostri  tomo  ostendimus.  Yeruro  sicuti 
certum  est  hunc,  et  alios  quosdam  prophetas  Graecis 
praeivisseScriptoribus,  iia  etiaro  miuime  dubium  vi- 
deiur  uiiex  Eusebii  et  aliorum  accuraiioribus  chro« 
noIogiiscoIHgilur,quQsdam  ei  istis  Zacharia  futsso 
vetusliores.  At  cum  Lactaniii  proposiiio  deflnila  noa 
sit,  nec  salis  inlelligatur  utrum  omnes  omnitio  pro« 
pbetas  comprehendat,  nibil  necesse  est  longiorcm  ea 
de  re  insUtui  disputaltonem.  Ad  demonstrandam 
enim  sacrae  Scripturae  antiquiiatem  satis  iUi  erat  pro- 


4079  DISQUISITIONES  DOGMATIG/C  IN  LACTANTIUM, '  40M 

liasse  Moysen ,  e(  alios  quosdam  Bacros  yaies  nostros  A  illo  nomine  appellari.  Anle  ntmmqiie  vero  lotUQus 


grjecis  Scriploribus  fuisse  anliquiores,  ac  longe  ante 
humanum  Cbristi  orlum  vixisse»  suosque  composuisse 
libroSy  ac  Tcra  reddidisse  oracula. 

ARTICOLUS  IV. 

De  libris  Moysis,  et  Josue,  qui  primum  Auses,  ae  deinde 

Josueest  eognominatus ,  de  Ubns  Regum,  seu  Basi- 

/ioM,  de  libris  Esdrce  ac  Nehemiw. 

Ad  ea  quaj  Laclanlius  {Lactant.  lib.  iv,  cap.  5)  de 

quibusdam  veleris  novique  Testamenii  libris  memo- 

ritc  mandavit,  ut  veniamus,  obscrvare  juvat  Moysen 

al)  eo  non  solum  propheiam  vocari,  scd  illum  etiam 

fui-ise,  cui  priiims  aplurimislocusinter  cos  daiur,  qui 

de  tcmporibus  commeniaiiones  ediderunt.  At  quos, 


mariyr,  Tryphone  mmime  repugnanle,  plura  ex  eo- 
dem  libro  verba  sic  refcrt,  M  toO  ^^Xiou  'vmxi^at 
libro  Jetu^  sive  Josue. 

Aliud  umen  biijus  propbete  antea  faisse  nomen 
Lactantius  observat  :<  Qui  cum  primuro,  inqmi,  An- 
ses  vocaretur,  Moses  futura  pnesentiens,  jussit  eam 
vocari  Jesum.  »  Quam  quidem  nominis  maiaiioDem 
haud  semel  Justinus  marlyr  (/«s/tit.,  DiaLcumTrnph.) 
aliique  adnolaverunt.  Sed  prxlermittendus  non  est 
Terlullianus  {TertulUan.,  /.  advers.  Judes,  c,  9,«(  /.  m 
advers.  Marcion.,  «.  46),  cujus  in  vesiigiis  iostiliiie 
aucior  nosier  videiur.  Ita  enim  llle  :<  Dum  Moysi  nc- 
cessor  destinaretur  Auses  ,  lilius  Nave,  traDsferlur 
cerie  de  prlmo  nomino,  et  incipit  vocari  Jesos.  i  Et 


oro  le,  Moyses  dc  lemporibus  libros  composuit,  nisi  B  id  adhuc  alibi  repetit,  atque  in  utroque  loco  doeet, 
Geiiesim,  aliosque  ipsi  vulgo  adscriplos? 

Et  certc  Cyprianum  haud  dubie  imiialus,  Nume- 
rorumlibruni  ei  nominaiim  atlribuil.  Moyses  cnim , 
ait  ille ,  in  Nuineris  :  Non  quasi  homo  Dominus  sus- 
penditur,  neque  quasi  filius  hominis  minas  patitur.  QuK 
quidem  non  ex  Vulgata,  sed  ex  LXXIl  seniorum  inler- 
preiaiioiie  uterque  transcripsit.  Quin  etiam  Lacian- 
tius  ipsiusmet  Moysis  nomine  verba  Balaami^  in  eo- 
dem  Numerorum  libro  descripta ,  hunc  in  modum 
ciiavil :  Moyses  in  Numeris  Ua  loquitur  :  Orietur 
stella  ex  Jacob.  Dixit  itaque  Moyses  loquitur,  non  suis 
quidem,  sed  Balaami  verbis,  quia  toiidem  ille,  dum 
libruin  hunc  scriberet,  accurate  relulit. 

Deuieronomii  quoque  librum  illi  taniquam  vero  ge« 
nuinoque  ejus  parenti  semel  atque  iterum  vendicat.  C 


Audi,  quacso,  quam  adseveranter  id  alfirmaverit 

{Laci.,  tW(/.,  cap.  17) :  t  Sed  et  ipseMoyses in 

Dcuteronomio  scriptum  reliquit  :  Et  dixit  Dominus 
ad  me  :  Prophetam  excitabo  eis  (  Deuteron.,  xviii, 
15).  »  El  rursuin  paulo  poat  {Lact.,  ibid.)  :  c  Iiem 
Moyses  ipse  :  In  mvissimis  diebus  circumcidet  Domi' 
nuscor  tumn.  >  Postea  quoque :  cApertius  ipse  Moyses 
iii  Deuleronomio  ita  praedicavit :  Et  erit  pendens  vita 
ante  ocutos  tuos  {Deuteron.,  xxx,  6).  > 

Moysi  itaque  bunc  librum,  et  alios  ipsi  adscriptos, 
quemadmodum  Cypriaiius,  ac  cxieri  anliquissimi 
Ecciesij3  Palres,  haud  dubitanter  attribuit.  Quis  igi- 
lur  xquo  animo  rerat  recentiorum  nonnullorum  aii- 
daciaiii,  qui  negant  Moysem  aut  horum  librorum  to- 
tius  Pentateuchi ,  aut  inaximae  illorum  partis  fuisse  D  dicibus  scriptum  repererunt.  Utrum  aatem  Lactaotii, 


qiiemadmodum  Lactaniius,  hunc  Jesum  sive  Josue 
fuisse  Jesu  Cliristi  figuram.  Quae  autem  ab  illis  de 
Auses  nomine  dicuniur,  haec  desumpta  suot  ex  Na- 
merorum  libro,  ubi  hxc  verba  juxu  LXIII  ioterpre- 
lationem  legimus  :  Kal  iitwv6(iaffs  MuOoigc  tov  AO^ 
vcdv  Nocv4,  *I)iowv.  Et  cognominavit  Ifoyiet  Ause^ 
filium  Nave,Jesum.  In  Valgata  vero  habetur :  Vocf- 
vitque  Osec,  filium  /Vun,  Josue  {Numer.,  xm,  47). 
Plura  si  velis,  lege  Eusebium  {Eiueb.J.  vr^Demoiutr. 
evangel.,  §  17),  qui  praeclare  ea  de  re  disputat.  Hie* 
ronymus  tamen  conteiidit  male  in  grascis  et  btiois 
codicibus  scriptum  Ause  (Ht^rottym.,  /.  i  OmmeiU. 
tn  c.  I,  i,  Osee),  quod  nihil  aignificai,  sed  scribeo- 
dum  Osee^  quod  idem  sonat  ac  salyator. 

Quaedam  prseterea  Lactantius  iranscripsttverba  ex 
libris  Regum  {Lactant.,  /.  iv,  e.  II),  primo,  secoodo, 
ac  tertio,  qui  in  pluribus  operum  illius  ediliooiboi 
graece  Boca'(X((6y,  in  duobus  anliquioribus  regis  bi- 
blioihec»  codicibus  manu8cripti8,eteditiODe  rooim 
latino  charactere  Basilion,  a  Gypriano  aniem  Beu' 
Ifiont  ac  prius  a  TertuUiano  Ba$iUarum  et  Bott/ici- 
rum,  sive  polius  Basilaeorum  nominibus  citaouv. 
Porro  autem  haec  duximus  animadvertenda ;  qoo- 
niam  in  regiis  librorum  Laclantii  nuinuscriptii  codi* 
cibus  ciiata  a  Laclantio  Graecorum  auctorum  verba 
gruece,  uii  jam  diximus,  descripta  sunt.  Gur  ergo  ei 
hoc  unicum  verbum  Basilion  graecis  similiter  litieris 
exaralum  non  fuii  ?  Non  alia  procul  dubio  ratio  ft- 
delur,  nisi  quia  librarii  illud  iia  in  antiquioribos  co- 


auctorem?  Sed  eorum  insanam  temerilatem  alibi  re- 
tudimus. 
Eodem  plane  modo  Lactantius  librum  illiim  Josue 

adseruit  {Lact.J.  iv,  c.  17),quem  nomineejus  inscri- 
ptuin  habemus.  PostMoysis  siquidem  verba,  proxime 
anobis  citata,sic  ille  prosequitur :  c  Iiem  Jesns  Nave, 
successor  ejus  :  Et  dixit  Dominus  ad  Jesum  :  Fac  tibi 
cnlteUospetrinosnimisacutos  (/oiiie,v,2).  >  Dalaautem 
opera,ibi  auclor  nosteradjecit tticceMor  e/M  Moysis,ne 
qua  esset  in  illius  nomine  ambiguitas.  Gyprianus  vero 
{Cypr,,l.i  adv.Judm.t^  8)  eadem  verba  iia  ciiasse  le- 
gitur :  !ta  apud  Jesum  Nave.  Sed  in  superiori  articulo 
tldimus  hunc  eumdem  Moysis  successorem  utroque 


Gypriani  et  Teriulliani  aetaie  ita  hi  Regum  libri  ciuri 
accognominari  vulgo  solerent,  expendas,  vdimt^ 
pronunties. 

Dubium  autem  minime  videtur  quin  auctor  noiter 
{LacUmt*,  /.  IV,  c.  18)  in  suo  sacrorum  BiblioruiD  co- 
dice  legerit  non  solum  nomen  Esdne,  prsfiioo 
ejus  libro,  sed  haec  etiam  verba  :  Hoc  pascha  Sa/M- 
tor,  etc,  a  se  transcripia,  quae  de  Gbristo,  ut  supra 
Tidimus,  dicla  esse  existimavit.  At  alibi  uroen  ob- 
servaium  a  nobis  fuit  Justino  mariyri  persuasuro  ooi- 
niiio  Tuisse  haec  ipsa  omnia  Esdrae  verba  ex  sacro 
textu  a  Judxis  ampuiata  fuisse.  At  de  iis  procol  do- 
bio  Judseis  Justinus  loquebator,  qul  eamdoin  k 


1081  GAP.  y.  ARGUM.  DR  VERIT.  REL.  GflRIST.  1089 

ille  regionem  incolebant.  Sed  lios  procal  dubio  Lac-  A  simum  vigesimum  scxtum.  Ai  de  ciUiis  ab  eo  horum 

psaimorum  versibus  supra.acpraesertim  in  superiori 
capiie,  egimus,  et  infra  data  opportuniori  occasione 


ciantius  noster  non  cognovit,  qui  lianc  unts  fraudis 
illis  exprobrandac  occasionem  tanto  utique  silentio 
non  pr3;iermisissct. 

Non  minim  igitur,  si  Lactantius,  qul  verba  illa  in 
sacris  suis  codicibus  iegerat,  Esdram  aperte  prophe- 
tam  appellei.  Sed  mirabitur  foriasse  aliquis  quod  non 
tanluni  ab  illo»  sed  prius  etiam  a  Gypriano  quaedam 
Tcrba  ejusdem  Esdrae  nomine  citata  sint,  qu»  in  al- 
tero  libro,  Nehemiae  nomen  praeferente,  reperiun- 
tur.  Nam  ea  hunc  Lactantius  reialit  in  modum  : 
c  Esdrasetiam  propheta,  qui  fuitejusdem  Gyri  tem- 
poribus,  a  quo  Judxi  sunt  restiluti  >  (non  poterat  sane 
clarius  Esdras  designari),  c  sic  loquilur  :  Desci^ 
verunt  a  te,  el  abjecerunt  legem  tuam,  >  Verum  qui- 


agendum.  Non  mufius  asseveranter  Lactantius  pro- 
nuniiat  Salomonem,  sive  ut  in  pluribus  manuscriplis 
codicibus  legimus ,  Solomonem  ,  memorati  Davidis 
filium,  quemadmodum  pairem  suum,  fuisse  prophe- 
tam.  Nec  mirum  sane.  Persuasum  siquidem  habuit 
libros  ab  eo,  sicut  a  Davide,  conscriptos  fuisse  di- 
vini  spiritus  alllatu,  ac  plura  in  eis  de  Ghristo  proe- 
dicta,  sicuti  reapse  postea  facta  sunt. 

Ecclesiastici  autem  librum  huic  ipsi  Salomoni,  non 
secus  ac  Gyprianus  adscribit.  Quae  enimvero  ex  hoc 
libro  verba  transcripsit,  ea  sic  profert :  c  Salomon 
ipsum,  >  Ghristum  videlicet,  c  Verbum  Dei  essede- 


dam  baud^  infimx  not»  critici  respondent  hunc  li-  b  monstrat Ego,  inquit,  ex  ore  AUtssimi  protUvi.  » 

Ne  quis  auiem  dubitet  ex  illo  libro  verba  baec  fuisse 
desumpta,  Gyprinnus  id  expresse  declarat :  c  Apud 
eumdeni  Salomonein  in  iLCcIesiastico :  Ego  ex  ore 
Altisnmi  prodivi,  >  Et  haec  qiiidem  in  hoc  Ecclesia- 
stici  libro,  de  quo  nos  alibi  disseruimus,  reipsa  ie- 
guntur. 

Quod  autem  Dei  spiritu  plenas  Salomon  scrfpserit, 
nos  Lactantius  docet  {Laet.J.  iv,  c.  6)  nbi  illi  adhuc 
librum  Proverbiorum  atiribuit.  Ipsaquippe  hxc  sunt 
ejus  verba  :  c  Ipse  est  Dci  filius,qui  pcr  Salomonem, 
aapienlissimam  regem,  divino  spiritu  plenum,  locutus 
est  ea,  quae  subjecimus  :  Deus  condiditmein  iniHo  via' 
rum  suarum.  c  Gyprianas  vcro(Cypr.,/.  uadvers.Jud. 
§  i) :  I  Apud  Salomonem  in  Paroimiis :  Domtnus  coit- 


brum  ab  Laciantio ,  et  aliis  antiquissimis  Ecclesiae 
Patribus  idcirco  E^drcc  noniine  citari,  quoniam  ea 
compleclitur,  quae  ab  illo  simul  et  Neheinia  gesta 
8unt.  Deinde  vero  hac  potissimum  ratioue  auclor 
nostcr  duclus  fubse  videiur,  quod  uterque  liber  non 
ab  Hebraeis  et  Grxcis,  sed  a  Latinis  lantum  distin« 
guatar.  Enimvero,  ut  Hieronynii  verbis  uiamur: 
c  Apud  Hebraeos  Esdrae  Nehemiacque  sermones  iii 
UDum  volumcn  coarctanlur  >  (Hieronym.,  Pr(Bfat  in 
Esdr.). 

ARTICDLUS  V. 

De  Psaimis ,  de  libris  Eeclesiastici^  Sapientice,  Prover^ 
biorum^  Salomoni  adscriptis^  ac  de  quibusdam  dla" 
tis  a  Lttctantio  verbis,  qucs  nunc  in  sacro  textu  desi- 


derantur.  De  iibris  IsaitB^  JeremiiB,  Danieiis^  Oseas^  Q  didit  me  initium  viarum  suarum.  >  Paroemiarum  ibi 


Amos,  Miciiew,  Maiadiue^  Zadmrim ;  de  primis 

Joannis  Evangeiistw  verbis  ;  de  Pauii  ad  Epliesios 

Epiitoia^  et  Apocaiypsi, 

David  a  Lacianlio  {Lactant.,  i.  iv^  c.  9)  disertis- 
simevocaturrex,  propheta,etdivinorum  bymnoram, 
seu  psahnorum  auctor.  Ncque  hanc  suaro  ac  cbri* 
stianorum  tantum  sentenliam  fuisse  asseverat,  sed 
Judaeorum  eliam,  qui  illum,  ut  ipse  ait,  inter  (vel, 
sicut  manuscripii  regii  antiquiores,  praiter)  ccsteros 
proplietas  vei  maxime  iegunt.  Atqui  si  divini  sunt 
scripti  a  Davide  hymni,  eos  procui  dubio  spirilu  Dei 
afaatusconscrip$it,atqueidcirco  recte  ab  eodem  La- 
ctantio  propheu  divinus  nuncupaiur.  Ad  haec  vero 
quae  ille  de  Ghristo  vaticinatus  est,  haec,  ut  jam  os- 


nomine  recte  indicat  Proverbiorum  librum,  ubi  haec 
revera  occurrunt.  De  hoc  libro  nos  alibi,  et  infra  de 
transcriptis  ex  illo  verbb  disputabimus. 

Sapientiae  insuper  librum  ab  ipsoquoque  Salomone 
profectum  esse  Lactantius  (Lacf.,  /.  iv,  c.  16),  Gy- 
prianum  adhuc  secutus,  ulla  absquc  iiaesilatione  af- 
firmat.  Ulerque  enim  plura  iii  hoc  libro  scripia  re- 
tulit,  praeposito  illius  nomiae.  Ei  Lactantius  quidem : 
cSalomon  in  libro  Sapientias  his  verbis  usus  est :  Cir- 
cumveniamus  justum ;  quoniam  insuans  est  nobis^  etc. 
{Sapient.^  ii,  ii).  >  Prius  autein  Gyprianus  {Cypr.^ 
i.  II  adv.  Jud. ,  §  14)  :  c  In  Sapieiaia  Salomonis  : 
Circumveniamus  justum ;  quoniam  insuavis  est  nobis, 
etc.  >  Sed  id  ille  noii  ibi  tantum,  sed  in  subsequenti 


tendimus,  cum  eodem,  quo  praedicla  fuerant,  modo  D  etiam  librohaud  semel  huiic  librum  similiter  citavit. 


rcipsa  eveiierint ,  quis  illa   divini  spiritus  instinctu 
pracnuntiata  fuisse  abnuat  ? 

Videtur  autem  Lactantius  eorum,  de  quibns  alibi 
diximus,  subscripsisse  opinioni,  qui  Davidi  psalmos 
omnes  adjudicabaiit.Nam  ab  illo  divinorum  sine  exce- 
ptione  hymnorum  scriptordicitur,  nullique  nisiejus- 
dem  Davidis  nomine  citaiitur.  Non  paucos  porro  boc 
modo  citatos  vidimus,  videlicct  psalmum  primum, 
tertium,  decimum  quintum,  deciinum  septimum,  vi- 
gesimuin  primum,  trigesimumsecundum,  et  quartum, 
qiiadragesiiiium  quartum ,  sexagesimum  octavum, 
septuagesimum  primum,  octogesimum  quartum,  no- 
bagesimam  tertium»  ceniesimum  nonum,  et  ccnic- 


Nos  autem  de  hoc  libro  alibi  disscruimus. 

Non  sine  aliqua  porro  observatione  praelermittere 
possumus  duo  adliuc  testimoniaabLactantioejusdem 
Saiomoriis  nomine  proferri,  qiiae  in  editis  ejus  libris 
non  repcriunlur.  Primum  auiem  his  ab  eo  verbis 
expressum  legimus :  c  Iiifirmatus  uterus  virginis,  et 
accepit  foetum,  et  gravata  est,  et  facta  est  in  multa 
miseratione  mater  virgo  i{Lact.^  i.  iv,  e.  12).  De  boc 
autem  testimonio  a  nohis  supra  acium  fuit.  Alterum 
est,  quo  auctor  noster  haec  Salomonis,  tamquam  Dei 
ipsius,  retulit  verba  :  t  Quod  si  avertimini  a  me,  di- 
cit  Dominus,  >  etc.  Sed  Jam  annotavimus  plura  ibi 
tiiari,  quain  in  sacro  textu  leguniur. 


lOU 


DlSOtnSITlONn  DOGMATflCiC:  l!l  LAGTANTIUM. 


Plura$  eiiim  Laelamius  pradictioiiet  et  •enteiHias  A  tuperkaeundlam  vestram  ?  {Ad  Ephe$.,  tv,  26.) 


1084 


coUegit  ex  Isei^e  et  Qieraou^  j^aueiores  ei  Damelif 
libris,  quoi  iliig  eonsUBtet ,  eo  conoMmi  omniimit 
pr^Bterquafli  voluotaria  obatiBatioiie  penitus  obeMa- 
torufln^coiiMnau  attribulL  De  laorum  autom  propiio« 
tarum  senlOQtiia,  quaodoqtiiiaan  sua  laeo  ubl  noeeaia 
eat,  dispuiaBiuSy  nune  tanlum  juvat  animadTariero 
Hieremie  iocum  eiiari  ia  Lactaniit  ediiionibos  hae 
epigrapbe  :  i  liem  de  droumcitioiie  aolvenda  Etaiaa 
ita  propbotavit » (U€f>f  i^4.,  a.  17).  Nam  ibi  10110- 
liorum  ediiores  nolant  boo  asaa  memoritt  Lactaotil 
paecatum.  Sad  cur  non  potios  librarionm?  Nam  in 
manuscriplo  ragio  eodioa  antiquiore  57M,  soriplam 
legittua  :  Uem  de  $ircumeision$  uteenda  eetiat  Uem 
prepkeiaeii.  Quis  autem  ibl  seribarom  osdtantlam 


Dettlqne  Lactantlns  plura  ex  libro  Apocalypsis 
exeerpsisse  ▼fdetor,  obi  de  Ms,  quae  in  raundi  fine 
evenlura  sunt,  dispuut.  Sed  cum  et  libri,  et  cjns 
auctoris  nomen  tacueri t,  non  deenint  fortasse,  qal 
bipc  aliunde,  et  ex  alifs  libris  desumpla  ab  eo  fuissc 
contendant.  Qnapropter  illod  nunc  fusius  persequen- 
dnm  non  dntimus,  quandoquldem  ex  iis,  qpae  JDfra 
dieeniur,  manffcstiora  cullibet  fieri  posse  arbilra* 
nMif. 

AnTieotro  ti. 
Cur  et  qu&mede  Lactamhtt  teethnonih  eaeree  Scrtptm 

ad  Infermandas  Cfiri$tiano$t  ae  Jndwoe  genrf/et^ 

fefeitende9  utalur. 

Lactantius  divina  veteris  et  novi  Testaipenti  au> 


et  orrorom  boa  deprebaodat  t  imparltus  iiaqno  II-  B  torltate  felicitcr  usus  est,  et  veteris  quidem  adversui 


brarius,  et  qui  latine  nesoiebat,  eum  nomen  Hiere« 
miat  legere»  nec  iniollifera  potuiaaet ,  aeripsit  eeeiae 
Uetn  nuilo  plana  saMU. 

Hieremim  autem  nomina  ,  quemadmadHm  alila 
pierisqoe  mos  fuil»eitat  Laotantkis  Baruehi  KbeHum 
haud  dubie,  quia  illius,  sicut  diximus  alibi,  ama* 
Buansis  lihrarwa  erat,  et,  veluli  Hieronjmnsail :  Ba- 
rueki  HbeUue  Hhro  Bieremim  uul§o  etHiionl  LXX  eofm^ 
ialur  { Hierau§mu9 ,  proiogo  Commintar,  h%  Hle* 
rem.). 

Qiiem  varo  Osee  nomlne  Inseriptom  llbram  ba- 
bamusi  bunc  Lactanlius  ab  ipso  exaratum  esse  aM  fa^ 
tator»  Ibl  lllum  baod  dubiianter  appellat  prhnwn  duo^ 
deeim  prophetarum,  videlicet  eorum,  qnl  mlnores  proi» 


Judteos  ac  gentiles,  utriusque  vero  ad  doceodos  quos* 
libetchrisilanos.  Clroque  enimHloTesiamemoaChri- 
stianis  admisso,  illos  vera  doctrina,  divinisque  insil- 
lutls,  atqne  praeccpils  informat.  Veicris  vero  Tesia- 
mcntl  oracuki  et  efral9  adversus  Judaeos  adhibet,  ot 
dupllcem  demonstret  adventum  Christi,  ac  prxier 
hunc  Ipsum  fhistra  ab  iisdem  Judaeis  alium  Hessiam 
exspectari.  Quanti  yero  pondcris  adversus  iitos  sint 
argumenta,  inde  decerpia,  his  Laciantius  pnrcN 
significat  verbis.  c  Saiis  flrmum  testimoniom  est  ad 
probandam  veriutem,  quod  ab  ipsis  perbibelur  'imV 
cis  >  {LacL  tib,  tv  In$l.  cap,  {%),  Non  poierantcnim  hi 
hostes  christianorum  infensissimi  securius  debellari, 
quam  sulsmet  armis,  Id  est,  lisdem  Scripturis,  qnas 


pbetn  Yocari  solent.  Gur  ergo,  Inqntes  f  nonne  fpsf,  G  uti  plane  divinas  chrlstianis  suppedilaveranl.  Neque 


leste  Hieronymo  (  Hieronym,,  /.  i  Comment,  in  0$ee^ 
e.  1, 1),  Johel,  Amos,  Abdias,  Jonas,  et  Micheas  (n^* 
X/9oyoc,ei  contemporanei  fberunt?  Recte  quidem. 
Sed  respondct  ibldero  Hieronymus»  Osee  primum  il- 
lorum  omnium  dicf ,  quia  Dominus  In  Osee  prlus» 
quam  f n  illis  et  allis  locutus  est.  * 

Amosis  praeterea,  Micheae,  Malachl»  ac  Zacharias 
prophetias,  nomen  fllonim  pneferentes,  eis  Lacun* 
tius  simfllter  yindicat.  Sed  cum  hi  Ipsi  eas  se  scri- 
psisse  tesiiflcentur ,  ac  Tcstamentf  novi  scriptores 
qnedam  earum  verba ,  aflquando  etiam  praeposlto 
eorum  nomine  cilaverint,  quis  illas  ab  iisdem  divinl 
spiritus  Instinctn  scriptas  Aiisse  negare  maxima  sino 
temeriute  audeat  ? 


objicere  poterant  eas,  a  christianis  corruptas  fuisse 
et  adulteratas.  Nihil  quippe  christiani  ex  eis  depro* 
mci)ant,  quod  ab  ipsismet  Judaeis  scriptum  tradiiom* 
que  non  fuisset. 

Yerum  unu  erat  horam  obstlmillo  ac  penicacla, 
nt  dtim  eas  qnotldle  legerent,  mentis  ocnlos  daude- 
rent ;  ne  qnod  solls  lucc  clarlus  eral,  possent  iniel< 
llgcre.  Quamobrem  Lactantlus  :  c  llabebant  baec,  > 
fnqult,  <quf  fecerunt:  legebant,  In  quosbxcdicta 
sunl.  Sed  et  nune  haeredes  nomlnls  ac  sceleris  iHo- 
rum  haec  et  habent,  et  damnatlonem  suam,  prophe- 
Urum  ore  praedictaro,  quotidlanis  leotionlbos  perso- 
nant,  nec  aliqnando  in  cor  snum,  qnae  pars  est  et 
Ipsa  damnationis,  admlttunt.i  Quin  Imroo  tam  csco 


Ex  novl  etiam  Teslamenti  Ifbrls  prima  Evangelli  D  fbrore  erant  percitl,  ut  christianos,  ait  JusUnos  mar 


ab  Joanne  composftl  verba,  expresso  illius  nomlne, 
slc  refert :  <  Joannes  quoque  ita  tradidlt  :  /n  princi- 
pio  erai  Verbuni;  <  sed  ut  ils  confirmet  quod  Davldisct 
Salomonis  auctoritate  probandum  susceperat,  Deum 
ex  Dco  potulsse  prolatione  vocisct  spirilus  generarl. 
De  hoc  autem  Evangelio  haud  semcl  in  priore  Appa- 
ratus  nostri  lomo  dlsseruimus. 

Pauli  quoque  apostoll  mandaU ,  umquam  ab  Ipso- 
met  Deo  christlanis  tradlta ,  LacUntlus  noster  {Lae- 
tanU ,  /.  VI,  c.  18)  proponit  :  <  Pneceplt  Deus,  In- 
quit,  non  occidere  solem  super  iram  nostram.  i  Ubi 
autem  Deus  id  praecepit,  nisi  cum  Paulus  Ephesiis 
scripsit :  Iraecimini  et  nolile  peccare ;  $ot  non  occidat 


tyr,  fmplaoabili  odlo  perseqnet*entur;  qulppe  qDiei 
iisdem  ipsonim  Scripluris  Christum  advenisse  Inric- 
ilssime  demonstrahant.  'ontp  fxii  yo^ffovTi;  o^  ixov^k 

fif  |5f6^oi»ff  Twv  izfWfnrSiv  'lovSatoe,  oux  lyw^wow , 
o^Tt  Tra/jaytvoftivov  tov  XptffTOV.  a)la,  xal  ift,a«f  tcv; 
\iywrac  TrafayiYCvijffOai  ovtov,  ml  ci;  7rfoix$xi5pvxt« 
oTroJitxv^af  loTavpwoOat  utt'  «Otwv  ,  fxiffovffi  {Jum- 
Apolog.  I.)  :  Quod  qula  non  Intcllexerunt,  qoi  Ilbros 
prophelarum  habenl  Judael,  Christum  etiam  prajsen- 
tem  non  agnoverunt.  Quin  et  nos  advenisse  iiia«i 
asserenics,  et  ab  fpsis  crucl  affixum  esse ,  quemad- 
modum  vaticiniis  est  prxnuntiatum  demonstraniw, 
odio  prosequuntur. 


{688  APPENDIGES  AD  8CRIPTA  63.  PONTIF.  ROMAN/  im 

Hm|M  LiclMitiM  eontrii  hosce  Judsos,  i|ui  Chri8«*  A  *^  ^fiin  Aoctore  nostro  eliam  ndrerftis  ctlinlcns 


tum  'cnwifieniiit,  sacroram  prephelftnim  Moniro 
Aodorilftfte  eonfulftlot»  bane  jure  mftrito  elieil  eon- 
dosionftm  t  cQuid  ftmpiiut  jftm  de  fftdnoribut  eomm 
#iei  polftst,  i|iiftmeic»cftlos  tum  fuiMe,ftt(|«e  insftna- 
bUi  furore  eorreptosi  qui  bsee  quotidie  legentei,  ne* 
que  intellexerttnt,  neque  quin  lioerent,  eftvere  poiuc» 
ranl  >  (LMlftitl.  lUf.  IT,  eap.  iO) ;  quift  niminim  tam 
wco,  quftm  spftBlftneo  fbrore  obeseftli  eniBt.  Immo 
vero  eft  f^it  Ulonim  perviceeift,  ul  neque  ceelesiibuft 
prodigiiSy  qnae  Ghrislo  moriente,  sieuti  sb  sfteris  eo< 
nm  vfttibuft  dBiHintlalum  fiierftt,  ediift  sont,  faicinns 
stimn  IiMeiHfere  ftut  potuerint,  ftnl  voluerint. 

Neque  fftmen  Laclftntlus,  ftlUqHo  ehrisii«naB  relf- 
fionls  defsnsores  eos  confotando,  omnem  operam 


demonstrftri  sacrenim  ratum  oraculis ,  qurc  po^t 
kmfft  tempfinim  spaifa  talem  plane  exiium  habue- 
mm,  qualem  ilH  p4«dfxeran(.  Cum  cnlm  ea  absqne 
dlvHii  spiritus  afflatu  slc  pr»nunilare  non  potuerinr, 
nemosane  etbnleus,  sn»  mentis  compos,  negare  pn« 
lerat  fldem  lllis  esse  habendam. 

Non  amplius  itaque  genliles  aodlendl  erant,  qtil 
prophetas  nostros  aut  spernendos,  aut  rejiciendos 
esse  contendebant ;  utpote  quf  simplicf,  rudf,  impo^ 
lito,  ac  barbaro  sermone  iocutl  sunt.  Sola  enfin, 
fnqnit  Lactantius  (Lactant.  iib.  v  In$t.  div.cap.  1), 
eloqueutfa,  quae  sxcufo  servft,  non  auiem  veritas, 
riicalam  affqufd  dcsiderat.  Neque  tamen  dfffitetur 
Deum,  ciijns  spfritu  afHalf  sacrf  scrlpiores  nosiri 


perdidere.  Nam  evidentissimo  ae  invlelfssimo  argu-  g  libros  suos  conficfcbant,   polufsse  efaboraia,  pollia 


mentomm,  qo»  ex  sacrts  prophetarum  oraculis 
hauserat,  pondere  multos  ex  Judseis,  atque  ex  gen- 
tilibus  longe  plures,  ad  christian»  fidei  proressionein 
ille  aHtqoe  9criplores  nostri  adduxerunt. 

Non  immerito  igitur  eadem  Bcripturae  auctoritato 
adversus  gentites  aliquando|  aactor  noster  dimicat. 
(/cffm,  lib.  I,  cap,  5 ;  lib.  v,  cap,  14;  et  tib.  de  !ra  Dei^ 
eap.  %2.)  Quamvis  enim  eam  sperncrent ,  itificias  ta^ 
men  ire  non  poterant  eam  non  confictam  a  christia- 
nis,  sed  acceptam  a  Juddeis  eorom  hostibus,  atqito 
ipsosmet  suos  pbilosopbos,  et  alios,  non  paucn  cx 
tacris  scriptorlbus  nostris,  utl  non  semel  ostendimus, 
accepisse  docnmenta.  Pianum  itaque  alicubi  ( Idem^ 
fl(.ii,c4p.8)  facii  hominem  postcfleteras  omnescrca- 


et  elegantf  eloculione  uti.  Terum  c  divina,  i  infit 
ille  {Lib.  VI,  cap.  21),  c  providentia  carcre  fuco  voluit 
ea,  qU(C  divinasunt;  ut  omnes  intelligerent,  quaa 
ipse  omnibus  loquebatur.  >  Quid  vero,  quod  rectc 
lllc  asseverat  Deum  in  sacris  litteris,  utf  decebat  esse 
locutum.  Sed  animum,  quaeso,  ad  Ipsiusmet  Lac- 
tantii  vcrba  adverie  :  c  Ncc  ertiin  decebat  ut,  ciim 
Dcus  ad  homfnem  loquereiur,  argumentls  assereret 
Toces  soas  tamquam  fides  ei  non  haberetur.  Sed  ut 
oportuit,  esl  locutus,  quasi  rcrum  omnium  maxl- 
mus  judex,  cujiis  est  non  argumenlari,  sed  pronuu- 
tiare.i  {Idem,  tib.  iii,  cap.  1.)  Quam  auiem  id  verum 
slt,  facitc  evfncltur  ex  fpsoruminetgenliliumlegibus, 
quae  quidem  qiiam  simpHcl  sermone  scripto^  fucrint^ 


tiiras  a  Deo  factum  fbisse,  quemadmodum  Ovidius  G  ^^  Cicerone  et  aliis,  qui  illas  collegerunl,  planuni 


post  sacras  nostras  litteras  cecinerat.  Item  Deum  nb 
iis,  sicuii  a  Sibylfa,  unum  pracdicari,  ac  Justos  homl- 
ncs  ad  vitaro  revocandos.  Alibi  vcro  eadem  Scrip« 
tnrsc  sacrx  auctoritate  rursus  adversus  cosdcm  gcn- 
tilcs  utiiur,  ubi  varla  ejus  placita  rectae  rationi  plane 
eonsentanea  esse  ostendit.  Quae  quldem  omnia 
ex  infra  dlcendis  plana  oronibus  roanirestaque 
fient. 

A  nobis  praeterea  superfus  clarissfme,  nfsi  faflimuri 
deroons^ratum  esl  chrfstlanas  religionfs   veritatem 


omnibus  est  ac  manifcsiissimum.  Sed  de  iiis  Jnm 
supra,  et  iu  aliis  nosiris  disscrtalionibus  satlsdispo- 
tavlmus. 

Deniquc  Lactantius  tradi()it  no$  ad  re$  ^ngtdas  id 
est,  ad  omnla  christlanae  reiigionis  dogmata  ac  prrc- 
cepta  slabilienda  et  demonstranda ,  habcre  testimo- 
nia  diviniB  voci$^  quam  nimirum  fn  sacris  nostrls 
Scripturis  diserte  cxpressaro  inlelligimus.  Quod  sane 
qoam  verum  sit,  ac  qnompdo  ab  illo  asseratur,  dein- 
ceps  examlnandum  est. 


APPENDICES 

AD  SCRIPTA  SANCTORUM  PONTlFICUSf  BOMANORUM 

MAKIEIM,  lARCEIII,  EUSEBII  ET  lEICUiDIS 

QUI IN  TOMO  VI  MEMOI^AiyrtB. 


APPENDIX   PRIMA, 

fAD  6ANCTUM  MARGELLINUM  PAPAM. 
EPISTOLA  PRIM&  (1),  g^el  yeriiate  moTearts ,  et  quam  solliciie  domlnico 

MiRCBLUHI  fktM  X»  «ALOIIOHEll  KnSCOPBN.  D  -       •  j        .1  m  »         .       •,    •  j         .     j-. 

Confuuu.rerrordicemiumPatremc8«FilioB.ajore«.,elo.  «'^'  "'''«•'>'"*'»  «'««^'  PasWralis  .mpcndas .  Irad.la 

MaHelUnus  epUcopH,  ,ancl<B  tccle«<e  calhotkw  urbif  '«"''*  ^'  '«'"^<"""»  """»  ^"ternital.s  lua;  scrlpia 

RomatuB,  Salomni  coepi$copo ,  m  Domino  ^alutefUf  demonstrant ,  quibus  notilise  noslrsc  insinuarc  cu- 

Quam  laudabililer  (S.  Leo^  ep.  95)  pro  catholica^  rasti,  qui  errorum  morbi  in  regionibus  vestris  roodo 

(t)  Uiraque  supposiu.  ei^orti  sunt.  Naro  epistplae  aerroo»  et  comrooniton 


«087  APPENDIX  PRIMA.  iWB 

scries ,  ei  libelli  Inf  texlas  eloquUar,  quod  quidam  A  ( Genei,  xix  ).£i  in  ElvangeHo :  Paler  meus  u^uemQdo 

operatur^  et  ego  operor{  Joan,  v).  Similiter :  et  opera^  qwm 


erroredecepli,  dicunt,  ideo  Patrem  majorem  Filio 
esse ,  quia  illi  soli  sacrificium  immolalur,  et  quod 
Filius  nullam  cum  Paire  communionis  operam  ba- 
beat,  et  quod  illud  propheticum  de  solo  Patre  dic- 
tum  sit :  Seiant  gentes ,  quoniam  nomen  tibi  Deut ,  tu 
$olus  altisnmus  super  omnem  terram  {Psalm.  lxxxii). 
Sive  quod  ideo  minor  est  Filius  ,  quia  ipse  in  cruce 
pendens  dixtt :  Deus ,  Deus  meus ,  quare  me  dereli" 
quisti  ( Matth.  xxTii )  ?  Quibus  competens  et  con- 
gruum  {Ithaeius  adv.  Varimadum.  c.  5i)  reddatur 
responsum ,  quia  sicut  Palri ,  iia  etiam  Filio ,  non 
solum  chrisiianis  temporibus,  verum  etiam  priscis 
temporibus  a  sacerdotibus  variis  multisque  modis 
probamus  ,  sacrificium  fuisse  oblatum ,  Daniele  pro« 


ego  facio^  non  sunt  mea^  sed  ejusqui  misit  mf,  PatrU 
(Joan.vw).  Quaeomnia  nondiscretamPatrisetFiIii  po* 
tentiam  monstrant,  sed  unam  divinitatis  operatio- 
ncm  annuntiant.  Et  is,  qiii  paternum  opus  exeqni-' 
tur,  a  patemis  operibus  alienus  esse  non  creditor. 
Si  autem  ex  Evangelio  Filium  Dei  cognosceres  Altis. 
siinum  nuncupatum  {Ejusdem  JthacH  c*  53) ,  nnn* 
quam  filio  derogans,  hoc  de  solo  Deo  Paire  dictara 
poneres  tesiimonium,  cum  scripUim  sit:?»  puer 
propheta  Adiisimi  vocaberis  ( Luc.  i ).  Et  ut  Ftliiis 
cum  Patre  indiscrete  in  altissimis  babitasse  cre- 
datur,  Saiomonis  testimonio  comprobatur  :  Ego  sn- 
pientia,  inquil,  habitavi  in  altissimiSf  et  thronus  meus 


pheta  dicente  :  Non  est  locus ,  inquiunt  ires  pueri ,  B  m  columna  nubis  {Eccles  xxiv).  Et  in  psalmo  xa  : 


ad  sacrificandum  nomini  tuo ,  et  invenire  misericordiam 
tuam ,  sed  in  anima  contrita ,  et  in  spiritu  humHilatis 
suscipiamur.  Et  sicut  holocautotnata  arietum  et  tauro- 
rum  agnorumque  pinguium^  ita  fiat  sacrificium  nostrum 
in  consptctu  tuo  hodie^  ut  placeat  tibi  {Daniel.  iii).  Et 
ut  Filium  fuisse  agnoscas ,  cui  hi  tres  pueri  sacrifi- 
cium  se  confessi  sunt  obtulisse ,  ex  ipsius  regis^  ac 
tyranni ,  qui  eos  in  fomacem  ignis  roitti  prxceperal, 
confessione  addisce,  qui  se  cum  tribus  quarlum ,  in 
ipso  xstuantis  camlni  incendio  sociatum ,  prodidit 
conspeiisse.  Nonne^  inquil,  tres  viros  misimus  in 
[ornacem  vinctosf  Et  dixcrunt  ei :  Vere  rex.  Et  disit : 
Ecce  ego  video  quatuor  viros  solutos ,  et  deambulantes 
in  medio  ignis  :  et  aspectus  quarti  similis  Filio  Dei  est 


Tu  autem  Aitissimus  es  in  cetemumy  Domine^  quo" 
niam  ecce  immici  tui  peribunt.  Nam  cnm  diabolus 
thronum  suum  conira  creaioris  sui  thronum  in  al- 
tissimis  collocaret,  elatus  superbia,  hxc  ausuii  esl 
nefando  ore  depromere  :  Ponam  sedem  meam  ad 
aquilonem ;  ascendam  ,  inquit ,  super  sidera  ccsti^  se- 
debo  super  montes  excelsos  et  ero  similis  AUissimo 
{Isa.  xiv).  Item  in  Salomone  :  Ne  dixeris ,  Peecem^ 
et  quid  accidit  mi/it  tristef  Allissimus  emm  patiens 
est  redditor{Eccles.  v ).  Si  audiium  cordis  tui  Scripta- 
ris  non  vis  acconimodare  divinis  quae  Filium  doceant 
Allissinium  nuncupatum ,  vel  diabolo  crede ,  qai 
contra  opificis  sui  thronum  sedem  sibi  voluit  col- 
locare.  Ui  eum  cognoscatis  Filium  a  Patre  ( ut  vos 


{Ibidem).  Idem  Dei  Filius  per  propheiam  loquitur,  di-  G  suspicamini )   non  fuisse  penitus  derelictum  ,  hoc 


cens  :  Tibi  offerent  reges  munera  {  Psalm.  lxvii  ).  Et 
ut  hxc  de  Filio  Dei  se  dixi&se  doceret,  dixit :  Reges 
Tharsis  et  insulce  munera  offerent ,  reges  Arabum  et 
Saba  dona  adducent :  et  adorabunt  eum  omnes  reges  : 
omnes  gentes  servient  ei  {Psalm.  lxxi).  Et  ut  haec  om- 
nia ,  superius  designata ,  Ghristo  Filio  Dei  doceamus 
fuisse  oblata ,  in  nativiiaie  ejusdem  Filii  Dei ,  qux 
secundum  carnem  facta  est ,  probamus  fuisse  com- 
pleia ,  Evangelio  comprobanie  :  Cum  natus  esset 
Jesus  in  Bethtehem  Judat  in  diebus  Uerodis  regis , 
ecce  magi  ab  Oriente  venerunt  Hierosotymam^  dicen- 
tes  :  Ubi  est^  qui  natusest  rex  Judceorum  f  Et  infra :  Et 
intrantes  domum^  invenerunt  puerum  cum  Maria  matre 
ejuSf  et  procidenteSf  adoraverunteum  :etapertis  thesauris 


de  se  in  Evangelio  posuit  testimonium  :  Pater^  qui 
me  misit ,  mecum  est :  et  non  reliquit  me  sohtm , 
quia,  quce  placita  suntei^  facio  semper  {Joan.  viu  j. 
Unde  pro  surreptione  mandamus ,  ut  omnis  cnra 
aique  sollicitudo  invigilet,  ne  fides  temeretur  aul 
violclur.  Jam  nullus  est  ignoraniiae  locus,  nuUus 
uiaiur  simplicilatis  excusalioiie  prxterita.  Scienli 
peccare,  necessaria  est  confusio  :  el  quod  ore  con- 
traxit,  scieniia  reformetur.  Ista,  frater,  lene,  el 
hsec  doce  ( Honidsdce  ep.  24).  Utinam  ad  plenioris 
affatus  satielalem  prarseiitix  tuae  nobis  gaudia  con- 
tigissent,  ut  gralularemur  nos  ei  colloquio  et  praeientta 
tui  frui,  quam  sumus  anle  scripio  complexi.  Yerum'* 
tamen  probasti,  dilectissime  frater,  quo  christianam 


fttts,  obtulerunt  ei  munera  ,  aurum^  thus,  et  myrrham  D  fidem  veneraris  afTeciu,  dum  ea  ,  quse  ad  regulas  Pa- 


{Matth.  II ).  Sacrificium  itaque  quod  a  Ghristianis 
sacris  allaribus  admovetur,  non  solnm  Deo  Patri, 
sed  etiam  Filio  communi  devotione  ofiertur,  quo- 
ninm  nec  Patri  sine  Filio  potest  offerri,  neque  Fi- 
lio  sine  Patre  sacrairi.  Quod  autem  communem 
{Ejusdem  Ithacii  c.  52)  operationem  habeant  Pa- 
ter  et  Filius,  hoc  modo  docetur,  dum  primi  ho- 
roinis  plasma  Deus  ad  imaginem  Dei  communi  ope- 
rationis  virtute  fecisse  feriur ,  Scriptura  dicente : 
Faciamus  hominem  ad  imaginem  et  similitudinem 
nostram  (  Genes.  i ).  Item  ibi :  Dacendamus  et  con- 
fkndamus  ibi  linguam  eorum  {Genes.  il\).  Et,  Ptuil 
Domimts  a  Domino  ignem  et  sutphur  sttper  Sodomam. 


trum  pertineni,  et  ad  mandata  caiholica ,  sine  aliqua 
cupis  transgressione  servare:et  spreta  erraticaetno- 
civa  docirina,  catholica  et  apostolica  tenere  prxcepta, 
et  reciae  fidei  regulas  docere  aique  servare.  Raec, 
frater  carissime,  et  alia  (  Ejusdem  ep.  ^),  qux 
Pairum  regnlis  continentur,  in  labiis  et  cordibus 
nostris  indivisa  retractatione  meditemur,  et  sicul 
scriptum  est,  narremus  ea  filiis  nostris^  ut  ea  medi- 
tentur  in  cordibus  luti,  sedentes  in  domo,  ambulantcs 
in  itinere,  dormientes  atque  surgentes :  quia  beatus  tn 
Domino  qw  in  tege  ejus  meditabitur  die  ac  nocte 
{Ps.  Lxxvii).  Haec  etenim  magister  gentium  secuius, 
discipulum  suum  instruens ,  admonet :  Htite  medr^ 


{089 


AD  SANCTUM  MARGELUNUU  PAPAM. 


1090 


tare^  in  hi$  e$to  (I  Tim.  i¥),  tubjiciens  pleniiudinem  A  vos  a  persecuiiunc  rrolrum,  et  ab  omni  liligio  absii- 


(ila  et  ms.  cod.  Jtisl.).  Altende  tibi  ac  doctrinos :  quo- 
Diam  si  fldelibus  sine  intermissione  incumbimus  insii- 
tuiis,  separamur  a  viiiis,  dum  impensa  cura  divino 
operi,  humano  locum  non  relinquil  errori.  Quod 
(HormisdoB  ep.  79)  si  ea  qux  praedicta  sunl  valldis 
teneaDlur  (ixa  radicibus,  nec  a  paterna  tradiiione 
receditur,  et  consianter  quxslionibus  obvialur,  ae 
pr^vorum  inteniio  cassatur,  bonorumque  fides  et 
tODSiantia  roboratur.  Data  octavo  Idus  Sepiembris, 
Diocletiano  sexio  et  Constantio  ^ecundo  viris  claris- 
simis  consulibus  (anno  296). 

EPISTOLA  II , 

MARCELLINI  PkPJE  AD  OIUEMTALES   EPISCOrOS. 

Ut  laico  clericum  non  liceat  accusare. 

I.  De  cootemionibus  inter  Cbristianos  orlis  ad  Ecclesiam 
deferendis,  el  ab  ecclesiasticis  jure  leriDiaaudis. 

II.  Qood  major  a  miaori  judicari  non  debeat,  nec  episcopi 
allum  prajadicium  interre  ponliflci  a  quo  consecrari 
probantur. 

III.  Quod  clericus  absque  permissu  episcopi  sui  neminem 
ad  judicinm  saeculare  Irabere  praesumat,  nec  bico  quem- 
libel  clericum  accusare  liceaU 

IV.  Quod  injustum  judicium  meto  regis,  vel  jussu,  a  judi- 
dbus  fjicuim  noo  valeat :  et  quod  statuta  iimdeiium  de- 
lebuotur. 

DUectisiinns  fratribu»  univerii$  epiuopii ,  per  orien- 
iaUi  provincia$  con$tiluti$,  Marcellinm  epi$copu$, 

Quid  lam  dulce  soUicito  quam  quod  mihi  de  vobis 
innotescunt  illa  qusD  cupio?  Quid  (I)  tam  religiosis 
conveDiens  instiiutis,  quam  ut  inler  se  sacerdotes 


neredebere,  dicenle  Scriptura  :  Servum  Dei  non 
oporiet  Utigare  (II  Tim.  ii);  necquemquam  nocere» 
sed  onines  persecuiores  Ecclesiao ,  servoruoique  ejus 
vesiris  redargutionibus  corrigere,  lestante  Aposiolo: 
Argue^  obsecra^  increpa  ( II  Tim.  iv). 

I. 

Quxcumque  ergo  conteniiones  inter  Cbristianos 
ortx  fuerint,  ad  Ecclesiam  deferaniur,  et  ab  eccle- 
siasticis  viris  terminentur. 
II. 

Major  autem  non  potest  a  minore  judicari,  nec 
episcopi  pontiHci ,  a  quo  consecrarl  probantur,  pra^- 
judicium  inlerre  ullum  possunt.  Quod  si  pr;vsump- 
tum  fuisse  cognosciiur,  viribus  carere  non  dubium 
B  est,  nec  posse  inter  ecclesiastica  ullo  modo  staiuia 
censeri. 

ill. 

Glericus  vero  ciijuslibet  ordinis,  absque  pontificts 
sui  permissu,  nullum  prncsumat  ad  sxculare  judi- 
cium  aitraliere.  Nec  laico  quemlibet  clericum  liceat 
accusare.  Detractiones  tamen  et  accusationes  atqiie 
persecutiones  inter  Cbristianos  oppido  viiandx  sunt : 
quia  licet  pauci  siinus  in  comparatione  aliorum,  si 
lamen  unanimes  fiierimus,  faciiius  adversariis  re- 
sistemus.  Sanclus  etenim  protomariyr  Stephanas  la- 
pidabatur,  sedJesus  suscipiebat  plagas.  Ideo  uni- 
cuique  providendum  est,  ne  aliquem  injusie  judicet 
aut  puniat.  EtDominusin  Evangelio  ait :  Notitejudi' 


pacem,  quam   necesse  est  aliis  pro  officio  annun-  ^  ^f » **^  "^"  judicemini :  quo  enim  judicio  judicave 


liare,  conservent?  Plena  (fateor)  graiulaiione  sus 
cepi,  quod  votiva  mihi  de  charitale  (quso  inter  vos 
est)  ecclesiarum  et  pace,  in  iitteris  indicastis  sponte 
mibi  quidquid  iioriari  poieram,  quidquid  monere, 
delaluin  est.  Confirmet  hoc  Deu$^  quod  e$t  operatu$ 
in  nobis  {P$nL  lxvii)  ;  ct  quoe  prxcepit  pro  anima- 
rumsalute  facienda,  bsec  ipse  qui  prxcepit,  pro  ea, 
qua  nos  redemit,  pielaie  faciat.  Et  his  tam  bonis 
nuntiis,  nos  (i)  quoquc  religiosam  sanciorum  vi- 
cem  reddimus  nunliorum.  Quidquid  cum  orientalibu^, 
qMo$  ad  Eccle$i(B  corpu$  unitatemque  revocato$,  dudum 
Dei  nostri  ope  iitteris  significavimus  destinatis,  de- 
nuo,  cum  aptum  fuerit,  repeiitis  vobiscum  partici- 
pamus  indiciis,  mox  pro  no$tro  edicto  (5)  ab  orienta" 


riti$ ,  judicabimini  (Matth.  vii).  Unde  et  doctor  gen- 
tium  loquitur,  dicens  :  Hoc  igitur  dico^  ef  ie$tificor  in 
Domino,  ut  jam  non  ambuleti$,  $icut  gente$  ambulant 
in  vanitate  $en8u$  $ui,  tenebri$  ob$euratum  habente$ 
intellectum ,  alienati  a  vita  Dei  per  ignorantiam^  quw 
est  in  iUi$  propter  coecitatem  cordi$  ip$orum,  qtd  de- 
$perante$,  $emetip$o$  tradidernnt  impudicitim ,  in  ope^ 
rationem  immunditice ,  omni$que  avaritice :  vo$  autem 
non  ita  didici$ti$  Christum ,  $i  tamen  illum  audi$ti$,  et 
in  ipso  edocti  estis,  sicut  est  veritas  in  Je$u,  deponere 
vo$  $ecundum  pristinam  conversationem  veterem  Aomi- 
nem,  qui  corrumpitur  secundum  desideria  erroris. 
Renovamini  autem  $piritu  mentis  vestrtB,  et  induiu 
novum  hominem,  qui  secundum  Deum  creatus  est  in 


Ubus  mi$$a  legatio  e$t :  certa  speravit,  certa  consuluil.     Ju^Mta  et  $anctitate  veritati$,  Propter  quod  deponen 
c^A  #<.«:......«  A^  !.:«  «..-.  r..o....»i  ai^^^a^   *««»«-- .j:..      tes  mendacium,  loquimini  veritatem  untuquisque  cum 

proximo  «uo,  quoniam  $umu$  invicem  membra.  ira$ci- 
mini,  et  nolite  peccare.  Sol  non  occidat  $uper  iracun^ 
diam  vestram.  Nolite  locum  dare  diabolo.  Qui  furaba" 
turjamnon  furelur.  Magis  autem  laboret  operando 
manibiis  sui$  quod  bonum  e$t,  ut  habeat  unde  tribuat 
necessitatem  patienti.  Omnis  $ermo  maltu  ex  ore  ve$tro 
non  procedat;$ed$iqtM$  bonus  est  ad  mdificationem 
opportunitatis,  ut  det  gratiam  audientibu$.  Et  noliie 
contristare  Spiritum  sanclum  Dei ,  in  quo  $ignati 
estis  in  diem  redentptionis.  Omni$  amaritudo  et  ira^ 
et  indignalio ,  et  clamor ,  et  bla$phemia  tollatur  a 
vobi$  cum  omni  malitia.  E$tote  autem  invicem  benigni 
et  mi$ericorde$,  donante$  invicem,  sicut  et  Deus  m 


Sed  facimus  de  bis,  quae  fuerunt  dicenda,  compendia 
ipsi  potius  ad  instruendam  iiotitiam  vestram,  quae 
nobis  sunt  responsa,  dirigentes,  ne  quid  sibi  sub 
spaiio  prolixiore  terrarum,  aut  opinio  vindicet ,  aut 
error  assumat,  cum  ad  rerum  fidem,  ipsam  teneri 
sufficiat  veritaiem.  Quid  autem  ad  continentiam 
nostrarum  pertinet  litterarum,  oportuit  quidem  de- 
sideria  plenius  expedire.  Quapropter  (4)  scitote, 

(1)  Hormisd»  ep.  lxv,  qu®  vel  unica  omnes  pseudo- 
Isidori  merces  everiii  proscribitque  erudilorum  virorum 
judlcio. 

(3)  Heligiosonim  vicem  reddentes  nunliorum,  quidquid. 

(3)  Uiac  videas  fraudem  mali  arlificis  sole  mertdiano 
darius  emicarc. 

(4)  HiciniUuni  capluul  solitae  Mercaioris  caotiones. 


1091 


APPENDIX  SECUNDA. 


lOM 


Chri$to  donavU  vohi$.    Estoie  ergo   lmi^fl/or«  Drf,  A  prehenslbleest,  calhoKca  defcndll  Ecdcsla  (Can.  ix. 


$icut  filii  charis$imi,  et  ambulate  in  dilectione ,  sic- 
ul  et  Christus  dilexil  no$ ,  et  Iradidit  $emetip$um  pro 
nobi$  oblalionem  et  hostiam  Deo  in  odorem  8uavitati$* 
Fornicatio  aulem,  et  oqimi  immundUia ,  aut  avarilia 
nec  nominetur  in  vobis,  skut  decet  sanctos,  aut  turpi' 
tudo ,  aut  stuUiloquium ,  aut  $eurrUita$  quce  ad  rem 
non  pertinet,  $ed  magis  gratiarum  aetio.  Boemim 
scitote  intelHgente$,  quod  omnl$  fornieaior,  aut  im- 
mundus ,  aut  avarus ,  quod  e$t  idolorum  $ervitu$ , 
non  habet  hcereditatem  in  regno  Chri$ti  et  Dei, 
Nemo  V08  $educat  inanibus  verbi$.  Propter  heec  enim 
venU  ira  Dei  in  filio$  diffidentice.  NolUe  ergo  effici  par- 
ticipe$  eorum.  Erati$  enim  atiquando  tenebr(e,  nune 
ttutem  lux  in  Domino.   Ut  filH  lucis  ambulate  ( fru» 


Nicmus  citatu$  in  cone.  Ti.  Rom.  in^  Sgmmacho). 
Non  licel  ergo  imperatori,  ve!  caiquain  pieiatem  cns- 
todienti,  aliquid  coulra  roandaia  divina  pracsainere: 
nec  quldquam  quod  evangelicis  propheticisque  ct 
apostolicis  regulis  obviat,  agere. 
IV. 
Injpstum  enim  Judlclum  et  deftniiio  injusta,  regis 
metuvcljussua  judicibnsordinata,  nonvaleat  :  nee 
quidquam,  quod  contra  evangelic«»  vd  prophetica*, 
aut  aposlolicae  docirina!  constilutionem ,  snccesso- 
rcmve  eorum ,  sive  sanciorum  Pairum,  aclum  ruerif, 
subit.  Et  quod  ab  inGddibits  a«t  hxrcticis  faclum 
fucrit,  omniuo  cassdbilur  {Bactenus  conc,  vi ,  $ub 
Symm.).  Vo$autem  $tate  in  fide^  viriliter  agite  et  omnia 


clu8  enim  lud$  e$t  in  omtd  bonitate  el  justitia  et  veri-  B  ve$lra  cum  charilale  fiant,  Buju$  rei  gratia,  ut  ait 


tate)  probante$  quid  $it  beneplacitum  Deo.  Et  notite 
communicare  operibus  infrucluo$i$  tenebrarum,  magi8 
autm  r€dar§mt/e,  Qwg  emm  in  oecuito  fium  ab  ip$i8, 
impe  esl  ei  dicere*  Qmnia  mUim  qum  argtnutiwr^ 
a  iiunine  mamfe^tantwr,  0mne  ewm,  quod  manifHtor 
Ur»  iumm  e8i,  PropUr  quod  dieii :  Surgt  qui  dormie, 
et  emrge  «  mortui^^  et  iUwmim^  U  Chmtue,  VideU 
Uaqueif  fratree^  quomoda  oauu  ambuUlis,  n^n  quad  in* 
iifiMee^  8id  ut  sapieme^,  rodimmtee  tmpu8  quoni&m 
(Ue8  mU  mtH.  propurea  noHu  fieri  imiprudmUBe,  ud 
iHUUi§nde8  qwte  itl  voltmkm  /M.  Bt  noiiu  ineMari 
vinOp  in  qtto  est  lu^ria,  8ed  impleamM  Spiritu  emteto, 
l^HenU8  9obi8metip9i8  in  pealmie,  et  hymnis,  et  eanH- 
oU  9piri^udibuif  canUmtee  ei  peaUentee  ia  eordibtu  veo^ 


Apostdus  (I  Cor.  xvi;  Epkes,  v),  fioeu  §mtnm  mai  ad 
Patrem  Domini  nostri  Je$uChri$ti,  ex  qao  omnis  pater- 
mtoi  im  eeeHiet  in  lerrm  nomuiatur^  nl dH  vobii  moiiI' 
dum  diviiiae  glorife  $ua^  virtutem,  corroborari  per  S|tt- 
ritum  qu$,  m  inUriore  kmine  hakiUira  CkrieUm  per 
fidem,  in  cordibus  vestris ,  in  charitate  ratBcati  et  ftm- 
doii,  ui  poisim  cmnprekmidere  emn  omnikua  «ojtdti, 
qwB  sit  tatiludo ,  longitudo ,  el  profundum  (sublhni  • 
tfts) ,  seire  etiam  iupereminentem  ecientim  ckarifaUm 
CkrisH,  mt  impieafnlni  m  omnem  plenUu^npn  Bm.  Ei 
autem  quk  poUni  e$i  omnia  facere  eitperakundamur, 
quam  petim$u  a^t  inulli^mui,  eeeundMm  vtriitf^, 
qm  operatur  itt  ti«6ti,  tpst  gloria  im  Ecciema^  ei  i» 
Ckrisio  Jesu,  in  omnibue  §eneraeiomku$  seecmli  smeuio- 


trisDomino,  gratiae  agenUs  eemper  pro  omnibu8,  in  C  rtitK.  Amen.  Dftta  quinto  Idut  Sepl^Dibmy  DMe- 
mmine  Domim  nostri  JeeuChrisii,  Deo  etPatri.  Suk-  Ikmo  sepikno,  ei  Maxiaiiatio  seilo  viris  eittisapis 
ieeU  inmcem  in  timore  Christi,  Omne  enim  quod  irre-     (ottti^  299)  eoosuMbos. 


APPENDIX  SECUNDA, 

AD  8AN€TUM  [MARCEiXUM  PAPAM. 


EPKTOLA  PRIMA  (i), 

«ARCELLl  PkPM  AD  EPISCOPOS  ANTmOCSEN^  PROVINCIJE. 

Do  RMuaitn  BedflsiiB  priBMtu  ei  Mictof iiate,  etc. 

/>i7eclt>itr)M<  fratribus  tmtn^riti  epiktopi8  per  Aniioeiur' 
nam  pravinciam  comtiikuUi  MarMiu* 

Sollicitudlnem  omnium  ecclesiarum  juxta  aposlo- 
lum  circumrerenies  (II  Cor,  xi),  divinse  circa  nos  gra- 
lict;  memores  esse  debemus  ,  qui  nos  per  dignaiioni^ 
suac  misericordiam»  ob  hoc  ad  fa^tigium  sacerdoiale 
provexit  {Acacius  ep.  CP,  ad,  Siimplicium  papam)^ 
ut  mandatjs  ipsins  inhaerontes,  in  ^uadata  sacerdo- 

(1)  Sopponto  tttnqtte. 


tuw  C(iu»  gpecula  QOiisUAvti,  prohib^mw  siillidu,  el 
sequendadoceMMis  (fltloriiii  ;ia;t«  ep,  ad  Aecaakmit^. 
Uude  dtrectis  per  fi^iCaduiii  diaconmB  nMntii  yi- 
teris  «dtB0Miiiii6»  ut  %vm  roaie  puiybiti,  dhiciodatt- 
tur^  et  iDatefaeift  (mak>  carrigMtur»  aique  iMa 
seeteatiir,  et  palnim  BOftirerutt  eiM^  ei  siaiiiiB 
ioUetiUur.  Rogmus  oap^  los^  firairca,  ui  bob  aliad 
doGeaU&  Bft^ue  seBitBiis»  ^Baai  qttod  b  heBlo  Pbho 
B^slelo,  el  a  celiquiB  aposlolisBl  pi^u&Bceeptttk. 
D  Ab  illo  eBiBi  priBiB  iBslruBia  eslia :  idee  m^  e^odet 
toapr«4^i(im  dBceiiBQBfire  paum»  ei  BUBSseqBL 
Ipse  eBun  capui  est  loliBS  Eftctesia^  cui  ail  DmBiBW : 
7u  m  Petrui^  ei  supee  kamt  petram[atdifiaakm  JEcdli» 
$iam  meam  {Uauk,  xvi^ :  et  relifBB.  fijiiB  Bpina  fiBdeii 
primitus  apud  vos  fuii,  quse  postea,  jubente  Domino, 


mHM  SGYERINi  BttUk 

Eju8  enim  lerfei.....  fubenU  Oonmo^  trmi^kita  eek     Bt  idcfla  afBBioloffttai  prkiecpB  Bd  pviBeipeai  iB^ins 
Sicui  Petrus,  anno  Christj  ^,  ad  eos  4u|  iQ  Samari^     Syrii&  eivitBiem  alqtie  iiielropolim ,  AnilecblBfli,  bbdo 


verbum  Dei  receperant  confirniandos  miiiitur,  iia 
otiBiB,  ofliDiBm  Bpestolorum  setttentia,  factum  est 


Glirisii  59  ablegareiur.  Hinc  vero,  desiguaio ,  Q^dt^dam 
autem  instituto  successore  Evodio,  Romam  jiroTecAiSy 


lOfiS  AD  SANCTUII  MAnCELLUH  PAPAM.  !Oi»i 

Romam  iraadaU  Mt,  cui,  adounieiiUiiU  fmtia  dl«  a  v«I  crebne  mediuiiionis,  agicatus,  sic  calescat,  ui  fcr- 
Yina,  l)odi«rQa  pra^efao»  die.  liee  ab  ^iis  diapo*     yeat :  eteic  inflacninetur,  ut  luceal. 


siiione  V08  ddTiare  ofKiriei»  ad  qmm  cmfb^  maitra 
ecdesiasiica  <ieg<Hia  (diYiaa  di&peoonta  graiit)  jMia 
suut  referri,  ut  ab  ea  regulariter  dispanafttur,  a  qua 
suiupsere  priocipia.  Si  vestra  vero  AniieelieBa»  quaa 
olim  prima  erat»  Roman»  eesait  ledi,  nuila  aat  qm 
ejus  non  subjecia  sit  ditioui,  ad  qiiam  omnes  quasi 
ad  capui  [Innoc.  ep.  4)»  juita  apostplorpw  eorumque 
successoruu  ^anctiones,  ^piscopi»  qui  voluerint  v^l 
quibusnecesse  fuerity  suffugere,  eamque  appellare 
debent,  utinde  accipiant  tuiiionemet  liberaiionem, 
unde  acceperunt  informationem  alque  consecraiio- 
neo.  Quod  ooaniiNia  ninime  co«venit  deoegara  api- 
scopis,  aed  abaque  uiia  euatodia,  aut  «icoMmunica- 


6«pe  enim  dicendum  et  agendum  est ,  quia  mala 
ptillulaiittafraiernacharilate  oportet  resecari,  ul  bona 
ereseendi  et  augmentandi  amplissimum  locum  inve- 
nlant.  !f0/ti«ergo(ut  Jacobus  aposiolusait^  c.  III)  p/ures 
fhri  magktrif  fratret  mdj  $ciente$  quoniam  majus  judi- 
ekm  •lemjfis.  Iii  muHls  emm  offendimut  omnes.  Si  quis 
in  verbo  non  offendit,  hic  perfectus  e$t  vir :  potest  etiam 
freno  dreumducere  totum  corpu$,  Si  aulem  in  equorum 
ora  fteno$  mittimm  ad  comenliendum  nobis^  et  omtie 
eorptt$  itlorum  circumferimus.  Ecce  et  nave$,  cum  ma- 
gnce  $int ,  et  a  venii$  validi$  minenlur ,  circumferuntur 
antem  a  modico  gubemaculo,  ubi  impetus  dirigentis  vo- 
luerit :  ita  et  lingua  modicum  quidem  membrum  esl ,  et 


tiaoe,  vel  damoattone,  vel  expoliaCioiie,  libere  Ire  g  magna  exaitat.  Ecce  quantus  ignisy  quam  magnam  sH- 


coacedatur.  SioMdque  idem  (ioapirance  Domlno) 
cofistitMeniot,  ut  nulia  synodua  ieret  pneter  ejus* 
dem  sedis  auetoritatevi,  nee  nUue  epiecopiie ,  Riai  in 
legiiima  syuodo  suo  tempore  aposioliea  euderitaie 
convocata,  super  quibuslibel  criminibus  pulsaius 
aodiatur  vei  judieeiur :  quiu  (ut  paulo  superius  pr«ti- 
balumest)  episeoponMi  jodieia,  et  sunmKirum  eausa- 
run  negotia,  sive  cuncla  dubia  {8oer.Ub.iue.  8),apo« 
sielieie  sedis  aueioritate  anK  agenda  et  Inien^ 
da.  El  ooNila  oewprevlnoiaHa  negotia ,  faujus  sanct» 
uiHversalisei  apoelollese  Ecdetitt  sont  retracianda  jn<* 
dicio,  si  bujus  Ecclesi»  pontifex  praeceperit.  Nec  cui 
liceat  fiine  prsejudieio  Romanx  Eeclesis(cni  in  omni- 
busesQslsdebel  revereniia  custodirl)  relictis  his  sacer- 


vam  incendit.  Et  lingua  ignis  est ,  universitas  iniquiiatis 
lingtta  eon$fitttitur  in  membri$  nostris,  qucs  maculat  totum 
eorpus,  et  inftammat  rotam  nativitati$  no$trce^  inftam- 
mata  a  gehenna.  Omnes  enim  naturce  bestiarum  et  volu- 
crum  et  eerpentum^  etiamcasterorum,  domanturet  domita 
$ura  a  natura  humana.  Linguam  autem  nutlmhominum 
domare  pote$t.  Inquietum  malum ,  ptena  veneuo  mor- 
Hfero.  In  ip$a  benedicimus  Deum  et  Patrem ,  et  in  ip$a 
maiedicimue  hominee ,  qui  ad  similitudinem  Dei  facti 
$unt.  Ex  ip$o  ore  benedictio  procedit  et  matedictio, 
Non  oportetf  ftatre$  mei^  hcee  ita  fieri.  Numquid  fons  de 
eodem  foramine  emanat  dutcem  el  amaram  aquam? 
Numquid  pote$tf  ftatre$  md,  licu$  oliva$  faeere,  aut  vi-- 
ti$  ficu$?  Sie  neque  $atsa  dutcem  potest  facere  aquam. 


dotibii8qollneademproviociaDeieccle8iasnuludivl<*C  Q^^*  $apien$  et  di$ciplinatu$  inter  vo$f  Ostendat  ex 


no  gubemaM,  ad  aiias  eonvolare  provinciat,  vel  alia- 
rum  provinciarum  e(Hscoporum]ndiciumexperiri  vel 
pati,  sed  omnibus  ejusdem  provinctse  episcopis  con- 
gregalis,  Judidum  aucioritate  hujus  sedis  termine- 
Hir :  qued  iamen  (ut  prsefaium  esi)  per  ejus  viearios, 
al  Ubuerit,  erlt  tractandum :  et  quidquid  injnste  ac- 
lum  eai,  reformandum.  Pastoralts  (S.  Greg.  ep.  5f , 
Hb.  yn)  ergo  eura  ofAcil  nos  admonei,  et  destitutls 
sueciirrere,  el  conela  neglecta  vd  male  acta  refor- 
mare  {S.  Leo^  ep.  97),  ul  Ignls  ille ,  quem  Bominus 
veiilens  lalsii  In  terrani,  motu  erebro  emendattonis 


bona  eonversaHone  opera  $ua  (operationem  suam)  in 
mansuetudine  $apienticB.  Quod  $i  zelum  amarum  habe^ 
tis ,  et  contentione$  $unt  in  cordibu$  vestris ,  nolite  glo^ 
riarly  et  mendacee  esse  adversu$  veritatem.  Non  enim  e$l 
i$ta  $apientia  de$ur$um  de$cenden$ ,  sed  terrena ,  ani' 
malis,  et  diabolica.  Vbi  enim  xelus  etcontentio,  ibi  in- 
constantia  et  omne  opu$  pravum.  Quos  autem  de$ur$um 
est  $aptenHa ,  primum  quidem  pudica  est ,  deinde  pact- 
/Ifu,  modesta^  $ua$ibili$f  boni$  con$entien$ ,  plena  mi^e- 
rieordia  et  ftueHbue  boni$Judican$  sine  dissimulatione, 
Fruetus  muem  jusHHa  in  pace  seminatur  facienlibu$ 


NOTiG  SEVERINI  mU. 


lu  iirbem  venilaiuiosecondo  Claudit,  Ubiqiie  18  laiwa-  J) 
rii»  anno  Cbrisii  15  el  2  Claudii  adliuc  duranto « 
Romanam   Ecclesiam   eriffens,   una  cum  persona 
<nnne  jus  summi  poniiflcii  in  eam  iranstulit. 

Comtituerunt  ut  nulta  sunodus*  Hoc  ioco  beatus 
HaTcellus  scribit ,  apostohco  canone  sfdiuiam  esse» 
nepraiiersenieniiam  Romani  ponllncis  ullageneralia 
concilia  celebreniur.  Eumdem  renovavit  eeadliuiii 
Nicaenum  primum ,  ut  iestatur  synodi^  Alexandrina 
ia  epislota  synodica  ad  FeHeem  ,  et  Xnlins  primus  in 
efNStela  ad  orieniales ,  qua  hunc  canonem  allegans^ 
ipeos  reprehendit,  quod  sine  suo  consensu  Aniiochiae 
eoncilium  cdebrassenl.  Unde  in  concilio  Chalcedo- 
nensi  actione  prima,  Dioscorus  Alexandrimis  Jubeiur 
inter  eptscopos  non  sedere ,  eo  quod  sine  auctoriiate 
apoBtolicffi  sedis  synodum  facere  ausns  fuissei.  Quod, 
Inqfiit,  tttiit^m  Uemt,  nunquam  faetum  est.  Ei  meriio. 
Lif^iimim  enim  aKter  noii  est  condllum ,  nisi  quod 
in  nomine ,  et  auctoriiaie  Cbrisii  congregatTmi  est. 
Quod  vero  a  Peiro  et  Peiri  successoribus  est  Indictum 


genenrie  eoBdKom,  id  ab  eo  convocatnm  esl,  qui  ba- 
bei  auclotitatem  eongregandi,  a  Gbrisio  sibi  coooes^ 
sam ;  secus  quod  a  Romai^is  impefaforibus  o^t  indjc- 
tum.  Nam  Peiro  ejusque  successoribus,  non  TiDcrio 
aut  posteris  impefaioribus  dlctum  est,  Pasce  ote$ 
mftis,  i^oscs  Offnoi  mea$  :  vorissinHim  asl  iffitur  i(lud 
Pelagii  secundi  in  epist.  i  ad  orientales  :  Generalium 
sunoaorum  convocandi  auctoritas  apostolicce  sedi,  beato 
Petro  singulari  pripiiegio  iradita  e$t,  Item  jjlud  Yalen- 
tiniani  imp^raioris,qui,  ui  rcfectSozopt.  lib.  vi,cap.7, 
cum  ab  episcopis  rogareiur ,  ui  perniiticret  iis  conci- 
lium  celcprare,  respondit :  Mihif  qui  $um  in  sorie  ple^ 
bis,  fas  non  est  talia  curiosius  perscrutari :  sacerdotes, 
quibus  i^ta  curce  $unit  quocutnq^e  vqluerifit  tpco  cojkne* 
niant.  Qupd  objiciupt  advcrsarii,  a  Copsiaotino  Nicao* 
num,  a  CQnslaniio  Sardiccnsq,  a  |!|)pdQSio  ^eniore 
Gonsiah^nQpoIiianun» ,  a  ToeodQsio  juniorc  Epbesi- 
num ,  a  Martiano  imperatore  Chalcedpneose  cond- 
lium  conrvocaium  aut  iodictumesse»  Ipfrasuolocq 
diluemus.  Vide  Bell.  lib.  i  de  Concil.,  cap.  12  et  13. , 


i095 


APPENOIX  SECUNdA- 


1096 


pacem.  Propter  quod  iucdncti  tumbo$  meinit  veitrcB,  A  ut  accepU  graliam  in  atterutrum  itlam  adndmtrmtn, 


iobrii,  perfecti^  tperate  in  eam^  quce  offerlur  vobii,  gra- 
tiaminrevelationeJeiuChritti,  quaii  filii  obedientiw, 
non  configurati  prioribui  ignorantim  veHrce  dciideriii , 
ied  iecundum  eum,  qui  vocavit  voi »  ianctum,  ut  et  ipii 
iancti  in  omni  convenatione  titii ,  quoniam  scriptum 
sil  (Lev.  XIX ;  I  Petr.  i) :  Sancti  erilii  quoniam  ego  ianctui 
ium.  Et  ii  patrem  invocatii  eum^  qui  iine  aceepHone 
penonarum  judicat  y  iecundum  uniuicujuique  opui^  in 
timore  incotatui  veitri  tempore  convenamini ,  identei 
quod  non  corruptibiti  auro  vet  argento  redempti  eiUi 
de  vana  vatra  convenatione  paternce  traditiomi^ 
ied  pretioio  ianguine  Agni  quoii  incontandnati  et 
immacutati  Jau  Chrinif  prcecognili  quidem  ante  con» 
ititutionem  mundiy  manifeitati  autem  noviaimii  tempo* 


dcut  boni  diipematorei  multifomui  graJ&m  Dei,  Si  quii 
toquitur^  quaei  iermonei  Dd :  st  quii  miniitrai,  tamqum 
ex  virtuU^  quam  adminiitrat  Deui ,  ut  in  omibut  hono- 
rificetur  Deui  per  Jeium  Chriitum,  eui  at  gloria  eiim' 
perium  in  uuuta  iceculorum.  Amen.  Daia  kalendisapri- 
iis(i)  Maxenlio  eiMaximo  viris  clarissimis  consolibos. 
EPISTOLA  II, 

MARCELLI  PAPiE  I  AD  MAXENTIOM  TtRANNDM. 

GommoDet  tyraDoom,  ut  denoat  saevire  in  ChrisUanos. 
Marcettui^  epiicopui  ianctce  apoitoliccB  et  caihoticx 
urbii  Romce^  Maxentio. 

Magisira  bononim   omnium  cbaritas  ( S.  Greg. , 
ep.  414,  Ub.  vu),  quae  niliil  rapitexlraneum,nibilagii 


ribuif  propter  vos,  qui  per  ipium  fidetei  eitii  in  Deo^  g  asperum,  nihii  confusum,  nibil  raciiosom,  niliilqood 


^t  iUidtanit  eum  a  mortuiif  et  dedil  d  gtoriam^  ut  fidei 
noitra  et  ipa  eaet  in  Deo :  animoi  vntrai  caitificaniei 
in  obedienlia  chwritatii,  in  fralernitatii  amore^  iimptici 
ex  corde  invicem  diUgite  attenliui ,  renati  non  ex  iemine 
eorruptibiti ,  ied  incorruptibiti  per  verbum  Dd  vivi  et 
permanentii  :  quia  omnii  caro  ut  fenum ,  et  omnii  gto^ 
ria  ejui  tamquam  floi  fein.  Exaruit  fenum ,  et  floi  ejui 
dedditf  verbumautemDomini  manet  in  ceternum.  Hoc  eit 
autem  verbum,  quod  evangetizatum  est  in  vobii.  Depo- 
nentei  quidem  omnem  maUtiam  et  omnem  dotum ,  et  it- 
mutationcip  et  invidiai,  et  amna  detractiona  ^  iicut 
modo  geniti  infantei,  rationabite  iine  doto  tac  coneupii' 
dte^  ut  ineocreicatii  in  iatutem :  ii  tamen  gmtatiif 
quoniam  dutcii  ett  Dominui :  ad  quem  accedentei  tapi- 


lionori  divioo  repugnet,  animae  propri^e  noceai,  aut 
proximl  commodo  deroget,  oblita  sui,  nonquci  m 
iunt^  ied  quce  Dd  vd  promnU ,  qucerem  {Phil.  u),  ne- 
mini  invidens,  oninibus  consulens ,  non  ssviens  sed 
compaiiens,  nonrapiensscd  largiens,  noii  murniu- 
rans  sed  omnia  aequanimiter  tolerans,  si  in  te  perfecie 
babilaret ,  lemperares  animum  a  malis,  ssvire  desi- 
neres,  Dei  Ecclesiam  acsanctos  ejus  perseqnicessa- 
rcs,  tyrannidi  modum  imponeres,  furorem  cohiberes, 
humanilati  invigilares,  roodestiam  ampleclereris,e( 
bonis  potioribiis  frui  satageres.Charitas  enim  (S.  Greg., 
ibidem)  exercet  corda,  sensus  corroborat,  ulDibil 
grave,  nihil  diflicile,8ed  totum  Gatdulcequodagilnr, 
dum  ejus  sit  proprium  nulrire  pacifica,  servare  eom- 


dem  vivum^  ab  hominibm  quidem  reprobatum^  a  Deo  £  posiia,  dissociata  conjungere,  prava  dirigere ,  et  ? ir* 


autemetectum  et  honorificatum^  et  ipsi  tamquam  tapidei 
vivi ,  iupercedificanuni  domos  ipiritualci  (forte  domui 
ipiriluatii)^  iacerdotium  ianctum,  offerre  ipirituatei  hoi^ 
ftoi,  acceptabitei  Deo  perJeiumChriitum.  Propter  quod 
continet  Scriptura  :  Ecce  pono  in  Sion  lapidem  ium- 
mum ,  angutarem  et  etectum^  pretiosum  :  et  qui  credi' 
derit  in  eum  non  confundetur.  Vobii  igitur  honor  cre' 
dentibui ,  non  crcdentibui  autem  tapii  quem  reprobave- 
runt  asdificantei^  hic  factui  at  in  caput  anguU,  et  tapii 
offemiorui ,  et  petra  icandaU ,  hii  qui  offendunt  verbo , 
t;ec  credunt  in  quo  et  poiiU  sunt.  Voi  autem  genui  eteC" 
tum^  regate  iaeerdotiumf  gem  iancla ,  populus  acquisi- 
tionii ,  ut  virtutei  annuntietii  ejus ,  qui  de  lenebrii  voi 
vocavit  tfi  admirabite  tumen  iuum.  EHole  ergo ,  charii' 
dmi ,  prudentei ,  et  vigitate  in  orationibui.  Ante  omnia 
autemmutuaminvobiimetipiiicharitatemcontinuamha-'  D  credit,  omnia  iperat,^  omnia  iUitinet.  Charitoinunqua» 
benUi.  quia  charitai  operit  muttitudinem  peccatorum.  ^^^  ^„„^  3^^  ^.^^^^  ^^  ^  ^^^^  ^  ^^^,.^  ^ 

Hoipitatei  invieem  nne  murmuraUone ,  unuiquuque  iic-      conligit  die  1 6  Januarii. 

NOTiE  SEYERINI  BINII. 


lutes  reliquas  perfeciionis  siix  munfmine  solidare. 
De  ipsa  ergo,  omnes  monens  Aposlolus  iia  loquilur 
(I  Cor.  xiii),  dicens  :  Si  tinguii  hominum  toquaretah 
getorum^  charitatem  aulem  non  habeanit  faciuiiumteliU 
osi  ionani  aui  cymbalum  tinnieni.  Et  d  habuero  omea 
prophetiam^  et  noverim  myiteria  omma^  etomnem  SM»' 
Uam^et  habuero  omnem  fidem,ita  ut  montei  tramferam, 
charitatemautem  nonhabeam,  nihitium.  Et  stdtstri^a^ 
in  ciboi  pauperum  omnei  facultatei  meai,  et  dtrediierc 
corpm  meum,  ita  ut  ardeain,  charUatem  autem  noafcft- 
beam,  nilut  mihi  prodeit.  Charitas  paUem  at ,  bem§M 
eit.  Charitm  non  cemutatur^  non  agit  perperam,  non  m- 
flatur^  non  cit  ambitioia^  non  qucenl  qweiua  sunt,  wm 
irritatur^  non  cogitat  matum ,  tiott  gaudet  super  ifdqd' 
tate ,  congaudel  autem  veritaU.  Omnia  iufferl^  < 


Epiaota.  Hane  episiolam  anno  308,  scripiam ,  ad- 
diiamentum  aliquod  extrinsecos  accepisse,  res  scripiae 
hic  panim  sibi  cohaerenies  indicant.  Hac  epistola 
Maxentium,  perinde  quasi  homo  prope  christianus 
sit,  a  pimiifiee  compelUri,  ne  mireris  :  nam  principio 
Occupati  imperii  se  Gbristianam  religionem  suscep- 
turum  simulavit ,  christianorumque  aninios  beneficiis 
sibi  devincire  sumroo  c<matu  laboravit,  eo  fine,  ut 
occupaturo  imperium  adversus  Constantinum  impe-> 
ratorem,  GhristiAnis  addictissimum ,  omni  ex  parte 
atabilirel.  c  Maxentius,  »  inquit  Euseb.   lib.  viii, 


cap.  26,  c  qul  Romae  tyrannidem  occupare  instiluit, 
in  ipso  imperii  sui  ingressu  (idem  nosirain  se  cooi- 
plecii,  quo  populo  romaiio  placeret,  eumque  blandi- 
tiis  deliniret,  et  assentatione  callide  simulavit ,  et  ea 
de  re  illis,  qui  ejus  parebant  imperio,  in  niaiidaiis 
dedit,  ut  persecutioneiii  conira  Clirisiianos  remitte- 
rent :  tantamque  pietitis  speciem  pros  se  tulit,  ut  bu- 
manus  et  valde  mansuetus  prac  illis  qui  imperiuin 
anie  tenuissent  cuique  videretur.  »  Yide  Baron.  anno 
308,  num.  U. 


1007  AD  SANGTUM  MARCELLUH  PAPAM.  1098 

excidU,  Quisquis  ergo  in  cjus  mdicc  {Idem  Greg,  ea-  A  Prituquam  agnoicas,  non  judkes  quemquam,  In  lioc 

crgo  quod  episcopi  et  reliqui  servi  Dei  pcrsecutionem 


dem  cp,)  se  iiiserit,  ncc  a  viridiiaie  dencii;  nec  a 
fi  uctibus  inanescit,  quia  amore  fecunditalis  opus  eni- 
cax  noD  amiltit.  Licct  modo  charims  in  perseculoribus 
ecclesi»  servunimquc  Dei  arefacia  sit,  viget  lamen  in 
ainaloribus  ejus,  ei  in  eis  qui  paiiuniur  propter  jusli- 
tiam.  De  quibus  ipsa  per  sc  vcriias  lcsiatur,  dicens  : 
Beati  qui  persecutionem  patluntur  propter  justitiam 
{Malth.  y),  Et  alibi :  Si  me  persecuti  $unt,  el  vos  per- 
sequentur  (Joan,  xv).  Poiius  cnim  nos  cl  onuics  Do- 
mini  saccrdotes,  qui  cjus  \idelicel  sunt  vcri  sacer- 
dotes,  eiigimus  propter  jusiiliam  et  vcrain  fidein 
persequi,  ct  pro  Ghrisli  noinine  pati ,  quam  inultis 
diviiiisdiiari,  bonoribusque  copiosissimis  abundare, 
et  coeiesti  regno  carere.Ista  cnim  tcmporaiia  sunl,  iila 


paiiuntur,  non  lantum  ipsi  persecuiionem  patinniur, 
quantutn  ille  cujus  vicc  funguniur  sicut  scriptum  est : 
Qui  vos  Umgit ,  tangit  pupiltam  oculi  mei  (Zach,  ii).  Et 
alibi  :  Qui  vos  contristavit^  me  contristutit  ( II  Cor.  ii). 
Et  qui  facit  injuriam,  recipiet  id  quod  iniqne  gessit  (Co- 
ioss,  iii).  Vo8  crgo  licet  corpora  nostra  possiiis  occi- 
derc ,  animas  tamen  non  potestis  occiderc  :  nec  gra- 
dus  uobis  diviniius  collatos  poieslis  auferre.  Sy- 
nodum  ergo,  absquc  hujus  sanct»  sedis  auctoriiate 
cpiscoporum  (quamquam  quosdam  cpiscopus  possilis 
congregare)  non  potestis  regulariter  fucere ,  nequc 
ullum  cpiscopuin ,  qui  hanc  appellavcrit  aposiolicam 
sedem,  damnarc ,  aiiiequ  im  binc  sententia  finitiva 


ftterna  :  ista  caduca,  elad  buiam  transeuniin,  illa  £  procedat.  Nam  si  s.TCulares  in  publicis  judiciis  libellis 


vcro  pcrpetua,  et  sinc  fine  mansura.  Tu  crgo  qui  nos 
suades  cultum  dimittere  dhinuiii,  ct  n  recia  fide  rece- 
dere,  diisque  immolare,  meihis  tibi  foret  nt  lu  prius 
muiabiiem  te  prxberes,  cmncsque  exUoriareris  fidei 
documenta  et  divini  cultus  minisieria  ha  tenere,  sicut 
patres  nostri  sancii  apostoli  sibi  iradiia  prxdicaverunt 
ei  docucrnnt.  Boni  eiiim  principis  ac  {reiigiosi)  regis 
est,ecclesiascontritas  atque  {eoncussas  vet  conscissas) 
scissas  restaurare,  novas  aedifieare,  et  Dei  sacerdotes 
lionorare  atque  tueri  (1).  Unde  sanctos  apostolos  eo- 
rumque  successorcs  sub  divina  coniestatione  consli* 
luisse  legimus ,  non  debere  fieri  persecuiiones,  ncc 
inferri  fluctuationes,  nec  invidere  laborantibus  in  agro 
dominico,  neque  expellere  (2)  aeterni  regis  dispensa- 


utuniur  appellatoriis,  quanlo  magis  sacerdotibus  hxc 
eadem  agere  licct,  qui  super  illos  sunt?  De  quibus 
dictum  cst :  Ego  dixi^  dii  esfis;  ct  ftlii  Excetsi  omnes. 
El  ideo  nullus  episcopus,  nisi  in  legitima  synodo,  suo 
tempore,  npostolica  aui  rcgulari  auctoriiate  convocaia 
superquibdslibet  puisatuscriminibus.audialur  velju- 
dicetur,  ne  innocensdamnelur,aul  perdat  commuuio- 
nero.  Quod  laici  aui  suspecii  episcopos  non  debeant 
accusare ,  neque  accusaloribus  de  inimici  domo  pro- 
deuniibus  credendum  sit,  ei  a  beaio  Glemente,  ipsis 
eum  instrucntibus  apostolis,  lcgimusdefiniium,ei  iios 
eadem  firmamus :  quoniam  iidcm  modo  inultoiies  in- 
fensi,  recie  vivenies  atquecredentes  perturbare  nitun- 
tur.  Proptcrea  persona,  fides,  viia  etconversatio,  atque 


tores  :  sed,  si  qui  expulsi  fuerinl,  aut  suis  rebus  ex-  G  suspicio  accusaniium,  eiiuclentim  primo  inquireiida 


poliati,  primo  oinnia  legaliter  reddi ,  quae  eis  ab  ini- 
micis  auta  persecutoribus  nblata  sunl,  etsedes  pro- 
prias »  cum  oronibus  ad  se  pertinentibus ,  regulariter 
restitui,  et  postea  tempore  congruo  vocari  ad  synoduin 
reguiariler  congregaiam.  Nec  liceat  ei ,  priusquam 
fiant  haec,  de  se,  juxta  statnia  prxdictorum ,  respon- 
dere ,  aut  de  suis  impetitionibus,si  se  viderit  praegra- 
vari»  reddere  raiionem.  Sedhis  rite  peractis,  suisque 
omnibus  libere  dispositis,  si  tum  juste  {juslum  5  q,  9. 
Non  oportet,)  videtur,  suis  respondeat  accusatoribus, 
et  Inducias,  si  ei  necesse  ruerit,  accipiai  non  modicas, 
ut  cxplorare  valeat  ca  quae  objiciuntur  ei ,  ne  aliqua 
delusus  fraude,  innocenter  ruat:quoniam  non  oporiet 
quemquam  judicari  vcl  dnmnari,  priusquam  legitimos 


est :  deinde,  qux  objiciuntur,  iideliter  perlraciauda, 
quia  nibil  ante  fieri  debel,  quain  impetiiorum  vitn  et 
suspicio  ntque  odium  iuquiratur.  El  si  bonae  conversa- 
lionis  non  fuerint,  aut  laici,  vel  inanifcsti  inimici,  aut 
odio  respcrsi  fuerint,  nequaquam  in  episcoporuro  reci- 
pianlur  accusatione.  Haec  vobis,  a  quibus  nimis  infeste 
persequimur,  scienda  inandamus,  ntab  bisvoscaveatis, 
etcessetis  persequi  cos  qui  Deo  ministrant,  quoium 
orniioiiibus  et  terrena  bella  8edantur,et  Deus  peccato- 
ribus  conciIi:itur,  et  si  amplius  nos  elegeriiis  persequi, 
quam  Deo  placcre;  et  nos  magis  elegimu^  sustiiierc 
persecuiionem,  quam  regulam  confundi  ecclesiasli- 
cam,  horianle  iios  ipsa  veritatis  vocc,  atque  testante 
ita  :  Nolile  timere  eos  qui  occidunt  corpuSt  animam 


habeat  pr.Yscnles  accusatorcs ,  locumque  defcndcndi  D  autem  non  possunt  occidere  {SJaith,  x).  Et  itcruin 


accipiat  ad  abluendn  criinina.  Uiide  ait  prophein: 

(1)  Disl.  06.  Boni  principis  est.  Quocirca  id  notandum 
paucos  aniehac  fuisse  suiiinios  'poniilices  qui  hsec  non 
constiluerint. 

(2)  Edictum  imper.  Valent.  et  Valeolis,  cap.  9,  lib.  vn 
hisL  Triparliise  habet  inagoi.  Vide  locuni. 


Siquis  vult  post  me  venirey  abneget  semetipsuniy  et  tollat 
crucem  suam,  et  sequatur  me.  Qui  enim  voluerit  animam 
suam  salvam  facere^  perdet  eam,  Qui  autem  perdiderlt 
animam  suam  propter  me,  inveniet  eam,  Quid  enim 
prodest  /lomtnt,  it  mundum  universum  tucretur^  aninuB 


NOTi£  SEYERINI  UlNll. 


Tu  ergo  qui  nos  suades,  Gausa  oh  qunm  Marcellus 
ad  Maxeiitium  scripsit,  haec  est :  Gum  hacteaus  oni- 
nibus  et  ninxiiue  Rom«  degentibus  Cliristiaiiis  bcne 
favisset,  et  aliqunmdiu  catholicx  fidei  sectatorem  si- 
muiasset,  Severi  et  Alexandri  obitu,  suuin  sibi  im- 
perium  satis  firmatum  judicans,  impietatem,  qux 
intus  latebat,  prodidit,  nc  Marcellum  Romac  degen- 
tcm  bbnditiis  quibusdam  n  fide  chri^tiana  ad  cultum 

Patrol.  VII. 


idolorum  avocare  conntur ;  qtio  eventu ,  patct  supra 
in  vita  Mnrcelli. 

Synodum  erqo.  H:cc  vcrbi  sequentia,  usque  ad 
hunc  tocuin,  ffwc  vobis,  n  qnibus  nimis  infeste  perse» 
quimur^  etc,  aliuiidc  nddita  et  surrcpiitia  esse  vi- 
dentur,  ideo  quod  liac  de  re  nd  Maxentium  nulla 
scribendi  ratio  aut  occasio  fuerit.  Raron.  praedicto 
loco. 

35 


IM»  APPENDIX  SECUNDA,  AD  SAttoTUM  llAIiCeLLUU  PAPAU«  llOd 

vero  sm  fUMmm^m  paiiatur  t  Aut  (fuam  dabil  homo  A  protegenie  t)o$,  iitque  pro  hobis  pagnaiile»  pacifice 


commuiaiionem  pro  ofiima  tua  t  FHiu$  etitm  homini$ 
vetUurui  e$t  m  gloria  Patri$  $ui  eum  angdi^  $ul$  [Mat' 
thtrn^  in)^ettune  rediUt  unieuiiiue$eeundum  eju$  opu$ 
{opera  ^us).  bta  Yobis  valde  tHiienda  ei  cayenda 
suttt,  a  quibus  ecclesia  Dei  eJtiBque  mtnlftiri  f  exan- 
tur,  et  persecutionem  patiuntur,  quibus  Dominus  per 
prophetam  minando  loquitur»  dicens  (P$al.  xtviii, 
ex  vereione  S,  Bier.) :  Homo  in  honore  non  eommora- 
bituf :  a$$imHatu$  jumenH$,  exeBquatu$  e$t.  Hasc  e$t 
via  eorumi  ineipientia  eorum^  et  po$l  eo$  juxta  o$  eo- 
rum  current.  Qua$i  ove$  in  inferno  positi  $unt^  htort 
pa$cet  eo$.  Et  eubjicient  eo$  reeti  in  matuUno,  et  figurd 
eorum  conterelur  tn  inferno  po$t  habitaculum  $ttum. 
Verumtamen  Deu$  redimet  miimam  meam  de  manu 


portare  cupimtis,  ut  triumphante  Christo  omniuin 
verorum  fiat  una  victoria  sa(:ef-doium  :  el  coruscante 
lumine  veritatis,  fiolae  ertbris  tet)ebrii&  curo  suis  aiic- 
toribus  pellantur  :  quia  non  est  in  hominis  poiestate 
consilium  t)ei.  Ju$tu$  e$t  enim  Dominue,  el  omnia  ju- 
dicia  ejUsju$ta  $unt^  atque  omne$  vim  eju$,  misericor- 
dia  el  verita$  et  judicium.  In  manu  Dd  pote$ta$  terrte^ 
cui  execrabHi$  e$t  omnis  iniquitas.  Iti  manu  Dei  po^ 
te$ta$  homini$^  et  super  faciem  $crib<B  imponent  hono* 
rem  suum.  PeriUdit  Deu$  memoriam  stiperborum  et 
inique  agentium^  et  non  dereliqtdt  memoriam  Atcfitt- 
iium  el  bonorum  hominum.  Hoc  autem  pro  certo  habet 
omnti,  qui  teeie  colit  t)eum,  quia  $i  vila  eju$  in  pro- 
batione  fuerit^  corroborabilut  {coronabituf) :  et  siiH 


inferi,  cum  assumpserit  me.  f9oU  timere^  cum  ditatus  B  tribulationey  Uberabitur  :  <t  vero  in  correctione  fuerit^ 


fuerit  vir,  eum  muttiplicata  fuerit  gloria  domu$  eju$ 

Neque  enim  morien$  tollet  omma,  nec  de$cendet  po$t 

eum  gloriu  eju$.  Quia  animoe  $u(b  in  vila  $ua  benedicet. 

Laudabunt  fe,  eum  bene  fuerit  tibi.  Inirabit  utque  ad 

generationem  patrum  $uorum,  u$que  ih  finem  non  vide' 

bit  tumen.  Homo  eum  in  honore  e$$et,  non  commove* 

bitur  {inteitexil  comparatu$  estjumentiif  et  silebiiur)  : 

assimiiaius  jumeHtis,  exmquatus  e$t.  Et  alibi  {P$aL  Li, 

ex  eadem  ver$ione) :  Quid  gloriaris,  qui  poten$  mise' 

rieordia  Dei  tota  dief  insidia$  cogitMt  rtnguatua^ 

quasi  navaeuia  mmta  faeien$  dolum.  Diiexi$ti  malum 

magis  quam  bonnm^  tnendacium  magi$  qttam  loquiju$' 

titiam.  Ditexieti  omnia  verba  ttd  detjorandumy  tingua 

doto$a.  Sed  Deu$  de$truet  te  in  $empiternum,  tertebit 

le,  et  eveiiet  te  de  tabemaculo  tuo,  et  eradicabU  te  de  C  ^^^  ^oiuntaUm 

terra  Hveitfittm.  Ei  videbunt  jttsti,  et  timebUnt^  et  euper 

eum  ridehml.  Eeee  vtr,  qtti  non  posuit  Deum  fortitu- 

dinem  suam ,  sed  sperdvit  in  muttitttdine  divitiarum 

sumumi  eonfortattts  est  in  in$idii$  suis.  Ego  autem 

siettt  oi^a  viven$  in  domo  Dd,  $peravi  in  misericordia 

Dei  tn  saeulum^  et  in  cetemum.  Confitebor  tibi  in  $01' 

etstum,  qumiam  feeisti,  et  expectabo  nomen  futrm,  quo- 

nkan  bonum  in  conspeetu  $anctotum  tuorum.  Ista  vo-" 

bis  omnia  ad  interttum,  nobis  autem  ad  confortatio- 

nem,  ne  pe^eamm,  dicta  sunt.  Yobis  ergo  ideo  hsec 

scribifflUs,  qola  debitores  vobis  snmus,  dicente  Do- 

mino :  Diiigiie  inimico$  ve$tto$^  benefacite  eis  tjui  vo$ 

odertmt  (Matth.  t;  Rotn.  xn).  Et  afibi  Scriptura 

loquitur,    dieenft:  Si  eturierit  inimicuk  tuus,  ciba        (1)  Jan.  an.  3d9  posiridle  mortls  aul  sepultAwe  S.  lar- 

illHm  :  $i$itit,  potum  da  ilH.  Hoc  enim  facfm,  D  *^®(2)  Auclor  Glos.  apud  GraUan.  iribuit  Martino.agos 
carbonee  ignis  tongregas  {tongeres)  $uper  capUt  e/ti^.  temporibu^  magis  videtur  convenire.  20,  qusesi.  i.  lUud  aa- 
uu  r»ifi  4ifAt^.>ifittiinta  iu»ii.i»i  >t«/^  Tii^A^.i.^^  i.^-  tem8ULueadum.PaIeaciUlurapudGraUan.etaua.glos., 
His  rulli  auctorilatimis,  bellum  quod  adversum  hos     ^  ^^tat  fete  in  otaaibus  tetusUs  sine  Paleje  nomHier 

excitaii8(5.  Leo^ep.  H),  adeo  feliclter  deiteraDomini 


ad  mieericordiam  perveniet.  Tu  ergo  ne  deletteris  in 
perditionibtis  no$tri$^  quia  po$t  tempestatem  fadt  Detu 
tranquUlitatem,  et  po$t  lactymationem  el  fletum^  exuttatio' 
nem  infundit  (Job.  iii).  Benedicttts  Dominus  Deus  patrttm 
noitrorum,  qiii  cum  iratus  fuerit,  ndsericordiam  fadet^ 
ei  in  teriipore  ttibutationis  peccala  dimittit.  Magnus  est 
Dominus  in  mtetnum  et  ipseteget  noi  ih  torctt/a  {Ps. 
x^vii),  quoniath  regnund  eju§  permanet  in  saeCula  te- 
ciiloruni.  Arhen.  Dau  decimo  sexib  (1)  kalendas  fe- 
broafli,  Haxenitb  et  Haximo  viHs  cl^ri^imis  doosu- 
iibos. 

DECRETUM  (i)  MARCELLI  PAPifi  1« 

«BSUSmH  tX  «HATIAIIO. 

propriam  retrusi  in  motusstmiis  mm 
tetmntttr. 

Illud  autem  totuendum  esse  ceiifemus,  tft  si  ml- 
nbrl  aetate  filli  monasterio  bblati  fueilnt,  vel  s^ttnm 
tonsnram  vel  vetamiha  susceperint,  di^dum  quidcm 
duximusut  15  anno  a  prslatrs  moAiti,  verbis  fhqni- 
rantnr,  ntnim  ih  ipso  habitu  ftefMane)^  cvtphin,  ant 
non.  Sl  vero  permAnere  prof)sssi  fUefiht ,  tilterins 
poeniiendi  locnfti  mlnime  amplecii  (fbsstfnt.  Sl  tero 
ad  ssccularem  babiinAi  reverti  voltieriiit,  r^deimdi  li- 
ceniia  tttHlo  modo  denegettir  :  qtdft  sai!&  intitile  est 
ut  coacu  servitia  Domino  pnestentur. 


NOTjE  8EVERINI  BINII. 


Maxentio  et  Maodnto  viris  clarisnmis  co$$.  Qdod  in 
fasUs  nullus  consulatus  Maxentii  scriptus  inveniotur, 
lielhim  civile  iiiter  imperatores  conflatum  potuit  esse 
in  causa ;  ui  scilicct  quisque  trium  imperatorum  ex 
seittemia  consules  sponte  crearet,  nec  ea  in  re  cum 


Alits  ^oAsentiret.  Nam  supra  apud    anctorem  libri 

fionti^lcalis  in  vita  Marcelii,  sicut  etiam  inrra  in  viia 
lclchiadis,   inentio  babetur   expressa   sectmdi  ei 
quarti  coosula(tus  Maxentli.  Biron.  ptasdicto  Mc«. 


IIOI 


APPENDIX  TERTU,  Afil  flANGtUM  EUSEBIUU  PAPAM.  1102 

--         -      -  -      -         ■         .        *■      ■       -  ■...■■■■  .■■^.-■1.    \      -■■^     ....^XJ.'      >-....    ^        l....  -       j 


APPENDIX  m, 

At)   SANCTtJM   EUSEBIUM  PAPAM. 


ePlSTOLA  PRIHA(«), 

EUSEBll  PAPJ;  kS>  OMNES  GALLIiE   EPISCOPOS. 

I'*  Laid  ib  aceMtfcNie  ncerdotnHi  prohibentnr,  siBilllter 
Uli  qui  eis  aliqiio  modo  salxliti  sunL  l»  Quae  accusatio* 
nes  a  ludicibus  cccTesiastirls  audiri  Hdti  debeant ;  et  qtil 
icMMiloraabaltuattkNie  Mmofeaniar* 

Camsiniu  pratrthui  Domirio  el  beo  dilecth  epiicbpis 
ommbus  per  GdlUtdnoi  prbvincias  atnsHtutit ,  tlu^ 
Hbiits, 

Scripia  MMciiaria  veslra  cuim  mttgn  graliaruin 
aelioneMMa^  {S.  €ire§.  Ub.  ii«  tp.  36)«  gavisiti 
•oiiicet  4e  Yeacra  soapilitei  sed  coAiiisUtus  niniis  de 
veetra  oppreesione.  Quod  sigfiilieastis  enim  («/.  »u- 
teffi),  quid  de  eonverais  fasereiioit  Aeri  debttisset  f 


A  Oorihdg.)  Et  nttllae  htcitsatlonts  a  Ju<lN:ibirs  siudian- 
lt<r  etclteiasticts ,  qtise  l^lbos  ttiitvAi  pfotiibentur. 
II. 
Qiiaprdtiter  IIK ,  r|oibUs  indlta  tibil  est  dd  unguem 
pdKia  t»terfccltt),  talhi  silferfe  debenl ,  fia  ut  nec  mii- 
«fenlOf  {dl.  vfemilentor) ,  h6fc  proponahtur.  Nec  tlli , 
qtil  abt  m  flde  cdihblicd,  aut  thitnicUia  ^uspecti  sunf, 
sd  ptrisattibnfem  prsedictortltti  aOmlttanhir  :  quia  ve- 
rhat^hi  (iftlan.  ttd  isnt.  PtiM  Ht.  {^;  senl.  2)  pro- 
fesslbniS  fnftfletitas  fet  IhimlClUa  linjiedire  solet.  Nec 
flfl  tsMhsndi  &unt,  aot  iidmlttfendl,  qdi  aliorum  sponte 
cHmlnd  ConfltenluK  ti  Id^o  fet)licanda  soHictte  eo- 
rtitd  vfeHias  :  quam  Spbnie  t>roIata  m  lllis  iox  ha- 
bere  ttbn  pot^t ,  ttafi6  ditersts  cruciatibus  e  latebris 
sttis  figofosiis  loftor  exigere  debei,  ui  dum  poenis 


seiiote  nos  eos,  qui  in  sancue  THnitatls  fide  bapti-  b  cdfpo^al  subjiCiunlur,  quae  ((esta  suni  (Ideiiter  et  ve- 


lali  suot,  per  impositionem  manns  suscipeffe* 

I. 

Dcsiccosattbtitbus  tdfb  clcrlCDrtmi,  sopt^r  i|iilbbs 
fit9hd^tj,«cttot^,a  t^ipore  flpbstolorum  iu  hdft 
^Atfcisi  urbc  sfertattiiii  edsc ,  accnsatorcft  et  accussi- 
lioti^  qUas  ette^i^fttth  h>n$ueioditiam  lettbs  non  ad- 
it\ittitti{Oaiir.toH.  cim.i\)j  a  cleKcbt>um  accusa- 
th)ne  submotas.  Slmntter,  laicos  non  sic^Usasse  epi- 
s^opos,  hactcTius  obsbrt aiattl  et  constttutum  est , 
quh  ejosdcm  nbn  suhl  conversaitotils  [Vide  Hinc" 
titnr.  e.  5U  iilfri  Lv).  £t  bppido  ets  quidam  inresli 
c:tlstht)t,  ((Utppe  cum  vlta  eorum  et  conversatio  de- 
bcat  esse  secreta,  et  fl  laiCorum  actibus  remota. 
Nec  abhls  impetl  dcheaht,  quoriim  castitatem  et 


ra6il6r  exquirantur.  Unde ,  quceso ,  primum  ad  le- 
^fes  publicas ,  delnde  ad  jiidices ,  ora  feonvertite ,  qui 
possttitt  et  voltiht  ih  d^Jenslonc  omnium  juste  loqul 
(tti.sUA  Sic  MoiiUi).Nos  enim  (quos  Dei  sefvltium  post 
isiarttm  fefhm  abj^ciionem  fecit  ingenuos,  qiii  ta- 
liom  insultationeS  ant  ContumcTias  aiil  desplcimus  aut 
deHdemus,  qttibu^  scrlptum  esi  de  fitmUlls  et  vulgi 
(tfl.  tulg^us)  homlnibus  perApbstolum  (EpAe5.vi)t 
Mmentote ,  tfuid  tester  et  iUotUih  bominus  iri  ccelis 
e$t ,  dd  bxc  saeculi  msilfl  rcvoCabimurY  ^aciendum  a 
nohls  est  quod,  racientc  alterb,  prOfanum  esse 
comeitdimus  f  Quod  pcr  mtnisteriutn  Jussionis  et 
mattus  ^Hetta^  incestarel  aspectum,  hosiro  perageiur 
ImpeflotNolltehanC  per  univcrsas  ecclesias  roen- 


^TitatcmnolunltmliaH.maximecum  n^c  hi  eos  C  tem .  rhpachirti  luporhm  mofe  et  haiufa.  sertare 


Ih  ^ls  voYtttii  tttlpefc  acbusaiiohibQs.  t)e  ipsis  vefo, 
suls  vHiedcet  agf icultoribos  htque  minlstns,  Domi- 
ims  takis  et  Cuhttis  eoS  perseqdentibus  ait  :  Jfotite 
mgint  t^hrHtbsfttM,  et  in  prt>phetis  meii  notite  ma" 
fhfnafi  {Pmlm.  civ).  Et  ipsa  sacra  scfipiura  ditit : 
QHi  bds  tdfigit ,  tdtigil  pnpiltain  ocuH  mei  (Zach.  \i). 
Tslhl  chim  ti  hls  slmiliai  sdncti  pdtf^s  pro^videutes 
peticdla,  hiicbs  stmib  mftltantlss,  ab  accusaiiUntf 
sacerdoium  prohibuere  :  similiicf  servos  et  liberdS , 
atque  censibus  pubHcis  tel  jprriVatts  subjugatos  ,  om- 
nesque  IhradK^ ,  ab  estdM  accu^tionc  tcl  tergiver- 
Mmtie  SUbntov^runt.  Noh  tnhn  oportei ,  ut  permR- 
taniar  camales  spiriniales  perseqtil  ^  nee  ec^erilRis 
irretiii,  vel  saeculo  miiitantes,  episcopos  iuramare 


(}tlii&  postquam  nos  mactilal  forte  pfb  desldeni^  eo* 
rttm  truenta  discosslo,  eflectUm  fh  his,  qu6  tcn- 
dnnt ,  hdh  hal>ebant  {di  qUo  tendiiis  ndh  haberet)  ^ 
dhrchie  nobls  {tfotfis)  proplieta  :  Ponamus  ctrculum  in 
rtiTrf^SfOftmt,  ef  frenwH  In  lakiis,  et  reducamus  eos 
tft  tfiattt  ttttdnt  {Isa.  xiivii).  Quia  eodem  pfopheta 
(Is.  xti)  iisserente,  impugnaniur,  qui  dicunt  :  ErUni 
^tthsi  ftt)tt  sinl^  et  peribut^l  viri  i^tff  controcficttnl  nobis 
{nl.  TObls).  InfBimes  enim  suni  procul  dubioimpugna- 
tores  tptocoporom  ,  Ohinesque  c|ni  adversus  paires 
nrtttantur,  tt  cbncultatofeS  ecdesiafuui  sacerdo- 
ttnnqne  ejn^ ,  et  l|ut  dt  publici^  fugiuni  praeliis »  et 
Biandata  Dei  l^onleihnont ,  el  qui  aliqiia  culpa  infa- 
mift  aspefgutttur  matalte,  his  omnibus  impugnaiidl 


vd  hlttfafe  ant  cHmcn  bpponere.  Nam  si  hoc  apo-  D  eplscopos,  paimm  seqUentes  tnsiiluia  ,  et  nos  Ucen- 


swH  ath  successorti  eorum  permitierenl,  pcrpauci 
rt^mttnsis^ni  qni  DomhiO  In  sacerdblali  ordiuc  mili- 
CfSSeht.  Mth^co  et  nos  fttquentei  palrum  vestigia , 
pro  salvationejservorum  D&i,  quascumque  ad  accu- 
sdMmHn  person.'ts  itgcs  pubtic;e  non  admiltunt ,  his 
lintntgnnndl  alierum  et  nos  liceniiam  submovemus 
(eitfiotftlil  tn  iipot.  pro  Sptmncho  cx  cafi.  7 ,  co;ic.  II 


(1)  Gonfictse  ac  bpvie 


tlmn  MtilymOTcmus ;  qnb  slc  Odit  Deus  eos  {Proclut 
(td  iltftftmfm)  qnl  patres  perSequuntur,  tit  pairum  in« 
vastnres ,  qtii  in  omui  muitdo  infamia  notantur,  eC 
ideo  Justt  et  regulariter  rcspuuntur.  Nunc  longa  non 
optis  cst  admbnitlone.  Jam  perditis  odiuni  debemus 
operire ,  de  quibus  {at.  bperi,  de  cujus)  jam  non  su- 
per^t ,  tpiod  damnctnr,  auciorlbus.  Dc  quibus  Do- 
mHnts  per  proplictam  loqtifiuf  (fsa.  xxx),  dicens: 
Reprtfbatrtei  mbttm ,  sp^roitts  in  calumniam  ei  In  tv 


IIOS  APPENDIX  TERTIA,  IIOI 

mullum,  el  innm  eHh  in  eo.  PropUrea  erit  vobii  itii-  A  san§ui$  el  aqua :  ei  /it  ires  wmm  »ma.  Si  tettimonivm 


qwta$  hcBc  ticul  interruptio,  Rursus  elinm  dc  lalibus 
prophela  clamut  (/m,  lvii),  dict:iis  :  Accedtte  huc  se- 
men  adulterii  et  fornicarii  (o/.  semel  adulleri  el  forni' 
carii).  Super  quem  luiistis?  super  quem  diiataslis^  et 
ejecistis  Unguam?  Numquid  non  vos  filii  scelesti  estis, 
temen  mendax?  Gessent  impii  commeniilia  adversus 
simplices  jam  fraude  mentiri  ?  Custodi «  inquil  pro- 
plieta  (Pia/.  xxxiii),  linguam  tuam  a  malo^  et  labiatua 
ne  loquantur  dolum.  Hecede  a  malo ,  et  fac  bonum  : 
quosre  pacem,  el  persequere  eam.  Oculi  Domini  ad  jui^ 
tos^  et  aures  ejus  ad  clamorem  eorum,  Vultus  autem 
Domini  super  facientes  mata^  ut  perdat  de  terra  memo' 
riam  eorum.  Et  paulo  post  :  Interficiet  impium  mali' 
tia ,  et  odientet  justum  culpabuntur.  Nos  quamquam 


hominum  accipimus^  testimonium  Dei  majus  est,  Quo» 
niam  hoc  esl  teslimonium  Dei ,  quod  majus  est ,  quia 
teslificatus  est  de  Filio  suo,  Qui  credit  in  Fiiium  Dei , 
habel  testimonium  Dei  in  se.  Qui  non  credit  Filio^ 
mendacem  facit  eum ,  quia  non  credit  in  testimonium , 
quod  testificalus  est  de  Filio  suo  Deus.  Et  hoe 
testimonium  est ,  quoniam  vitam  teternam  dedil  nobis 
Deus.  Et  hcBC  vita  in  ejus  Filio  est.  Qm  habet  Filium , 
habet  vitam:  qui  non  habet  Filium  Dd ,  non  habet  w- 
tam.  Hosc  scriho  vobis »  til  sciaUs ,  quoniam  vUam  hU' 
bebitis  (Vulg. ,  habetis)  asternam ,  qui  ereditis  in  «a- 
mine  Filii  Dei.  Et  hwc  est  fiducia ,  quam  habemus  ad 
eum :  quia  quodcumque  petierimus  secundum  volunta- 
tem  c/M»,flifrffe/(Vulg.,  audit)nos.  Elsdmus^quia  au- 


inultapatiamur  atalibus,</i/t9aitittsitos,cariiftm/,  tit- Bi/ii  nos^  quidquid  petierimus.  Scimus  quoniam  kabt-' 


vicem^  quoniam  caritas  ex  Deo  est.  Et  omnis  qui  diligitt 
ex  Deo  natus  ei/,  et  cognoscit  Deum.  Qui  non  ditigit , 
non  novit  Deum^  quia  Deus  caritas  esl.  In  hoc  appa- 
ruit  earitas  Dei  in  nobis,  quoniam  Filium  suum  unige- 
nitum  misit  Deus  in  mundum,  ut  vivamus  pcr  eum.  In 
hoc  est  caritas ,  non  quasi  nos  dilexerimus  Deum ,  sed 
quoniamipse  dilexit  nos^  et  misit  Filium  suum  propitia" 
tionem  pro  peccatis  nostris.  Carissimi,  si  Deus  dilexit 
nos ,  et  nos  debemus  atterutrum  diligere.  Deum  ncmo 
vidit  unquam.  Si  ditigamus  invicem^  Deus  in  nobis  ma- 
netf  €t  earitasejus  in  nobis  perfectaest.  In  hoe  intelli' 
gimuSf  quomam  in  eo  manemas,  et  ipse  in  nobis ,  ^uo- 
niafit  de  Spiritu  suo  dedit  nobis.  Et  nos  vidimus^  et  tes- 
tificamur^  quoniam  Pater  misit  FiUum  suum,  SalvatO' 


mus  petiliones^  quas  postulamus  ab  eo.  Qui  scit  fratrem 
suum  peceare  peccatum  non  ad  mortem ,  petat  el  de^ 
bitur  ei  vita  peccanli  non  ad  mortem.  Est  peceatum  ad 
mortem  ;  non  pro  ilto  dico^  ut  roget  quis.  Ornnis  iniqui^ 
tas  peccatum  estf  et  est  peecalum  ad  mortem.  Scimuo 
quia  omnis  qui  natus  est  ex  Deo,  non  peccat :  sed  gene-- 
ratio  Dei  conservat  eum^  et  malignus  non  tangil  eum. 
Scimus  enim,  quoniam  ex  Deosumus^  et  mundus  totus 
in  maligno  positus  est.  Et  scimus  quoniam  Filius  Dei 
venit,  et  dedit  nobis  sensum^  ut  cognoscanws  Deum  ve^ 
rum,  et  simus  in  vero  Filio  ejus.  Uic  est  verus  Deus  ei 
vita  (eternn  ( /  Joan.  iv  e(  v).  Propter  mala  sua  muUi 
potentes  oppressi  sunt  valde^  et  gtoriosi  iratUti  sunt  m 
mafiui  aiterorum,  Benedictio  autem  Deiin  mercedem 


rem  mundi.  Quisquis  confessus  fuerit  quoniam  Jesus  est  C  justi  festinat^  et  in  honore  ( Vulg.,  hora)  veloei  prous- 


F.ilius  Dei ,  Detii  tn  eo  manet,  et  ipse  in  Deo.  Et  nos 
agnovimus ,  et  credimus  veritati,  quam  habet  Deus  in 
nobis.  Deus  caritas  est :  el  qui  manet  in  caritate^  in  Deo 
manet^  et  Deus  in  eo.  In  hoc  perfecla  est  caritas  nobis- 
cumf  ut  fiduciam  habeamus  in  die  judicii:  qui»sicttt 
itle  estf  et  nos  sumus  in  hoc  mundo.  Timor  non  est  in 
caritate^  sed  perfecta  caritas  foras  nuttit  timorem,  quia 
timor  pcenam  habet.  Qui  autem  timet ,  non  est  perfeetus 
in  charitate.  Nos  ergo  tUligamus  Deum,  quoniam  Deus 
prior  dilemt  nos.  Si  quis  dixerit,  quoniam  diligo  Deum^ 
et  fratrem  suum  oderit ,  mendax  est.  Qui  autem  non 
diligit  fratrem  suum ,  ^uetft  videt ,  Deufft  ^uefit  nofi  oi- 
ilet  quomodo  polest  diligere  ?  Et  hoc  mandatum  a  Deo 
habemus  ,  ut  qui  diligit  Deum ,  diligat  et  fratrem  suum. 
Omnis  qui  credit ,  ^tiontom  Jesus  est  Christus  ,  ex  Deo  D 
nattts  est.  Et  omnis  qui  diligit  eum  qui  genuit ,  diligit 
et  eum  qui  natus  est  ex  eo.  In  hoc  cognovimus  (Vulg. , 
eognoscimus),  quoniam  diligimus  natos  Dei,  cum 
Deum  diligamus  ^  et  mandataejus  faciamus.  Utec  est 
enim  charitas  Dei ,  ut  mandata  ejus  custodiamus.  Et 
mandaia  ejus  gravia  non  sunt :  quia  omne  quod  natum 
est  ex  Deo  vincit  mundum.  Et  hasc  est  victoria ,  quie 
vincit  mundum^  fides  nostra.  Quis  est  qui  vincit  mtiii- 
diim ,  niif  qui  credit  quoniam  Jesus  est  filius  Dei  ?  Uic 
estqui  venit  per  aquam  et  sanguinem  ,  Jesus  Christus , 
non  in  aqua  solunt ,  sed  in  aqua  et  sanguine.  Et  Spiri- 
tus  est  qui  testificatur^  quoniam  Christus  est  veritas. 
Honium  tres  sunt  qui  testimonium  dant ,  spiritus , 


lui  t//ftti  fructificat.  Beatus  vir^  qtti  non  est  tapsus  verbo 
cx  ore  suo^  et  non  est  stimulatus  in  tristitia  delicii  ( Ec^ 
cli.  XI  et  XIV ).  Scitoie,  charissiini ,  pro  ea  pietale 
( S.  LeOf  ep.  46),  quae  vobis  Dei  famulis  impendenda 
est,  oinnes  suggesiiones  vestras  fidei  calholicae  profa- 
turas,  ine  dignanter  suscepissc,  ut  ipsarum  quoqoe 
opera  et  pax  christiana  reparari,  et  error  iropios 
possit  aboleri.  Et  si  amplius  de  talibus  aut  de  bis  si- 
miiibus  aliquid  fuerit  deliberandum,  celeriter  ad  nos 
relaiio  dirigatur,  ut  perlraciata  qualitate  horam  nos- 
Ira,  quid  observari  debeat,  sollicitudo  censiituai.  Data 
vikalendas  augusti,  Gonstantino  (a/.Constantio)  con- 
Bule  (a/.  Constante). 

EPISTOLA   II, 

EUSBBII  PAPiE  AD  iECTPTIOS  (1). 

De  episcopis  rebus  suis  spoliatis,  aul  a  sede  pulsis,  nisi  ia 
integruro  resiiluantur  non  judicandis,  in  syoodis  convo- 
candis,  ut  ab  omnibos  suae  proviud»  episcopis  aodian- 
lur. 

Eufebius  Bomanos  et  aposlolicce  Ecclesim  episeopus, 

dilectissimis  in  charitate  Christi  unammiSf  charitatis 

glutino    connexis    fratribus^  per   Alexandriam  et 

jEgyptum  Domino  militantibus,  et  rectam  fidem  fe- 

nentibuSf  in  Domino  ialulem. 

Benedicius  Deus  et  pater  Domini  nostri  Jesu  Christif 

el  Deus  totius  consolationis,  qui  consolatur  nos  in  omm 

tribulatione  nostra  u/,  possimus  et  ipsi  coasoUui  eos^ 

qui  in  omni  pressura  sunt  per  exhortationem  qua  exhor- 

(1)  Addit  manascriptus  Alexandriuos. 


1105 


AD  SANGTI3M  £USEBIUM  PAPAM. 


1106 


tamur  ip$i  a  Deo.  Quoniam  sicut  abundant  pcfMtones  A  ^ccusari  voluit,  ipse  dedit  cxemplam,  qu.indo  per 


C/iriili  m  nobiSf  ita  el  per  Chrisium  abundai  consolatio 
noHra.  Sive  autem  tribuiamur  pro  vesira  exhortalione 
€t  salule ,  sive  exhortamur  pro  vestra  exhortatione  et  <a- 
lute^  qwe  et  operatur  tolerantiam  earimdem  passio^ 
itifm,  quas  et  nos  palimur.  Et  spes  vcstra  firtua  est  pro 
vobiSf  scientesquoniam  sicut  socii  passionum  estis,  sic 
eritis  et  consolaUonis.  Yetera  ( dilectissimi),  fransierunt, 
et  ecce  facla  sunt  nova.  Omnia  avtem  ex  Deo^  qui  re- 
coneiliavit  nos  sibi  per  Christum,  et  dedit  nobis  nunis- 
terium  reconcitiaiionis  :  quoniam  quidem  Deus  erat  in 
Christo,  mundum  reconcilians  sibi^  non  reputans  illis 
delicla  ipsarum;  el  posuit  in  nobis  verbum  reconciliatiO' 
nis  .  Pro  Christo  ergo  tegatione  fangimur ,  tamqunm 
Deo  exhortaute  per  nos.  Obsecramus  pro  Christo^  recon- 


seipsum  (S.  Greg  ,  c.  i4  Ub.  xxv  Moralium  ),  et  non 
per  alium ,  negoii:inies  ejecit  sacerdotes  de  templo , 
et  mensns  nummularionim  proprio  everlit  flagello , 
et  ejecit  de  lemplo.  Et  sicut  alibi  ait :  Detts  stetii  in 
synagoga  deorum ,  in  medio  autemdeos  discernit  {Psal. 
Lxixi ).  Dci  ergo  ordmaiionem  accusat,  quiepisco- 
pos  aciusat  vel  condemnai ,  dum  minus  spiritualia 
quam  lerreiin  seclatur.  Causa  enim  fidei  et  dileciionis 
(  S.  Leo,  ep.  34  ),  quibus  salus  cbrisliana  consistir, 
multamesollicitudinc  iaborare  compellit,  metueiitem» 
ne  pravifas,  qiiae  in  suis  fuerat  amputanda  principiiSt 
processu  temporis  et  pertinacior  fiat  ei  altior.  Nam 
inimicum  nimis  est  {S.  Leo,^}i.  40.  i;.  5),  atqiieincon- 
gmum,  eos ,  qui  episcopos  vel  rcliquos  veros  sacer* 


citiamini  Deo.  Eum,  qui  non  noverat  peccaium ,  pro  B  <)otes  sua  persecutione  vcxant,  caiholicorum  nomini- 


mbis  peccatum  fecit,  ulnos  efficeremur  justiiia  Dei  in 
ipso.  Adjuvantes  autem  exhortamur^  ne  in  vacuum  gra^ 
liam  Da  recipiaiis.  Ait  enim  :  Tempore  accepto  exati- 
divi  le,  et  in  die  salutis  adjuvi  te.  Ecce  nunc  tempus 
aeceptabile^  eccenuncdies  salutis.  Neminidantesuilam 
offetitionem,  ut  non  vitnpcretur  ministerium  nostrum^ 
$ed  in  omnibus  exhibeamus  nosmetipsos  sicut  Dei  mimf- 
tros,  in  multa  pnlientia,  in  iribulaliombus.  in  necessi- 
tatibus,  in  angustHs^  in  piagis^  in  carceribus,  in  sediUo- 
nibus^  in  lahoribus^  in  vigiliis^  injejtmis^in  castitate^ 
in  scieutia,  in  tmtganimitate  el  suavitate,  in  Spiritu 
saneto,  in charitate non  ficta, in  verbo  veritalis^in  virtute 
Dei^  per  arma  justitice  a  dexlris  el  a  sinistris^  pergiO' 
riam  el  ignobilitatemt  per  infamiam  et  bonam  fantatn. 


bus  sine  discretioue  misceri ,  cum  damnatam  impie- 
taiem  uon  deserenie?,  ipsi  sua  pravilaie  condemnan- 
tur,  quos  convcnit  percelli  pro  perfidia ,  aut  liberari 
( al.  laborare)  pro  venia  :  quia  sicut  plenum  pietatis 
est  {Idetti^  tib.,  c.  2),  oppres^is  cbariiatem  dominicam 
reddi  (  al.  redhiberi ),  ita  justum  est ,  omnia  pcriur* 
baniis  auctoriiateni  amputari.  Miror,  carissimi,  quare 
tam  cito  movemini ,  atque  a  vestro  sensu  transferimini 
{  Galat.  i),  cum  scriptum  sit ;  Post  concupiscentias 
tuas  non  eas^  et  a  volunlate  tua  avertere.  Si  prastes  ant- 
tnce  tuce  eoncupiscenlias  ejus^  faciet  te  in  gaudium  ini» 
micis  tuis.  Ne  obtecterisin  turbis,  nec  in  modicis.  Adest 
enitn  {  Vul.,  assidua  enim  est  )  commissio  illorum.  Ne 
fueris  mediocris  in  conlentione  ex  fenore^  et  esl  libi  tit- 


ut  seductores  et  veraces,  sicut  qui  ignoti  et  cogniti :  quasi  G  hii  in  sacculo.  Eris  ettim  invidus  vUce  lua.  Operarius 


morientes,  et  ecee  vivimus :  vt  casiigati  et  tion  mortificaii : 
quasi  trisles^  semper  autem  gatidetttes  :siculegentes^  mut' 
tos  aulem  locupietantes :  tanquam  nihil  habenles,  et  omnia 
pouidentes.  Os  noslrum  paiet  ad  vos,  Corinthii,  cornos" 
trum  dilatatum  est.  Non  angusiiamini  in  carnalibus 
(Vulg.,  tit  nobis)^  angusiiamini  autem  in  spiriluaUbus 
(Yulg.,  in  visceribus  vestris).  Eamdemataem  habentes  re- 
mtmerationem,  tamquatn  filiis  dico^  dilatatiiini  et  vos. 
Nolitejugum  ducere  cutn  infidelibus.  Quw  aulempar- 
ticipatio  justitiascum  irAqttitate?  Aut  qucesocietas  tuciad 
tenebras?  Qtto!  auiem  convetttio  Chtisti  ad  Belial?  Aut 
quce  pars  fideli  cum  infideli?  Quis  autem  consensus  iemplo 
Dei  cum  idolis  ?  Vos  enim  estis  templtim  Dei  vivi ,  »cut 
dicii  Dotttinus :  Quoniam  inhabilabo  in  f//t«,  ei  inambu' 


ebriosus  non  tocupleiabiiur :  et  qui  spernit  modica,  pau- 
latim  decidet.  Vinum  et  mulieres  aposiatare  faciuttt  sa* 
pietites,  et  arguunl  sensaios :  et  qui  se  jungii  fornicarHs^ 
erii  ne^ptam.  Puiredo  et  vermis  {  Yulg.,  vermes )  here^ 
ditabunt  illum ,  et  exlolletur  in  exemptum  majus,  ei  lot^ 
lelur  de  ntmiero  anima  ejus.  Qui  credit  cito^  levis  corde 
esif  et  minorabilur  :  ei  qui  delinquii  in  animam  suam , 
insuper  habebilur  {yulf;.,  habebit ).  Qui  gaudet  imqui" 
late ,  denoiabitur ;  ef  qui  odit  correptionem  ,  nnnuetur 
vita  :  et  qui  odit  loquaciiatem ,  extinguit  malitiam.  Qui 
peccai  in  animam  suam ,  panitebii  :  ei  qtu  jtuundattur 
m  maUiia ,  denoiabiiur.  Ne  iteres  verbum  nequam  et 
durum^  et  non  minoraberis.  Amico  ei  inimico  noli  mor-* 
rare  sensumtuttm ,  et  si  esl  tibi  deticiumt  noti  denudare. 


bulabo ,  et  ero  illorum  Deus ,  et  ipsi  erunt  mihi  popu-  D  Audiet  emmte,  et  custodiet  ie:  et  quasi  defendens  pecca* 


tus.  Propter  quod  exiie  de  medio  eorum ,  et  separamini 
de  medio  eorum ,  dicit  dominus :  et  immundum  ne  teti" 
geriiis ,  et  ego  recipintti  vos ,  et  ero  vobis  in  palrem ,  et 
vos  eritis  niihi  in  filios  et  filias ,  dicii  domintu  omnipo^ 
tens.  Bus  igitur  habentes  protnisUoneSp  cartMtmt,  mtm- 
deitius  nos  ab  omttt  inquinamento  carnis  et  spiritus,  per» 
ficientes  sanclifieationem  in  timore  Dei  { II  Cor.,  i-,  v« 
VI,  VII ).  Errorero  vestrum  corrigite,  fratres,  et  ab 
omni  erroris  roacula  vos  custodite ,  ut  purum  Deo 
rounus  offerre  valeatis.  Servos  Dei  nolite  persequi « 
episcopoB  nolite  infamare,  neque  accusare,  quia  Deus 
08  suo  judicio  voluit  reservari.  Quod  eniin  non  ab 
liumanis  aut  pravaB  viiae  liominibus  eot  depravari  ^iit 


tum^  odiet  te^  et  sic adhasrebil  {  Vulg.,  aderii)  tibi  sem» 
per.  Audisti  verbum  adversus  proximum  ?  eommoriatur 
itt  te,  fidens  quoniam  nonje  disrumpet.  A  facie  verbi 
parturit  fatuus^  tamquam  gemitus  paritu  infaniis. 
Sagiita  infixa  femori  camis,  sic  verbum  in  corde 
siulti.  Corripe  amicum ,  ne  forte  non  intellexerit , 
et^cum  fecerit  injtsriam,  et  non  inteUexeritf  dieat.  Non 
feci :  aut  si  fecertt ,  ne  iierum  addat  facere.  Corripe 
frroximum  ,  ne  forte  non  dixerit  :  et  si  dixerit,  ne  forte 
iteret.  Corripe  amicum,  saspe  emm  fitcommissio,  el  non 
omni  verbo  credas.  Est  qtti  labitur  in  littgua  sua ,  sed 
non  ex  animo.  Quis  est  enim  qin  non  deliqueril  in  tin^ 
gua  sua?  Corripe  prommum^  antequam  commineris  t «( 


4107  ApPENPIt  TIRTtJk»  HOS 

dalocwn  ^moriAftUsimi.qmaomk  sapientia  «4  ^dm-  A  ^**HfA  )t  ci  fmMH$  «ii  aNM  tttimiciMi  gta^,  Op^^ 


Ma  fiofor  Uei^  U  jn  anutt  iapt|ii/ta  dis^iiic^  leyif .  ^ojt 
<;il  lapfenlia,  wqi^^  tcmkia^  ct  uon  f$t  cogitaim  (laiHd 
fitii  iu  iila^  Pfccmorm  pr^4efiuia  cU  m^^*^f  ^  M> 
ifW^cratio  :  <|  est  tnstpt^ii  qui  imniiniitdir  lapiea- 
tia  (1),  Mcliar  ^?<  homo  qt^  dcficit  «apien/fa,  ^i  dcfi- 
cieni  $e^su  in  tlmore  Pei^  q^am  qui  ^lmndai  semu^  cH 
tratagirfdJitux  fegem  Aftis^vu.  £ii  la/erUa  certa^  eiipm 
i^iqua  :  fi  ^t  qui  em\{tit  vcrbum  cext^m,  enarran$  tim- 
latem*  ^«1  q^  penuiier  humUidt  $c ,  §t  inleriofa  fjut 
plena$^\u  dolo.  K$t  cnimju^m^  qw  $c  nimium  <)iM<- 
tU  a  i[nHlta  kumifitatc:  Ct  mi\t*f¥^qtii  inclinqt  facienn: 
ct  lingU  non  v,idcra  $c  qmd  ignoratUim  eif .  Et  li  ab  i^- 
bcdHHate  virium  t^eturpeccare,  |<  inven&tit  lcmp^c 
maU[acien4if  male(aciet.  £«  mu  cognosciiurvir^  «|  c^b 


hrinm nequm in hatmna mendacium ^  eiiuare iMdi$ch' 
piinatofum  a$0duc  mt*  Imdm  furem  ( Vulf . ,  peiiee 
fur  qmm  )  onHfoifaf  viri  memM9.  periuHenem  muem 
amh  hcreditabunt.  Hari$  kamnm  p$endaeim  tne 
/ianarc»  et  confusiq  iHorum  cum  ip»f  eme  inlmmsekme 
l  EccU,,  i^viii,  XIX  el  xm ),  Yos  lfr%im)  ddoMiieniit, 
proruiara  hpminibu»  Mi^icefp  ini)iiiiiMii|#r  «etUfi  m 
c|ianl9teCI|ri$i|;|imi}ii,ero()s#fifanm  vQiifiDoiiHiiii, 
III  digni  nmbuletfi  vocatione,  quq  voc^H  nfji,  eum  mm 
l^u^ilitafe  et  |itanii^<iK<iii«i  atm  pcitimm.  tmmiahmes 
inviccm  in  ci<mi«te,  $ciUciH  $cmfe  mmm  $jimiu»  hs 
vmufq  pacis.  lirmm  mpHs  «l  mi^  sffifiM,  sieea  «•- 
cafi  c$ti$  in  unq  $pe  vacqiianH  ucstrcq ;  mt9  Ombm, 
um  /i^fsif  m^m  bgpiism%  ^pm  Pm  pam  mmm. 


occursu  facm  cognoscitur  sensqtus.  J^mictus  cgrporis^  p  qui  super  omnes^  ^  pctFannmaf  el  fn  mtimibiue  iH4ii. 


(/niciiigtie  atifem  nostrum  dalq  c^t  gratia  secmfum  i 
itiram  dqna^ioHis  C/iriili.  PraptcriRMd  dicH:  4cmdmln 
aifdtn,  ^p(i>am  rfwl  cap(ii#iKiN  :4edU  dm  l^um' 
(tm  (Pi.  |Jivi()«  Quadmttem  asemditf  qmd  oM,  ifiii  nm 
^l  ^^iceflfii^  prirpm  iu  ipf^or^  PW^  i«T«l  Qm  4^ 
^cend^t  im  ^^  ^  9^^  ascendU  cupcc  amm  mMm^  hi 
pdimpicf^etQmmq:fltip$e  d^H  qmwlamquidmsm' 
§tolQ§^  quo$dam  ftHtm  pf9pheta$^  qlias  ueraemit§eUstm. 
pUqs  putem  pwqrp$ ,  pt  4gctores,  ad  cammmmimm 
mctQrum ,  ff»  opm  niiniif^ii,  fif  a;4i>a(|afi«|i  «oriM- 
rfi  Christi,  donec  pcciirraami  omfHf  i«  tmffalm  fid^ 
etqgmt\onis  FiUi  fl^\  iii  virm  pcrfpctu^^  in  mmmt' 
fam  (Ctatis  plenUudinis  ChrifH  .mjmnqn  smis  ptrc- 
mffi  fiuctuant^Sf  et  cirdHmfp^qmr  ami  mtc^  dqctmm , 


et  rms  dPttiumt  et  ingres$us  homini^  enuntianf  de  iliq. 

^if  ca^cptiQ  mcndqx  ir\  gre  (Vulg.,  fra)  oontumelio$i : 

<l  ci{  jf«iia>'»  %  tptod  ooff  praftadir  e^$e  Itqnum  ;  et  e$s 

tacen^ ,  fit  ip^c  e^  pr^dm^  Qum  bonum  e$f  arguere , 

quam  irqpci^  ct  cenlitentem  in  protionq  non  praiiibere  ! 

Cancupiscet\tia  $pqdom$  depirginavit  juvencuiam  ;  |ic 

qui  facif  pcr  vim  ju^icium  fni<|tittau  Onam  ^oifKiff  e^t 

(QrrcptQ  mmff^tt^r^  paaiicni  jafw/  sic  cnim  clfmie^  «o- 

tuniqriun]  pac^a^u^.  iSfil  tacm$fq¥t  inupnitursapieus: 

ef  fi$(  o(if6iii|  qui  pro^^  e$t  ad  faquend^m^  fi^t  ftutcqs 

faccfii,  ffpH  ha^en$  sernum  loqHci^  ;  e^{  ^l  iaccffi  i^f- 

|mi  icicni  apii  tempori$,  fiomo  $apient  tacebit  ^sque  ad 

tempus^  iascivus  au(^n  et  itfi^rfi^^ftl  fion  s^rita6i|  |fu{- 

pwi,  0«i  »?if«/'fi  «(«iuf  ^rbis^  /(prfji  ( Y4lg.,  loidft )  afif- 

mam  $qm :  ft  qui  pmwm  siti  mnmt  v\j¥sfft ,  C  m  ncqma  ^ifuffffm,  i^  mtuti^  ^4  cfr< 

Qdf>iur,  Est  prai^eisfa  ?'i  tt^(ii  virq  in  dif ff p/fnifla ,  ct 

est  inventio  in  (/cfrimf nliffUt  Est  dm¥Pt  quad  pon  ^ 

utiic :  c|  est  datun^  Quj^s  retrHjtmiq  di^plc^,  Est  propifr 

giariom  minpfaiia ;  ft  f^  qui  gb  h^mHffitie  tp^abit  fapu(. 

Est  qui  muKq  radim^tt  m^dico  pretio,  et  ^sf  r^||fuiff« 

en  $cptMplum,  Sapiens  iuverbi$  s^psun^  amabilem  fofU : 

gratigs  autfm  fatuarHm  effundentur.  X^^inm  (  VmIKm  4<i* 

lus )  insipienti$  pon  erit  ff/i/c  tild ,  ocufi  enim  iliins 

septempUces  sunt,  Exigua  d^^it,  et  mnfta  imprcipe' 

ra^it ;  ct  apcrtia  ari^  i//i«4 ,  iff/lammali(»  f^t^  Hadie 

fcnertttqniSt  Ct  cras  f^pctit,  et  q(UbiU$  i^qm  hniumq^h 

FatuQ  nan  ^iaitfiw,  P^  ^on  crit  gforiq  (y^\i,  iir^iifi) 

konis  iUiue^  Q^i  enim  edm(  pd^m  iUiHh  /aM  Hhw 

mt.  QuoUen,  ii  ffMiMi  pridpbpni  em  f  fim^  mmt 

^ed  M«ti4fim  erat^  directo  sp»sudi$tribuHt  iimi/>l^  D  Uuod  «l4uii<  n^  ad  »yao4uiP  ooaiprovincialett«  acc 


^qr't$  ( Epttcs.  lY  )^  Pq  occaUfi  ( Pmpcri  em^  ii) 
enifu  (utrdi^  alieifi  lemer^  judia^  iaiunHm  mi:  ^ 
eum,  p^jHs  MQfi  vMeutfifr  oi^  Qpec^  tnma»  p^cDauiiti 
e$t  ^it  sMspieiqife  repretiepctere.  Qm  dP8fl»  4u«  m%- 
fori  m  cofffmiiwe  iffnt  (Coiw.  ^  Rqp^.  §^  Hummqck^i. 
^fifff  uec  fepreLeodere  ( ttfiu  s^  fect:|  gil^  e^prbfiiVQ. 
rii )  del>eut ,  ncc  Ml(a(enus  ^cc^^ilfe  fKttsttfii  i  «iiiia 
f^ct^  pasiorMm  oris  (al*  Ovfi )  g|||f(io  (JM-iimda  noii 
Qun^  quamquam  lecte  reprebemlfifut^  fFfdeMtUf* 
Ideo  isia  dicimus,  quia  iu  scripturis  veitfis  r^periaiui, 
guQsdam  episi^pos  vestrfs  io  p^rlil^us  a  propriis  ovi- 
ifna  accus^^ns,  aliquos  vjdeliceiesi  suspi(sioAe,  etaii- 
Ifips  m^  c^  r^MQpe :  ot  icicirco  quosdai»  osao  rtlitia 
%m  ei^pqlUMf»,  attoadaa)  verp  a  propria  sede  puisos. 


et  quad  non  erat  M^dtufi.  i^psus  fatsce  Unim,  quasi 
qui  a  pavimenta  ca4m  >  sic  casns  mqiarum  festinant^ 
vcment.  ftamg  i^gram  ( Yiflg.,  ackaris ),  0ifaii  fabnia 
«fnaifi  ore  ixtdisciplimtq^um  mdua  erit.  flx  er^  fatpi 
reprobabituf  pmb(tia  :  wm  ^nfmdi(uli{{iifff  in  f^pofc 
•No,  Est  qfti  uc(atur  p$ccqri  «4  ( VHlg.,  pr^)  »«<»pw,  ^/ 
in  f egifia  «tfa  ilfiiffci#|i<Kr«  E^t  q^i  ppr^i  mmm  f aoin 
pro  (Yulg,,  prm)  cqnfutnane^  ft  qk  iiftprui/cn^  peieiAna 
perdet  aem»  pmsom  wtm  tmpiim^  p^dci  if,  Si$^ 
qui  prm  cenfumnc  pmmi^i  prq  nmca  ( Vqlg.,  prom. 

(1)  Hic  locus  sic  legitur  iif  YulgaU :  f  l  fioif  eH  sapiendia 
nequiHcB  disciplina ;  et  nonest  cogitatus  peccatonm  prti- 
denlia.  M  NMpiilia  ^  IH  ipia  eiiptfcralfp,  ^. 


ad  gefieralem  ppm  vffcitri »  nep  in  aiiquo  judicart , 
f^iitequam  cquct»,  quas  eis  «uUata  suut,  legilHis  poics 
(ati  eprum  re^iutegren^ur  (al.  poci/lciaiiiiiia  redim.). 
?rm  PWQ  epori^t  onffii^  illis  ie|[iiips  rediiilegr&ri, 
^i  eccl^iftl  •  qqap  m%  lublaii»  sunt,  eum  oaiai  privi* 
iegiq  ifbf  ( nl.  ffipi  reitiiui,  »(  poaimodam,  non  sub 
angusti  (eiffPPrii  sp^iittt  led  ianiomiemporiaspaUttm 
^is  ifidulgeatfir ,  qmntum  e^poiiMi  vel  eKpuisi  esse 
Vi^eifiur  I  apfequam  a4  synoditm  eOAf oceiftQr,  et  eb 
pmnibifl  quibqsque  (al.  qmsque)  m»  prQviuci»  fpi- 
icopis  audfantur.  fim  necconvof^ri  ad  pausamioec 
dijudicari  poteat  eypoliatui  yoI  eipulsue  :  qai  inm 
esf  privflegium ,  quo  ei^poliarf  possii  jam  auda- 


ii09  AD  SANCTDM  EII6EBIUH  PAPAM.  II 10 

ius  Unde  e|  anliquiius  decreluin  esl ,  yi  m^^  A  cttUvai  9po&i|Baicl8  adoioiiUiaBibiis  laekenMis  :  et 

4m  diJeeiionis  (a|,  dUectioni )  noaine  8|iei  reddUniis 


posse$$iof)e3 »  ^l  omqia  sibi  sublala  ^  a|qu^  frucius 
ci^nctos,  ^nip  litem  pqniesuiiun  percepipr  vel 
primas  (al.  primo)  possessori  resUluai.  Et  aiibi  scrip- 
|um  bal)etur  :  ille  qui  Yiolentiam  perlulit,  uni?er$a  in 
8taii),  quo  fuerant,  recipial,  et  qu2e  possidei,  securqs 
leneat.  E^t  alibi  in  synodalibus  patrum  decretis  et 
regum  edictis  legitur  statulum  •'  redinlegranda  sunt 
omnia  eipolifiiis  vel  ejecfis  episcopis,  pr^sentialiter 
ordinatione  poi)ii(icum,  et  io  eorum ,  qnde  absc^sse- 
runt,  Iqca  fupdjtus  revocanda  quacumque  conditione 
temporiSf  aut  dolo,  aut  captiviiate,  aul  virtute  ma- 
jorum,  ai|t  per  quascumque  injuslas  causas,  res 
Ecclesiae  vel  proprias  aut  sub^tantias  suas^  per(|idis^e 
Doscuo^ur  ^nie  accusationem,  aut  regularem  ad  sy- 


velut  quodd^m  debitum,  pleniuii  tt^  Qeum 
mpiislremus  affecium.  Jungamus  ergo,  diieetissi- 
mi  fratrasi  coBliniias  ei  bumiies  pieees  c  ei  Deum 
nosirum,  oris  et  eordis  laerymis  supplieaiiles ,  jugt 
deprecatione  poscamus,  «l  instilutioBe  ei  opere,  illi* 
eujus  esse  m^mbra  cupimus,  haereamos,  nec  unquam 
ab  illa  via,  quae  Gbristus  est,  flevio  traroite  decli- 
iiemus,  ne  ab  eo  juste,  quem  nos  unpie  relinqidmus, 
deseramur  infelices.  Quod  superni  favoris  auxilio, 
ea  nobis  potest  raiione  caniingere,  si  apostolica  dog- 
mala,  si  patrum  mandaia  servamus.  Dicit  enim  da- 
minus  nostef :  Qui  dt%ti  me,  $ermonm  meum  ser- 
vabii,  et  PtUer  mm  dUigel  <t»m,  et  ad  eum  veniemut. 


fipdum  vocaiionem  eorum,  et  reli()(ia.  Est  etiam  |n  ^  ei  maneiouem  apud  eum  fw^us  {Joan.  xiv).  Et  licel 


antiquis  Ecdesix  statutis  decretum,  ut  quj  aliena 
invadit,  non  exeat  impuniius,  sed  cpm  multiplic^* 
tiooe  omnia  restituat,  yode  et  ii)  eyangelio  scriptum 
est.  QuQd  |t  quid  aliquem  defraudavi^  reddo  quadr^- 
plum  [Luc.  xix).  Et  in  legjbu^  sxcqli  caulum  bab^tur : 
qui  rem  subripit  alicnam ,  illi  cuju$  fe$  dir^plfl  ^l> 
in  decupluip,  quae  sublaia  sunt,  rcsiiiuat.  plt  in  lege 
divina  iegimr.  Maledicius  omi^^  quis  ^ransferi  teru\i' 
ntts  proxipti  ini.  Et  dicet  omnis  populuSf  Aman  (P^m* 
^xvni).  'f  alia  (ergq  non  praesiimaplur  absque  ^Uione 
iiec  exerce^Biur  absque  stia  damnatlQne  ( Bqcte^us 
verpa  Symmu(;hi  papce^  in  eonc,  faudato).  Pi^cem, 
^t  npi)  dainnumt  am  liijustiijam  alicnjus  sepiamini  in- 
vii^em,  e(  jp  omnes.  Veritqtem  autfm  fac^entes  iri  fbq- 


hm  possinl  generaliter  dicta  sufficere,  ut  ¥el  decli- 
nemas  errata,  vel  cuslodiaraus  calholica  :  ab  apo- 
Slolis  lamen  eorumque  successofibus  noviniuscofisii* 
lutum  (Si^iis  ^entenHa  iSO  ;  Badr.  coii.  eap.  67), 
criminationes  advcfsus  doctores  noA  debere  suseipi , 
nec  peregrina  judicia  fieti  {Cod.  Theod.  L  ii ,  Ctl.  i , 
consi,  10),  nec  quemqusm  alterius  JHdicis  quam  sui 
sententia  debere  eonstringi  {Cod.  Jusi.  i.  vii,  tii.  48, 
eonti.  4).  Capul  enira  eeclesiae  Gbristus  est.  Cbristi 
aulem  vicarii  saeepdotea  sunt,  qui  vieeChrisii  lega- 
tione  funguntuf  In  ecclesia  (flormisito,tfp.  %b^jmn 
^iata).  Idcirco  quidquid  ad  eorum  flt  injuriam ,  ad 
Cbristum  periinet,  qui  dixit :  Qiit  vos  audit,  me  au- 
dii :  et  qui  vos  spemit,  me  spemii.  Ei  qui  spernii  me. 


ritate,creficam\tSt  in  illop&r  ott|t?ia,  qni  ^i  capu^  C/trfi-  q  spemi  eum  qui  me  mi^i  (Luc.  x).  Isla,  fratres,  terri- 


tus^  ex  quq  totum  corpus  fompacit^m  $t  counexum  per 
onmem  juncturom  mbn^nistrailQnis ,  secundum  operq- 
ilQt\ewiip  mensuram  ^niuscujusquememliri^  qugmentum 
corpQfi^  facH  |>  «^(/t^altetiem  «i^t  in  f/^(2r{>(^.  fie  ca- 
ierq^caxis^vfd^  qaudete^  et  perfefti  ^lgt^ :  exhqriapiini^ 
idm  ^opit^f  pofen^  babeie.el  D^s  pqp^  ^tdilecligni^^t 
vqbiscum  {Beb.  j|i,  Epb^  |v).  Dominus  i^psfpdialyoset 
ftunc,  eiin  diemaierni^ati^  {Mfetr.  m).Aiii|en.  DaUi  ix 
Ka)e|idas  octobri^  PonHnolino  {Canstqntio)  cl^trNi^o 
con^ulei 

EPISTOLA  Hi, 

BOSBBII  BAPA  BPISCOPIS  TUSCIiB  Bf  eAUPANlJB  DIRBQTA. 


liilia  suut ,  el  oppido  dliigeBler  eonsideranda  ei  ca- 
venda,  et  Um  pvopier  eos  qui  seipsos  aul  cuplditate, 
aul  avaritia,  aut  invidia  perdere  moliuntur,  ne  fn 
prpfunda  iabantnr,  aut  in  talia  incidant  mala ,  quam 
propler  persecutiones  Ecelesiae ,  servorumque  ejus, 
qui  juxla  veritatis  voeem,  ocules  habenieSf  non  videni^ 
ei  aures  habenies,  non  audiuni ,  nec  intelHguni  qua: 
piaceni  Deo.  Seqnenles  iiaque  in  omnibus  apostoli- 
oam  regolam ,  et  praedieantes  ejus  omnia  constituUi 
{Joannes  ep.  ep.  in  iibeiio  posi  BormisdiB  ep.  51 , 
5,  queest.  5,  Consiiitdmus  cum) ,  ob  cuslodiam  episco- 
pOFum,  qul  columnae  Ecolesiae  a  Deo  dicti  sunt  et  co&- 
lererum  verorum  saeerdotum,  firinanies  cana  pairum 
statuia ;  slaluimus  ilerum  eum  emnibus  qui  nobiscuni 


De  infiMDibus  ad  lestlinooinm  dob  admittendis ,  et  qui  di- 
cimtyr  infames ,  e|  d^  b$reti£(s  rite  baplizalis^  si  ad 

fidem  reverlantur,  per  ro^nus  imposliionem  recipiendis,  .        .       .     .  j  j       j        .  , 

quae  quidera  manus  imposiiio  ad  ^mmos  sicerdoles  lan-  D  sunl  episcopis ,  sicut  dudum  decretum  reperimus ,  ut 
lunwpodo  pertinere  ipoiisiratur.  homicida,  malePci ,  fiires ,  sacrilegi ,  raptores  {Badr. 

Piief{mnUs  fratribus  universi^  episcopis  per  Campq-     ^^^  g^^  |„  ^^^^  Eulychiani  papai),  adulleri.  incestl. 


map^  ei  Tus^am  constitutiSf  Eusebius. 
BenedietuB  dominus  Deus  noster,  qui  {Bormisdm^ 
ep.  25)  per  miserlcordiam  suam  Romanam  eceie* 
siam  B.  Petri  aposlolorum  principis  saeerdotio  diia- 
vit,  nob|sqoe  viam  monstrandam  circa  nos  ( pro- 
pter  universalem  curam,  qua  nobis  est  propter 
priviieglum  ejusdem  Ecciesi»)  invicem  earliatls  iii- 
dulsit,  ut  qai  eobseremus  flrmitate  lidei,  jungamur 
quoque  votivi  (al.  votiva)  jueuudilale  oolloquii,  quo 
Iscilius  diim  pev  iiliepaFum  minisieria  ad  vos  usqoe 
peiieiidimas ,  eliam  <opda  vesira  ad  religiosum 


venefici,  suspecti,  criminosi,  dotnestiei,  perjuri,  ei  qui 
raptum  fecerunt,vel  falsum  testimonium  dixeruni,  seu 
qui  ad  sacrilegos  {Sortiiegos  lege  ex  coni.  Latinii)  divl- 
nosqueconcurrerunt,  similesque  eonim,  nullalenusad 
aceusatlonem ,  vel  ad  testimonium  sinl  admiitendl, 
quia  inbnies  sunt  et  juste  repellendi ,  qula  funcsia 
esl  90X  eopum.  Voeem  {Cod.  Theod.  Hb.  ix ,  tit.  6, 
eonsi.  S)  enim  funestam  in  omnibus  interdicl  potius 
quam  audiri  oportet.  Periculum  ergo ,  quod  doctori- 
bos  imminel,  summopere  semper  cavendum  est  et 
declinandum,  ei  illi  sunt  a  cundis  portandi  el  custo- 


IHI  APPRiNDIX  TEUTiA,  jlf^ 

diendi,  dicente  Domino :  Quod  um  ex  mimmis  meis  Mn  ore  pdeli  abundabit,  et  flommalor  dabit  eam  ilU. 


feciitii,  mihi  fecistit  (Matth.xnv),  Prima  (Hormis- 
das^  inregula  fidei^  postep.  9  et  ep.  5i)  eniiii  snlus 
esi  reclae  fidei  regulas  custndire ,  ct  a  coustituiis 
patrutn  nullalenus  dcvinre.Nec  potest  Domini  noslri 
Jesu  Glirisii  praptermitti  senientla  dicentis  :  Tu  es 
Pelrus,  et  super  hanc  pelram  tedificabo  Ecclesiam  meam 
{Matth.  xvi).  Ct  lixc,  quae  dlcia  sunl,  rerum  pro- 
bantur  effcciibus,  quia  in  sede  aposiolica  extra  ma- 
culam.  semper  est  catholica  servatn  religio.  Ideo, 
carissimi,  et  vox  juxta  saiictam  scripturam :  discite  be- 
nefacere  (/«ai.i),  et  mala  declinare  (Prov.  xvi)  et  pn- 
trum  regulis  (A/.  semper)  imbui,  sicut  scriptum  est : 
Fili ,  si  habes,  benefac  tecum,  et  Deo  dignas  oblationes 
offer.  Memor  esto,  quoniam  mors  non  tardat^  et  tes- 


Non  dixeris :  Per  Dominum  abest :  qum  enim  odit^  uon 
feceris.  Non  dicas :  llle  me  implanamt :  tion  enim 
necessarii  sunt  itli  homines  impii.  Omne  exeframentum 
erroris  odit  Deus^  et  non  erit  amabile  timentibui  eum. 
Deus  ab  initio  constituil  hominem  et  reliqnit  illum  » 
fiwim  consilii  sui.  Adjecit  mandata  et  prmcepta  9ua. 
Si  volueris  mandala  (Vulg.  mandata  conservare),  con- 
servabunl  le ,  et  in  pcrpetuum  fidem  plaeitam  facere. 
Apposuit  tibi  aquam  et  ignem:  ad  quod  volueris^  por- 
rige  manum  tuam.  Ante  hominem  vita  el  mort^  bonum 
et  malum.  Quod  placuerit  ei,  dabitur  illi :  quoniam 
multa  sapienlia  Dei ,  et  foriis  in  potentia,  vident  omnes 
sine  intermissione.  Oculi  Domini  ad  timentes  eum^  et 
ipse  cognoscit  omnem  operam  hominis.  Nemini  man- 


$a,nen,uminferorum,  quia  demonUralum  est  tibi.Te»-  B  davil  impie  agere,  et  nemini  dedii  spalium  peccandi 


tamentum  hujus  mundi  morte  morietur,  Ante  moriem 
benefac  amico  tuo^  et  secundum  vires  tuas  exporrigens 
da  pauperi.  Non  defrauderis  a  die  bona,  et  particula 
(Vulg.  6oiia  diei)  boni  doni  non  te  prwtereat.  Nonne 
aliis  relinques  dolores  et  labores  tuos  in  divisione  sorlis? 
Da,  et  aecipe,  ei  juslifica  animam  tuam.  Ante  obitum 
tuum  operare  justitiam ,  quia  non  est  apud  inferos  tii- 
venire  cibum.  Omnis  caro  sicut  fenum  veterasret ,  et 
sicut  folium  fructificans  in  arbore  viridi.  Alia  generan- 
tur^  et  alia  dejiciuntur :  sic  generatio  carnis  et  sangui- 
niSf  alia  finitur,  et  alia  nascitur.  Omne  opuscorrup^ 
tibile  in  fine  deficiet :  et  qui  illud  operatur,  ibit  cum 
illo.  Et  omne  opus  electum  jusiificabitur  :  et  qui  ope- 
ratur  iliud  honorabitnr  in  illo.  Beatus    vir,  qui  in 


Non  enim  concupiscit  multitudinem  filiorum  infidetium 
et  inulUium  (Eccles.  xv).  Ne  jucunderis  in  filtis  im- 
piis^  si  muliiplicentur^  nee  oblecteris  super  ipsos ,  n 
non  est  timor  Dei  cum  illis.  Non  credas  vitce  iUontm^ 
et  ( Yulg.  ne)  non  respexeris  in  labores  eorum.  Metior 
estenim  unus  timens  Deum,  quam  mille  /Wti  fmpM.  Et 
utile ,  mori  sine  filiis^  quam  relinquere  fiUos  impios. 
Ab  uno  sensalo  inhabitabitur  patria^  et  a  tribus  impiit 
deseretur.  Multa  alia  {yu\g.  talia)  vidit  oculusmeus, 
et  fortiora  horum  audivit  auris  mea.  In  sgnagoga  pec- 
cantium  exardebit  ignis,  in  gente  incredibili  exardescet 
ira.  Non  exoraverunt  pro  peccatis  suis  antiqui  gigantes, 
qni  destrucii  sunt,  confidentes  sucs  virtuti.  Et  non  pe- 
percit   peregrinationi  illorum  ,    sed    percussit    cm. 


^     .     .  ,.  '    •  ^vfv.»    f/«f  cruf  f riutf vm   inurum  ,    tea    vercusstt    eOi 


et  in  sensu  cogiiabit  circumspectionem  Dei.  Qui  excogi 
al  vias  illius  in  corde  liio,  et  in  absconsis  illius  in- 
telligens  ent,  vadens  post  illam  quasi  investigator,  el 
in  viis  illius  contistens.  Quirespicit  per  fenestram  ejus, 
el  in  januam  illius,  audiens.  Qui  requiescit  juxta  domum 
illius,  et  in  parietibus  illius  figens  palum.  Statuet  casulam 
suamadmanusillius,  et  requiescent  in  casula  illius  bona 
per  anum.  Statuet  filios  suos  sub  tegmine  illius,  et  sub 
ramis  ejus  morabitur.  Protegelur  sub  ramis  illius  a  fer- 
vore,  et  in  gloria  ejus  requiescet  (Eccles.  xiv).  Qui  timet 
Donanutn,  faciet  iUud{\it\f^.  bona) :  etqui  continens  est 
justitiof,  apprehendet  itiam :  et  obviabit  illi  quasi  mater 
honorificata.  et  quasi  mulier  a  tirginiiale  suscipiet  illum. 
Cibabit  Ulum  pane  vitat  et  inteltectus,  et  aqua  sapientiw 


miserius  est  ilUs,  tolam  gentem  perdens,  et  extoUentes 
se  in  suis  peccaiis.  Et  sicut  sexcenta  nullia  peditum, 
qui  congregaii  sunt  in  durilia  eordis  sui :  et  si  mnus 
fuisset  cervicatus,  mirum  si  fuisset  innnuMs.  Miserieor- 
dia  enim  et  ira  est  cum  illo^  potens  exaratio^  et  efku' 
dens  iram.  Secundum  misericordiam  suam^  «tc  correp- 
tio  ilHm.  Hominem  secundum  opera  sua  judieabit.  Non 
effugiet  in  rapina  peccator,  et  non  retardabit  suferemm 
facientis  misericordiam.  Omnis  misericordia  fadei  to- 
cum  iinicuique  secundum  meritum  operum  suorum^  et 
secundum  intellectum  peregrinationis  ipsius.  Non  di- 
cas  :  A  Deo  abscondar^  et  ex  summo  quis  met  meiiiorii- 
bitur  ?  In  populo  magno  non  agnoscaf.  Quce  est  enim 
anima  mea  in  lam  immensa  creatura  ?  Ecce  aelum ,  et 


lamani  polaba  ttlum.  E,  firmabilur  in  ilto.  et  non  fiec-  D  cmK  cmlorum .  abyiiu» .  uniteria  terra ,  el  auee  in  m* 


tetur :  et  continebU  itlum,  et  non  confundelur,  et  exal- 
tabit  eum  apud  proximos  suos.  Et  in  medio  EccUsia 
aperiet  os  ejus,  et  implebit  eum  Spiritu  sapienti(e  et  t ii- 
tellectus,  et  stola  glorice  vesiiet  illum.  Jticundiiatem  et 
exultaiionem  thesaurizaHt  sttper  illum,  et  nomine  aterno 
htBreditabit  illum.  Homines  stuli  non  apprehendent 
illam,  et  homines  sensali  obviabunt  illi.  Uomines  stuiti 
non  videbunt  iltam :  longe  enitn  abest  a  superbia  et 
dolo.  Vir  mendaces  non  erunt  illius  memores,  et  viri 
veraces  invenientur  in  illa,  et  acressum  (Yulg.  sueces- 
sum)  habebunt  usque  ad  inspectionem  Dei.  Non  esl 
speciosa  laus  in  ore  peccaloris,  quoniam  a  Deo  profeeta 
«I   sapientia.  Sapientiai  enim   Dei  stabit  /a««,   et 


sunt,  in  conspectu  iUius  commovebuntur^  montes  umul, 
et  colles,  et  fundamenta  terrw.  Et  cum  eonspexerit  itta 
Deus^  Iremore  concutientur.  Et  in  omnibus  his  inseu' 
satum  est  cor  :  et  omne  cor  intelligitur  ab  ilto^  et  mas 
illittsquis  inteUigit,  et  proceliatn  (Yulg.  procella)^quam 
nec  oculus  vidit  hominis?  Nam  plurima  opera  itlius 
sunt  in  absconsis  :  sed  opera  justitice  iiHus  quis  euar- 
rabit^  aut  quis  sustinebit  ?  Longe  enim  eu  testamentum 
a  quibusdam,  et  interrogatio  hominum  in  eonsumum- 
Hone  est.  Qui  minoratur  corde^  cogitat  mala  ( Vulg. 
fitaiita).  Et  vir  imprudens  et  errans  cogitat  stutta  (  Ec- 
cles.  XVI ).  Offtitts  ergo^  fratres^  sermo  maius  de  ore 
vestro  non  procedat ,  sed  si  quis  bonus  e$t  ad  mdifuu^ 


1H3 


AD  SANGTUM  EUSEBIUM  PAPAM. 


4iU 


lionem  opporlunitoiis^  ut  det  graliam  audientibus.  Et  A  ritualilms ,   cantantes  et  psallentes  in  cordibus  ves- 


nolite  conlristare  Spirilum  sanctum  Dei,  in  quo  signati 
estis  in  die  redemptionis,  Omnis  amaritudo ,  et  ira ,  et 
indignatio,  et  ctamor,  et  blasphemia  toltatur  a  vobis 
cum  omm  maliiia.  Estote  autem  invicem  bemgm ,  tiit- 
sericordes^  donantes  invicem^  sicut  et  Deus  in  Christo 
donavit  vobis  (Ephes.  iv).  Estote  ergo  imitalores  Dei^ 
sicut  filii  cnrissimi ;  et  ambulate  in  dilectioney  et  sicut 
Christus  dilexit  nos ,  et  tradidit  semelipsum  pro  nobis 
oblationem ,  et  hostiam  Deo  in  odorem  suavilatis.  For- 
nicatio  autem ,  et  omnis  immundiiia ,  aut  avaritia , 
necnominelur  in  vobis,  sicut  decet  sanctos^  aut  tur- 
pitudo ,  aut  stuUHoquium ,  aut  scurrilitas ,  qwe  ad  rem 
non  periinet ,  sed  magis  gratiarum  actio.  Hoc  enim 
sdlote ,  inieiligentes  ,  quod  omnis  fornicator^  aut  tm- 
mundtts ,  aut  avarus  (quod  est  idolorum  servitus)  non 
habet  hereditatem  in  regno  Christi  et  Dei.  Nemo  vos 


tris  Domino ,  gralias  agentes  semper  pro  omnibus , 
m  nomine  Domini  noslri  Jesu  Christi ,  Deo  et  Patri : 
subjecii  invicem  m  limore  Christi  (Ephes,^  v).  Cru- 
cis  (i)  ergo  Domini  noslri  Jesu  Ghristi,  quae  iiuper, 
nobis  gubernacula  sanctae  romanae  Ecclesi.^e  tenenii- 
bus,  quinio  nonas  maii  invenia  est,  in  pnedicio  Ka- 
lendarum  die  invenlionis  resium  vobis  solemniier 
celebrare  mandamus.  Simililer  el  baereticos  omncs, 
quicumque  Dei  gratia  couvertuntur,  el  in  sanctse  Tri- 
nitatis  nomine  credentes  baptizaii  sunt,  romanae  Ec- 
ctesix  regulam  tenentes,  per  manus  imposiiionem 
reconciliari  prxcipimus.  Manus  quoque  imposiiionis 
sacramcntuui ,  magna  veneratlone  tenendum  est, 
quod  ab  aliis  perfici  non  potesi,  nisi  a  summis  sacer- 
dotibus.  Nec  tempore  apostolorum  ab  aliis  quam  ab 
ipsis  apostolis  legitur  aui  scitur  peractum  esse :  ne- 


seducal  inambus  verbis.   Propter  hosc  enim  venit  ira  »  c^ue  ab  aliis  (sicut  jam  dlclura  est)  quam  ab  illis.  qui 


Deiinfilios  diffidenlias.  Nolite  ergo  effici   participes 

eorum.  Eratis  enim  aliquando  tenebra!^  nunc  autem 

lux  m  Domino.  (Jt  filii  tucis  ambulate  (fructus  enim  /u- 

ds  est  in  bonilate  et  justilia  et  veritate) ,  probantes 

quid  sit  beneplacitum  Deo^  el  notile  communicare  ope- 

ribus  infrueluosis  tenebrarum ,  tmi^is  aulem  redarguite. 

Quce  emm  m  occulto  fiunt  ab  ipsis ,  lurpe  est  et  dicere. 

Omnia  autem  quas  arguuntur,  a  lumine  manifestantur. 

Omne  enim  quod  manifestatur ,  lumen  esl.   Propter 

quod  dicit  :  Surge  qui  dormis ,  et  exurge  a  mortuis , 

et  itluminabit  te  Christus.  Videte  itaque^  fratres^  quo- 

modo  caule  ambutelis  ;   non  quasi  insipienles ,  sed  ut 

sapientes  redimentes  tetnpm ;  quoniam  dies  mali  snnt. 

Proplerea  nolite  fieri  imprudenles ,  sed  intelligenles  ^     ^^^  ^e  coosecr.,  dist.  3  CrucU  Domini.  Hoc  quidem  est 

qum iit volHnlas  Dei.  Et  nolite  inebriari  vino,inquo      ooniraconsensumhistoricorum,  utcilam  supra  Jiclumest; 

est  luxuria  ,  sed  impleamini  Spirilu  sanclo,  loquentes      ^Jj^o^!^^^"^  ''"^^  ^'^''  "^"^""*  "^'^'  "^  ^'^'  ''^"'*''^  ^"^ 

vobismelipsis  in  psalmis  et  hynmis   et  canticis  «pi-         (2)  Constante  suspe^la  utraque  temporis  noia. 

NOTifi  SEVERINI  BINII. 


eorum  locum  tenent ,  uinquam  pernci  puiest,  aut 
fieri  debet.  Nam  si  aliter  praesumptum  ruerii,  irri- 
lum  babeatur  et  vacuum,  nec  inier  ecclesiasiica  uui- 
quam  repulabitur  sacramenla.  De  cxtero,  fratres, 
gaudete  et  exuliate  iu  Domino,  ut  saiicti  Spiritiis 
graiia  illuminati  et  conforiaii,  vos  ad  pascua  asiernx 
vita;  pervcnire,Ycstrosqne  perducere,  adminiculanie 
Domino  valeatis.  Graiia  Doniini  noslri  Jesu  Christi, 
et  cbariias  Dei,  et  commuuiatio  Spiritus  sancii  sit 
semper  cum  omnibus  nobis.  Amen.  Data  octavo 
Kalendas  septcmbris  Gonstantino  (al.  Constantio)^ 
clarissimo  consuIe(2). 


Crucis  ergo  Domini  nostrl  Jesu  Chrisli,  qum  nuper, 
nobis  gubernacula  sanclce  romanm  Ecclesiw  tenentibus, 
invenla  est.  Crucem  Doinini  teinporc  Eusebii  papae 
noii  fuisse  inveutam,  ideoque  ea  quse  boc  loco  epi- 
stol»  buic  addunlur,  ut  ait  Surius  iu  nolis  mnrgina- 
llbus,  surrepiiiia  esse,  et  eiirinseciis  addita  fuisse, 
certissimn  conjcctura  statuere  licel.  Nam  le.ste  Eu- 
sebio,  libro  ui,c.  46,  conslai  Helcnam  postGonslan- 
tinum  clirisiianam  religionem  amplexalam  esse.  Si 
igilur  boc  lempore  Eusebii  |)apae  Gousianliuus  nec- 
diim  cbristianus  fucrii ,  quomodo  Helena  deorum 
adhuc  cullril  inveniendx  crucis  Ghriiiti  adeo  studiosa 
fuisse  potuii  ?  Accedit,  quod  communis  patrum  et 
hisloricorum  senteniia  afflrmet,  post  Nicaenum  couci- 
liuin,  nb  Helena  octogenaria,  iii  somuis  divinitus 
admoiiila,  a  Jiidxis  antiquissimis,  GhrisUanis  adju- 
toribus,  consultoribus  et  iudicibus,  iiisiructa  magno 
gaudio  qu:erentium  i4  scplembris  crucem  Domiiii  re- 


Eiisebius  in  Gbronico,  etlibro  iii  de  Yitn  Gonstantini, 
c.  S9;  Hieron.  in  Chronic.  Prosper  in  Ghronic;  Sul- 
pitiiis,  libro  ii  Sacrx  Hisiori.^  ;  Rufinus,  libro  i, 
c.  7  et  8  ;  Tbeod. ,  I.  i  Hist.,  c.  18  ;  Sozomenus, 
1.  11,  c.  i  ;  Socraies,  1. 1.  c.  i7  ;  Greg.  Turon.,  1.  i 
Hist.  Francitc,  c.  2C  ;  Niccpbor.,  1.  vin,  c.  29  ;  Justi- 
niani  imperaloris  noveil.  28.  Tacco  inille  alios  re- 
centiores.  Vide  Baron.  aniio  511,  num.  41 ;  iteni 
aiino  326,  nuni.  42  ci  seqiieniibus  :  Grelserum,  1.  i, 
de  Gruce,  c.  54  ei  sequentibus. 

Inventionis  festum.  Hoc  festum,  quod  Latina  Ec- 
clesia  3  maii  celebrat,  auo  auciore  et  institutore  ce- 
lebretur,  incertuin  est.  Nnm  auod  bic  et  apud  Gra- 
tianum,  can.  crucis,  dist.  3,  de  Gons.  legitur,  Euse- 
bium  pontificem  hoc  festuni  insiituisse  probabile  non 
est :  cum  crux  non  sub  Eiisebio,  sed  »ub  Silvesiro 
fuerit  inventn,  ut  supra  ostcndiinus.  Graeci  iion  ha- 
bent  hoc  fesium  iii  sum  menob  gio,  ea  de  causa,  ut 


perlain,  miraculose  a  latronum  crucibus  discrctam  ^v  inqnit  Barou.  iu  notis  ad  marl.  Roman.,  3  maii,  quod 
esse.  Ita  ex  pairibusS.  Pauiinus,  ep.  II  ad  Severum;  ^apud  ipsos  inter  mobilia  festa  numereiiir.  Teriia 
S.  Ilieronymus  ep.  ad  Pauliuum,  de  Insiit.  moiincb.;  eniin  die  a  resurrectione  Domini  celebrabant  crucis 
S.  Ainbros.,  oratione  in  funere  Tbeodosii ;  S.  Ghry-  resurreciioncm  ,  cum  scllicct  e  latebris  studio  et 
sosi.,  bom.  84,  in  Joan. ;  Andreas  Greiensis,  liom.  opera  Helenae  Augustae  quasi  resurgens,  miraculis 
dc  cxalt.  S.  Grucis ;  et  demuin  liis  antiquior  Gyrillus  clarescere  coepit.  Vide  Barou.  loco  allegato. 
Hierosol.,  ep.  ad  Goustaniiura.  Idem  ex  bistoricts 


1115 


APPPNBil  QUARTA, 


1116 


|W    %J>|>.li'j 


Ji  '1  .     „! '  ...JMuii'  Lnijum   *m  m,m 


»^w* 


APPENDIX  IV. 

AD  SANGTUM  MELCHIADEM  PAPAM. 


EPWTOLA(l) 

yBLOBUD»  PAFJB  AB  OMNES  HISPANIA  EP1SC0P08. 

De  accnsationibns  et  jnrgils,  et  nt  nemo  alteri  infestus  sit; 
de  InpUsino  et  impositioiie  mamium  episooporum^  utrum 
eorun)  3)iudsiae  altero  sufficiat,  j>ut  m^jus  esse  videatur. 

J.  De  judiciis  episcoponim,  ^ive  m^jorihus  causis  ad  ^^^ 
siolicam  sedem  deferendts ;  et  ut  nullus  eain  pronibea- 
tur  appellare. 

JI.  Qqodsitmaju^sacramenMimiiinpo^tio  mao^s  0pi%e(v- 
i)orum,  an  baptismi}s. 

Ur.  De  jejonio  domimcflB  dlei ,  et  qointsB  feriae. 

Dilectissimis  fratribus^    Marino^  BenediclOf  Leontio, 
el  costeris  Hispaniarum,  ac  Ulis  in  partibus  constilutis 
episcopiSt  Melchiades  (Melciades  aut  Miliiades), 
Aposto|ici  praecepti  verba  sunt,  apud  Judceos  atque 

CentUes  sine  offensione  nos  e^e  debere,  (/  Cqr.  x.) 


A  et  Tos  eenderonabfmini.  Roe  enim  privileginm  huic 
sanci»  sedi  a  lemporibus  apostoiorum  siatutum  est 
tervare,  (aL  servari)  quod  iilssuro  roanei  usque  fn 
iiodiernum  diem.  Bpiscopos  ergo,  quos  sibi  Dominus 
tnnquam  eeulos  elegit,  et  eoiumnas  ecclesix  esse  to- 
luii,  quibug  etiam  ligandi  et  aolvendi  dedit  potes- 
tatem,  suo  judicio  reservavit,  iiocque  privilegfani 
beate  clavigero  Peiro  sua  vice  solummodo  commisiu 
Quod  ejus  JuHie  pnRrogativum  succrescit  sedi  (a/. 
Quae  prxrogativa  sueeessil,  etc),  ftituris  baereditan* 
dum  atque  lenendum  lemporibus,  quoniam  ei  inler 
bealos  aposlolos  foil  ^uxdam  discretio  potestaiis. 
Et  lieet  ounetorum  par  eleciio  foret,  beaio  lamcn  Pe- 
tro  eoncessum  eat,  ut  aliis  praeminerct  (a/.  prac- 
eminepet),  eoiumqiie  qu»  ad  querelaro  venirenl  cin- 


IlocquisquisChristiantisest,  loU  aniroi  virtuie  cus- ^  ^^  ^^  interrogatione.  pmdenter  disponeret.  Quod 

todit.   Quod  cum  iU  sit,  non  parum  pericuh  illi  ma- 

ncre  iioiont  anle  Deqm,  qui  hoc  delrectat  ciiam 

fiJelibus  exliibefe.  Nnm  qualiier  nos,  qui  neminem 

pcrire  voluraus^  ista  contristent,  qune  auctoribus 

christianis  percellunt  animos  cbrisiianos,  dominicus 

liiEvangeliosermo  lestatur.  Ait  enim  ipsc  Sa|vator| 

quod  expedjat  scandaU%anti  unum  de  pusilUs  in  maris 

profundum  demergi  (  Matth.  ^viii }  Luc,  xvii).  IdeQ^ 

quaesitejusjampcena,  quaeramu^f  cui  tale  suppliciufn 

legimus  expedire.  Quapropter  ista,  carissimi,  verba 

valde  sunt  ponderatida,  et  cavenda,  ne  pro  tempora- 

libus  aeierna,  el  pro  cadueis  mansufa,  etpro  parvis- 

Bm\$  Ofppor^libus  pqrdHMiur  (quod  i|b|iO  peypeli» 

gaudia.  Uiide  vos  rogamus,   ei  obsecramus,  p  nul- 


Dei  ordinatione  uliter  ordinatum  ease  credimus,  iie 
omnts  poaterorum  («i.  posteri  eeram)  cuneu  slbi 
vindieaFOBi,  aed  semper  majorea  eaus»,  sicut  sani 
epi^coporttm,  0I  potiorpm  eur»  negotiomm,  ad  unnm 
bea^l  prifioipis  apostoldruia  Petfi  sedem  conftucreiii, 
|it  infie  ^uscipiant  fipero  judicterum,  unde  aeeepe* 
rupt  ii^iMuni  insiitutionum,  ne  quandeque  a  suo  dis- 
crepav^i)!  «apite, 

h 
Si  verp  $q  Yiderit  qti^ifUAp)  veslrHm  pvagisavarlv 
hanc  sedem  appel|et,  Imc  recurra||  i^  seinpor  insii- 
luja  fuit  cppsyijlqdo }  quia  let  voiupl^rie  eis  €omp%ti%- 
miir,  et  lil)ente§,  jffonl  Dominus  ded^rit,  adininiciir 
lum  feremus,  f^iec  fi  qupqimfi),  (ra^es,  ipbilieatiir 


lus  alieri  iioceat,  neque  infestus  aut  nocens  cxisut,  q  aut  objurgetur  ,  qui  iiostrae  consors  communionis 


sed  (juxta  apostolum)  aller  alterius  onera  portet,  ut 
legem  Chri^ti  adimpieq^  (GoM^,  yO-  ^^  t^Hi^  iUfHcav^ 
fnviceui,  sed  (juxla  eumdum  apostolum)  Ao«  ji^dicat^ 
magiSf  ne  ponati^  offendiculum  fralri  vel  scqndalum. 
(Rqm.  xtv.)  Priipo  pemper  ^nifi  omnia  diligenter 
inquirite,  ute^ro  justiliaet  veriifile  (ckaritate)  detiniar; 
lis.  Neminem  condernneiis  ante  Yerum  et  justum 
judiciiin)  (Nerfiifiem  eondemnqntes  anie),  Nulluro  sus- 
picionis  arbitrio  judicetis,  M  primuin  probate,  eft 
posteacbaritaiivam  proferte  senteniiam.  i!)i  quodvo- 
bis  non  vultis  fien^  alteri  nolite  facere  (2).  Mementotq 
sermonis  Domini  semper,  qui  ait  ;  NoUtejudicaH^  el 
nonjudicabtmini ;  Notite  eondemnar€,  ut  non  condem* 
nemini  (  Luc.  vi).  In  <^uo  enim  judicio  judicaveritis, 


osse  voluerit,  sed  magis  ei  veniendi  auxiiium  pne- 
stfttm:  (i)  giiia  SttDicit  uuiottique  objuigatio  quoe  fii 
a  plurimis,  ut  (juxU  apostolum)  magis  donetis^  ei 
eonsotemini^  ne  fort^  abundqnUori  fristi^a  absorbeaiux 
qui  in  angn^tiq  est  (//  Cqr^  11).  f^rapkr  (fuod  ebseer^ 
vos,  ut  ipseait,  ut  conlirmetis  m  Uh  eharitalem,  Eonun 
enim  os  accosandi  sacerdotes,  ve|  tcsMQpandi  ii\  eos^ 
pbstruifpus,  qiios  r^%  lifimgnis,  sed  divinis  vocibus 
mortuta  ease  seimua,  quoniam  infidciis  (Sixti  sent. 
(i  ex  versionp  Rttfini)  lioqio  mortuus  est  in  corporo 
Yiv^Mie.  Nec  in  suspiaiopem  venii|(  liomQ  fidelis, 
(ejusdem  seut.  468  d  169)  ui  dicat  aol  facial  ea  qoae 
pati  non  vult.  8i  quis  fidelis  esl,  vide^it  ne  falsa  lo- 
quatur,  aut  cuiquam  insidias  poqal.  Facile  {seni. 


judicabimini  (Matth,  yn).  Epi^copos  iioUiejud|care,  ])  ejusi/em  176,  i91,  205)  est  ergo  bemiBero  follorc, 
noliie  condemnare  absque  senis  (sedis)  liujus  auclo-  non  Umen  Deum.  Sapiens  pon  est  qui  nocet.  El 
ritatc.   Quod  si  feceriiis,  irriu  eruntvestra  judicia^     ilihil  mali  vult  qui  est  fideljs.    I(i  bis  eoimfideleni 

(1)  Qu»  sequuotor  usqne  ad  §  li,  absoot  a  manoscriptp 
JustelU.        ^  -        f  - 


li! 


1}  Gonflctam  doeti  viri  arfoitrantur. 

i)  Hio  iocipit  ep.  iu  manuscripto  Jttstelli. 


NOTiE  SEVERIDII  9M. 


Hoe  enim  privilegium  huic  sanctce  sedi  a  temporibus 
apostotorum  statutum»  Ut  episcoporum  caus.-e  ad  Ro- 
manae  ecclesiae  sedem  deferantur,  apostolico^none 


75  et  74,  conslitutum  esl ;  idemque  omnium  fere 
pontificum  decreulibus  epistolis  coufirmaium  esi. 


IH7 


AD  SANCTI3II  MBLCHIADEM  PAPAM. 


nis 


^\  in^elm  iKMninfiin  cognoseere  pMsumns,   in  no-  A  /<M^ei,  Dcmine:  quam  preliosa  nmericordia  tua,  Dens? 


pppdo  (H  ^rfjuvaiido,  ui  ip9a  verius  ail:  Bmu$  komo 
l^  ^f^  l/rMitfro  («rrffi  m  pfQfert  bonu;  ei  maln$ 
j^^ma  $x  mUa  ihemro  eordis  m  prefetl  mak  {Maltk. 
¥li).  flx  ubtindantia  enim  eordU  e$  J^tiinr  (Luc.  vi). 
Pp^  Qoiiis  eaim  dieil  Doroinus  per  proplieiam ;  Eo$ 
rn^  9ift  jniieam  «et,  «9«  judieabe  {ha.  sux),  Bt 
ilenuil  ad  servoe  sucib  diiit :  fietite  thnere  opprobrium 
kQmtmtmt  e^kia$pkema$ewmmuemetuati${l$a.  xxxi). 
Pe  lalilins  quoqoe  proplieia  eanit  dieens :  Non  $ie 
t>|Mii  *04  tauquam  puivi$  quem  prejicit  veniu$.  Prop' 
U^^a  mn  Xftutf^eM  imp^i  nt  jttdt^ te,  itegMe  peccaioree 
in  cp^gH§<tii0U$  juetwnm:  tfumimm  nemt  Dominus 
Viamju$tmtm,  el  iter  impimtum  perikit  {P$al.  1).  Quare 
cQpt^fbtitm  $unl  gentee^  et  pleke$  meditabuntur  iuania  f 


Et  fim  Adam  in  umbra  atarum  tuarum  sperabunt,  Ine' 
briabuuiur  de  pinguedine  domus  (ifo?,  et  torrente  deH- 
eiarum  martuo  potabie  eo$.  Quoniam  tecum  e$t  fons 
fdtm^  et  in  tumine  tuo  videbimue  lumen,  Atlrake  miU" 
rieerdiam  tuam  $dentibu$  te^  et  ju$tiliam  tuam  rectis 
eorde.  fion  veniat  mihi  pe$  superbim,  et  manu$  impio- 
rum  non  me  commoveat.  Ibi  ceciderunt  operantee  ini- 
^tatem^  expulei  sunt,  et  non  potuerunl  surgere  (Psal. 
xxxv).  Audivimus  a  quibusdam  fratribus,  quibus  ia- 
fesii  eraiis  nimis,  quod  jurgia  el  discordi»  sini  inier 
vos.  Proplerea  isia  scripsimus  vobis  mandanles,  ut 
ita  teneails,  sicut  et  ab  apostolica  sede  vol)is  tenenda 
niandantur.  Dnde  et  Domini  prascursor  in  evangclio 
mililibus  intepragantibus  rcspondit  dioens  iNeminem 


Couwrgent  reges  lrrri»«  et  priueipee  traetabunt  pariter  B  coneuiiatis ,  it6^  calumniam  fttciatis ,  $ed  contenti 


Qdperm  DominuWf  ei  adve^sue  Cktistum  ejus.  Dierum- 
papm  Viucuia  eormt  #f  prejieiamH$  a  nebisjugum  ip" 
eorupi.  Oftbiiqior  f^U  videbit,  et  Dendnus  $ubsannabit 
^«*  T^P  loqti^Hr  odeaeiH  ira  «««,  ei  m  furore  suo 
conturMtit  m  (f  !«<•  Ii)«  6t  alibi  diail:  $celn$  impU  m 
iit^die  mdk  Pjwtf  t$en  e$t  timor  Dei  ante  oeulo$  eju$. 
Q^omm  i^x  v$r$,  Ki#f.  pleraque  qum  kie  dtan- 
iur)  rfefoff  #9^  ttdverme  eum  in  oculie  eju$  ,  ut 
ini^iHt  iniQMifti$m  qiu%  04  Qdium.  Verba  ori$  ejue 
iniqwi(^  ci  doln^:  feseavit  co^tfera,  tii  b^nefaeo' 
ipt,  Iniqt^tQtcm  cagiiat  in  eubiU  $uo,  sia^t  iuvia 
fion  konat  midnm  ften  Qbjimet.  Domi^e  m  emh  miseri' 
foMifi  ItM  usque  ad  nubes.  Juetitia  tua  slctil  monte$  D«t, 
judi^in  m  (thl^ue  multa.  Bamineeetjumenta  $aivo$  C  deoretrivoniHbri 

HOTM  SRVERINI  BINII. 


f sloM  slf|Miii^'s  ve$iri$  {Luc.  iii).  Goncutil  enim  bo- 
inineiD,  qui  iilum  injusie  conliirbat.  De  bis  lisec  vo- 
bis  iiiterlm  suFAciant.  Si  autem  inajoribus  indigueri- 
lis,  viia  comite,  mitliie  et  millcnlur  vobis  (1). 

De  bi^  vero,  ^m  <l"ibM&  rogiiasii^  vqj  inforroa- 
ri ,  id  esl,  i)lrum  m^^f  ^^^  sacrai^enlum  ,  mauMS 
impoMliQ  ppi^copoium  ,  aul  bapiUqiu:* ;  j^qilolc , 
utrumque  niqgnum  cs^e  ^acrameptura.  El  ^icqi  uiiuin 
a  m«')jQribu^  flfi,  id  e$t,  a  summii»  poptificibus,quQd 
a  ni|{iQfibu8  perflci  qon  poiest ,  il^  et  majori  ve- 

(1)  De  cons.  dis(.  5,  Spiritus  ssinctus  qui  sapcr.  Et  |n 


Sacramentum.  Illl,  a  qulbus  Metchiades  consiileba  - 
tiir,  confirmaiionem'  saeramenlum  essc  pnusuppone- 
bani.  Rrnnt  igitur,  qui  qpod  supra  in  notis  ad  Ur- 
Ijanj  II ,  Fabjani  ^t  Cprnelii  episiQlgs  anpQlilvi,  boc 
sncrauientura  a  Melcniade  insiiiutqm  esse  iraduhi : 
ciijiis  enim  eipressa  menlio  (it  in  multis  antiquoruin 
paniifioum  epistolls,  antiquiore  (llibertino  concilio 
supr^  c^p.  58  et  77,  pliirimi$  Vi^tustioribus  ecplesLp 
palribus  fic  doctoribiis  siipra  a  nobis  recensitis ;  quQ- 
mndo  a  Melcbiade  institiituni  esse  poiuii? 

Manu$  impo$itio  episeopomm.  Non  quaellbet  manus 
imposjtio  es(  ^sicfanteptumt  sed  lantuin  conrirmaiiva* 
Multiplex  enim  In  scriptura  manus  impositio  legitur; 
uqa  CMr^iivfi,  dc  qna  intelligendum  est  illud  Marc. 
ult.  Super  cegros  manus  imponent;  et  bene  habebunt : 
item  illud  Act  ix  1  AbHt  Ananias^  et  imponene  ei  manu$ 
dixit  :  Saule  frater^  Dominus  misit  me  Jesus^  ut  videas 
et  implearis  Spiriiu  sanclo  :  sicut  etiam  illud  Ae|t 


Jejunanies  et  oranfes^  imponenlcsme  fi«  nmm{Sf  dimi- 
seruni  illos;  Pauluiu  neinpo  el  Uarnabain  iain  anlo 
confirmaloi  et  ordinatos  :  abeunlibus  igiinr  iiiaoiis 
impo()pi)4Q|  t^nc  Unium  pr^ecaii  snut.  Sexia  est  ina- 
nus  iiQpps^itjp  CQn.fifumUYa  I  qQa  gfatiaCi  quo)  jfi 
baplisino  ad  remissionein  peccali  suflicientissiinc 
daia  est,  alia  ad  gratiambapiismatis  augeiulam  et 
robor^ndam  ^uperaddiiur,  eo  fine  ut  baptiiaiu»  fidem 
in  bapiisfpQ  ^u^peptam  iQpo  ac  tempore  requisito 
constanter  crcdat,  fidemoue  confilea^ur.  De  bac 
posteriore  intellig^ndus  est  bic  locus  Melchiadis, 
Sicut  et  illud  Act.  cap.  8  :  Tunc  imponebant  manus 
super  illos,  et  accipiebant  Spiritum  sanctum.  Iienr 
illud  :  Ctim  vidissel  qutem  Simonj  quia  per  impomo- 
nem  manus  aoostplorum  darctur  Smritus  sanclus^  ob- 
tulit  iis  pecuntam,  (J/cens  ;  D(ite  mihi  hw  polestaicmf 
ut  quicumque  imposuero  manus  ,  accipiat  Spirituni 
sanct^m.  Eodemmodoaccipiendumestilliid  Act.  XIX  : 


xxviii  :  Contigit  autem  patrem  Pu^lii  febribus  el  dgs-  p  Postquqp[\  impQ\\\\t  Paulus  iUis  ttidnus,  ycnit  Spirina 


enteria  vexatum  jacere , '  ad  q{{em  Paulus  iniravil  j^  ft 
cum  orasset  et  imposuisset  ei  manus,  satvavit  eum.  Alifi 
est  inaiius  imposiiio,  qifs  dici  pdtest  ordinaiiva  vel 
consecrativa,  de  qua  oicitur  1  ad  Timoib.  iv  :  Nofi 
negHgere  gratiqm  qum  in  teest  per  mposilionem  nia- 
nuum  presbyierHf  elc.  Terlia  est  imposiiio  manus 
cerempiiialis  ad  bapiismuin,  qua;  fii  ad  niiaindam 
catecbuineni  sanciificationem,  de  qua  iptelligendiiiii 
cst  illiid  Au^ustini  libro  11  de  pcccat.  merit.  ei  reinis. 
cap.  i6,  ubi  ait :  c  Calcchumenos  secundum  queiq- 
daro  modnm  suum  per  signum  Cbristi,  et  oralionem, 
manus  impositione  sanctificari  :  >  item  in  concil. 
Hispalensi  II,  c.  7.  Carthaginensi  IV^  canone  85. 
Qtiarta  esl  peccatorum  reconciliaiiva  :  de  qu;|  ^urc- 
lianensi  I,  c.  2  el  3^  et  can^  8  conci|ii  Are|aiepsis. 
Qiiinta  est  quaedam  manus  impqsiiio  deinecaiiva  : 
qualis  videtur  iiia,  de  qua  est  sermo,  Act.  13  :  Tune 


sanctus  super  i//p§,  loqn^ai^turqne  linguis  et  prQphcla- 
bant.  lt£|  glossa,  i  q^jcsu,  panoiie  Mmus  iinpositio. 

Vnum  a  majqiihns  fit,  id  esl^  Q  s^mmis  pontifidbus 
quod  a  minoribu^  perfici  non  potest.  1|qc  idein  Euscb. 
cpislola  3,  ip  fine  ait  liis  verbis  :  t  Manus  imposi- 
tionis  sacrainenium  magna  veiierationc  lenendum 
cst,  quod  ab  aliis  perfici  non  poiest,  nisi  a  suminis 
sacerdotibiis.  >  Quqd  quidcm  jure  divino  ordiimrio 
recie  et  convenieiUer  consiitQtum  est,  iia  uincn,  ut 
nibilominus  just^  ac  raiionabili  de  causa  a  poniifice 
dispensari  ppssit,  sicut  ct  rrequenter  dispensaitim 
est,  ut  presbylef*  boc  sacramcnium  conrerai.  Maiii 
Ambr.,  jp  c.  74.  ?d  pphes.  tesiaiur  in  iEgypiQ  prpsby- 
teros  confirmare  jn  al)sen|ia  episcopomm.  lieiQ  cnpi 
Grcgorio  pontificf,  ui  scriliitur  epistula  ^6,  lib.  iii, 
relaitini  fuisset,  in  insula  SardiuiaB  solitos  fuisso 
presby teros  baptizatos  coufirmare,  id  facere  eos  pro* 


4419  APPENDIX  QUARTA  AD  SAMGTUM  MELCHIADEU  PAPAM.  li^ 

neratione  vencrandom  ci  lenendum  csl.  Sed  iia  cou-  A  ris   lamen  necessaria  sunt  confirmationis  aaxilia. 


juncla  sunt  baec  duo  sacramenla ,  ut  ab  invicem  nisi 
morte  praeveniente  nullaienus  possint  segregari ,  et 
unum  sine  altero  riie  perHci  non  potesi.  Nam  unum 
(prxvenienle  morte)  salvare  sine  aliero  potest,  aliud 
autem  non  potest.  Unde  scriptum  est.  In  diebut  t7/t<, 
dicit  Dominui,  effundam  {i)  de  $piritu  meo  tuper  om- 
nem  carnem  {Joel.  ii).  Advertamus  summas  divitias 
bonilaiis  Dei.  Quod.ia  confirmandis  neophytis  maims 
impositio  Iribuit  singulis ,  hoc  tunc  Spiriius  sancti 
desceiisio  iii  credentium  populos  (  al.  popuio  )  do* 
navit  uiiiversis.  Sed  quia  diiimus  ,  quod  manus  im- 
posiiio  et  coiifirinatio  ad  bapiismi  perfeciionem  per- 
tiiieat ,  et  qui  jam  regeneratus  in  Gbristo  est,  confir- 
mare  aiiquid  possit,  forte  cogitat  sibi  aliquis  :  quid 


Regeneraiio  per  se  salvat  mox  in  pace  beati  saeculi 
recipiendos  :  confirmaiio  autem  armat  et  instruit  ad 
agones  mundi  hujus  et  praelia  rescrvandos.  Qiii  ao- 
tein  post  l)npiismum  cuin  acqiiisiia  imtocentia  imma- 
cuiatus  pcrvenii  ad  moriem ,  confirmatur  morte, 
quia  non  polest  peccare  post  mortem.  II ic ,  si  forle 
illtid  etiaiu  requirere  velimus,  post  pssioiiem  el  re- 
siirrectionein  Glirisii,  quid  apostulis  profnerit  adven- 
lus  Spiritus  sancti,  ipse  Dominiis  eis  evidenter  expo- 
nit.  QutB  dico ,  itiquit ,  vobit ,  uon  poletHt  ea  porUtre 
modo,  Cum  autem  veneril  itle  Spiritut  veritatit^  iptt 
docebit  vot  omnem  veritatem  {Joan.  xvi).  Yides,  quia 
eum  Spiritus  sanctus  infunditur  ,  cor  fidele  ad  pro- 
dentiam  et  constantiain  dilatatur?  Itaque  ante  de- 


roihi  prodest  post  mysteriutn    bapiismatis  myste- B  ^^('s^o'*^"^  ^Pii**^"^  sancti,  usque  ad  negationem. 


rium  confirmationis  ( al.  minitterium  confirmantit )? 
Aut  quanturn  video ,  non  totum  de  fonte  suscepimus, 
sl  post  fontem  adjectione  novi  generis  indigemus. 
Non  ita  diiectissimi.  Attendat  <;baritas  vestra.  Sicut 
exigit  militaris  ordo ,  ut  cum  imperator ,  quemcum* 
que  in  militum  receperit  numerum,  iion  solum  si- 
gnet  rccepium  ,  sed  etiam  armis  competentibus  in- 
struat  pugnaturum  :  ita  in  baplizato  benediclio  illa 
munitio  esi.  Dedisii  miiitem ,  da  ei  adjumentum  mi- 
litia».  Numquid  prodest,  sl  quisquam  parenium  nia- 
gnam  pupiHo  (al.  parvulo)  coiiferai  facultatem,  nisi 
providere  studeat  et  tuiorem  ?  Ilaquc  Paracletus  rc- 
generatis  in  Gbristo,  ctistos  etconsolaior  et  tuloresc. 
Ideo  dicit  sermo  divinus  :  iVtit  Dominut  cuttodierit 


apostoli  dcterrentur  :  post  visitationem  vero  ejus  us- 
quo  ad  martyrium,  contemptu  salutis  armantur.  Se- 
cunduni  hoc  per  Ghrisium  redimimur ,  per  Spiritom 
vero  sanctum  donosapientiaespiritualis  illuminamer, 
sedificamur,  erudimur,  insirnimnr ,  consummamar, 
ui  illam  saiicti  Spiritus  voceni  audire  possimus  :  /n' 
tellectum  tibi  dabo^  et  inttruam  te  in  via  kae  qua  gra- 
dierit  {Ptal.  xxii).  De  Spiritu  sancto  accipimns  ,  ot 
spiritualcs  efficiamur  ,  ^tim  animatit  homo  non  perci^ 
pit  ea  qute  tunt  Spiritut  Dd  (I  Cor.  ii ).  De  Spirila 
sattcio  accipimiis  ,  ut  sapiamus  inter  bonum  malom- 
que  discernerc,  justadiligere,  injusla  respnere,  ui  ma- 
litiae  ac  stiperbiae  reptignemus,  ut  luxuri»  ac  diversb 
illecebris ,  et  foedis  indignisque  cupidilatibos  jesH- 


civitatem,  fruttra  vigilat  quicuttodit  eam{Ptal.  cxxvi).  C  tamus.  De  Spiritu  saticio  accipitnus  vit;t*  .nmorem  el 


Ergo  Spiritus  sancius,  qui  super  (De  contecr.  ditt.  5, 
Spiritut  tanctut  qui  tuper)  aquas  baptismi  saiutifero 
desceiidit  illapsu,  in*  fonte  plenitudinem  iribuit  ad 
inilocentiam,  in  confirmatione  augmentum  praestat 
ad  gratiam.  Et  quia  in  boc  mundo  tota  xtate  viclu- 
ris ,  intcr  invisibiles  Iiostes  et  pericula  gradiendtim 
est,  in  bapiismo  regeneramnr  ad  vitam ,  post  bapii;;- 
mum  confirmamur  ad  piignain  :  in  baptismo  ablui- 
mur,  post  baptismum  rol>oramur.  At  si  conliiiuo 
Iraiisituris  sulficiant  regencratlonis  beneficia  ,  victu- 

(I)  Eucherius,  homilia  de  Penieoosle  Eusebio  Emisse- 
seno  passim,  sed  Talso  iributa,:  cujus  auclor  a  quibusdam 
perhlbelur  Pauslus.  Hinc  vero  discal  leclor  aurum  Ulere 
pluriinuuj  In  sarciuis  nostri  mercatoris. 


gloria^  ardorein,  ut  succensi  divinitos ,  erigcre  a   ler- 
r^nis  mentem  ad  superna  et  divina  valeamus  (1). 

in. 

Jejunium  vcro  dominici  diei  (2)  et  quiiilae  feriae 
nemo  celebrarc  debel,  ut  inter  jejuninm  Glirisliano- 
ruin  et  Gentilium,  veraciter  credeniium  aique  infi- 
delium  ci  hxreiicoruin,  vera  et  non  falsa  discrelio, 
babeatiir.  Unde  scriptum  esl.  Quw  part  Chritti  md 
Belial  ?  aut  tfum  part  fideli  atm  infideU  f  Quee  auiem 
participatio  juttitice  cum  iniquitate  {11  Cor.^  vi  )•  Et 

(1)  Huc  usque  Oralor  quisquis  fnit  Gallicana  facuodia 
praeslans. 

(2)  Const.  quae  dicuntur  apostolonim ,  lib.  V,  cap.  uiL 
supra. 


bibuit 


NOTiE  SEVCRINI  BINII. 
ex  qua  prohibitione,  cum  scandalnm  orinm  n     Confirmaiio  ad  baptitmi  perfectionem  pertineat.  Coo- 


esbc  videret,  sic  praidicto  loco  scribit  :  i  Nos  qui 
dcin  sccuiiduni  usutii  vctercm  eccleslx  nostrx  feci 
mtis,  sed  si  omnino  bac  de  re  aliqui  coiitristnntur, 
nbi  cpiscopi  desunt,  ut  prcshyteri  etiam  in  frontibits 
baptiwios  (impretti  omnes  corrupte  legunt,  bapliz.in- 
dos)  cliri.<in;ite  t  nigere  deboanl.  >  Uiide  couc.  Flo- 
rciit.  iii  decr.  Eugeiiii,  solum  episcopum  possc  con- 
ferre  eani  uiiciionem,  qiioB  esi  confirinalioiiis  sada- 
ineiitum,  subdit  :  c  Legiiur  Umen  aliquando  per 
apostolicac  sedis  dispensalionem  ex  ratioiiabili  el  ur- 
gemie  adinodu t:i  causa  siinplicein  sacerdotem  cbri- 
smate  per  episcopum'  confectOj  lioc  administrasse 
confirmationisi  sacramentum.  ;>  Qua  dispensatione 
nlbil  joris  diviiiijmmuiari,  pulcbre  declarani  Bell.  et 
Suarez  de  sacram.  confirm.  mlnistro,  apud  quos  plura 
liac  dc  re  videre  poieris; 


firmatio  appellatur  perfcclio  baptisroi  noii  lantom  bdc 
loco,  vcrtiin  eiiam  iti  concilio  Eliberilano,  c.  77,  iicoi 
a  Dioiiysio  Arcop.  de  ecclesiastica  Ilierar.  c.  4, 
p.  3,  illius  capitis,  ubi  eani,  Divince  generatlonia  m- 
crotanctam  perfecUonem  appellat.  Ambros.,  lib.  u  de 
Sacr.  cap.  i,  eamdem  nominat,  Spiritnate  ttgitoai- 
lum,  qiiod  post  foniem  superett^  ut  perfectio  fiat.  Nor 
sane,  quod  baptismus  citra  confirmationem  nibil 
cratia:  tribitat,  aut  bapiizali  peccatum  plene  ac  per- 
iecte  non  lollai,  scd  quod  pcr  confirmaiionem  baptl- 
zato  augmcntiini  et  robur  graiiio  superaddatur  ad 
fideni  in  bapiisino  suscepiam  constanter  profitcn- 
dum.  Suarez.,  tom.  iii,  dispul.  34,  de  coufinnaiiooe 
sect.  2. 

Jejunium  donnnid  diei.  Yide  quae  diximus  in  noiis 
^n.  apost.  65,  et  aliorum* 


1121  SYLLABUS  EERUM  QU.^  liN  IIOG  TOMO  GONTINENTUR.  IIM 

iteruin.  SvlUejvgnmducere  cuminlideHbu$(\\  Cor,  vi).  A  tificate  ergo  mcmbra  ve$tra,  qnas  sunt  $uper  terram^ 


De  ca:iero,  fralrcs,  videle,  ne  quis  V08  dcclpiat  iuam- 
bui  verbis,  ncque  per  philosophiam  et  inunem  fallaciam 
secundum  irailitionem  hominum^  secundum  elementa 
mundi,  el  non  secundum  Christum  :  quia  in  Christo  ha^ 
bitat  omnis  plenitudo  divinitutis  corporaliter^  et  estis  in 
iUo  replelif  qui  esl  cuput  omnis  principatus  et  potesta- 
liSy  in/iuo  et  circumcisi  estis  circumcisione^  non  manu- 
facia,  in  expolintione  corporis  carniSf  sed  in  circumci- 
iione  Christi,  consepulti  ei  in  baptismo,  in  quo  resur^ 
rexisiis  per  fidem  operationis  Dei^  qui  suscitavil  illum  a 
Mortuis.  Ei  vos^  cum  mortui  essetis  in  delictis  et  prce" 
putio  camis  vestrce,  convivificavit  cum  iilOy  donans  oo- 
bis  omnia  delicta^  delens  quod  adversuni  vos  erat^  chi- 
rographuindecreti^quod  eral  contrariumnobis,  etipsum 


fornicationem^  immunditiam^  libidinem^  concupiscen- 
tiam  malam  et  avaritiam^  quce  est  simulacrorum  servi- 
tuSy  propter  quce  venit  ira  Dei  in  filios  incredulitatiSt 
in  quibus  el  vos  ambulastis  aliquando,  cum  viveretis 
cum  illis.  Nunc  autem  deponite  et  vos  omnem  (  Vulg. 
omnia  )  iram,  indignationem,  malitiam^  blasphemiam^ 
turpem  sermonem  de  ore  vestro.  Nolite  mentiri  invicem, 
expoliantes  vos  veterem  hominem  cum  actibus  suis^  el 
induentes  novum,  eum  qui  renovalur  in  agniiionem  se  • 
cundum  imaginem  ejus  qui  creavit  eum,  ut  ubi  non  esl 
Judwus  et  geniilis,  circumcisio  et  pnsputium,  barbarus 
et  Scytha,  servus  et  liber,  sed  omnia  et  in  omnibus 
Christus.  induite  ergo  vos  sicut  electi  Dei^  sancti  et  di' 
lecti^  viscera  misericordice,  benignitatem  ^  humilitatem^ 


tulil  detnedio,  et  affigens  illud  cruci,  expolians  princi-  B  modestiam,  patientiam,  supportantes  invicem,et  donan- 


patus  et  potestates,  traduxit  confidenter,  palam  trium- 
phans  illos  in  umetipso,  Nemo  ergo  vos  judicet  in  cibo 
et  potu^  aut  fft  parte  diei  festi^  aut  neomenia^  aul  sab» 
batorum,  quas  sunl  umbra  futurortm  :  corpus  auiem 
Christi.  Nemo  vos  seducal  volens  in  humilitate  et  reli- 
gione  angelorumf  quoi  non  vidit,  ambulans  frustra,  in- 
flatMssensu  camis  suce^  et  non  tenens  capul,  exquo  to- 
tum  corpus  per  ( Vulg.  nexns  et  conjunctiones )  nexum 
et  conjurutionemsubministratum  et  constructum^  crescit 
in  augmentum  fidei.  Si  ergo  mortui  estis  cum  Christo 
ab  elementis  hujus  mundi,  quid  adhuc  tamquam  viven- 
tes  in  mundo  decernitis  ?  Ne  tetigeritis,  ncqne  gustave» 
ritiSf  neque  contrectaverilis^quce  sunt  omnia  in  interilum 
ipso  usUf  secundum  pr<eceptaetdoctrinashotninum,  qiice 


tes  vobismetipsis,  si  quis  adversus  aliquem  habet  que^ 
relam  :  siculet  Christus  donavit  vobis,  ita  etvos.  Sttper 
auiemomnia  hceccharilatem  hubentes.qnod  est  vinculum 
perfectionis.  Et  pax  Christi  vigeat  in  cordibus  vestris, 
in  qua  et  vocati  estis  in  uno  corpore,  el  grali  estote.  V^- 
bum  Dei  habitet  in  vobis  abundanter,  in  omni  sapientia 
docentes  et  commonentes  vosmeiipsos  psalmis ,  hymnis 
et  canticis  spiritualibus,  in  gratia  cantantes  in  eordibus 
vestris  Deo.  Omne  quodcunufue  facitis  in  verbo  aut  in 
opere,  omnia  in  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christifacitef 
gratias agentes  Deo  et  patri per  tpiumf  Co/o<., iii ).  VoSf 
charissimiy  nolile  deficere  benefacientes.  Quod  si  aliquis 
fucrity  qui  non  obedierit  verbisapostolicis,  hunc  nolate^ 
et  non  commisccantini  cum  t7/o,  ut  confundalur.  Et  no' 


sunt  rationem  quidem  habentia  sapientiie^  in  supersti'  Q  /,-,^  g^a^i  inimicum  eaastimare,  sed  corripite  tU  frairem 


tione  et  humiUtate,  et  non  ad  parcendvm  corpori, 
non  in  honore  aliquo  ad  saturitatem  carnis  ( Coloss  , 
n  ).  Igiiur  si  consurrexistis  cum  Christo  ,  qua: 
sursum  sunt  qu(erite,  ubi  Christus  est  in  dextera  Dei 
sedens ;  qua^  sursum  suiit  sapite ,  non  qum  super  ter* 
ram.  Mortui  enim  esiis^  et  vita  vestra  abscondita  est 
cum  Christo  in  Deo.  Cum  Christus  apparuerit  vita  ves- 
tra^  tunc  et  vos  flpparebitis  cum  ipso  in  gloria.  Mor- 


( 11  Thess.  111 ).  Deus  autem  pacis  det  vobis  idipsum 
sapereinalterutrum,  etin  omneSy  et  ipsesitsemper  vobis* 
cum  in  omni  loco.  Anun  (Rom.^xv).  Data  KalenJis 
Marlii,  Volusiano  (0  et  Rufino  viris  clarissiinis  con« 
sulibus. 

(1)  AnnooU,  quojam  a  5  fere  mensibus  obieral  Mcl« 
ctaiades,  die  10  dec.  an.  513. 


SYLLABUS  RERUM 

QU^  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


lccn  C«aui  Fimiuhi  LACTAimi  de  Opwiao  Dh,  vel 

VDMUnOn     HOMKIS,    UBER,    AD    DKMETBUinni    ACDITOHBM 
SUITM 

Capul  primum.  —  Proceinium  el  adhortaUo  ad  DemeU-ia 


num. 


Ibid. 
14 
16 
20 
24 


Cap.  n.  —  De  generalione  belluarum  et  bominis, 
Cap.  III.  —  De  condilione  pecudum  et  bominis. 
Cap.  IV.  —  De  imbecillitate  bominis. 

^  Cap.  V.  —  De  figuris  animalium  et  membrts. 
Cap,  VI.— De  Eplcuri  errore;  et  de  membris  eorumque 

usu. 
Cap.  VIL  —  De  omnibus  corporis  parlibiis.  20 

Cap.  VIII.  —  De  hominis  partibus,  oculis  et  aunbii^ 

Cap.  IX.  —  De  sensibus  eorumque  vi.  59 

Cap.  X.— De  exlerioribus  hominis  membris,  eorumque 

usu.  ^ 

Cap.  XI.  —  Dc  inlcslinis  in  homine,  corumque  usu. 

4o 


Cap.  XII.  —  De  utero  et  cooeeptione,  alque  seiibus. 

Cap.  XIII.  —  De  membris  inferioribus.  58 

Cap.  XIV.— De  inlesliuoruin  quorumdam  ignota  ratione. 

Cap.XV.  — Devoce.  62 

Cap.  XVI.  —  De  mente  et  e]us  sede.  64 

Cap.  XVn.  —  De  anima,  deque  ea  sententia  philosopho- 

rum.  68 

Cap.  XVm.  —  De  anima  el  animo,  eorumqne  afiectio- 

nibus.  70 

Cap.  XIX. — De  anima  eaque  a  Deo  data.  75 

Cap.  XX.  —  De  selpso  el  verilale.  76 

Analysis  libri  de  Ira  Dei.  77 

Ldbr  db  Ira  Dn  ad  Donatuii  .  79 

Caput  primum.  —  De  sapientia  divuia  et  humana. 

Ibid. 
Cap.  II.  —  De  veritate,  deque  ejus'gr»<libus,  alquc  dc 

Deo.  U 


im 


6TLLABUS  BBBUli 


Cap.  III.  —  De  bODis  et  malis  in  rebasJhumaDis,  eoniai- 
que  auctx)re.  .  Bi 

Cap.  IT.  —  Da  Deo,  deque  ^us  afiteUbos»  Epiearique 
reprelieosiooe.  ^ 

Cap.  V.— De  Deo  Sloicorum  senieoUa ;  de  Ira  et  gratu. 

68 

Cap.  yi.  —  Quod  Deos  irascatur.  .  92 

C^p.  VII.  —  De  bomine  et  brutis,  ac  religioae.     Ibid. 

C>p.  Yin.  --  De  religioae.  98 

Cap.  IX.— De  protideniia  Dei»  deque  •enteBttts  illi  re- 
pugnanlibus.  ^     98 

Cap.  !•  —  De  mund!  brlil  fet  f erum  natnra*  et  Dei  pto- 
videntia*  100 

Cap.  XI.  —  De  Deo,  eoque  uao,  cujusque  provideutla 
muoaus  regatur  et  constat.  i  iO 

Ca(>.  Xli.  —  De  religione  et  Dei  timore*  114 

Cap.  XIII.  —  De  mundi  et  teroporum  commodo  et  i^. 

Cap.  XIV.  —  Cur  Deus  feceritlhominem^  122 

Cap.  XV.  —  Unde  ad  horaincm  peccau  pervenerint. 

Cap.  XVI.  —  De  Deo  ciusque  ira  ei  affdctibis. 

Cap.  XV n.  —  De  Deo,  cura  et  ira. 

Cap.  XVIII.  —  De  peccalls  viadicandis,  sine  irS  fleri  non 
po^e.  151 

Cap.  XIX.  —  De  anima  et  corpore,  deque  providenlMi. 

135 

Cap.  XX.  —  De  peccalis  et  Dei  misericordia.  |37 

Cap.  XXI.  —  De  ira  Dei  et  hominis.  139 

Cap.  XXII.  —  De  peccatis  deque  iis  redlati  tersni  sl- 
byllae.  .  1^1 

Cap.  XXni.  —  De  ira  Dei  el  peccaiorum  punilione,  de- 
que  ea  sibyllarum  carmina  recluta;  castigalio  prcterea  et 
a(ftorttUo.  l^ 

Cap.  XXIV.  —  Disscrtatio  de  Laclantii  libro  de  Ira  Dei, 

ictore  le  Noorrj.  0.  S.  B.  1« 


124 

126 


anctore 
^put  primumT  —  Anaiysts  hujus  libri. 


Ibid. 


Cap.  if.  —  De  hujus  lihri  auclore,  tilulo,  argumenlo, 
«lale,  (juave  sctibendi  ralibne  ab  illo  composltus,  ac  qno- 
modo  Ciceronero  Imiiatos  sit.  l^ 

Cap.  III. ^»  Quibus  Lactantius  rationibus  ad  hunc  librum 
cOnflciendum  adductas  sit,  et  quis  Donatus,  ctii  Oum  nun- 
Cttpot ;  de  ht^us  libri  in  capita  divisione,  ei  capitum  argu- 
mentis;  de  codicibus  numuscripUs  et  edilis,  ac  variorum  in 
eum  otiservatlonihus.  15J5 

Proleffomena  in  libroro  de  morUbiis  persecotorum.    157 

Disquisiuo  de  auctore  libri  cot  titulus.  Lucii  Cscilii  de 
Monibus  Perseculorum ,  qui  Firmlaho  Ladamio  triboi 
solet,  auctore  Nioolao  de  Lestocq,  doctore  ac  socio  Sorbo- 
nico,  Ecclesi»  catholic»  Arabianeasis  ddcano,  vicario  ge- 
nerali  eplscopt  Anibiaaensis ,  et  abbate  sancti  AieoH. 

Ibid» 

Appendix  de  duobus  locis  codicis  manuscripti  libri  de 
morlibus  perseculorum,  quorum  immutaue  qusedam  voces 
iu  lexlu  edilionis  Doraini  Le  Nourry.  17 1 

Henrici  Dodwelll  dissertalio  de  ripa  Striaa.  175 

I  Primus.  —  Ripa  haec  non  maris  erat,  seJ  iluvli.    Ibid, 

I II.  —  Slriga  vox  gromaUca  et  castrensis.  ibid. 

§  III.  —  Casira  Romana,  ut  plurimum  cadrata.  Castrorum 
flxorum  frons  Oriens,  roobilium  bosiis.  Ibid. 

§  IV.  —  Fronlero  itaque  castrorum  strigam  velcres  la- 
ius  scamnuro  appeil^>anL  177 

§  V.  —  Coloni»  roroans  pro  castrensi  dSscipllha  dis|)o- 
siUe.  Praetentur»  coloniaruro  strfg».  Ibid. 

§  VI.—  Agrorum,  castrorum,  provinciarumque  pr^ecijme 
Roiiianarum  limites  fluvii.  Ibid. 

§Vii. -^  Prxienturaruro  Illyricarum  llmes  Danubius. 
ProvinciaB  Illyricianae  ripenses  ab  ejusdem  Danobii  ri^. 

Ibid. 

§  VIII. -*Mem  probator  e  castris  Aatftfs  tn  Daoobii 
ripa  freqoenUssimis,  et  ab  Historia.  Prstenturarum  Ro- 
mauarum  qualia  amnhneota.  Blpllcatiir  adversffil  Kbena- 
nott  Tertoftlaaos.  Ibid. 

!IX.  —  Idem  ex  AtUiae  proviocia  Romauis  erepta.  179 
X.  —  Ripam  Danubii  egressi  aliqoando,  sed  ^tro  Ro- 

$  XI.  -^  Q<i6mlnos  saepe  egrederMot  Impedi^bat  o^- 
nlo  de  fiatalibus  imperiorum  terminis.  Nullam  iamen  pro- 
vindam  trtnsdaidaDlanam  rethiebaift  «tate  Diodetianl. 

fWrf. 

I  XII.  —  Coavenit  haec  tipm  strigafe  mtsHb  com  eooSHio 
atquo  iUoere  DiocieUani.  Ibid. 

Heorici  Dodwelli  chrouologia  f>^ec<itoram,  item  Ste- 
phaui  Balozii  chrooologia  DlOdetianea,  proot  rMio  teih- 
porom  exegit,  iotermixtae.  AddiU  suoi  insopet  Ctijosque 
anol  ooasules,  alUque  rerum  eveotos.  181  el  seq. 

Lucn  CAOLn  raaiAra  LittMtt  toixk  iJ>  Doif itiTM 
cofrrBSsoRBM,  Db  Mortibos  Persecutoiojm.  190 


Capot  primoal. 
Cap.  n. 
Cap.  in. 
Cap.  IV. 
Cap.  V. 
Cap.  TI. 
Cap.  VII. 

Cap.  vni. 

Cap.  IX. 
Cap.  X. 
Cap.  XI. 
Cap.  Xli. 
Cap.  XIII. 

ft:  ¥1- 

CMp.  XVI. 

cap.  xvn, 
Cap.  xvm. 
ap.  XIX. 

Cjp.  XX. 
Cap.  XXI. 
Cap.  XXII. 
Cap.  XXIII. 
Cap..XXlV. 
Cap.  XXV. 

tJp!  xxvii. 

Cap.  XXVIU. 
Cap.  XXIX. 
Cap.  XXX. 
Cap.  XXXI. 
Cap.  XXXII. 
Cap.  XXXIII. 
Cap.  XXXIV. 
Cap.  XXXV, 
Cap.  XXXVI. 
Cap.  XXXVII. 
Caj..  xxxyiii. 
Cap.  XXXIX. 
Cap.  XL. 
Cap.  XLL 
Cap.  XLII. 
Cap.  XLIII. 
Cap.  XLIV. 
Cap.  XLV. 
Cap.  XLVI. 
Cap.  XLVII, 
Cap.  ILVIII. 
Cap.  XLIX. 
Cap.  L. 
Cap.  LI. 
Cap.  Ln. 

LACTAimi  FRAfilUDfTA. 

Incbrti  AUCTOiits  Phoen ix  Lactantio  TBuinTua. 

IKCEIITI  AUCTORIS  CAldlEll  Ofc  PjkSSfOllB  DoMim. 

VENAnm  U(moiui  CLnfBimAm  Forttoaii, 
iTAua,  AD  Feucem  episcopum,  db  Pascha. 

CjBciLn  SniPHOsu  MmGiu,  » 

Siephaai  Baluzii  Totelensis  Notae  in  libnun  de 
Perseculorum. 

Capul  primam. 

Cap.  if, 

Cap.  V. 

^.V± 

Cip.  VIIL 
Cap.  IX. 
Cap.  X. 
Caf .  XI. 
Cap.  XII. 
Cap.  XliL 
C4p.  XIV. 
Cap.  XV. 
5p.  XVI. 
Cap.  XVII. 
Cap.  xvin» 
Cap.  XIX. 
Cap.  XX. 
Cap.  XXI. 
Cap.  XXII. 
Cap.  XXIII. 
Cap.  XXIV. 
Cap.  XXV. 
Cap.  XXVL 
Gap,  XXVn. 
Cap.  XXVIII. 


m 

Ibid. 

m 
m 

SDO 

203 
»4 


tl5 
»4 

tlT 

m 
m 
m 
m 

m 

n 

S95 

238 
S9 

m 

Ui 
945 

ll^ 

119 

§f 

ft) 
254 
^ 
tSI 
,J58 

!S9 
160 
36i 

m 

fli 

«5 


«9 
lortibas 
29T 
50i 
IHd. 
301 
S06 

507 
IM. 
308 
512 
811 
119 
IM 

in 

m 
sn 
m 

m 

hu. 
m 
m 

5»I 


Cap.  XXTX. 
Cap.  XXX. 
Gip.  XXXI. 
Cap.  XXXII. 
Cap.  XXXIII. 
Cap.  XXXIV. 
Cap.  XXXV. 
Cap.  XXXVI. 
Cap.  XXXVII. 
Cap.  XXXVIII. 

Cap.  xxxa. 

Cap.  XL. 
Cap.  XLI. 
Cap.  XLII. 
Cap.  XLIII. 
Cap.  XLIV. 
Cap.  XLV. 
Cap.  XLVI. 
Cap.  XLVII, 
Cap.  XLVHI. 
Cap.  XLIX. 
Cap.  L.  ' 
Cap.  LI. 


QUiE  IN  HOG  TOMO  CONTINENTUR. 


548 
5Si 
556 
557 
558 
559 

tbid. 
581 
565 
564 

Ibid^ 
365 

tbid. 

Ibid, 

^i 

570 

572 

Ibid. 

375 

574 

577 

378 

SiephaDi  Baluzii  epistolae  du»  ia  qoibus  explicfl|inr  et 

illaslrantur  duo  loca  ex  Ubro  LacUotii  de  M ortibus  Perse- 

cutorum.  579 

PrspOxa  est  initio  observatio  viri  doctiftffnl  de  aliero 

eorumdem  locorum.  £bM, 

Illustrissimi  viri  Petri  Valeri  Dl«il,  oottiliarii  regis 

Hispaniarum  in  supremo  oonsilio  AragonaBi}  leiftehtia  de 

quodam  loco  Lactantii  corrupto.  ibid. 

Illuslriasimo  doctiasimoque  tiro  Petro  Vaiero  Dtazio, 

coDsiliario  regio,  Stephanns  Balmifis  Tntelen^.         580 

Clarissimo  viro  Henrico  de  Noris  <  Aa§ustinlao6 .  Stc- 

phanus  Calozios  Tntelensis.  581 

ioannis  Golnmbi  notae  in  LactanUom.  385 

Perjustrissimo  et  amplissimo  viro  D.  Gisberto  Cupero,  ab 

ordinibusTransisalaniaead  iiinstriSHimorum  et  praepdt^nthim 

faederatormn  Beigti  ordinnffl  generalhi<n  convenlnm  de- 

legato,  inclytas  reipnbliciaDaTentrienslom  consnli,  JoanneS 

Columbns.  Ibid. 

Lectori  benevolo.  8.  3iB7 

De  libro  hoc  testimonia  et  judicia  aliquot.  588 

Hierenymos  in  ecdesiasticomBi  scrintortim  csrtaloeo. 

..       ,  ^wrf. 

Noue  Joannis  Colmnbi  te  Itbnifli  de  Mortibns  P^rj^uto* 

389 

Ibid. 

590 

595 

595 

596 

Ibid. 

597 

Ibid. 

m 
m 

Ibid. 
405 
406 

Ibid. 
407 

Ibid. 
408 
409 
410 
411 

Ibid. 
412 
415 

Ibid. 
414 
415 

Ibid. 
416 

Ibid. 
417 

im. 

418 

410 

IM. 

421 

«25 

m 

md. 

425 
1« 


In  titolum. 
In  caput  primom. 
Incap.  IL 
lo  cap.  IIL 
In  cap.  IV. 
In  cap.  V. 
In  can.  VI. 
In  cap.  VIL 
In  cap.  VIII. 
In  cap.  IX. 
Jn  cap.  X. 
In  cap.  XI. 
ID  cap.  XII. 
In  cap.  XIII. 
Incap.XlV. 
In  cap.  XV. 
in  cap.  XVI. 
In  cap.  XVU. 
In  cap.  XVIIL 
In  cap.  XIX. 
In  cap.  XX. 
In  cap.  XXI. 
j  n  cap.  XXII. 
]  n  cap.  XXIII. 
n  cap.  XXIV. 

tt  cap.  XXVI. 

ncap.XXYiL 

n  cap.  XXVin. 
;  o  cap.  XXIX. 

n  cap.  llj, 

n  cap.  ^^ 
In  cap. 
Incap. 
Incap. : 
lo  cap.  XXXV% 
In  cap.  IX^yi. 


:xjr- 

p.xm 
p.  xxxn. 


In  cap.  XLII. 

In  cap.  XLHI. 

In  cap.  XLIV. 

In  cap.  XLV. 

In  cap.  XLVi. 

la  cap.  XLVII. 

In  cap.  XLVIII. 

In  cap.  XLIX. 

In  cap.  L. 

Nicolai  Toinardi  monitum  lectori. 

Notx  Toiuardi  AureUaoeosis  in  librum  de 
secutorum. 

In  cap.  primum. 

In  cap.  II. 

In  cap.  in. 

lo  cap.  IV. 

In  cap.  V. 

In  cap.  Vi. 

In  cap.  XL 

In  cap.  Xin. 

In  cap.  XV. 

In  cap.  XVII. 

In  cap.  XVIII. 

In  cap.  XX. 

in  cap.  XXIV. 

In  cap.  XXV. 

In  cap.  XXVI. 

In  cap.  XXVII. 

Itt  cap.  XXIX. 

Iri  cap.  XXX. 

lu  cap.  XXXII. 

In  cap.  XXXIII. 

In  cap.  XXXVIL 

Irt  cap.  XXXIX. 

Iri  cap.  XLIV. 

la  cap.  XLVI. 

lul  cap.  XLVin. 

In  cap.  L. 

In  cap.  LL 

Irt  cap.  LH. 
^  Clsberu  Cuperi  Nota. 

Praifatio. 

N6tx  in  Lactantium. 

Caput  primum. 

Cap.  II. 

Cap.  III. 

Cip. IV. 

Cap.V. 

Cap.  VII. 

Cap.  VIII. 

Cap.  IX. 

Cap.X. 

Cap.  XI. 

Cap.  XII. 

Cap.  XIII. 

Cap.  XIV. 

^p.  XV. 

Cap.  XVI. 

Cap.  XVIL 

Cip.XVIU. 

Cap.  XIX. 

Cap.XX. 

Cap.  XXI. 

Cap. . 

Cap.: 

c^. 

Cap. 

tap.  XXVIU. 
Ciip.  XXLX- 
Cap.  XXX, 
Cap.  XXXL 
Cap.  XIXIL 
Cap.  XXXriL 
C:ip.  XXXIV. 
Cip.  XXXV, 
Ciip.  XXXVL 
Cap  XXXVIL 
Caji,  tXWDfi 
Cap-  X.UIX. 
Cap.  XL. 
fep.  XLL 
Cap.  XLIL 
Cap.  XLIIL 
Cap.  XLIV, 
Cap.  XLV, 
Cap  XLVL 


426 
427 

ibid. 
420 

IM. 
430 

Ibid. 

451 

452 

435 

Mor  tibus  Per- 

Ibid. 

Ibid. 
435 
439 
441 
445 

Ibid. 

Ibid. 
447 

Ibid. 
419 
450 
456 

Ibid. 

Ibid. 

Ibid. 
457 

IM. 

Ibid. 

Ibid. 
459 

Ibid. 

Ibid. 
461 

Ibid. 

Ibid. 

Ibid. 

m 

Ibid. 
403 

Ibid. 
471 

Ibid. 
472 
475 

IM. 
477 
482 
483 
485 
491 
405 
501 
502 
505 

Ibid. 
504 
505 
506 
510 
515 
916 
518 
521 
522 
525 

527 
/M. 
Ibid. 

529 
ibid. 

tao 

551 
532 
<B4 
556 

ISI 

Ibid. 
548 
9N8 

JM. 
554 

IM. 
565 
564 


U%1 


SYLLABUS  RERUM 


im 


Cap.  XLvn.  S63 

Cap.  XLVriL  Itfid. 

Cap.  XLIX.  506 

Cap.  L.  568 

Cap.  LL  571 

Pauli  Baudri  Nots  io  Ul)run)  de  MorUbus  Perseculorum. 

587 
Prafalio.  Itfid. 

Yiro  iilustn  atque  reverendissimo  D.  EiDUTfCELi  a 
Sghelstratb,  Eccl.  D.  Pelri  canonico,  el  Vaticanx  biblio- 
tbecae  primo  cu.stodi ,  Jacobus  Tqluus.  59i 

Pauli  Baudri  Notae.  594 

Caput  priroum.  596 

Cap.  if.  606 

Cap.  lU.  659 

Cjip.  IV.  6t4 

Cap.  V.  646 

Cap.  VL  050 

Cap.  VII.  632 

Cap.  Vlil.  656 

Cap.  IX.  660 

C^p.  X.  667 

Cap.  XL  677 

Cap.  XII.  682 

r^p.  XIIL  687 

Cap.  XIV.  689 

Cap.  XV.  694 

Cap.  XVI  700 

Cap.  XVII.  705 

Cap.  XVIII.  710 

Cap.  XIX.  719 

Cap.  XX.  725 

Cap.  XXI.  727 

Cap.  XXII.  755 

Cap.  XXIII.  735 

Cap.  XXIV.  741 

Cap.  XXV.  747 

Cap.  XXVI.  750 

Cap.  XXVII.  7£P7 

Cap.  XXVIII.  760 

Cap.  XXIX.  761 

Cap.  XXX.  768 

Cap.  XXXI.  •  770 

Cap.  XXXII.  775 

Cap.  XXXIII.  777 

Cap.  XXXIV.  781 

Cap.  XXXV.  786 

Cap.  XXXVI.  789 

Cap.  XXXVII.  794 

C^p.  XXXVIII.  798 

Cap.  XXXIX.  800 

Cap.  XL.  804 

Cap.  XLI.  807 

Cap.  XLII.  808 

Cap.  XLIII.  809 

Cap.  XLIV.  811 

Cap.  XLV.  817 

Cap.  XLVI.  820 

Cap.  XLVII.  824 

Cap.  XLVm.  826 

Cap.  XLIX.  834 

Cap.  L.  835 

Cap.  LI.  837 

Cap.  LIL  838 

^  Disserutio  in  Lucii  Cecilii  librum  de  Mortibus  Persecu- 
tonim ,  ad  Donalum  conressorem*,  Lucio  Firmiano  Lactan- 
tio  hactenus  adscripUm.  839 

Capul  primum.  -^  AnalysU  hujus  Ubri,  et  de  iUius  umco 
codice  manuseriplo^  liiulo  atque  argumento,  elcurac  quo 
tempore  a  Lucio  CeciUo  editus  fuerU.  »40 

▲rticulus  primus.  —  Analysis  hujuslibri.  Ibid, 

Art.  II.  —  De  bujus  libri  manuscripto  codice,  quam  im- 
perfeclus  sil  et  quam  foede  a  librario  lalinae  lioguae  peni- 
tus  igoaro  corruplut.  848 

Art.  Ili.  —  De  vero  genuinoque  bujus  libri  titulo  et  ar- 
gumealo.  850 

ArL  IV.  —  Qnibus  rationibus  ad  bunc  librum  scriben- 
dum  Cecilius  impulsus  fuerit ,  ac  quo  tempore  illum  in 
lucem  protulerit.  851 

Cap.  II.  —  De  Hbri  fmjus  auciore ,  el  Donato  eonfes- 
sore ,  cm  nuncupaiur ,  ac  de  Iribus  judicibus ,  quorum 
jimu  variis  iUe  propler  CkrisU  confessionem  suppUciis  af' 
fectus  est*  853 

Articulus  primos.  —  Proponontur  argumenu  quibus 
plurimi  hunc  librum  Firmiano  Lactanlio  yindicari  iM)sse 
puuverunt.  Ibid, 

ArL  n.—  Profemntor  argumenla  ex  hujuS  libri  titulo 
desumpu  ,  quibus  confici  posse  videtur  Firmianum  Lac- 


lanliam  non  esse  aoctorem.  855 

Art.  III.  —  Eiponuntur  alia  argumenta  qnibos deoioDs- 
trari  polest  hunc  librum  a  Firmiano  Laaaotio  noo  esse 
profeclum ,  et  iis  opposita  diluuntur.  899 

Art.  IV.  —  Exponuntur  alia  argumenta  ex  variis  Cerilii 
opinionibus  petiu  ,  quibus  ostenditur  hunc  librum  a  Fir- 
miano  Lacuniio  non  esse  scriplom.  863 

Aru  V.  —  De  Donato ,  ctii  liber  nuncupator ,  ac  tn\m 
Judicibus  Flaccino,  Uierocle  et  Priscilliano,  quoninijiissa 
variis  ille  propter  Christi  confessiouem  suppliciis  afi^cuii 
est.  868 

Cap.  III.  —  De  varUs  hujus  libri  ediUombus ,  tMrtantat- 
que  m  Ulum  observationibus  et  noUs»  871 

Aniculus  primus.  —  De  variis  hujus  libri  ediiiooibus. 

Ibid. 

ArL  II.  —  De  variorum  in  hunc  librum  noiis  el  obser- 
vationibus.  87i 

Cap.  IV.  —  Novw  in  hunc  Ubrmn  nolcs  el  aimadver- 
siones ,  ac  primum  de  Chnsto  Domino  ejusque  (Usdpuiis. 

873 

Articulus  priinus.  —  Expenduriiur  ea  qoae  Cedlius  ira- 
didit  de  tempore  et  auno  quibus  Christus  Doininos  mor- 
tuus  est,  el  utrum  illius  eadem  ac  Lactantil  ea  de  re  foerit 
senientia.  Ibid. 

Art.  n.  —  De  iis  quae  Cecilius  a  Christo  DorolDO  ad  yI- 
Um  revocato  ad  siium  usque  ia  coelos  ascensum  acla 
fuisse  commemoral.  875 

Art.  III.  •—  Ulrum  Cecilius  rede  dixerit  Eraogelium 
Chrisli ,  ineunte  Neronis ,  sive  Decli  imperio ,  |>er  orones 
orbis  lerr»  partes  fuisse  dissemiiiatum.  877 

Art.  IV.  —  Quid  Ceciliiis  censerit  de  Pelri  Romam  »J- 
ventu,  de  tempore  qno  eadem  in  urbe  supremom  |iooli- 
ficaium  lenuil ,  de  miraculis  ibideiii  ab  illo  edilis,  Qosaue 
et  Pauli  apostoli  interitu.  881 

Cap.  V.  —  Examinanlur  ea  qurn  Cecilius  de  ChrisfiaiHh 
rtcm  moribus  et  quibt(sdam  eorum  dognuuMs  traiUiHt. 

Ibid. 

Arliculus  primus.  —  Quantum  christiani  ab  iis  ({us 
gentium  diis  itiunolala  eraut  abhorrent;  utnim  MaximiDUS 
imperaior  omnium  primus  jusserit  cibos  venales  diis  aa- 
tea  libari  quam  mecsis  apponerentur  ,  et  de  nobdissimo 
martyre  qui  vivus  ob  conscissum  Diodetiaol  edictaiQ 
exustus  est.  Ibid, 

Art.  n.  ~  De  summa  christianorum  potesute  in  dapmo- 
nes ,  quos  in  sacrificiis  a  Diocleliano  f;iciis  signo  crucis 
dominicae  fugaverunt,  ac  utrum  et  quomodo  &  eis  fiierit 
his  elhnicorum  sacrificiis  iuteresse.  M 

Art.  III.  —  De  crucis  dominicae  signo  quod  ConstantiBa 
Magno  apparuit ,  et  cujus  virtute  insignem  de  Maxeoiio 
reporiavii  victoriam,  ubi  el  de  sacris  iniagiiiibus.       890 

Art.  IV.  —De  lemplis  antiquorum  christianorum  eoram* 

Soe  possessioiiibus,  de  operum  lK>norum  ineriiis,  et  oinia 
ecilius  aliquid  de  Christi  millenario  in  terris  regno  tr>- 
diderit.  8« 

Cap.  VI.  —  De  primis  Ecclesim  christianos  persecutmbm 
eorumque  inleriiu,  895 

Articulus  primus.— Quam  rccte  Cecilius  asseral  primam 
in  christianos  persecutionem  a  Nerouu  Augusto  fbiase  ex- 
ciutam ;  quam  inepte  a  Tollio  inendacii  propterea  Kcose- 
tur,  qiiod  hujus  persecotionis  causam  in  Petri  aposUili  |ine- 
dicationem  refundat,  asseratque  Neronis  cor|Mis  cannsse 
sepuUura,  quo  jure  Cecilius  eos  deliralionis  arguat,  qoi 
eumdem  Neronem  Anlichrisli  pr%cursorem  fore  fiuxeruiit. 

IHa. 

Art.  II.  —  I)e  Domitlano,  secundo  Ecdesis  persecuiorc, 
ejusque  interitu,  atqiie  eversis  imagtnibus  ei  hooorom  U- 
tulis.  897 

Art.  IIL  Ulrum  Cecilius  recte  dixerit  Romanos  im^n- 
tores  a  Domitiano  usque  ad  Deciuin  fuisse  bonos  principes, 
et  tunc  chrisiianorum  Ecclesiam  nullos  passam  esse  Inimi- 
corum  imuetus,  ac  inde  colligi  possit  LacUntium  non  ese 
hujus  libri  auciorem.  .■SW 

Cap.  VU.  —  De  aUis  chritUauB  EcdesifB  perseeideirHm. 

Articulus  primus.  —  De  Ecdesia^  persecutione  wciiatt 
ab  imperaiore  Decio,  ejusque  funesU  morte.  f  ^* 

Art.  II.—  De  Valeriani  imperatoris  perseciitione,  ejusaoe 
ignominiosa  servilute,  ac  pelle  |»ost  inortem  delracU.  905 

Art.  III.  —  De  perseculione  in  chrisUanos  ab  Aureliano 
imperatore  commou,  ejus(|ue  interitu.  ^ 

Cap.  VIII.  —  De  uUimis  Eccle^w  christiame  persecutonr 
buSt  ac  prinmm  de  Diocteiiano.  .      ^ 

Articulus  primus.  —  Dc  tdplici  Dlocleliani,  Dioclis  et 
Jovii  nomine,  ejosque  palria,  avarilia  et  tiuiiJitaie ;  do 
alio  imperatore  et  duobus  Oesaribus  ab  eo  ob  limidiuieiii 
creatis ;  utrum  Hispaniam  CoiisUntio  dederit  regeodim, 
quantis  exactionibus  et  IrilHills  omnes  oppresserit ;  de  i(- 
lios,  donec  chrislianos  vexare  co&perit,  maxima  felioiatei 


1129 


QU/E  IN  IIOC  TOMO  CONTINENTUR. 


1130 


et  uirmn  caeteiis  principibus  melior  uUliorque  reipublico: 
fuerlt.  itrid, 

Art.  II.  -^  De  perseculionis  a  Diocletiano  in  dirisiiaiios 
eoiiunoiae  uraeludiis  et  exordio,  quam  ob  causam,  quibusve 
GOiisiliis  adl  cos  vexandos  impulsus  Tuerit.  912 

Art.  III.  —  Quo  annoy  mense  et  die  Diocleiianus  cliris- 
tlanos  ti  rquere  ac  prosequi  adorsiis  sil.  914 

Art.  lY.  —  De  ecdesia  Nicowedieusi  persecutionis  iiii- 
tio  et  lusBu  Diocletiaui  eversa,  deque  hiijusce  iiuperato- 
ris  ediclo  iu  cbrisiianos  protinus  proraulgalo,  de  uno  et 
altero  regli  palaiii  incendio,  quis  illius  aiictor  ac  quo- 
modo  inde  Galerius  Diocletiaiium  ad  cbrtstiauos  crude- 
lius  vexandos  accendere  conatus  sit.  91G 

Art.  y.  —  Quoniodo  Diocletiauus  soevicrit  in  Priscam  et 
yaleriam,  in  euiiiiclios  potentissiinos,  et  qui  isti  fuerint, 
iteni  in  presbyteros  ac  niiubtros  cum  omuilMissuis,  alque 
in  omiiissexuset  a^tatis  homines.  NecDon  in  doinesticos,  ac 

3ua  ille  aliique  Judices  sxvitia  uuiversos  ad  sacrlflcia  lalsis 
iis  lacienda  cogere  conati  sint.  919 

Art.  YI.  —  Quaiita  Diocleiiani  jussu  (Uerit  in  provinciis 
Galerio  ei  Uerculio  subiecti.s,  diristiaiiorum  caniillcina ; 
conira  vcro  quomodo  Constaniius  ecclesias  dirui  passus, 
dirisiianos  in  Galliis  iiicolumes,  persecutionisque  inmiunes 
servaverit.  932 

Art.  Yll.  —  Do  Dioclctiaoi  viccmialilNis,  acquando  Ro- 
iwc  crlebrata  fUerint ;  ctir  inde  reslinaiiter  exierit,  Haven- 
miiHiue  vciiiens,  ac  levi  imrbo  correptus,  nonuin  ibi  sus- 
ceperit  cmsulaluiii ;  quo  sciisu  iiide  Niocniediam  per 
rifiam  singam  coiitendisse,  ibique  morti  so|>ilus,  ia  demen- 
liam  iiiciuisse  dtcatur.  925 

Arl.  YIII.  —  Dc  colloquio  quo  Galerius  Diodetianum 
initierioctHlerecoegit;  utrum  recie  illi  pro|)Osueril  Nervae 
imneratoris  exemplum ;  quanta  in  huc  collO(|uio  iiisoleniia 
Galerii  et  Diocletiaiii  timiditas ;  an  recte  Cecilius  asserat 
Coiisiatitiimm  ilii  Tuisse  pra:seutem ,  ac  Diodetianum  a 
Galerio  iiiipulsumr  et  coactum  sese  abdicavisse  impeiio. 

927 

Art.  IX.  --  Ubi  ct  quomodo  Diodetianus  MaxinMim  in« 

duerit  pur|>ura,  cumque  ac  Severuin,  repulso  Constanti- 

no,  Oesares  renuutiaverit ;  utrum  vera  sit  ea  de  re  Ceci- 

iil  opi*iio;  quem  in  locum  Diodetianus,  deposito  imperio, 

sese  receperit,  et  ubi  Lidnius,  eo  praesente,  fiictus  sit 

lm|»erator.  950 

Art.  X.  — <  Ulrum  ea  vera  sint,  quae  Ceciliiis  narrat  de 

privaia  Diodetiani  vita,  ati]ue  utrum  ob  negatum  ipsi  fllis 

sux  Yalerije  exulaiiiisreditiim,  et  eversas  statuas  nxBrore 

et  raine  consumptus  interierit.  932 

Cap.  IX  --  De  Dioeteiiam  uxore  Prisca,  el  ejus  fUia 

Valeria.  955 

Articulus  primns.  —  Quam  rara  Priscae  et  freauens  Ya- 

leria;  apud  auetores  antiquos  mentio :  utmm  ambae  cbris- 

tianaiu  religionem  prolessx  sint.  Ibid. 

Art.  II.  —  De  Yaleria  et  Candidiano  ab  ea  ob  sterillu- 

tem  aloptato;  cur  illa  post  Galerii  virisui  mortem,  Lidiiio 

relicto ,  conliigerit  ad  Maxlminum,  ejusque  nuptias  reje- 

cerit.  De  nigris  Yiduarum  luctus  sui  tempore  vestibus,  ac 

itiruiu  nulla  imperatoris  uxor  secundo  marito  antea  un- 

quam  nupserit.  957 

Art.  III.—  De  Prlscae  et  Yaleriae  exilio,  ac  trium  nobi* 

rnrni  r(cmiiiaruni ,  hujus  amicarum,  et  Judaei  cujusdam,  qui 

eas  adnlterii  falso  accusaverat,  atque  earumdem  Priseae  et 

Yuloriie  sui  plidu  et  iiiteritu.  940 

Cap.  X.  ~  De  Maxinwmo  ttereulio  imperatore,        942 

Articulus  primus.  —  Quando  et  ulii  Maxiinianus  Her- 

culius  lactiis  sit  imperator;  qu»  ejus  cum  Diocletiano 

consensio,  quaiitaque  illius  avarilia  ac  libido,  el  ubi  impe- 

rium  priiiio  deposuerit.  Ibid. 

^«^  Art.  II.  —  Quomodo  Maximianus  Herculius,  resumpu 

purpura,  Roniam  obsidione  liberaverit  et  veoerit  ad  Coo- 

stantinum,  quem,  collocata  ei  io  matrimonium  mlnore  fllia, 

deripere  conatus  est ;  de  Si^cundo  illlus  Romam  reditu, 

ubi  IIaxentiiimiin|>erio  privare  frustra  couatus,  mde  igno- 

miiiiocie  eiedus  luit.  944 

Art.  lli.  —  Qua  ratione  MaximianusHerculius ,  ad  Cou- 

stantinum  regressus,  sese  rursus  purpura  exuit,  atque  de- 

ccplo  Coii.staiiliiio  earn  tertiosumpserit,  posteaque  occupa- 

vorit  Mdssiliam;  ex  qua  ab  illo  expulsus  est;  ac  quilms  tan- 

deiii  dolis  illum  interiicere  inolitus,  pceuas  laqueo  dederit, 

et  de  eversls  ejus  statuis.  94.5 

Cap.  XI.  De  Maxeniio  imoeratore.  948 

Articulus  prmiiis.  — De  Maxentii  imperatorisparentilms, 

acqiia^  et  qiimU  iUius  vitia;  quomodo  ,  iihi  et  a  (|uibus 

laciussii  iiiiperator;  quoseiisu  ille  ct  Ouistantiiius  M;ig- 

nns  lilil  Aiigu.«lorum  a|>pelleiitur;  qiiae  ftierit  regis  sahita- 

lio,  etquid  uomen  privatus  slguificet.  lifid, 

j^rt.  II.  —  An  et  cur  Maxentius,  structisslbi  a  patre  suo 

Herculioinsidiisliberatus,belliim  Gooatantino  iudixerit; 

de  illius  com  Maximino  foedere,  de  mailan  ezercitus  ejus 

Patbol.  VII. 


iiiultitudiue ,  iliiusque  superstitione,  ac  primo  aoversus 
Constautiuum  prarlio.  951 

Arl.  III —  Uirum  ea  vera  sint  quae  Caedlius  tradidit  de 
pra;lio  quo  Maxeutius  a  Coiistautino  Magno  viaus  est ; 
<^uo  ille  ex  ponte  in  Tiberim  deiectus,  ac  quo  anoo  inte- 
rierit;  an  absolutis  quenquennaubus.  95S 

Cap.  XII.  —  De  Maximiano  Galerio  imperatore,  935 
Articulus  priinus.  ~  De  Maximiani  Galerii  patria,  paren- 
ta)us,  uxore,  fera  barbarie,  immani  corporis  mole ;  de  Ro- 
niulae  matris  ejus  super8titione,ac  difflcili  ea  de  re  Caecilii 
Ipoo;  de  vidoria  quam  Galerius  reporUvit  a  Narseo ,  ac 
Caesaris  nomine  quod  insolenter  detrecuvit.  Ibid. 

Art.  II.  —  Quomodo  Galerius  Diodetiaoum  in  Cbristia- 
Dos  saevire,  et  imperio  cedere  coegerit;  quid  ei  lunc  ex- 
prubraverit;  quanu  iiiiqiiiute  liberutem  omnibus  auferre 
cotiatus sil,  ac  conira ieg»s  Jusserit  lorqueri  deourioaes  , 
primores  ctviutum ,  egregios  et  perfectissimos,  item  ma- 
Iresfamilias  nobiles  rapi  in  gynaeceum ,  domesticos  et  ad- 
mtiiistratores  laitcea  emendari,  et  verberandos  distendi  ad 
palum  in  sUbuk).  957 

Art.  III.  —  Qiiantis  Galerius  et  quam  horrendis  cruda^ 
Ubus  cbristianos  aliosque  necaveril ,  ac  quomodo  tenta- 
yerit  oiimes  litteras  et  litteratos  extermiuare,  judicesque 
iostituere  miliures.  960 

Art.  lY.  —  De  immensis  penltusqne  intoleraodis 
exactionibus ,  censibus  ,  capiuiiombus  ei  trilNitis,  quibus 
Galeriusonmes  subditossuos  obruit,  et  ad  exiremam  pau- 
perlatem  redegit,  ac  de  mendicis  quos  in  mare  jussitsub- 
">wgi.  ^ 

Art.  y.  —  Quas  Galerius  Cxmstantino  Magno  struxerlt 
insidias;  quidsitsigillum,  quo  hic  aocepto  ad  patrem  re- 
diit;  qua  Galerius  tristitia  didicerit  huuc  et  MjxenUum  im- 
peratores  &cto8  ,  et  laureaum  Consuntini  imaginem  ae- 
ceperit;  quomodo  Romam  obsidere  conatus  sit :  qua  confu- 
sione  inde  discedeus  permiserit  Itallam  a  militlbus  vasuri. 
ac  quomodo  Licinium  et  Maximinum  imperatores  nuncu- 
paverit.  966 

Art.  YI.  —  De  extremo  ac  pudendo  Galerii  morbo  et 
edicto  quod  Jamjam  in  Cbristiaoorum  gratiam  publicavit. 

969 

Art.  YII.   —  Ubl  et  quando  Galerius,  postquam  uxorem 

etflliaii.Liciniocommeudasset,monuusest9  ac  de  fdio 

ejus  Caiididiano.  971 

Cap.  XIII.  —  De  Severo  et  Maxinwio  imperaloribus.  975 

Articulusprunus.  —  Quae  fuerint  Severi  patria  et  viiia , 

a  quo  et  quomodo  Caesar  ac  deiode  imperator  ereaius  sit ; 

quove  mortis  ffenere,  post  obsessam  Romam  ,  a  suis  de- 

sertus,  vitam  noierit,  et  de  Severiano  ejus  filio.         Ibid. 

Art.  II.  —  De  Maximini  patria ,  vario  nomine  ,  parenti- 

bus,  proreasione,  ebrieute ;  quomodo  scntarius,  protector, 

tribunus,  Caesar  et  imperator  factus  fnerit,  ac  quidsit  Cam- 

posMartius.  975 

Art.  III.  —  Quomodo  Maximinns  post  Galerii  mortem  ia 

provincias  invadere  molitus,  locem  cum  Lidnio  fecerit,  ao 

sustulerit  indulgentiain  christianis  coinmtiiit  ^'liito  datam  ; 

cur  sacerdotes  inaximos  candidis  chlamydibus  ornalos , 

ubique  constituerit  Jusseritque   Christianorum  mutilari 

membra,  el  veualia  oinnia  animalia  a  sacerdotibus  ethnicis 

immolari.  973 

Art.  lY.  —  De  immensis  exactionibus  ac  tribuUs,  quibus 

Maximinus  omues,  um  gentiles  quam  christianos ,  penitiia 

oppressit  981 

Art.  y.  —  De  effraenaU  ac  perdiu  Maximini  libidine. 

983 
Art.  \  I.  ~  Cur  et  quomodo  Maximinus  belium  Licinio 
indixerit  victUiiqHe  sit ;  quo  etiam  modo  iu  Tauri  moutis 
aogustias  fugerit,  ac  deinde  conatus  fuerit  sese  Tarsi  in 
Dcilia  defendere  ac  tueri.  985 

Art.  YIL— De  fune»U  Maxlmini  morte,  ac  quamdiu  reg- 
naverit,  atiove  auiio  mortuus  sil.  987 

Art.  yill.  —  De  Ma\imiui  uxore  ct  liberis ,  ac  funesu 
eoruin  morte.  988 

Cap.  XIY.  -^  De  Ucinio  imperalore.  990 

Aru  primus. -r  I)"  Lirinii  patria  ,  pareniiluis,  viliis, 
ejusque  cum  Galerio  familiiiriiate;  utrumabeo  Osesar  simul 
et  imperator  factus  sii,  ac  Galeriiis  morleus  ei  coujugem 
suaiu  et  bliatii  iii  manus  tr^iiUderlt.  liid. 

ArL  II.  —  De  Liciiiii  et  Maximini  discordia,  et  pacH  Ch 
cta ;  de  ejusdem  Liciiiii  cum  G>nsUntia.  ConsUntini  Magui 
sorore  sponsaliiius  et  uuptMs;  de  riipu  dehinc  eom  luter 
et  Maximiiiuin  ftace;  de  iilorum  prselio  et  precibus  ab  An- 
gelo,  quidqitid  lullius  dixeril,  Licinio  dicutis  et  iosigui 
illius  vicioiij.  99i 

Art.  IIL—  Dc  edtcto  quod  Lidujiis  pro  restituenda  cbri- 
stians  Kcclesise  pace  publicavit.  9B5 

Art.  lY.  —  Quoniodo  Liciuius  Maxlminum  insecatus  od 
necem  sibi  Tarsi  ia  Cilicia  consdendam  compuleTit,  ac 
suoima  rerum  |>utitus  omueui  superiorem  tvrannonuD  itli:^ 


It51 


SYLLABUS  RF.RUM 


%m 


dorani  Uberos  exlirpaveril,  ubi  iaprimis 

I  Valerio. '  996 

Cap.  XV.  -^  De  e«Ml«ift>  Chhro  «f  Cmutaniio  Maano 
tmp^almibui.  v09 

Irlioulus  priiBus* -"  Qoain  eximiaB  ftiHriQt  CoBftantii 
Chlori  vlruites ;  quaodo  QBtar  (iiaut  et  liaxiinianl  Heron- 
Ui  aenev;  an  elqneniodoobriaUanos  terooore  peMeeutioois 
in  Gallif  tenraverit  inoolumet,  acpaseus  sit  eodesias  dirui ; 
•ur  feaut  sit  primuf  iraperator,  eUl  a  Galerio  ooBlempius; 
ic  «JomodoConstaotinotdse  reversQ  inperium  tradiderit, 
et  udI  morluus  sit.  IM, 

Art.  II.—  DeConsUntinl  Magni  parentlbos,  patHa, 
esinriis  oerpofis  animiqne  doiibns,  ubi  educatus ;  euanu 
aliomm,  atque  in  primis  Galerii  in  illum  invidia,  quibasve 
iQsidiis  sb  els  appetiius  ftierlt.  1001 

Art  lU.^Utrum  Constanlinus  MagBns  Diecletlani,  sicut 
Geolllus  narrat,  et  Galeril  rolloquio  pnBsensftierit,  cogno- 
veritque  creandos  CaBsarea,  seque  ab  hae  nancupalione 
Ignomlniose  repelleudum.  i003 

Art.  IV. — Ouomodo  Conslantinuscontra  Oalerii  voluuta- 
tBm  ad  CoBSlaBtiura  naupem  sunm  jamjam  moriturum  re- 
dierit,  ei  ulram  ab  iUo,  vel  ab  aliisCssar  slmulque  Impe- 
rator  iMius  sit.  1005 

Art.  V.  —  Quantum  Constantinos  cbristlanls  faverit;  cnr 
MaiHniaBiis  Herculius  ad  eum  venerlt,  eique  des|M>nderit 
te  oonnublo  junxerit  fltlam  suam  minorem ;  cur  ad  eom 
DBversus  slt,  quasve  illl  adversus  barbaros  pognaturo  pa- 
f averil  insidlas ;  ^omodo  bio  ab  illo  Massilia  eapta  venlam 
Impetrarit,  atque  lUiun  postea  in  lecto  occidere  (rustra  mo- 
lUut  foeril ,  et  quam  iBslgnem  Constantinus  de  Maxeniio 
tictoriam,  vise  mlrabili  crucis  signo,  repoitaverit.      lOOT 

Ah.  ¥I.  — '  De  triumphali  Conslantini  in  nrbem  Ro- 
mam  ingreeri,  elque  deerele  a  romano  Senatn  primi  no- 
«iBis  tluilo;  oaaBidio  ille  |>osiea  Roms  manserit,  et  ubi 
^everem  SBamConslaRliamin  matrimoBiwn  Ltelnio  colto- 
oaverii,  ae  de  reailtuta  ab  ntroque  chnsiiantt  Eodesi»  pa- 
«e  ac  tranquillitate.  1 009 

Disquisiilones  dogmatieii*  in  Laetantlum ,  sive  de  ^us 
clpsa  religiooem  teBUeodl  ei  srgnmemaBdi  ratioBe.  l<Ht 

Caput  primum.    ~    De  religione  generalim  $pectaia. 

Ibid. 

Ariieulus  primus.  —  Unde  reltgiOBis  ei  supersiilioais 
nomen  derivatum ,  ac  ulnim  Clcero  veram  dederit  utrius- 
i|ne  iltiBs  Bominis  etymologlara.  Ibid. 

Ari.  II.  -*-  Qutt  sH  vera  reKgie,  et  quam  laseparabili 
nexu  eum  jusMtia  ao  sapientla  oonjoBeia  sH.  1014 

Ari.  IIL  —  ReMgionem  non  metos  oawsa  introductam, 
sed  a  Deo  instiUilam  ei  insitam  bomini,  qul  idelreo  oorpus 
faabet  ereeium,  vooattirq«e  grsBoe  M^^,  ac  reliKione 
potissimi^n  a  l>ellui6  distlBgBitur,  btsque  oontraria  Epicu- 
itargumeBla  solwBlar*  1018 

Cap.  II.  ^  Expendmitur  argumenla  quibits  LacUmtins 
9$Um  refMonem  ehrUtkmmn   iferam   e^   demonsSrat. 

m% 

ArtleulBS  priraus.  —  Bxamiaantur  Laotantii  argumenia 
qaibus  ebrisilaBam  religionem  veram  ease  demonstrat  ex 
saerorum  Hostrorum  vatum  oreeuiis,  quibus  pnedixerunt 
Ibre  ni  QMPistns,  Dei  Fiiins,  bmno  fleret  ei  ex  virgine  na- 
ioeretur.  Ibid. 

Art  II. —  OBibtts  saororvim  propbetar«m  oraculis  Lacun- 
Has  prsdidBm  fbiese  demonsirei  ft>re  ul  GhrlKtos  ex  D»> 
vtdis  familia  nasceretur,  et  utrum  recte  dixerit  urbem  Hie- 
resolymam  soum  a  Saloroooe  acoepisse  nomen.  1029 

Art.  III.  —  Quibus  propbetarum  oraculis  Lactanlius  de- 
noBStrei  pr»nunilatura  niisse  sempitemam  Christi  verae 
religlonis  auctoris  saoerdotlum.  1 092 

Art.  IV.  —  De  aliis  Apollinis,  Milesiis,  sibyliarum  ei  sa- 
erorum  prophetarum  oractills,  quibus  impia  Judaeorum  in 
Qulstun  eoBspiraUo,  varia  torraenia  anie  mortem  ei  infli- 
genda,  moriis  ejus  genus,  solls  eo  moriente  dereotus,  ei 
eias  ad  vliam  reditus  pnemratiabaniur,  ae  quantum  inde 
^ristianae  religioois  veritas  stabilita  sit.  1035 

Cap.  III.  —  Qitomodo  Laelandus  veritntem  dmstiancB 
peiigionis  asserat  et  eanfirmet  ex  verii  Chrinti  mira' 
0UH8,  qua  a  iocris  noUrii  oiHique  vtoibui  vreedicta  fHeranl. 

lOU 

ArHculus  primus.  —  Qaanta  evidentia  Lactantius  osten- 
dat  veram  esse  CHrlsti  religionem,  quam  rlle  veris  miracu- 
lis,  tb  Isala  ei  sibjlla  designaiis,  coofirmavit.  Ibid, 

Ari.  H.  — Quam  invlcle  Lactauiius  cbristianffi  reiigionis 
ftriiatem  demonslrei  ex  ftigaiis  a  Chrisio  ejusque  nomine 
aceroeissignodeemonibas.  104Q 

4rl.  111.-- Diluuntur  elhnicorum  argumenta  qnibus  frus- 
m  probare  coBSti  soni  ab  Anollonio  Tjanso  similia ,  ac 
ipajora  etiam  quaro  a  Cbristo  Aiisse  miracula ,  aut  h»e  ab 
apostoHsi  ot  qa«sttt|B  lioerent,  eonflcu.  JNXSl 


Cap,  IV.  «-«ExamittaBtar  alit  tigBBieBtB  qBibBtebrl»' 
Uanne  religionis  veritas  a  Lacianlio  sUbilitur.  1055 

ArUculus  primaa.  -*  QuatB  periiHoqe  Laeiaillua  de- 
monstrei  varam  esse  diristianam  reiigiimiffi  ex  Judaieas 
legis  abrogaiione ,  ao  Chritli^Be  inalilMtteiie  propagalMMie 
et  tanoiiute.  Ibid. 

Art.  II.  —  Qnam  hiQufteBler  LaeiaB)iaa  ehritiiana  r<li- 
gionis  veriuiem  aperueril  ex  diriaslrais  BiartsTum  suppli- 
ciis;  ad  extrefloam  usqae  vit»  spiritam,  noD  tioe  diviiue 
graiie  auxilio,  coosUnlitsimA  toientis.  1059 

Ari.  III  ^  Soivunlur  coniraria  gentiUom  argooieau 
quibos  prot>are  oonabtBlur  ehrisiianos  ri ,  poeiiis  ei  tor- 
meniis  ad  majorum  religiones  revocandos;  quiaioiquiis 
foret  Deas ,  qoi  tot  in  egesUte  et  inonia  degere  permit- 
iiU  1064 

Art.  IV.  •—  DiloaBiur  alia  eihnicorura  argnraeoU  peliu 
ex  Buorumdara  obristianonuB  Upsa ,  ac  ReguU  ei  Mutii  in 
acerna  morie  oontiantU ,  ac  quia  ohriaiiaBot  poiilieanua 
oalamiutum  causam  esse  dieebaBi.  lOi'? 

Cap.  y.  —  De  saeris  Veieris  ei  Not i  TesUniena  lihris 
eorumqoe  ancioribus,  ex  qoUMit  Ltetaoiiat  baosii  €bri&- 
iisBaB  religionis  instiliiU  ei  doeumenU.  1070 

Articulus  primus.  —  De  sacrs  ScripUtne  io  Vetot  el 
Nevum  Testamentumdivisione,  divinoquesacroraai  pref»be- 
iorum  alBaia.  Ibid. 

Art.  II.  —  De  Seriptore  sacr»  antiquiUie,  ac  priBM 
uirum  LacUotiut  reoie  defloiat  quando  ac  ifuoiDodo  llojset 
Israelius  ab  >Egyptiaca  serviiute  liberaverii;  qoid  ttaiuBi 
de  angelo  eos  pri^oedentfi,  ei  aqoBm  sdttdeBie,  ae  de  lui- 
racolis  in  deserto  ab  eodem  Moyse  factis,  ei  uIm  ae  qiiBre 
legem  Israelltis  dederii,  ac  qoapdonam  noUto  HebraBorum 
Bomine  JodR»,  ei  terra  eomm  Judsea  appeilari  emperini. 

1071 

Ari.  IIL  ^  Qool  anuls  MoyBet  TfojtBaai  oladBai  aole- 
eesteriL  ei  de  aiiorura  propbetarum  ae  regum  seo  pnnd- 
Bum  tub  qoorara  imperio  hi  floroerunt  flBtaie ;  quol  elBp- 
tto  post  Troianum  excidium  annis  David  ei  Salomon  rcg- 
BBvwioi,  BoqiioiiudeBsqueadChritii  iempusnulDereatar; 
BUum  Zaebarias  Aieril  uliinus  propheu,  ei  quoi  ab  «jw 
«tale  uiqae  ad  Christi  mortem  aBoi  flnxerini ;  i|iiam  recte 
Laouniius  ex  bac  ehroeologia  eooohidai  aaeios  Taiet  sua 
emnla  de  Chritto  oraoula  ieoge  aoieB  tdiditBe,  qoam  ille 
bomo  facius  sit.  1074 

An.  IV.  — -  De  librit  Hnjvls  ei  Jetoe,  ^l  prinom  Ao- 
tes,  ao  deiode  Josue  esi  cogneBiioatut ;  de  ilbria  RegBiB, 
teo  RaaiUoB,  de  Hbrit  Eadrae  ac  NehMBira.  1079 

Art.  V.  —  De  Psalmis,  de  Libris  EedesiaaUei,  SapteB^ 
li»,  Proverbioruffl,  Saiomooi  adtcriplit,  ae  de  qbiboMam 
citatis  a  LacUntio  verl)is,  quae  nunc  in  sacro  textn  deaid^ 
raniur.  De  libris  Isaiie,  Jereraie,  DanieUa,  Osera,  Aibos, 
Miobe»,  Maiaefaira,  Zacharic  ;  de  prinaia  JobboIb  evaoge- 
iJttfle  verbis,  de  Pauli  ad  Epbetiee  £pislDlB  ei  Apeoaiypoi. 

ApI.  VI.  -»  Car  ei  qnomodo  LaeUniius  tetiiraeBUt  secnt 
Soriptarfls  ad  informandot  ChritiiBnos,  ac  Jndaoe  GeiiiJl<>e- 
que  refelleudos  oUtnr.  iOSA 


A|)pendicea  ad  acripU  sandorura  pooiil 
Marrellinl,  Marcelli,  Eusehii  ei  Melchiadis  qoi  io  Uaao 


sexto  BieaDoraBUir.  1085 

Appeodix  prima,  ad  sanolBm  MaftelliniHn  papftra.  JM. 
E|)itlola  prima,  MaroeUini  pa^  ad  SakraoBem  epac<H 

pum.  Ibid. 

ConfuUtor  error  dieeBtian  PBirem  eoK  FiUo  maioreffi, 

eic.  IM, 

Appendix  seoooda  ad  aaoctam  Marodloia.  10R9 

Epittela  11.  -<  Marcellhit  papae  ad  orieoialet  epiicopes. 

IM. 
Ui  laiee  devieBm  eon  liteBt  BooBsare.  IM. 

I.  —  DeeoBCentioottMisiBierQhristiaooeoriieadeeciB- 
a^  defereadit.  /M. 

II.  —  Qeod  ma}or  a  minori  jodicari  nee  debeai ,  oee 
episfiopi  ulUim  prsjBdieiom  iBfBrre  poBtlAQi  e  quo  eoose- 
oravi  probaniiir.  |090 

III  -*- Quod  dericas  abeqoe  penBtaao  episoopitai  ae- 
miBem  ad  jodicium  tnealare  trahere  pmtanwt»  eee  laioo 
qoeralibet  ciericum  aocotare  boBBt.  Ibid. 

IV.  --  Qaod  iajusiBm  Judidom  oiela  regis,  vel  jMsa,  e 
ludicibus  ractiMB  noo  vBieet,  ek  quod  siamta  iBidellan  de» 
leiNintur.  |09| 

Epistola  prima  MarceHi  paps  ed  episcopoe  AoUocheoae 
provineim.  1093 

De  Roman»  Ecoiesie  prknaiB  ei  aooioriiaie,  ele.  Ibid. 

Episiola  II  Maroelli  papae  I ,  ad  MaxeBiion  ifrBnnura. 

1006 

Coflunonei  tyrannun  et  deaioai  smvira  Ib  dtfitliBBQB. 


FINIS  TOMI  SEPTIMI. 


INDEX 
AUCTORUM  LIBRORUMQUE 

qVJE  m  OPERIBUS  LACTANTII, 

ADJECTISQUE  ANIMADVERSIONIBCS,  aXANTUR,  LAUDANTUR  ET   EMENDANTUR. 

NUMBRCift  KOllAlfOS  TOVUM,  ARABICUS  PAGINAM  IMDICAT. 


Abbas  a  S.  Hilario,  II,  6(H,  (S()6  ei  passim  infra. 

Acacius,  h  942,  953.  ^ 

Acta  SS,  Agapcs,  Chiomcpit  Irenes,  nmrtyrum,  !1, 319, 

—  Crispi,  ir,  218,  698. 

—  S.  Geonjii,  uiariyris,  II,  318,  321. 

—  SS.  Indis  el  Doma.  nutrV,  II,  31o,  52!,  449. 

—  S.  MarcelH,cenluriom,ll^d,m. 

—  Mario!,  anaUw  TertulU,  II,  31f5. 

—  S.  Maurilii  el  sociorum,  II,  311. 

—  Purgaiionis  Felids.  epiicopi  Aptwigil.,  II ,  356,  355. 

—  S.  p0niii,  wflrr.,  II,  306.  315,  478. 

—  S.  Sabx,  gothi,  mart.,  11,  563. 

—  SS.  ^aturnini,  Doliw,  elc,  nuirt.,  11, 517 ,  319,  »»9, 
36i,  TOO.  105,  701. 

—  Savini .  episeopi  et  tmtittiris,  II ,  316.  412,  480. 

—  SerapMm,  wrgf.  et  mart.^  II^  2«9,  474. 

—  Serqii  et  Bacchi,  II,  365. 

—  S.  SusiOUKB,  II,  320,  694. 

—  SS.  Taracht,  Probi  et  Afuironici,  II,  466,  521,  540. 

—  SS.  Terenlii,  Africani^  el  sociorum,  11,363. 

—  Theodori  Anwseni,  11,  563. 

—  S.  Vari,  mart.,  et  Mcu^tint,  II,  363. 

Ado  Viennensis,  1 ,  475,  968.  II ,  475 ,  311 ,  521 ,  541 , 
512,543,566.  '  ' 

Adrianus^  papa^  I,  914. 

Adrichomius.  I,  Sm)4. 

mitjnus,  I,  249,  272,  288,  578,  621,  786,  890, 898, 804, 
908.910.  II,  36.  94,  4«0.  485,  5i8. 

^«11«  Spnriiamts,  I,  193.  621.  U,  335 ,  396,   597,  427, 

478.520,556,653,714,713,7*1. 
J-lsopus,  IL  94. 

Aqathias,  I,  780,  1007.  II,  482,  48«,  487. 
Agrari(B  ret  scriplores^  U,  303,  394, 405,  415,  418,  3?9. 
AlbaspincBuSt  II,  571. 
Albertus  mqgnus,  I,  930,  967. 
AUiaiHs,  I .  \^.  475,  475, 902,  90iJ,  985.  U,  382. 

AU^nd^r  pMHiy  I,  995. 

Aiexwkier  Atenm,  1, 917,  995,  921,  m,  956,  939,  W, 
954  973  »       »       I  "'^       »       »       7 

Aiexander  i^  Alextmfho , },  141,  194 ,  2W,  219  ,  455, 
613,712,934.  *        ' 

AUix,  II,  5^. 

Almugesti,  I,  355. 

Alnunn,  I,  973. 

Alnietoven  (Jmisoit  ab) ,  II,  198,  ^,  208, 212,  215,  2|2, 
230,  231,  2>2,  255,  262,  266,  26ff. 

Aipkensus  de  (k$iro,  I,  m,  540.  989, 998, 1013. 

Atnbrosvis{S,),  1,  158,  295,  306,  528.  418,  427,  431, 
4T2,  477,  553.  543,  571.607,  621,  674,885.707,721, 
782,  889,  894,  923  ,  926,  m,  935 ,  967  ,  953  ,  965  ,  970, 
975, 987,  995,  998, 1006, 1008. 1012.  II,  12,  94,  206,  210, 
263. 508,  371.  395.  408,  535, 604,  671.  704. 

Anmimi.  MwoelUmi»,  I,  %a»,  .535  ,  511 ,  779, 786 ,  789. 
II,  508,  310,  315,  314,  320,  378,  m.  398,  405,  408,  410, 
412,  418,  421,  422,  423.  425,  426.  42»,  461,  464  ,  477, 
478, 483,  484,  486.  488.  489,  401,  49^,  496,  497,  501 ,  506, 
512,  515  ,  516  ,  521 .  533,  554  ,  535,  »41,  349,  555,  564 
565,568,583,586. 

Ammonius,  I,  916.  II,  551. 

Amos  proplieta.  I,  511.  911, 970- 

Aiwereot^,\,lW\Uk. 

Anastasius  bibliotliecarius,  1, 978.  II,  27^9.375. 

Anaxagorast  I,  125, 151 ,  434,  654. 


Amtreas  Ccesarientiij  U,  395. 
996  "fm  ^^^'^"'*'  ^'  ^^'  ^* '  ^'  ^*^'  951,  955,  992 

jlngeloid  {Franciseus) ,  II,  483. 

Anstertus,\,im.  ' 

Ansetnm  [S.l  I,  923,  W,  978. 

AnthQbgia,U,m. 

Antimaehus.l^  141. 

Anionitius  (S.) ,  I,  977, 1010. 

Antoninus  mart^r,  11«  495. 

Moniims  pMoiQphttsJ.  405,  407.  725. 11,466,  531. 
90%Tm^m!*^*'  S86,  888 ,  894, 915,  991.  U ,  582. 

Aphtotnus,  t,  208. 

ApoiHnanus,  1, 928. 

908r91o!T^^  *^^'  ^'  **^'  ^^'  ^'  ^'  ^*' 

Apeiioinus\  1. 1*59, 161 ,  177, 184,  418, 422,  896.  U,  46». 
Apotlomt  scholumf  1 181, 184.  rf,  i657  ' 

^ppunms,  r,  276,  292, 510,  655,  910,  921.  U,  479,  509, 

Aputeius,  1, 122, 132,  136,  140,  146,  158, 168, 175  177 
203,  270,  332,  33^  ,  387 ,  490.  5ll ,  5347618.  674  691' 
729  777,  783,' 795. 'U.  45.  46,  252,'  413,  ^^.'ilo/SL' 
466, 4^39, 539, 576, 377, 6Sj5.  '       '        '    "*" 

4^,1,137,971,975. 

4ralis  interpres^  I,  247. 

irorttt,  I,  132,  312,  354,  564,  565.  II,  73. 

4rboireus  {Joannes),  1, 1008. 

ArchgUts,  I,  706. 

Areihas,  l,m% 

Aristides.  I,  224,  547,  U,  531,  533.  541. 

Arisiobulus,  I.  451,  459. 

AristocMus,  11, 142. 

Aristwietus,  II,  46. 

Aristophanes,  I,  162,  412. 

Aristophanis  schoUastes,  \,  995.  U,  498,  541. 

Ar»/ote/es  1, 122,  154.  155,158,  Iflfl,  160,  171,  m 
310,  515, 332,  353,  355, 563,  374,  395,  418,  4^0,  431  4*7* 
457,  469,  472,  549,  578,  596,  604,  687,  704,  705  71*;  iK 
716,  7:0,  75.S,  742,  751,  776, 787,  792,  m,  ml  m  1105 

OAX    Cktc    (\at\   n«i    e\to    (%n\   m*      fktc    mit.    ni.-A     ^,..^  ^..»' 


*"',  ""»  ^**,  ■•t»,  •■«,  ''^t  *'",  V,  «^,  <^s  <-"ji  'j'^,  wu.  ui,  f}^y^ 
68.92.  94,  95,  101,113,  118,  129,  ^78,39^7,  40*\  40i! 
414,  517,  672. 

169,173,  174,17S.17V7H,  179,  Itm,  3tlt,  ^Kl/206. 
213,  220,  m,  227, 250,  Sll,  236,  ^43,  244,  345.  %ii  247, 
252,  256,  2^259,262,  275,  ±91.  517,  537,  m  5i9  4151 


497,  499,  501,  540,  372,  3Hfi.  tKU.  fiir,  75/. 

Arrianns,  1, 163.  333,  .l-vl.  .W-  f1.  i7n. 

Artemidorus,  I,  238,  250,  27 1.  357.  11,  72. 

A«c(^'a(/e8, 1.461,748. 

Asclepius,  I,  336,  729,  730,  939. 

Asconius  Pedian.,  1,  696, 898,  948.  U ,  399,  »21,  771. 

Asterius  Amaxmts.  I,  1.^6, 177.  U,  474 ,  485. 

Athanasins ,  1 ,  152 ,  156.  193,  231 ,  252. 281,  615,  658. 
762,928,938.973,994. 1003.  U,  210.  743. 

AUtenceus,  1,217, 2» ,  246,  565,  394  , 407  ,  416_,  618 , 
620,  664,  667,  69tJ,  90e,  904,  955,  948,  950,  obl .  rf,  482. 
511,697.  — >       »  ,       , 

Atiienagoras,  I,  192,  250,  917.  U,  727. 

Atictor  arum^m^  de  VitftConMlimtim,  11, 528. 


1155 


INDEX  AUCTORUM  ET  LIBRORUM 


1136 


--  DisierUUionh  huloiicw  de  Vidotie  ConslaiUm ,  II, 
559. 
-^  Epi(omei  temporwn  apud  Scaluf.,  II,  485. 
*      _  Elynwlogici  magm,  II,  475,  48^,  498,  5i0. 

—  Exposiiionis  Symboli  Apostobrum,  I,  989. 

—  Exposiliims  totius  mwuti,  II,  490. 

—  Iqnolus  de  ConsuUbus,  II,  359. 

—  Notarwn  ad  Diclun  Creunsem,  II,  739. 

—  De  ponlilicibus ,  U,  359. 

—  SwcYwY^c  Uto^Uw,  II,  488. 

—  Tfiesauii  Ivigua  tatince,  I,  899. 

—  VitiB  S.  Arlemii,  II,  369. 

—  Vito!  S.  Damasi,  II,  549. 

—  VitO!  S.  Procopiif  mart.,  II,  535. 

—  VUa  Sept.  Severi,  II,  398. 

Augusiinus  (S.),  I,  117,  123, 121, 125,  129,  152,  133, 
1.54,  135,  Ul,  161,  164,  174.  176,177,  186,  189,  192, 
194  195,  200.  204,  206, 208, 213,  214,  215,  219, 2i0, 221, 
223,  m,  227, 233,  2^34,  235,  243,  244,  247,  2.50,  258,  61, 
266.  277,  278,  290,  291, 295,  302.  507, 315,  317,  319,  325, 
327 .  532 ,  333  ,  334,  356,  337,  35S ,  3:^9  ,  552  ,  35.5  ,  356, 
36,5,371.375,394,  405,  407,  408,  413,  414,  416,  424, 
42).  426,  457,  44^,442,443,  451,  459,  461,  465,  468, 
469,  470, 471.  472, 475.  474, 475,  478,  484,  485,  491 ,  496, 
498  501,505,  506,  508,  5U,  517,  520,  524,  5.55,556, 
557,  m,  54i,  541,  547.  552,  556.  563.  565,  571. 5a\  588, 
»93.602,  635,  638,  645,  647,  662.667,681,  687,  601,  698, 
707,710,719,  721,  723,  726,  728,  731.  741,  747,  761, 
764.  774,  780.  781.  782,  783, 784,  787,  788,  801 ,  809,  810, 
889,890,  891,  892,  896,  897,899,  901,  903,906,  919, 
920,  925, 9i7, 928,  929, 950,  932,  954,  935.  956,  957,  938, 
940.  942,  951,  9.53,  954.  936,  962,  965,  965.  966,  967, 
968.  970,  974, 975,  984,  986,  987,  988  990,  902, 993.  995, 
997,  1001, 1005, 1006, 1007,  lOOS,  1009, 1010,  1012,  lOU, 
iOlS.  II.  15.54,68,99.  101,  117.  196,  197,  210,  215,  301, 
304,  309,  315,  316,  562,  373,  593,  395,  404,  414,  477, 
494,  541,  576.  609,  619,  629,  683. 

Aagusttnus  Eugubinus,  1, 888, 890, 960,  966. 

Angustinus  Stcuchui,  I,  129, 149,  375,  376,  461. 

Avicemut,  I,  928. 

Aul.  Geiitus.  Vi.l.  Gellios. 

Aurei.  VictOT,  1, 180.  181,  m,  244.  931.  II ,  201,  207, 
223,  234,  236,  271,  272,  299,  306, 309,  312,  313,  320,  330, 
331  335,  536,338,  340,  343,  344,  548,  349,  351,  552,  355, 
357  360.  361, 366,  367,  375,  376,  378, 396,  397.  412, 417, 
Ul,  442,  452,  456,  458, 460,  462,  477,  480.  481.  485,  485, 
486,  487,  489,  490,  491,  492. 506,  507,  509.  510, 512,  513, 
514  515,  522,525.  528,528,  535,557,  543,  5U,  552, 
554  562,  563,  565,  568,  581,  638.  659,  640,  641 ,  65-5, 
654  656,  659,  660, 662, 667,  668,  703,  710,  711,  712,  717, 
719.  760,  770,  775.  809. 

Ittsonirt*,  1, 133,  641 ,  813,  906.  II,  277,  395,  400,  617, 
G39. 

Aumo,  I,  427  ,  937 ,  953,  1009.  II ,  490,  491  ,  531,  539, 
540,  550,  554,  562,  568. 

B 

Bacm  (Rogerius) ,  1, 968. 

BaUBUS,  11, 471. 

Batduinut  (Franciscus),  U,  336,  413.  585. 

Batuaus ,  1 ,  116, 183,  251 .  476 ,  542 ,  818.  II,  190,  et 
passiin  infra. 

Banierus.U  173. 

Bannes  [Dominicus) ,  I,  958. 

Baromus,  1, 542  658, 728,  905,  %7, 987,  990, 1009.  U, 
300,  305 ,  304 ,  507  ,  316,  320,  523,  336 ,  539,  370 ,  375, 
376  U5,  463,  473,  559,  619,  650,  702. 

Bartltius,  I,  115,  183,  217. 244.  503,  504,  528,  534, 673, 
708.  II,  592,  410,  482,  496,  500,  505,  565. 

Barach  propheta,  I.  4S4,  975. 

Busiticortun  libri,  II,  375. 

Bamus  (S.),  1, 153,  156,  266,  295,  507,  401,  427,  480, 
685,  747,770.  911,  918.925.  924,  926,  928.  953,  958,  942, 
953  965,  96  >,  973,  995,  999 ,  1001, 1012.  II,  12,.  16 ,  83, 
93,118,210,491.617,695. 

Buswtgitts  {Safimel} ,  I.  517,  518.  II,  196. 

Battely  {Joannes),  II.  659. 

Baudelotius  de  Dairval,  11,  498. 

Bauldri  {Paulus)y  II,  S06  et  passim  iufra. 

Bayle,  1,  543. 

Beckius,  U,  704. 

Beda,  I,  427,  459,  460,  473,  *74,  475,  782,  810  9g, 
926,  952,  933,  937,  954,  956,  959,  960,  967,  968, 1006, 

^^Bellarminus,  I,  638,  708,  728,  803.11,  585. 
Berqerus  {Nicolaus).  11,  581. 
Bcmtrdtts  (S.),  I,  »0,  520,  615, 894,  955. 


Beroaldus,  I,  204,  902;  909. 

BesMrion  cardinalis ,  I,  889,  951. 

Beiuleiusn  1, 141.  II,  30,  el  ulrobique  pas^iui  iarnu 

Beza,  I,  504.  II,  630,  757. 

Bion,  I,  120. 

Birgerus  rex,  II,  417. 

Blanckardus^  I,  216. 

Btaucmus  {Josephus),  1, 428. 

Btondellus  {Davfd),  I,  141,  145,  517. 

Blondus,  I,  613. 

BoccutiuSyh  801,  899. 

Bocliarthns  {Samuet),  1 ,  158, 163,  168, 173,  180, 184. 
248,  328.  471.  II,  420,  494,  495,  555. 

Boeclerus,  II.  395,  400. 

Boelhius.  I,  598, 94a.  11,  418,  595. 

Boeth'fS.  1. 972. 

Boherellus,  11,  247.  275.  599,  et  passlm  infra. 

Boltandus  (Joanne^),  11,  321. 

Bonamicns  {Franciscus),  II.  55. 

Bomventu  a  (S  ),  I,  802,  917, 923,  925, 926,  9:6, 957, 
939,  954,  972,  973,  987,  988, 1011. 

Bongarsius  IJacobus).  II,  677. 

BorrichnSyU  240.11,431. 

Bosius.  II,  384,  508,  538.  547. 

Bosqttetus  {Fraaciscus),  U,  322. 

Bossuetius,  episc.  Jf f/rf., II,  694, 700,  723, 725, 730. 764. 
781. 

BoxhornittSf  I,  217. 

BrasicheUus,  1, 152.  326,  330.  428. 

Brissonius,  1, 136, 510,  t*8, 905,  910,  947,  092.  II.  2», 
412,414,418.451,516,540,760. 

J?r(d«tw.  1,622.  894,990. 

Bromverns  {ChrislophoruA,  II,  500. 

Burhireus  {^Egidius),  II,  300,  540,  438,  452,  473, 609. 

BHclmerus,  II,  407,  413,  434. 

Bucliolserus,  I,  459. 

Bud<eus,  I,  1 15, 143.  276,  299,  354, 359, 360,  455,673, 
897.  899.  909,  927,  929,  947.  II,  382, 414. 

Btdengerus  {Cwsar) ,  U,  218, 324,  596,  539. 

Bulteau  {Ludovicus),  I,  198. 

BuTChurdus,  I,  133. 

Burnetusy  U,  207,  485,  734. 


CtBremomale  episcop.,  II,  696. 

Ccesar  {Julius}.  ViJ.  Juuus. 

Ccesarius,  I.  426,  953. 

Cuius  juriscowc.,  1, 999.  II,  385,  436. 

Calcagnimts  lCielius) ,  I,  943. 

Ca/epwii5, 1.  325. 

CalUmachus,  I,  461, 166, 179,  898,  950. 

Callinmchi  scholiastes,  I,  622. 

Cullixtus  (Georgius) ,  II,  395. 

Callixtus  {Nicephorus),  I,  914.  II,  318, 321. 

Calpurmus,  I,  244.  U,  41. 

Catvisius  {Selhus),  II,  344.  359. 

Cambdenusy  II,  234,  338,  340. 

Cmtgius  {Carol.),  II.  201,  218,  226,  228,  2.53,  251,  S68, 
308,  315,  333 ,  3.57  ,  339 ,  347 ,  356,  362 ,573 ,  400 ,  410, 
411,  439, 445, 462,  483, 502,  504,  510,  511.512, 525, 511, 
532,  543,  559.  .561 .  654, 680,  68tl,  696, 699,  729, 744. 

Camstuz,  11,  323. 

Caitterus  {.GtnOdmus,  L  893,  895,  899, 900, 948. 

Canteru$  iTheodorus),  I,  950, 1007. 

Canterus  (Thomas),  I.  382,  433. 

Capellus  {Jacobus),  II,  575. 

Ca/tOif,  1,956. 

Carrio  {Ludomcus),  1 ,  908. 

Cartesius  (Renatus),  I,  354,  555, 751.  II,  39. 

Casaubonus  (/kWftw),  I.  154,  163,  224,  238,  .W. 640, 
721 ,  773.  U,  255.  272,  304,  Slf,  358,  540,  341 ,  556,  3«, 

SI'JltlVi:^\'.*"' *^' *^' "^- '^*''^''^ 

Catmum ,  1 ,  535 ,  534,  92.%  921,  936 ,  937 ,  9M,  9«, 

►•«'^?^?I2?  'ii  W6 ,  9" ,  «67, 978.  II .  5«,  460,  W. 
uZU,  d4^1,  dd7.  082. 

Cassius  jurisc.,  1, 999. 

Cassius  Severus,  1, 188.  U,  518. 

CaMto  {Seb  stiamts),  U,  304. 

Ca«fe//ani(a,  II,  541. 

Cathainus.  I,  1008. 

Cato,  1, 176,  618,  706.  H,  411. 

Cfl/M//i«,  I,  199,  896,  901.  U,  485,  506  ,  508,  529,  T90. 

Ccbes,  I,  641. 

Cedrenus,  II,  259.  365.  377.  460,  482,  512.  724. 

Ce//flrtfii,  1 ,  113 ,  143,  156 ,  183 ,  249 ,  254, 275,  »1, 


QUI  IN  OPERIBUS  LACTANTII  CITANTUR. 


1157 

5it,  560.  575,  578,  597,  440,  468.  475,  508,  m,  616, 629, 
6r.6,  681,  682,  085,  684,  687,  75r;.  U,  25,  3:>,  41,  55,  241, 
26o.  266.417. 

Cellier  {Paterle)\,  U7. 

CeUts,  I.  527.  t>45.  694,  774,  902,  995.  U,  48, 49,  50, 
52,246.418,421,771. 

CeUwiiuriiC.  1,  894. 

Cenortnus,  I,  516.  525.535,647,648,930,954,944. 
II,  53,  54. 55.  5«,  ?83, 428,  750. 

Ckalciditu,  L  155. 

Chaktdm,  II,  410. 

Chariarius,  1, 177. 

Chevram,  II.  486,  487,  495. 

Chiffletiiis  (FroHriscmU  II,  299, 301 ,  523, 542, 546, 368, 
369. 

ChimenUUus,  II,  480. 

ChotUius,  II,  560. 

Chrislmanmu^  II,  475. 

CA/iatopAarMtitM,  II,  250,  551,  5.33,  548,  555,  559, 362, 
565,574,379,778,582. 

ChroMcon  Alexandrinwn,  alias  Paschale,  U.  506,  307- 
517,  525,  526,  532,  556,  349,  557,  560,  438,  459.440, 
442,  443,  445,  459,  466,  467,  481,  578,  580,  620,  641, 
6i9,  687,  786 

Chronologia  Moiwchi  AlHssiodoreniiSf  11,  556. 

Chry>ipims,  1, 151, 142.  11. 106 

ChrysostomHs  (S  ).  I,  220,  295. 526,  528, 556,  410,  418. 
426,  427,  474. 477,  517.  519,  520,  627,  655,  644,  685, 729, 
770,  925. 926, 952,  935,  937,  939,  945, 955,  m,  968,  969, 
971,  ^''^.  97.5.  995,  1000,  1012.  II,  15,  272,  529, 558, 574, 
375,  395,  471,  534,  552, 617,  695,  729,  750,  835 

Ciacconius  (Petrus),  I,  140,  183,  564,  889,890,898, 
900,  906,  943, 94.5. 11, 10,  314. 406. 

Cicero,  I,  115.  119,  121,  122,  123, 125, 129,  130.  133, 
134,  135, 137. 158, 139,  140,  141, 146, 155, 1.55, 157,  160, 
162,  164,  165.  167,  173,  174,  176,  177,  179,  190,  193, 
196,  197,  200,  201,  202,  204,  205,  207,  211,  212,  215, 
217,  220,  221,  222,  223,  228.  234,  236,  242.  245,  255, 
260,  263,  272,  273,  274,  275.  278,  279,  280,  281,  282, 
28^,  286,  288.  289,  2T0,  291,  297,  304,  308,  309,  314, 
317,  318,  320,  321,  325,  532,  536,  537,  338  352,  555, 
3.58,  359,  361,  563,  564,  366,  368,  570,  371,  375,  376, 
377,  379,  380,  382,  .585,  587,  588,  589,  592.  394,  395, 
401,  404,  407,  408.  409.  410.  411,  412,  415,  416,  418, 
422,  423,  424,  425,  429,  451,  434,  436,  438,  439,  440, 
441,  444,  457,  465,  468,  469,  493,  495,  502.  505,  .523, 
52«,  528,  529,  531,  536,  540,  558,  5«5.  566,  .567,  568, 
569,  574,  576,  579.  583,  584,  588,  590,  595,  597,  601, 
602.  604,  607,  608,  61«,  619.  620,  621,  622,  623,  640, 
641,  645,  650.  651.  6.5.5,  656,  657,  660,  661,  664,  667, 
670,  671.  672.  673.  676,  677.  678,  687,  695,  696,  697, 
700,  702,  704,  705,  706,  708,  721,  725,  726,  727,  728, 
735,  7  9,  740.  742,  716,  747,  749,  7.51,  759,  760,  761, 
762,  763.  764,  765,  766,  768,  76«,  770,  774  •  779,  780, 
781,  785.  786,  792,  803.  807,  822,  885,  888,  889,  893, 
894,  895,  896,  897,  898,  899,  900.  901.  902.  903,  904, 
90.5,  909,  915.  919,  920.  921,  9^0,  931,  935,  938,  940, 
941,  942,  943,  944,  945,  946,  048,  949.  9.^,  951.  952, 
955.  950,  988.  992,  993,  994.  995,  996.  997,  998.  999, 
1000,  1001,  10a3, 1004,  1005. 1006.  TI.  11.  12,  13. 1.5,  26, 
30,  35.  .58,  41,  44,  48.  .^7.  63,  m,  67,  71. 72.  79.  80,  84, 
8.5,  86,  87,  02.  93  96,  98.99,  100. 101, 102, 103,  105, 107, 
108,  112,  113,  114,115,  117,  122,  124,  129,  1.32.  136, 
137,  158,  141,  142,  105,  208,  211,  21.3.  218,  222,  223, 
220,  231,  234,  239,  210,  243.  250,  26-5.  271,  301,  524, 
364,  37.5,  ,379,  382.  584.  3^5,  .3W),  301,  307,  401,  402, 
407,  413,  414,  415,  418.  41»,  42»,  423.  425,  454.  458, 
471,  473,  474,  482,  485,  409,  m\  m,  .520.  .522,  »27, 
520.  .532.  533,  .5*^6,  538,  530,  540.  545,  352.  562.  563, 
fi66,  601,  60.3,  608,  600,  ^31,  632,  6,3«,  643,  659,  661, 
673,  677,  «70,  681,  «9.5,  699,  704,  705,  706,  709,  717, 
710,  722.  725.  727,  73.5,  740,  741,  743,  749,  7.50.  7.52, 
755,  7.50,761,  76^\  7«7,  768,  770,  773.  777,  702,  800, 
801.  804,  810.  812.  815,  820.  824,  828,  854,  83.5. 

Cti/im,  1.029,931. 

CtoHdianns,  I,  165,  205,  238.  241.  ^.•JO-^^.^,  280.  .533, 
628.  788,  801 .  000,  920.  U,  262,  2n,  279,  280, 281 ,  282. 
283,  308.  402,  41 4.  420.  4-^0,  .505,  .573,  602. 

Cteanthes,\,  121.134,534 

Ciemetm  Alexmdrirms.  I,  110, 129, 1.34. 138,  1.5.3, 157, 
161 ,  174,  222.  230,  235,  247, 25«,  27.3,  315,  .326,  333,  451 , 
502!  509, 618,  621 .  r22,  787,  789,  888,  89.5,  806,  906,  957, 
954,  959,  965, 967. 075,  1007.  11,  305.  497,  498,  409. 

Clemens  Aommca,  I,  472,  517,  621,  622,  802,  891. 
1012 
Clmens  Papa  V.  1, 917. 

Clmciis  (/oflnfie*),  1, 253. 

r/ti«ttts.l,  155. 


11.38 


Ctuverlm  (Phitippus),  11,  551,  411. 

Coccius,  I,  803. 

Codex  Juris  Grceco-Romani,  IT,  373. 

Codex  Justittiam,  1,  165,  3.37.  II,  216,326,  527,  328, 
335,  .370,  441,  415.  470,  827.  858. 

Codex  Theodonaims.  T,  1<i5.  454.  905.  014,  943.  TT,  45, 
228.  ?3?,  m.  371 ,  373.  376,  380,  381,  509, 510,  522,  536, 

541,  :;ij.  :>ii.>.  m:,,  k/m,  728,  817, 818. 
C(thu^  iift&ditfhtm,  \v\e  Rbodiginits. 
Cmnhn  {C(t  fMs),  11.  44.5. 
lolimo  Oirthaqmi^ii^h,  II.  .323,  ,373. 
CntfmrHns^  11,  liOI,  m,  606,  659,  68«,  694,  707. 
CrtlfmbttB  iJommes).,  II,  194  il  pavtim  iiirra. 
iohtiticliii,  l,  178,  m,  374,  439,  389,  929,  970.  II,  95, 

421,433,771. 
ColuUm,  1, 161. 
Comeiitor  (Petrus)  I,  933. 
Commodiamis,  Tf.  315,  .323,  474,  606. 
Concilitmi  Anlioclienum,  T,  974. 

—  Bkuricenney  1, 433. 

—  Brncliarense,  I,  453,  951. 

—  Cnrthaginetise,  I.  710,  752, 965,994. 

—  Chalcedonense,  T,  972. 

—  Constantinopolilanum^  1, 972. 

—  Constantinopol.  /F..  I.  915. 

—  Eliberitanwn,  al.  Illytfeiit.,  T,  433.  11,  315,  503, 574. 

—  Emeritanum,  T,  435. 

—  Ephesinum,  T,  994. 

—  Ftorentiiium,  I,  1013. 

—  Francofordiense^  T.  915. 

—  Gmigrense,  1,913. 

—  Hispuniensey  T,  972. 

—  Laodicenum,  1, 710. 

—  Lateattense,  I,  925, 939,  973,  994. 

—  fevomicense,  T,  433. 

—  Mediotanense,  I,  433. 

—  MHevitaniim,  T,  931.  II,  557. 

—  Naniietense,  II,  499. 

—  Nicmnum  /.,  T,  466.  480,  482. 
—Nicximm  II,  I,  914, 91,5, 938. 

—  Bomanum,  T,  994. 

—  Totetnnmi,  I,  931,  994.  IT,  577. 

—  Triburtinum,  T.  333. 

—  Tridentinum  1,915,  994, 1015. 

—  Turonense,  1,  710. 

—  ViennensCy  T,  917. 
Constantinus  Harmenopultu,  II.  373. 

Comtaniinus  M.  Imp..  T,  801.  II,  95,  228,  306,  307, 
319^  331,374,  512,  525,  710,  722. 

Constaminus  Porphtirogeneta,  11,  464,  515,  515,  525. 

CopemicuSy  T,  355, '943. 

Cordemoi,  IT,  62. 

Cofdoua  (Franciacusde),  11,  565. 

Coripptis,  11,  515. 

Corruiiius,  T,  237. 

Comelius  Froiuo,  TI.  71. 

Comelius  a  Lapide^  II,  380. 

Cornelius  Nepos,  Vid.  Nepos. 

C4)Uelerius  (Joan.  BnptX  H,  191, 251 ,  362, 433. 

Covarruvias  (Vidacus),  T,  1010.  II,  281. 

Cassetiux  {Pater),  1, 147. 

CrinHus  ( Pelrus),  T,  899, 903. 

Cvjacius  (Jacobus),  1, 905, 992.  n,  19,  382,  584,  435. 

Citntetu,  1, 483. 

Cupertts,  II,  191,  et  passim  iiifra. 

Cusa  (Cardiiiatis  de),  I,  3'  5,  945. 

Cuiphnanus  (Joannes),  11,  2.59,  306,  319,  350,  3^5. 

Cyprimms  fS).  1,1.35,  HO,  1.56, 160,177, 192. 193.  200, 
220.  221,  224,  2.*«,  204,  295.  534,  335,  336.  341,  367,  462, 
469.  472,  477,  478,  484,  486.  488,  503,  508,  510.  511,  550, 

542.  563,  .57.3,  624,  6.35,  675. 703,  707,  710,  711.  7.54.  801, 
89.5,  899,  900,  912,  922,  9,37.  ^30,  960,  961 ,  9^3.  965. 966. 
969, 070,  971 .  972.  974,  97.5, 976, 977, 978,  979.  980.  982, 
984,  986,  987, 989,  993.  998,  1016. 11 ,  215,  218,  23.5.  .323, 
380,  394.  398.  408.  409,  412.  422.  423,  425,  450.  445.  574. 
m  506.  997.  62.5,  646,  687,  703.  704,  728,  747. 

Cyritlus  (S  ).  I,  130, 131.  243.  313,  410,  4.52.  459.  466, 
474,  482,  781,  889,  893, 9.37,  9.56.  950,  060.  966.  967,  9f«. 
969,  971,  974,  975,  988,993, 1001, 1006.  II,  210,554,708. 

D 

DatttBus  (Jommes),  T.  147. 

Damascenus  iJoamies) ,  1 , 1.55,  575, 405,  441,  890.  914, 
915.  923,  928,936,  937,9^,  972,  973,  985,  986,  1009.  IT, 
474,  .561. 

Danaus,  IT,  ^57. 

Daniel  propheta,  I,  409,  479,  516,  5^3,  788,  789,  790, 
794,911,1008. 


\m 


INDKX  AUCTORllM  KT  LI&RORmi 


1f40 


Davetmtm,  I,  396. 

David  propheta,  I,  122, 127, 137, 151,  i«7,  W6,  f7|, 
277,  319,  427,  468,  479, 480,  481 ,  483, 485,  487,  401 ,  W, 
498,  506,  508, 509,  513,  535, 61 1,  630,  645, 660, 679,  686. 
691,  699,  723.  731, 747,  748,  739,  760,  761.  770,  782.  786, 
799,804,916,  919,933,954,967,970,975,998,  1000, 
1007.11,397,428,596,801. 

Dausquins,  ai.  Dausqaeims,  U,  227,  411, 725»  739,  740. 

Decreta  pontificum,  I,  661, 1015. 

De  Dieu  (Ludoncus),  I,  504. 

Demetrius,  I,  439. 

Demosthenes,  I,  217,661. 

Denmsteru$,  T,  155,  141,  203,  207,  217,  211,  226,  228, 
234,  257.  ir,  401. 

Dialoqui  de  claris  Oratoribus,  II,  369. 

Dickinson,  1, 188. 

Dictys  Creletisis,  I,  431. 11,798. 

Didynms,  I,  2i8,  249,928. 

Digesla,  11,308,537,736. 

Dio  Cassius,  I,  137,  221,  333,  618,  902,  m  11 .  199, 
329.  395,  403,  408,  409,  413, 446. 452,  459,  468,  474, 475, 
517.  518,  556,  578,  793,  687,  80,3. 

Dio  Chryxostomus,  II,  436.  997. 

Diodorus  Siculns,  I,  lOT.l.HO.  160,  161,  165, 171, 180, 
187.  206,  213,  214,  233,  25»,  237, 24.i,  248,  270,  514, 329, 
587,  426,  472,  621.  6i2,  786,  787, 894,  895, 899, 900, 903, 
907,  908.  920,  930,  935.  II.  482,  556, 687. 

Diodorus  Tharsensis,  1, 934, 943. 

Diogenes,  I,  669. 11, 64, 

Diomedes,  II,  62, 404,  421,  491. 

Diomigius  Alexandrinus,  1, 890,  914,926, 959,  942,973, 
1013.  n,  482,  533. 

Dionysius  Ualicamasseus,  I,  145,  145,  181,  195,  200,  , 
201,  228,  230,  236,  241,  24.^  246, 2^6, 288,  290,  291, 569, 
613,  662, 663,  891,  892, 899, 901, 904,  907,  920,  921, 941, 
996.  H,  54,  253,  498,  501,  502,  706. 

Discorides,  I,  727,  1000. 

DodweUus,  II,  219,  250,  305.  318,  321,  822,  976,  440, 
449,  452,  476,  577.  585,  626,  645,  645,  647, 651,  658, 674, 
675, 676,  681,  700,  704.  707,  710, 722,  725,  750,  752, 742, 
745.  746,  775,  786,  787,  788.  792,  795.  el  |>Msitii  Infra. 

Donatus,  1, 712,  727.  It,  525.  585,  6^)1. 

Donius  (JoanneS'Bapt.)j  II,  546. 

Dorolhens,  I,  459. 

Douxa  (Franciscus)^  I,  4.54,  579. 

Drusius,  I,  137,  326,  471.  472,  501. 

Duarenus,  L  204, 9Cf). 

Dh  Cange,  yUi.  Cangius. 

Duns  (fonnnesY,  \\a.  !^cot. 

Dupin  (EHai),  1. 147. 

Durandus,  1 .  936,  9.37,  954,  975. 

DurmUius  (Jacobus),  I,  989* 

E 

Egesiptms,  Vid.  Hegedppus.f 

EUas  Cretensis,  I,  233,  426,  427, 945, 955. 

Elias  prophela,  I. 

ElmeihorMm  (6«|p6ar|ia),  1. 119, 121, 152, 154, 155, 
155,  157,  159, 160, 162, 165,  206, 2U,  256, 492, 496, 547, 
573.708,801.11,89,314,409. 

Empedocles,  I.  520,929. 11;  69. 

Enniui,  I,  174,  178,  182, 189, 190, 901,  211,  252,  648, 
580.11,35,111,401,668,756. 

Ephrem  (5.),  I. 

Epictetus,  1 ,  120. 132,  222,  419, 684, 726. 

Emcftnf^:  L  W  ^^*^.  598, 403, 454,  756, 778, 945, 949. 

Bmpfumim  \S.).  K  119,  151,  157, 165, 169, 171, 176, 
178;  117,  275,  i^t  T*^\  327,  334, 356,  556,  359,  563,  581, 
m,  IIH,  421 .  m,  177,  480,  484,  517, 524,  542,  .555.  638, 
741,  748,  7H4,  80*J,  m^  899,  917,925,  928,  959,  968,975, 
ly.KV,  fflU,  lOoi.  U,<»K,*»9,113,  841,  611,  615. 

BfHiihmiui  m-htyimiicits .  II,  553,  548. 

gntnmmimsid^ittJi),  I,  272,  299,  .360,  379,  416,  452, 
iii,  *;il,  Cm^  905,  ftf*^.  n,  9,  10, 11, 27, 43, 81,  892. 

Srmt^thcne-.,  f ,  \  [^  KRJ,  425.  II,  505. 

Etitzit^^  11,  ilu,  47 j,  .565. 

Ssmas  praphita ,  I,  127,  427.  482,  4n,  479,  480,  481, 
483,  484,  485.  492.  498,  500,  506,  .W,  516,  539, 611, 612, 
667, 680,  686,  784, 809,  810,  814, 911,  954,970,987, 1014. 

Esdras.  I,  470,  476.  507,  785.  II,  646. 

EssarU  (DontlmM  tfdi),  t,  8!a 

BsUiara  Ub»,  I. 

£<(ft»,  t,  295.  531. 

Evagrius,  I.  622, 914.  n,685. 

Euehetimy  ll,  384, 700. 

£ii9tppii(s,  1,809. 


Enhmtm^  1, 174, 184, 208,  249  II.  111. 

enmemitf,  II,  308.  340,  541,  551,  553.  554,  861,  461. 
465,  m,  488,  511,  525,  524,  533,  ^2, 563, 662, 746. 

Eunapiusj  I,  558,  885. 

Etodiu»  Upsalensis,  tt,  364. 

EnpolemuSf  I,  459. 

Euripidesj  I,  (42,  159,  161,  177.  208,  310,  SW,  Wl, 
411, 423,  554,  .S98,.6l8,  668,  726,  901, 944,  990.  It,  998, 
468,485. 

Eusetfius,  I,  116, 130, 133, 139, 143, 186, 170, 171, 174, 
188,  192,  216,  217,  230,  253,  235,  243,  250, 238,«7I,*W, 
284,  324,  331, 373, 416,  418,  421,  451,  45^,  460,466,  475, 

471, 47", iKO,  m,  m,  iR^, 4^i,sn,  :mI,  ny,OT,5*t, 
fjit,  a58,  (m,  756, 7w,  7H4,  im,  808, 810.  m,  mt.m, 
mi,  mti,  8v*y,  904,  m,  \m,  9u ,  ^^n^,  m,  m,  d?t,  m, 

3,58,  9"^,  m,  939,  9G0,  9»r>,  %7,  «75,  imi,  (»?*0 ,  91»,  W*, 
999.  t0O7.  HH3,  m^.  U,  98,  fKl.  W,  llW,  WK«ft»,  Iffi, 

211, 213, 21 4,  m,  m,  217,  m,  m,  m,  iii,  145, 1*5, 

2*8,  2*11,  2.*St,  262,  *^,  ^7,  m,  m^  flO,  fTt  »fi,Sto, 
7,m,  5mi,  507,  ^f^,  510,  7i\a,  5K>,  510,  :^17.  51»,  319,511, 
522.  525,  m,  525,  351 ,  552,  .'55,  m  3W,  %7^^,  5*6,543, 
54H,  5^5,  :^5\  5W,  558,  53,  562,  m,  5®K  5Ti,  m.  ST*, 
375.  177,  379,  m  S^,  41^,  4*0,  42U  42i.  m.  m,m. 

4^1 ,  iu,  m,  447, 4'k5,  m,  vii,  m ,  m},  m,  477,  m, 

4S1 ,  m,  4H7,  53«,  rm,  m  5.'W.  5.36.  m,  340.  5*4,  S*», 
-^aO,  mi,  im,  r!5*,  ?i"l*,  m,  564,  577,  57«,  Sr9,!»l?W. 
584,  fS8fl,{i(13j^l9,  62l,>i2.V  f>2R,  630,  655,  63»,  m,m, 
6**,  6HS,  647,  m,  632,tJ75,676,  682,  W,  687.  mM^ 
im,  m,  700,  701,  702,  703,  714,  71T,  711,  72S,  716,  Tflfl, 
im,  7T5,  77B,  777,  781,  7«2,  783,  784,  7^5.  ?«0,  Wt,  TM, 
79S.  HIO,  817.  m\  H28,  n^,  8.111,  H31,  655. 

Em^Mns  C^^finemh,  1 ,  47*.  flfts. 

Eiisebiui  Emismim,  1,  600,  943,  ^74. 

C«Uic/Ufii,  II,  47,50. 

iKs/iKAiMi,  I,  205,  242,  944.  II,  432,  479,  4»,  919« 
551. 

Euthmius,  t,  427,  955,966,  m^,  U}\% 

«kffvpltts,  1,276,1459,665,  A^ 
212,  217,  225,  235, 257,  260,  307,  -iO«,  316,  m,  315, 3», 
324.  533, 535,  536, 558,  544,  547,  332,  V^.  m,  361, 367, 
375,  396,  597,  399,  4^,  477,  483,  m\,  4ft7,  48rt,  *«»,4<H, 
504,  507,  515.  524,  526,  528,  850,  ^Sk,  6H.  647, 1^,680, 
662,  663,  667,685,  702,  711,  782,  Tr.;,  76U  7ft%8ll,8l9. 

Eut^chiusy  T,  518.  II,  272,  589,  ^t,  575,  ^* 

Eutynmu,  Eyg^hem»,  tl,  495 

Extrmfagames,  t,  1015.  It,  508. 

ExechidfnphHa,  1, 164,  541, 477, 88S,  667, 684,  0», 
818, 1015.  n,  tol.  •''♦''      ''^ 


Faber  [Petrus),  f ,  535.  526,  529, 724, 942, 951  n,  4». 

rabridus,  I,  525,518.  H,  71,  38B. 

I^  Atoflfidrwf,  II,  746. 

FasH  fdaeiam.  11.  ^34,  299,  809,  324,  316,  391,  SSI, 
554,  335, 340, 342,  549,  555, 557,  5919, 861 ,  506, 308, 4ff| 
470. 5i0,  662, 720,  721,  722,  764,  786. 

Ftture  (ilfifomiis),  II,  514. 

FenesteUa,  1, 146, 615,  921.  H,  141. 

Feneltomus,  It,  15. 

Femel,  1,939. 

Ferrmientis,  1.923. 

FerraHui,  II,  485,  805. 

FerreHus,  0,  401. 

Feslus  {Pompeifu),  I,  168,  170,  174,  184,  21«,  M, 
241,  245,  588,  727,  904,  906,  929,  940,  999.  H,  49,  30. 
400, 404,  489, 499, 500,  521,  531,  558, 546,  547, 672, 673, 
682,707,769,790. 

Feslus  Rti/u#,  Vid.  Iht^is. 

Ficinus  (Mflritthti),  t,  890.  975. 

Fimdcus  (Jti/fiif),  I,  206,  235, 279,  281.  H,  464,  515. 
558,600. 

Flaecus  Siculus,  H.  405. 

Flanrntut  de  NobiUbus.  1, 957.  ^. 

Ftorus.  t ,  201,  228,  m,  284,  292,  558, 685. 788.  W. 
n,  271,  402,  416,  522,  536, 567,  658,  654,  661,  785,  Mi. 

Fomerius  (GuiUelmus),  t,  999. 

Fomerius  (Rad.K  II,  475,  815,  616. 

FomrmoM  (DmHbms),  1, 159. 177. 

Frflijfwujfifiim  S.  ilmkrwii,  II,  583.  ^  ,,, 

Fraqmentinn  de  Consmtio  CA/oro,  11,  254,  257,  m 
272,  .308, 550,  551,  556,  539,  545,  548,  546, 548, 590,  WJ, 
387, 358,  560,  561,  568, 571,  572, 577, 464, 165,  7M,  741. 

Franciscus  Floridus,  I,  991. 

Frandus  {Petrus),  1,115,  el  iilrobique  pMrtmitN. 

Francainus  {MarceUm),  1, 174, 478, 967.  H,  808i  «1 

FrectUp^,  n,  588..; 


Frelierus,  il,  468. 
Freinshemiu$,  I,  250.  II,  411,  503. 
Frotuum  (/tii»l),  1,  906. 

Fulgentiu$,  I,  159,  16i,  168,  109, 175,  l«6,  209,  511, 
587,  65?:,  900,  994.  II,  492,  675. 
Fuilerus,  II,  404. 
FuMm  Vrmm,  1, 195.  II,  398. 


Gubriel,  I,  975. 

GoisimAUm. 

Gale  ithoinas),  II,  898,  et  |  assini  iDfra. 

Gateim,  I.  134,  215,  502.  516,  555.  554,  559,  580.  594, 
401,  424,  425,  456,  441,  776,  911,  917,  929,  999.  H,  16, 
26,  41 ,  42,  47,  49.  5»,  *,  61,  65,  119. 

Galleus  {Servulm)^  1, 115,  ei  ulrobiqae  passim  iafra. 

GaHoaii  constilutumeSf  I,  435. 

GaUoMus,  11,  219,  409,  505,  ^05,  522. 

Gassendus^h^  II,  559. 

Gatakerus,  I,  405, 413.  726,  741.  II,  55, 38, 68. 

GaiM/e/ridti«,II,  46,  80. 

Gam  {Theofiorus),  II,  118. 

Galasius  Papa  1. 1,  433,  708,  972,  998. 11,537. 

Geiiius  {Auius).  1,  115,143, 175, 170, 24«,  261.  322, 560, 
36.5,  377,  394,  403,  409,  417,  4i9.  430,  457,  548,  595,  647, 
663,  674,  705,  713,  78i,  891,  904.  915.  929,  931, 94i,  950, 
9:^4, 988,  993.  II,  45,  62, 88, 152,  285,  591,  595,  499, 505, 
519,521,547,739, 

Genebrardus,  I,  152,  214,  957. 

(;^iM</ft/s,  1.922,  931. 

GeiuUis  {Scifjio),  I,  903. 

Georgius,  al.  Gregorius  ,  vel  fheodoms  MetoeMln ,  \{ , 
621. 

Georqius  Trapezuntius,  1, 889. 

Germaificus  Coisar,  I,  165, 169, 185, 256, 240, 563,  506. 
11,372. 

Germamci  Schoiiastes,  II,  505. 

Gernuum  ConsiantiiwpolUanus,  1, 781 ,  1006. 

Gesta  ponlificaUa,  II,  321. 

Gesia  Purgniionis  CteeiHam  et  FeUcis,  II,  517. 

Giioua  {Antonius),  II,  277. 

GUireanus,  I,  468,  891,  910,  965, 1007.  II,  595. 

Giosstv  veteies,  1. 160,  216,  552,  622 ,  956.  II ,  317,  395, 
40n,  401,  402,  414,  416,  418,  422.430,  431,  449.301,654, 
071,  693,  708,  724,  802. 

Gtossaria  Labbm,  Vide  Inbbmis. 

GoUzins,  11,  2,';0,  272,  396,  560,  581,  786 

Gonvdez,  II,  504. 

Golhofredus  Jacobus,  al.  Diontisim],  1,1  16.  II,  129,  222, 
232,29).  550,  537.  358,  547,  571,  582,  490,  500,  522.  537, 
541,  545,  510,558,737,818. 

Grcerius,  II,  220,  228,  246,  247,  253,  268,  269,  271,  276, 
47 1,  et  passiin  iufra. 

GranatensiSy  II,  13. 

Graliamts,  I.  674,  707,  998. 

Gregorius  de  Arimin.  I,  916,  944. 

Gregorius  MaqnuSy  I,  295,  6.35,  G74,  684,  707,  726,  914, 
91.5,  923,  926.  927.  937, 939, 9:)3,  905,  i(K>9, 1012-  II,  395. 

Gregorins  Naziantenus,  I,  156,  157.  247, 406,  426.  427, 
635,  906,  923,  928,  930,  9-53,  9.^,  965,  974,  995.  II,  13, 
210,  391, 597,  403,  406,  420.  423,  428.  477. 

Gregorius  Nyssenus,  1, 259, 306,  912, 916«  927.  II,  9, 14, 
16. 

Gregorius  papa,  Jf.  TI,  364. 

Gregorhts  Turonensis,  II,  458. 

Groiiovius.ly  128,  145,  «10,  211,  512,  675.  II,  228,  246, 
279,  391,  .399,  400,  401,  408,  410,  412,  414,  41.5,  421,  425, 
429,  542,  574,  580,  5!>l,  604.  676,  686,  687,  708,  759,  819. 

Grolius,  I,  515.  323,  510,  547,  II,  392,  398,  537. 

Gruterus,  T,  195,  221,  222,  226,  237,  675,  718 ,  903.  II, 
224,  264,  315,  333,  .335,  547,  400,  403,  404,  405, 411,  41.3, 
454, 4.5.5,  4.57,  473,  475,  478,  479,  4g4,  493,  501,  555,  537, 
564,  572,  576,  800. 

GuUielmus  Parisiensis,  I,  924. 

Gutherius  {Jacobus),  II,  497,  498.  508,  5.38,  564. 

Gyratdus  (Greqorius).  1, 142, 177, 194, 195,  249,  3i5, 
890,898,901,908,907,934. 

H 

Hadrianus,  Vide  Adrianus. 
Haionnder,  II,  393. 

Harduinus  {Joaimes),  11,  437,  460,  537,  572,  57T,  ^S, 
750. 
Havceus^  {GuiUeifmis),  II,  56. 
Haumo.  Vide  Aumo. 
Hecqmm,  II,  46,  48^  fld  SG,  Zt 


QUI  IN  OPERIBllS  LACTANTII  CITANTtR. 


lUi 

Heqe^ppHS,  II,  595,  401,  407,  411,  421 ,  451,  433,  472» 
575  607 . 

Heinshts  {Nicotaus),  II,  205,  218,  257,  276,  t78,  2711, 
282,  285,  284,  589,  592,  405,415,  424,  430,  675,  iH)i,  651^, 
703,  751.  752,  758,  740,  7U,  7^,  758,  766, 775,  777, 77^ 
779  «t  passiiB  infra. 

Hiiiodorus.U  584. 

HelUidius,  II,  420. 

Hensclientus,  II,  518,  321,  438. 

Heracluies  Poniicus^  I,  144, 186,  689 

Heialdus  {Desiderius),  I^  167,  935,  249,  256,  272,  478, 
477.537.11,517,422. 

Hermantm  {(onradus),  I,  OlO,  956,  967. 

Uermes,  1, 140,  506,  514,  531, 555,  461,  463,  466,  746^ 
766   777.11,112. 

Hermius^  1, 133. 

Hermippus,  I,  451. 

HermuUius  Barbarm,  I,  892,  899.  H,  464. 

Herodianus,  1, 165,  193,  206,  290.  II,  202,  393,  402, 
404,  457,  497,  512,  517,  511,545,  747,  810. 

Heroilotus,  l,  171,  199,235,  250,  t70,  278,282,405, 
484,  620,  622,  743,  773,  785,  895,  908.  970.  !l,  31«,  405, 
420,494,551. 

Herwunus  (Joan.  Fredericus),  II,  828,  540,  342. 

HcMhs,  I,  151,  132,164.  167, 179, 187,  256,  243, 197, 
551,  353.  454,  564,641,  723.  II,  718 

Hesychius,  II,  408,490,  494,495,498,  519,  531,602. 

Heumtmnus,  II.  ulrobique  passlfn. 

Hierocles,  I,  122. 

Hieromimns  (S.),  I,  116,  118,  \il,  m.  IS6,  1:^7,  t57. 
201,  206,208,  216,  224,  271,  29i,  m,  ^ul,  526,  337  TBiK 
335,  341,  590,  403,  409.  415,4*1,  il7,  451,  m,  4ti.1,  413, 
473,474,  477,  470,  485,  487.  (iOH,  MO,  fllt^lilS,  M7,  mu, 
5.j(i,  541,  551,  552,  555,  5.58,  .^7J,  Hii^  im^  t^,  6*1,  «U, 
m,  707,  713,  719,  724,  726,  74.S,  1M#,  7y-|.  ^Mi,  7m|,  7^1^ 
808,  88.J,  8i)0,  003,  910,  922.  m,  Hii>,  li:,t,  i>-i7,  fi;Jl»**./T», 
963,  ii67,  970,  971,974,  975, 976,  9^7.  m»,  9rt0,  WH,  mi^ 
1006, 1008,  1009.  1012,  1015.  VHk.  11,  'K  Oi,  79.  H\\  tH^ 
299,  501 ,  570,  375, 577,  578,  58H,  5W9,  iAffl,  5vm,  m^  i  1 4, 
420,  427,  477,  479,  487,  507,  m,  m,  57*.  b«t,l)»7,  723, 
763,  771. 

nitams  (S,),  I,  45!,  460,  477,  520,  781,  925,  960,  9GI, 
905,  966,  975,  1006,  1008.  II,  407. 

Hincmarus,  II,  401. 

Hipiwcrates,  I,  158.  II,  4f ,  48,  51,  55, 54,  66, 56. 

Hir/if/s,  llj  446,758. 

Historin  nmceUa,  II.  3H . 

Historia  tripanila.  II,  541,  ,*;01.  « 

Hofmannus  {Gusparwi),  II,  432,  5 i 4,  552. 

Hotstenius  (lucas).  I.  553. 11,  447.  497,  517,  311. 

Hvmtrns,  I,  125, 131,  161,162,  163,  165,  167,  173,  lOfc, 
207,  208,  211,  213.  240,  245,  271,  451,  456,  465.  470.  5.34. 
.557,  562.  7G1,  800,  801,  895,  896,  930,  954,  961,  970, 988. 
II,  72,  594,  508.  519,  602. 

Homeri  ApoUteods,  II,  493,  499,  501. 

Homeri  Scitoliastes,  1, 16i,  894. 

Hatiorius  Augustodunensis,  I,  748.  H,  389. 

HorfUius,  I,  130,  163,  1(55, 166,  169, 171, 194,  «h),  2T6, 
243,  272,  312,  334,  367,  420, 421,  465.529,  540,  553,  591, 
606,  649,  6 .2,  686,  726,  738,  747,  798.  804.  938.  9dO. 
II,  44,  48,  04,  251,  280, 305,  413,  416,  489,  508,  509,  547, 
588.  596.  602,  668,  720,  735,  739,  775,  796, 812,  ^\  4,  824. 

Homiusy  I,  361. 

Hoseas  Propheta.  I,  157. 

Hospituatm,  I.  261 .  II,  685, 

HoUmumuus,  II,  520. 

Hnetius,  I,  174,  302,  376.  II,  505. 

Hugo  Carensis,  I,  098. 

Hugo  Ferrarietuis,  I.  923. 

Hitqo  Floriacensis,  II,  i02,  478,  479, 4^3,  488,  521,616. 

nuqo  a  S.  Victore,  I,  327,  926,  928,  955, 930. 

Huqotitins  Mnrteitus,  I,  968. 

Hunifridtis  {JjUirentius),  II,  638. 

Hyginus,  I,  157,  150,  160,  161, 162, 169,  178,  207,  208, 
216,  236,  258,  386,709,   904.  II.  405,  505. 

Hippottjliis  Martijr,  I,  1008,  1009. 


Jacobus  aposU>ius,  I,  4.32,  679, 723. 11, 801, 893. 

Jamblkiws,l,  134,375,952. 

Jmisetiius^  I,  504. 

Janus  GuiUelmius,  I,  227,  567,  704,  892,  902, 920,  9|3, 
945,  946,  990,  998.  II,  3.5,  H5,  139. 

Jantts  Parrhasiiis.  Vide  Parrharius. 

Jeremias  propheta,  I.  466,  472,  475,  477,  483, 484,  506, 
50«,  511,  515,  684,  686,  959, 1014. 11,  531,  533. 630,  631, 
637.| 


\m 


INDEX  AUCTORUM  KT  LIBROftUM 


lUi 


Jgmum  martyr,  U,  510, 655, 939,  971, 993.  H,  ilO. 
Indkulm  DnosUiom  martyrum^  TI,  438. 
Iascripiume$  Veieres ,  1 ,  261,  335, 555,  547, 368, 403, 
404.  40^,  408,  432,  4i2, 454,  455, 476,  478,  479,  489,  4^0, 

491,  492,  495, 501, 507.  516,  519, 521,  5i9,  ^.'M),  531,  536, 
537,  558,  546,  548,  549, 563, 564,  365, 566,  572,  575,  576, 
577,  580,  581,  582.  627,  816.  ^ 

Joannes  Abbas  Biclarensu,  II,  324. 

Joannes  {Andreas),  1, 917. 

Joannes  Antiocheims^  II,  406. 

Joannes  apostolus,  T,  150,  295.  521,  536,  557,  411,  491, 

492,  495,  499,  502,  505,  509,  5li  514,  527,  529, 555,  559, 
572,  627,  630.  645,  686,  699,  751, 757,  760,  769,  789,  790, 
792,  794,  797.  798,  799,  801,  804,  808,  809, 813,  814, 911, 
922, 92:^,  956.  960,  962, 965. 1008, 1009, 1010, 1014, 1015. 
11,  82,  212,  463,  !»7,  597,  599.  605,  614,  615,  621,  629, 
656,  637,  6  0,  669,  679,  729,  770,  825. 

Jotinnes  Cauci,  I,  539,  557,  567,  661,  669,  677.  II,  47, 
50, 158. 
Joatmes  Damaseemis,  Vide  Damascbihts. 
Joamies  Gerardi,  I,  520,  627. 
Joannes  grammaticu%^  1, 927. 
Joaimes  Lucidus,  1, 936, 967, 968. 
Joannes  de  Monte  Regio,  T,  968. 
Joautes  de  Muris,  1, 968.  • 

Joannes  presbuier  Nicamediensis,  II,  375. 
Joamtes  SariAerimsis  I,  387. 
Joamtes  ThessaUmcensiSf  il,  958. 
Jobertus  {Pater),  1, 188. 
Jobwt,  1, 157,  427,  679,  916,926, 954.  II,  551. 
Joel  propheta,  I,  509,  792,  II,  72. 
Jonas  AureUanensis,  I,  698. 
Jonas  propheta,  II,  801. 
Jonsfi»,  11,  408. 

Jornandes ,  II,  596,  441,  445,  485,  490,  507,  555,  639, 
641,642.. 

Josephus  (FUmns),  T,  119, 174,  247,  326,  327, 355,  405, 
408,  451,  460, 471,  472,  473,  477,  911, 918, 952.  95i,  936, 
959,  957,  958,  959,  960,  967,  971,  976, 1006.  II,  420,  429, 
438,  444,  457,  460,  570,  571,  635,  822. 

Ir(snem  (S.),  I,  294,  4i3,  4«3,  479,  515,  517,  524,  542, 
635,  754,  781,  790,  801,  802,  914,  993,  999, 1006, 1008, 
1012  11,98. 
Jsoeus,  I,  114.  II,  utrobique  pa^im  infra. 
Isidorus  Himien^i .  I,  315,  554,  365,  388,  552, 648, 
890, 902, 906,  928,  929, 936,  943, 959,  967,  970,  974,  987, 
988,  994,  1009, 1010  TI,  26,  55,  45,  50,  55,  42B,  452,  433, 
449,503.796,^9,823. 
Isidonu  Petunota,  I.  121.  549,  714. 
Isoctuies,  I,  195,  215  414, 951. 
lOnerarium  Amonini,  H,  527,  572,  576,  449,  450, 456, 
564. 
Itinerarium  Burdigatettu,  II,  574. 
Juiimms  Imp.,  al.  Parabates,  I,  199.  II,  307,  311.  322, 
540,  344,  398,  307,  512,  525,  578,  659. 
Julim  Africanm,  1, 188,  328.  960,  967.  II.  395,  621. 
Julim  Ciesar,  1, 113. 124, 221,  250,  405.  645. 695.  907, 
995.  IT.  41,  402,  m,  617,  686,  709,  761,  771,  774. 

Julim  Capitoliwts  ,  1 ,  165.  195,  529, 906.  II,  202,  236, 
508,  595,  594,  405,  413-4^.^419,  426, 428,  458, 459,  460, 
469,  473,  545,  653,  b77,  803,  811. 
Juiiusobsequem.U,  501, 509,  519. 
Jtdim  Paulm,  II,  766. 

JuUus  Potlux.  I,  225, 906.  H,  42,  47,  58,  59,  475. 
/imi/izis.  1,426,943,953. 
JumV,  1,500,921. 
Jtmim  (Francisc.  F.),  11, 45. 
Junim  [Hadrianm),  I.  256,  787. 
Jtmim  Philargurm,  11.  576. 
Jvo  Camotettm,  II,  499,  767, 
Juretm  {Frandscm),  I,  216,  522, 707.  H,  336. 
Juslifdmtm  Imp.,  I,  476,  680, 902.  IT,  369,  415. 
Justinns  histo^icm,  1, 148, 153, 157, 177.  216, 225,  251. 
r>2,  515,  414,  467,  894,  904,  906. 939,  1007.  II,  205,  213, 
477,  485,  515,  522,  551,  .^'iO,  563,  a54, 653,  659,  677,  679, 
687,  709, 735,  780,  784, 803,  806,  807,  812,  819,  820, 824, 
82^,  826 

Jttstimtsmnrtyr,  1,122, 129,  I35,*l3i,  145.239,  285  553, 
534,  ,335,  427,  413,  460,  477,  484,  488,  307,  599, 618, 638. 
781,  785,  789, 801 .  802.  891.  919, 958,  945, 955, 955, 960, 
961,  974, 1006, 1007, 1012.  H,  645. 
Jttstus  GnliUeus,l, 
Justus  Liphim,  Vide  Lipsius. 

JutfenaUs ,  l     156,  159.  177,  203.  216.  220,  245,  270. 
582,  588,  415,  444,  455,  493.  529,  539,  622, 657, 786,  787, 
946. 11,  46,  48,  198,  308,  521.  567.  585,719» 
Juvenaits  SdtoUastesX  216, 237.  II,  412, 483,  510, 567. 
Juvencm,  1 ,  132. 


K 


Kalendaritmt  Bomanum  velm ,  II ,  316,  340,  342, 345, 
350,  367,  368,  452,  749,  777. 

Kemrms  (Martinm),  1, 137. 

iC<^crii«,II,611. 

Kuchmmtnus  (Joames),  1, 187,  192,  193, 270,  360.  II . 
545. 


Labbtem  (PluUppm),  II,  331,  545,  724,  753.  754,  799. 

LaerlMsX  ilO*  151, 154,  264,  274,  502,  309, 320,  332, 
552,  555, 553, 561,  363,  564,  568.  371,  580,  387.  594,  403, 
406.  407,  409,  413.  422,  425, 450,  451,  454.  450,  469, 638, 
742,  760,  764.  776,  889, 942.  944,  945, 947, 948,  949,  950, 
932.  II,  98, 99,  100,  102,  157.  U2- 

Lambedus  (Petrm),  II,  342,  368,  452. 

Lambinm,  1 ,  14S,  199,  38^,  402, 579,  819,  905,  948, 
949,  1016.  rt,  129  et  ibid. 

Lantpridim  (jEUm),  I,  206.  234,  259,  912.  n,  195,  203. 
218,  324.  326,  394,  495,  513,  744,  782. 

Langim  (GuiUelmm),  II,  460, 473. 

Langkem,  11,  516.  _ 

Lmum$  Lminim,  I,  661,  750,  898,  906.  II ,  314,  381 

Laurembergim,  II,  478. 

Laziu^,  II,  478. 

Leo  Africmms,  II,  556,  557,  538. 

Leo  Imp.,  II,  479. 

Leo  Magnm  ,papa,  I,  319,  520,  655,  938,  972, 994.  II ; 
570,  6177650,  7S 

Leonaidm  Atigtutinm,  11,  516. 

Lestocq  (Nicokms  de),  I,  117. 

Letvms  Lemnim,  1. 959.  II,  55. 

Libanim.  II,  504. 

UbeUm  Precum  Theodosio  et  Arcadw  obUitm,  U,  488, 
491,  516,  519, 566.  701,  784 

Lindenbrogim,  1,  555.  II,  55,  36. 

Liponumm,  I,  214,  928. 

Lipsim  (Jmtm) ,  1 ,  115,  156, 175,  552,675.  987,  989, 
1009.  II,  592,  399,  409,  415,  466,  475^479,  500,  522,  538, 
545,  629,  729,  759. 

Uvineim  (Joannes),  II,  554,  466,  474,  485,  487,  771, 
792. 

Livius  (Titm),  I,  145,  182. 195, 200,  201,  217-220,  221, 
222,  228,  230,  256,  241,  243,  247.  271, 275,  286,  288,  290, 
291,  312,  337,  340,  376.  382,  388, 417.  120,  528,  5%,  558. 
595,  613.  614,  663,  695,  711,  714, 770,  798.  904, 906,  909, 
920,  921,  931,  940,  941,  946,  952,  988.  11,  145, 195,  203, 
211,  216,  218,  251,  308,  394, 400,  406,  407, 409, 410,  411, 
415,  416,  410,  429,  458, 374,  477,  478,  49J.  505,  509. 359. 
5^:6,  561.  m,  567,631,  647, 6i9.  677,679,  684,  709,  712, 
722,  727,  733,  756,  780.  792,  815,  8i6. 

Loemem  (Jacobw),  II,  500. 

Longittm  \Dionysim),  11.  407. 

Longuerm  (Abbm  Ludovicm  du  Four  de),  11,  272, 402. 

Lormns,  \\,  380. 

Ijoydim  (GmUdmm),  II.  4.52,  552, 

Lucanus,  I.  122, 130,  161,  166,  229,  2"^,  234.235,  249, 
282,  528,  3  9,  510,  559,  778,  779,  906,  907, 910.  U  ,  398. 
485.  802,  806. 

Lucns  upostdm ,  T ,  339,  474,  477,  485.  491,  492,  495, 
494,  499,  502,  504,  509,  510,  526,  527,  551,  577, 599.  627, 
628,  645,  666,  685,  684,  699, 722, 751,  761,  769,  782,  784. 
785,  790,  792,  799,  802,  895.  939,  957,  970,974, 997, 998, 
1006,  lon.  II,  64, 194,  392,  39.i,  404,  436,  437, 438,  475, 
588,  600,  602,  603,  613,  614,  615,  616,  617,  618,620, 6i1. 
628.  629,  669,  678,  685,  698.  702,  739,  757,  802, 

Ludanus,  I,  157.  159,  161,  162,  165,166,  168,171, 
206,  208,  241,  2i3,  570,  283, 313, 316,  33,5, 554,  394,  406, 
407.  409,  424,  431,  4.57,  620, 761,  786, 787,  801,  896.  897, 
908,  911.  955.  II ,  405,  474,  48-5.  495,  494.  550,  597. 

Lucilius,  1, 155,  246,  454,  579,  649,  698,  909. 

Lucreim,  I,  201.  255, 242.  236,  509,  515,  517,  553,  361, 
,386,  587, 597,  400.  401,  402,  403,  404,  407,  425,  435,  450, 
491,  5.37,  547,  550,  579,  601,  639,  745,  761,771,  772.  775, 
774,  776,  801,  819, 902,  907.  908,  917,  930. 942, 9U,  949, 
953,  98S,  999,  !001.  1004, 1005,  1006.  IT  .  16, 17,  19,  2», 
28,  38,  39,  70,  73,  8\  93,  96,  102, 103,  601,  715. 

Luitprandm,  II,  504. 

Lycophron.  1, 184,  474,  495. 

Lydmt  (Thomm),  II,  475, 

Lyra  (NicoUms  de).  I,  425, 933,  *>53. 

Lyranus,  1, 324, 952, 958,  959. 

M 

MabiUon  (Joamtes),  U,  216,  476, 510, 534^  541. 


lUi 


QUI  IN  OPEmOUS  LACTANTII  CITANTUR. 


ii46 


Macchabaonmi  Is6rt,  U,  390,  391, 414,  420,  596,  601, 
635,  686,  769,  780. 

Macer,  1. 339. 

Macfobws ,  1 ,  130,  131,  134.  161,  166.  177, 184, 186, 
188,  217,  r)l,  232,  215,  246,  247,  2?J0,  281,308,  325,  531, 
337,  353, 354,  415.  4i5,  450,  455,  535,  595,  621,  658, 668, 
741,  742,  761,  762,  781,  782,  801,  899,  900,  90i,  905, 906, 
907,  909,  y21,  928,  934,  937,  942,  943,955,  954,  992, 
1003, 1006.  II,  50,72,  98, 199,  391, 477,  498,502, 545,  671, 
673. 

Magisier  SenUntianm ,  I,  917,  923,  926,  931,  932, 935, 
936,937,957.  967,969,988. 

MaginB,  I,  718,  997,  999.  II,  478,  479,  505. 

Mcjar,  T,  939 

Maiaclnas  proplieUi,  I,  456, 476,  514, 1008. 

MnlrendaiTlwnm).  I,  793,  797,  808,  812. 

Mame-tinng,  11,  308,  310,  312,  401,  422,  484,  485,  486, 
487,  489,  502,  543,  580,  656,  734^  744,  807. 

MtttnerHnHs  efriscop.  Viemiensis^  I,  771. 

Mamora  (Andrea$),  II,  561. 

MamUus ,  I,  129, 177, 195,  282,  955.  IT.  402,  471,  485. 

Manutius  {Paulus}  n,  406, 429, 435,  769. 

MarbodanUt  II, 

Marca  (Petrus  de),  IT,  507, 515. 

MarceliinuSy  Vide  AnMiAirus. 

Marcellus  Empuricus,  1,504. 

Marcus  evangeiista,  1 ,  4a^,  491, 492, 495, 494, 499, 502, 
503,  504,  509,  510,  512,  513,  316,  526.  531,  720,  785,  790, 
792,  911.  il,  393, 456,  588,  613,  614,  615,  617,  618,  82>. 

Marianus  Viclorius.  Tl,  378. 

Marius  Mercator,  II,  383. 

Marmora  Anmdeliana,  al.  Oxoniensia ,  II ,  404,406, 
575. 

Martgrdoginm  Germanicuni,  11,  475,  594. 

Ma*lyrol6gium  Ronummn,  Tl ,  323. 

Mar^lius  ITheodoiUs),  I,  397,  939, 1013. 

Jfar/w/w,  1, 179,  203,  270,  365,787,902.  II,  36,  48, 282, 
283,  485,  608,  626,  708,  792. 

Maniamts  CapeUa,  1. 144, 183,  214,  353,  354,  355, 889, 
890,  891,  899,  937,  947,  933,  954,  970. 

Marlitoms  juriscons.,  I,  999.  II,  550. 

Martimis  (Dowd),  II,  729. 

Mnssouus,  VitlK  Papirics. 

Massurus  Salrinus,  T,  903,  988. 11,  500. 

Malhovfi  (Hw<^),II,  586. 

Matthms  evangetista,  1 ,  321,  524,  336, 411,  443,  454, 
48.^,  491,  492,  493,  494,  499,  502,  504,  509,  512,  .ni5,  ril6, 
.•526,  551 ,  61 1 ,  618,  666,  667,  674,  677,  679,  Q%\  m,  704, 
720,  760,  769,  782.  785,  790,  792,  795,  797,  955,  935,  957, 
940,  994,  1006,  1014  II ,  64.  123,  195,  456,  455,  588, 
602,  603,  613,  614,  615,  616,  617,  618,  696,  702,  725,  744, 
826. 

Maucroix,  TI,  206,  266,  601,  ei  psssim  infra. 

Maurilius  Imo.,  ll.  479. 

Mtmolicus  {Franciscus),  T,  968. 

Maxinm  Turius,  T,  552.  II,  404,  494,  497. 

Mazzottiu*,  1,944. 

Mediobarbus,  TI.  447,  458.  461,  462,  485,  580, 582. 

Meibomins.  If,  498. 

Mela  {Pomponius).  T,  148, 178,  229,  275,  529,  559,  621, 
899.955  11,464,484,556. 

Melehior  Cmio  T,  957. 

Metito  Asimns,  T,  459. 

Menagins  (iEgifiius),  T,  430. 

Menunder,  I,  533. 

Mendoza,  TL  mk. 

Menochius,  1,  500, 550. 

Meiiologium  Crascorum.  T,  914  11,  203,  292,  298,  539, 
3a5,  401,  402. 

Mercerus  {Jommes),  11,  540 

Merula,  T,  135. 

Metaplirastes  {Simeo),  T,  914.  IT,  618,  756. 

Meihodins,  T,  763,  9.57,  938, 1001.  II.  588. 

Meursifs,  I.  iiO.  209,  227,  237, 246,  250,  313, 558, 909, 
910,  952.  TI,  474,  525,  551,  553,  724. 

Micheas  pronheta,  f,  499. 

MimaUa  Felix,  T,  119,  121,  129, 155,  135. 140,  174, 
192,  220,  2i2,  228,  2.50,  232,  254,  258,  354, 555, 416,  442. 
448,  491,  548,  592,  600,  666,  707,  709,  710,  711,  715,  725, 
729,  890,  89.5, 899,  900,  904,  906,  907,  911,  921, 938,  959, 
iOll.  If ,  80,  98.  111, 14i,  598,  402,  409,  424,  500,  545, 
585,602,671,755. 

Modeslinvs,  T,  588,  719.  TI,  .550. 

Molinu%  {Joannes),  I,  915. 

Montoza  {Gaspardus  de),  11,  677. 

MoreUiut,  Tf,  466,  532. 

Moreri  {Ludoviais) ,  II ,  500,  544,  552. 

Morinus  {Joannes),  TT,  338,  352,  561,  571. 


Momms  IDu  Plessis),  fT,  392. 

Moses ,  T,  127,  180,  184,  213,  214,  247,  250,  260,  270, 
305,  311.  31d,  322,  324,  326,  327,  328,  330,  470, 471,  472, 
473,  483,  484,  486,  499,  501,  504,  508,  .S09,  510,  514.  529, 
530,  58.5,  650,  662,  679,  680.  699,  725,  729,  759,  760,  772, 
782,  784,  785, 911, 913,  916,  919,  933,  973,  987,  994,  995, 
1007.  Tf ,  68,  262,  380,397,  400,  404,  423, 431,  454,  494, 
529,  551,  650,  716,  800. 

Moyne  {Stepharms  le),  Tf ,  499. 

Munckerus  {PhiUppus),  I,  256.  TT,  395. 

Muretus,  I,  199,  299,  901.  II,  508. 

Musms,  T,  240. 

Musculm,  fl,  553,  353,  374. 

Musomus,  T,  158,  650. 

Musurus,  T,  506, 1005, 1009. 

N 

NiBvius,  T,  142, 181. 

Nannius  {Petrus),  I,  647. 

Natalvi  Comes,  T,  177,  477. 

Nazarius,  f,  146.  TI,  330,  367,  568,  370,  376,  485,  558, 
811,  817,  827. 

Nehemias  propheta,  T,  475,  969. 

Nemesitu,  Tf,  66.  68. 

Nepos  {Comelius),  I,  188,  392.  TT,  669. 

Nicander,  T.  240,  748, 776. 

Nicanor,  I,  142,  236. 

Nicephorus ,  l ,  914, 1013.  U,  268,  349, 420,  428,  430, 
461. 

Nicetas  Choniates,  T,  968.  IT,  534. 

Nigidius  Figul. ,  T,  988. 

Noldius  {Christianus),  TT,  460. 

Nonius  Marreltus,  T,  232,  284,  305,  401, 702,  705,  721, 
909  929.  IT,  218,  224,  362,  409,  421,  455. 

Nomius,  T.  149,  225,  315. 

Norisms  {Henricus),  II,  310,556.568,  374,375,  576, 
435, 436,  468,  506,  528,  572,  580,  720,  780,  786. 

Nolitia  Afikm,  11,  323. 

Nolitia  Impeiti,  IT,  327,  400,  462,  491,  513,  519, 529, 
55.5,566. 

Nourry  (P.  NicoUms  U),  I,  147,  407,  710,  725.  II,  192, 

X«7U. 

Numetms,  T,  955. 

Nwnini,  H  Numismata,  TT ,  341.  545,  ,569,  396,  404, 
410,  454,  458, 446.  447,  4."«,  459,  461,  m,  471,  472,  475, 
477, 485,  489,  497,  502,  505,  506,  51 1 ,  512,  525,  .524.  525, 
ri27,  528,  529,  552,  .555,  559, 545,  549,  559,  560,  561 ,  572, 
580,  581,  582,  586,  709,  786. 

o 

Obrechlus,  TI.  496,  545. 

Obseguens,  Vide  Jcuus. 

0(C0  {Adolphus),  11,  341,  542.  368,  409,  411,  447,  461. 

Ocham,  f,  1012,  1013. 

Oenommts  Curicus,  1, 148. 

Oiseiius{Jocobus),},m  ff,  570,  "98.  .528. 

Onuphrius  Paimntus,  T.  195, 890,  892, 967, 968.  IT,  316, 
355,518,560.44.5,475,708. 

Opsopwius,  I,  525,  462,  495,  798.  IT,  144. 

Optatus  MileviUums,  l,  187,  788, 1007. 11, 315, 322,  362, 
397,  418,  504. 

OiacuUt  Sibttllma,  T,  141,  142,  147,  148,  179, 191, 196, 
312,  319,  ,524,*  325,  357,  461,  462,  m,  492,  495,494, 495. 
498,  m,  506,  507,  511,  515,  516,  778,  788,  789,  792, 796, 
797,  798,  799,  807,  808,  809,  811,  815,  892,  895,  899.  11, 
145,  144,  145,  198,  504. 

Origenes,  1, 147, 208, 2.58,  328,  550,  409, 443.  452, 477, 
508,  802,  917,  927,  955,  957,  945,  970,  1012.  TI ,  86,  92, 
210,  619, 

Orosius  (Pnulus),  T  ,  110,  163,  276,  460,  471,  663,  805, 
967.  n  ,  245,  248,  540.  355  558,  559,  560,  595,  485, 515, 
5r>8,  610,  622,  624,  628,  650,  635,  651,  687,  725,  746, 
770. 

Orphcus,  T,  150, 151,  150, 155,  161,  181, 189,314,  466, 
704.  781,  957. 

Ortelius,  11,  .554. 

Oseas  propliela,  T,  157,  513. 

Ovidius,  1 ,  125,  129,  131,  152,  157,  159, 160,  161,  164, 
ia5,  168,  169, 170, 171, 179,  181, 185,  188, 194, 204,  205, 
207,  215,  214  216,  218,  219,  2?0, 221,  222,  224,  225,  226, 
228,  252,  235,  256,  257,  2.58. 2.59,  240,  241,  242,  243, 257, 
269,  270, 277,  280,  288,  289, 290,  297,  505,  309,  312,  316, 
329,  ,558,  .565,  572,  588,  395,  599,  40^,  565,  566,  667,  669, 
689.  720,  727,  742,  74.5,  751,  770,  801,  810, 894, 895, 896, 
897,  902, 904,  905,  906.  907,  908,  921,  944.  IT,  15,  30,  46, 


\\M 


iNhFA  AtlCTOftUM  ET  LIBRORUM 


\i^ 


i8,  71  137,  U4.  230,  240.  277,  378.  r9,  »1,  «i7,  401, 
UA,  4d8,  407,  4i3,  416,  481,  424,  432,  49.V  m,  501, 804, 
515,  527,  550,  551,  548,  568,  708,  710,  745,  777,  780. 


Pacatus,  II.  426,  475,  485,  519, 510. 
Pacianus,  I.  544, 990, 1011, 11421,  iiS. 


Pacuvius,  I,  314» 

PcBWuus.  II,  397,  399. 

Pagins,  II,  230,  2!»,  267, 272,  310,  325,  557, 390,  50T  , 
406,  410,   411,  417.   418.  419.  ^,  427.  43«,  439, 440 
442,  447,  452,  457,  462,  468,  479,  485,  528,  578,  579 
580.581,!i82,609,eipissiuiiofra.      -»"»»» 

Palingenins,  I,  642. 

PalUiiiins,  I,  374,  II,  95. 

Palmerius  Ualttueus)^  II,  672,  482. 

Pametius,  I,  333,  922,  969,  971, 975,  989. 11,  395. 

PanciroUus,  I,  598.  II,  204.  412,  424  426. 

PandecUB  Floreniinw,  I,  115,  931,  947,  995  H,  435. 
^,i^m$m  CoHstaiiUno  diauSf  II,  330,  347,  367,  536 , 
543, 354, 56i,  811.  »     »       i       . 

^PanegyricnsMaximianoelC(m$UmHiu>dictusM  .324,  352, 
342,  343,  .344,  345,  346, 353,456, 464,  465,  489,  510,  516, 
524,  572. 

Papebrorhitts  (Daniel),  11,  620  621. 

Papias,  I,  324.  II,  333. 

Paijimmnts,  1, 888,  9i0.  II,  542. 

Papinius  Slutius,  viiie  StATius. 

Parceus.  I,  124,  289,  506,  322,  324,  389,  II,  411. 

Pardiwus,  {Paterl  I,  374. 

Parmenides,  11,64. 

ParrfutsiHs  (/wms),  I,  647. 

Passio  SS.  CcBcHitp,  Valeriani  et  TibHrtii,  IL  520. 

—  S.  rw/awi,  II,  533. 

—  S  Fekcis,  II,  506. 

—  S,  Lucimn  maH.  II,  563, 

518, 567  687  771'^*"'^  ^^  Fetid^s,  11,  47i.  «Oi .  517, 
Passio  S.  yiottk,  H,  443, 4U,  445. 

—  S,8alurnini,  11,511. 

—  S.  Susanno!,  vide  Acta. 

—  S,  Victoris  Massitiensis,  II,  535. 
PiMtMiif,  II,  497,565. 
PatrioittsiAndreas),  vide  Anmiias. 
Patrieivs  (petrus),  II,  482, 

PauUnus  (S.)  Notanus.  I.  589, 638, 64B,  667,  72g,  750 , 
802,  91 4, 994.  11,  210,  2.32,|lo8.  ' 

Pauttts  Apostotus,  I,  121, 150,  177,  223,  267,  282.  2^6  . 
512.  314,  321,  3i3,  .324,336,  342,  344,  .351,  356,  .378 , 
379,  396,  433,  444,  449,  451.463,404,477,478,479, 
482,487,  490.  504,  513,  514,515,  521,523,524,  t^40, 
54S.  563,  572,  598.  5^,  027.  630,  O.W,  C6l7667,  686  890, 
715,  7|7,  720,  740,  757,  760,  761,769,  78i,  7M,  794 
801,  808.  911,  916.  ^,  929,  966, 1000, 1004,  1007,  lOll, 
1013.  1014.  II,  58,  64.  80.  92,  119.  140,  265,  390,  .397  , 
404,468,  471,  502,  533,  584,  602,  616,633,6.35.636, 
637,  638,  644,  678.  699,  705,  705,  741,  755,  799,  800 , 
823. 

Pautus  Burgetuisy  1, 968. 

Pauttis  Diaconus,  11,  483.  488,  490,  507,  515, 514,  522, 
W,525,  526,  543,  {»2,  553,  554.562,564,  5W,  581, 

Pauhis  /mw.,  I,  310,  708,  888.  II,  502,  538, 582, 383, 
38L  435,  542,  736. 

J^aufMi  Middettfurgenm,  al.  de  Middettmrqo^l  474,  967, 
968.  II..  302,  582. 

Pausamas,  I.  139, 156,  157,160.  161,  162, 194. 195, 
908, 217,  225,  256, 237,  238,  394, 889.  892, 895, 904.  906, 
946.  II,  316,  445.  496, 497,  498,  511, 551,  575. 

Pearsottius  (Joanncs),  I,  .517.  II,  196,  7Q2 

Peterius  {Benedictm),  1 251,  910, 932, 933, 960,  967 , 

Persius,  I,  159,  262,  271,  272,  534.  553, 640,  919. 
Petavius  {DionysitisY  II,  309,  316,  325,  532,  3U,  356, 
575,  582,  470,  475,  6(\.  640,  650.6^2. 
PetUus  iSnnmet),  I.  719.  II,  557. 
PelUus  (Petrus),  II,  392,  499. 
Petrarcha  {Fianciscusl  I,  288,  890,  901,  927,951, 

Petronms,  I,  783.  U,  485,  503,  532. 
Peftntt  apos(o/«i,  I,  367,  443.  487,  540,  677,  686, 782, 
H.  83,  626. 
Petnts  Btesettsis,  II,  617. 
petrus  Ciaccmius,  vide  CiAcccmiiTs. 
Peprus  Dkcomis,  I,  975. 
Petrus  de  legatiomus,  II,  462. 


Petrus  Mes$h$,  II.  55. 

veulingerus,  II,  327,  528. 

Pezeronius,  I,  173,  460. 

Phwdrus,  l  130,  589, 636,  670.  II,  253,  426,  516,  529, 
672,  709. 

P^aiMiHnift,II,44. 

PhiUutriHS.  I.  »6, 426. 919,  987,  955.  967. 

Pluietpkus  {Franctscus)A,  554. 

PhiU>  iudcBUs,  I.  121, 140, 257, 272,  277,  306,  Slf,  32S, 
329,  456,  736,  742,911,  913,927,931,934,935,938, 
945,  952,  995,  1006.  II,  102, 110. 

Philocalus,  11.343. 

PhiU>storgtu$.  f,  116,  988.  II,  415,  523. 

Plutuslrdlxs,  I,  160,  215,  238,  283.  382,  409,  .157.  558, 
584.  620,  641,  950, 952,  990.  il,  48,  403,  511,  554. 

Pttlegon,  1,  509,  511.  II,  610 

Pholtus,  I,  451.  II,  495,  496,  507,  523. 

Pttrigw,  I,  459. 

Phurttmus,  I,  237. 

Piccarttts,  11,400. 

Pkus  {Joan,  Frandseu^,  I,  536,  575.  519,  940,  942. 

Pierins  Vaterianusi  I.  901,  930,  988,  991. 

Pigliins,  1, 940. 

Pinuutder,  I,  140, 153,  182,  514,  336,  375,  469,  353, 
597,  729.  889,  1004. 

Pin  {  Itidovtcus  du  ),  II,  557. 

Pincumu$^  I,  905 

Piitdarus,  I,  160,  161.  215,  240. 895.  U,  485. 

PUh(Bus  (Petrus),  II,  523, 5i6,  550,  489. 

lius  (Baplista),  I.  897,  990. 

PUtU),  I,  120,  124.  125,  155.  140,  155. 165,  169,  171, 
185,  204,  213,  214,  215,  233,  245,  255,  257,  264,  278, 
2«3,  306.  308.  311.  512,  315,  321,  351,  53i,  353,  349  , 
354,  .555,  561,  587,  403,  407,  412,  416,  418,  428,  459, 
442.  457,  549,  566,  597,  604.  619.  656,  «40.  641,  «50  , 
706,  709,  728,  735,  741.  760,  762.  768,  771,  780,  7i>2  , 
805,  889,  896,  964,  911,  916,  917,918,928,9.30,  «131, 
9.37, 938,  942,  943,  950,  951,  954,  903,  995,  997.  1000  , 
1001,  1006.  II,  20.  34,  41,  48.  53,  60,  61,  62,  80.  81,  86, 
98,  112,113,1,52,457,511. 

Plaidus,  I,  12'),  136,  1.53,  178,  208,  214,  236,  265,  316, 
588,  495,  505,  567,  577,  580,  583,  .589,  602,  672,  695,  902, 
909.  II,  27,  211,  2i<J,  229,  233,  242,  579,  391 .  400,  402  . 
405,  416,  4i8,  421,  531, 5<i3.  603,  607,  649,  655,  698,  609, 
673, 6i3,  696^  741,  743,  744,  769.  792. 

Hinius,  1, 122, 156,  U5.  148,  1.55,  159,  167,  174.  178  , 
184,  188.  204,  207,  213, 217.  219,  221.  222.  226,  227,  230, 
244,  246,  249,  3.50,  %%,  272,  280,  299,  .508.  315,  325, .529, 
333,  .554,  5.55;  .5,57,  374,  400,  411,  412,  414. 421,  425,  434, 
472,  17H,  502,  527,  55>,  561,  582,  .584.  596,  621,  638,  647, 
ti62.  668,  (»89,  696,  706.712.716.  720,  727,  728,  741,74?, 
743,  748,  776,  777,  786, 79^,  801,  S94,  H99, 903,  904,  V.OS, 
OOii.  910,  915,  918,  921,  928.  934,  955, 942,  944,  955.  954, 
970.  974.  995,  999.  1000, 1001.  il,  14,  16.  32,  ,V$,  42,  44 . 
48,  50.  52,  54,  55.  56,  00,  61,  94,  »5,  lOi,  118,  119,  252, 
279,  280.  281.317,  323,  527,  564,  36%  396,  413,  420,  4  U, 
432,  433,  455,  4«)0,  464.  405.  496,  497,  504.  518, 
552.  .539.  551,  552.  555,  563,  571,  653,  65.5,  658.  735 , 
7.58,  750.  774,  81.S. 

Pthuussecundtts,  I,  270,  6.56.  663,  921,  948,  931,  992. 
II,  32,  41,  329,  387,  452,  453,  523,  5^,  584,  711,  769, 
771,  80ti,  819,  a53. 

Pttuarchus,  I,  114,  119.  121.  123,  133.  134.  155,  14«, 
149,  161,  166, 174.  176,  l88,  192,  195.  200,  204,  220. 221, 
226,  228,  252,  233.  2,56,  241, 242,  243.  246,»249,  265.  2H6, 
271,  276,  277,  280,  281,282,  286.  289,290,291,292, 
301,  .502,  309.  516,  520,  .525,  329,  352, 53,5.  .354,  582, 
388,  399.  400,  401, 403,  408.  409,  412,  414, 4«,  431,  440, 
472.  596,  597.  621,  622,  658,  648.  650,  655,  (;63,  W«,  671, 
688,.  702,  709,  711.  7.56,742.  746,  751,761,  766.786, 
787,  800,  889,  890,  897,  898,  809,  902.  904.  905,  906  , 
907,  908.  909,  910.  917, 919,  920,  921  ,  931,  954,  9.VS , 
941,  943.  946,  949,  988.  996,  997.  1004.  1006.  II,  16,  .53, 
54,  55,  56,  64,  68,  95,  101,  102,  132,  565,  |385,  302,  420, 
478,  480,  485,  505,  511,  525,  .539,545,  685. 

PolUia  SS.  Metrophanis  el  Ale.rmtdri,  11.  »359, 540,  415, 
507,  523,  524;  527,  540,  5U,  5.54,  5.58,  562. 

Potitianus  (  Angetus  ),  1, 181,  455,  598, 899, 955. 

Policenus.  I,  163. 

Poltfln,(s,  I,  271,  425,  559,  955.  II,  415,  4.32,  484,  499  , 
550,  .%6,^. 

Poltfdorus  Virgitius,  I,  213,  903. 

Poltidorus  Urmas,  I,  668. 

Pomponius  Lwttui,{  141  613, 663,  711,  9».  II,  463,  05G 

Pontponius  Meta,  vide  MEi.A. 

Pontacus  (Arnatdus),  I,  968.  II.  324,  552,  556, 5S2. 

PonUtmtslJoan.  Jovianus  ),  I,  231. 

PonUtnus  {Joan.  Isaacus)^  l,  788, 


ili9 


QUI  W  OPKhlBUS  LAGTANTII  CITANTUU. 


ii:o 


PontUa  Diacotuu^  11, 5iS. 

Porphyrim,  \,  140, 148,  224,  iSJQ^  906.  II,  m>  49(S , 
539,  54i: 

Pra(aiu,  1,902,005,947. 

Praxagar^s,  11,359. 

Priemls,  1, 177,  193, 67t,  721,  819.  If,  16,  55,  454. 

Prmiaista,  1,497,935. 

Pnscmm»,  II,  62,  224,  453,  495, 497,  709. 

Probus  Grainmticu».  1,  236.  II,  415. 

Proclus,  I,  122,  123. 

Procopius,  1, 168,  426|  427,  9i7,  928, 957, 945,  935.  II, 
533,  555,  564. 

PrcntfrliifS,  1, 156,  216,  211, 271,  286,  312,  415,  711., 
778,  d04,  901,  908.  H,  429,  432,  710. 

Protpm-  Aqmumiu,  h  1008, 1009.  II,  609, 675, 786. 

Protogorat,  1, 119,  668. 

PrtcdMltta,  1, 121,  lo8, 162.  202,  216,  921,  122,  229 , 
233,  253,  333,  334,  53i,  552,  613,  778,  787,  807,  939  , 
1012.  11,  368,  402,  403,  407,  408,  418,  471, 478,  476,  485, 
489,  407,  500>  805, 518,  5il,  858, 559,  560,  562, 567,  568, 
570,  573. 

P«^//ttt.{1, 937,  939. 

Ptolormtus,  aU  Plotenkeug,  I,  385,  4f7,  638,  920,  918 , 
953.  11, 450,  477,  535,  819. 

Publius  Syrvs,  I,  204,  413,  519. 

Pyrrho  (GwUebms),  II,  430. 


Qwr^  Cemasdia,  II,  206, 308. 

Qumtitianus,  I,  140,  187, 196,  272,  317,  549,  3W,  457, 
490,  571,  596,  694,  702,  719,  883,  901.  906,  920,  930 , 
955,  991, 993.  11,  36,  62,  490,  772. 

Quiiuus  CttittiM,  I,  205.  252,  523,  743.  H,  231,  416 , 
465,505,567,661,712,737.  .        »        . 

R 

mamis,  I,  m,  937. 

nahbi  Srtloirm.  1, 93!$,  959. 

Raderus  (Matthceusl.lL  349- 

Ranconetus,  1, 148, 11,382. 

iiiippo//ia,  11,425. 

AetWsmi,  n,  479,  492,  495,  496, 588,  566,  S7S. 

Remigius  (S.U  I,  594. 

ReyiuUdus  {Odorius),  II,  320.   . 

Rhodiginus  (CceUm).  1, 181,  774, 896,  899, 930. 

RhodtusUoames),  1,205. 

Ribera  (Franciscus),  I,  1008, 1010. 

Afcoti/itis,  II,  534. 

Ricdotus,  11,  ^.'iS. 

Richardus  Yicloriuus,  I,  426,  893,  953,  973,  1009- 

Rigaltius  (NicoUmsU  II,  503,  553,  583,  415,  493, 972. 


Riolaaus  {Joannes^,'  II,  55 
/ltt'a//tf»,  1,902. 


Rittersfiu^,  I,  549. 11,  474. 


Rivetus,  I,  258,  328,  375,  483,  »9,  550, 628,  771, 774, 
790,791.11.83.  .       ,       .       f 

Roberielhts,  1, 199, 902. 

Robertus  Stephamu.  I,  991. 

Robertus  Titius,  vide  Titius. 

Ramultts  Amasaus,  1, 156. 

Rosbm,  I,  220. 

nubeus  (ifieromfmtts),  It,  345, 

Rubemus,  II.  4^,  537. 

RufRnusA.  ivs,  908.  11, 245/248, 149, 250.  251 ,  518  , 
819.  322,  529,  351 ,  532,  353,  356,  358,  359,  360, 362 , 
364.  308,  571,  798. 

Rufns  Festus,  ai.  Fesius,  vel  Sextus  Rufus,  11,  313,  325, 
335,  489,  490,  555. 

Ridnartus(Theodoricus),  II,  440,  443,  444,730,  752. 

Rupertus,  1,  923,  926,  932,  933,  934, 937,  1009. 11,  392, 
560. 


SabeUicus,  I,  204,  902. 

Satnnus  Jurisc.  1,999. 

Sagitlarius,  II,  503. 

Sallustius,  I,  »40,  241,  322,  442,  574,  636,  942,  948. 
II,  34,  5.J6,  609,  652, 636,  742.  811. 

Salmasius,  I,  136,  137,143,167,175,216,227.552, 
556,  577,  599,  600,  606,  788.  II,  135.  306,  337,  341,  368 « 
399.  400,  40i,  412,  415,  416, 417, 429, 473,  478,  479, 490| 
491,  495,  506,  512,  522,  537, 539,  541  545,  561,  576, 621, 
0*7. 


SatomoH,  I,  127,  1.56,  248,  SK59,  293,  376,  427.  M»  , 
479,  487,  504,  509, 6ll,  627.  650, 645, 679, 686,  699, 723, 
747,  759,  760,  926,  954,  966,  961,  965,  1007,  1009.  11 , 
94,417,596,709,801. 

Salomon  Jarchi,  1,  247. 

Satvianus,\,  132,  134,  303,  547,  707,  721.  n,  38,  59  » 
229,  254,  307,  537,  564,  412,  431,  655,  798. 

Samuel  Bochartus,  vide  Bocbartos. 

Sanchoniathon,  I,  139. 

Smotius,  II,  499. 

Santainantius.\\de  Tbistakus. 

Saraeeiiica,  II,  716, 

Suvaro  (Joannes),  11.  347. 

Be<epola  Jurisc.A,  898,  9*7. 

Scaliger  (Josephus),  I,  m  m,  315.  250,328,  889  , 
901,  9«9.  11,  306.  316,  324,  Zil ,  7ylH,  534.  540,  543,  3i5, 
351,  .352,  m,  384.  393,  40r^  iU,  UU,  453,  473, 479,  498, 
499,500,515,528,  560,  (i^7,  8i3. 

Sehedbis,  I,  224,  225,  iT5,  i48,  278. 

Sehe/ferus,  I,  237.  11.  4U^  m.  tm. 

SchoUus  (Andreas),  IT,  Sii,  378.  iOi,  412,  417,  4|0, 

SdbppliM.lI,S93,485. 

Sca/,  1,  916,  936,  998. 

Scriptor  Auonunms  posl  Aiwnian.  MareeU.  edilus,  II, 
332,  507,  523.  524, 525,  527,  562,  660,  788. 

SeuUehSi  h  ^- 

Scuiax  (frtrtiandensis,  11,  464. 

Seh!i,m,  rt,  475.  ^  , 

Seldemis,  1, 170,  231,  248, 451, 454,  621  .H,  414,  495 . 
498. 

Seneea  VhUomiihm,  I,  142.  114,  133,  13%  150,  im , 
177, 191.  m.  ]f H,  312,  iJi,  m,  i9fl,  5,>.<,  545,  m,  ^SO, 
382,  388,  m  3**7,  m,  4t,S,  111,  m,  4J.%  4i:i,  m„ 
457,  505, 510,  529, 1**7 ;^79,  mi,  *>iT,  i^t^,  671,  f>7J,  ti7e, 
682,  686,  mi,  li%  m,  7iii,728;74l,7li3,  78fl^88^. 
897,  901,  m,  90:i,  m,  fltt.  919,  927,  Ml,  9«,  m  , 
946,  950,  t>:S2.  951,  O^KS.  092    !^t.  !19C,  m.  mi  \m , 

1001, 1005, 11,  u\,  m,  loi.  m,  V33, 19*.  .ui,  m.  5ihj, 

398,  402,  4(;iT,  401»,  412,  4li7,471.  4'JO,  51  ^,  N-t,  K\±^^  m^ 
595  779 

Seneca  poeUt,  I,  130, 168,  228,  237, 618, 709,  894. 11, 
398,  4G6.  »       I       ' 

Servius,  I.  133, 1.34,  141, 143, 157, 159, 166,  181, 192 , 
207,  208,  220,  222,  22i,  136.  248,  181,  312,  3,33,  382  , 
418,  441,  558,  547,  642,  647,  648,  712,  990,  89i.  894  , 
906,  988.  U,  85,  39, 68.  98,  391,  500,  501,  511,  571,  649, 
m,  750,  757,  768,'77^,  7^6. 

Seritlm  Sutpitius,  I,  988. 

Severianus,  I.  426.  427. 

Sextus  CUmdius,  I.  245. 

Sextus  Empyricus,  I,  133,  455, 847,  898,  920.  11,  392. 

Seaius  PUUiiophus,  11,118.  ^ 

Sextus  Rufus,  vide  Ruvus. 

SibylUi  Cunuea,  11, 143. 

SlbiUa  Erylkrma,  1, 148, 149, 154, 191,  324, 837,  462, 
495,  894.  II,  143. 

SibyUkm  Oraeula.  vide  OiumA. 

5/cttttf4  Fhtccus^  Tide  Flaccus. 

Sidonius  ApoUinaris,  1, 161,  250,  512.  II,  45,  40, 198 , 
547.  394.  4^  711 

aigm^s  iCaralus),  I,  647, 901,  903, 927, 947,  951,  991, 
996.  II,  532,  338,  338,  345,  560,  535. 

SiUus  Ilalkus,  I,  129,  209,275,341,539,761,801, 
890  ,  897  ,  901 ,  920  ,  970.  II ,  132  ,  266 ,  402,  539,  565 , 
796. 

SimpUciui,  I,  454. 

Sirkius,  II,  617. 

Sirmmdut  ( JtieobHt),  II,  501,  315,  325,  S24, 347, 506. 

Sisiiorius  CapHo,  I,  540. 

Sixtus  Senenms,  I,  707, 802, 923,  998, 1014. 

SmyrmvHs,  l,  161. 

S mnir nensis  Scclesice  Episloia,  li,  413. 

Socrates  Hhnoriciis,  II,  533,  334,  .340.  348,  355,  361 , 
420,  428,  431,  515,  524,  517,  529, 617,  721. 

SoUnus,  1, 145, 148,  178, 182, 204,  279,  285,  525,  621 » 
890,  891,  892,  899,  910,  934.  II,  54,  464. 

SopaUr,  \,  454. 

Sophocks,  I,  709,  726. 

Sophonias,  prophOa,  I,  583. 

Soto  (Domfmoo),  I,  923, 998,  1012. 

Sozomenus,  1,  384,  887.  II,  558,  501,  729. 

Spanliemius  (Ezeehiel),  II.  31^  397,  399,401.417, 
425,  476,  481,  485,  492,  497,  505,  511,  532,  536,  538 , 
539. 558/ .584.  »  .       » 

Sparkms,  II,  utrobique  pt^iin. 

Spartianus  [jEUus),  vidf^  JSliu^, 

Sponius,  II,  466,  478,  510,  513,  533,  563, 

StafUus  (  Fridericus  },  I,  1014. 


1151 


INDEX  ADCTORUM  ET  LIBROKUM  QUI  A  LACTANT.  CITANTCR. 


1152 


S/ait^'t».  I,  563,  795. 

Staiiu$  {Papinml  U  159,  205,  237,  581.  708,  709,  992, 
916.  II,  I9i,  19j,  402,  40*,  467,  490,  494,  501,  508,  5i2, 
545.565,6.S6 

Sletmehius,},  905,  1009.  II,  477. 

Stephanw  Bmmtinm^  al.  de  Urbibvi,  1, 14i,  184,  249, 
777.  889,  892,  910. 9U.  II,  404,  464, 485,  494,  497, 498  , 
555. 

SHUingPeet,  11,  4&). 

StobtBus,  I,  13|$,  278,  506,  320,  333,  399,  403,  412, 420, 
650  950. 

Strabo,  l ,  134, 148.  164,  174,  178,  216,  225,  229,  237 
248,  269.  275,  286.  364,  406,  4:i5,  426.  484,  554.  561,621, 
668,  777,  788,  787,  8^6,  897, 898, 904,  906, 908,  910,  920, 
945,  950,  953,  954,  947.  U,  JU,  118,  404,  406,  453,  445, 
447.494,557,576,577,655. 

Strada  {Octavius),  II,  365,  528. 

Sneiomus,  1  ,  184  ,  199.  2^3  ,  230  ,  272 ,  292,  322,  340, 
588,  409,  464,  551,  705,  712,  717, 902,  921,  931,  948, 999, 
II,  36,  197,  IP*.!,  304,  306. 364,  384,  396,  399,  40^1,  439. 
467,  473,  475.  478,  488,  508.  511,  512,  516,  519,  520,522, 
529,  5:6,  5  i2,  547,  *i:^,  563,  568,  578,  602.  62",  624,«629, 
652,  637.  640,641.  647, 659,  669,  679.  709,  710,  712,  771, 
779   78^,  792,  820. 

SwcerWj  I.  524.  TI.  679,  724. 

Suidas,  1 ,  119,  155, 157,  162,  249,  288,  364,  553,  648, 
747,  760.  885, 890,  891,  892,  899, 905.  906,  907. 908,  910, 
924,  937,  945,  946,  952,  967,  976,  990, 992, 995, 1001.  II, 
<99, 141,  516,  544.  3.55,  363.  565,  473,  479,  487,  491,  494, 
495,  520,  521,  529,  531,  539,  551,  55i.  555,  567. 

Sntpidua  Sevems.  I,  324,  350,  783,  956.  959,  960,  967, 
1008.  II,  196,  197,  303,  304,  312,  390,  391,  395.  402,  408, 
422,  423,  428,^473,  503,  597,  609, 621,  622.  623,629,  630, 
642, 643,  644,  651,  673,  676, 760,  762, 765,  784. 
Sylbitrgius,  II,  395,  539,  769. 

Symmaehus,  I.  157, 145,  221,  533 ,  484,  514 ,  907,  971, 
975.  n,  508,  3)5,  408.  409,  410,  424. 
Synceltus,  II,  441,  610, 628. 
Si/fitfif  11«,  1,725. 
Syrus  Interpres.  I,  II,  305,  504. 


Tabulig  III,  I,  779.  II.  428. 

TucitHS,  1, 114, 136, 143,  164, 193,  250,  565,  575. 400  , 
464,  472.  505.  547, 559,  560,  5<J8,  772, 892,  896,  902,  908. 
llf  13,  43,  193.  257,  301,  329,  330,  335,  337,  555,  364, 
584.  394,  401  411,  417,  424,  427,  439,  440,  458, 468,  485, 
490,  4  7,  508,  519, 529,  532,  542,  566,  622,  624,  627,  651, 
653,  683,  732,  759. 

Tarqmtius,  I,U60,  805. 

Tatlmus,  I,  120, 150, 156, 161, 219,  233,  272,  406,  409, 
895,  897.  11.  730. 

Taubnumnus,  II,  607,  696. 

Terentim,  I,  146.  169,  203,  248,  299,  31,2  334,  545, 
357,  385.  409,  432,  439,  576,  578,  583,  623,  739,  819,896, 
910,  927.  H,  25.  27,  208,  241,  391,  414,  .509,  «29,  542, 
563,  647,  669,  684,  718,739,741,  765,  771,  782,  797, 
801.810,834. 

Tertultianm.  I,  122. 124,  133,  134. 160, 161, 166,  181, 
188,  194,  204,  20S,  213,  216,  2l7,  2^0,  226,  2^0,  232. 
2.33, 234,  243,  245,  250,  256.  259,  262,  270,  279.  285,  292, 
294,  324,  327,  333,  334,  336,  340, 406,  410,  416,  417.  422, 
44.3.  456.  462,  464.  467.  472, 474,  477,  486,  488,  501,503, 
508,  .510, 511.  513,  517,  528.  532,  533,  542, 568,  573,  577, 
578,  579,  .582.  590,  594.  599,  600, 602,  605,  618,  635,  675, 
683.  681.  b^t»,  705, 707,  708,  710,712. 715,  716,  723,  72S, 
752,  777,  778,  784.  787,  788, 801,  802,  815, 887.  895,  899, 
900,  904.  90«,  909,  910,  912.  913,914, 921,  92J.  924, 926. 
933,  9.36,  937,  938,  939,  940. 942. 951,  960,  961. 965,  965, 
957,  96S.  969, 970.  971,  972,  074,  975, 986,  987,  988,  989, 
992,  993,  998,  1007,  1009.  1011,  1012,  1014.  H,  10.  16, 

54,  76.  83.  86,  196.  198.  210.  235, 304,  305.  389,  .V>3,  39.5, 
396,  401.  405,  408,  420,  422, 423,  431,4.59.  475,  476,  484, 
494.  499,  500,  505,  533,  547,  548.  .565,  595,  .597,601.  602. 
603,  609.  613,  617, 61^},  629,  631,  635,  636,  667,  670,  680, 
703.  706.  735.  747,  798,  806. 

ThaUu%,  I,  .509.  II,  610. 

Thatiimd  Hierosoliinutanus,  I,  1006.  II,  455. 

ThemiUius,  II,  4^5,  477. 

Theocritns,  1, 162,  438.  H.  551. 

Theoc^iti  Scholiastes,  I.  333.  II,  550. 551. 

Theoiorelm,  1. 119, 120. 148,  156. 174,  177,  192. 208, 
213.  21.5,  247,  ,307,  528,370,  394,  427,  466,  472,  517,  524, 
6.38.  7R4, 790.  894, 906,  914,  923, 928,  931,932,  937, 953, 

055,  959,  960.  987.  995. 1008.  1012.  H.  9,  53,  46,  49,  62, 
64.  95,  115,  210,  358,  403, 618,  670,  671, 

Theodorus  Cantarns,  I,  4.59* 


Theodorus  Melochita,  H,  613,624,  630,  710, 726. 

Theodotion,  1, 1.37,  971. 

Tlicon  Alexandrinus,  1, 238,  ZVA,  494.  638, 1001. 

Tlieophmies  Chronographus,  I,  914.  II,  272,  375,  721. 

Theophitactm,  1, 4^,  729,  953,  966. 1000,  1012. 

Theophilus  Antiochenus,  1, 119,  147,  152,  154, 174. 178, 
193,  235, 250,  460,  461 ,  594,  898,  899, 910, 935, 960, 965, 
1006.  H,  111, 535.  ,       ,       ,       ,   «^ 

TlieophUns  CcBsarienms.  T,  474,  968. 

Tlieophilus  Jurisc.  I,  663, 951. 

TliecphUus  FaraphraUes,  I,  455,  910. 

Tlieophrastus,  I,  124 

Thonuis  Aquinas,  T.  294.  319,  324,  550,  338,  342,  470, 
674,  707,  729,  788,  802,  8a5  890. 893,  894, 913, 915.  916, 
917,  918,  919,  921,  922,  923.  924,  926,951,  932,953,  935. 
936,  937,  938,  939.  940,  941.  944. 946,  952, 961. 962, 963, 
966,  968.  970,  972,  973,  986,  987,  988,  989,  998,  1000, 
1003,  1006.  1007,  1011,  1012, 1013. 

Tliomus  de  Argentin,  I,  930. 

Tho  nasim(Mtehael),  1 ,  148,  et  utrobiqae  ptsBiin  infri. 

\hucydides,  T,  217,414,  904. 

7/MfStM,  I,  142,  249, 513,  560,  566.  645.  H,  50. 

TibuUus,  I,  145, 161, 181,  245,  328,  562,  621,  778,  801, 
831.  892.  U,  500. 

TiUemoiaim,  1, 116,  545,  748. 

Tiraquetlm,  \,  902. 

Titim  {Robertm),  1, 397,  948. 

Tobias,  I.  679. 

ToiimrduSy  11, 194,  et  psssim  infra. 

ToUius,  II,  208,  212,  214,  232,  239, 254,  ^,  261, 266, 
269,  273,  592,el  passim  iiifra. 

Torres,  I,  989. 

TorrenUm,  II,  395, 508. 

Toslatm  (Alpltonsus),  I,  472, 932. 933,  954. 

TrebeUim  Po//to.I,  1&3,  241.  11.201,202,  306.  S09, 
529,  .362,  365,  387,  441,  481,  482, 491,  550, 567,  645, 647, 
649,654.712,836. 

Tristmm>i  Simlmmmtim,  IT,  341, 344, 471, 473, 474, 476, 
480,  481,  483.  485,  488,  489.  495,  497. 499, 507,  510.512, 
522,  527,  528, 533,  542,  544,  552,  555,  560,  564,  565, 568, 
572  581. 

Tiiihemim  (Abbas),  T,  1014.  H,  369. 

Troqiis,  I,  179. 

Turnebm.  I,  199,  2U,  659,  675,  686,  801.  901,  930. 
11,94,395,499. 

Turrianus,  I,  968. 

Tyronis  Notm.  H,  480. 

Tzetzes,  I,  130,  156, 157,  215,  313,  582,  413, 
425,  953.  II,  57,  278. 


Vadianm  iJoachimm)^  I,  742. 

VaUlant  (Joannes),  II,  312,  437,  482. 565. 

Vateiim  Flaccm.l,  159,  161,  206,  247,  309.  11,  403, 
540,  548,  572.  '»»»»» 

VateAm  Maximm,  1, 112, 142. 187,  201,217. 220,221« 
243,  244.  250,  264, 271,  273,  275,  288,  289,  290, 291.  292, 
540.  382,  388.  422,  423,  451.  547.  558.595,  607,663,904, 
905,  919,  920,  921,  940,  946,  952,  992, 994.  H,  72, 118, 
132,  .392.  405,  490. 

Valerius  Sorrnms,  1, 129. 

Vatesim,  IT,  94.  2H .  228. 234,  243. 249, 252.  507,  308, 
315, 316,  317,  321,  323,  324,  325, 527, 531, 3.32.  333.  337, 
338,  341,  344,  345,  346,  .347,  348. 351 .  552,  354.  555,  566, 
5.59  366, 361.  362,  565,  366,  368,  372,  373. 374,  579, 400, 
406,  408,  411,  426,  429,  448,  464, 477,  481,  482. 484.  4H7, 
489,  492.  504.  507,  510,  512.  513.  516,  522,  526,  550,  .535, 
540,  543.  552,  565,  567,  .572.  578,  582, 620, 702,  724,  769, 
787.79.5,809,811.819,822. 

VaUa  {Laurentim),  l ,  527,  354,  725,  888, 991.  H,  Sfi. 

VaUinu^,  I,  158. 

Fonrfer-I.mrffn,  1,210. 

Varro,  I,  140.  143,  173, 17.5,  188,  206,  218,  222  231, 
236,  245.  249,  309, 325,  478,  495,  502,  503,  613, 619,  706. 
711.  727.  747,  900,901,  904.  905,906,907,908.  909,  934, 
970,  988.  H.  19,  25.  35.  44,  4.5.  54.  57.  62,  69.  95,  142, 
230,  403, 404,  4l3, 423,  428,  471,480,  502,  505,  551,  546, 
547,672,682,769,791. 

Vatable.  1,959 

reqetim  T,  224,  556,  616,  888,  906.  H,  393,  407  ,  429. 
477,564,80^. 

Vetleim  Paterculus,  1. 196,  276,  292,  409,  499.  6^ 
898,  921.  H,  213,  411,  465,  485,  507,  509,  555,  559,  599. 
641. 

Vetsetm,  U,m,m. 

FWfirW/fi«,  1.988,  991. 


1153 

Venulem  Saluminiu,  II,  SKO. 

Vesaliusy  ir,  42,  45,  53. 54,  59,  60,  64. 

VttrihsSeque-ter,  I,  160. 

Ftc/or  iil«ie/t«5).  Vide  AureUus. 
.   Victor  (Peliu$),  I,  365. 

Vktor  Episc.  Tunnunensis,  11,  55*. 

Vietorinus  LenumcenaM,  1,  968,  1013. 

VicUrrinus  FtctaviensiSj  I,  784. 

Vidoriim  Aqmtaiius,  11,  609,  786. 

Vict&rius  {Maiianus).  Vide  Marianus. 

Vicioius  (Petrus),  I,  894, 945. 

Fi^iri^,  1,  24i. 

Fii/c^mitis  Lf/iR'iut5, 1, 116. 

ViryUius  Maro.  1, 131 134, 144, 153, 155,  160, 161.162, 
164,  165,  166, 168. 169, 170, 171, 179, 180,  189, 190,  191, 
194,  195, 196,  200,  206,  208,  209,  215,  216,  228,  236,  241. 
247,  260,  265, 260,  270,  290,  293, 314,  341,  3i2,  346,  357 
359,  366,  367,  369,  374.  414,  417,431,  438,  442,  450,  467 
471,  478,  491,  494,  510.  531.  534,  558,  547,  550,  560, 564, 
565,  56«,  567, 576,  578.  580,  581,  ^82,  584,  615, 618,  619 
639,  64i,  644,  704, 723,  727,  742.  761.  768, 777,  788.  800 
«01,  803,  804.  805,  806,  810,  890,  891,  892,  896.  897.  900, 
»02,  W04, 908. 909,  917.  918,  921,  941,  942,  944, 970,  997 
10<J0.  1008  II,  11,  35,  36, 59,  40,  45,  49,  71,  h^  94.  95! 
102  111, 118,  192,  208.  213,  217,  229,  233.  238,  ^41,  242 
246, 247,  260.  266,  278.  280,  324,  394,  395,  398,  406.  414! 
4il,  427, 430, 467,  475,  477,  478,  485.  492,  502,  506,  527 
56R,  .^72, 6^*5,  649,  701,  702,  703.  707, 710,  741,  742.  73l! 
753, 756, 766, 769, 77 1 ,  774.  779,  785.  820.  825. 

Ffto  S.  Bosilei  Epiicopi  Amasea^,  II,  373. 

Vitruvius,  I.  133.  ir,E&6,  685. 

vives  (Iiirfoc/cs),  I,  682.  690,  710,  890 ,  906, 9^6,  964. 

lf/pi/m»w,  1,203,  365,  455,  661,  717,  719,  720,  898, 
902,908,  920.  929, 9^^,  999, 1000.  II,  231,  327  ,  431,  468 
522,566,735,737,739,821. 

Volaterranusy  I,  941. 

Volcaliux^  al.  Vutcatius  Gatlicnnus.  II,  411,834. 

Vopiscus  (F/aittw),  1,  912. 11,  307,  311 ,  313,  .322,  321, 
326,  335,,  337, 338,  341,  397,  416, 465,  467,  470, 472.  477, 
483, 486.  488,  490,  491.  504,  506,  561,  563,  650,  651,  &i^ 
658,  667.  669,  681,  710,  712,  717,  812. 

Fors/ti«  (Jonnesl  II,  390,  408,  423,  760. 

Vossius,  1, 119, 120,  123, 130,  141, 147,  155,  168,  171, 


INDEX  RERUM  VfiRBORUMQUfc)  NOTABILIUH. 


1154 

173,  189,  193, 194,  200,  206,  207,  213,  214, 215,  218.  233, 
234,  235,  240, 2.^.0,  278.  281.  334, 414,  454,  460,  787  788^ 
803.  ir.  60,  94,  108,  204.  247,  263,  390,  401,  406  408, 
431,  479,  494,  495,  499,  602, 604,  656,  660,  714,  722,  779 
790,  796,  798,  808,  a30.       '»'»»»      ^» 

rss6rt)ftf,II,443,  460. 

Usuurdus,  II,  417. 

Walchius.  I,  113.  116.143,  156,167,  190,201,202. 
243,  2.53,  255.  287.  351,  .353,  363,  371,  397,  452,606,  645 
674,  675,  677,  681,  685^,  696*,  701*,  755!  81».  il,  &,  47,  89) 
93,  95, 

Walfridus,  I,  912. 

WeiUius  (Joannes),  222,  598. 

Wheler  {Georgius),  II,  513. 

Ftti7icAtt«.IL  51. 

IFf7(/ie»itV«.  II,  506,  516. 

Wisembachvis,  II.  393. 

Wilicliindus,  II,  519, 

Vntcmms,  II,  480. 

Wouwer  {Joannes),  I,  121,  152,  181,  600. 


XenocrateSy  II,  66. 

lenophon,  I,  264,  325,  332.  .361,  369,  414 
941,  947,  951,  995.  II,  112,  406,  478,  480,  519: 
Xiphtlinus,  II,  305,  329,  338,  409,  641. 
Xtstus,  I,  140,  326,  330. 


896,  934, 


Zacharias  Propheta,  I.  488. 

Zartinus,  I.  968. 

Zeno  Inwert'lm\  II,  i;i:i, 

Zeno  PhikmphH&,  l,  12 1,  135,  368,  469.  II,  68,  115. 

Zeno  Vcroimtm,  1/970 

Zephirus  Vnmci^tm),  11.  305. 

ZiegterHn  [Ga,\\mydrs,  JI,  503. 

Zozimm,  II.  ^oi,  TS,  m,  260,262.  263,  265  267 
299,  306.  326,  -2K,  Sol ,  r.S.  -,40,  345, 346,  ui,  T^  350' 
^\.  3?*,  ^  ^  ^^^  ^^- .  ^n^  .^70  37i:  .372, 397  4^!  4^) 
46i,  476,  i. . ,  iji,  ^u^,  oiu,  524,  526.  527,  528  535  559 
541.  514.  5<561  t«2  468  641,'642,'64.5;^'^2'657' 
744,  753,  755,  756*,  757*,  768,  769,  809,  811.       '       '       ' 


INDEX 

RERUM  VERBORUMQUE  NOTABILIUM 

QUiE  IN  OPERIBUS  LACTANTII  CONTINENTUR. 


Ain>ERE,  ABDiTUS,  pvo  obscondere,  abscondittts.      II,  599 
Abdicare,  quid  sigDiQcet.  I,  327 

Abdicatio  filu,  quid  signi6cet.  I,  457 

Abdoiien,  uomen  ejus  uode  deductum,  II,  59.  —  Quae  iii- 
tesiina  complecialur.  Ibid. 

Abellujs,  qnis  fupril  et  quomodo  interfeclus.  II,  236, 343 
Abeuht  in  PROFuifDrM,  deiuerste  urbes.  I,  742 

Abjurarb.  I,  636 

Abneoars  litcem  Aiffsas,  id  est,  occidere.  I,  708 

AB<nn:«ABiLis.  vox  LacLaiitiana.  I,  813 

Abrittum.  aburtum  el  abyrlunif  eadem.  II,  441 

Abncidi,  quid.  I,  186 

Absque,  pro  preeter.  h  *83 

ABSTRfEirriA,  quid  sit.  h  420 

AssTirrERB,  cum  accusandi  casu  recte  jungitur,  ibid.^  et 

951,  952 

Abicti,  pro  tUi  usurpatum.  .  .  If  166 

AcADEMici.  Scieniiam  sustulerunt,  I,  355  et  ibid.,  356. 

—  Korum  origo,  ibid.  »-  In  quo  erraveriut,  360. —  Illoriim 

discijilina  unde  man.irlt,  439.  —  Eorum  dogma.  604 

AccEDERE  ad  religionem.  I,  713,  714 

AccEifsi  niilites,  unde  dicti.  I,  928 

AcciPiTER.  Cultus  al)  iEgypllis.  I,  786 

Accius  Navius,  augur.  I,  288 

AccusATiONE  poRTUif*  consolaH  se.  1, 583 

AcmLLEUs,  piirpurain  sumil  in  yEgyplo,  II,  491.  — ADio- 

cletiaiioquoanno  victtis.  ^    492 

AciES.pro  pugna,  seu  prasHo.  H.  262, 815 

AcTA  sancii  Matirilii  el.sotiorura  falsa,  II ,  311.  —  llem 

sancil  Georgii,  318,  321.  —  Acia  Pilati  quando  et  a  quibus 

conficta.  466,^40 

AcTio,  pro  aclionft  forensi.  IJ^  658 

AcTUARii  et  actuales  quiuam  dicll.  JI.  654 

AcTus,  pro  aclione.  II»  H* 


AcUMINARE.  }]    732 

Adamus.  De  cjus  viia  in  paraiiiso,  1, 322.  —  Utrum  ibi 
expers  Ial>oruni  degerit,  322,  323.  —  De  ejus  lapsu  et  pcc- 
nitenlia,  323.  —  De  paradiso  ejectus,  ibid.  —  Opinio  asse- 
rcns,  eum  mortem  obiisse  ex  carnali  conditione  daninata. 

Addicti  Pt  Nexi,  quinam  dicti  sint.  1, 637 

Apferre  et  adducere:  oom  promUcuc  adbibenda.  11*  750 

Adgaudere.  j   462 

Adicere,  anllque  pro  adficere.  \\\  739 

Administratores,  quinaiii  fuerint.  II,  230,  734 

ADOLESGBifs  el  juvENis,  synoniiua.  Ji*  742 

Adon  ab  agro  ictus.  j^  jog 

Adohatio.  In  adoraiiouis  rilu  maniis  ad  os  admoveri  so- 

Wta.  ^  I,  135, 136 

Adorarb,  pro  incurvare  se  profunde.  H,  223 

Adulbscens,  pro  adoleseens.  n ,  719 

ADULTERmM.  Quid  sil,  I,  719.  —  In  eo  leges  roman»  re- 

prebendeud».  j^,-^^ 

Adulterii  pccna,  capit»li$  esse  quando  coeperil.     If,  549 

Adversarius,  pro  diabolo.  H,  191,  471,  OOO 

Anuif  ARi ,  quaeiiain  dicantur.  |i   759 

iEAcus,  jtidex  inferorum.  }\  «04 

iEDiLE-s,  rabiem  vendentium  olim  coercebant.       II.  ioO 

yEoTPTUS,  quo  sensu  Oriens  dici  possit.  II,  491  *  665 

iEoBUM  mare.  quid  et  unde  dictum.  I*  |^ 

AtYiox^.  quare  Jupiter  ila  dictus.  1]  240 

iEovpTn.  Eoruni  sacerdot»  s  loi  um  corpus  radebont  I ,'  235. 

—  De  superstitionibns  enrum  auciores  coiisiilendi,  282.  —^ 

Aiinus  apud  eos  qiialis  fuerit ,  325,  647 ,  934.  —  Eorum 

terra  quo  nomine  oliro  dicia,  327.— rrimi  asira  coulemplari 

ccpperunl  el  adorare,  328.  —  Aj.ud  eos  iiiibres  niilli ,  aut 

rari,  320,  553.— Piiini  iradidrre  nielemp.sycosiin  .  405.  — 

Illorum  et  Pbaraonis  in  niari  Rubro  subniersio,  470    471 

785.  —  De  cultu  auimalium  apud  illos,  620  786.  —  Soleni 

colt;l)aiit  sub  Jovis  imagiaey  621,  -^  Utrttm  ab  lis  coudien* 


il5(; 


iNDEX  RERUU  VBRMMUiMQUIi;  NOTARIUUli 


ll^ 


doruin  oorponun  morem  JadaBi  acoeperiqi  Tf% 

MuiMH,  k  muUni  in  s.  II,  406 

/Equalis  ewn  qm.  M,  93 

yEauiTAs,  jpro  oBquaUKUi ,  II ,  417  et  iM.  *-  Esi  ]u$tHl£ 

pais,  597,  568.  —  In  quo  consistat.  S9S 

>£s,  siue.  addiio  diclum  de  sra  milita^i,  II,  797.  *^  Mre 

dirutus  milps  quls  diceretur,  liid, 

MscQiskm  orli»  ct  educatk) ,  i,  160,  -^  Quibuf»  foais  di- 

fUios  honores  Hlt  meriius,  Uri4,  —'  Cur  fulmine  ictu«  per- 

icrit.  ibii,  -^  ^i^  patria  et  sepultura,  t6u<.^0uare  dictua 

Kpidaureus,  ibid.  —  Medicinte  ulrum  iuvenlor,  2l3.*-Ac* 

ciiiis  Epidauro ,  Romam  peste  liberat,  iOQ ,  Qlt.  -*-  £ju8 

iiisloria.  ^i,  895 

^Esculapius  barbatus,  I,  279,  -^  iGaeulapiQ  gaUua  sacra- 

lus.  J,  417 

/&OPHAGOS,  giila  dictus,  II,  49.  —  Ejuf  Qattim  e(  Q9us , 

ibid.  —  Stomaclius  a  quibusdam,  Ibid. 

iEsTiMARB,  iUem  nonuunquam  ac  nqmf  rarei  aeii  de  nu- 

mf  ro  coiijecturain  facere.  |l,  422 

i^TEiiifus,  id  eat  perpetnus.  I,  S92 

Affectus.  Stoicorum  et  peripateticonim  sententia  circa 

eos,  I,  688  ei  seq.  —  Evertitur,  69*  cl  seq.  —  lidem  dati 

suiii  aiiimalituis  atque  homiui,  690.  —  Eorum  sedes,  juxta 

Ovidium,  689.  —  lu  illis  domandis  virtiis ,  689.  —  Ouinam 

sit  vcrus  illorum  iisus,  690.  705.  -^  Quo  si^nsu  nos  coKaut, 

—  Haereticoruui  ctf oa  IHud  opiuiones ,  quod  stnt 

domandi. 

Apricanus  (Scipio).  lUude  celebrla,  ei  inler  dtvos  loca- 
tus.  1,211,212 

ftrdX(WT«  et  AvWvt^,  AYaV^^cvli^i&v  Ct  AvWvroicoio,  3  (]UO<iir- 

feraui.  U,  550,  5-31 

Iloapius.  Ejus  in  Dioclctiaoa  persecutiojie  qiartyriuui.  II, 

322 
AoATBOoLm^  re]|  Sicili^.  De  ^us  gestii»  ia  Africa.  1, 233 
Agkre,  pro  (acere^  H,  665,  *IM.  —  Pro  juro  agf  rc  688 
Agesilaus  Plulo.  I,  173 

Agdir,  vel  abdir.  lai)sis,  i(ive  doa  culla  in  simuiacfo  la- 
pidis,  H,  496.  —  idem  ^m  lapide  guom  Saiurikua  du»liir 
pro  Jovo  devoraasc.  497 

Agdus,  deus  iapis.  II,  496 

h^^K,  quitiam  dicti  ai»ud  Grflpcos.  K,  400 

Aqmus pascliaiia,  ngura  Cluisti  apud  Jud0^         1,  S30 
Alagabus,  Uqus  lapis,  qua  forma.  11,  497 

Alamaiiki,  cxsi  a  Coiislautio  circa  Liugonas.        II,  501 
Albrscbrb,  ()ro  ptdleseere.  II,  246 

Albi  equi,  vide  iiouus. 

Albunba  svbilla.  I,  i44 

Alcibiades'.  Socratis  utrum  discipulus  fuerit.  I,  414 

Alexandbr,  Afric»  tyrauntiB,  ubi  viclus.  II,  5^ 

Alexamder  maginis,  victoriis  nunquam  Afrlcam  perugra- 
vit,  II,  535.  —  E;jus  milites  a  Cereru  MiMa  cur  obovoail. 

1,291  Glibid. 

AvHXANDRA.  De  ejus  cum  Diocletiauo  conjugio  et  ciiri- 

iUauismo  fabuke.  II,  531,  512 

4xT.  7 UDo;  pro  pr^limdUale.  i ,  905 

Altriiisbcus,  pro  aliera  ex  parte.  II,  89 

•   Amaltbba  iovem  iuteaiem  aluiaae  oredHur.  l,  210 

Amalthea  sybHla.  1,113 

Amalthba  oympha.  I,  210 

Amazoiibs.  tJnde  iUarum  nomea.  1, 158 

Ambraciotbs.  I.  408 

Ambrosia,  cibus  deoruin  apud  poetat.  U,  2S2 

Amburi  ,  ambustus.  il,  408 

Ambrica.  Ulrum  iu  ea  KvaBgelium  apostoli  aiite  Neronis 

doinlnjiioaem  praedicaverint.  II,  64S,  614 

Amioi  regum,  qulnam  dicU.  11, 367,  717 

Amisbfii,  Serapidem  coluerunl,  II,  416,  — De  duplici  il- 

loruiii  aera,  ibid.  —  Llbertate  donatl  a  iolio  CsBBare ,  ihid. 

Liiiertaiem  quomodo  sibi  poalea  quasiverliil ,  417.  — 

tertla  seni  falso  itsia  adstruota.  Ibid. 

AweoXi^.  Graecis  quid  esset.  11,  478 

Anacharsis,  9ob3fta,  pliitoBoplifani  dtdicit.  1,  431 

Anastasis,  pro  resttrreclio.  I,  806 

Anaxagoras.  Hjus  de  Deo  aenteiilta.  1, 134.  -*■  Quo  tem- 

fioro  natus  fueril ,  ibid.  —  Auetores  de  eo,  iM(t  -*•  firror 

iHiua  iti  assignando  bomtnt  Ane,  571  ei  seq.  -« Nigram  et 

caHidam  uivem  dixH,  411  et  8eq.-«0amia  leiiebrl6  dreum- 

fusa  asseruit,  458, 439.  —  Homiuem  lieituisconqiiavll ,  II, 

02,  93.  —  Praedixit  lapidem  e  sole  ea§arum.  496 

ANAXii|.iNDBB.  Hujus  de  magttftodlne  lue»  aoaleatla.  I, 

425 

AiTAxnnENBS.  De  l)eo  quijd  senseri,  1, 154.— Anolorea  de 

ejiis  doctrioa.  IbM. 

ANcn.B  poriare.  I,  242 

AnGELi.  Nornen  est  oflpti,  f ,  149.  —  Non  se  adevarj  y^ 

hint,  150  et  ibid.  —  Filii  Dei  a  LacUiHlo  appellatl^  190.  — 

Onomodo  misst  a  Deo  ad  tutelam  ^eneris  bimiaot ,  330.  — 

Ulonun  cum  muHeribus  ooegreaeiia,  590>  99MI.  —  De  lem- 


I)ore  eorum  creatioois,  921.  «^  Laeiantittm  nen  eos  dixisse 
natura  Dei  filios,  925, 990f  *-^  Ftlii  pei  in  Scfiptura  appel- 
l.inlur,  ibid.  —  lllos  corptireos  auriores  quiaain  dpciierinty 
938  et  seq.  —  Omni  pror<ill«  «Qr(K>re  carent ,  939.  ^  Jo  iis 
perfeclior  iotellij^endi  modus.  963 

Arguimanus,  Elepbaa  cur  dlcttiir^  II,  % 

Anima.  In  caloro,  aive  igoe  siva  eat^  I*  $09t332.— Chio- 
modo  oriatur  a  Deo ,  519  et  so^.  ^  Ooniiiiium  iiaiiet  cor- 
poris,  3^2.  —  Ejus  offldun),  tM.  —  Cibus,  323.  --1111119  de 
ccelo  origo  est,  3i5.  ---  Vtrum  naacatnr  cum  oorpofo,  ^  et 
ibtd.  —  Animaruui  prsexistcntia  t  et  a  diviua  e«feai£a  de- 
libalio ,  750.  —  Has  non  de  Deo,  sed  a  Deo  esse ,  iM,  — 
Animae  yiUm  qui  maiuerit,  Tltam  cpr^is  CQntemnat  ne- 
ceaie  eit,  751«  -^  Kam  iaimoru)em  qumam  (i|ocueriuU  960 
et  seq.  ^  PiaU»nls  argumenU  propoaumur  et  refeHuatur, 
961  et  Sf q,  —  Probatur  fJMsdem  setemitaa,  764  et  aea.  — 
£jus  resurreclloaem  Lacumius  videtur  iamiere ,  769  «i 
im»f  806.  --  Deaideria  ejus  ei»ae  eteroa,  770.  —  Pi^^M^ 
Tuntur  argumcnU  qu«  oootra  immorUliutem  ipsiaa  pro- 
poauotur,  771  et  aeq,  —  Quare  non  possit  disaoivi,  ikia.  ei 
776.  -^  Quod  uec  creac^t  iu  pueris.  oqc  io  juveoibus  wi- 
f  eat ,  lec  la  sf  olbiw  dimiauatur,  772  el  aeq.  —  Noo  esi 
Hlem  ac  mena*  tbid.  — »  Quod  ajgrPical  cori  om  fonjaffio  , 
775.—  Niiii  i)m  esl  curpuns,  ^hJ  in  ciwj  urt;,  ibiiL  —  M*- 
teria  aan^uiui^rgiaiEieiur,  skiit  Jumeu  otoo,  Ibiif.-^  LrrM 
^etur  linmoftriUiii^  a  l^yitiaKorit  ip!»i  iUnbLiU  ,  776,  —  Da 
eius  aBl«TiiiiyU'  litinnuus  t?t  Svbiftaruiu  ieatiiiifwiia,  777  et 
778.«^  D«  aniuuruiH  ab  UlfeiU  (nouiiuiie,  778  eL  stt;,  — 
ArisloxL^iii  dt  miiy-v  naiura  sf-nieiiUa  ,  779,  _  QiKjcuod^ 
immortalis  cum  bit,  eadem  pcQuaui  scDLire  |»o$si4t  796  e% 
seq.,  1011,  —  NtH;u uf  eorum  error,  qui  pcenai  auidwrum 
etpneiu(uailRTri  ptuuruul  inflit!muuiverhdi*iudicii,  B0% 
i0f2  eL  ii\\\.  —  (^uo  sf.-MiU  liicjiiiLur  a  pjeLis  »U  inferis  re- 
dire,  80  i.  —  Oiiinio  ms  dti  Dd  sulisututia  vmi ,  4  qinLm» 
|iropii^iiulu  ,  u<|uibus  djninaia,  9^7«  —  Animas  ^uamim 
|)Ost  jucJiduiii  uiuvl^isiiIo  m  paraflisum  (orrealrem  tu^ro(f>i- 
ceudas^  quinuui  luuuchiii,  ^ji.  — Qiios<^iisti  ma«dicaiur, 
e  eoelo  animoa  traiii^re  orlgiuem,  943.  —  Auima  ona  com  i- 
oeiur  iii  corpore,  ut  i<i  quod  iu  vase.  agA  qiiod  in  looo  eal, 
1005.  —  Quioapi  igneaui  iHam  oredi<kriut,  It.  34,  3S.-*De 
ejus  natura  variae  oplniones,  68.  — >  Quomodo  iiiaiouetar  ia 
corpus,  69.  -^  Utrum  idem  sit  cum  anijuo ,  70.  —  Uiniin  a 
parentiiuis  generetur,  73.  ^  Aaima,  pro  arUmat,  I,  306 
^Animaua.  De  eoruiii  figura  et  meaibris,  11,  24.  Vide 
BcLLUA  et  Bmtta. 
AiOMiRi,  pro  anitnam  accipere,  rara  vox.  I,  310 

AznMis,  pro  animabtu.  l,  708 

Amifiis.  Quodoam  sit  ejus  offlcium,  I,  265,  321.  — Ab  eo 
acieutia  in  homioe,  I,  560.  —  Quibus  cum  bostitms  ipsi  pu- 
gna  sit,  378  etseq.  — <  Inter  eM  e^  oorporis  dimicaUooem 
quiU  iateratt,  379.  —  Cceli  ratio  in  eo  est,  636.  —  Aobno- 
'  riim  coiijundio  fortior,  quam  corporum ,  667.  —  QuaiDani 
sit  vis  ejus  et  ralio,  6%.  —  ^ius  opera  suot  aeterna.  770 
Animus.  Vide  Anima. 

Amncuwai  quiaam  dicaUK*  11«  99|»  385 

AifNONA  militaris.  Per  eam  qqid  debeat  intelliffi.  t^  541 

AiCNUs.  Qualis  fuerit  apod  ^wptioa ,  1 ,  325 ,934.  -^  De 

^ua  diversitate  apud  gee^a,  3lS,  Ul  et  seq.-^Aaoee  tnos 

Tigere  veteresantediTuvium,  paresfalaae  nostrailbua.9^ 

Aonus  Paaaiooia  Domim.  I,  474 

AnTB,  pro  posl ,  aaape  mwrpauim  a  Laaantio » 1, 277.  ^ 

Ante  decimum  kaleadas  pro  decimo  iLalendas.  Ibid, 

Ainc  diem  deejwun  iMkii  et  po|t,  dlom  decimom  kaL  aa 

Idem  valeant.  11, 5(tt,  385. 607 

AjmROPiANi  bseaetici.  I,  542. 990 

ivl^e<.  Uomo  quare  apppllatus  sic.  I,  ^31 

AxncBRiSTUs.  Quo  tempore  ventiirua  ait ,  1 ,  788.  —  De 

^us  Bdveniii,|et  piorom  sub  eo  presaioae,    791.— De  iUms 

excidlo,  797,  ««Qgod  noo  id('m  fuLurus  sit  acdiabolas, 

i008.  •—  Ex  saurtis  Pairibus  fiiiurum  eum  Meronem,  qui- 

uain  crediderint,  1009.  —  De  ip^us  cbaractere,         1009 

ANTiMtQa,  Lactapiii  ^Tor  ^irca  illoa,  I,  425  et  W — 

Korum  oi^igiDeiu  ondo  repetat,  ikidj,  et  aeq.— Qu)nam  citm 

eo  illos  negaveriut,  Qiiinain  asaerueriol.  4J7,  lOSI 

AimaraoNES.  De  Deo  quid  seqaerit,  f,  1.34.  —  PrlQCPf« 

ftiit  Cviiicorum.  5^ 

Aotistbenis  de  unilate  Dei  seotOoUa,  If,  513 

AarmTBUS,  quid  significet.  Jl'^ 

Aktoninus  imperator;  pioa  qup  seoso  dlctj^y  1,  ITot  — 

Quo  aaoo  ohlertt.  IL  489 

Apbs.  De  earum  intetligentia ,  ^  provideoiia  fbturt  .II, 

05.  -^De  earum  generatloae  quinam  scripaerUti*  De  iHa- 

pom  iugeDlo  ^uotores  quiqam  oopsnieodL  574 

>  Aita.  Idera  cum  Serapide,  I,  255,  ^  Qovls  ^piit.  479L-- 

Kuit  aMoboium  Josejhi ,  235.— Ubioam  cultos,  Cai,  -^ De 

«o  aootores  quinam  consulendi ,  ibid,  -rr  Lons  aymliokim 

fiiit  atmd  Mempbius.  f  M. 

Amllo.  Apollinis  Milesii  testimonia  pro  diTi|iJi§  h)tirta0a. 


lur  ab  ellinicis ,  1, 138.  —  EJus  de  Deo  iesliinonUim  ,  149. 
< —  Lniii'  SiiiyiUhius  appollalus,  131. — l*a:>lorilliim  muuus 
cup  ox<  rcueril,  1(31.  —  Oim  Nv!)>tuiK)  uturos  irojauus  cou- 
didil,  ibid.  —  Hyacinihum  ijuomtdo  occiderit ,  iuid.  —  Mi- 
lcbius  quare  diclus  ,  484.  -^  Illius  de  Chrislo  lesiiaiouium. 

485 

Apollo  Gilophouius.  I,  li8 

Apollo  culms  a  MilesMs  ,  II ,  443.  —  Dicius  aywmk  et 

Af*UtTi<.  4y8 

Apolliiii>fla.iiia.  f,  ibO,  161  ei  «uq. 

ApOLLuaiiDs  Thyoueus.  QuieUe  eo  mira  uarreniur,  1, 557 

el  si'q.  —  Ai)  E|.hcsiis  cuiius.  559 

At>0ST0ii,  qiioi  aiiiiQS  Bvaugolitttti  priBdicaverinl,  II,  S05, 

019.  —  Liruiu  Evaugeliuni  disseuiiiiaveriul  per  oinuem 

ierram.  618.  619,  643 

Apothec^,  veteribus  qoid  fuerinl,  II,  4J4,  796.  — Diffe- 

rcbaui  ab  horrels,  oiliciuis  et  laberiiis.  Ibid,  el  197 

.  ApOTHEOsis.  Ejiis  01  iffo ,  I,  I9i  et  seq.  •--  De  ejus  rilibus 

auciores  qiiiuam  eousuToudt.  195 

Appioi  Ciaudius,  caeciis.  I,  290 

Apule  us  iiia.4us,  1,  561.  —  Ljus  miiabilia.  I^ 

Aqua.  Uauc  niales  diKii  rcrum  oiuniuua  princiiiium «  I, 

133,  30).  — l*ro  dea  culta,  381.  — Quare  iu  iiupUis  adiiil>e- 

rtitur  cum  igue,  309.  —  Kxidilms  intcrdiita,  QHQ.  -»  Kjas 

Daiiiri  doorsum  vcrgens,  311 .  —  guuiuani  lailiHSinia.    696 

Aqu  m  veiidere,  id  esl,  Bafainm»H.  I,  434 

AouiLA.  Avis  fuit  apiid  veieres,  auspiciis  accMQou>datib- 

bi.iia ,  l ,  183 ,  184.  —  Uiidc  Jovi  dicaia  ,  ibid.  —  De  dus 

cuilu  apiid  iEgyptios.  787 

AftABKs,  lapid  lu  pro  deo  colucrunt.  II,  494 

Araiha,  Chanaiiu  dieta.  I,  3iii7 

An.e  posiix  iusiliosc  a  pa^auis  iu multis  locis.      11,  408 

ARCESYLiS,  novjB  academisB  conJiiur ,  1 ,  3^.  -^  Quod 

|.hilii:»opha{itli  geuiis  i4iduxerit,  ibid.,  361.— Sciemiam  snli 

D  o  rehquit.  559 

AacBiMBOES.  De  ejus  sphaera,  I,  279  el  seq.  —  ^us  iu- 

\cuia.  Iiid. 

AncuvTAS  Tarentinos.  Illius  irati  apopbtegma  r«dargui- 

liir.  II,  m 

AuBiPAGnARUM  nomen  unde.  11,162 

Ardere  cuin  invidia,  utruiu  iatine  dicatur.  II,  600 

Abe^.  hi  iisaliquaiido  rruineiilum  habebaut  vekeres,  do- 

Qcc  iti  horrt^Ls  recoiidcrelur.  II,  418 

Abgo.  Nomeu  iiavls  Argoiiaulnnmi.  I,  130 

AnGO.NAUT.«.  Quiiiam  hicniii  et  uiidc  cognoiuinati ,  ibid. 

^  Eoiiiin  u:i\  igalio  quaidouum  facta.  159 

Argus  :i  (pio  orclsus.  I,  138 

Abiani.  lllorum  hu^rcbis  quo  tca-.iiuro  inoolUBrii.  J,  54:2, 

545 

ARicimif  nemiis.  I,  213 

Ahistarchus  aliquis.  I,  556 

ARibTB>ES,  quis  fiterit.  II,  136 

Aristippus.  Sumiimm  boniim  in  (|uo  ronalituerit ,  I,  364, 

945.  —  A  Lactautio  de|>ictus«  364  cl  ibid.  —  Cyreuaicorum 

(.riiiceps  fuii,  ibid.  —  Suam  cum  Laide  cousueludiuem 

qunmo  lo  excusare^,  593,  948.  —  Falsus  est  iu  .suljtjiigaiido 

houiino  volupiiU.  760 

Ani^TO,  oiiinam.  II,  14i 

Am^TQN.  Homtu' m  nnsci  ceasuil  ad  virtulem  fcapefieeii- 

daiu,  I,  76').  —  Quiuum  tuerit.  Ibid. 

AmsTOPHAHBi  ali(piis.  I,  556 

ARisTOTELBi.  Quauiiim  secuin  ipae  disai^ieat,  1, 1^.— Dc 

D  >n  ()ui(i  :>etiserit,  ibid,  —  Muiidum  «eleruum  exiibtioiavit, 

315,  755.  —  Sidera  omuia  dixii  sphaerica,   54.  —  Summuui 

txiuum  in  quo  coiislitiiorit,  364.  —  Exisiimalioni  iiomtaum 

putavit  s<»rvi«iidutii,  .370. — Veleres  pbilosopho*  jo  <|U0  ar- 

giKtrit,  440.  —  Ejus  cooatus  iii  persuudeiMia  justitia  ^tuare 

\ani  el  iu;me.s,  604.  —  Cnum  Doiim  asseruii,  889.  —  Non 

iil  -isci  iniuriam  ignavi  alque  servilis  anuiii  esse  couleodit, 

9^.  —  llniiaiem  Dei  agiiovil,  U,  115 

ARisTOXE^us.  Kjiis  dc  nauira  animse  sentenifa  ,  1 ,  579; 

II,  67.  —  Qiiis  rnurit,  et  i|uoscoffivos  haliueril.      J,  ibid. 

Arme.ma.  I)u»s  iutsse ,  Eupliraie  fluvio  di^termiuiiias. 

11.515 

ARMiiusTRniM,  (juideaset,  II,  550.— UbiceiebrareUir.  551 

Aniiilusl:  ium,  unde  dtclum.  I,  711 

Arrius  tiuam  tiede  (terierit.  II,  420 

Artanerxbs,  Irater  Saporis,  regia  Periiarum ,  qu(0  pacto 

ad  regnuiu  pervpuerit.  II,  486 

Artemia.  utruin  Diocleliani  filia.  IJ,  543 

Arteria  a.s^>era,  quomodo  ap()eUala  a  Ladantio,  11 ,49. 

—  De  ejiis  nalura  et  usu.  Ubid. 

Artes  mal:e,  do  luagieis  arlibua  ab  impenHoribus  d«mna- 

iis.  JI,  m 

Aruspicbs.  Vide  HABuai^cBS. 

AscBifDBRB  nnTem  ,  iugum ,  fiqauni ,  aiae  praipMilioue. 

^I,  647 
AscLEpiADEs.  Ho  iiominc  LacianUi  lempore  quioam  viie- 


OtJiE  IN  OPERIOUS  LACTANTtl  (XINTINEMTUR. 


088 


rtl,  I,  748.  —  De  illiusscrtptisad  Laclaniium,  t(»d.— Aiius 

est  al)  A.»clepiade,  Aniiocbeno  e|)i»coi.o  et  marlyre.    Ibid' 

AscLBPtus,  id  est  ililsculapius.    I,  209;  IL  247,  35l$,  427 

AsiAM  ,   (iies  meiisiiim  quo  ordine  puiarint.         II,  445 

AsiARCHiB.  De  iis  uuutorea.  IL  537 

AssuupTio,  i  ro  minori  parte  syllogiami.  I.  282 

AsTRA.  £orum  oriiis  et  (ccasus  ad  hominia  utilitaiem 

accomuiodatus,  II,  117.  *— Nou  sunt  coleiida,  L,'277.  —  In 

deurum  numoro  lutbiia  a  Stoicis,  278*  -^Rorum  molum  uon 

(^ssH  voluniarium  ,  279.  --  QuquumIo  iis  iusit  ratio,  2B0.  — 

llia  i£gyptii  i.rimi  homiiium  oliservare  et  eolere  eoeperuot. 

328 

AsTRCLf^oiA  a  daemonibus  inveota,  I,  356.  ^  Qqiaam  ad- 

versus  vanam  illaui  artem  acripseriut.  940 

Asrmoiioiii,  diem  quouiodo  uumerent.  U,  456 

Atabyrius  Jupiler.  I,  248 

Amci,  qui  rueriul,  1, 120 

ATBEHAQoaAS ,  a|)QlQgiam  iiro  okristiMliii  quo  auuo  icri- 

pierit.  II,  727 

ATHEifiB.  Istud  nomen  unde.  1, 195 

Athenienses.  Vetitum  apud  «oa  uiereiricibu9  ifmpU  iu- 

gredi,  j[,  217-  —  Quonomiue  teten»  morelrici  $tatuam 

1'Osueriiit,  ibid.  —  Licitum  apud  illos  liberos  loterficere 

vel  expQuere.  578 

An.As  mous,  cultus  quasi  dens  ab  .iccolis,  II,  404.  —  No- 

meu  momi  iuditum,  I,  181.  —•  QuinHm  tueril.  Ibid. 

Atomub  unde  hauserit  £piaurua,  I,  401.  -^  D^  h«  Aticto- 

res  quinam  ooasuleudi.  Ibid*  et  949 

Atquobdii  disputaUo.  I,  401 

Arrtcu^i.  Quod  per  liiteramAiu  liitfiflCieoroiiis  designe- 

tur.  I,  999,  901 

ATTiuQg  Regulus.  I,  592 

ATTiNHSi  (Tiberiua).  Da  samnlo  ii>8i  a  Jove  oblaio.  I, 

1.291,921 

.     Atys.  Quinam  fuerit,  I,  205.  —  De  ejus  cum  Cybele  el 

$augaride  nymiiha  amoribus.  (bid. 

AvABiTiA.  b9  sub  obleutu  deorqm  cpiiiur.  1,  284 

AvEs.  Ii<sis  nasceutibus  utrum  oculi  priiqmu  (brmeulur. 

W,56 

AvsNTUH»  moas,  oode  ibiud  uom^*  L  182 

Augurbs.  Eorum  origo.  I,  615 

AuGURiA.  lu  pretio  ai>ud  eitiQlm,  l,  ^,  ^  Ji/»m  re- 

lierlor.  288 

AUGUSTA.  Utrum  olim  mortois  maritis  tmperatoribus , 

aliis  \  iria  mtpwim.  JL  2»,  M  ^l,  803 

AVGUSTumai  (San(tus).  Menlis  nomeii  qua  ratione  a  Luna 

doOuQerii,  I,  774,  *-  ^  (Ir^go^uiMHi  du  eJ(UF^uoiu<tfcio. 

821,822 

AuousTUs  imperator.  Facium  i|>&ius  landuittm  ab  au«tori- 

kiij^,  II,  467.  -^  Quam  feoerai  iwpevii  ^Uiriomipaem ,  ea 

(Hiousque  duraveril.  653 

Augiisiusimpprator,  Puparum  elTector,  quarodictus,  I, 

199.  —  De  bouiiiio  mrdtco  illiua  aoie  i«raL'Uum  P^tlli|jpf  nse 

a  Miuerva  oUato.  292 

Au^usti  Iraires  imp(^ra*oroi^>  omicupali,  11,33^.  -^Ju- 

ui<ices  Augiisios  magna  reverentia  prosecutos  seniores , 

803   rid.  Uu»iiUTOiiss^ 

AuLATiA,  oi>iiidum.  /,  184 

AuAiiUAKus,  natura  vosanus  «t  nnocepa,  11,  203,  507, 

^''O.  —  l^ersecuiionem  moliiur  in  chrisiianos,  203.  «-*  ^us 

luors,  204,  507.  597,  651,  65i.  •— Persecmiooijpt  qop  aooo 

copciiaverit,  ^3,  445.  —  lyu*  crodeliias,  311,  —  Dofiam 

novam  recoperavit,  312.  —  Domini  et  Dei  titulum  ^surpe- 

vil,  397.— Quo aimo «ii iutoremitus,  44$. — d^mcus quare 

diclus,  476,  477.  —  Lnde  oriundus,  490.  —  S(>Iem  magpa 

reYereml^  proseqoebator,  506.  —  Goi  swcce^ii  io  impe- 

rio,  650.  —  Quando  ail  ilhHl  evectm^.  650 

AuRELtus  Yictor ,  historiam  p^yeouiiooom  itipuin  fcri- 

IMieiii.  II,  378 

At^RES.  De  aurium  volnptatlbus,  et  quam  sint  vitiosie,  I, 

800.  —  Aures  vulon?are  ant  v^rlitac^re  quo  «^osu  dicatur, 

737.  —  De  iis,  et  quare  bioae  a  ^ep  ftclae ,  U,  33}.  — -  Uude 

dlct»,  56.  —  Qu%»Mam  Imwaiaj  a  Yeteribua.  Ibtd. 

AviucVLA«f  iiiere,  pro  omere  audiiioot  m  bf  uigoam.  1,640 

Axiopot4s,  urbs,  ubi  &ita.  H,  327 

AzYMA.  Eoruin  festum  apud  JuUse^  quaudo  c^Ieljrarotur. 

B 

B,  Hiiera  ptfrumqqe  aui^\tlu&  pro  Y  «iiiiiM^ta.  l,  941, 

945 
HABYU^zacA  Qi||  ttvitj|«*  fiiu&  ioiiioo)  ei  Qois.  I,  9^9 

Baccuu^  4te«iMv diotoa  iq)u4  Arabes,  |t.4^^(2ua 
foriua  ab  ii|  eoiereiqr,  mi,  -^  CulMtialiquwvto  a^b  6gufa 
columo«,  498.  -H)ulbus  f^ia  divinos  (tooore^  adeplus  sit, 
I,  i64.  —  £iu8  amore£L  i^d.— lodicus  dictus,  i6td.— Ipsios 
iu  soa  expeditiooe  iodica  comitatos ,  ibid.  el  995.—  Vini 


im 


INDEX  RGKUM  VEUBORUMQUH  NOTABILIUM 


luveuUo  i\m  non  Iribuenda,  213,  327.  — A  quo  sarra  cjus 

iu  Gru^cia  iiiducta,  1, 247.— Or|»hica  et  orgia  cur  dicla,  ibid. 

^  Do  iis  auclores  quiuam  cousulcudiy^  ibid.  —  Huic  ludi 

sceuici  cons(*crali.  oOo 

Baccha,  seu  Hacchantbs,  unde  appelbl».  I,  1 63 

BoETCu  lapides  apud  Phceuices,  II,  i95.  —  Ipsis  leu- 

pliim  exirudum  in  Orieute.  469 

BiPTutMATE  maliiia  omnis  altoletur,  I,  433.— Prohibilum, 

ne  quid  pro  eo  exigalur,  tfrid.— De  vario  iiiiius  riiu.  I,  977 

BAPnsMUS,  quanJo  insUtutus  a  Cbristo ,  II ,  616.  —  Quo 

anni  tempore  ia  veteri  Ecclesia  solemniter  adminisirare- 

tur.  617 

Basia  Jactare ,  quid  sit.  I,  1 36 

Bahba.  De  Dei  in  ratione  Ijarb»  providenUa.         11,  33 

Barbabia,  el  solum  Babbabicuii,  dicta  de  regionibus,  'jux 

imi»erio  Rom:mo  non  sultjacebaut.  Jl,  519 

Babbati  et  Bakbatuli  ,  iuler  se  disUnai.  II,  719 

Basiugji  ,  qualia  lediticia  fuerini ,  et  quando  coeperiiit 

eitrui  a  cbrisUanis,  II ,  583,  386.  —  Uude  nomen  babiie- 

rint.  5*86 

Bastabki,  populi  transdanubiani.  II,  530 

Beati,  vox  sumpta  ailo  seusu  a  Vetcribus,  quam  hodie 

fiei  i  soiet.  II,  485 

Beatitudo  publica,  bealissimi  Csrsares,  etc.,  in  nummis. 

II,  485,  566 

Beu/>na.  Sacrorum  illius  celebrandonim  rilus.     I,  234 

Bbujujs.  De  Dei  i  rovidentia  iu  illarum  creatione,  II,  14. 

^  Ltinim  iis  mms  iusit ,  et  quinam  hauc  ipsis  tribiieriot , 

9i,  93.  —  In  quo  differaut  »b  noiniue,  93,  —  Earum  intel- 

ligentia  et  provklenUa  futiiri ,  94.  —  lilariim  causa  utrum 

Deus  iiiuudum  cffecerit ,  117.  —  Suiit  iu  usum  hominis  a 

Deo  ia«Ue,  ibtd.  —  De  uUhiate  etiain  noiiaruiu  118 

Bblus.  Ejus  sacra  l£d  '%s»  qiiaiii  aiitiqua,  I,  2i9.  —  Tro- 

Jauo  belk)  aniiquior,  250.  —  Saturuo  coaivus,  quinam  fue- 

rit.  OoO 

Benedtjnt  eum^  pro  benedixU  ei,  I,  783 

Benbpacebe,  quid  sit,  1, 667.  —  <}uinam  l)enefjciendo  i>it 

laude  dignus.  679 

BEBEPicsimA.  In  quas  personas  sii  coiiferaiida,  I,  671.— 

Nulb  e^t,  ubi  non  est  neceasitas,  676.  —  De  illius  generi- 

bus.  Ibid, 

Beheficium.  Si  refertur,  Interit.  I,  677 

BEiiBvOLEirnA  pro  beuevolenUx  signo,  aut  graUncatione. 

II,  832 
Bbstia,  m,  dicUiro  de  Ecclesi»  persecutoribus. 

II,  197,  217,  312.  633 
BssTtABn ,  seu  damnaU  ad  bestias,  56.— De  coena  libera 
ipsis  data,  II,  567.— Quinam  dicti.  I,  683 

Bi ,  iu  composiUone  dualem  numerum  denotat.     II,  480 
BtPAUUM,  Bicm  UM,  BiSBLLmM,  et  simiJia.  II,  480 

Bis,  proil€ni»n.  11,237 

BiTHYmA.  552 

BiSTAPtjB,  quando  coeperint  usorpari.  II,  479.  480 

Blattji.  De  duplici.earum  genere  ,  et  auctoribus  de  ils 
consulendis,  II,  118.  '—  Saluliris  earum  ustis  io  mediciua. 

Ibld, 
BocHABTUs.  Janum  eiimdem  cum  Noe  exisUmavit,  I,  188. 
—  Omuia  reiert  ad  familiam  Noachicam. 

BoifA  caduca  et  vacantia,  ad  quorum  cniram  perUnerent, 

II,  308.  — Bona  immobilia  ecclesiis  christianorum  quando 

prohibita  quaudo  nou.  566 

BoifA  dea.  Eadem  qu»  Fatua  Fauna,  I,  245.  rid.  Fatua 

Fauma. 

BoRiPAaus  Vin  ,  papa ,  Coelestinum  V  quare  in  custodia 

deUnuerit.  11,345 

BoiiuM.  De  summo  bono  varie  opiniones ,  1 ,  365 ,  3C6 , 

65i,  6*^.  —  In  quo  debeat  consUtui.  306,  307 

BovEstuc».  Ffd.  Elepbas. 

BBAcmA.  Eorum  vox  usurpata  io  Bibliis  ad  significandum 

robiir.  II,.46 

BBANcmDA.  Loms  iste  ubi  situs,  II ,  316.  —  Unde  cele- 

bris,  ibid,  —  De  ejus  oraculo  auctores.  406 

BBiTAifmA.  Utrum  in  ea  natus  CouslanUnus  Magnus ,  II , 

463,  404.  —  Hanc  Constanlius  non  attigit,  antequam  C»sar 

Ibret,  465.  —  Quo  sensu  Coustautinuin  Cssarem  prima  vi- 

derit.  eaiiique  ille  nobilitarit.  465 

Briunnia  gallica,  quando,  et  unde  nomen  acceperit. 

II,  767 
Bbuta.  Quodnam  lllorum  et  hominis  discrimen  ,  1 ,  267, 
76.5.  —  Quiiiam  rationem  i|isls  tribuerint,  917.- Aqua  cur 
iilaiitur  taiitum.  nou  eUam  igne  ,511.  —  De  eorum  crea- 
tione,  idi(/ .—lllorum  animae  niorte  solvuntur,  321.— Qua*- 
nain  habeant  cum  homioe  coiniiiunia ,  374.  —  De  eorum 

Erovid^Mitia,  ibid.  —  An,  et  ad  qiiid  ratio  ii<sisdata,  918.— 
^e  voluptatibus  sensuum  in  iis ,  705.  —  Vox  ipsU  ab  Ari- 
slotele  tributa,  714.  —  Oninia  in  usuro  hominis  facta ,  746, 
1001 .  -  A()  iiiii»^ias  eornm  iuterpretandas  qulnani  iiicubue- 
Jint.  917 


Bbutescit,  ijto  fit  sensus  expcrs. 
BuBDisus,  clitenlus  in cusioaia  a  Callixto  II. 
Butes,  Veueris  adulter. 


liGO 

I,  285 
II,  ^ 
1,215 


Cabibi  dii ,  ubi  culU,  1, 194.  —  De  iis  aoctoref .       llfid. 

Caca  dea  a  Romanis  culta.  I,  ttS 

CoEciLnjM  per  a*,  et  Cecilium  per  e^  faciie  esse  posse  no* 

mina  uon  confuodeiida.  H.  595 

Calbstuius  V  papa,  quarc  detentus  in  custodia  a  BoiiiCh 

cio  VIII.  II,  545 

CssAB  (Julius).  Primus  Caesarum  inier  deos  relatus  csl, 

I.  193, 199.  —  Huoc  honorem  quomodo  fuerit  assecutus  !• 

900  et  ibid.  —  De  ejus  clemeuiia.  «  408 

Cjesabes  minores  Augusii ,  II ,  221.  —  Eorum  piirpura 

eadeut  atque  imperatorum,  2i7,  511 ,  756.  —  Vocaii  etiam 

filii  Auffustoriim.  335.  —  Quo  tempore  tres  fueriut  iu  im- 

perio,  543.— Fueriint  plane  iu  |Kapstate  Aiigustoruui.  468, 

488.  — Nomen  eorum  nullius  iinperii  iodicium  fuit ,  468.  — 

Diadema  commune  utrum  halHieriiit  ciim  imperatoribus, 

511»  512.  —  Ulrum  aliquaudo  imperatonim  iioiiieu  gesse- 

riiit,  664.  —  Augustae  majestaUs  fuerunt  hsredes  ,714.  — 

Caesares  relali  inler  deos ,  1 ,  193.  —  Penes  quos  illorum 

consecrationis  auctoritas  esseL  lijd, 

Cjuus  sanguis,  pro  sanguis  ca»orum.  I,  581 

Calcabe,  pro  vastare,  perdere,  oooculcare ,  II ,  515.  — 

Calcare  geniem,  tyraunos,  mortem.  Ibid, 

Calupho.  Suuinium  boiiuui  iti  quo  constituerit.       I,  365 

Caluxtus  II  papa,  Burdiuuia  in  custodia  deUoet.  II,  345 

Calva  Veiiiis.  1.  2^5 

CALViTiEsDe  ejus de<lecore.  //,  55 

CAMPUa  Martiu.s  quid  fuerit  et  quando  celebratus ,  II  , 

245,  458,  530.  —  Ceiebratus  etiam  apud  Fraocos,  458. — 

Villa  publica  in  eo  quid  fuerit.  525 

CAivDmiAKA,  uri>s,  ubi  sita,  et  a  quo  forte  denominaia. 

II,  156 

Candhharus,  filius  Galerii  ex  coocubioa,  II ,  227 ,  336« 

726.  —  A  ValtTia  Galerii  uxore  adojjtaios,  273 ,  536.  —  A 

Licinio  quando  occisus ,  ibid.  —  FilicC  Septeoi  Maximiai 

des|ioiisatus,  273.  —  Quo  anno  natus.  456 

Candidati  imniortalitaiis,  qui  dicanlur,  I,  705 

Cahes,  culU  apud  .t.gyptiis,  I,  621  etseq.  —  Quomodo 

lugereiitur.  I    622 

Caniiva  facundia.  I,  701 

Cahis.  Quiuam  in  eo  specicm  quamdam  raUodnatioois 

adiniserint.  II,  95 

Cakiveicsis  dades.  I,  340 

Caivuiv,  qiiid  sit,  et  ab  iiidictione  quid  differat. 

II,  590.  771 

Capio,  oivis,  nomen  jurisconsullorum  proprium.      II,  45 

Capitatio.  Huic  urbana  piebs  a  Galerio  subjecta^  II,  251 

et  seq.  —  Quinam  eaui  peiidere  iiuperatorum  legiliQs  noa 

tenereiitur ,  232,  522,  739.  —  H^nc  Romani  veteres  doq 

rejecerunt,  413.  —  Huic  sola  Komana  plebs  a  ConstanMoo 

exempu.  Ibid. 

Capitoua,  in  aliis  urbibus  cxtructa,  quam  Rooue.  11,  51 1 

Capitoliom  ,  1 ,  179.  —  De  ejus  inceodiis    Cicero   qoid 

sensuerit,  400.  —  A  quo  fuiidatum,  et  imde  appellaiiim, 

ibid.  —  Quoties  inceiisum.  IbkL 

Captivitas,  dicia  de  signo  vel  nota  captivitatis.   /I,  7.53 

Captivobum  redemptio  magnum  opus  iusUtie.       I,  679 

Capct,  orbi  qiiare  et  globo  siiuilis  in  uoiiiine,  II,  34.  — 

De  duuli  iiumero  in  eo,  42.  —  Capot  varietaUbus  ioAigere, 

unum  ex  detestabililms  lugendi  generibiis.  375 

Cabacalla,  Geriiiaui  appellaiionem  quando  usoriiaveHt, 

II ,  447.  —  Quo  anno  tradiu  ipsi  potestas  tribuuitia. 

Ibid. 

Cabovus,  ntrum  viotus  et  captus  a  Persis,  (lellisque  ab 

iisilli  detracU,  II,  466.  —  Quoiiiodo  perierit,  ibid.  — Cari 

fllius  fult.  Ibid. 

Cabneades.  Ejus  eloouenUa  celebraU,  I,  5<)3.— De  istiiis 

Roiiiaoi  legatiotie,  ibia.  — JusUtiam  iiupuguat.  896 

Carpi,  quiiiam,  11,  201.  —  Uhinam  babiiarenl,  306.  — 

Popiili  transdanubiani,  530.  —  Romanis  saepe  infesii,  596. 

—  Cum  Francis.  Getbis  sive  Gotbis,  et  Scytbis  aliquaudo 

confusis,  445,  645.  —  Urbes  Carpiae,  seu  Car(»ic«.        477 

Cabthaouviezvsbs.  Hostias  bumanas  SaUimo  immobbanu 

1,2» 

Cabthago  Junonis  cura.  I»  541 

Cabus,  quo  aono  coeperit  imperare ,  II ,  465.  —  Cariui 

pater  fiiii,  iiou  avuuculus,  466 

Casu  veterum  jion  eadem  ac  recentionim.  II,  280 

CASsmES,  de  qua  materia  flereot.  II.  ><iS 

Castob  et  PoLLux.  Qiiare  Tyndarid»  appellaU,  1,  130— 

Alienarum  sponsarum  raplores ,  161.  —  Poeurum  de  iiiis 

commentum,  162.  —  Varise  eoruni  appariliones.  2to 

Cataclismus,  pro  diluviuiu.  1,  313 


1161 


QUiB  IN  OPERIBUS  LACTANTil  CONTINENTUR. 


1162 


Cataccmbjr,  qo»  loca  fnerinl  apud  veleres,  11 ,  546.  — 

Unde  dicte.  Ibid. 

Catajiiti,  (|QinMm  stnt.  I,  169 

Catapbrtgbs  hsretici  uude  dicti ,  I,  541.  —  Eoruui  an- 

ctopes,  quo  tempore.  Ibid, 

Cathari  liieretici,  wd.  NovATiAin 

Cato.  JEins  mors,  I,  406.  —  An  Socratica  vanitaiis  imi- 

tator,  ibid, — Spontane»  mortisqusuam  i^si  causse  fuerint, 

408.  —  A  quitHis  damnatus.  409 

Causa  ,  scriptum  s»pe  iu  antiqnis  codicibus ,  pro  ozstM, 

II,  283,  371 .  —  Causa  vel  gratia ,  Graecis  tv«a,  s»pe  sulv- 

auiiilum  in  auctoribus.  601 

Caucasus.  Uiide  ejus  immanitas.  I,  584 

Caujqdici,  a  jurisconsuliis  in  quo  difTerrent.  II,  a^ 

Cecropida  virgines.  I,  208 

Cedere  impune.  II,  137 

Cbdo.  Quid  significet.  I,  589 

Cblbbrarb  campum  marlium,  asylam,  etc  ,  quid  sit. 

II,  530,  777 

Censitorbs,  a  Censoribus  quid  differrent,  II,  521,  735, 

736.  —  Eos  jam  aute  Galerium  in  labulis  omnia  retnlisse. 

522 
^rnWiT"  forma,  qualis  fuerit,  et  quid  coiUinuerit. 

^^  11,337,468,736 

Cerebrum.  De  ejus  ventriculis,  II,  412.  —  Menlis  sedos 

est.  04,  203 

,     Cerbri  frugom  inventio  iributa,  I,  212.  —  Ubi,  quare 

'  culta,  ibid.  —  Unde  Ccres  di  ta,  ikid.  —  Eadem  qua  Isis, 

235.  —  Cereris  Eleusiuaj  sacra,  237.  —  Cereris  Caianensis 

penptralia  viris  adire  nefas  erat,  275.— Ennensis  anti(|uis- 

sima.  Ibid. 

Ceres  Milesia.  291 

CHALCEDOicroif  fretum  aliqnando  voluit  Maximinus  limi- 

tem  tsse  Orientalis  imperii,  11,361,789.— Ubi  siluni.  Ibid. 

Chaldjbi.  Illonim  de  mundi  autiquitate  commentum. 

I.  780 

Cbam,  filius  Noe,  a  palre  maledictus,  I,  327.  —  Quas 

terras  occupaverit.  Ibid. 

CHANAiTiBi.  Uude  dicli,  I,  527.  —  Primi  homiuum  Deum 

ignoraverunt.  Ib  d. 

Chaos  qiiid  sil,  I,  131.  —  An  ab  eo  cuncta  prodieriiil, 

132.  —  Error  velerum  de  ejus  seternitate.  297 

Chiliasta.  Illorum  error  uode  fluxerit,  I,  781, 1013.  — 

Huuc  px  l^atrlbus  qiiinam  amplexi  sint,  ibtd  —  A  quibus 

renovatus ,  ibid.  —  Hujus  auctor  quls  fuprit ,  ibid.  —  Qui- 

nam  illum  refellerent,  78i.  —  Ab  Hierouymo  soiuin  irri- 

detiir  Ibid. 

Chiron  iEsculapium  mpdlcinam  docet.  1, 160 

CaLAifTDBS  quia  fueriiit,  II.  362. — Candidae  quando  suiu- 

inis  pontificibus  tributs,  ibid.  et  538.  —  Vis  Palatmi  ute- 

bantur.  793 

Chloris  Zephyro  nupta.  I*  St9 

Chrbstus.  Nomen  illud  bonam  in  partem  accipi.  1,  961. 

—  Unde  deducalur,  ibid.  —  Nomen  Romanis  usitatnm,  fl, 
473.  —  Quid  sipificet ,  ibid.  —  A  Gentilibus  Christo  Do- 
mmo  quomodo  inditum.  Ibid. 

CHRiSTiAia.  .€dium  gentilium  diis  sacrarum  nomen  (juan- 
tum  horrerent,  I,  259.  —  Quod  ecclesias  et  altaria  jam  a 
septemdecim  sseculls  habnprini,  ibid.—^Hos  apud  eos  mor- 
tuos  ungendi  el  lavaiidi,  270.  —  Potr*stas  ipsls  a  Deo  daia 
in  daemonas,  334.  —  Eorum  de  summo  bono  dogmata,  371. 
^  Illos  decet  simplicitas,  432. — Indicta  caiisa  damnantur, 
548.  —  Af)ud  illos  panci  eloqiientes,  550.  —  Eoru  ii  cru- 
ciatus,  575.  —  Dospprati  unde  dicli,  577.  —  Quibus  convi- 
tiis  impeiiti  ab  ethnicis,  578.  —  Quales  sint,  aut  ^sse  de- 
I)eant,  583.  —  De  Gentilium  in  eos  onidelitate,  58i.  —  A 
templi  nomine  abhorrcbant,  586.  —  Qood  eornm  stultitia 
«ssetsaiieniia,  588.  —  De  illorum  iitrrementis,  589.  — 
De  fervore  lapsoriim  inter  e^  rpsiniscentiuni.  591.  —  lllo- 
rom  foriitudo,  593.  —  Quomodo  fratres  essent,  et  pares 
inter  se ,  599.  —  LMdis  gladiatoriis  ipsis  interesse  fas  non 
erat,  606.  —  Dc  eoroiii  patieniia  et  justilia.  625.  —  Deiis 
ab  iiiimicis  suis  affli«i  patitur  ,  626  —  Numeriis  eoriim  au- 
ffelur  628. —  Ultio  divina  in  eorum  persecutores,  630.  — 
Usus  luminum  apud  eos  iii  conveni  iculis  suis,  637,  994.  — 
Mos  ille  |)OSte)i  quare  retentiis,  ibid. —  In  quo  ah  ethnids 
llli  difl^i^rant,  661.  —  Ab  hninano  san.'uinp  qu.intuin  olim 
abhorrerent,  707,  700.— Uiruin  ipsis  aut  militare  licpat,  aut 
in  judicio  accnsare,  707, 998.  —  Justi  vocati  a  Lactaiitio, 
n.  102  —  Erantmaximo  niimero  apud  Diocletianiim,  215, 
B03. — Quo  seasu  revocati  ab  exilio  per  Domitianum ,  305. 

—  Zelus  eoriim  nltro  se  morti  pro  fide  asscreniium,  315. 
680.  —  Cnret)ant  simiilacris  in  suis  ecclesiis,  317, 585.  — 
Taxati  aGalerio,  quod  a  prisca  parentum  simplicitate  de- 
flexisseut,  339.  533.— Ab  Idolotbytis  semper  abslinnerunt, 
363.  —  Novitatls  saepe  a  paganis  accusati ,  ternarinm  nu- 
memm  in  precibus  car  amarent ,  394,  473.  —  Judaeorum 
iMNQlDe  Toniebant  primis  Ecdesi»  temporibus,  473.  — 

patrol.  vn. 


AUiaei,  impii  ct  irreligiosi  vocali  a  genlilibns,  492.— Con- 
veiiiebaut  primo  privatis  iu  aedibus,  502  583,  586.  —  Ec- 
ciesias  posiea  in  urbibus  aidificaruiil ,  502,  791.  —  Romae 
fueruiit  magno  numcro  tempore  Maxeniii ,  523.  —  Roga- 
bani  pro  salute  imperatoriim  etiam  geiitilium  ,  533.  —  Ab 
lis  gentiles  quid  exigerent,  cum  rog«'rent  eos  fldem  eju- 
rare  ,  573.  —  Illorum  templa  ad  vitandain  persecuiionem 
frecjuenlabaut ,  574.  —  Utrnm  sub  Domiliano  el  Trajano 
ecclesias  habuerint,  quales  hodie  cernimus,  584.  —  Basi- 
licas  quando  construxerint,  585.  —  De  niore  eorum  crn- 
cis  signum  fronlibus  frequenter  imponeudi,  670.— Maj^icis 
operationibus  seinper  adversissimi,  673.  —  tcclpsias  suas 
in  excelsis  locis  utrum  semper  consiruerpnt ,  685.  —  In 

fiprseculores  suos  iiivehi  licitum  sibi  crediderunt,  701.  — 
[onstruosa  sua  fortitudine  plerumque  fregerunt  illorum 
feroeiam.  704 

Christos.  Dux  magnus  a  Laclantio  dictus,  1, 452.— .Prin- 
ceps  ai.pellatur  a  prophelis.iWd.— Nomen  Christl  non  est 
proprium,  sed  regni  nuncupaiio,  464.  —  A  genlilibus  in 
Chreslum  immutatum,  ibid  —  Hujiis  nominis  sigiiificalio, 
md.  —  Qood  et  regiium  et  sacerdotium  Christo  c-om|.eiat, 
twrf.  — Deregnoejiis  terreiio  Lactaiitli  error,  465,  808, 
1013.  —  De  du|.li(!i  ejus  ortu,  465.— Quo  anno  passus  sit, 
et  qiiodie,  474,  967.—  De  causa  ipsiiis  Incaruatioiils  475. 

—  De  ea  testimoiiia  propheurum.  ibid.  —  Cur  ad  Judaeos 
mlssus,  478.  —  De  ejus  ortu  e\  Virgine,  ibid.  —  Emma- 
nuei  nuiiquam  vocalus  fuit,  tamen  verus  Emiuanuel,  479. 

—  Ad  quid  missus,  480  —  Deduj.lici   ejus  advenlu;  48i. 

—  Siiie  Patre  el  sine  Matre  quoinodo  fuerit,  483.—  l>e  eo 
prophetaruin  testimonia,  ibid.  —  Jiidrei  viriiiie  dsemonis, 
daeinoni'saiunteum  ejlcere,  etpatrare  miracula  485,  491. 

—  De  sacerdotio  Ipsius  a  prophetis  prapdicio,  487.  —  Quo 
sensu  nunquam  se  neuin  dixerii,  490  —  De  p|us  vila  et 
miracolis,  ihid.  —  Ejiis  Passio  nraedicU,  495,  .502.  —  Hanc 
etbnici  christianis  objiciebanl,  496.  —  De  ejus  inorte  ,  s»»- 
(uiltura  et  rpsurreciione,  510.  —  Qua  hora  expiraverit, 
tbid. — De  sole  tunc  obscurato.  IHd. 

Quale  sepulcmm  illius  fuerii,  512.  —  De  ejus  in  Ga- 
lilaeam  imst  resurrectlonem  profectione,  51*.— Di^  illius 
Ascensione,  dp(iue  disclpiilonim  eiiis  praBdiftitione,  .516.— 
Argumeita  infidelium  conira  Iiicarnationpm  i|>sin"*,  517.  — 
Ut  homiups  erndiret,  primniu  ficfre  dt*b»iit,  quae  docnit, 
521 .—  Qnornodo  venire  debuit.  iil  Dt^i  ei  hominum  modia- 
tor  essel,  52i-—  Qnomodo  viva  lt!X  sii,  ibid.—  .>uofl  (piie- 
cumqiip  gessil,  aut  passus  pst,  llp;unim  Pt  Hguificationem 
magnam  hrilmeriut,  525.  —  De  ejus  cruc»*,  quauta  vis  in 
ea  sit,  .*)28.  —  Quot  dies  in  se(  ulcro  remansprit  ,  535  — 
Q«iod  magus  non  fuerit,  558.— Fugatamjustiliam  redoxii, 
570.  —  De  ejus  advputii  ad  jndicium,  706.— De  anuo  aeta- 
lis  suae,  quo  passus  est,  967.— Mediiis  inier  Deum  et  homi- 
nem,  972.  —  Quo  spusu  mediam  substanliam  gerere  dica- 
tur  inter  utrosqup,  ibid.  —  Quomodo  sil  angplorum  prin- 
ceps  ei  caput,  977. — Quonam  n>tatis  suae  anno  fueritbapti- 
zatus,  ibid.  —  Quo  anno,  mense  et  dit!  sil  a  Jndaeis  cruci 
affixus,  IT,  19i,  393,  608  et  seq.— De  missioue  Aposiolo- 
ruin  ab  eo  post  resurroctionem,  194.— In  coelum  quonnodo 
ascpnderit .  195.  —  Quo  die  passiis  putarelur  tem()ore 
Lactantii,  386.  —  Utrum  anno  decinio  quinlo  Tiberii,  457. 

—  Chrestus  qiiomodo  vocatus  ab  elhnicis,  473.  —  Deus 
s«T*  Hoj^  alinuando  dictns,  603.  —  B»ptlsmum  quando  in- 
stiluent,  616. — Re^ni  eju<  in  terris  millenarii  opiiiio  undc 
desumiHa,  636.  —  Ejus  monogramma  quomodo  ex|)rpssnm 
in  nummii  et  labaris.  55*^,  815 

Chrtsippus.  EJus  de  Dpo  sententia,  134. —  De  ipsius 
doclrina  auctfires  qiiinam  consulendi,  135.  —  Quinam  fue- 
rit,  406.  —  Ejusmors.  Ibid.  ei  9?»0 

CiBAUS.  II,  49 

CicERo.  Veram  rpligionem  attingere  cur  non  potuit.  II, 
112.  —  Quamsaepe  Provldentiam  dt*fpndprll,  I,  121.— 
Qiiosnam  secutiis  sit  iuler  pliihsoplios,  t^fd  —  De  Deo 
qiiomodo  spnserit,  135.  —  Epis  libri  de  legibus,  136.  — 
Plalonisimiiator,  196.  —  Filiam  consecrare  voluil,  197. — 
Fidiicia  illi  defuit,  205.  —  InlPllexit  vana  esse,  quae  homi- 
nes  adorent,  263.  —  QuM  illnm  d  'ii^rruprit  ab  erpore  de- 
stnieiido,  i  trf  —  I|>sius  nota  vox,  26S  — Eiusde  cr'*alione 
mnndi  o^kinio,  297.  —  Errat  iu  lau  iandi  nhilosopiii.i,  385. 

—  Et  in  assignand^i  sani»*ntl  e  origiii'>,  386.  —  Grjeco!'nin 
levitatpm  arguii,  388.  — Ej  is  inv  'Clivjeiu  Antoniuin  Phi- 
llppicaeuiid^  dicue,  389.— Philosopliis  qnos  praef^^rat,  395. 

—  KjuH  de  volunlaria  morle  senteutia,  407.—  Redar;(iiitur 
ejus  error  d^  hominiim  nativitate,  409.  —  D"  varia  eoriim 
sorte  post  mortein  illius  sententiae,  410.  —  Refellitur  hoc 
ejus  effaium,  primum  l)onum  psse  non  nasci,  secu  idum 
auam  primum  mori,  411.  —  Fortnnae  quantum  trilHierit^ 
441.  —  Quod  Deo  creatori  debitnm  cultum  iion  reddiderit, 
457.—  Interpretatio  qnam  aflfrirtvocis  rellgionis  redargui- 
tur,  536.  —  Libros  suos  dc  Officiis  qaanti  fecerit,  640.  — 
Ejns  legis  divhMe  eneomium,  660.  —  De  libertate  et  mise- 

37 


ilG3 


INDEX  RCRUM  VERBORUMQUE  NOTA&lLlUM 


1164 


ricordU  in  pauperes  qtild  spn^erlt,  672.  —  tllius  de  hospi- 
UliUte  opinio  ref^llitur,  677.  ~  Mors  ejus  unde  bm. 

702 
CicUTA,  quid  6iL  11,  39 

ClLltM.  11,40 

CimmerU  Sibytta.  1,142 

DMMEaiA  TEifEBRii,  (>rov^H)iuni.  I,  %i 

CiMON.  De  ejus  hospiulilaie  et  miaeHcordla  Irt  naiipe- 
res ,  1 ,  663.  ->  £jas  virtutUm  bausa  qualis  putanda  sii. 

|i  665 

CiRCE  Matica.  I.  236 

CiRCENSKsludi,  chrisllaois  qiiaiit  vitandi,  1.  711.  —  i  quo 

primum  ceiebraii,  ibid.  —  Qulbus  speciaculfs  celebraren- 

liir,  712.  —  De  variis  eorum  uominibus,  ibid.  —  Cui  Deo 

dieati,  ibid.  —  Ubinam  celebratl.  941.  —  Solemiie  muiiUs 

•  riatalibuaprincipum,  II,  428.  —  Eraut  Hippodronli  specta- 

cula.  Sl5 

CiRcuMEGrriftnid,  pro  incluslt  intra  inuruoi.  1, 191 

CiRcuMCEDBRB,  pto  obsidete.  ll,  758 

Drcdmcisio.  J  udabis  imperaU.  h  500 

CiRcoMscRiPTE,pro  breviter.  I,  596 

CiRGDS.  A  quo  Roms^  iuslitutus,  I,  tU.  —  Undediclu^, 

ibid.  —  Nun  equi  solum  In  eo  exercebamur.  II,  708 

.  CiRiA  Ari-iaB,  Nicephorium  nunquani  dicti,  II,  Jl*$5.  — 

Niliil  ii;)buit  eommune  cum  Virtai ,  556.  —  Coastalitfna 

postea  dicta,  et  procut  a  mari  sita,  l6ta.  -^Oltin  Niiniiiiifi 

metropolis,  o57.  —  Ejus  descrlpiio.  Ibid. 

CiTARB  MORBos,  pro  excltare.  L  534 

ClTHBROM.  Mous.  I,  247 

Clabissimatos.  honoraria  dignitas  iha]6r  perf^cilssimaiu, 

II,  228,  336.  —  Clarissimi  apud  quem  c6avenirdnt.       ^ 

Clarissimdsi  tilulus  boooris.  1,  598 

CtADiHA,  ejushistoria,  I,  290.-— Ih  eam  ^cto^eS  quinaiQ 

oonsulenUi.   ,  ^  Ibid.  eim 

Claddids  (Appius).  LUminibiis  ofbatus.  I,  290 

Claudids  imperator,  Judxos  cliristiano.sqiic  Koma  expel- 

Ut^  II ,  473.  -^  luter  persecuiores  uon  ideo  numer.itui 

Ibid, 

Clbanthbs.  ^fus  de  Provideotia  divlna  testimbnitirh,  L 

121 .  —  De  Deo  quid  scnserit,  134.  —  De  doctrina  ipsiuS 

auctores  quinam  coiisulendi,  ibid.  —  ffmXm  uude  dictus, 

406.  —  Quomodo  oi)ierit.  Ibid.  et  950 

CLBOHBRjmjs.  In  mare  se  dedlt  prafeclpitem,  I,  408  et 

9eS0.— (^ishierit.  .        Ibid. 

Cuwd  phiiosoohi.^  I,  367,  946 

CLOAcufA  dea,  1,  220.  —  Unde  UomeQ  ejus,  ibid.  •— Qui- 

Baro  ejus  me;niuerint.  Ibid. 

Clodids  (Pubhus),  incestus.  1, 165 

CbYPJBi.  i)e  ils  in  quibus  imperatores  erant  deplcli. 

11,550 

Cifosees,  in  Creta  insuh.  I,  178 

CoDEX  TnBODOSiAifDS.  Ex  tpsluS  StitlSctiptionibus.  nihil 

certi  colligf  potPst.  Il,  371 

CoDKBS  manuscripii,  fons  plurimorum  erratorum,  qu^ 

occurrunt  in  auti(iQis.  J'»^!^ 

CoDBus,  cur  mortem  subiil  pro  patria,  I,  385.  —  De  ejus 

historiii  qoinam  scripseriut.  Ibid.  et  {/46 

CcBLDifet  Uranus  iilem,  I,  185.  —  Qhod  nou  sit  Deus, 

j-jO.  —  Illud  volvi  quitiam  nf'g.avefinl,  426,  953.  —  An 

rotundum^  ibtd.  —  Nouiinis  illius  elymologia,  706.  —  Kd- 

tundius  ejussiicrislitteris  ma^isconsona,  95J 

CceztA  uliima,  dala  damuaiis  a  judice  et  glauhtoribns, 

II,  567.  —  Coena  libera  bestiariis  coiic»  ssa.  Ibid, 

CoEwomDmDM,  (]uis  locus,  et  ubl  siius,  11,  3Cft,  652.  — 

llclius  co^ofrurinm.  397 

0)LERB,  idem  quod  liabitare.  J,  175 

CoLLBOiDM  ifisculapii,  SerapiB,  Fabrum,  Vencris,  elc, 

de  ifominibus  numinibus  iHis  consecratis.  If,  566 

CoLLCcTAToR,  qul  ciim  aliauo  coltucialur.  If,  11 

CoLOPBUM,  urbs,  ubi  siu,  t,  148.  -*  Colophonlum  oracU- 

lum.  «  ^Wrf- 

CoLDMKiB,  cultje  olim  pro  simulacris,  ll,  498.  —  Erlgt 

sotii»  ia  locis  publicis  cum  sUiuis  hnperate^um  aut  deo- 

rttin.  510 

CoMA.  De  ejos  decore.  Ii,  35 

CoMfriALis  morbiis^  aut  Herculcus.  f,  160 

CoMMBfTATDM  passivc.  I,  571 

CoHMODDS  iiuptirator,  anie  proconsulare  iniperium  sine 

potestftie  Caesar  fuit,  II,  469.—  Venationibus  ct  confeciio- 

nibtis  ferarum  indulgel^at.  517 

COMllO.tlTBR  CDM  CDLTORIBDS.  I,  587 

CoMPARES  HBCB?fTiORES,  pro  gladialores  sufrectr.      1, 70f7 
CoMpoifBRB  et  CoMPOifi,  de  rebus  antea  tijrbaiis.     ^ 

II,  750,  7& 
Co!<QBOBAB,  pro  cedcrc  loco,  iocom  dare  alicul.^ 

Coifcvna.  t>e  ea,  eiad  iltam  feminae  quldoonferant.  II, 
54.  —  Prolis  simiiitudo  unde  orialuf .  Ibid. 


CoHctDsio  SAcDu,  pro  flnis  riiundi.  Ij  784 j  793, 812 

CbivcoBDiA,  re^  difficiilima  inier  duos,  eadem  poteniia 

prseditos,  II,  530.  —  Concordia  Burrhi  et  Seneeai  hl  »ocie- 

taie  potentls.  tbid. 

Concdlgarb,  pro  subigere,  doirnre.  II,  597 

CoNcDRRBRE.  pro  ad  pu^iiikfi  pro^^e^tf.  U;  Kl:  814 
Coi«frECTtspfliLolot»ttis,  pro  celltbssiS  fUllterfm  tAiidso- 

phls.  ^  *I,8» 

CoNFBCTRix  ,  pro  ca  qiiae  oonnell.  I,  768 

Co)«FEssio,  gloriosa  quo  §ensd  0ltnl  dleli^  U;  39t.  — 

Damnari  ad  cotif^ssionemi  ijuid  SH.  69B 

CoifFEssnBBS.  Quinam  iirimis  Eccleshi!  SifeeallS  dleered- 

lur,  tl,  389,  591.  —  Ocull  dexlri  illis  quondtro  erttU,  539. 

—  Tria  iliorum  genera  ad  minlmum,  994.  —  lifi  defjreci- 
toribus  la|)si  apud  Deum  utebantur,  586.  —  lUO  ei  apod 
Ecctesis  prsfectos,  597.  —  His  iili  pacent  <fttiiddW|iie  di- 
miitebaiit.  Ibid. 

Coifnifts,  idem  ili(}oand0  ae  iinml  flirS;  II ,  095 

CoNCLOBATA  sembvi^  pro  atomi.  1 ,  760 

CoKjuRAla,  in  Uialam  partem  acctpltar,  vel  stomt  jorare, 

«  .  h^i 

CoifSEcBATio.  Ytd.  ApOTBBOae. 

CoNSBNTAifBi,  adverbium.  |;  368 

CoifsfeifTics  Dei.  Si  suut  majorum  gentium.  1 ,  199 

CoNSTAifTiA.  An  vera  virtus.  I,  te7 

CoifSTAiiTu,  soror  CousUntioi,  despondetar  Lidnio,  II, 

959.  —  Slc  Ario  favit  ^  ut  fhitrem  etiim  ad  prMegnidam 

illum  impelleret,  Md.  —  Ubinam  et  qnamdo  Liciiiio  oup* 

^erit.  26i,  170,  818 

CoNsf Aifrlifi^  drbs ;  Aon  Qfllca  apud  lnotores ,  II ;  59S. 

— Modierna  io  Africa  descri^»tio,  557.  Vid.  CniTA. 

CoNSTAifTiNDS  imperator.  Per  eum  orbi  josUUsr  et  ^ 
Jiientia  i-CiJtitui»  surit ,  f ;  li6.  —  flolnlne  tKperaioris 
quindo  fucrit  inst^niius ,  ibid.  —  Qnfi  cognomlin  grada- 
tim  assecutUs  fueht ,  ibid.  —  Imperatoram  priinus.  pacem 
dif>dit  Chrisiianis,  ibid. —  Conversionis  ejus  causa,  tMd.— 
Oaaadonarii  Maxentidlfl  vicerlt  ^t  obierit,  ibUL  -^  diOcti 
Auj^stiui  de  illo  tcstiinonium,  il7.  -^  Canstarutiires  11139^ 
hus ,  ((nibUS  animi  corFN>riS(iue  dotibus  pdlleret  addes- 
ceiis,  ll ,  ii3.  —  Frustra  insidiis  appetitus ,  et  fsri»  ob* 
jectus  a  Gjlerio,  S33,  339.  —  Ouomodo  dimissniabeby 
233,  234.  —  Ad  batrem  qdomocfcr  per?enerit ,  2M,  S40.  -^ 
Accipit  at^  lllo  uhperidhi .  ibid.  -^  L^oreaun  imiclfieoi 
«tram  Mitcit  ad  Gilerium ,  iSfT,  34t.  -^  Hetiom  gerit  coal 
Waxenilo,  387.  —  Qoo  aono  merit  tlfttd  inctmatomj  itM:i 
461 ,  81 1.  —  Qrio  successa  confeciuiii)  Mt.  —  Qao  die  ec 
loco  crux  ipbi  ostensa  in  coelo ,  in  qua  vioceret ,  tdfrf.  — » 
Imperator  maximus  a  senatu  salutainr;  98d,  817.^^  Ex 
Bjzantli)  Con>tantinoppllm  quare  mmcbparverft ;  3(18. — 
Hanc  Rorifa^  aemuiam  ncere  studuit ,  ibid.  -^  Qasoara  iptH 
cnusa  fuerit  transferendi  illuc  iinperii ,  326.  —  Puit  dptid 
Diocletianum  tempore  illius  abdiCatioiiis ^  SSi,.— Digtu- 
Ulera  Csesaream  utrum  altqumdo  tfessertt/  SS^,*.  5i4.  —* 
A6  quani  potissimdm  eauaam  referrt  debeit  disce^sHs 
us  a  Galerio  ,  558.  —  Utru.h  jovencdlhsab  ftlo  w  nfbt 
oma  ol>sidis  loco  detentus  foerit  mme\e  reltKHmfe^  ibtd* 

—  TcrmS  forte  missam  n  jiatre  ad  Diocietlanofli ;  ot  aijud 
eam  insiitneretur  ,  55f ,  507.  —  Mnitavft  rbrtiter  M  Asti 
snb  Diocleiiano  et  Girierio,  538 ;  587.^  Ota|ertas  fcto 
Koni ,  quem  ticit ,  539 ,  522.  ^  Qho  teriipore  ad  pMrem 
pi^rverlerrt.  540 

Primtis  aiiniis  ejus  imi^erii  quis  ftierit ,  Hnd.  —  Ad  (lueo 
SMiiores  principes  reDilerit  de  delato^silii  imperio,  S41.>— 
Qnaiido  el  i  qtro  Cse^r  renootlatiis,  311.  —  ^j^  quatnor 
naiales  fiif  re ,  313.  —  Fausiam  in  nuArimorinim  otntm 
acceperit  an  po^iulaverit .  54«.  —  CoOsensos  I^us  ooq 
f(^qui$lias ,  ^  creandmu  Liciuhim  imperatorem^  5t&557. 

—  Htuitt  ffedlolano  ad  Maxhhinum  ooostltotioiiem  pro 
Christtanls  jStt^.  —  Ctram  Mnitemio  bctloro  uitro  hit^ 
lerit ,  366,  367.  —  Quatido  Ronm  profectds  filprft  Medio^ 
lanum  ,  570 ,  817 .  8i7.  —  Naius  ubloalo,  463  et  seq.  — 
Quo  anno,  465,  74^.  —  Ucruiii  a  Diodetiano  iasidtlsappew 
litus,  532,  523.  —  PraiorianOi  cur  soslUleril,  5J8.  —  Jta 
nutnmos  un^piam  siiuetoram  tuitibus  aat  iniagltte  Cbris^ 
crucis(|ue  signaverit.  58D,  361 

,  CoNSTAKTiDs  Clilorus ,  di|fnos  qut  soios  orbem  gererc^ 
II ,  207.  —  Princeps  optliniis  ac  beuignisSimuS,  ina..  31^ 
718.  —  Qualis  fuerlt  sub  eo  pcrseCuUb,  JI7 ,  5*,  504, 
699.  —  A  Galerlo  cnr  conteinptus,  227.  -^GoostJiitbium 
ab  illo  repetit  morti  proximus ,  i£55.  —  Hulb  imlieriull 
per  manus  tradit ,  234.—  In  tecio  sno  reqotem  viti»  nSSH^ 
pit .  ibid,  —  Ubinam  sepoItuS,  ibid.  —  ^uo  aooooM&^. 
im. .  540, 5f3,  746.~-Quo  dl«  Cfl  amm  ClBsair  tictus,  SEVi 
165,  469, 183.  —  Vlctorlam  d€  GerffiWrts  rep(^fU;  Ml 
50  L—  Non  ponlthf  in  litimeH)  fiersecufdluiDi  525?  T^  -4 
Ubinain  purpuram  iYHdUerit,  55i.  —  t^rom  prldkoailom 
fii  iinpefio  ffesserii,  post  StuncmPmtH  tiM^Mt  eC 
MatiAianl^SSy.—Maiimfsfor  tnvdetBadt^  m^HT.^Yei^ 


il6S 

ejus  aUlma  dpficlpnfis,  418.—  Brlbnniam  non  aiiljflt  ante- 
quani  Osar  forel,  507.— Persasuiruirt  vlcprlt.467,804,  »80 

CoNSTiTUERB,  itlem  ac  disjecla  reLonere,  dt  flrmiore 
slalu  robt»rarp.  jj    ^f^ 

CoitscLES.  Eorura  deslgnatio  aul  dfeclatalfoad  duosVer- 
luiuerlt  post  Yalerianum  imperatorein.  II ,  326.  --  De  eo- 
ruin  processlonihus,  et  per  annum  quot  essenl ,  526,  5f7 

—  Coiisos  deus ,  idein  at^.  Xe|.lunus  eduestrls ,  1 .  7li.  — 
Hulc  Cirtenses  ludi  consecrati.  *         llnd 

CoirrEMPLATibitfe  et  in  wnteniptndohem ,  lomtiones  Pa- 

irili -s  familljres.  H    4^  fgj 

CoNTixENTiA,  cjuid  sll ,  1 ,  718.  —  Ejus  nierces'     I,'  1i\ 

U)NtnA  ,  iioi  in  judlcils  usilalissima ,  el  qiiae  formulam 

saipiat.  ^         II    413 

CoNTHAHfeRE  vlreS,  iftlliies,  tJCcunlaiii.  6U\,  Droct)nel-e- 

gare,  colli-prft.  II    806 

CowthAtiitTS  '4mi,  railnltas  dubla.  1 1 443 

Co5Tttkc+Aiife  m;wW.-  IJ    ^5 

CoxTDMACfA  ,  hiferioMs  ^st  itt  snperitJrem ,  II ,  4l9!  — 

VictUs  coniurnacla ,  utrum  dtelbm  de  honiine  qui  contu- 

mantae  sua  sil  lm|»ah  S57,  419,  457,  530 

CowvEWTictTLA    ollin  dictJt  fei  foca ,  in  qulbus  Cbrisiiani 

cbnVeniebanti  if ,  47i,  555,  699.  —  Dicimri  ilem  de  quo- 

cummie  copiu  et  cbngregatloue  ,  t«rf.  —  Eorum  libdle  vo- 

cabuliim  odioSisSlmuni.  6SK) 

Ko«pi«  et  Coprianus,  quld  sipniUcent.  I,  989 

Cot^ftiXHDs,  pp^  calumniam,  prb  CyprlanVis,  1 ,  55i 

LoA.  Deejiis  venlriculls,   et  vants  eoruni  nominiluis, 

H  ,  42.  —  Dc  venis  ejusdem  ,  el  illarum  usu  ,  ibid.  — 

LD-um  primnm  nascL*nlibus  Ibrmelur  In  ulero,  55.  —  Qo* 

anim.iila  maximnm  illud  hab  aiit ,  61.  —  ttriim  sil  meiUis 

ST?(Jps,  61.  —  Caloris  viialis  officiiia  anliquis  babilum  ,  69. 

—  tor  pit) milmo ,  piudenlid ,  iuipientia,  1 , 415.  —  (iuod 
sll  sedcs  llmoHs ,  1 ,  689.  —  Principal6  esl  organon  oAi- 
inuni  affeclbmri.  1 ,  690 

CottONA,  duid  slgnlficet.  I  ]  528 

roROA.B.  Do  prtri'"»*iMsHtabdldf8,  tiuaenampostmoriem 

con!\?sboribas  et  martvTibus  sini  paraiae.         II ,  704,  703 

ConK)nAnft,  pro  torpare  indvi,  1    310, 5i>8 

ConwTS ,  ita  cOiniiarditiin  ui  animo  servire  debeai    II 

12.  —  De  omiiibus  ejus  jartilms ,  30.  —  Ulrum  sit  bo- 

mirtis  recc|.taculura,73,  80. --Mortiionini  corpora  non 

niniila\a,  sed  Integra  .servata  a  veti^rlbus,  467.  — Corporis 

maiprb,  I   310.  —  AninKe  debei  esse  subj«cium,  5it .  — 

fcjus  onicinm     ibid.  —  Uw  sensu  diaI>oli  dicaiur  esse  a 

Lacranlio,  3H.  —  Ab  iHo  ignoratio  Iti   hoiulnu  ,  .?00.  — 

Qnibit^:i-rtm  Jpsi  pnjnwi  sit  ,379  —  Ipsius  el  anlnii  diml- 

^tio,tfrfrf. —  Erga^nltttn  animte  halieiur  a  PIaioiiicls> 

381 .  —  EJas  esi  onirte  tempus ,  (^irdd  !n  terra  transigilin- , 

383.  —  IVon  est  anim«  carcer   763.  —  Deslderia  ipsius 

es.-;e  mere  lemporalla ,  770.  —  Stue  anima  nih.I  potest , 

md.  —  Corpora  pcsi  Vesurrectionem  qualia  futura  sint , 

oOt.  —  A11  corpni  sii  fcbminis  recmiculurti,  hospilium  , 

*tc. ,  tdim^  insirumenium,  915.  -^  De  ea  qnajstione  sen- 

ipniiai^aiholica.  910 

OmposcuLUM,  T»t*o  corpirs  hnmanotn.  n ,  73 

ConnoBonAMENTA,  nova  vox.  1 ,  383 

CoftmjfTES.  tinhlain  fiierint.  1 ,  187 

CoTriuliNATA  scelero,  quid  sim.  1 ,  710 

CoT^A  I  omifeX.  I   ^83 

t^ATks.  Corttcmnil  iSixlMt». !  ,  42«,  952.  —  Ortinam' foc- 

^'        ,  IM. 

CMjAftfe  t^l  ^^ve,  qnid  sltVt.  1 ,  480 

CRATto.  Ahnsive  de  Ver^o  divttfo  diehiir.  1 ,  981 

CnEiitoLiTAS  error  magts  tjnain  tulpa.  fl ,  632 

CnEMAni  et  uri,rigide  loqutindo  differre  ,  II ,  733. -^ 

Atlquando  synouyni&,  fbttf .—  Altud  essfe  cremdrl ,  el  cre- 

mari  in  clnpres.  liid, 

Cremttio  corportim  non  snblaUi  pci*  Amontnos ,  Tf .  343. 

—  Lapsu  tempt/ris,  et  per  Chrisiianos  abdiiia ,  ihd.  — 
C&ando  cOBfjeril  ei  de^leril.  Ibid, 

Creta  insula.  1,  l^ 

CniMtor,  {fro  criiuinalione,  seu  crlttiiaum  ftccasailone, 

,^  11,637 

Cottias  tvrannus.  I,  414 

Cii(iEsu3itfotCrassoin  divitiis  scrpetare.  I,  686 

CnuciAnE,  pro  crnci  afligure.  II,  607 

jChtJdiADit^  animae.  I,  800 

tJki'ci*sChi1Sti  vis  et  i^ilo,  I,  3«.  53t  n  seq.  —  Crux, 

pcBrfa  fniafiiis  et  servtlis,  529.-^0u0d  ejos  stgno  Christiani 

8*^.sslme  se  slguarent.  553 

^unA.  De  inira  Dei  ih  twxitn  tbiilbiinaiione  providen- 

ra.  il,  39  ct  spq^ 

'CnuiiiFnAGiUM.  QuMe  supjHldum.  I,  987 

*Cnux.  f^jussignoftigati  dJBinoties  k  fidelibtis,  11,  210. 

514.  —  I>^  pjfis  iwtemia  et  f^fllcacia,  ffid.,  il6.  671,^73. 

-— C(pleste  signum  Pt  inimortale  vocatuin  a  Patribus,  261, 

614,  671.  —  De  croce  ostensi  Condl^tillb  tn  <m%  1n  qua 


^A  1!!  0PEBIBU3  LAtitANTIl  COHnNUNtim. 


416« 

vlncpfet,  281,  369  428.  ^  De  cmcls  «Igno  ln\6sUmentls 

Jiominurn  el  In  coelo  viso  tempore  Juliani  apostat»,  427. 

—  ttrurn  TeHuIliani  lempore  imago  cruclflxl  craci 

snperaddita,  500.  -  Cruciura  ligurK  muniplices  apud  vfr- 


frontibus  freqnenter  imponendi. 
Crux  Gavlana 


,  670 
1,305 
1.588 
1,570 
1,454 
11,208,219,661,706 
1,145 
1,890 
11,807 


CtJLEus,  poina  parricidii. 

CuLTtjnA,  pro  cultus  rellgiosus 

CuLTus,  piurali  huinero. 

CuM,  pro  quoniam. 

CrMA»!  Sibjlla. 

CuM.te,  urbes  ejus  nominis. 

Cd.^h,  ex  quD  miliium  gcnere  consiarcnt 

rbXiNA  dea.  —  Yid^  Jutro. 

CtPiDiTAS.  Fons  psl  raalorum  omnlnm,  I.  367.  —  Virlus 
ah  sit  aul  vilium,  694.  -Ad  quem  usum  ddia,  704.-Mun- 
dum  ri'gii.  «*g 

nlfl''*'*  •'^^^  '^'^^^  *^i^'  ^'  ^^-  -  '^''^m  bnm  cnpidii.is 
port^  quinam  scnpsenm.  *  \  ggg 

CtnEtEs.  Quinam,  1, 178.  --  Art  dliofes  JoviS.        '  240 
Cbnio  consul.  |  ^^ 

Cunio  Maximus,  CurionbS  tolbored,  qutaam  dldl. 

CuntiM.  flir  se  dfevbvttWl  pto  palria,  f ,  881  .-^us  hlslo- 
J*»^.  I   916 

T  SJS^*-  l^"^  ^J^^  *  ^*'^*  Sacerdotlbb^  tetebrabantnr. 
I,  206.  —  >aria  ejuS  nomina,  233.  —  Sacrornm  ejns  cele- 
brandoriim  ritns,  234.  -  Aniistites  e]ns  Mpllssa?  mmcu- 
pate,  2*8. —  Uea   monUnm  cur  votata,  11,401. —liem 

A^lUs,in  ttnibus  Phryglse,  496.-Domina  proprletlicla.  5^2 
CtKiconuM  tnverecundfa,  1 ,  594.  -  Eorum  homen,  m. 

—  fcoruni  prinr.e|)s.  V>iA 

CtNOsunA,  urbs.  I  iS 

n«^nf?^.t!:'''-.^^l!?J^'^^.^^^^^^^  -^Tertumanum 

cmauii  lacerel,  ttnd.  —  Ejus  praecotimm ,  552.  —  Oppra  il- 

lius  in  quo  peccent,  \b%d.  —  A  gpntilibUs  dPrtsas,f&irf.  -^ 

De  po  Hieronymi  testimonlum,»«rf.  -  A  Lactaniio  imme. 

rlio  rP|jiThensus.  j  m^ 

CtnENAia  phiIoso|ihi.  |'  ^ 

CvRiLLA,  Dfccii junioris  filia,  dirrsliaha  fcfediia.      ll*  475 

CTHnftA,  oppidutn  ad  radicem  Pamassi.  \\  479 

C\nu5.  Quo  tempore  in  Persas  ceperit  imperium.  T  460 

D 

DAd ,  aliqnando  Dacisci  appeHiiU  ,  !I,  416.— Mbntetai 
coU»pin,it  instar  numinis.  '     '  womOTi 

DacJa  rebelljris  censui  sub]ecta  a  TVajatto,  II .  232  358 

ni  3if ,  489  498.  —  Amissa  a  t;alliend ,  et  ab  AuTelian6 
recuperala  ,  512.  -  Dacia  Rlpen^s,  un^Je  dicU  ,  490  - 
Medfterranea  qnare  sic  appellata ,  fHtf .  -^  btl^  „ova 
proxima.  jhiA 

DjEMOff.Apod  veteres  Mcih  estatqae  angelas  iim  ffe^ 

Dromwies,  crnci*  signo  fugaU  a  fidpRbus .  H  '21t)  "31  i. 

^:-^  i^4^'  v.^T ""''^P^'  amblgua,  938.-Dimoii 
Sociaiis,  532.  --  Vagantur  per  oinnpm  tefrin,  ibid.—Sab 
^i^^^^^JSl^^  colnntur,  533.  —  fHoruta  natura,  ibid. 

—  i'^act»,  .^5!..  —  ChrisUanorom  potestas  fn  eos  md  — . 
Quibus  nocere  possint,  ibid.  -  Artes  mate  ab  ipsis  Inven. 
ttt,  356^.  —  Romen  et  cultmn  deorum  affectanl  537  -^ 
-tJnde  ajiqiiatido  edant  firpdUla,  S38.-Homfnes  qoom^Klo 
fanant ,  iDttf.  —  Hurtianas  hostias  excogitaverant .  341  ^ 
Cnicis  signo  terrpntur,  531.  -  Christum  timent,  nonJo- 
yem,  534.  -  Eoruih  fnror  In  ChrisUano^  eSS.-dasUgatlb 
iMorum  in  diem  Judicii  non  rpservaiur,  Stfl.^Duo  teirmorfe 
peccaverint,  ei  nbi  dejccti  sint,  935.  ^Post  pecxjaium  ob- 
StmaU  inanpni  hi  tnalo ,  936.  -  De  divcr^s  dsmoiium  ^t 
nenbns,957.  —  Quaenam  ftitura  noscant,  iWrf.  —  Nuin 
gaudlum  perdplarit  ex  hominum  peccaUs .  9C58.  —  Ouod 
honorem  afffectent.  '  ^g^g 

A«jwvidinq«.  Dnde  Isiod  nomon.  551 

Daitab.  An  aareo  imbre  tiit  delnsa.  I  176 

DAifftL  propheu.  luier  propheias  a  JodaeislMfh  Inumera- 

I  486 

DAifUBms,  limesconstllutusdaammbarTarafli  fl  sfe -:. 

fdem  aique  Ister,  527.  — D  luuvlus  quandoque  Sictus  489. 

—  I.iines  anliqui  Romanl  Imperii.  *  7(S 
DAnE,  pro  dieere,  docere.  u  ^7  7% 
Davii)  proiheta.  Qnod  rex  fuerlt  potenUssitoUs ,  I  ,'468. 

—  Ab  illo  ad  QirtsU  tnortem  (luoi  anni  miuierenu/r.  509 
5>AZA,  srvp  Daia.  Vid.  MAXulilfcs. 

DEBEiiL^Tni^  puiKmis  lihldo.  i  150 

DEWcks.  LiUnls  qufdTSlnt.  if  70X 

DlWiiiWftb,  non'ortfnis  ftiatlhrtn) ^.  n;  tj^ 


Ml 


INDEX  RERUM  VERBORUMQUE  NOTABILIUM 


il6!^ 


DicmviM.  la  condendis  XH  tabulanim  legibus  i^jusii. 

1,665 
Decem?iri ,  praepositi  ad  libros  Sibyllinos  inspicicuilos. 

11,561 

DECEifKAUA.  Eorum  origo ,  II ,  409.  —  Quando  cei^bra- 

rentur.  Ibid, 

Dbcu.  Cur  sc  devoverlnt  pro  patria,  I,  381.  —  De  iis  yu- 

€tores  qumam  consulendi.  I,  916 

Decius,  animal  execrabtle,  II,  200.  —  Cbristianos  perse- 

quitur,  ibid.  —  Ejus  iiiteritus  ,  ilnd.  —  Qtiot  aiiuos  iinpe- 

raverit,  ilrid.  et  ill.  —  Mors  ejus  ullioni  diviuae  atlributa, 

)0t.  —  Quo  genere  mortis  perierit,  306 ,  645  —  Jussit  ut 

Cliristi.ini  cii)isimmolatitiis  vescereutur,263,795.— Cui  suc- 

cpsserll  in  imperiu,  44i.— Quando  c(B|>erit  imperare,  ibid. 

ei  645.  —  Qiio  anno  et  qiia  anui  tempestate  obierii,  441  , 

646.  —  Ubiiiam  occisus,  tbid.  —  Carpos  vicit.  476 

Dbclamationes,  quxnam  dict^  siiit.  I»  885 

Decurionbs,  jure  civili  lioinauo  torqueri  non  potcrunt , 

II,  228,  336,  516.  —  Quando  postea,  et  qua  de  causa  id  li- 

cuerit.  IM. 

Deflaorarb,  pro  deftrveicere.  II,  695 

DEJEcitrs  AifiMi.  402 

Deubatum,  quid  pronrie  fuerit.  II,  253,  796 

Delubrum,  quid  slt,  i,  166.  —  Diclum  a  veleribus  de  sti- 

pite  delabrato,  II,  500.  —  Non  usuritatum  nisi  ie  re  sacra, 

ye\  loco  religioso.  Ibid. 

DBMEifTARB,  DBMBNTiRB,  pro  imonire,  dementetn  esse. 

1,534,11,101.655 

Demetriakus  auditor.  I,  563 

Demetrius  Poliocertes,  Jupiter  Krcae^«  ab  Atheniensi- 

bus  quare  dlctus.  II,  474 

Demutare,  demutatio,  pro  miilare,  mulaiio.  11,  655 

Dbmocritus.  Asseruit  omnia  fortuito  (acta,  I,  ti9,  760. — 

£x  illo  plera(tue  hausit  E|iicurus,  119,  402.  —  Quoinodo 

yixerit  et  obierit,  404.  —  De  ejus  morie  opiniones,  407. — 

Coiilemnit  diviiias,  et  spoote  excaecalur,  4^2.  —  Quod  ve- 

rilatem  dixerit  iu  puteo  demersam.  439 

DEMOpmLE  Sibylta.  I,  143 

Dektes,  plus  ad  loquendum  conferunt  quam  lingua ,  11 , 

44.  —  Dk  iiiirabill  illorum  ordioc  et  struciuia,  ibid.  — Mo- 

laresnndedicti.  Ibid. 

Depikgerb,  pro  obnervare.  I,  552 

Dbscribbrb,  ut  X«oTeifMv  apud  Grapcos ,  verbum  usiiatum 

de  reiisu.  II,  415 

Dbsbrtio  pugnae  imperatori  el  miliiibus  turpissimae. 

11,825 

Dekidbre,  idem  quod  descendere.  II,  742 

Detractare,  pro  delreclare.  II.  664 

DEUCAUoms  diluvium.  I,  315 

Dbus.  lijus  C4vnsiba  el  dispositionescogitatiohumana  iioo 

potest  ass(*qui,  1, 113.  —  Summus  Deus,  loiuiiu  Lactan- 

tiana  ,  ibid.  —  Est  pater  ct  judcx ,  1 17,  —  Est  doctor  sa- 

pientia*,  duxaue  veritatis,  1 18.—  Ejus  |<rovideutia,  120. — 

Elusunitas,  122.  —  Euinunuiu  ox  poetis  qiiinam  agiiove- 

riot,  ibid.  —  Ejus  nouiina  apud  Etluiicos,  ihid.  —  Acciden- 

tia  cadere  non  po^sunt  in  illum,  123.  -  Uuiis  praedicatiir  a 

pro|  heiis ,  127.  —  El  a  noetls ,  129.  —  Cur  ei  uomen  noii 

sit ,  140.  —  Hunc  muudi  coiiditorem  Sibvllae  confltt^ntur, 

147.  —  De  ilb  Apollinis  testiiiionium,  148.  —  Non  est  so- 

litarius  licet  unus,  149.  —  Ejus  nomen  extruditur,  qiiando 

aliis  tribuitnr,  150.— Nullo  modo  polest  comprebendi,  152. 

—  N(m  a  seipJM)  geiiitus  en  aut  procreatiis,  152,— Vis  ejus 
ac  majestas  a  IMatone  prsedicata  ,  153.  —  Sexu  noo  eget , 
155—  Est vereomuipotoiis, tWd  — Nomen  Jovis [^ai  tribui 
Doo  1'Otest,  176.  —  Veriis  est  omiiiuiu  pater ,  177,— Quare 
non  potest  Jici  quod  fuit,  184.— lu  eumcadere  nun  |  oiest, 
iit  coiicipiat,  202.  —  Nec  cadit  in  illuiii  imbpcillitas,  204. — 
Huoc  deorum  cultores  coiitiipotur,  255.  —  Uiide  adversus 
eum  imnietas,  256.  —  Ille  solos  creator  esl  coleiidus,  276. 
— £x  uibilo  fecil  omm:i,  298.  —  Ipse  iialura  eht.  299,  304. 

—  Ea  scrutari  oefas ,  qii^  celata  voluit,  304 ,  305.  —  Huic 
quare  Orieus  accenseatur,  307.  —  Solus  bab^t  rerum  om- 
oliim  cum  Filio  potestatem,  338.— De  ejiis  paiieiitia  et  ul- 
tione,  341.  —  Ira  quo  seiisii  ipsi  conveniat ,  .342 ,  942.  — 
Ipse  est  summa  sapientia ,  .352.  —  Ejus  couteiiiplaiio  qiiid 
sit,  373.  —  Huic  soli  viudicti  in  iutcKro  est,  408.  —  Kjus 
prsece()U  auanium  valeaoi ,  432.  —  Solus  virtiilem  |  otest 
bonorare,  435.  —  Unus  est  pater  et  douiiiius,  454.— Solus 
est  iiri^f  ibid.  — *  Amare  debemus  euin  tanqiiain  filii ,  et 
timere  lamquum  servl ,  456.  —  Fons  esl  safieiiUae  et  reli- 
ffionis.  fWd.  —  Filium  ab  aeterno  qiiomodu  genuerit,  467, 
922,  961.  —  Antiqiius  dierum  quare  a  Propbeia  diaus 
481.  —  Agnoscere  eum  qiiid  sil,  535.  —  Qiiod  uiius  sit 
Deus,  licet  fillum  babeat  «qualem,  539  —  Oili  noii  potest 
ni.sl  per  filium,  540.  —  Pater  oninibiis  idem  est,  569.  —  II- 
lius  templom,  572  —  EJus  cullu  viiia  omiiia  fugautur,  ibid. 

—  CuUus  ejus  dev otiooem  maximam  fldemiiue  desiderat 
^IO.  —  Malos  [loteotet  efse  aa  beatos,  bonos  rero  roiseroi 


et  inopes  cur  patiatur,  626.  —  Quo  rito  coli  eum  oporleat, 
634.  —  Quod  sacrificiis  nou  indigeat,  635  — Neoue  lerre- 
iiis  iiidigetoperibus,  636.  — Fons  est  booorum,  u53. — Nou 
potest  ratiotiem  boniiuis  obtiiiere  qui  euin  nescit ,  662.  -^ 
Fons  est  i|>se  boiiiiatis ,  ibid.  —  Ipse  est  omnis  virtutis  ac 
(loctriiixcapul,  664.  —  Praece|>torum  ejiis  observalionem 
facilem  esse,  698.  —  De  ejus  bouitate  et  cleiueiitia ,  7^. 

—  Quod  ipsi  nibil  sit  clausuin  aiit  secretum  ,  724.  —  De 
ciillu  illo  dijfiio,  atqiie  de  i  luni  laudandi  torma,  728.  —  Illi 
cur  pauperes  et  huiiiiles  credani  fiicilius,  quam  diviies,  738. 
— ^lnter  i}«ius  hoiiunisque  sapieutiaiii  quantum  dislci,  740. 

—  Illi  soli  nota  siini  opera  sua ,  ibiiL  —  Quod  non  sit 
rauiido  pprniixlus,  742.  —  Quo  sensu  muiidum  cor|*iis  ejus 
fecerit  Plato,  7il.  —  Coli  se  et  boiiorari  ab  homine  cur 

•  expelat,  754  —  As|>eciu  compreh^ndi  ne|uil ,  sed  mentis 
oeiilis  est  intuendiis,  764.— Soliu»  est  qui  aetemae  vitae  prav 
mium  largiatur,  780.  —  De  inen^irrabili  ipsius  fiotpstate 
etiam  in  incorporalia,  80 1.  —  D .i  oomen unde deductuni, 
890.  —  Quod  angelis  non  indiguerit ,  ut  nou  esset  solila- 
rius,  893.  —  Deiis  nou  se  Deum  genuit,  894.— Quod  io  eo 
cogitatio  nulla  sit,  ac  proiude  neque  prudeutia,  921.  — Cur 
mula  fleri  i  ermiiiat,  941.  —  Ejus  peTuiissio  quosrnsu  actio 
dicatur,  955.  —  lu  il  o  noo  est  aliud  intelligt^re  ,  et  aliud 
esse,  963.  —  Quo  S(*nsu  sit  in  eo  sa|»ieutia,  966.  —  Voloa- 
tas  « jus  circa  hominum  reprobalionem,  984.  —  Quo  sensu 
dicatur  derelinquere,  indorare,  excaecare.  986 

Quod  sit  iinus,  nec  |K)ss:nt  esse  plures,  II,  1 10. — Ejus 
provideutia  iu  varia  animaiiliuin  coofiKuratione ,  3 1 . — 
Ipsius  muneiis  e^t,  c|uod  vivimus,  74.  —  Lumeo  esi  hiima- 
nae  iiicdiLs,  81.  —  Utruin  fi^uraiii  aliquam  babeal ,  83.  — 
Non  est  otiosus  et  nibii  cuniiis,  89, 1:26  et  seq. — Quos^iisit 
ira  i|)si  tribuatur,  89 ,  92,  131.  —  Nec  meote  compreheudt 
potest,  noc  liiigua  enariari ,  111.  —  De  ejus  uiiilatc  sen- 
lentiae  pbilosopborum,  112,  113.  — Timoris  illios  oecessi- 
tas,  114.  —  Qua  providentia  boiia  et  mala  ordiuavfril ,  119 
et  S(H|.  —  1n  euiu  ii  n  cadit  neque  timor,  oeqoe  libido, 
oeque  invidia  aut  cupidilas,  124.— Etiam  cum  iualis  ubesl, 
noci'Os  non  est,  128.—  Ejus  uiis<*ricordia  et  paiientia,  137, 
138.  —  Ira  ejus  qiiomodo  immortalis,  iAO.—ueus  SNimmfi, 
locutio  freciuens  Laciautio,  193, 820, 825.— Domioi  nomine 
jure  appellaliis.  572 

Acuod^;.  nomen  Bacchi  apud  Arabes.  II,  494 

DiA,  iiisula  Oela;  adjacens.  I,  895 

DiABOLus.  Konuscreatus  a  Deo,  per  se  malus  effectos  est, 
L  295  —  Priiuiim  ejus  peccatum ,  iWd.  el  9S.  —  Uuic 
Occidens  quare  iribuatur,  307.  —  llli  Deusab  initio  lerrae 
dederai  polestaiem,  330.  —  Qoare  »«i|uman<K  a  Trimegisto 
appelletiir,  331.  —  Uuiversis   homiiiibu.s  iiiskiiatur,  443. 

—  Patres  quiiiam  eum  non  statiin  ad  poRnaui  deirusum  ar- 
bilraii  siinl,  ibid.  —  Homiiies  variis  arlibus  captat,  648  — 
Foiis  est  malonim  ,  653.  —  De  ipslus  alligatione  per  uiilte 
annos.  808 —  De  ejiis  emissioue ,  813.  —  Quare  diab^»las 
ai)pellatiir,  924.  —  Parvula  mora  intercessit  iuler  crealio- 
nem  iiiius  et  lapsuin,  938.— lo  quein  locom  |iost  peccatum 
fuerii  dptrusus,  ibid.  —  Adversarius  vocatus,  II,  191,  471, 
600.  —  Dux  el  iiii|ierator  eoruiu  qui  l^esiam  Christl  per- 
sequuntur.  504 

DiAcoifi.  vocati  ministri  simpltciter,  II,  503, 695.— Ilera 
et  iiiinistri  Dei,  Cbristi,  etc,  '  695,  69$ 

DiADEMA,  utrum  Cssaribuscommune  cum  imperaioribas, 
II,  51 1 . — Illud  iuiperalorum  Romaffiorum  primus  quissump- 
seiit,  512.  —  Quale  esset^  Ibid, 

DiAOORAS.  Excliisit  deoa,  I,  120.  —  Ab  AtheniensitNis 
pro8crli.tus  est,  ibid.  —  Quos  libros  scripserit,  tWd.  —  i- 
•m«  quare  coKuominatus,  il ,  99.  —  Quo  temiiore  rixerii , 
t^.  —  Melius  iinde  dictus.  ibid. 

DuifA.  Ejiis  virginiias  quam  suspecta,  I,  209.  —  Sacrifi- 
cia  buuiana  ipsi  oblata  apud  taiiros,  250.  —  Tboaothea  cur 
dicia,  229.  —  Erat  ioter  Nautarum  oumina,  237.  —  Trivia 
unde  appellata,  354.  —  Nemorensis  dicla  et  mootivaga,  fl, 
493.  —  Tauric»  slmulacrum  ab  Oresie  sablatom  ubi  ja- 
ceret.  498 

DicATio  pro  dignatiooe.  II,  268,  573 

DicAARcmjs.  Quinam  fiierit,  I,  404.— Ejus  de  aetemttate 
hoiniuis  et  aiiiinae  sent«*otia.  ibid.  et  761 

DicE,  seu  iistitia,  pagaoorum  dea  I,  592,— Eadem  qnae 
Astrtca,  Tbemis,  rtc.,tStd. 

DiEs,  apud  Romanos  qualis  fuerit,  et  unde  illuro  incipe- 
rent,  II,  385,  584.  —  Quomodo  numeretur  ab  astrononiis, 
430.—  Dies  mensMiiii  Asiani  qua  ratioue  putareut,  445.  — 
Dcdiebiis  nefastis  et  felicibus,  501.— Quos  prssertim  dies 
suipliciis  Romani  pr»sides desUnarent  701 

DiESPiTER,  Jovis  cogiioiiien.  I,  190 

piFFiciMTBR ,  rara  vox  sed  Ciceroiiiaoa.  II*,  663 

DiGiTi  De  illoruiii  speeit^,  usu,  oumero  io  maon  et  ordl- 
ne,  II,  45,  46.  —  De  eorumdem  usu  et  fbrma  in  pcdibos. 

DioifB)  DiGHusiMB,  pro  sicut  erat  merilus.  II,  S4S 


1169 


QVJE  IN  OPERIBUS  L\CTANTII  CONTINENTUR. 


H70 


Dii.  De  iis  philosophorum  sententia,  T,  120.  —  Non  mnl- 
Us  opns  psl  ad  imiiidi  rpKimeii,  121  —  Poetse  bpliantes 
illos  inlep  se  fiiixernnt,  125.  —  Dil  popnlares,  134,  —  Quo- 
moiJo  (lii  credili  sliit,  1?$6.  —  D«  iis  auciores  consul»»fi<ll , 
IT7.  —  Qnomodo  iioaiinrs  cum  fuerini,  dii  sint  numinati , 
192.  —  Dii  provinciahfs  qniiiam,  194,  195.  —  Dii  miijoruiii 
gentitini,  199.  —  Quod  dii  esse  mm  |>ossint  divesi  spxus, 
201.  —  iLOnim  «rumiiae,  206.  —  De  aillalis  ab  iis  iii  ho- 
mines  I>ene6ciis ,  209.  —  Ne  homines  quidein  probi  fue- 
runl ,  216.  —  De  diis  Romanonifn  profiriis,  iiid.  —  De 
sacris  deoruiu  el  eorum  inysteriis,  230.— lilis  con^rralis 
nouiina  immntantur,  256.  —  Sirnulacra  eorutn  et  iiisij^nia 
liiimt^ris  bajulaotnr  241.  —  Eorum  sacra  iii  (talia  quis  in- 
stituerit,  242.  —  (llorum  colendoruin  iiiiliuin,  247.  —  Mu6 
eorum  simulacra  roronandi .  256.  —  Ima^iiios  illonim  noii 
eraiit  dii  apud  Gentiles^  258.  —  lihruni  ttugendanim  qiiae 
ratio  |»rimo  inventa,  259.  —  Diis  velalo  capiie  sacriticaban- 
tur,  265.— Dooii»  pretiosis  fnistra  excoluiiiur,  270.  —  Sua 
habi*l)ant  vebmenbi  et  amicula ,  272.  —  lis  ipsis  a  qtiibus 
viotali  eraiit,  nihil  nocere  |iotueruiil,  275.— Fatris  iioroiiie 

3u()d  iiemo  illorum  vocari  po.s8ii ,  453,  458.  —  lldHin  .snnt 
ieiiH)n«*s,  554.  —  Illorum  culitis  mala  omnia  advt^xit.  575. 
—  De  flagitiis  illorum  qui  coliint  eos  ,  ?«75.  —  Quod  t)Oiii 
et  itisti  esse  non  possini ,  583.  —  De  eorum  crutielilate  iu 
chrisiianos,  384.  —  Meriio  a  pro|>hetis  bestis  iiominaii , 
ibid  — De  iliorum  insciiia,  furoribus  alqite  odioiM  fkJo- 
les ,  611.  —  Eorum  religio  qtiain  inanis ,  617.  — Cnlius  il- 
lorum  c«ciias ,  625.  —  Honores  divinos  qtiomodo  adepii 
sint ,  11, 111.  —  Multi  esse  non  pos.sunt ,  110.  —  Moiitiuin 
dli  quliiam,  403  et  seq.;  493  et  seq.  —  Onmes  dii,  pro 
oainia  deonim  templa.  708 ,  792 

Dioms  sumnnis  sacrificare.  I,  224 

DiLuviA  quot  iiiimerentur  ,  1 ,  313.  —  De  iis  fldes  quam 
Incerta,  ilrid»  —  De  aonis  quos  vixere  homines  post  dilu- 
viiiro,  f)34.  —  Post  diluviuni  hiimaDa  vila  iu  ceutum  et  vi- 
gioti  annis  coliocita  noo  fuit.  Ibid. 

DiNOBucBUS.  Sunimum  boouin  iii  qao  constiluerit. 

1,364 

DiocLKA,  Diocletiaoi  mater,  II,  514.— Item  patria  ipsius, 
nbi  sita,  513  —  Utrum  natus  in  ea.  514 

DiocLETiAicus,  scelerum  ioveiitor  et  malorum  machina- 
lor ,  II,  204.  Quos  et  qua  de  causa  iinpehi  fecerit  partici- 
pes,  '^M ,  307  ,  482 .  483.  —  Orbem  romaiiiini  qua  ralione 
«ubverterit,  204.  —  fcjtis  avariiia  205,  307,  652. — Diocles 
voc.itiis  ante  susceptum  et  post  de|iosituiii  imperium,  209, 
226,  513,  763.  —  Ipsius  timidilas,  208,  652,  662.  —  Scru- 
tator  rerum  ftiiurarum,  210,  314, 668.  —  Rjiis  lu  Chrisiia- 
nos  persecutio  unde  orta,  210,  211.  —  Iliiits  in  velandu  se« 
y^fme  siia  ralllditas,  213,  216,  405,  581.  —  Inddit 
in  demenliam ,  220.  —  An  imperium  spoute  deiK)suerii , 
220  et  seq.  332.  —  Imperatorum  primus  voliiit  adorari , 
223.  —  Qtto  die  et  anno  |  urpuram  defiosuerii,  225,  328; 
510.  532. 721,  722.— Veleranus  rex  eleganler dicius,  534, 
724.  —  Vivus  vidit  ima^ines  suas  abolf*ri,  259,  365.  — Quo 
genere  moriis  sit  extii'C!us,  ifrid.f  .552.  809,  —  Quando 
obieril,  365,  366,  552,  809.  —  Unde  orienrlus,  309,  513  et 
seq.  —  Quot  annos  imperaverit ,  309,  55S.  —  Quo  anno 
triumphum  egerit  de  Narseo ,  313  ,  316.  —  Nullain  aliam 
uxorem  habnit,  quam  Priscam,  518, 320.  —  Hanc  quando 
duxer  t ,  ibid,  —  Quam  fnliciter  regnaverlt ,  524.  —  Quo 
anno  Vicennalia  ipsiiis  celebr.nta,  325.  —  Ad  ininerium  qiio 
die  et  aiino  sit  promotus ,  ibid.f  652,  706.  —  Noniis  ejus 
consiilaius  quein  aonum  inoidat ,  326 ,  706.  —  De  decuno 
quid  seiitiendiim.  328.  —  Memorubile  dlctum  iiisius  impe- 
rium  resiimere  respueniis,  352.  —  Consensus  ejus  utrum 
cxpelitns  ad  creaodinn  Licinium  impcratorem ,  353.  —  lo 
vila  commnni  quot  annos  egerit ,  552, 808.  —  Multa  pr«- 
clara  opera  cxtruxit ,  483.  —  Qua  sun^rbia  Galerium  ad 
carpentum  suum  ciirreri>  passus  sit,  488.  —  Utnim  primus 
iiDperatoruin  geiiimas  adhibuerit  in  calceis ,  ibid.  —  Post 
deposiluin  imperiiim  qfio  concesserit ,  513.  —  Utrum  post 
morlem  relatns  iiiter  divos,  513.  —  Utrum  cum  Persis  bel- 
liim  gosserit,  580.  —  Favil  ali(|uando  Christianis,  652.  — 
Qiio  «tatis  aniio  sit  mortuus,  657. — Utrum  post  de|)osilum 
imperiuni  servata  illl  |)Otestas  imperatores  alios  creandi. 

764 

DioGETfES  Cynicus.  Captos,  sedredemptus.  I,  430 

DiONTSius  Tyranniis.  Sacrilegla  sua  jocis  excusat,  1, 273, 
919.  —  Qtianla  feliciute  reguaverit,  273.  —  Piatonem  diii 
secum  habuit.  274 

DiRuiPTio,  vox  insolens.  I,  822 

DiBipBRfi  et  DtRiPBRB,  io  quo  ditferant. 

II,  203,  240,  527, 649 

Dis.  Idem  quod  grsce  nHoOtwv.  000 

DisciPUifA  solewois  Novi  Testameoti,  quid  sit. 

11,616,617 

DiSGORDU.  Qood  noQ  sit  sectmdum  homiois  ratlooem. 

L  h  671 


Di9CREScERE .  pro  durescere^  II ,  422.  —  Itcm  pro  intu- 
mescendo  dil  <tari.  780 

DiscREVERAT ,  a  discrBsco ,  pro  dittendo.  Discrescere 
gallice,  iieudre  davmilage.  jl^  2i8 

DiSERTCS,  qiiis  sit,  quis  eloquens.  I,  385 

DisjECTUs  aninii,  idf  m  quod  animo  dissolutus.      II,'  662 

DlSPATENTlA.  i^  574 

DisPATBR.  riiito  iia  appellalur.  I,  l9o|  900 

Dispo^mo,  DispoifERE,  quo  sensurecept»  vocesiem^pore 

Lactantii.  11,222,329,782 

DispuTARE,  idein  ac  couferre  cum  allquo.  II,  2i0,  232 
DissERERE,  quid  sit.  1    114 

DissicERE,  prorfissecflre.  1,288,402 

DissipARu.ts,  rara  vox  ,  at  Dcerouiaoa.  II,  105 

DisTRAHERE,  pro  sepamre.  II,  806 

Divi  lapides,  (|uinani  dlcti.  II,  495 

DiviNATio  supcrstiliosa ,  a  tlmore  proficiscitur.  II,  403 
DiviMTAS,  vox  pro  D»»o  usurpaia.  11,  268,  431,  828,  829 
Dius  mensis ;  in  Asianorum  procon&ularium  aooo  s  >hri 

quoius  es^ei,  II,  443.—  Uude  iuciperet.  Ibid. 

DuLABELLA    COIISUl.  I,  201. 

DoLORis  privalionHin  non  esse  summiim  bonum.    1 ,  367 

DoLus  malhs  boux  tidei  opponitur,  II,  766.  —  Ejus  de- 

finiUo.  Ibid. 

DoMESTici,  quandoque  dicli  corporis  imperatorii  cusiodes, 

qui  doiiii  excubabaot.  II,  407 

DoMiNAiu,  cum  gigoeodi  casu ,  II,  122.  —  Idem  passive 

posiium.  218,324 

DomNi  nomeo  ab  Ethnicis  dils  deabusque  indituoi. 

II.r72 

DoMiTiAifus ,  ab  Apollooio  delusus.  I,  557 

DoMiTUNUs,  iion  miuor  tvramius  Nerone,  II,  198.  —  l)e 

looga  et  felici  ejiis  dominaUone,  199. 639, 610.  —  Memo* 

ria  ejus  erasa  et  acia  rescissa,  199,  305,  395.  641.— Multa 

inirabilia  opera  fabricaverat,  ibid.^  396.  —  Duodecim  Oe- 

sarum  postrrmus,  198.  —  Calvus  Nero ,  et  ponio  Nero- 

nis  10  crudeliute  dictus ,  ibid. ,  304 ,  305,  395.  —  Quaiido 

saevire  cu^icrit  in  Christianos  et  fuerit  inlerfectus,  439 , 

640.  — lllos  uiruni  ab  exillo  revocaverit,  305,  475.— Tilo 

fratri  qiio  anno  successerit,  439,  640.  —  Caesarisanpellatio 

utrum  illi  polcstatis  aliquid  attulerit ,   468.  —  Occiius  a 

suis domi,  in  (jalato ,  475,  6iO,  641.  —  Ecrlesiam  noii  diu 

perseculus  est,  476, 640.  —  Cur  non  numeratus  a  Pruden- 

tio  iiiter  persecutores ,  476.  —  Utrum  sub  lllo  habueriiit 

ChrisUaoi  ecclesia8,(|uales  nunc  cernimus,  584. — A  Nerone 

ad  eum  qiiol  anni  cffliixerint,  639.  —  Quo  aetatis  ejus  anuo 

Nero  occubueril ,  ibid.  ^  Catalogus  operuiu  qu£  fabrica* 

verat.  64t 

DoMmoRVM  monumeotum,  ubl  situm,  II,  304.  -^  In  eo 

Neroriis  reli«|U!ae  conditae.  Ibtd 

DoMiTiusjuriscoosultus.  1, 587 

DoNATiSTf,  lidem  ac  Mooteses,  seu  Monlenses.    II,  315 

Doif  ATUs,  cui  libri  de  Ira  Dei  et  de  Mortibus  perspcuto- 

rum  suni  iuscrinii,  II,  79.  —  Novies  tormenta  pro  Chri^o 

periulit,  189,  217.  —  Sex  amiis  detentus  in  carcere,  189. 

—  Eiiiissus  extretiiis  Galerii  leronorihus,  190,  250,  301, 

324.  —  Ejiis  in  fide  constaotia  ,  217 ,  218.  —  Unus  fuit  e 

sanctioribus  Ecclesiae  coiifessoribus.  j^i 

DoROTHEUs,  laudatus  ab  Eusebio,  ftiit  ex  numero  praepo- 

sitoruni  sub  Diocletiaoo.  I!,  315,  448 

Duci  et  Dbduci,  absolute,  pro  duci  ad  supplicium. 

II,  548,  806 
DopuciTAS.  II,  35, 42 

DuuMVUu,  praeposiU  ad  libros  Sibyllinos  iuspideudos. 

II,  56 

E 

Ebobis  usus  in  sacris  quaotns  fheriU  I,  728, 1000 

EccLBSiA.  Ecclesiae  nomen  apiid  Christiano6,I,  !^.— Sola 
catholica  Eccle^ia  veruin  Dei  cnltum  retiuet,  542.—  Quae- 
nam  illa  sit,  543.—  Ecclesia!  a  chrisUanis  prlmoconstructa: 
valde  obscurae,  638.  —  De  eomm  ecclesiis  sententia  or- 
ibodoxa,  911.  —  Apud  eos  quani  sint  antiquae,  ibid.  — Con- 
ira  illas  hieretici  quioam  iosurrexennty  *^i3.  —  Earum  or- 
natum  Deo  esse  acceptlssimum,  919.  —  De  more  auUquis- 
simo  illas  exoroaodi.  Ibid. 

KccLBSu  chrlstiaoa  ,  post  mortem  Domitianl  restituu, 
clarius  eooituit,  II,  199, 200. — Ecclesiae  nomioe  aedem  re- 
bus  sacrls  destiiiaiain  cbristiatii  significalKint ,  213.  —  Ec- 
clesia  verum  Del  templum,  203,  394.  —  Eccleslae  cbrisiia- 
norum  primis  saeculis  carebant  aiinulacris,  518.  —  Calami- 
tosus  Ecclesift  chrisUaoae  stains  quarto  saeculo,  359.— 
Eccleslis  bona  immobllta  quando jinthibita.  qiiaudo  noo. 
566  —  Uu^tim  sub  Domiliano  elTroJanoaBdlBcataequale» 
nunc  habemus ,  584.  —  Ecclesia  cbristlaiia  quaudo  coiiStl- 
tuu  demum  censenda  sit,  606,  629.  •—  Ecclesiae  utrum  ia 
^xeelsts  locis  tpasitae.  ^ 


im 


MOCX  Hm}ii  YEaBQAUMQUe  ^TAPIUUM 


Edkv.  Rflgio,  iilii  paradisuft.  I,  522 

EoicTUM  Diocleliani  et  Maximiani  adversus  cUrisiiaaos , 
quo  die  et  anino  ijrAawlgauim  ,  II ,  3|3,  317,  ^,  687.  — 
fiylerii  pro  cbristiaiiis  nuaiido  ciniwuui,  ei  proposiiuui  Ni* 
C0Hi»»di»,  250,  781,  78(>.r- Coo^iawlmi  el  Liriuii  ju  eorum 
gralia»)  quando ,  ei  ubi  emissum »  aut  proroulgatuui ,  267, 
B97. 1—  Quodiiain  discrimen  inter  edicia  et  littrr^  impe- 
faloruiB  ad  prsesides,  835.  r^  Cdicia  generalia  quorum 
9ominil)US  inscribereotur,  38) .  —  Noo  pro|)onebablur  in 
{yovipciis,  pisi  pra^sidum  programmate  munita. 

566,  783|  827  y  833 
EmcTio,  rara  vox,  at  Ciceroniana.  11,  103 

EoiMA  dea.  Simulati  Numae  cum  ea  congressu«,  1 ,  2i3. 
—  UrKJedicU.  IM. 

Egb^ius,  titiilus  honoris.  1 ,  538 

Ela«abalus.  Deus  sub  montis  »pecie  cultus,  11,  iOi.  — 
Vnde  dictus,  jM-  -^  Qu^le  illius  $imulacruin.  Ibid, 

ELntMOsnyA-  Ouo<|  Dgus  illl  veniam  tfibuat  pecfiatorum. 

1.886 
ijxBPHiirruTi.  Qw  vere  Ules  sinU  1, 586.  —  Ao  leprose, 

^LBpHAS,  Leu<a  bos  unde  dictus,  11, 10.  -^  Dei  provi- 
deniia  in  ejus  prot>o«cide,  26.  —  ElepiianlJB  ad  currum 
juncti  a  Veteribus.  218,  3:^ 

Ehtcmu  Mcra.  Vnde  «ogoominata «  ei<|uo  mu  cele- 
^aia,  I,  237 

KwTfBmu»  uinmi  uxor  Diodeiiani.  II,  321,  tM 

EuAS  proohela.  An  mitiendus  a  Deo  in  6de  muudi .  I , 
1008.  -^  De  fulura  ejus  cpmite*  1009 

EuAS  et  Enochiis,  an  revorsuri  et  futuri  in  fine  mundi 
Chrisii  praecursores,  IJ,  595, 635.  «-  TraoslaU  yivi  io  coe- 
lum  quare  crediti.  Ifnd. 

EuiQovnu  muluioi  plulosoi^i»  debet,  1, 114.  —  Quo«  • 
BHxlo  juveoes  olipn  ad  eoio  erudiebao;ur,  wuif  ^  ISoo  ett 
damnata  a  Laotaniio.  348 

EiniABm,  quid  sigBiOcet.  I,  479.  «^  Quod  eo  oomiua 
Cbrisi«s  ouuquam  ioerit  appeaiatus,  Itn4, 

EypnoflM».  Au  poela  aut  pbilusopbus ,  J ,  320,  931.  -<t 
Quatuor  elemeota  rerura  prioi  ii  ium  statuit,  320.  -*-  lo  >Eu 
oamse  prseripitat,  400,  950.  ->-  Qmpia  e^  iUe  et  amtcilia 
eleroeoiorum  couslare  dtxii*  929 

Endo,  pro  iu.  I,  211 

EvfTA,  urbs  Sieilie  oM  Ceres  cuMa.  I.  275 

Ejfmoi.  DodiM  «jvb  bisloria  qpid  referat,  I,  190.  ^ 
lila  quBm  ver»  sit.  191 

EpiorBTi  de  Providenlia  ie^twaooiiiio.  I,  1:^ 

EncuRU4.  Aaseruii  fortuito  ^cui  omnia  ,1,  120.  ^  Ei 
Democriio  pleraque  hausit,  ibid.  —  Illius  a^tas,  303*  ^ 
Ortum  aiiiotalium  ierrie  irlbuit,  516,  -^  SoiiMO  iaiUum 
diiil  quaolus  videtur,  353.  —  Suouaum  l)ouum  iu  quo 
eoostiiuerit ,  363.  945.  —  Ejus  couiineuiia.  SQ5.  399,  945. 
Quomodo  Deum  tmum  ei  maormpium  iotelleBerit ,  380. 
-^  Diseiolina  illius  iiode  c? lebrior,  598,  r-^  Omnem  doc- 
trlnao)  oaoinat*  iM.  -*  Uode  fluxerit  tou  ejus  disciplina, 
599.  ^  Provideoiiao  negai,  401.  —  £3us  de  Bveute  ratio- 
clnaiio.  403.  '-^  Km  iiocirioa  flagitii«  viam  aperit ,  404.  — 
Rudea  litterarure  iovitat  ad  pbiiosophiam  ,  4)9.  "-•  Sapien*' 
iem  affirmat  beatum  esse ,  etiam  iinm  iorquetur,  434.  •— 
lo  q«o  veridleus  fuerii,  736.  *-  Error  illius  circa  lueiDbro- 
ruo)  officia,  II,  28, 29.  —  Arguilur  ejua  opioio  de  vislooe, 
38.  —  Pees  reliquii  verbis,  reipea  susiulit,  87.  -i-  Evertlt 
OQMeo)  relfgionem,  96.  —  Mondos  dixit  iu  inOnilo  iunu- 
merabiles,  lOi.  —  Ejus  nataiis  a  quibusdam  oUw  guoiQodo 
celebraretur.  569 

EpipAURUs.  Ubi  sita,  1, 180.  —  Celebrls. 

Eptificioif  et  E(>ioicia,  canllca  oliiu  victoribus  dicata,  II, 
638.  —  Qualia  fuerint.  lifid. 

EpiSTOLA.  rtdeLrrTERA. 

£ou«,  Ao  Tenlo  coocipiani.  J,  478 

Kooo  del9t>i,  de^ire ,  defluere ,  quo  seosu  dktQn  de  iis 

3ui  de  eaoo  desoeadet)ant ,  II ,  477.  -^  Desilire  equo  ei 
efluere,  10  qtiodifreraot,  im.  ^  Equi  albi  joocii  eurribua 

iriumpbanlium  •  564.  — *  lis  usus  quis  primus  ftierit,  505. 

^  Jovi  et  Soli  cmisaorati,  505.  Equi  «ioguli  uoiBiqa  sua  io 

circo  babebaot.  516 

Cbaiit  esrmm  m  eertabant.  II,  315 

Sjusmus.  Quanti  Socrateiii  feceriL  |  41<| 

KaATnm,  oonet  pr9«idis,  U,  365«  -^  F^faaq  JEraiuips, 

a  gr«oo  ifM««iif.  426 

Ebbtbuoi  pbiioioplii.  md$  MiaAiuci. 
Ettmom  origo ,  I,  908.  *-  Qui» Mrli,  ikid,  An  eum 

draeoiie  eist  a  inquBus  iiii.  /M. 

Um^x^.  Urbs,  1, 139.  ^  m  sUa.  Wd, 

EBTTmuu  Sibylla.  I.  iif^ 

Kbttwm,  oppidum.  1, 14tf 

Ebbobm  via  mi^odax,  1, 658.  -^  MuUiplex  tM9u     JM. 
Ebaias.  —  Vide  Isaiab. 
KsBMi  liber  an  a  ludaels  corruptus,  I,  50T 


irt 

11,405 


EssES,  esset,  pro  ederes,  ederei. 
Esus.  —  Vtae  Hbsus. 

Etsi  non  reete,  Ibruiula  non  leviter  improbaoiiA.      H,  40( 
EccoARiSTUt  saoctissiouuD  sacrameuUuo.  De  eo  PaiPim 

tesiiihouia.  1,635,9*19 

EucuDBS ,  Megaricorum  sect»  coodiior,  l,  380.  —  SauH 

nmra  iKiOum  iu  quo  coo^iiluerii,  t^.  -^  Quiiiam  fuerit. 

570 
EuDOoA  imperatrix  secondas  oopliiB  posi  marjii  bmt» 

iein  coniraxit  conlra  Hdem  datam.  II,  80$ 

EucBEHERUS.  De  ejus  palria,  1, 174,  898.  *-  Quo  iem- 

pore  vixerit ,  174.  —  De  eo  quinam  mrroiueriut ,  ibid.  — 

piiibus  mooumeiiiis  frHtus  liistopau)  deorum  cooicrii«erit, 

^id,  —  Ue  (iii&  illa  qiiid  relerat.  175 

EupHOBBUS.  Ao  Pylbagoras  fuerit.  1 ,  409 

EupiiBAHOB.  Quis  fuerit.  U  ili 

EuBiffiMS  de  aiiiiuo  et  corpore  seoieoti»,  I,  41 1 

EuBi:4BBu  servit  Uercules.  |,  159 

EuBUFA.  An  sii  rat>U  a  Jove  io  iaurom  omilio.       1, 170 
EuTBOPu  Syra,  uxor  Maximiaoi ,  II ,  530.  --  Quos  es  eo 

libt^ros  Uai)uerit.  Jbid, 

Emotio  iyraoni,  iu  veierl  kaleodario .  de  qup  pKiiasi- 

muin  hnperatore  iiitelligeoda.  Jl,  3^7,  $68. 813 

ExACTOBBS,  qui  tributa  vel  operas  exigum.  II,  4W 

ExAHGUBS,  murborum  vuigare  epiiheibon.  II,  178 

ExCARVIflCABB.  II,  il5 

KxoBPiio.  qiiid  sii.  I,  36) 

ExBCBABUis,  vox  Laetantio  fre^uens,  II,  190 

ExBi^LA  verbis  sunt  eflicaciora.  1, 590 

ExiBBRB,  pro  aUnrnia  mppeditare,  alere. 

II,  205,311$,  308, 655,  677 

ExiBT,  pro  exibH.  l,  486 

ExiTua,  iiro  nwrte,  II.  195.  tJ5 

ExoBOSiii  Buii  usus  iq  Ecdesia ,  I,  554, 999*  ^  kiiaoi 

apud  JudiDos  et  ^entiles.  Ibid. 

ExpiATiomiM  rilus.  L  ^*^ 

ExpivoBBB,  pro  emuare.  II,  796 

ExpDNi,  qiiasi  extra  peni.  \,  893 

ExpuiieGBB  ooineo,  pro  delNtom  solTere,  II  435,  542.— 

Expoogere  iiummis.  vestibus,  itro  privare^  541.  —  ExioiO' 

gere  pau|>eres,  exjHinctus  mauipulus.  raliooes  expunetae, 

Quid  siut,  Utid.  ^  Expuiigere,  pro  iniliiia  suivere.       798 

ExTRBioif ABB,  pro  exlra  termiioe  pnu$re.  1 ,  705 

ExTORQUBRB,  pro  lorqiieodo  elicere.  11,  750 

ExTBBMUS,  pro  iufirmo.  Il^  649 

ExuEBE  socerum  ,  bomioem ,  patrem ,  etc,  pro  objicere 

soeeri  aiiimum ,  II ,  490.  -«-  Exuere  ei  exui .  dictum  de 

iis ,  qui  imperium  vel  depooebaoV «  vel  depooere  oo^e- 

baoiur,  IM.  500 

fxuLiBi»  ignis  ei  aqua  iuterdicia.  I,  .^10 

xpviis,  pro  Gorio  ei  peile.  II,  6^9, 6S0 


Fabbicabb,  tox  iacuniio  familtaris.  11, 601 

Fabbicatbix.  1,715,774 

FABBuaus.  1, 657 

Facbbb,  absolute  positum.  II,  650 

Facere,  pro  mcrificare,  1, 619 

FAmuA,  vox  usiuu  ad  servos  Bigoiflcsndos^  11,  516, 69!S, 

727.  ^  Noouuoquam  etiam  dicU  de  PatriMo  fBmiiiaiaolMile 

ei  servis.  738 

FAioLumTEB,  Idem  quod  mntii^.  11.  ^,  810 

Famuuis,  faoiula,  ete.,  dicium  de  viris,  virgluibus ,  ani* 

malibusve  deorum  mioistepio  aut  cullui  coosecratis. 

II,  548, 576 
F41U11C9S,  de  aacerdeie  vel  bomioe  diis  coosecraio.  11. 

536 

Faiiuii,  de  Teoiplo,  sen  msyori  Ecdesia,  11,  314.-^Nuo 

semper  uMrpaium  a  i»)ristiauis  de  geotiiium  templo,  686, 

•rT*Dieiuin  aliquaiido  de  iemplo  cor|toris  Cbristi.         Ibid, 

Fab,  id  est,  omuis  frumenti  genus.  II  7511 

Fastioiom  ,  meUpiiorice  de  summa  Iroperatorum  uigui. 

tsie.  I(.  506,711 

FAsne^TMsno  ,  ooosulares ,  fasiigatimioia  felicilas. 

n,7ii 

Fatua  FAUifi,  cn)'<e  foerit,  I,  S45.«-<Quare  Bic<ficu,  Usid. 
et  009.-^l^us  pumcitia,  ^.-*Eadem  cum  bona  dea,  tbid, 
-*Viui  amphora  iu  sacris  ejus  POsiU,  :U6.— Nulli  viro  ieoE»* 
plom  ejuslngredi  licuit,  245,  415.— De  ejus  mjsieriis  auc* 
iores,  Ibid. 

Fatuii,  idem  qoad  Parc»,  1, 168.  *-H«icdU  i 
reot,  iHd.^Faii  fox  varie  usur|iau. 

Faucbs,  pro  roootiom  angostiis.  11,  57i 

Fauxa,  oea  ubinam  culta,  I.  218.— Cojus  scortam  fiimt^ 
{Hd.— Noo  est  eadem  cuui  Flora.  I^ttf. 

^  rApMus,  ubioam  cultusi  1, 194.— Quis  (uerii»  xHd  ei  244^ 


4175 

-moaiKio  Yixerit ,  194 ,  2i7.  —  InepUnini  r^UgtaMMn  ln 
LtUo  iBjttilulor.  I44 

Faosta,  filia  Maximiani,  Dtraro  a  |wiini  Gonst^nliiH) 
obbu,  an  ab  boc  postulata ,  II,  54^.  r^  Qm  \m\-w^  \\li 
nupsarit,  Und.  —  Qaaodo  obierit ,  et  wm\  lMri)!i  juMM. 

417 

Fii7!;ta,  iiomiiia,  pula  Felicitas,  Fausta,  Fau^tina,  ^c*. 
piuriQHim  amaia  a  ve(eribus.  Il,  4i7 

Faostiiu  imiiepatrix,  in  Biaritum  quo  ainiaioconspirave- 
rit.  -^  '  jjg^ 

Faustuu  iixor  Lupa.  I.  jl? 

FAToaABUJS,  aeiive.  Il,  ^ 

FsBRis,  quasi  dea  culu,  I,  222.  -^  Quid  fiU,  juxta  G^ile- 

num  {,  775 

Fessda  ,  quid  kint  apud  veieres.  I,  727 

Fbcules,  Beila  iudioebant.  I,  ^ 

Fn.,  eat  ir«  sedes  ao  syrobQlum,  I,  588.— De  <ju<  lia- 

lura  et  utu,  11, 60.— Kjus  vesicuU  quibua  nowiuibu$  appai- 

bta,  sM.— Qutt  aiiimalta  fel  babeaiit.  Qi 

Ffus.  Goiuotur  at>  ifigyptiis,  t)22.^1lQrtu«  qucwodo  lu- 

gebanlur.  l\^\A, 

FmaTAS  ienporom.  felioia  temporum,  iu  nummls. 

'  11, 485 

FsRALB  ec  roortoaie,  synonyma.  II,  8Q3 

Febb  svuvn,  pro  ^xeentif  et  triffinU.  U,  370 

FiBMB  QOAiobB  IIBIISB8,  do  Diensibus  qiiatuqr  t\m  dimi* 

did.  II,  570 

FtBDLAM  IMMBBBB,  VOl  l^dim.  I.  103 

FiCTio  Homifis,  pro  crealio.  j,  ^12 

Ficou«us,  lignum  fragile  et  fionteinpabilo,  I,  i^,— Ql|ia 

Signilicet.  im- 

Fn>BS.  Abaqne  illa  nulta  vera  virlus  et  jvstitia.      1, 663 

FioiiBirroif,  pro  canime}|itoii.  HtiS 

FioiaiiTDM,  pro  ifeutio.  1, 682 

FiGUBABB,  101  Lacuutiaaa.  I,  388 

FiLn  Augustorum ,  appellatio  communis  ClBsanim.  II. 

3^  451$,  484, 515.^Pa  aii^uaudo  Unium  tiQuoriUca.   458 

Fnius  Dbi.  A  Lactantio  Spiritus  et  urodiicius  per|N3ram 

dictus,  1,204,  922.— Creatio  muudi  i|)6i  Uibuitur, 296. 461. 

—  De  eo  Trismc  gisU  et  Sibyliarum  testimotiia ,  ibid.--r 

Quare  *v»>»nH  ^<^  otee  et  ^s»\o<  appelleiur,  463.— ^omen 

ejus  notuHi  est  soli  Deo  |iairi,  ii»id.i— A  Patre  quomodo  ge^ 

nitus,  466,  022,  962.  -^  QiiOii  Dei  sii  sermo,  seu  Yerburo, 

iMd.  A^  melius  dicitur,  4Q9,  961.  —  Ne  |4iilObopliis  qui- 

dem  ftiii  ignoius,  469, 966.---Quod  nece.s8e  tuerii  ut  q^sce-t 

retur  sicui  bomo,  470.  —  Qiiod  non  sil  Deiis  a  i^aire  dis- 

tinoius,  536.  -r^  Balbuiit  Laciautius  cirua  eju«>  divif^ilatem, 

559.— Deof  coii  nou  potesl  nisi  per  eum,  t>40-  —  Quomodo 

oriii  dicaiur  a  Paire  lunquam  rivus  a  fonie  ,  922 —  Quod 

uoum  iilum  Dei  Fdiujo  Lactamius  aguoverit,  92q.  .-Crea- 

iionis  vocabuium  da  eo  non  pro|>rie  u^orpaLur,  961 .  —  Au- 

feli  oomeo  ipsi  quo  sensu  tribui  po^sil,  962.— Quare  Ver- 
um  Dei  appeiielur,  fdtd.— Froprie  Dei  sapieutia  dicitur, 
O^B.^H^uod  proprie  dici  uon  possit  itominem  assumpkisse, 
induisse,  gessisse,  i^id.-.Ulrum  terminus  ejus  ui)ionit>  «id 
bumaiiitatem  fuerit  persona  simpiex  ao  coroposiU,  973.^ 
Vid.  Cbristus. 

FLACflnms  Bytfaiuis  prsfeetus ,  Ron  pufiilliMl  lieroicida , 

II,  2l8  — Crudelis  erga  chrislianos.  325 

I^LAiiifiBa.  Qui  et  a  quibus  instltuti.  I,  613 

FiJkMOHiDii,  pro  Flaminio.  II,  SH 

Flabe,  idem  ac  animam  spiritu  ducUm  re$pirare,  et  ef* 

flare.  II.  695 

Flaviandb,  prafactus  iEgypti  quo  lompore  ftierit.  II,  323 

{'lavius  Clbiibbs  ,  eoosul,  coniugis  DomiliaQi  aognalus, 

II,  403.— Imi  ieutis  aocusatur,  darouaturque.  Ibid, 

FLpBA.  Divinis  bonorilius  a  Roinauis  aJSTiicie  ,  I,  218.— 

Amiquus  bujus  cultus  apud  eos,  ibiiif  rr-  De  variis  ejus  no- 

minibus.  ,  ^       /Wrf. 

Flobama.  Qoa  oorBsioBe  ioatUuU,  I,  218,  —  Qua  la«;i. 

via  eelehrarenlur.  219, 905.<^uonam  die,  ei  ubinam  fle* 

rent,  ifrtd.— Non  fuere  eadem  cum  festis  Majumae,  t/>id.— 

Unde  dlcU.  H,  218 

Foeos  vino  madefacere.  I,  655 

FoEMnfiB.Maribus  sunt  innrmlores,  L  204,-^£arum  ceai- 

miipiias  a  Platooe  inducta ,  418.  -n  Commun^^  omnibus 

prosiltutae  ac  meretrices  sint  necefae  eai,  420.  ^  Illis  mu- 

tieribus  Eede8i»  ioieruiclum,  421.  ^  Uuum  una  lantum 

pbiloso|.iji»  docu  fiierii,  429.  —  De  fioeminis  pbilosopfaii 

aaelorei^,  450.  —  Ad  generatiooem  quid  conferaot,  II,  54, 

BB.— Fcemiu»  Latinis  non  sole  qusa  viris  iuncUe  sunt,  sed 

et  virgines,  154, 255, 799.r^uali  vestiiM  in  mcto  uterentur. 

841» 

FjnfTBA,  Lallnis  BnimaDllnm  prof entus,  II,  773.— Fqpiu- 

MA  rrpLiis  i  Dse  7  i  4 

^cBTu*.  De  foHus  fbrmalioDe  in  utero,  II,  54  et  seq.  -^ 

Ad  i^erfecUm  ejus  eonrorouUoDem  quid  tem)ioris  requira- 

iur,  55.  —  Unde  io  foetibus  vel  simiutudo»  vet  naturae  disr 


QUiK  IN  ONUUBUS  L4Gf  ANTU  CONTlNErtTUI^* 


llTi 


S5 


pa{ea,iN.etaeq. 
Fp|i4ros,  subsuntive. 
FoaiBSBCffs,  vox  iqsoiita* 
FoaiNc^.  De  earuro  natura  et  ipdustf ia, 
FoBHA»,  pro  dea  culla,  |,  2^.— Ab  oa  &rn^«lh  Sic|a'. 

FoBTiTUDO,  quid  sit,  I,  579.  —  QiristtanQruW  forttludo , 
5a4.^E§t  maloTHm  vicUix.  754 

FonTUBA  Eqoestris,  I,  290,  —  fllj  ut  dea  cqUa,  457.  -7 
Gravibiis  accusaiionibus  prosci&sa,  u»td.— Per  se  niliil  pst, 
440.— Fortuiia  mascula  et  inuliebris  culta,i(rtd.— JSu^cum 
Daturs)  difierenlia,  441.— lUius  simulacra,  442.  —  iiijost® 
gcDiilium  in  earo  decluioatioiies.  Ibidei  582 

Iranci,  Cjusdem  cum  (.arpis  Gotfaisque  originis,  |I.  3Q6. 
— Eorum  iiiiies  uirum  circa  Daiiubiuio,  554,  5^8.— Victi  a 
Consuntino,  529.  —  Tfmpore  Gal^rii  Galliam  tolani  qon- 
dum  pervaseraiii,  766,  767.— Eorum  nomeo  antiquius  iem- 
poribus  utriusque  Yalentiuiaiii.  767 

Fbatb^s  iiiuluo  se  reges  so|ent  Tocare,  11,  508,  484  — 
Fraier  imperii  de  eoilega  imperatore,  ibia.  555 ,  48i 
Fraires,  de  iis  qui  eodem  aut  pari  ma^islratu  in  Itenin)Iica 
fuiigetKiniur,  309.— Ilem  de  rebus  aioroaiis  ve|  ioaiiimalis 
du^dem  origiuis,  vel  similibus,  484.  -  Fratres  Arvales , 
Fabriles,  etc.  Jbid. 

Fro^es,  bonor,  et  pulcfaritudo  arboria,  II,  ^8.— frons, 
uiid»^  dicta.  '    ^  II  $5 

Fbogautis  ubi  sit,  I,  420.  —  Quo  sf,|i^  $it  v|rttt§  apt  p- 
tium.  693 

FccABE,  quid  slt.  1. 138 

fuGA  licita  lemppre  pprsecutionis. 
uLMcs  Censor.  Menle  ca|lus  est, 
FcBcu^BR,  quis  iia  dicius. 
FuRi«.  A  pootis  d^cantataBf 
Furiatus  m^lis  incursib|i$.  pfo  qtispsspf . 
FuDius  Bibacuius  pius. 
Furius  Pbilo  dispuUl  contra  justiliam. 

G 

OABDtros  legatus  Erytfaras. 

Galatarcbje.— Quodnam  eorum  i)aqi)i}a.  | 

Ga|^a,  oraior. 

Gale^,    de  qua  m^tei^a  fiefeoi ,  II,  i^,  r-;  Qij^am 

proprie  ftlo  dicue,  wd^  —  ri'^»  gal^*  §3f  felTqtjjmi- 
libus.  flffd 

Galpuus  Maximianus,  pejor  malis  oromlHls  qui  fqtirui^, 
1|,  207,  ^Oii.-Ejus  fcritasac  bart)&ries,  208,  &  *Jl  scy.— 
Uiidu  oriuiidus,  538.  —  Be.stia  anprllalus  ^  Lac^iintiQ,  2f)7, 
23^,  245,— Siatu  et  aflrectu  tcrribilis,  208.  —  ArmcntariMS 

§Mare  diclus,  207,  509,  660.— Diocletiauo  unde  forinidaii- 
us,  208,  209.  —  Narseun»  fugat  delelo  dps  exerci|o,  JtJg. 
— UelrecUit  Osaris  iiomeii,  209.  —  Ex  Murtc  ^e  procroiT 
tum  dici  et  vide.ri  vuU,  ifiidi  48{>,--Diocleiianiw  jpvii^f  ed 
cfaristianos  persaqueiKlos,  2i1.  —  Ur^et  ijlmu  c<^itqiie  M 
deiioneDduro  iroperium,  220  ^tseq.  —  Ejus  fum  iI|q  c^  qe 
re  coHooiiiiiin,  t^  et  se^t.  —  Angu^ti  Utuli|ro  re^nit,  *ji|i- 
perante  Diocletiano,  221.  —  Minoi'  Augm»^qs  quq  sen^,  e^ 
CsBsarum  extremua.  2x2.  r—  Ulii  purpuram  iqdqerU ,  224. 
226, 352,  720.— Ouo  diecreatus  iugustus,  223.-Co«^Mff 
turo  contemnit,  ±n.— Ejus  de  ordiinmdo  et  (l^poneildo  jmr 
perio  cousilia,  227,  228, 558, 72li.— NmIIp»  su^KJepit  fiheros 
ex  uxore  Valeria,  336,  726.— De  plebe  urbanfi  CapUQqi  gb 
ipso  subjecu,  231.— Parenles  ejua  ceijsui  subjepti,  l^jl.r— 
Severum  Augustum  nuncnpat,  23«$,  -^  Pr|p|Qriauorum  ijp- 
meruni  miuuit,  236, 753.  —  Severuiq  jnittit  pontrii  &9xen- 
tium,  236.— Romampergit,  ibique  a  roilitibu?  qes^rilMr.2Wj 
Pqmaiium  imperium  Daciscum  voluit  C0gnQpii<)4r),  ^ 
-t  Tyrannus  ajipellauis  a  Laciautio,  244,  —  fiion  piirvepit 
ad  aqnum.  vigesimum  sul  imperii  ,  246 ,  353 ,  556 , 
560.  —  Insanaliili  plaga  a  Deo  percutitur ,  420.  —  Douin 
coactus  couQtetur.  248,  558.— pdictum  ejus  pro  cfaristianiSy 
149.  —  Mortem  quando,  et  quomodo  obierit,  250,  560.  — 
Erai  per  adoptiooem  iKM^r  Maximipi  Daz^e,  9!^.— Ouoffitflo 
fi*aier  foret  Conslantii,  509.  —  PmIsus  prin^o  a  Pcrsia*  Mi, 
487,  665.— Narseum  quo  aqno  vicerit,  313.— Uiruin  efario- 
sus,  551. — Praeceps  ac  ves.iuus,  ilfid,  —  Beiie  iiuitiquaiq  ei 
convenit  cum  Maxentio,  335.  —  Csesar  quo  anqQ  crpatvs, 
468,  483.  —  Ad  earpentiim  Diocletiaqi  oua  occa4oi/e  cu- 
currerit,  487.  —  Statua  illiufi  fempofc  Ju)jfpi  Aiii|oc)ii|| 


adfauc  visa,  534.-^Ubi  obierit,fi 
peliatiis. 


ovmsqu^pdoqueap? 
G ALLA  Placidia,  Tbeodosii  Magni  fili;i,  pH  nuDta.   1, 805 


G4U4.  Hesiiro  et  Teutatem  faumano  cruore  i.lacahaut,  L 
290  —  Sacra  iila  quando  sublaU,  ibid.  —  Meleipii$}cl;QS|s 
oi^iuioDem  amplexi  snnt,  405 

Galli.  Cybeles  sacerdotes,  I,  206  —  Unde  Qalli  appcilaUt 
iM.  et  234.—  Eorum  rltus  in  sacris  deas.  flaa, 

GAM.i.fi ,  immunes  pcrsecutibui^  sub  D>i^otio  Q)lufo. 

L  317732?,  5W,i00 


i\U 


DfDEX  RERUM  YERBORUMQUE  NOTAMLIUM 


1176 


Galuca  liogu«  y  plurimas  habet  locuUooes  a  latinis  ac- 

ceptas.  ^A8, 639 

Galubiius  seoior ,  quo  aono  a  patre  Yaleriaoo  adscitus 

io  partem  imperii ,  II ,  20i,  640.  —  Comperia  ejus  capilvi- 

laie  supra  modum  l»taius  esl,  306.—  Daciam  novam  ami- 

sH,  3t2.  —  yuoi  anuos  regnaverit,  481.  —  Religiosissimus 

Deioue  amanlissiriius  dicias.  482 

Ganvmedes.  A  Jove  rapiusin  Aquilam  mutato.  1, 170.— 

Dp  fabuia  illius  auctores  «piinam  consuieudi ,  896.  —  Rap- 

tus  dicitur  prupler  auimi  pulchritudiuem.  Ibtd. 

GiViANACrux.  1,505 

Gbmini  consulfts.  I,  474 

GzuuM ,  aute  Diodetiaoum  adhibitae  ab  imperatoribus 

incalceis.  II,  48S 

Gewji.  De  iis  et  earoui  usu.  JI,  41 

GEifBiuiiE .  pro  creare ,  verbum  fomiliare  Lactautio. 

I  388 
Gewo.  Ciilii  ab  Eihnicis,  I,  333.  —  Unde  appellati ,  tbid, 
—  Mpfum  bis  proiuudi  soliium.  Ibid.  ei  938 

GkinTivi  jlurales  contracii ,  utdeom  prodeorum ,  ja- 
nuarium  i  ro  j  iuuariorum,  etc.  II,  734 

Gentilitas,  pro  Etlinicoruu)  rellgio.  I,  3i9» 

Gentium  iiiajoruiu  dii.  I,  199 

Genua.  De  iiiira  eoniin  conformatioue.  II ,  59 

Gbncit,  pro  creavU.  I,  750 

GBORoms  saoclus,  acta  ejus  martyrii  Ca^lsa.    11,  518,  3il 
Gbrgitium  oppidiim.  1, 144 

Germanitas,  pro  frateroa  societate.  11,  59 

Gbstatio  inpantium.  1,  421 

GiGNERB,  vt^rbum  ssepe  improprie  sumptom,  1, 751,  895. 
GiNGivji,  unde  dicUB.  II,  44 

Gladiatorum  ludi.  1,  707 

Gladu  poena  bonoratior  habita  ,  quam  securis ,  11 ,  518 , 
519.—  Quando  usurpari  coepta  apud  Romanos.  520 

Ao  GLAOiUM  coMPABARE  uOMiNBs.  pro  gladlatores  emere. 

1.683 

Glauca  ,  Plutoois  soror  gemella.  1,  190 

Glbba  senaloria ,  aurum  glebale ,  quld  sit ,  II,  736,  737. 

*•  Agui  glebati,  glebatici.  737 

Glebatim,  quid  sigiiificei.  II,  231 

Gnossus  ,  urbs  Creta;.  1,  178 

Gnostici  haeretici,  vide  Valeoiiniani. 

GoRooNius  chrisUaous ,  apud  Diodetiaoam^qood  munus 

obierit.  II,  583 

GoTBi.  Qnx  loca  incolereot,  If,  306, 364  —  Sob  Diocle- 

tiaoo  vicio»  provioci»  romaoae  partem  iovaseruot.       364 

GiuccHANA  tempora.  I,  275 

GiuBGJB  voces  iatiois  litteris  sspius  exaratseapud  patres. 

U,  687 
Grjbci.  Apud  eos  majore  io  gloria  philosophi  tueruot, 
qoaui  oratores,  1, 114. —  Mootibus  etflumiuibus  boinioum 
Domina  in  liderunt,  181.  —  Uua  eoruin  appeliatio ,  182.  — 
IdololaUria  ab  \'is  orla,  196.  —  De  illis  versus  Sibvllarum, 
ibid, —  Res Ifvissiinas pro inaximissemper  habueruiil,  'iii. 
— l^ruin  in  cons  'craiidisCupldiiiis  et  Amoris  simulacris  ne- 

guitas,  221  —  Failiaii  ciir  dicti,  365.  — «  Levitas  iilorum  a 
icerone  saepe  notaia,  388.—  Philosophiam  quare  exco^i- 
taveri  ii,  397.—  Quomodo  el  quanto  studio  iocubueriot  iii- 
quirendse  veritati.  451 

Gracum  natum  esse  qoanti  Plau>  fecerit.  I,  413 

Gbavata  viRGO,  pro  gramda.  I,  479 

Gula.  rid.  yfisopHAGUS. 

GURGURIO     Vid.  ArtERIA  ASPERA. 

Gvnacba,  loca  desiinata  operibus  muliebribus,  II,  228, 
337, 729.—  lo  ea  interduio  poeoae  loco  viri  ooxii  muiieres- 
qoe  coqjidebantur.  Itrid. 

Gtnjklaru,  dicti  opifices,  qul  io  gyoaedis  laborabaau 

11,729 

H 

Habbrb  «mulatloDem,  nnidentiam,  justitiam,  etc.  II 

427.  —  Non  habere,  \^o  mltil  habere,  772 

Habere  dicere,  pro  posse^  vel  debere  dicere,  phr:isis 

graeca  ,  Lactauiio  familiaris.  I,'758 

Habitudo.  II,  59 

Hadrianus  imperator ,  postremom  consulatum  qiio  anno 

loiverit,  II,  446.  —  Iinperium  quo  anno  sit  adeplus,  ibid, 

— Ejus  voluntate  mutati  termini  imperii,  576,  653.—  Hunc 

dirislianis  favisse  prol»abile.  584,  642 

H JKRBSES  y  diciom  a  iurisconsultis  de  condltiooibus ,  seu 

Hioctiouii)us ,  II,  373,  431.  —  Haercsis  oavalis ,  pro  coodi- 

iiooe  navali.  373 

Harb:)IS.  Hfireses  esse  oportet,  I,  540.—  Illarum  origo 

quaeuaio  fuerit.  541 

&BSITARB ,  idem  ac  dubiiare.  II,  722 

Hamata  primorou  ,  pro  atond.  II,  101 

Hariuoa,  sive  haruga^  qoid  e86et.  H,  672 


Harmonu,  Veoeris  fiiia.  1, 207 

Haruspices,  qoinam  dicerentur,  II,  672. — -Ab  aiiguribos 

prorsus  differebaot.  675 

Hasta  pro  Marte  culta  a  Romanis.  U.  499 

Hasi»,  ollm  pro  diis  cultae.  Ibui. 

Hebrai.  uude  iu  dicti,  I,  328,  473,  967.  —  Nomen  illud 

quaodo  amiserint.  Ibid. 

Helena.  1, 162 

Heleua,  maler  Con^taotini,  uode  oriunda,  II,  463  ei  seq. 

—  Hauc  repudiare  Constaniius  coactus  est ,  ut  Maximiani 
priviguam  duceret.  .543 

Helicon  ,  uions  musis  dicatus ,  1, 132.  —  EJjus  sublimitas 

a  itoelis  prsdicaia.  Ibid. 

HELLBSpoNTicuMmare.  1, 182 

Hbraclea  Thraciie,  olim  Perinlhos  dicta.  H,  372 

Heracutus.  Ex  igne  dicit  nata  e&se,  omnia.  I,  309 

Hkrcules.  E]u^  stupra  et  iibi  liues,  1, 156.  — Qood  iiibil 

gesserit  magn.ficum«  157.  —  De  istius  apud  Omphaluui 

serviliitp,  159.  —  Quo  tem|H>re  vlxerit,  i6f</.  —  Deus  a 

Phiincteta  oou  est  creditiis.  160.  —  Quaodooam  Trojani 

expugnaverit ,  159.  —  Quod  viribus  corporis  »on  menierit 

immorlalitatem,  210. —  h.jus  sacra  l.indi  celebrata,  238  — 

Hercuies  Aiexicacus,  559,  560.  —  Uode  pnedpua  illius 

commendatio.  II,  45 

Hercuuus  ,  cognomen  Maximiani ,  qua    superbia  as- 

sumptum,  II,  274,  656.  —  Ad  successores  ejus  translatam. 

274 

Herillus  Summum  booum  in  quo  constituerit,  1, 364. — 

Quinum  fuerit.  Ibid. 

HERMAPHRODmrs,  ejus  origo.  I,  207 

Hbrmbs  Trismbgistus.  lliius  testimonia  pro  diviois  halNia 

ab  Ethiiicis,  1 ,  138.  —  Ab  ifigypliis  Thoyt  cognomiQaius  , 

tHd.—  Multo  fuit  aoliquinr  Jove,  et  eo  Mercurio  a  quo  oo 

cisus  est,  tfrtd.—  Quos  libros  ediderit,  ibid.—  Qui  sub  ejos 

nomiiie  bodic  circumferuuuir ,  constat  esse  supposititios, 

ibid.  —  Lilteras  invenisse  ,  et  yE^yptiis  tradidisse  fertor 

t6i(<.— Quare  Trismegistus  appellatur.  140.—  De  Deo  quid 

senserit,  139.— Hominem  tradidit  ad  luiaginem  Dei  et  ueo 

facium,  314,  746.  —  Quosoam  ab  incorsiDus  damonom  li- 

beros  existimavit,  335.— Pietas,  quid  sil,  joxta  illum,  Hrid. 

—  lijus  de  Dei  filio  testimooium  ,  461.  —  Yeritatpm  peoe 
omnem  iovesiigavii,  469.  —  De  vero  Dei  cultu  ipsius  sen- 
tentia^  I  730.—  I^usdem  vaticinium  de  muodi  ^cidio, 
795.—  IJuiUiem  Dei  agnovit,  112.  —  Trismegitus  unde 
dictus,  ibid,—  Quo  tempore  vixerit.  Ibid. 

Hermopous,  oppidum  iEgypli.  1 ,  139 

Hbroobs  Agrippa,  quam  foede  perierit ,  H,  420.  —  Quo 

anno  abierit,  438.  —  Jacobum  a|)Ostolum,  Joaoois  fratrem 

ioterfpcit.  628 

Herodbs  Antipas,  Joannem  Baptistam  inlerfecit.    II,  628 

Hbrodes  magnus.  De  fuoesta  ejus  morte.  I,  420 

Hbrophilb  Siltylia.  1 ,  143 

Hbrta.  Eu  nomiuf*  terra  pro  dea  culta  a  Germanis.  I,  281 

Hbsimdus.  Horruil  incognitam  verilatem.  1, 132 

Hesus.  Gallorum  Deus .  bumaoo  sauguine  placator ,  I , 

230  —  ideiii  fuit  atque  Mars.  229 

Hic,  pro  a/tM.  11,205 

HiBRAXiEgyptius.  Hsereseos  iosimolatus  ab  Epipbanio. 

1«  ool 

HiBROCLBS.  Ejus  libri  adversus  christiaoos,  I,  555, 990. — 
Qoo  tempore  vixerit ,  555.  —  Iliius  in  persequendischri- 
stiaiiis  saevitia.  Ibid. 

HiBRfWLES,  praeses  Biihyoi»,  auctoretcoosilianusperse- 
cutioois  Dioclelianeae,  II,  218,  325.—  Multam  caroiocinam 
de  christiaois  exercuii,  323.  —  Eo  oomiue  quot  fuerint , 
408.  —  Scripsit  adversus  christianos.  IQH 

HiERONTMUS  sanctus.  Ejus  bbri  Lactaotii  de  Ira  Dei  bo- 
norifioum  testhnonium.  II,  79 

HiBRONYMus  philosophus.  De  snmmo  booo.  I,  564 

HiBRosoLYMA,  urlis ,  quomodo  a  Saloniooe  condita  ,  I , 
486.  —  De  vero  eius  fuodalore,  ibid.  —  Nomeo  ejus  node. 

IM. 

Hippolttus.  Utrum  mortem  Ipsam,  an  perlcukun  mortis 
duotaxat  fiassus  fuerlt.  1, 209 

Hm«47s.  Cultus  ab  iEgrptiis.  787 

Hisdem,  vox  igoota  Ciceroni. 

HisTRiONBs,  corrompuot  mores.  L  710 

HoMBRUs.  Bellaoies  iuter  se  Deos  flnxlt,  1, 125.  —  Nihil 
dareputuit,  qiiod  pertineret  ad  veritatem,  131.  —  Utmm 
Deum  UDoui  cognoverit,  ibid.  —  Ob  suas  de  diis  fabulas  a 
mullis  perslrictus,  215.  —  Inter  poetas  iiuilus  foe^le  de  ffs 
loquiiur,  ibid.  —  Jovem  d«mouibus  aggregavit,  554.— De 
cjus  aetate  ,  803.  —  Unum  Deum  asseruit.  888 

HoMO.  Natiira  r»roclivis  in  vitia.  1, 113.  —  QuookxIo  diis 
homines  fiaiit  similllmi,  158.  —  Plus  esse  in  homiue^uam 
Tidctur,  255.  —  XvipwMc  a  Grfids  cur  appellatas«  TH.  — 
Status  rectus,  quare  ipsi  attributus,  ibid.  ei  261,  362.  — 
Ipse  est  vere  Dei  shuulacrum.  |,260 


4477 


QUi£  LN  OPERIBUS  LACTANTil  CONTINENTUR. 


ii7g 


Homoy  pro  animi),  265  —  In  quo  Plato  essenliam  ejus 
posuerit,  964  —  £:  soli  raiio  tributa,  266.  —  lUi  satis  est 
ad  perfectam  prudeuliam,  si  Deum  esse  iDtelligat,  i77. — 
Quod  noD  sit  pars  roundi  ,  282.  —  Necesse  futt  hunc  |)0S- 
tremo  fieri ,  305.  —  Rerum  ca^iestlniu  intelligeiitiaiu  cur 
non  babeat,  505.  —  Ferfpctu  illius  sapiemia  in  quo  si(a 
sit,  ibid.  —  IgDf*  quare  solus  utalur,  310.  —  De  cjus  crea- 
tioiie,  312.  —  Unde  iKxno  dictus,  ibid.  ei  930.  —  Ouod  non 
sit  ortus  e  terra  siiie  uilo  artifice,  314,  317.  —  Qiiud  non 
seuiper  exlilerll,  315.  —  Ex  rebiis  diversis  ac  repu^uau- 
tibus  concreluSy  319.  —  De  bomi.ium  vita  post  Adumi  lap- 
som  loogissima,  325-  —  l^  post  diluvium  centuin  et  vi- 
ginii  annis  qno  sensu  circumscrinta,  326, 934.— Natura  lio- 
miuis  tacta  a  Deo  vpri  adipisceudi  cupientissima  ,  349.  — 
Aliena  melius  dijudicat  quam  sua  ,  357.  —  Uude  iii  eo 
scientia,  aut  ignoratitia  360.  —  C^jus  rei  causa  natus  sit , 
373.  — Sumnium  ejus  bonum  inquo  |K)i>itum,  374.— Quod 
illi  soli  retlgio  sit  propria,  ibid.  —  Ad  quid  r<itio  i|)6i  daia, 
375.  —  Qtiot  parlibus  coustet,  378.  —  Quoii  cadat  iu  euiu 
l)eatiludo  trt  immortaliias ,  380.  —  Propriuiii  est  illius  er- 
rare,  385.  —  Non  »d  stuliitiain  ,  sed  ad  sapienliani  iiasci- 
tur,  396.  —  Non  idcirco iiatus esi,  ut  sceleiiiui  pojiias  lue- 
ret,  409.  — lu  eo  inlerna  ei  propria  doctrina  esse  noii  po- 
test.  521.  —  Videri  vult  eiiam  cum  ralioue  peccare  ,  522. 

—  rrons  ejussummum  linien,  531.— Qusespes  sit  ipsi  vi- 
UB  proposiia,  535.  —  Ipse  est  templuiu  Dei,  573.  —  Inter 
summas  ipsius  laudes  innocenlia  numeratur  ,  608.  —  Na- 
tura  f jiis  sociUis  et  benefica,  609,  668.  —  Quoanam  sit  il- 
llus  officium,  635.  —  «o;  untle  dicliis,  639.  —  Quod  lioiui- 
ues  omnes  fratres  sint,  667.  —  l>e  tribus  eorum  generibus 
post  diluviuro,  668. —  De  seusuum  iii  homine  voluptatibus, 
705.  — Sanus  quis  et  justus  dici  del)cal ,  726.  —  Ouoinodo 
Intelligere  nun  possit  quod  fecil  Deus,  739.  —  Brevii  muii- 
dus  quare  dictiis,  742.  —  Omuia  qu»  iu  niiindo  sunt,  etiani 
mala,  ipsiuscausa  esse  focta,  746.  — Sapientia  cur  sit  ei 
attribula.  748.  —  lllum  propler  Deum  esse  (aclum  ,  749 , 
757.  —  Quare  mortalisa  Deo  effectus,  752.  —Cur  non  sia- 
tim  atoue  natus  est  rectus  ingrediatur  ,  753.  —  Sequitur 
potius  bonuin  sensus,  quam  bonui|i  rationis  ,  885.  —  Kuin 
esse  animam  tantum  intellectivam,  non  autem  corpus,  qui- 
nam  docuerint,  916.  —  De  illa  qu»atione  quid  sentien- 
duro.  917 

De  Dei  provideutia  in  e]us  creatione,  II,  14.  —  Ejus  et 
pecudum  cooditio,  qu»nam  ante|»oiieuda,  16.  — Cur  erec- 
tiis  crealus  et  bipes,  34.  —  Solus  liabet  aliquam  notioneiu 
Dn,  93.  —  Ex  atoiiioruin  concursu  fortuito  non  esl  effec- 
tus,  105.  —  UiKle  nonieii  acceperit ,  108.  —  Munduin  eju» 
causa  esse  factiim  ,  115.  —  Fecit  illum  Deus  propler  se, 
122.  —  Uiide  ad  euin  peccatum  i^erveiient,  123, 135.  — 
Hnnc  sola  beatum  facit  innoceuliji,  147.  —  Dei  simula- 
crum,  322 

Homo  positum  loco  pronomiuis,  is,  iUe.  804 

UofiOB  ,  doroina  vocaius ,  quamvis  generis  mascnlini , 
II,  572.  —  Instar  dese  interduroefliclus.  Ibia, 

tloRiiRES.  Horuro  possessioni  veritatis  cognitio  quantum 
praestet,  1, 111.  —  Iis  cur  nemo  justior  efliciatur.  112 

HoifORATi  viri,  romauis  legibus  a  tortura  imiuuoes  ,  11 , 

516 

HoNORi  atque  virtnti  sedes  consecrat»  ,  1 ,  221.  —  Quo 
ritu  el  die  Honori  sacra  peragerentor.  Ibid, 

HONORIFICAAB.  II  ,  146 

HoRoRipicrt.  1,277,811 

HoNoniin  Dei  ubi  mentio.  I,  221 

HoRBB,  mons  in  quo  per  Mosem  lex  Judseis  data,  1 ,  500. 

—  Ubi  situs,  ibid.  —  Utrum  a  Sinai  sit  distinguendus. 

980 

HoRMSDAS,  Fersarum  rex  ,  Sapori  patri  successit ,  II , 

486.  —  MoQ  uuus  fuit  eo  nomine ,  sed  plures ,  saepe  con- 

fusi.  486, 487 

HoRjiiSDAS  qui  confugit  ad  Con:»tantinum  ,  quis  luerit. 

487 

HoRBEA,  ab  apothecis  dlffereiMmt,  796.  —  Cum  iis  tamen 

quandoqiie  confusa.  Ibid, 

HuspiTES  immolabant  Tauri.  I,  ^ 

HuMANiTAS.  Summum  est  liominum  inter  se  vincuium  , 

I,  666.  —  liam  ooiiservare  quid  sit ,  671.  —  De  ejus  oflS- 

ciis.  ibid.  —  Eam  uou  utilitate  metiendam.  672 

HuMAifUM  geniis,  de  romaao  imperio,  II,  472 .  601.  771, 

Htsta2»p£S.  Quiuain  fuerit,  I,  790  ,  10<t7.  —  Illius  de  ro- 

manl  iinperii  excidio  somuiuro,  ibid,  —  Hujus  itero  vatici- 

nium  de  munUi  excidio.  795 


Ibis,  avis  culu  ab  iGjnrptiis.  1 ,  786 

IcARiUM  mare,  unde  dictum.  1 ,  182 

liMJLOLATRia  origo,  1, 155,  247.  — De  ea  LacUntius  quid 

-scnserit,  328.  —  Inter  gentes  quomodo  traosfusa  sil.    449 


iDOLomTTA  quotidianus  aliquando  cibns  Maximini ,  I , 
253,  363.  —  Quando  primum  coristianis  imperata  ,  365.  ^ 
Ab  iis  semper  abborruerunL  ibid.,  541.—  lis  Nicolail»  et 
yalentiniani  participabant,  541.  —  Ulrtun  alistinere  ab  lis 
quirto  SKculo  tldeles  teuerentur.  678 

Ii»<iNEi,  pro  locupleUs.  I,  672 

Ignis.  Ex  eo  dixit  Heraclitus  nata  esse  omnia,  I,  309.  — 
Quare  in  nupliis  cum  aqua  adbiberetur  ,  ibid.  —  Exulibus 
cur  interdictus  310  —  lllo  solus  bomu  qnare  utatur,  ihid. 

—  Ignis  a;term  natura  diversa  ab  boc  nostro,  801  ,  1011. 

—  Qu»nam  sit,  ibid.  —  l)e  ejus  actione  in  reprobos,  ibid, 

—  Vari»  ejusdero  denoininationes  apud  veteres.  801,  802 
iGNnRATin  sui,  causa  pravilalls.  1, 119 
ImasiBU.18,  rara  voz.  II,  130 
Ilubabilis,  voi  rara.  I,  287 
Illicibilis.  1, 818 
Illumoiator.  1, 698 
Imagwatus,  passive  iK)situs ,  pro  m  imaginem  figurfUus. 

I,  594 
Illtricum,  ntrum  sitiim  ad  ripam  Danubii,  an  ad  inare 
Adriaiicuni,  II.  330,  506.— >  Quam  longe  lateque  patuerit , 
53i,  535.  —  Divisuin  in  Oriemale  et  OccidenUle.  535 
Imagiivbs  deorum  coronabantur,  I,  ^*  — Earum  fingen- 
darum  ratio  ab  lioininibus  iuvenU ,  259.  —  Nullain  habent 
potestiitem,  261.  —  Nibil  in  iis  majecitatis  est,  268.  — Snnt 
grandespui»ae.  271. —  Artificuin  illarum  Pbilo  quomodo 
egesiaiem  irrideat,  272.  —  Vaoa;  es8edemonstrantur,342. 

—  Ubicumque  sunt,  ibi  nulia  est  religio,  344.  —  Imagines 
fuueribus  nobilium  adbiberi  soliue ,  558.  —  Atque  regum 
Francia*,  560.  —  Imaginibus  quiiiam  cultus  a  christianis 
deferatur,  914.  —  Ille  quam  autiquus,  tfrid,— Qulnam  eum 
iui|>ugnaverint.  915 

Imago  Dbi.  seu  simulacrum  .frustra  qusritur  a  pa^^nis 

in  Eci  lesia  Nicomediensi,  II,  313.  —  Imaginum  usus  i|rno- 

tus  christianis  veteribus  in  Eccle^is,  517.  —  Imperatorum 

imagiuFS  miss»  in  provinrias  io  signum  adeptae  digniutis , 

415,  426  —  Cum  veneratione  excepu  a  populis  et  ma- 

gisiraiilms,  416.  —  Aliiinando  post  moriem  eorum  de- 

jectx  et  ignominiose  Imbita;,  426,  427.  —  Imaginesdis- 

tinctx  a  sutuis.  550,  747,  748 

Imber  ferreus  dicitur  a  poetis.  I,  170 

Imminbre,  diaum  de  die  sequenti.  II ,  814 

Imminubrb.  1 ,  165 

Immirubrb,  pro  corrumpere.  II,  255 

Immolarb,  diversum  a  liUare,  II ,  673.  —  Proprie  quid 

sit.  Ilnd. 

Immolatitii  cibi,  Ftd.  Idolothyta. 

Immortalitas  est  suinmiiin  bonum,  1, 380. —  Cadit  iu  bo- 

ndoero,  381.  —  EjusappKilio  quani  vera  et  recia  sit,  381. 

—  Virtutis  esi  ineices,  455.  —  Illius  dempU  spe,  Irustra 
Yirtus  expetitur,  665.— Non  sequela  uatur»,  sed  prxmium 
Tirtutis  esU  r^  753 

Impassuius.  "^  \  I»  l^»  302 

Impatibu4s,  qui  nescit  paii.  I»  799 

Impbratores.  Nulluin  discrimen  fuit  Inter  purpuram  eo- 

niui  et  Ca^uiu,  II,  2i7,  511, 556.  —  Vox  Impevutor   in 

titulis  secuiido  looo  posiia,  quid  sigtiificet,  360.  —  Utrum 

ab  lllorum  natali  anoi  numerarentur,  376.  —  Cousulituin 

solebant  sumere  siinul  ac  ioibant  imperium,  506.  —  Quo 

insigiii  a  Csesaribus  distinguerentur,  511  et  seq. —  Utruin 

diadema  utrisque  comniune,  511.— Secundasnuiilias  adire 

ulrum  per  leges  ipsis  liquerit ,  547.  —  Doiiiini  appellaii, 

573.  —  Ipsis  regiuni  nomen  (luando  indilum  a  Latiuis, 

648,  762.  —  Imperaloris  ac  i^riucipisappellationes  proniis- 

cuae,  650.  —  Iniperatorum  nomen  utrum  aliquando  Ca*sari- 

bus  datum,  664.  —  Imperium  dictum  tam  de  imperio  c«- 

sareo  quaro  de  Aumisto.  II ,  745 

Impib,  pro  crudeliter,  iiihumaBiter.  II,  802 

Impius,  pro  crudeli,  inhumauo.  II,  242,  767 

iMPRUDEirnA,  quid  sit.  II»  167 

Impunb,  cedere.  II,  137 

In,  cum  sexio  casu ,  pro  quarto.  II,  250,  425,  426,  76i, 

In  pRjBSBNTi,  pro  in  prssentl  tempore.  705 

iNAcnus  regnat,  1, 171, 181.  —  Nomen  suumflumiui  in- 

dldit.  «*-»''  ^82 

Injbstimaduis,  pni  innumerabili.  II,  102,  248, 531 

Incarnationis  cansa,  et  de  ea  prophetarum  testimonia, 

1, 475.  —  ArgumenU  lufidclium  contra  illam.  517 

Incendium  Roms  qu  >  anno  conligerit,  II,  439.  —  Ulrum 

causa  fuerit  persecutionis  iu  christianos.  622 

iNcooiTABuas,  pro  incogiuns,  iuoonsideratns.  1, 153 
Indbs,  martyr  in  diocletianea  perseculioue.  11,  321 

iNDHnA,  pro  indicibus.  II»  658 ,  659 

Indicium  PROFiTBRi,  quid  sit.  I;  947 

Ikdictionbs,  idem  ac  tribuU,  II,  507, 483.— FacUB  luitio 

extra  ordinem,  quibus  ^Q  causis,  599, 483.  ^  Diverse  a 

canone  ct  oblatione.  ^t  '71 


in» 


IMUeX  RRRUM  VeKiM)Al]MQUi£  NOTABIUUM 


lltO 


m 


jNiio  foro.  pro  U  foro« 

Indiowi  heminein  qiit4  «t* 

iNMcgis,  ludici,  dicumde  iin,  qui  C»««m  vel  Augtt«ii 

crt^ahaniiir.  11,331 

IvDVLOEirTiA.  idem  ac  pax,  cessalia  n  ftameeiitioa^,  11, 

36i.  -^  Suin,  u  iikHH  pro  cleiueiiUa  el  btiiigiiii^^  iuiprra- 

loniin,  53(5.  -^  AaM/iiia»o  Marctillino  «Hiiquior.  IM. 

lli»iIi.GiTA«.  II,  57a 

liin^QOiBiiat*  Ii  72iO,  768 

lnKi^eiiuu,  vQi  ioiolooa*  II,  1^7 

Imeptiiie.  II,  29 

IiPAMTES.  Siatim  a  natkiiate  biptisuU  wnt  e«f  aoeti,  L 

754.  —  Si  vel  necali,  vel  exi/osili.  «71,  708 

IiFpiu  juxu  pbilosopbos.  1,  ti6l 

liiPERiA  quid  sint.  I,  h* l 

liqiATis,  adverbium.  1 ,  316 

IhoIATUS  ALICOI.  I,  17 

Iionis^us  divi,  iu  veteri  kalendario,  de  quo  Imneratorc 
ioLelligoiidiis.  1,  568,  813 

Ino.  Est  Lotiootbea  ei  MsituUi.  1, 236 

{■QUiBA,  idooi  10  inquietui,  II ,  ti07 

IviuAAii,  pro  iMOGAM»  «t  uimioquo  pro  ioforrc.  II, 

604 

IllSIGAMil.  II,  911 

Imsommia,  quletit  fAcibulo  8  Lailnis  nuQOopad.        291 

iMsmtmoMis.  fioopiM  Ltcuntii  io  conseribeodis  diii- 

nis  ioMiiuiioiiibus,  I,  116. -*- InstiUiiinies  quid  sliit,  at 

quld  divin«.  Wid,  —  Ab  illoquaudo  ediia  .116,  541,  886. 

-i-- Insiitutionet  jurif  ctvills,  116.  «- Librl  Divinarum  in* 

stiiutJkMiiiin  utf  um  icripti  «nte  librum  de  Iri  Dei ,  11,  8 i, 

110.  —  Quo  tenipore  compofiiti  et  eniissi.        II^  398,  299 

iMtnDHM  ci*riiroeD.  11,416 

Imsomabm  nlicui,  quid  stgoiaoet.  11«  603 

iMsusTnvTAiuiS,  vox  LseUuUlQi.  II,  371 

Imtmbviokib,  iMTBMFMa ,  dlclum  aliquando  fpecialiter  de 

bofniiiiliiiseniCA  vol  submorsiono  neeatis.  II,  630 

Imtbbpatbbb,  v ox  satis  latioa.  11, 50 

iMTBSTAnus,  iflemaedetesubiiis,  exeorabiUa*  II,  367, 

811 

lo,  filia  Inaclii.  An  a  Jova  li  bovem  sii  rottUU.         171 

Iba  an  sit  mala,  1, 695.  —  llla  bouiinum  ap|/el|aiione  iios 

s|4)IUl,  701.  —  De  ea  sentenlia  peripaieticoriim ,  703.  — 

Ad  quem  iisum  a  Deo  daia,  701.  *-*  Q\m  seiisu  Deooonve- 

niat,  943;  U,  89, 92, 125.^Iliius  vari»  pbilosopliorum  de- 

fliiitioiies,  129, 150. — Quxnam  in  boniine  et  iii  Deo  dehcat 

esse  vel  non  ess«*,  131 .  -<-  Ejus  vitiosa  est  iii  pi*ooatis  oobi- 

bltio,  182.—  In  Deo  quomfxio  iit  iminorUlis.  440.  ^  Sine 

ea  iiiiiif^rii  eceleaiU  majestaa  qoq  potesi  aonsistore.       145 

Ibbbpctatum.  1, 004 

IsAiAS  |>ropbeU.  Serra  dissectus ,  I,  477. '--Quo  teiiir 

pore.  Ibid, 

Isis.  Ejus  sacra  apnd  ^ffypllos ,  I,  235,  907.  «•*  Nomiiiis 

llliiis  etyiiiologia,  235.  —  uudocoroua  ipai  altrilHiU,  Und. 

-*  Eadem  cuiii  Orere  Gmcorum ,  t^id.^  lijus  Micordoies 

toi  um  eorpus  radeb^ut.  Ibid* 

IsBAEL  (regnum).  (Jode  ita  dictum,  I,  958.^Quoi  regea 

habuerit,  iM.  '^  Quot  annos  complecuiur,  iMa.-^  Seriea 

regum  ejua  uiide  ineceperii.  Jbid, 

IsTCB  fdem  uc  Danubius.  II,  527 

laTHMKi  bidi,  in  cujua  booorem  a  GrKt ia  oelebrati ,  L 

Ita  rLAMB,  looulio  Lactantio  toiliarU,  11, 221,  230. -* 
lU,  pro  deiode.  698, 818,  826 


Iacob,  Iq  Bethel  lankiem  non  idoravli,  aee  illl  saeHAea- 
Vtt,  '  11,494 

Iacopits  apostolus,  Joannis  frater,  sub  que  prlnoipe  in- 
terfectus.  n;^28 

Iagtabb,  pro  jaeere.  II,  230 

Iakuabius,  Fibulariensis  episcopus ,  concilio  Hlibenlano 
foterruit.  II,  505,  504 

Iamvs,  an  klem  ac  Noe,  1, 188.  —  Cnr  pingatur  bifrons. 

Ibia» 

Iapbtvs,  Promethei  pater.  I,  512 

Ibcijb.  Qiiod  sedes  ait  libidinia,  1, 689.  — De  cjiit  natuni. 

.11,60 
Ibsus.  NomenFimDei  inter  hominet,  I,  464.  •^  Vid. 
Cbiistits. 

JoAjfMBS  apotlolus,  qm  oeeaelooe  ex  insiUa  Pathmo  re- 
Toc:itus  et  Ktibf^sus  reversns,  II.  199,  305.  —  Quo  anno 
Cbritil  Imperii  Dioclcliunei  in  dolium  ferventis  olei  ple- 
num  adinissus.  440 

loAmfcs  BATTmA,  twb  quo  pr1ncl|4«  perlerit.         II,  628 
Ioamibs  (beaiiis)  edii tom  DlocleKaBl  et  Galerii  de  per^ 
•equendU  christiams  non  Gooscidi^  II ,  918 


loamiis  ovaogelium  quomodo  biterpungeadu».     1, 460 
losETOUs,  lacobi  61|us,  ap  s|t  Seratis.  I,  33|i 

Jobus  Judseoi^  quoi  anuia  rexerit»  I,  450, 6fi6.T^De  priiiiii 
ejos  nuiuints  501.  — *  QuomodQ  l^s  reete  Uicatur.      05i 
loviDS,  Diocleiiani  cognomoo ,  qua  tuperbU  asaumpuim, 
II,  274,  462, 510. 636.  — •  Ad  bUpcet«ores  ejus  traosUtuu». 

274 

luBA,  Inter  di^ot  a  Maurts  rolatoa,  et  ab  iiscultut.  I,  194 

JuDA  (regnuni).  lude  iu  diciura,  L  Q5h.  r^Quoi  regei 

babuerii ,  i>id.-^uoi  aniioa  r^^gnaveriot.  Ibid. 

JuDA.  M  nuos  unguut  et  lavaot,  1, 2t0.  -^  Suot  h>btmi 

exorcisua,335  --Ue  rebot  eonim  quiuam  scripaeniii,  4^(1. 

■«Quot  anuis  sulijudioibusatquoregihi.sviferiut,  Utid, 

et  936.  —  Dh  eonim  capiivilate  in  iEgypio,  470.  —  In  de< 

serio  conimoranmr,  47l.^lud«)i  uude  dioti,  415, 958.  -^ 

^rum  r<  giinen  u»jue  ad  Cbrisium,  473.t«  Hro|)|ietas  ret- 

Iiuuni  ot  uec^iit,  3<5.  -^  Clirisius  ad  eos  mistus,  478.  ^ 
Vophetaruui  de  illo  tfstimooia  (|uare  nou  inteileKiL,  489, 
498.  ^  Cauta  illoruin  iii  eum  odii,  499.  —  Cirt^uuioisio  ip^ 
sis  t  Deo  our  iroperau,  500  t*-  Uiide  iptis  suiJa»  carais  itf 
terdiclio,  501.  —*  Horiequaeuam  notiunes  apud  oos,  51U.«<» 
De  more  il)oruni  iii  moriuis  huinandis,  512.  ^  Aguot  Paa* 
chalU  tigura  Cbritti  a|/ud  oos,  530.  -*  Messiam  fhistra  oi- 
pectaqt  et  speraut,  738. -^De  lempore  eooiraorvtiitoU  eon 
ruui  in  iCgypto  ei  in  terra  Clian^n.  L  267.  ^  Temiiore 
persecuiionls  (luomodo  so  gerereQt,  II,  575.^  Cum  chria» 
tiauis  o)ufuiidi  soliii.  in 

lupiGis  iniliures,  rade9  litteraruffi,  11, 231,  520,  755.««« 
Quamlo  quasi  instituti,  et  postea  prohiiMti,       fSiO  «i  to». 

luoiciuii-  De  Cbristi  adveutu  ad  estreiMim  judidiim,  1, 
706.  -^  Do  altero  masimo  judici.  KU 

lULu,  uxor  L.  Sepiimi  Severi  utrum  CaracaiiB  maViiv, 
et  num  llll  nupserit.  \h  8ii 

louABUS  Apostata,  qiiomodo  litulum  Augusti  uturpave^ 
rii,  biviio  Couauintio,  If,  SlS^-^Multa  iuiiutut  estde  Uio« 
cleiiaiio  ot  coevis  priiiciiiitHis,  423.  -^  Quam  bene  sc  ap- 
paritorem  Iklum  oomiuaveriL  469,  488 

JmiEMTA,  uode  dicu.  II,  31 1 ,  9211 

JuNO.  Ubi  culu,  I,  195, 206  — Sacra  ejus  0U|ituPura  rlt^ 
celeiu-anliir,  ibid.^-CMr  habuerit  noniiiia  ad  niatrimoutiiai 
periiueutia  •  207.  —  Juno  Cunina  a  BoniauU  culta,  288, 
906.  —  Juuoiiis  Monelar  post  captasVf^ias  rrsionsuiii,  200, 
921.  — '  MoneU  iinde  dicla,  I,  290.  -^  Unde  Luciuia .  t4id. 
^Juno  Argiva ,  siib  fornia  oolumns  cnlu.  IL  49i 

JupiTSB  xawt«ni«,  scu  Desconsor,  II,  474.*-I|>ti  loca  ful« 
niine  tacu  coiisecrata,  ibid,  r^  i*t^  unde  diotus,  501.  -^ 
Huicalbap  bosiise  imu.olaiflB.  569 

Jupiier.  Quo  iein|ioro  vixerlt,  I,  158.  —  loiquut  in  p** 
trein,  104.  —  Kjussinpa  et  libiUines,  165.—  Quare  diitus 
Oplunus  Maxiiuus,  16i.  —  Ejus  cuui  Junone  tomre  coi^m* 
gimu,  1tJ5.  —  Cur  cceli  dominus  esse  fingatur,  166.— Quoil 
Deus  vldeii  aut  credi  noo  poa^ii,  iffid.  -^ Qus io  vitandis 
ThotidU  miptiis  hnprudenlU  et  imi^ocilUut ,  167.  ^  Quo- 
umdo  servatus  et  educalus,  169.—  Quare  iib«.  sive  x^  aiw 
Itollatua,  ibid.  ^  Qus  de  illo  |>ootfi  finxeriui ,  170.  --  De 
ejus  cum  fratribus  regiioruin  sorliiiooe,  173.  ^  Cur  iu  omi 
i$ortem  terra  uou  veuerit,  173.  —  Uude  dici  potuerit  ea*li 
regiium  esse  sorlltus,  173.— Joves  quare  (iliircsapiid  phl- 
iosoplios ,  176.  —  Jupiter  unde  dicius.  tbid,  —  Da  ejus 
tnorto  et  sepulcro  in  CreU,  178.  —  Unde  dicius  Cdpitoli- 
ous,  179.  —  Aquiia  cur  ipsi  dicaia,  183.  —  Da  eo  ejUHque 
eognaiione,  190.  —  Jovi  Pistori  arae  a  Romanis  ereou ,  I, 
226.  —  Humano  sanguine  LaiialU  Jupiter  cultut,  006.— 
Saera  ejut  in  Creu,  240.  —  aItIoxh  qnare  dictus,  ilMd.  — 
Uode  ona  fabula  advolasse  apes,  atque  os  pueri  melle  coin- 
plesse,  284.  —  Quod  fana  sibi  in  se  mullis  in  locb  consti- 
tuerit,  ifritf.— Unde  diclus  AUbyriua,  iNil- ei  910.— Unde 
Labrandius,  vel  Labrandenus,  ei  Cassius,  248,  249, 910.^ 
Yaria  ejusnomioaetcogooroina,  429.— Ab  Homero  dxoMi* 
nibut  aggregaiua.  53  i 

JuBiscoFMTLTi.  Iq  quo  differant  a  causidicis.  II,  520 

JutcivileTarium,I,661. «^HujHs  diversiUiU  ratio  ei 
cauta.  66i 

Jussio,  vox  Qon  admodum  laiina,  i »  ti84.  —  Joatio  quid 
Sigoificet.  II.  218 

JuSTiTiA.  EJus  precepU  amara  tttot  jnale  TiTentibua,  |, 
129.  —  Cibus  esi  anlmae,  I,  321.  ^  Quid  aii,  1 ,  573.— I^^os 
pers,  vel  ronna  religiosa,  S76.-^In  quo  reposiu  a  Plaiooe, 
417.  —  Tou  io  hominjs  mente  versatur ,  4i0.  —  Mater  est 
omnium  virtiitum,  et  eas  omnea  in  se  complectitur,  JM.-^ 
Sola  judicari  potest  verum  l)ouum.  496.  —  Fous  est  if«a 
virlutis,  I,  .•564.  —  Quod  Saturno  regnanteio  terra  viguc- 
rit,  ibid.  —  A  Jove  fugata,  566.  —  Ej«is  officia,  568.  —  Per 
quem  in  terra  sit  revocala,  570.  —  Quod  oronitNis  noU  sit, 
et  non  suscepia  ,  572,  575.— Quod  per  te  habeai  tpeciero 
quamdam  slullitiae,  595,  602.  —  Pietas  et  tMieiias  qiiasi 
vanap.  597.  —  Kjus  quanu  vis  sit,  606.  —  Quod  Tia  ^sii 
timpievt  «ngutu  et  ardua,  659.— Quaniiun  ab  IHa  lecedM 


lltt 


QUJ^.  IN  OPERlBUa  UCTAMTII  CONTINENTUR. 


ulilitas,  662.  —  Qiioti  ab»(iuo  Mi  nulla  sit,  QSi,^  UI>ioam 

^it,  670.  -^Ea  qui  f^^el,  qualis  re|.ulaiicluii.  |,  696.^uod 

nui  illain  oparMlur,  jiicigre  se  nou  Or  bcai,  (^.  -^  |n  quo 

liVm  Kumma  eou^isiai,  7iO.  —  NonuUi  ad  aam  nahiliuur, 

7;^.  —  SuIj  p%i  (|U8e  vil»m  honiioi  uareat  Mi^roaKi.     7^ 

JuhTrn4.  B4»)a  facit  beaio««  11 ,  147.  -^  Idem  ac  veri  Dei 

cuUus,  196, 303.  —  Sumpla  liem  projuslo  |oi»ulo,  seu  Ec- 

I^Icm;!.  6m  H  S*  (f.  644 

JuTVRif A,  qusoam  fueril ,  289.  —  Ejos  laus  et  foiis.  ibid, 

JpTUS,  verbum  non  iiisoleim.  |1,  45 

K 

KiLEHDJB.  His  Romaui  nanquaai  annectebanl ,  diej ,  qul 

^leiidassequuntur,  II,38i. —  Dietikalendarumquiaius  im- 

peratorum  «doptiouibus  iiacer,  451 — Kalende  aprilin,  maii, 

«tc.,  locutioues  tam  lallue  quam  kaleodae  afirilei,  mai^e, 

etc.  809 

K9>(k»fiti)(.  non  is  qui  viciimas  dividebat,  II,  511.— Oua*f- 

ior  luit  pecunie  puLliciB,  Ibid, 

xOwfM,  pru  Juasione,  II.  646, 705 

mntt^  et  Ka«6«H<t«.  non  Aiisse  goneris  imius,  II,  637 — 

Quienam  miiitaria,  viudemialoria  etnautica,  i^'(/^Nauit<M 

qoomodo  canereittur.  Jbid, 

uXi^mMiUi,  nmlieres  q«»dtm  dicLa.  II,  481 

tim^i^-  Mundus  a  Gnecis  eo  Qomiiie  cnr  appellator,  1, 1S2 

Kfftkfwt  ^  tifdxtm,  ad  verbum  melior,  proeontemplori;. 

II,  458  a  S4<q. 

Kl^,  Satiirnos,  quare  ita  dicitur.  1, 1H6 

K¥v<« .  galeae  ei  caninis  pellibua.  11,  8:25 

KifiM.  Vox  illa  quid  siguificet,  II,  513.  -*  Dicta  de  villa 

vel  qonio  la  agro  exstructa.  525 


I  Laha.  De  iia  eeruraqiid  fonnt  el  ufiu.  II ,  44 

LiBRAKDA,  vicus  Cari».  I,  248 

LAcEDAiiomi  Veiieri  armatx  templnm  erexemni.  I,  225 
Lacbrti,  quid  sint  in  homine,  II,  45.  •«-  Dioli  de  nobore. 

Ibid, 
LACTAimus.  Forum  non  attiKit,  1, 114.  58i,  685.  — Seo- 
pvs  ejiis  iu  scribendis  libris  Divinarum  losliUitioiUNn,  116. 
-*-  Uelleiiisniis  quaodoque  utitur,  lii.  —  Nou  scrui^ilose 
salagit  io  suppuuiiunibua  temporuro,  1, 25^.  956.  ^  Ab 
Ariaoomm  et  M;«niciueoruro  laeresibus  viiioicatur,  295, 
922.  —  Quod  iion  asseruerit ,  aminati  omnet  iu  prioclpio 
creatat,  511. 930.  —  Itlum  Marciuiiis  errorem  oob  docuisse 
de  corpore  hominis  a  diabolo  foKMato,  321.  —  Dv  regno 
mille  aniiorum  quid  sonmiavuril,  324.--£rror  illiua  fie  aii- 
gelis  daiis  hominibus  ad  ouatodiaiu ,  a30,'-Paruui  tibi  eou- 
stai  iii  expiicanda  Epicuri  dooirina,  1. 363,  —  Quo  tensu 
dii^erii,  abficieudani  orooero  phiiosophiam,  596.  ^  l^  de 
animit  imnionim  seoteniia  posse  illos  arle  magica  verii 
in  lu|>os,  415.  —  Quod  Socrati  videamr  iniquior.  4l6.-<-It- 
lius  error  in  pnetcribendis  aiiUpodibut,  425.  -^  Vocem  na- 
tune  quQd  praiter  meriium  interprelatus  sit  acerbiut, 
457.  —  lllum  in  cilaudis  Bcriptur»  aacraa  locia  versione 
Septuagiol^  ioterpreium  plerumque  nfium.  462,960.'— 
Huic  biinpiex  pro  comtioilto  famiiiare.  I  532,  551.  —  Bal- 
imtire  illum  circa  Verbi  diviuiutem,  559.—  Oratoriam  ar- 
tem  ubi  docuerit,  et  quo  tempore ,  552,  567.  —  Immerito 
Cypriauum  arguit,  563.  —  Deum  auetorom  mali  uum  feoe- 
rii,  750,  658.  —  Duo  romanae  oontUniis  et  fortitudinie 
eiuimpla  male  interpreUiur,  592 —  Jutuun  defensiooem 
cum  iniqua  aggreationc  oonfuudit,  656. — Quae  de  cultu  Dei 
externo  dixit  quooxxlo  inielligeoda,  1,  728.  —  Qiis  error 
io  assigoanda  oifferenlia  inter  dooum  et  sacrificium,  729.-^ 
lilius  opioio  de  cauta  muudi  floali ,  747.  —  VideUir  io  ea 
fuisse  sententia ,  auimat  ouasi  tot  particulas  de  Deo  de- 
cerptas,  750,  950.  —  Arguitur  ^wc  miia  ductrioa,  bomioem 
iu  a;teroum  mauere  non  potuisbe»  752,  -^  A  ChilUturum 
errore  quomodo  excusetur,  783.  —  Ejus  error  de  expur- 
gandis  igoe  justorum  corporibus  posijudiciom,  802.— No- 
laiur  eju;>dein  opiniu  erronea,  poBoas  animarum  et  prttmU 
diflerri  in  diem  judicii.  ibid.-^Q^io  tensu  dicere  poluerit, 
auimas  resurrecturas,  808.  —  Adversus  BuU^um  defendi- 
tur,  897.  —  Quod  unum  Dei  Filium  Jesum  et  agnoverit  et 
doi-uerit,  925.  — Mlmu  Dei  sedem,  doiiiieiliiunque  l>eato- 
rum  in  coeio  sidereo  oon  statuisse,  sed  iii  empyreo,  927.— 
In  quo  cum  Mauichxis  cousentire  vidi  atar,  lu  quo  ab  iis- 
dem  disseotire.  1, 998 

Lacuntius  verba  com|)Otiu  Qsurpat  saepe  ^o  simplici- 
bus,  et  simpticia  pro  compositis,  11.  26.  —  lijus  error  ia 
assignando  uumere  articulorum  io  polliee,  47.  —  De  boae- 
rum  ei  lualorum  ordinatione  quid  senserit,  119.  —  Hallu- 
ciuaiur  in  assiguaudo  anuo  mortis  Chrisii ,  194.  —  Amtt 
argutias,231.  —  Utrumcari|ieoscri|i<erii  de  PhoBiiice  et 
de  Pescha,  U,  277, 285.  ^  Ubet  ejus  de  MorUbus  Perse* 


1182 

Oitonim  quo  iempore  compositus  ei  absolulu«,  id7.  —  Ll- 
bfos  DivinaruA  Itittitiiiionum  quaodo  teripseritei  eniiserit, 
209.-'-«  De  o)us  t>eiriii,  ibid,  — *  VM  ei  quando  Grispi,  (kiii- 
Sianiiiii  lilii,  editcandi  niunus  coeperit,  ihid,  etseq.  —  Quo 
aano  veuerii  in  Gallias ,  ibid  —  Ubi  et  quando  morUiiis, 
ibid.  —  L.  Caelius  ali.fuandu  appellaiiiS,  589.  -^  Amat  fop- 
roubs  veieret  elegutiUa«qutt  serroouli,  595.  ^  Coni»uetas 
verborum  fbriiiub*  frei)uiniai,  416.  -^Duplox  tiiuius  aimd 
veteres  iiisiut  libi  lli  de  MortibUK  Perseeutnrum.  tm 

Lacw,  pro  iiiietlinit,  I,  640 

LaUi,  uieretrix,  I.  -^  Quid  de  illa  dixerit  Arlstippiis. 

LAip>>Aanf.  kmo  urbs  ubiotm  tita.  I,  257,  260 

Lahcba,  euhiiHU  iu  «meiidaUouUHit  loce  ftitiit,  IH  iiMiiiit 

igoomiuiuta.  4li.  -^  Momeo  ejus  uude  d'*tumptum,  51 H. 

wrw  Figi  toliia  anie  prsefecii  Castfforum  prft^Uirium.      Ibfd, 

LAnciABii,  hiuciarii ,  milites  lajicea  anuaU.  Ibitf, 

LAmsvAK  quid  sim  apUil  veteret.  1, 683 

Laomkoon.  FauBO  oottvus  fiiit ,  247.  —  Ab  Apolline  et 

Neptuno  mercede  fraudatis  qua  pceun  affeciiit.  895 

Lapidks,  a  gentiiibus  hoooredivioo  eultl,  11.  494,  495  «H 

seq.  —  Lapis  AI-Hidar-AUAswad  eiiluis  a  MBhumei.inls. 

Ibid. 

Lapidbs  B»luli  apud  Ph»nicet.  Ibid, 

LAHDKt  divi,  quinam  dieii,  tfNd.— Hisft  iemplum  extru- 

etum  in  Orieniej  idiil.— Cultus  laiWdumdiu  diiravH.  i|<sam- 

oue  plebem  cbristianam  infecit,  498.  ^  Viguit  etlam  spitd 

Komauos.  499 

Lapsi  qiiinam  dicerenlur  primis  Eeelesis  6flBeolis,  II  , 

992.  —  Triste  illorum  nomen  in  Eodesia.  597 

Laka^  seu  Laraoda,  eadem  ee  dea  MuU  spiid  Homanos. 

1,226 

^  Larkictina,  Romuli  et  Reml  nulrix  credita  ,  et  divinis 

honortbus  oiiiu  a  KomanU,  1, 216.  —  Qmeosm  Aiei^it,  217. 

*^  Lupa  qnare  dieu.  Ilnd. 

LARKNTmAUA  sacra,  qua  occasiotte  insiiittU  ,  1 ,  218.  — 

Qtto  die  oelolirareQtur.  217 

Lahsus  ,  Prianio  foaerus  Ibit.  1, 2 17 

LiTiuii,  uode  dictum.  1 ,  189 

LATKOims  clemeutes.  H,  2>i 

Laurkatji  tabell»  a  quiims  afferreMuv,  II,fBH(.  —  Inia- 

giuuiii  laurealarum  usiis  mulilplex  ,  sed  jireeipuus  in  im- 

peratonuii  inauguratiouifoiis.  416 

LAuaBiiTms  martyr,  quo  anno  obierit.  11,.^ 

LB£ifA.  Qiiaenaui  fuerit,  1, 247.  —  Qiia  occasione  Athe- 

nienses  ipei  sutuam  posueruni,  ibid  ei  9Q4.  •—  De  paiien-. 

tia  ejus  admiraliili.  Ibid' 

LKcTWTKRifiA,  eo  nomine  unde  diota.  I,  798 

Lkoa  eadeni  qwe  Nemesis.  1 ,  296 

Lkciokks  riparienses  (Hi»nam.  II,  3f7 

Lkgks,  ea  inteolione  latai  ut  proflciani,  non  ut  noceant, 

II.  m 

LnoKS.  Muttas  srguinentuin  esse  BAorum  corrtiptonim.  I, 

574.  —  Le^is  divinx  imeeliiiini  encomium  ,  660.  —  Quid 

sit  iegem  abrogari,66l.  —  Qusenam  legfsnomen  non  mc- 

reantur,  ibid,  —  Has  non  jusiitU,  sed  utiliias  reperit , 

.  662.  ^  De  legibus  ioutililHis.  663 

Lkoitiiik  coqui,  de  martyribus  ,  qualls  eraciatos  fuerlt , 

II.  214, 319,  503,  689.  —  LegitUna  sacra,  Injurii*  hostilms 

illate  legitlme,  319.  —  Legiuma  verba  ,  fossa  legitinia  , 

407 .  «*-  Olenm  legiUnium.  593 

LBMifOs.  Vulcauiis  in  eam  (irscipitatur.  1, 195 

Lro,  coltus  ab  iEgypUis ,  1, 787.  —  SoK  saeer.       Ibid' 

LKT9ABeos.  Qoid  sit.  1,  774.  -*  Unde  nomen  habeat , 

ibid.  ^  A  Latinis  quiboKdam  quomodo  appetleUir.      Ibii, 

LKmBMis  HutHis,  uudedlctus,  I,  804.  —  A  poeUsquare 

adinveotus.  806 

Lbthum,  et  leUim,  varie  scriptum  pro  varia  etvmologiiB 

ratioue.  H,  769 

Lbucippus,  atomas,  et  ex  iis  mnndom  generatum  adnii- 

sii.  n,  100 

LBuconnu,  qugnam  sit.  1,  256 

Lbvbs  quinam  didi.  1,674 

LBVtnR,pro  ttfnaim.      ,  11,41 

LiBAifus  iii  quo  genere  floruerlt,  I.  885.  —  Quam  gratiis 

ftierit  Juliano  imperatori.  Ilnd, 

I.iBBLLus,  de  cliarU  breviorl,  II,  429, 821.  —  Acceptns 

intfTcium  pro  epistola.  ihid, 

LiBELLus  repudii  qooi  coosUret  verslbus,  821  et  seq. 

LiBBR.  Vid,  Bagcbos. 

LiBBRA,  Dea  ab  eUinlds  colU ,  1 ,  164.  ^  De  illa  variae 
opiiiiooes.  Ibid,  et  896 

l.iBERALis,  dlstiogulinr  a  prodigo.  !,  696 

LiBBRi,  quo  ritu  apud  veleres  pro  legltimis  agnoscereo- 
iiir,  20i.  —  Trium  libererum  jiis  quale  fuerii.  204 ,  502  — 
Pairum  potesias  tn  eos  olim  quanu  luerit ,  454.  —  Qulbus 
de  causis  postei  a  pareoUbut  atKlicari.  Hh.  955  —  Quilm^ 
eommodis  abdicuti  privareolur,  ibid»-^  Abaicati  et  exh»^ 


4185 


1NDE&  RERUM  VCRBORUMQUE  NOTABILIUM 


1184 


redati  quioam  dicerentur,  515.  —  De  morte  et  ritu  iilos 
exponeodi,  578.  —  De  eoruni  exbttredatione,  511 .  —  Eos 
recens  natos  iiiterficere  aut  cxponere  quam  sit  impium. 

7Uo 

LniDO  ad  quem  usum  data,  1, 704.  -~  Aspeclu  maxime 

COQCiutur,  711.  —  Ouare  coercenda.  712 

Liciiiius,  ainicus  ?etus  et  contubernalis  Galerii,  II ,  2i7. 

—  lilum  Cesarem  iiost  deposilionein  Diocletiani  quare  bic 
non  creaverit,  Wia  —  Augustus  ab  eo  noiuiuatur,  240.  — 
Consuiiiiinm,  Coiistaatiiii  sororem,  ubiiiam  et  quaudo  duxe- 
rit.  26i»  571,  818.  —  De  visione  ipsi  in  soronis  oblau  in 
bello  coiitra  Maxiiiiiiiuin,  2G4  et  seq.  — In  iargiendo  tenax 
266,  565.—  Maximinum  viiicit  fugalque,  quo  anuo.  571.  — 
Litteras  pro|>oni  jubet  in  gratiamcbristianorum,267.|— Quo 
aono  promotusad  imperium,348, 356,  764.— Utrumeodem 
tempore  Caesar  et  Auguslus  Iacius,59l,5i8  et  sea.  .764. 
— Quotaunos  regnaverit,  353.— Yisusaliqiiandoclinstianis 
favere,  postea  se'  prodidit,  366.  —  Quo  teuipore  dederit  se 
Constautino,  eique  i)urpur.im  remiserii ,  368  et  seq.  — 
Tyninuus  ««»•  1^0x4»  aictus,  ibid  — Provectior  aelate  Maxl- 
mioo,  II,  458.  —  Jovius  aliquaodo  dictus  ,  46i  et  seq.  — 
Quo  aono  cbristiaiiis  belluiu  indixi^rit.  574 

LiNDUS.  U»c  urbs  ubiiiam  sita,  1, 238.—  Ritus  sacroniin 
Herculis  iu  ea  celebrandorum.  Ibid. 

LiifGOA.  De  vario  illiiis  usu ,  II ,  45.  —  Non  sola  confcrt 
•d  loquendum ,  ibid,'^  Unde  dicta ,  t6id.—  £a  sapores 
leutiunlur.  44 

Liiigua,  quandonam  vere  fuiigatur  officiosuo.        1, 326 

Lipsius  errat  in  adoraliouis  riiu.  156 

LiTABius  viciima,  quxoam  sil.  1, 237 

LiTAHt,  diversum  ab  Inmiolare,  II,  673.— Quid  sit,  ihid. 
— NoD  raro  sumptum  a  Patribus  pro  sacriticare  simplioiter. 

Ibid. 

LiTnajB  imperalorum  ad  praesides ,  utriim  ronfiindi  de- 
bea  .t  cuin  edictis.  267-675, 785,  827,  853 

LiYOR  fous  est  malorum.  I,  295 

Ai^,  dlviiii  Verbi  uomen,  469.  —  Quid  significet ,  ibid. 

LucuxA  Augusia ,  AutODini  pbilosophi  fllia,  quibus  et 
quomodo  bis  oupserit.  H.  459, 803  et  seq. 

LucnBnns.  De  ejus  morte  Hieronyiui  testimoiiium  1, 
201. —  Deorum  cukum  quomodo  irrideat,  263.— Quod  er- 
raverit  in  statuenda  sapienliae  origine.  386 

LuuTcs  tempus  olim  decem  menhium,  postea  duodeciin,- 
II ,  545.  —  lii  eo  sub  im|ieratoril)us  vestes  albas  fcemiiiae 
iuduobant.  Ibid. 

LuDi.  De  vanitate  illorum  qui  sumptuin  faciebant  in  iis 
exhibendis.  I,  674.  —  Illis  quantum  veteres  impeuderiiit, 
675.  —  Qui  hos  exhibebant,  quibus  uoiiiinibus  appeltati , 
ibid. —  Ludi  gladiatorum  et  circenses  chrisiiauis  quam  vi- 
tandi,  707.— 'Iis  semper  riieruut  interdicti,  710.— Hi  iu  lio- 
Dorein  deorum  erant  consecrati.  712 

LuMCH.  De  more  yeteruni  in  diebus  Istis  lumiua  acccn- 
deiidi ,  637.  —  Usus  eorumdeni  apud  cbrisliauos ,  ibid,  et 
994  —  Mos  ilie  retentus  iu  Ecdesia.  Ibid. 

Ijoumk  senalus,  civitalis,  etc.,  II,  312,  483.—  Lumen 
f  erum,  de  colore  purpureo.  362 

LuifA,  sub  Isidis  noiuine  culta  ab  iEgyptiis,  I,  235. 

—  Hiiic  quare  taurus  iiniuolatu» « 238.—  De  ea  varie  phi- 
losophorum  opinicnes,  354.  —  De  natura  ipsius  et  magni- 
tiidine  Xenophouis  senieutia,  424.  —  Quosensu  dictaui 
a  quilMisdam  veteribus,  terram  illam  essehabitabilem.  952 

Luna.  De  ea  ad  usum  hominls  ordinata.  II,  1 16 

Lunns  deus ,  a  quibus  cultus.  576 

LupA ,  Rouiuli  nutrix  ,  divinis  affecta  honoribus ,  216. — 

Quaiiiani   fuerit ,  903.  —  De  varietate  auctoruin  circa 

ejus  noineo  et  festoriim  ipsius ,  904.  —  Utrum  in  6gu- 

rauda  llla  exemplum  ab  Atheuiensibus  Romani  sumpse- 

riot.  Ibid. 

LuPANAii,  uiide  dictum.  217 

Lupus,  cultus  ab  iEgypliis.  287 

LusoRiuM,  idem  ac  tbeatnim,  seu  amphiteairum,  II.  229, 

337  et  s(H|.  —  LusMrius,  ideiii  ac  derisorius,  ibid.—  Luso- 

ri»  naves  ajHid  Romanos,  ibid,—  Lusorium ,  destinaluni 

etiam  affJiflcium  privalae  iihperalonim  oblectationi ,  412 , 

729.—  Unde  forte  dictuni.  516 

Avxftkty  galese  ex  iupinis  peliibus.  823 

M 

M.  Lltiera  omissa  sspe  in  libris  manuscriptis.  IL  713 
Machabjborum  liber  secundus  lectus  olim  assidue  a  cliris* 

tianis  tempore  |»ersecutlonis.  391 

MACRiifus  impe rator ,  quo  anno  intereniptns.  447 

Maqica  ars ,  a  d»mooiDus  inventa ,  1 ,  336.  —  Damnaia 

leffibus,  ibid.  —  Nihil  ostentar  veri  ac  solidl.  491,  493 
HAGUTSR.dictumde  praesidibus  collegiorum  sacroriim, 

II,  492.  —  Magister  Deus ,  magister  Domious  de  Christo. 

610 


Magistbrium  Dei,  pro  Christi  doctrioa.  1, 738 

Magistri.  Nomen  eorum  late  |)atet.  11,400. — Qiiinam  iti 
dicti,  ibid.—  Magisiri  (iO|iu1i ,  morum,  operum,  eic,  ibid. 
^-  Korum  di^uitas  magisteriuin,  iion  maipstratus  ,  ibid.  — 
Magistri  milituiu  ,  oflQciorum  ,  e|iistolaruin  ,  etc.,  in  aulis 
principnm ,  ibid.  —  Magistri  ilem  cubicularium ,  ostiario- 
rum.  691 

Maona  Urbica ,  credita  filia  Galerii ,  uxorque  Maxentii. 

343 

Magorum  ars  a  da?monibus.  I,  332 

Majorum  auctorilas  iu  reiigiooe,  285.— Illomm  stare 

judieio  quaiilae  sit  imprudeiiti^e.  287 

MAJUMiE.  Ulrum  frsia  e]us  eadem  fuerint  cum  festis 

Floralibus,  905.—  Ubinam  celebrarentur.  Ibid. 

Malum,  iutcrjectiouis  aliquaudo  vim  obtinet.         II,  27 

Manalis,  lapis  apud  Uoinanos.  499 

Mahes  sanguine  humano  placantur.  I,  581 

MAivtFEbTARius  liomicida,  manifestarius  fur,|pro  mani- 

festo.  II,  418 

MAifsioifES  geminare  quid  sil ,  262 ,  429.  —  Suiiiptse  ut 

plurimuin  pro  uniusdici  slaiioiie,  ibid.  ei  563.—  Quid  es- 

sent,  ibid.  et  743,  744.  —  lii  quo  diffenint  a  iiiuUtionibus» 

ibid.  —  Habueruut  communia  uiulla  cum  slativis,  ibid — 

In  quo  discrei»aruut.  Ibid» 

Mahubia  Diis  tuerunt  consecratae,  1,  284.  —  Quid  siuL 

et  a  spoliis,  seu  praxlio  in  quu  differaut.  Ibid. 

Mamum  conserere,  quid  sii,  115.  —  In  adoralione  manus 

ori  admoveliatur.  136 

Manus  (lare,  quUl  sit.  F,  458 

Maous.  De  earuui  slrnctura  et  usu,  II,  45,  46. —  Quales 

hudatie  a  veleribiis.  Ibid. 

MARaon.  In  quo  erravertt,  1, 542.  —  Quotempore  vixe- 

rit.  Ibid. 

Marb,  pro  mari.  II,  230,  412 

Mare  Rubrum,  vel  Erythneum.  1,  471 

Maii£S,  quare  foemiuis  fortiores,  II,  57.  —  Fceminis  ro- 

busiiores.  1, 204 

Marica,  eadeni  quae  Circe.  236 

MaRO,  VidS  VlRGlLIUS. 

Mars.  Homicidii  crimiue  lil)eratus,  161.— Adalter,  ibid. 

—  Idein  qui  Hesus  apud  Galios.  229 

Marsyas.  Ejiis  tabula.  386 

Marticultorbs,  in  inscriplione  veteri.  11,  404 

Martyres,  uui  fortiter  tormentis  dicU    diabolum  viiw 

cere,  5<)4.  —  Quomodo  laniandi  besiiis  in  am|»bitheatris 

exix)nereutur,518.— Basilicae  primo  extruct»  in  locis,  ubi 

seiiulti  erant.  585,  !»86 

Marttrium  s»pe  qussilum  a  multis.  II,  680 

Matbr  Deum,  vid.  Ctbelb. 

Materia  ,  noii  est  D^^o  coaHema,  I,  296 

Matrimokium  caste  servandum.  719 

MATTmAS  a|'Osti»lus  ,  utrum  cum  Paulo  fuerit  Judae ,  ab 
apostolis  suffeclus.  II,  195 

Matuta  (matcr).  Eadem  que  Ino.  1 ,  236 

MAXBimus,  humosuperbus  et  contumax.  II,  223,  330. — 
Ubi  et  quaiido  Augustus  proclamalus,  235  et  spq.  313, 367, 
456,  751,  813.  —  Patri  suo  Maximiano  purpuram  iiiitUt  et 
bis  Auguatuin  iiomiiiat,  257.  —  Quo  praetextu.  et  qiio  an- 
no  coiitra  CxMistantinum  arma  nioveht ,  260  ,  461 ,  810.  — 
Quo  |jaclo  victiis,  ac  sul^mersiis,  261.  5iB2,  815.  —  Qtio  die 
et  anuo  perierit ,  367  ,  370 .  558.  —  Nulli  charus ,  nc  lalri 
quidoin  el  socero,  330.— Utrum  ortus  ex  Maxiiniaiio  Uer- 
cuUo,  343,  507.— Bene  nunquam  ei  conveniicum  Gkleriu, 
334.  —  Ipsius  gener  tuil,  343.  —  Christianis  fovere  visos, 
inilio  ciiristianuiii  se  simulavit,  366,  526.  —  Tyrannus  dic- 
tus  tm%*  aoxnv,  36:$.  —  Qui.iqueiLialia  utrum  celebraverit , 
ibid.  —  Piier  valde  laudatus.  545 

Maxbntius  tyrannus  a  Coiistantino  victus.  I,  116 

Maximiaicus  Galerius,  vid.  Galerius. 
Maximianus  Hbrculhjs,  Diocletiano  simillimus,  et  ab  eo 
dissimillinius,  11,  206,  398.  —  Ejus  libidines,  ibid.  —  Ho- 
mo  nnn  adeo  clemens  ,  217  ,  522.  —  Christianos  persequi- 
tur ,  ibid.  —  Quo  die  et  anno  fHirpuram  dei  osuerit ,  226, 
332  et  seq.  510,  721.  —  Augustus  iterum  a  Maxentio  filio 
reuuutialur,  237.  —  Ubiuaui  mor^retur  post  depositum  ini- 
perium ,  7.% ,  34i.  —  Maxeniium  hriuin  imperio  |»nvare 
mistra  aggreditur,  240.  —  Koma  t>eUitiir,  ibtd.  —  QuiImis 
liisidiis  aggressus  fuerit  Coustantiniim,  ibid.  et  seq.  —  De- 
Duo  purpuramquando  deitosuerit,  242, 554."-  Uanc  resuniil 
tertio,  ibid.  —  Massilia  caj>iiur,  el  exuitur,  ibid.  —  Coa- 
stantiniim  teotat  iuterficert*,  ibid  et  seq.  —  Mortero  quo- 
roodo  obierit,  242, 355,  529,  769.  —  Ejus  stitu»  et  iniagi- 
nes  post  obitum  dejecta%  ^,  365.  —  Herculis  nomen  qua 
superbia  a.ssumpserit ,  274 ,  401 ,  656.  * —  Quo  die  et  anoo 
evectus  ad  imperiiim,  307, 309  et  seq.  525, 482  et  seu.  — 
Frate'  Diocletia  i  electioue,  non  natura,308,  401  ,  455, 
483,  656.  —  Unde  oriuiidus ,  ibid.  —  In  quem  annura  oc- 
tavus  ejus  oonsuiatnsinciderit ,  ibid.  —  Quot  annot  impc- 


im 


QUiE  IN  OPEniBUS  LACTANTIl  CONTINENTUR. 


fl86 


raTerit,  utnim  Csesar  factus  antequam  Aiignstnm,  ibid, 
48^,  18  i.  —  Diocleliano  semper  in  omnibus  obsecundavity 
310.  4156.  —  Reruni  novarum  cu|idus,  ei  |)prndi»  plenus, 
itia.  — Prodigus  polinsquam  avarus,  ttnd.  6fJ6.  —  Ejnsas- 
peritatem  Diocletlanus  sspe  re|»reheudit ,  3i2.  —  Filiam 
Faustam  Conn.iniino  utruin  oblulerit,  345,  346.  —  Ouo 
anno  Diocletianum  ad  resnmendum  imperium  iuvitaverit , 
351,  35i.— Ou»  causa  fueritOmsiantino  ipsiMs  interftcjen- 
di,  556.  —  Primus  non  fuit  imperalorum  cmus  statuae  et 
imagiuessunt  dejectae,  ibid.  —  Utrum  bello  Fersas  vicerit, 
580.  —  luter  deos  relaius  a  Maxenlio  filio ,  ibid,  —  Quo 
statis  anno  obierit,  657.  >—  Maximianus  Daia  ,  sive  Daza 
apiiellatus,  iinde,  11 ,  i2i ,  411.  —  Cur  et  qiiando  iioiuen 
Qusmntaium  a  Galerio,  ibid.  331.  —  Unde  oriiindus,  ibid, 
— Maximiuus  et  Maximianuspromiscue  «lictus,  ibid,  45i.— 
Quo  die  et  anno  C^esir  creatus,  %^,  264, 329,  372,  722  et 
seq.  —  Nec  renipublicam  scfebat ,  nec  militiam ,  227.  — 
Nec  Caesarem  s^ ,  nec  leriio  loco ,  nominari  vult ,  244.  — 
Augustus  renontiatur,  245.  —  Fcedus  facit  cuin  Li:  inio, 
christiati09(|ue  persequitur,  251  etseq.  —  Illiiis  prodiga' 
lifas ,  255  et  seq.  —  Ifem  effrneiiata  libido  erga  muiierps, 
254.  364.— 0»nnubium  Valeriae  ex|»etit.  etrepellilur,  256. 

—  Sociei;item  jungit  ciim  Muxeiitio ,  259.  —  luiperatoris 
roaximi  titulum  sibi  vindical ,  262 ,  816.  —  Bellum  movet 
conlra  Licinium,  ibid.  et  seq—  Viiicitur  et  fugatiir,  266.-^ 
Ubi  et  auomodo  iniserriroe  perierit  ,271,  374,  568.  —  Ty- 
rannus  uictus  a  Lactantio.  ibid.  —  Quo  aniio  sit  extinctus, 
272, 572, 375, 855.  —  Kjus  uxor  in  Orientein  praecipitatur, 
273.  —  Ipsius  teinuleuiia  et  crapula  ,  331  et  seq.  —  Pur- 
pura  ubi  indutiis,  3-32  el  seq  — Quarodiu  iroperaverit,  372. 

—  Ediclum  pro  chrislianis  quando  emiserit ,  376.  —  Quo 
tempore  a  Galerio  adopiatus,  454.  —  Ubi  sepiiltus,  568.  — 
Quo  anno  victus  a  Liciuio,  571.  —  Valeriae  quomodo  filiiis. 

«03  ei  seq. 

MAxmns,  onas  ex  praecipuis  Jovis  tilulis.  II,  816 

MEDKUifA  iiiventio ,  1 ,  273.  -—  Herboricse  in?en(io  qui- 

bus  data.  359 

Medie  pro  mediWf  roediocrilcr.  691 

MKDrarAS.  II  44 

Meoarici  pbilosoj»hi.  Eorum  quis  aiictor  fuerit,  I.  380.— 

Suromum  bonum  in  quo  conbtilueriut,  t6id. — Lretriaci 

quare  dicli.  379 

Meucbrtes,  idero  ac  Pala^mon  alqiie  Portnmnus.       236 

MEMBaA.  De  situ  illorum  in  bomiiie,  II,  30  et  seq.  —  De 

singulorum  iiulchritudine  et  usu.  40  et  seq. 

Mbmoria  aelicata  et  fragilis.  1,  1005 

Meivdacium,  nulla  de  causa  licitiim.  698 

MenwEceits.  Quod  morieiii  non  obierit  pro  patria,  nisi  spe 

immortaliiatis,  381.  —  Ejus  liisloria.  Ibid  el  946 

Mens  i"  capile  collocata,  II ,  34.  —  Ralio  illius  inoom- 

prehensibilis,  64.— De  ejus  scde  philosophorum  opiniones, 

tbid,,ei  seq  —  De  ejus  excelleulia,  65  et  seq.  —  Non  po- 

test  esse  nisi  a  Deo  ,108.  —  Corpus  nisi  ab  una  regi  non 

poiest.  111 

Mcns  Inter  deos  relata ,  l ,  221.  —  Non  cst  idem  atque 

anima,  775.  —  noo^  a  Gnecis  appellata,  ibid.  —  Pro  ®talc 

augetur  vel  roiuuiiur,  ibid.  —  Non  exiinguitur  in  furiosis, 

774.  —  Nomen  ejus  Augustiiius  unde  deduxeriL        Ibid. 

Mensa  et  MEifSJs,  de  mensis  sacris  chri8ti.'inorum. 

II,  095  et  seq. 

MEimovEs,  quinam  dicti  a  veteribus.  45 

Mentum  De  cjus  pulchriludine  et  forroa,  ibid,  —  Quole 

fuerit  a  veteribus  comroendaturo.  Ibid, 

Mehcuru  quot,  1, 138.  —  Quem  inti*r  eos  Thoyt  iEgyi»- 

lii  appellaveriiit,  ioid.  —  Mercurius,  a  quo  Argus  occisus, 

Jovisfiliiis  fuit,  ibid.  —  Fur  erat  et  nebolo,  162.  — Qiiare 

coelo  dignus  existiinatus,  ibid.  —  Teuiates  apud  Gallos. 

230 

Mehcurius,  Cyllenias  cur  dictus,  II,  279.  —  Ipsl  Pharis 

in  Arhiiia  aqua  sacra.  496 

Mereri  ,  |)ro  nancisci,  adipisci,  sortiri.  391 

Merbtricbs  quaedam  cultae,  I,  218.  —  Ipsis  vetitum  apud 

Atlienieiises  ingredi  teinpla,  217.— Insignium  roerelricuro 

catalogiis  ubioam  reperiatur.  219 

MBiinMES,  dictuin  etiam  de  horis  post  roeridianis,  iroo  et 

serotinis.  11. 428 

Mbrum,  adhiberi  solilum  a  veteribus  ad  supnlicamium, 

253,  796.  — Eodem  cibos  suos  quandoque  perfuudebant , 

et  quasi  ssicrabanL  Ibid. 

Mtravodi,  utrum  Deo  possil  tribui.  I,  723 

METnii,  passi ve  posituro.  II,  231 ,  565,  737 

Metbmpstchosis  opiuio  a  quibus  propugiiata,  I,  405.  — 

^jus  origo.  Ibid. 

Metus.  Religio  oronis  metu  constat,  II,  97, 114.  Vide 

TlMOA. 

MiLEsn,  Apollinero  coluerunt.  415 

MaiTBS,  distincti  a  privatis,  508  et  seq.—  yEredinitus 

miles  quis,  797.  —  Militesdicti  quandoque  copi«  pedet« 


Ires  ab  equitilms  distlncUe,  aliqnando  equites  simul  et  pe- 

dites,  812.  —  Miles  a  mile  deductus  diverso  roodo.       819 

MiuTiA,  christianis  an  sit  vitanda.  I,  707,  998 

MiLLiA  tria,  pro  leuca,  II,  819.  —  Item,  aliler.         826 

MnvERVA  ubi  culta,  I,  195.  —  Deea  auctores  quinam 

consulendi ,  ibid,  —  Ipsius  virginitas  suspecia  ,  208.  — 

Ericthonium  curo  dracone  cista  inclusum  (>cropidi.5  01  ia- 

bus  quare  comroeiidaverit,  208.  —  Textrina  anis  inven- 

trix,  214.  —  Ab  i£gyptiis  quo  nomine  appellata,  ibid  — 

An  eadem  com  Noema  Lamechl  fllia.  Ibid, 

MnfERvuiA,  prima  iixorConstantini.  II,  543. 

MnasTRi,  siue  addiiodictum  de  Diaconis,  505,  695.  — 

Minisiri  l)ei,  Christi.  ejuscopatus,  etc,  de  iisdein.    Ibid, 

Miifos.  Ejus  astutia  in  rellgiou'',  I.  243.  —  An  fuerit  Jo- 

tIs  filiiis,  foirf.  —  Unus  inferorum  judex.  804 

MufUTius  Fbux.  Ejus  |)ro  religione  a|K>logia,  551.  —  Quo 

tempore  florueril.  Ibid.  et  II,  585 

Misbricordia.  Hanc  reponebant  stoiri  inter  vilia  et  mor- 

bos,  1, 423,  667,  671.  —  Quo  sensu  hoc  iliomin  dogma  in- 

lelligendum,  423.  —  Quid  illa  sit,  et  quomm  prqpria.«66. 

Sola  viL^e  communis  cominet  rationem,  ibid.  —  De  niise- 

ricordiae  operibus,  696.  —  Merces  illius  quanta  sit.     684 

MiNUTius.  271 

MiTTERB,  |»ro  ponere,  II,  195,  303,  394 

Mnbstheus.  Aureiiani  libertus,  in  eum  conjural,  et  illiim 

occidii.  IL  .597,  652 

MifBvis,  bos  ab  vERyptiis  pro  deo  cullus,  I,  621.  —  Solis 

symMuin  fuit  apud  Heliopoiitan«is.  Ibid, 

MoKsiA  ulraqne  ad  Illvricum  pertinebat.  II,  350 

MoLiRi,  idem  quod  pirare,  241, 766. 

MoLOCH,  an  idem  ac  Satumus.  I,  252 

Mo?fERi,  dictum  de  iis  quibus  per  soroniuro  Deits  aliquid 

imperat.  if,  261,  813. 

MoNETAf  pro  wdtficio  in  qno  nummi  cuduntur. 

205,400,483. 
MoifBTA.  Vtde  Juifo. 

MoifocAMiA  ,  pars  pudicilf%  habila  in  roolieribus  ssculo 
quarto,  275,  838.  —  A  TertuUiano  cum  Monunistis  in 
utroque  sexu  requisita.  ibid, 

MoifooRAMMA  Christi  cirmroflexum  a  Constantino  in  l/a- 
baris,  261,  370.  —  Quale  fuerit,  559.  —  Illnd  niiniroe  im- 
pressiiin  in  nummis  Maxenlii,  ibid,  etseq  —  Occtirrit  ia 
niirorois  signatis  aiite  Constantinum,  iroo  et  ante  Christom. 

J560 

Moifs.  De  montibusqui  concurrerunt.  I,  743 

MoifTBS,  tanquam  dii  olim  culti,  II,  404,  493,  677.  — Ex- 

trucU  in  iis  templa  et  arae,  Urid.  —  Montiuro  dii  qiiinam, 

405.  495 

MoMTESBS,  sive  Montenses  dii ,  215,  405  et  seq.,  491.— 

Moiitesrs,  sive  Moiitenses,  iidem  ac  Donatist». 

MoifTQfUS,  deiis  qui  moutibus  preest.  405 

MoRBi,  an  sinl  daemonia.  1, 959 

MoRS  priina  ac  secunda ,  321.  —  Secundse  animalia  iion 

subjacent,  ibid.  —  Mortis  noiiien  ambigiium,  320.  —  Qiiod 

nemo  illam  subeat,  nisi  spe  vilae  longioris ,  581.  —  Aditus 

ad  eam  niiser  ,  403.  —  Morti  voluntari»  sese  qninam  ol)- 

tiilerint,  406.  —  Li  qiiam  damnaiidi  407.  —  Mors  unde 

bona  vel  mala,  410.  —  Ex  praeteritis  vita  actlbus  poiide- 

randa  ,411.  — Secnnda  nobis  proposita,  uteam  vilemus, 

755.  —  Non  exliuguit  roors  homiuem,  sed  ad  praeniiuni 

viriutis  admittit.  768 

MoRTALiTAS,  \)To  mortules.  .523 

MoRTBS,  plurali  numero,  II ,  190,  50t ,  389,  471, 595.  — 

Mors  bona,  idero  ac  facilis,  non  ooacta.  non  turpis,  230, 

337,  413, 519  —  Mors  devota,  id  est  destinata,  m,  825. 

— •  Mors  slmplex ,  quaenam  sit.  568 

MoRTALBSj  pro  homines.  252 

MoRTm.  Eolruro  unetura  io  uso  apud  ethnicos,  1, 269.  — 

Eadero  vi^uit  apud  Judaeos  et  christiunos.  ibid.  —  IIIos 

lavandi  ubioaro  mos  obtinuerit ,  ibid,  —  Aiiquando  eliam 

vestibus  pretiosis  iiiduli  elaii  sunt,  ilnd,  —  Mors  Judaeo- 

mm  in  illis  humandis,  512.  —  Quosnam  vereinortoosdixe- 

ri«,  527.  —  Maiies  eorum  hnmano  sanguine  placaiitur, 

581.  —  De  mortuis  sepulture  mandaiidis  nihil  unquam  ab 

ullo  legislatore  clhnico  imperatum.  997 

MovERB,  pro  amovere,  removere.  11,  604  ct  seq. 

MoTSBs,  trojano  bello  quol  annis  fuerit  antiquior. 

I,  459,  956 

MuLnnt  unde  dicta,  II,  57.  —  In  qiio  difl^erat  a  virgine « 

ibid.  Mulieres  etiam  provinciamm  sacerdotes  factap,  537. 

—  Mulier.  vox  aliquando  contemnentis,  801.  —  l'osita 

aliquando  loco  pronoroinis.  804 

MuLVius  pons,  a  quo  constructus,  562.  —  Erat  lapileus. 

Ibid, 

MuHDus»  non  fuit  generatos  ex  atorois,  100  et  seq.  — 

Mondos  inflnitos  qui  dixerint,  102.  —  Non  est  effectus  a 

natura.  106  et  seq. 

Mondus ,  qtiare  a  Gnecis  w^  appelletur,  I,  I2S. .-  Aji 


1189 


mtmt  RrJltm  VERfiOftDMQUB  NOfABtUUII 


lifti 


ox  maleria  ftteroft  (!iclQs.  12i,  297,  9^.  —  Uhias  arblirid 
euiii  regi  ueeesse  est ,  l».  —  Qtise  sit  basi^  iliius ,  juxta 
Fliiioiit!m,  177.—  Ouod  iioo  est  Deus,  ifti.  —  Quod  ttomi- 
iiem  iiou  generei,  281.—  FactUs  fest  ex  hihilo,  297.  —  De 
divifia  ejiis  fiibhci,  507.— Non  Wit  alb  «ternd,  315 ,  745.— 
hSi  tf^mpiuiD  eaij  415.—  Prdvideriiia  f  Hl)eriiatur,  416.  — 
Kuiundus.  426.  —  Qnomodb  proliet  Mabrobius  euiu  noii 
e.s«e  sleniuin.  668.  —  Genittim  illum  agnofil  Platb,  735, 
7i3.—  Hunc  itt  perpetuinn  dixit  fal>rIcaiUm,  735.— Arl>to- 
telis  et  alioruin  de  illo  varlae  bpinioites,  735,  736.  —  Hunc 
quo  SPdSu  Plato  corpus  Dei  fecerii  j  741.—  OuatB  magtitjs 
bomo  dictus,  741  —  (Juod  morldlisslt ;  ibid,  —  De  c9ilsa 
ejus  6nali ,  744.  —  PbiIosof>horum  de  ejus  dntiduiUie  bt 
duraiione  senientiae ,  780,  781.  —  De  eodem  biilnlrt  Lae- 
laiuli  el  veterum  Patrum  nnde  flukertt,  Und.  <A  1606.  — 
Do  ipsius  Vastatione  et  mntatione  impertoritbl;  784. — 
Kxitium  ejuS  qUieuam  signa  praeuuniiabunt ,  786.  —  Illiu^ 
excidii  rallDquaenam  futura  sil «  790.  —  Onod  llllld  a  vati- 
bus  ct  sib^llis  sit  it^dlcium,  795.—  Putura  ipshis  fedn^m- 
nmUo,  812. —  fstius  renovaiio.  814 

tSuNERAtuus,.  et  munerator,  qnid  sint.  I,  675 

MuHES.  iie  illoruro  vli*tutibus,  eta  qalbits  celebralft,  II, 

Mdsjsus.  Itle  ult>iim  extiterit,  I,  240.—  Unde  dedttctum 
n(Viieii  ipsius. .  Ibid, 

MutA.  Illa  qiiasi  dea  culia  a  Romanis ,  226.  —  Eadem  a 
Laiii  seu  Lafurtda.  Ibla. 

MutATiuNES,  quid  esscnt;  et  in  quo  differrent  a  nlaniio- 
nibits  IL  583 

aUTi,  quare  quidam  siiiL ,  51.—  Ulrit  il  ei  stnrdi.    Ib:d. 
utUare  et  moluari,  jiromiscim  ii^urpaia.  455 

MyRiiba,  ofontea  et  acfaaiea  unde  dicu.  I3f,  433 

N 

f^^sus,  seu  Naissus,  patria  Constamh)!,  11,  464  et  seq. 
—  IJDi  siU,  tWd.  —  Ab  eo  eforiiata  mlrilice :  tbid.  — 
Diversa  a  Nasso  el  Nesto;  orblbuB  Tbrad^  el  Iltyrim. 

^bid. 
Nakctus,  antitiue  pro  imctn$.  415 

Naihs,  unde  dict»,  49,  50.  —  Karum  fo^iha  ^t  usu4. 

Ibid. 

^  Narseus,  Persarum  rex,  quam  sub  Diocletiano  suscepe- 

ril  expcditiooem,  208.—  Opj^reiisus  fiigalus<|ue  a  Gaierio, 

(pio  auno  ,  ibid.  et  513.  —  Ductus  a  Diocletiano  In  trium- 

pbum,  ibid.,  316,  52  i.  —  Sapor  utrum  avus  illius,  an  ala- 

vus,  486.—  QuoL  anuos  regiiaverit,  ibid.  —  t}U(»  fllios  ba- 

buerit,  487.—  Utruin  capius  a  Galerio.  Ibid, 

Nasus.  De  eo>  ei  ejus  usu ,  41  et  seq.  —  Tria  illius  offi- 

cia.  Ihxd. 

Natalis  Invicti ,  qoomodo  intelligendas ,  542,  524 ,  719 

et  seq. —  ConsUntiui  quatuor  naUles,  315.  —  NaUles  im- 

peralorum  festi  per  uninuquemque  memem^  369.  —  Utrum 

iis.imperatoruin  anui  nuinerarentur.  376 

Natbs.  ])e  mira  iu  formatidis  iilis  J)ei  providentia.     58 

Natuba.  Ab  ea  inundus  bon  est  effectus ,  106  et  seq.  — 

De  ea  variae  phitosophoruiii  opiniones ,  \b%i.  et  107.  —  tn 

uiiilaie  coiiseniit  universa.  109 

Naiura  nihil  aiiud  est  qiiam  Dens,  1 ,  299,  504.  —  Sa^)e 

eliam  indoctus  bnpelHt  ad  iaudeui ,  394.  —  Quod  ex  rcii- 

gionis  eversioue  nomen  inveuerit ,  436.— Quu SHhsn  dixe- 

rlnt  eam  pliilosophi  reruin  oinnium  mairpm,  437.  —  Quod 

rciiiota  providentia  uihil  iit,  IMd.  —  De  illa  aiiciores  qoi- 

nam  srripseri^it^  436.  —  Naturtt  vox  varie  at  Latinis  usur- 

ffata.  tina—  Eius divisio  jUxu Stoicos.  741 

Navioium,  pro  naxxqaximie.  B98 

NAvms  (Acdas)  augur,  288.  —  De  ipo  anetores  con- 

suteudl ,  t0fi/.  —  De  Tero  ejus  nonitne  qnamuin  mient. 

9iO 

.  Naxos  insular,  195.  —  Baccbo  imera  \  VM.  —  Dloiiy«a 

olim  vDcata,  ,.  ImA. 

Nb,  vel  nect  oonfusa  $»pe  a  libratiis.  11,  645 

Nejqessitas,  pfo  ca/amtiaa.  T,  2!^ 

.   Neccssiias.  Idem  quod  fatttm ,  168;  —  Hnic  dil  ipsi  ^ion 

renugnant.  Ibiid. 

NicnpyiivtfA  a  daMnonibus  jest.  536 

Ne.  TAR.  tH>tus  deorum  apud  poetas;  If-,  281 

NE6')Tiitio,  qiisnaiii  damiiau.  1, 605 

NEiQtsis,  qu£uam  stt.  ...  236 

NEinuifps,  Troja.it  muri  condiior,  jnnior  Neptun'0  Jbvlk 

fraire,  161.— Nt;piunus  unde  diclusi  173.—  An  laphelus^ 

;6trf.  —  Quo  spiisu  mari  praetectus  tnteljgatur,  Mf.— 

Uain  patre  natus,  190.  —  liK  drcenses  Indi  CDnsecbti. 

,.  712 

Nbque  pro  xBq^e ,  wc  pro  Air^,  vel  €k.  if^  S83 

Nbko,  aa  Antlchristos.  . ,  lO^ 

Nero  tyrannus  execrabiPis,  II,  196.—  Utrum  priimisom- 

nium  •  coiBtiiiiU  fiooleftii  cbhsiNiBOs  sit  perseeolm^  Vavd, 


304,  473,  628  et  spq.-  Qua  occaslonc  et  (juo  anno  in  illos 
8£vlre  coeperit,  \bid.^  1^,622.— Quando  et  qiiomodo  pc- 
rierit,  fi>td.  —  An  luerli  scpuhus,  \bid.  et  seq.,  36iet 
seq.,995,  651  etsfeq.— De  lis  qui  resuriecluruai  illum.  ct 
futuruiu  Aniichrisium,  vel  Aniicliflsti  socium  suni  oplnati, 
i\nA.  504  el  seq.j  &)5,  633  et  seq:  —  Quo  autis  anno 
obli-Mt.  im, 

Ntfcvi,  fchrlslbnoS  piUleS  revocavit,  199,  305.— Utrom 
posi  adO|>taintti  Trajanum  iinperiuin  retlrtnerit ,  221, 152 , 
710,  711.  — Hiijus  adopllortis  qiia»  causa  fberit,  3281.— 
Quaudo  ifbpt^rium  8it  adei  ttii,  452.  —  Qdo  dtiiio  bbierlt. 
md.—  Quaodlu  lihiieraveHt.  712 

Nbrvi.  De  lis  et  eorum  usu,  30, 51.  —  Qubt  sint  illorum 
genera.  Ib^. 

Nic«A,  Irtlerdura  per  e  simplex,  sed  Immerlio.         805 
NicEPHORiuii.  CirU  in  Africa  eo  noraine  nunqndith  dlcta, 
555.  —  Nicephorium  Me90|iolamiae ,  nbi  situm ,  Wid.  —  L 
quo  condiium  .  Vtnd.  —  Nicepborium ,  vicas  prope  Pcrga- 
mitm,  unde  nobilis  55^ 

NicEPHomus  ia|.iter,  unde  dicins.  Ihxd. 

NicoMEDiA.  Hanc  sludent  Diocletianu^  Romae  cotequare, 
206.—  Templum  fejus  evertllur,  214.—  Circum  In  tt  Dio- 
cletlanns  dedicat,  220.—  Sedes  olim  rfegia.  676 

NiCRJB  tesles,  nl>i  et  quando  in  luctu  usiutas;  801 

NiMisQUAil,  locutio  inUsiiita.  16 

NiMiuif,  pro  voXdt.  fiB,  4l6 

NocENi,  pro  nel^ho,  trtiplo,  ^crihjgO.  IW4, 622^ 

NoB.  Eius  hisloria,  I,  326.—  Dc  arca  ab  il^  fabrlcau, 
tbH.  —  De  tlnea  ab  iUb  cblisiu,  5*7.  —  tbinarii  ex  arci 
cgrHssus  fberil,  flMtf.  —  Qub  seiisu  Charbo  filio  ihaledlxe- 
rh,  528.—  iP^iisterorum  ejus  dispcrsid.  ttnd, 

NoTAhn,  qoiiiam  sub  Aiitbsto.  tl,  429,  821 

NoTus,  ventn4  nubes  cotligens  el  ilestito^.  280 

NovATuih  se  calbaros  uomiuaut ,  1 ,  541.  —  Itlomin  er- 
rwes.  fMtf. 

Nox,  diabolo  chr  allribuU.  3f^ 

Nudari,  nieiaphohco  seiisu.  tt,  522 

Nuditas,  a  Gnecis  in  statuis  nsnrpata.  52 

NuMA.  Religionem  quare  simulaverit,  97.  —  Ponlltbx 
maxliiius  htrum  fueril.  iJ39 

Numa,  siiperstliionUm  propigatt^ ,  t,  242.  —  J^imtitati 
i|)sius  congressus  cam  Egeria  nym|.hea,  243.—  Libri  dus 
reperli  el  combiibit.  244 

NuMERUS  dualis ,  quantmrt  ad  reir\iitt  febnferal  pbrffeclio- 
nem,  II,  42.—  Numeros  ternatius  christlanls  quire  Usila- 
tus  in  precibus.  430 

NuMizu,  pro  Numidia.  523 

NuMMUs  slgnaios  quid  slt  L  900 

NuNcupARB,  pro  ereare,  pranmtiare.  tt,  410 

NupnAiorii  ritus ,  I,  206.  —  Aqua  et  Igne  frequeiiiabin- 
tur.  309 

Nupns  secundae,  vide  MoivogaMia. 

o 

Obba,  pocnll  genus.  1, 909 

OnEcTARB,  pro  objicert.  11.  229 

Obiodebb.  1, 708 

OBSBRVAJds,  oAMvaHo,  TOcesad  divinam  rem  specrao- 
les.  IL  422 

Dbsbssio,  an  naiuralib\)s  anxlllis  curarl  i-ossit       I,  959 
Obsorbbbb,  i)ro  sarbere,  tt,  229 

OBtRUNCARE,  tTuucum  redderfe,  769.  —  Diclum  ciiam, 
pro  occidere.  IbuL 

Occinfews.  diahold  cur  trlbbattir.  I,  507 

OcBAifiA,  quid  sit.  M 

OcTOBAldl  ineni^m  nomtU^  sad  DomTlSab^  mvastt. 

11,505 

Ocuti.  De  it»,  et  qoarc  blnl,  tt,  35.  —  Mira  ertum  for- 

ma^  ibid.  el  $eq.  —  Su«it  veliiii  tcnesirae  attimi,  38. — Qnd- 

modo  falli  dici  tH>Ssint.  39.  —  Unde  dtcti,  *}.  —  Oiruli, 

dictum  de  viris  prfncipiDiis,  laui  !n  repnblica  fnMttntoribus, 

485.  —  Qttln  ei  de  t^neritiuls  quibu>dam  UfMbi^,  Urid.  — 

Uculi  dextri  confpssoribus quond:im  erutl.  S99 

Omli.  Octilofum  voluplasfet  ejus  objectnrtr,  1,  705.—  la 

res  vAnas  proiiiptiores.  711 

Odoris-capio,  vot^iiutnm reram,  Se^  jpfrbprWiH'.     n,45 

OooBrrA^,  pRiORitA*,  eic.  551 

Odorum  voluptas  tacienda,  I,  715.  —  At^  etlMh^  iHdeiA 

damxaia  ui  a  chrislianii^.  Ibid. 

OEcUmenica  concilia,  unde  dic(3i-.  tT,  600 

OppBivMBiits.  1,526 

Oppicia,  et  ofBci:iles,  de  pnesidnm  et  jadicura  litpaillo^ 

ilbiis,  n,  399.  — Dicttim  etfath  ae  cunMtti  oMnis  vlri 

illustris.  ff&d 

Oppioifs.  In  iis  quid  fieret,  79^.  '^  HSb  ll|pothgdStA  ta- 

toemls  dlstlnct».  *^'" 

OHic^vte',  l)rt>  acMflflHll^ailoiie. 


QtJift  1?«  OPERlBlJS  LACtANTIl  COWlNESttJR. 


im 

ouiToU  latlne  dotnesUcl,  Ires  [lersonarum  species  comprn- 
lieiulot)nnt.  4i8 

OiSEUUs  (Jacobus)  nimitim  aiiUat,  \\\  ()iios.  H,  370 

OltMpus,  nomen  ainbiguum.  1,  175.  —  In  illo  Jui»iler 
habitatit,  tbid.  —  Pro  ctelo  accipttur.  ihid. 

OpEitARi,  passite  p^lium.  819 

Ot»E*  cogoiiionl  veriiatis  poslponendae,  1 1 1.  —  lis  me- 
Hor  nemo  effiriiur,  ibid.  —  Eftrum  fruclils,  678.  —  0^»ni 
fiini  fluxse,  685.  —  Illas  in  aram  conferre  ({iiid  i!t,  683.  — 
!9on  sunl  summum  bonum. 

OpMdcm,  pro  o|ipi(Janis.  If,  695 

OpmATH),  quid  sit,  1, 353.  —  tnde  abest  scienli».     355 

OBAcctA.  Qiiinam  de  iis  scripeemiit,  148.  —  ▲  daemoni- 
bu8  sunt  inventa.  356 

pRAtiONoa  piarum  cflicacia.  .  .  II,  596,  599 

Oratorks.  Miuore  in  gloria  ftierant  ^ptid  Gradcos  qu^m 
piiilosophi.  I^  1.14 

Oratores  velerani,  115.  —  Maximi  a  eausidicis  meUio- 
eribas  cur  saepe  vicli,  349.  —  Quam  perniciosi.  5i9 

OsBcs:  ortNS  terrie,  totns  orbis,  de  orbe  mere  romano. 

II,60e,65^tJ80 

ORDHf ARB,  pro  constittlerc,  sen  creare.  616 

OntB.  Fide  HoliEB. 

OiUBits,  Deo  ^ccensetnr.  Ii  307 

Oriens.  Origtnem  concincalorum  a  viotbrilMiSiCOliorUm, 
ani  tergorum.  debeti  0rient9libus,  II,  397.  —  Orienuilis 
limes  sub  Traiano  ubi  constliutus,  489.  —  Pars  imperit  Ro- 
UtJlni  oricniaiis  Oriens  dicta ,  491 .  —  Qu«s  piovinelas  coia- 
plecteretur.  .663 

OBmi  el  ortus,  dicta  de  Initio  tmperii,  465;  C59.  —  Unde 
desiimpta  hxc  l()qoendi  ralio.  tbid. 

OBoimsfluvius  Orieus  dlctus  allqiiando,  273,  377,  472 
ct  Kcq.  —  Draconis  nomeu  ulfroin  acceperit^  idid. —  Tifplio 
etiain  vocatus.  ibid. 

Orpbeus,  qno  lempore  vixerit,  1,  130,  247.  —  De  Deo 
nti9  et  otuniuin  condiiore  quid  senserit,  130.  —  De  ejus 
scrif>tis  et  exlstentia,  ib*d.--'  llliosde  Salurni  reglio  lesU- 
hioniuni.  189.  —  A  Tbreissis  (|uare  di^erptus,  215.  — 
Sacra  Uberi  patris  primus  iudiixu,  247.  ^,  De  illius  Uteo- 
logii  quls  coifsulendus,  466.  —  Unde  arbores  et  saia  sua 
hra  lraxissecrediio&.  668 

'  Os,  oris.  De  ejusforma  etosu.  II,  45 

OscuLUM  labraium  quid  sit,  I,  136.  —  Oscula  jacere 
quidsii.  ,  Ibid. 

.  OSims.  idcm  ac  Serapis  apud  iE^^ypUbs,  236,  008.—  An 
Isldis  nii'iS.  907 

8SSA,  sunt  solidamenlum  corporls.  IL  30 

viDius,  mundum  a  Deo  falelur  iaslructum,  1, 132,— Ejus 
vrrsus  de  elemeniorum  dispo.<>iUone.  IIM 

gvis.  De  ejiiscullu  a|!U(i  itgyifUo^.  787 

XYRTifCHUS.  De  cullu  illius  apud  ifigypuos,  786.  — Va- 
f  1«  dc  eo  oplniones»  787 


Padus.  (Jnde  orialur,  II,  633.  —  Idbni  cum  Eridino  et 
Rhodatio,  juxia  quosdam.  tbid. 

P  in>EBA^tiA ,  poenis  gra vlssimis  sublata .  I,  1 65 

PACAifi.  Non  DUiabaui  templa  essfe  |)osse  slne  siifiiilacris, 
n,  317, 683,— illorum  sncra  christianorum  inierveina  sa^pe 
turbata,  403.  —  Sialuas  deos  reieremei  i(.sls  d»»orurti  uo- 
minibu>>  inSfgniebant,  473.  —  A  chrlsUiiils  oiiW  eiigerenl, 
cmn  cogereut  eos  llrtcin  ejurare,  573.  —  Tertipla  sua  in 
Ibds  excelsls  vuii^o  construehant.  6S5 

Pai^mob.  Idem  qui  Melicertes,  I,  236.  -^  Ludi  i  Grie- 
Cl«  ih  ejus  honorem  IhstiliiU.  Ibid. 

PAtAxmi.  Qulnam  dicerenio^.  11  6«0 

PiLATniM,  forie  pro  Palatinis,  695.  —  CandldGf  chlami- 
dlbhs  iili^liantiir.  793 

PitATus.  De  ejus  usu,  44.  —  Utrum  saiioris  sensd^  illi 
Iribueudits.  Ibid. 

PaLlium.  Unde  dictum,  I,  305.  —  VesUs  fuit  philosooho- 
fiiHj.  ibid.--  Utri(iue  seXul  communls.  Ibid, 

Palma,  arbor  Syriae.  n,  279 

PalpBbr^.  UiidedictJe;  40,  41.  — Der  (Wfabiri  earum 
ttSB.  Ibid. 

pAivCiBus  mons  nbi  ^OST.  I,  185 

pAtwoNiJK  pars  a  Gulerio  in  honof etfi  VflefWP  tfforis.Va- 
leria  cognomiuata.  11,320 

pAPii  lex.  Qnid  caverl,  I.  203,  902.—  SfenSflyMds  (fua- 
Hsfberit,  203 — Ei  legi  itflperatores  qolliaih  dero|ttferint. 

902 

pAPuxe.  De  eamm  pnlcbrilodlne  ei  iisu.  Tt,  47 

pAnADisi  lerrestris  .<dtus,  1, 32S,  —  Arbor  SHenlf«  boni 
ct  ii.Ji  qo»  fuerlt,  223,  931.  —  Ouo  s^ffSrf  Ste  dl«MJ32. 
—  Qiiod  nou  ftierit  locus  extra  hunc  orl)^pC8WW;  323.— 
An  igue  circtifnvallatus.  IMlt  a  9^ 

Pabcji,  idem  qood  fauim.  168.  —  tllarum  liumerus  et 


im 


nomina,  ibid.  —  Trlum  Pireardm  rabul»  Origo.  315 

Parencbtamata,  (|uid  sinl,  et  de  eorum  natura.  IT,  48 
pARBicmARUM  pcBUa,  I,  388.  —  Varia  pro  varils  tempq- 

ribiis.  Ibm. 

pARTBBNiiB  qulnam  fuerint.  i3KJ 

Pascba,  terbuih  hebr^um,  551. -^  Ufltl^  dediicaiiir. 

iaW.elP87 
Patirius.  799 

Patris  nonien  dils  non  competit;  18^.—  DcU^  unuS  est. 

omnlum  Palcr;  454.  —  Poiesias  patrum  olitu  quautJl,  ihid. 

—  Pateifauiillas  quls,  et  quomodo  dicebetur;  455.  —  De 
Jore  Patris  et  Dominl.  ^    .  »    fA* 

PiTiEirnA.  Quania  slt  Vlrins,  I,  6ft.  —  Qiita  sit,  totei.— 
CouUneiiUa  iUd  potior  Judic4iia,626.  -^  Vlrtuluui  iiijiiiuiit, 
700.  —  Eiiis  Encnuilnm,  ibld.  et  tOl.  — Illa  vir  bbuusjlc 
snplefis  diflert  i  matls,  md.  —  VlUlS  omnlbuS  atqu^  afle- 
cUbus  esl  opposita.  702 

PAtjtus  aposiolus.  Ulfum  HM  ctlm  MaUhi^  rueflt  iudae 
ih  apostolis  swfleclus,  II,  195,  437.  —  A  quo  et  quomp<lo 
martyrio  aflecids.  .  197;  629 

PxtTiit:j  Tyrius.  In  quogenCre  llo^aerlt;  I,  888.— Gr^ius 
loit.  Adriano  imperalorl.  rWd. 

Pavor  et  Pallob.  A  Romanis  coIidJbp^rOnt  Ht  dt^te,  §20. 

—  ifidem  habucrunt  apud  eos.  IHd. 
pBcCAtuM.  Uiide  ad  horolhrhl  pcrfeil^flt,  II.  123,  134. 

—  Siueira  non  potest  coerceri.  131  tt  keq. 
PectUs.  De  ejosforma  et  dlgniuite,  47.  —  COr  pnicus 

et  (^rectum  hbmiid  a  Deo  dntum.  Ibid. 

Pbdbs.  De  mira  in  confbrmaiKliS  illis  l)ei  prbvidenUA.  59 
Pbgma,  machina  H^nea  ifi  ahlphUheatrd.  M,  517 

Pf  ADcctoBEs,  qui  «nt.  I.  6vi6 

pERFEcnssii^Atbs.  dilfhit^s  Hohbratlil.  tt,  228 

PkRPEcnssrikus,  Ululushooorte.  I;  898 

Perperentu,  siibsianUve.  *.      .      *  ^'^'^ 

PfeANtmjs;  nomen   HntiqiMm   H()r9eito  Thfaclse. 

11,572,819 
pERtPATETid.  f?omriiUm  bnniini  in  qlld  ^onsUtlierlni,  5Rt. 

—  Iii  qiio  diflei-reni  a  stoicls;  ibid.  —  IHbrnhi  bomnn  nl- 
Wliihi  nuiliiplox,  L  367.  —  LaudsiBant  fli-tutfenl,  rei(rS-4  iaf- 
^it»bant  ioIlj|;tati,  370.  —  MiSerlPtirdiatii  Jlofl  Irbpritbalwnt, 
687.  —  Koruiit  de  aflieciibus  sehtenUa;  68».  —  Opiirio  ilPo- 
rum  6h  ira.  TOS 

h«6tT6vaioc.  Vtd.  AiiyoittS. 

PfeRtATio,  vot  110*4  et  rdra.  I,  625 

Pers^,  qUandb  vlctl  si  Gaterto,'  II,  208.  —  Dfe  more  eo- 
ftlhi  rfgll»iis  suls  servlendi.  228 

pEliSEcUTiO  Aiirellani.  QUindb  cbrtcltatff,  203,  445.  — 
Non  iiiientata  inodo,  sed  et  etecutioni  maudata,  G56.  — 
Qlioi  anuos  duraverit.  651 

—  Caligulae.  628 

—  Claudii ,  Wve  sub  Claudlo.  628 

—  ConslanUi  Chlori,  sive  sub  Coostiritlo  Chloro;  qnSklls 
fiierii.  217,  522  iel  Sed.  699  et  seq. 

—  Dccil,  quarido  sacvierit;  20b.  —  Id  fllam  qiioi  aiini  a 
DlocleiiaueacffluXerlut.  441, 6U 

—  Diocletiaul,  ipia  ocdisione  (fbrfcltaii;  SlO.  —  Us(jue- 
quo  primo  processerit,  21 1 .  —  Quo  dlc  et  ^hhtt  Itibo perlt. 

213;  514.  Sl6.  314;  4<HJ,  678,  (to2 
Quousque  arserit.  zl6  et  bcq.  520,  IM)4 

Hiljiis  auclor  et  consiliaritis  qtils  mit.  518 

Quamdid  du^averil.  270;  f7l,  854 

Qiidndo  remillere  <Joeperlt.  31T 

Non  resencelur  a  Prudentio.  178  el  Se^. 

—  DomlUadi ,  qno  annd  sxiire  coobt-Mt. 

199, 439  ei  seq.  578 el  seq.  .640 
Ad  eam  a  Neroniand  qoot  irinl  iptBuxerinl,  446.  —  Non 

flill  diuidhna..  475,641 

-T  Galferil  HaiimUnl,  ondfe  6rta;  2t t.—  Qoo  dle  et  atfho 

mchbata.  2tS 

QiioiuO(f(^  fecriidil^rlt. 

—  GMIi  et  Vblii^laut,  qtid  anlfO  fiH%e|$^it{  I 

m  ruii. 

—  HadtWnf.  812 

—  Xerostilymititia ,  migiiif  Rili,  cl  »«««  |J«fecfes«=tl. 

—  Llciritt,  (ioo  arino  IhchoiU.  571 

—  Waj^lmlni  Dalsc,  qoandii  brt^;  291, 761.  —  QhSi  orca- 
sibrie  dfererboerlt.  ^  tbfd. 

—  ISerouis,  (|uaridrt  el  (lua  ticcaslone  excit3U,  19»,  439. 

—  Omuesne  anieceSSerit,  f6W.  622  el  5eq.—  Utrbm  Rou«» 
tautum  sTvierit.  626;  637 

—  Phiiifypi;  i\n  m  Ptiilii>pd.  6^ 

—  Severi.  Tbit. 

—  Tral^n'*  ^^i^ 

—  yaleriaht,  J|ttO,«lm)  k^ift%  cftfcb^Ht;    ^202:  415;  ^ 
^erSecuironeifi  beere,  ).hra<^  C^l^Wm  t^biil;  21 

—  Pfet^c^^tlottem  christiano^  passos  sttb  Nerva,  Tra- 
jitfo;  mumiDls;  etc.,  478.  —  Peosequi ,  tbsoloie  po^< 


el  «e4. 
—  Loca- 


1191 


INDEl  RERUM  VERBORUMQUE  NOTABILIUM 


mm,  65i.— PersecMlioacs  ulrum  frequenles  inter  Domi- 

tianum  el  Decium.  641  Pt  srq. 

Hbrsbcut()H£S.  a  Palribns  bestis  appellati,  197. 217,  :27i, 

5«2.  —  Omnes  debellaii  a  Deo,  271,  377.  —  De  fuuesta 

illorum  uiorte.  •*20 

Dietum  absolute  de  Ecclesiae  persecutoribus.  634 

PESsooTirnuii  simulacrum,  qua  reverenlia  habitum  a  Ro- 

manis.  8i0 

PxssuimiE,  de  quibus  diclum.  I,  899 

Petrus  apostolus,an  Koros  praedicaverit,  517.  —  Quo 

aono  cum  B.  Paulo  martyrio  fuerit  coronatus.  518 

Petrus  apostolus    Romam  quaiido  advenerit,  II ,  196, 

503,  438,  589,  619,  et  sea.  —  De  miracuiis  ab  illo  ibi  edi- 

Us,  ibid,,  621  etseq.  —  Uirum  viginii  quinque  anuis  illic 

sederit,  fWrf.,  303,  438,  5H9,  619  et  seq  —  A.  quo  el  quo- 

modo  uiartyrioaffeciusfuerli,  196.  —  Ouo  anno  Jerosoly- 

mis  e  vinculis  divina  ope  liberatus.  438 

Pbtrus  Eunuchus ,  martyr  in  Diocletiani  persecutione. 

521,  695 
Pbjsdok,  a  quo  redemptus  fuerit,  et  philosophiam  edoc- 
tus.  I,  430.  —  Quinam  fiierit.  Ibid.  et  954 

FuiBTOif  Incendium  in  orbem  mittit.  516 

Pbantasiia,  quid  sit.  n,  72 

P  miAS,  quis  fuerit.  1,272 

PmupPBUS  numinus  quid  sit,  145.  -  Ejus  pretium,  tbid. 

—  Romce  num  excusus.  892 
Pmuppus  imperaior,  Carpos  vicit,  non  debellavit.  Qua- 

lissub  eo  persecutio.  —  Philippus  iinperator,  quandonam 
reffnaverit,  1, 116.  —  An  chrisiianus.  Ibid. 

PmLOCTBTBS.  Herculi  mork:nli  adest.  894 

PmLO  Judpus.  Simulacrorum  artifices  obegestatem  lrri> 
dei,  fJi,  —  Quam  busiin  muiido  constiluerit.  277 

PmLOSopm.  Apud  Graeoos  majore  in  gloria  fueruot  quam 
oratores,  114.  —  Non  sunt  duces  ad  bene  vivendum  saiis 
idonei,  1 17.  ^Cur  relitiuerint  magoam  confusionem  verl- 
Utcm  inquirentibus,  iWd.  —  Quinaiii  deos  vocjiverlut  in 
dubium.  aut  excluseriut,  120.  —  Illorum  gravis  auctorltas, 
155.-.  Joves  plures  cur  fiiixerint,  176.—  Mulli  eorum  reli- 
glonem  sustulerunt,  266.  —  O)giiaiiones  eorum  slulue, 
550.  —  Nomen  eorum  uude  exoriuin,  551 .— Nec  sapieotcs 
foerant,  nec  studiosi  sapientiae,  552,  553.— Iusipieniia  eo- 
ruin  in  disputando ,  356.  —  Ad  corpus  omuia  referebaiit, 
372.  _  Rari  laude  digni,  592.  —  Quinaiii  iis  merito  praefe- 
rebintur,  595.  —  Nou  ulilitatem,  sed  oblecuiionem  petie- 
runt  ex  philosophia,  ibid.  —  Quam  damnaudi  inter  eos  qiti 
mortem  voluniariaiu  appetendam  docuerunt,  407.— Vaiiilas 
illorum  et  iiopletas,  qui  naturam  rerum  pulaverint  lugenlo 
comprehendi  posse, 414.— De  philosopbis  barba  tenus 
et  pallio  proverbiuin,  429.  —  Nequc  sei|»sos,  iieque  alios 
potuerunt  facere  meliores,  433.  —  Illoruin  prscepu  quam 
parum  conferant  ad  sapientiam,  ibid,  —  Quod  ipsi  suam 
inscitiam  conressi  sint,  438.  —  Eorura  pneceplis  cjuare  ne- 
mo  obtemperaverii,  520.  —  Quam  fuerint  perniciosl,  549. 

—  Littcras  aacTas  cur  contemiKierint ,  550.  —  Barbari  ma- 
gistri  unde  dicti,  555.  —  De  illorum  dissentioiiibus  et  con- 
trarieutibus,  556.  —  Eomm  iosi|»ientiae  fons  et  origo,  664. 

—  Veriutem  ita  non  comprehenderunt,  ut  leviter  tanien 
odorati  slnt,  756.  —  Qu»  causa  erroris  ipsis  fuerit  circa 
mundum.  759 

Philosophi  ad  perturbandam  veriutem  perniciosi  sunt 
ac  ffraves,  II,  77.— Haerelicorum  rairiarch»  vocati  a  Ter- 
tulliano,  ibid.  —  De  cultu  Dei  etdebitis  illi  honoribus  cur 
iKMi  disspnierint.  115 

PmLOsopmA  praesut  eloquentiae,  114.  —  Eam  coluerunt 
maximi  oratores,  1 15.  —  Vana  damnata  est  in  Scriptnra, 
351.  —  Non  est  sapientia,  ibid,  —  Nec  iter  ad  sauientiam, 
355.  —  In  varias  sectas  divisa ,  557.  —  Pbilosophia  moralis 
quain  utilis,  562.  —  In  phllosophia  beau  viU  iiulla  est, 
382.  —  Non  est  magisira  virtiitis ,  aut  parens  vitae,  588.— 
Non  est  regula  viue,  591.  —  Uirum  omnis  abjictenda  sit, 
596.  —  Illius  origo  recens ,  597.  —  Mulu  vera  et  recU 
coiitinet,  428. — Illam  omnilius  indiscriiiiiiiatim  propositam, 
429.  —  Quot  siiit  ad  ejus  sludiuin  necessaria,  imd.— Hujus 
sectae  alien»  bunt  a  veriute,  740.  —  Quare  nulla  extiterit 
qu»  ad  veruin  proxime  accederet.  760 

PHGEiax.  Ubi  fabulentur  eum  habiure,  276.— Unde  pro- 
yerbium  phoeuice  rarior,  278.  —  De  ejus  resurrectione 
auctores.  tHd.—  PhaelK)  avis  sacra,  ibid,  —  De  ejus  aeiaie 
variae  seutentise,  279.  —  Cibus  ejus  quis.  282 

♦Ac.  Vocis  illius  ambiKua  sigulticatio.  I,  659 

PmiTGES,  nd.  Cataphrtoes. 

Phbtgu  sermones  qui  siot  et  quaenam  eorum  maleria 
ftierit.  120 

Phtsigi,  Io  quo  erraverint.  560 

PiBTAS,  pro  clementia,  seu  misericordia.  11, 419, 767.  — 
Pietas ,  quid  sit,  JuxU  Trismegistum,  I,  536, 575.— Pro  mi- 
sericordia  snepe  sumitnr,  478.  —  De  falsa  pietate  ethnico- 
Tum,580.— VeraepieUtis  definitio,  597.— Generosa  est.640 


1192 

PiGNOHA,  pro  Oliis.  616 ,  680 

PiLATUs,  qu(»  nomine  lodaeae ,  cum  Cbristus  passus  eai, 

praesideret,  1, 505,  980.  —  Sentenliam  in  eum  num  tiile- 

rit.  50i,  984 

Pilaii  acia  ,  quando  et  a  quibus  oonficU.      II.  466,  549 

Piomus  (S.),  quo  die  comprehensus  et  martyrio  afiectus. 

'  ^  11,454,442 

Pros,  pro  benigoo,  huroano.  767 

Placatus,  Hs.  pro  placalione.  601 

Placiditas,  pro  lemUis.  I  ♦  689 

Planus,  pro  hunulis.  601,  626 

Plato.  Quam  inconsunter  de  rebus  divinis  disseruerit, 

n,  98.— Agiiovit  Dei  uniutem,  115.  —  Deum  agoovit 

crealorem,  f,  120, 155— De  ejus  majeslate  eximie seniit, 

155.  —  Exislinialiis  est  illa  b:iusisse  ex  Mohis  et  iCgypto- 

rum  disciplina,  ibid  —  Hanc  Cicero  quanli  ffcerit,  196.  — 

Essentiain  boiuinis  in  quo  posuerit,  261.  —  Utrum  docuerit 

voluntariam  morlem  apiieteudam ,  403.  —  Irridetur,    et 

qiiare,  412.  —  Quod  Pylhagorae  doctrinam  de  metempsy- 

cliosi  secutus  fiierit,  413.  —  Unde  ejus  sputeiitia  de  aiiim» 

iiimiorUliUte,  ibid.  —  Jusiitlam  in  quo  reposuerit,  417.— 

Redarguiiur  circa  mutrimonia,  418.— An  verum  sit  beatas 

fore  civiiatps,  si  philosoi.hi  regnarent,  t6td.  —  Jiistitiam  et 

virlutes  alias  prorsus  everiit,  421.  —  lllum  maris  et  foe- 

roinaeofllcia  miscere,  420.  — De  illius  servilute,  430.  — 

Quaread  Judapos  non  accesserit,  452.  — Ejus  doctrina 

fluxii  ex  doctrina  Mosaica,  ibid.  —  Deo  debilum  (ulltim 

non  exhibuil,  457.  —  Deum  somniavit,  iion  cogiiovit,  587. 

—  Ejus  conaius  iii  persuadenda  jusliiia  quare  vaui  et  iua- 
nes,  604.  —  Scire  non  potuit  (|uomodo  et  quare  miindus  a 
Deo  sit  eflectus,  735.  —  Genitum  illiun  a^iiovii,  ibid. — la 
perpetuum  dixitillum  fobricatuui,  iHd.— Illius  argumenta 
de  immorialitate  aniuiae,  762  —  £|iis  de  muiidi  aotiquiUte 
seiitentia,  780.— Sugiliaiur  ipsius  opiniode  meiiioria,H06. 

—  Movses  aliice  disserens  dicliis.  953 
Ploto,  Agesilaus,  sive  Agelastus  dictus,  175, 898.— Quo- 

modo  claiii  palre  naius,  190.  —  Varia  ejus  nomina,  tdtd.— 
Quare  vocatur  Di»paler.  Ibid. 

PoeifiTBifTiA.  «Qiiod  sit,  684.  —  Quibusnam  peccatoribus 
sit  diiScillima,  685.  —  Omnibus  proposita,  722.  —  Utrum 
Dpo  posbil  tribui,  725.  — Ad  ejus  peffectionem  quid  sit 
necessarium.  731 

PoBT;E.  Quinam  Deum  unum  affuoverlnt,  122.—  Coofi- 
tenlur  spiritu  regi  oiiinia,  130.  —  rium  illis  cr**dendum  de 
diis  loqueiiiibus.  159.  —  In  his  ce1et)randis  quid  finxennt, 
170.  —  In  quo  positum  sit  eorum  officium  ,  171.  —  Impiae 
illoruin  de  diis  fabulae,  21.5.  —  Qu:im  sint  pomiciosi,  549. 

—  Ex  Platonis repiiblica  exilusi,  ihid.  —  Qiiod  philoso- 
ptiis  antiquiores,  564.  —  An  hi^toricis  anllquiores,  805.  — 
Illorum  error  de  aureo  saeculo.  8i0 

PoLLEX.  De  illius  forma  et  usu,  II,  46.  —  Unde  diclos, 

ibid.  —  Ejus  articuli  quo  numero  sint.  Ihtd,  et  seq. 

PoLUJx ,  vide  Castor. 

PoLLTANDRiuii,  qnid  slt.  I,  272 

PoLTCARpus  (S.).  Martyrium  quo  die  fecerit.  11,  435.  445 
PoLTCLCTUS,  quando  vixerit.  I,  972 

Poltbuctus,  mariyr,  edicium  Decii  et  Valeriani  coutra 

cbrisiianos  quomodo  iracuveril.  II,  688 

PoNTBS,  in  amphithealro  quid  essent.  et  ad  quem  usum 

structi,  517  et  s»*q.  —  Ex  liguo  confecti.  Ibtd. 

PoimPBX  maximus  utrum  privatus  fueril,  508  —  Ponii- 

fex  toti  proviiiciae  im|iositus,  536.  —  Ex  qiiilius  eligereiur, 

ibdi.  —  Vocatiis  etiam  sacerdos  provinciae,  ibid.  —  PoiiU- 

ficis  nomen  dlgiiius  habitum  (jiiam  sacerdotis,  538.  — Poo- 

ti;ex  maximus  dictus  aliquaiido  pontifex  abs^^lule.      tbid, 
PoirriFicBS  a  quo  instituti ,  I,  615.  —  Minores  quiuaoi 

dicereutnr.  Itrid* 

PoRTA  Ciliclae ,  angusti»  Tauri  montis  ducentet  iu  Cili- 

ciam.  II.  574,  567 

PoRTiONBS  vlriles,  quienam  apudjurisconsultos. 

1,287,920 
PoRTUMfus.  Idem  ac  Melicertes.  256 

PoRTumvALiA  ab  eo  nuncupau.  Ibid. 

PosT  8EXTIDUUM,  idpm  ac  sexto  die  inchoato ,  II  393.  — 

Post  deimle,  pleonasnius  nniiquiis,  792.  —  Post  diem  de- 

cimum  kalendarum.  Vide  Antb  dibm. 
PoTBifTATus  rara  vox.  I,  69S 

PoTBSTAS  pRiBciprrARE,  pro  prmcifriUmdi.  If,  157 

PR.SBB1IDA.  Aniiona  niililaris  unde  sic  dicta.       224,  509 
PRjaBRB,  absolute  posltum,  iiro  pnebere  stipendiuui  vel 

annoiiam  mtlitarem.  509 

Prjebitorbs,  qiiinam  et  nnde  dicti.  509 

Pr^ustator,  apiid  principes  quis  esset.  564 

Prjboustator  libidinum.  799 

Praioiistratio.  1, 783 

PRjn>osm.  nomen  dignitatis  militaris.  II,  211,  364, 31\ 

4i9, 564,  675.  —  Trilronis  uuiim  inferiorcs.       564,  665. 


1195 


Q0.€  IN  OPERroUS  LACTANTII  CONTINENTUR, 


1191 


^ 

) 


325 
I,  «05 

793 
691 

m 


V%MaMAWt  oohortibus  perinde  •c.trilMini.  11,429,  864,675 
PnjBSEZfS.  \n  praesens,  <le  leroiKwe  praelerilo.  834 

PmiBSEicTiii  HABEBi ,  \ii\  CM ,  pro  odesse,  Localio  laiinis 
scriptoribus  ccleberrima.  I.  905 

PiLESBS,  nomen  generale,  II ,  381.  —  Pnrsides  ciir  ita 
dicli,  599.  —  Praeeranl  proviociis,  8i7.—  lidem  judices. 

Ibid. 

PiiBSSiTmj^,  id  est  cjlaniiuies.  1, 537 

PiijtscJLTr*iu  qni  snltando  iiiitium  Tacit  ludonim.         291 

PiuBTBimrKJB  lllyriciaoap,  ubi  siiap.  IT,  707 

Praxitblbs.  Diio  isiius  nominis  arliOces  exiilere.     551 

Prbcem,  In  singulari.  265 

Pbiaih».  Latino  coKf us  fbit.  1,247 

PmiAFOS.  Pr»erat  poriabus,  256.  —  Unle  ipsl  aselliis 

iinniolarotur,  257.  —  Laropsaceiii  nometi  unde  snrtitus 

sit,  ibid.  et269  ^Priaporuin  figune  a  poetis  irrlsae,  268.— 

Hellesponiiacas  quare  appellatus.  269 

Pbimobbs  militum,  militiae.  II,  411 

PmnfCBFS  calaroiutum,  religionom,  belli,  sceleris,  pro 

aoctore,  etc.  .    „  **^'T^* 

PBmaPAUt  fastlgiam,priacipalis  auctoritas,  etc.  De  prin- 

ciwsauctoriiaie,  e4c.  .      .     ,  .  .  ^ 

Pbuccipbi  pagani  quinam  boni  et  in  cnrislianos  propensi. 

r-e      M  199,  305, 475. 642  etseq..  666 

PBiNciTtni  quitiam  oomiaa  Deorum  et  houores  iisurna- 

verint.  ^^ 

PBiOBEimllitom,  225.—  Prior  civitatis,  loci,  scboke,  eic. 

510 
Pbisca,  oxor  Diocletiani,  ab  eo  idolis  sacrificare  jussa» 
216  —  Inexilium  pellitur  a  Maximino  cum  filiaValeria, 
257*  _  Ubi,  et  quo  mortis  genere  i>erierit,  275.  —  Dlo- 
cletiani  uxor  fuit  unica,  518,  520,  542, 694.  —  Ipsi  qoando 
nupserit  520,  094.  —  Clirisliana  iitnim  ftieril,  321 ,  417, 
578  582*.  —  Ante  roarilum  non  ol»iit,  365,  694.  —  Si  nou 
chrisiiana,  chrislianis  fevit,  570.  —  Non  occisa  est  ut  cbri- 
sti^na,  iWd.— Quo  anno  |»erierU,  571. 
PBiscnxiAiiusi»r«aesBlthyniaB. 
Pbocubatobi&s  proriociarum,  qamam  essent. 
Pbodibnt  pro  prodibunl. 
Propbssuh  gaudiuro,  id  est  manirestum. 
Pbopbssus  Ueus,  id  est  manifestus. 
Prou)0U1,  pToprie  vaticinari.  — - 

Pbombthbus,  an  hominem  formaverit,  312.  —  Fabula 
illa  rerellitur,  f6W.  —  Genus  illlus  atque  mUs  ,  t*»fl  77 
Ab  eo  uau  ars  sUtuas  fijmrandi.  314 

Promoti  dlctum  de  offirialibns  iiidicum  ad  ^(radum  ali- 
qoem  |.rorootis,  II,  548.-  Item  dc  diicibos  roiliuribus  proH 
motis  ad  ordines.  ,.         ,  ^^      mi     t       « 

PROPBBTiB.  Uniim  Deum  prawlicant,  L  127.  — Nec  insanl 
fuerunl,  nec  feUaces,  128.  - Qolnam  viUj»  eorum  scriise- 
riiU,  ibtd,  el459.  —  Oracnla  illorum  intelligenda,  458.  — 
De  eoram  lemporibos.  459.  —  Aiiliquipres  sunt  Grecui 
scrin^oribus.  460.— Ad  Judaeos  mi8si,el  ab  if«is  excrudatl, 
475,  477.— Comniuni  eisimplici  sermone  locuti  sunl,  550. 
—  Prophelaiindedicil.  5?? 

Propwouarb,  verbum  poeiicum.  II,  233,  TA\ 

Proporbrb  edictnm,  symbolos,  quid  significeU  w 

Prosbcarb.  quid  sll.  ■»  ^ 

PRa-.BMWARE,  pro  gena^flrc.  ««J 

Vrosiuti.  PROson  el  prosiuvi,  a  prosillre.  Il,  753 

PROSTITtrriO  v7« 

Protaooras.  Deos  vocavlt  in  duWiim,  I,  m.  —  Quare 
Aih  nlsejectus,  ibid.  —  Quo  tempore  florueril,  II,  98  — 
EjosdeDlnnilateopinio.  ^.   ,  «»«-   --i   nj   Jli 

Proteciorbs,  qiiinam  et  unde  dlctl,  OT,  33»,  411, 721. 
—  Varia  eorum  geuera,  411.  -  A  quo  Imperaiore  ifwil- 

tiili.  '•* 

Protrahbrb,  antrorsum  trahere.  722 

PBOfiDEimA.  probaiur  tom  ex  mundi  creatlone  et  con- 

stanti  eius  regimine,  lum  ex  creatlooe  et  confignralione 

horolnlsaebellu;irum,14,3l  et  seq.--ProvWemiam  qui- 

iiam  inipugnaverint,  I,  420.— Qulnam  defenderint,  tW  — 

Asseritur,  121.— Probalur  ex  ortii  hominum  et  aniTnaliuro, 

3i8.  —  A  calumnils  iufldelinro  vindicatur,  627.  —  Ex  oon- 

slitiitione  miindi  eadem  adslruitur.  .  u^J*^ 

PRofiDBHTU,  |»T0  sapientla ,  seu  scienlia  pb>losophorum« 

PRUDEimA,  pro  joris  pnidenUa,  115 

Prudbrtius.  de  provideoiia  divma.  121 

PuDBBDA.  De  illororo  osu  ei  variis  eorom  aomioibus. 

II,  58 

PuDiciTU,  cor  laudalur.  1,719 

PutMO.  Ek3  ejus  oaiora,  torma  et  usa  ,  II ,  48.  —  Quare 

iblli  comparatus.      ^  ^  ,  /'2«; 

Pui.vmABU.  apud  Eihoicps.  I,  7«7 

Pup*,  qald  slni,  272.—  Deorom  efflgies  grandes  popaj , 

271.  Zl  A  vlrgiuibos  pobertatem  ouosecutis  Veueri  solitas 

dicarl.  ^^ 

Pathol^  VII. 


PuRiFia  roris  perrusio,  id  e&t  baplisroos.  401 

PuBPURA.  Regium  insigne  est ,  464.  —  Kuliicundus  ejus 

oolor  quld  insiniiet.  Ilnd. 

PuBPVBA  Oesarum,  eadem  alque  imperatoruro ,  11 ,  2i6, 

511,  756  et  seq.  —  Iiislgne  utriusquc  digoiiaUs. 

490  509  766 

PuRPURATus,  diclum  etiam  de  Cxsare.  '       *   488 

PusiixiTAS,  f.ro  parvilas^  1,  696.  —  Vox  rara,  II ,  12,  89 

PuTicuu,  niliil  liabuere  commune  ciim  caiatiimbis ,  547. 

Geiius  sepultiirx  antiqiiisslinuiii,  Ibid,—  Uude  dicti.  Ibid. 

PTOMiEi.  De  iis  vcleres  onid  faliulareiilur.  280 

PvBRnus  expilai  Pros^^ri  iiiae  len»|  Iiim.  1, 291 

Pythaouras  ufiiiin  Deum    agiiovil  incorporalero  ,  II, 

1 13.  —  Qiiomodo  Deiiin  definierit,  1 ,  134.  —  Sutuit  eum 

iit  iri:icipiiiin  oinniiim,  302.—  Ab  illo  exortum  philo- 

soplicirum  noincn,  352.  -—  Meleiiipsychosim  uiide  hauserit, 

4<)5.  —  EJus  dognia  derideiur,  409.  —  lllius  impossibilitas 

osteiidilur ,  413.  —  Qiiod  servus  non  ruerii,  430.  —  Qiiare 

ad  Judaos  iion  accesserii,  452  —Mullallluin  ex  lege  MO' 

saicaaccepisse,  tM.  — -Qoodfiliae  sux  Judaicum  nomen 

imposnerit,  451.  —  £um  ex  |  O|iiilo  judaico  genus  duxisse, 

452.  —  Irrideltir  trlbula  ab  ijisounin»  imniorlalitas ,  777. 

—  Quomiii  ex  prophelis  rueriL  cuaelaneus.  960 

PiTHAGOBia  cii-ca  iiiimorlaliUleiii  auiina!  errant ,  405.  — 

Qiiae  ratio  enset  boininis  igoorariiiii,  406.—  Multi  violentas 

sibi  manus  iutuleruni,  ibid.  —  De  duubus  amicis  Pjthago- 

licis,  Diiuione  et  Pythia.  607 


QujtRBRB,  pro  acquirere^  II,  191, 221,  2U,  598,712,  773. 
—  Qwtsiermt,  quttsieris,  qwesisse  ,  etc. ,  apud  auctores 

idoiieos.  598 

Qujismo.  L  353 

QuAM  cuM  MAXiMB,  II,  429.  —  Ux.  voces  quid  significent. 

563 
OuA5DO  pro  qoandoqoidem.  1 ,  155 

Qiiaudo  |iro  quoniam,  aut  quandoquidem.  II ,  96 

QuAifTi,  <e,  a,  pro  quot,  429 ,  820 

QuARTOc^us,  seu  quatitocius ,  vox  melioris  notae  qoam 

quidaiu  piiUiit.  4.^1,830 

QuAMTo  (requenUr^  lanto  firmier  ,  pro  «711011(0  frequen- 

tius.,.,  tanto  firmius.  I,  572 

QuATEifUft,  l>ro  quomodo.  II,  237 

QuEAT,  QUiBET,  ctc.,  verbum  LacUntio  ramiliare.       266 
QuiBUS  coram,  pro  coram  quibus.  1 ,  576 

QuiESCERE,  ideiii  ac  dormire.  II,  820 

QuiBTE  gradiendum.  1 ,  691 

QuiBTis    nomcii  Rumariis  Romanorumque    principii»us 

amabile,  II.  431.  —  Quies  publica  iu  numiiiis.     Ibid.  565 
QumDEOM  viri  instituti,  1 ,  141,  144.  —  Quinaui  lii>ri  ab 

iis  solis  iospici  tiosseut.  892 

Quindecim  viri  praeposili  ad  sybillinos  libros  inspirien- 

dos,  II,  561.  —  Quo  tempore  jibrogaii.  Ibid. 

QumouBimAUA  Maxenlii,  368.  —  Ea  qiiando  celebraren- 

tur,  ibid.,  409.  —  Quaiido  fiprint  et  solverentur.  409 

Qunmus.  De  deo  isto  auctores  qiiinam  consulendi ,  I , 

195, 200.  —  Divinos  hoiiores  asseiiuilur.  Ibid. 

QuuifDAM,  de  noo  longo  lcmporis  iotervallo.         II,  503 

R 

Kapbrb,  nro  raptim  et  cum  restinatione  capere.    II,  828 

Ratio.  Nihil  fiotuit  liomiiii  majus  ac  melius  a  Deo  dari , 

19.  —  Rationes  lurliaia)  et  liquidae  opponuuliir.  415 

Ratio  homini  soli  attribuilur,  1, 266.  —  Eamdem  brutls 
qiiiiiam  triboerinl,  ibid.  —  Rectum  praescribit ,  286.  — 
Lumen  est  cordis  huuiani,  287 .  —  Ad  quid  daU.  374 

BATioifALBS,  prindpum  procuratores,II,  400,  654.— Ko- 
rum  ofilcium.  Ibid^ 

Ravenna,  obi  siU,  706.  —  Olim  ona  ex  praecipuis  Italiae 

Ibid 

Recipbbatorbs,  ande  dicti.  1, 417 

Rbddbrb,  pro  agere.  edere,  celebrare,  II,  771 .  —  Idero 
pro  dare,  pr«sUre,  totd.  —  VoU  reddere  »  pro  fiMsere. 

Ibid. 

Rbfuoium,  vox  asiUU  idonels  scriptoribos.  834 

RkoBS.  ~  Ea  appellaiiooe  unperatores  qoando  a  Latiiiis 
donati.  648 

Reges  aacrificiili.  De  eorom  origine.  I,  613 

Rboiium  Christi  millenarium,  ex  qoibos  Scriptorae  locis 
desum|«tum  videatiir,  II,  636.  —  Reffiium  dictum  de  Ru- 
mano  hnperio,  652  et  seq.,  762.  —  Reguum  pro  regoi  in- 
oolis.  695 

Rbuoio.  SoUus  homlnis  est  propria ,  95.  —  Ea  sublau 
seqoiiur  cootosio  vitae  ac  perturliatio ,  97  ,  114  eis**<\  — 
Siue  roetu  non  pot<^  consistere  ,  ibtd.  —  Religio  huIIr 
sine  sapienlia,  l,  119.  —  Religioues  in  plurali  numero  ia 


im 


INOEX  RF.RUM  VERBORUMQUR  N0TAEILI6M 


091 


milain  ptrtem  se«^r  nm»mi,  «H.  4U.  -  A  pwHktllo- 

ribus  lalHB  impiigttaijB,  uulU  coMliiiiU ,  S66.  --  (huMiara 

sit  religio  iusipieutiom,  284.  —  NulU  pbtest  esse  io  reiMM 

male  mr\u  et  oemaptibilibus ,  tt5.  —  Beligiofiee  deorum 

triplici  motlo  sMd,  Ui.  —  Nulla  religio  ubi  suot  biuuUa- 

cra,  3k44.  7*  Quo  seusu  suuimum  sii  illa  bonum  bomiois , 

575.  —  SoH  homini  propria,  375.—  Qui  ilb» boo «uicipit, 

ip«e  humauiiate  se  «bdleat ,  »76.  —  QttowoOo  in  ••«▼€- 

tur,  itid.  —  llla  aola  raiio  est  io  coBlum  specUiidi,  4»6.  — 

Oivelli  nott  |K)le8l  a  sapifolia,  463.  —  Inler  se  ouam  000- 

junci»  sint ,  456.  —  Religionis  uomen  uode  ,  536 ,  966.  •— 

|n  quo  a  supersiitioue  ditter Jt,  536,  537 ,  M8.  —  Sola  effi- 

cit  ut  bomo  bomiuem  carum  liabeat,  569.  —  Vara  auBelur 

Quaoio  inagis  premitur,  613.  —  Coei  non  potest ,  614.  — 

Quumodo  sa  defeodeuda,  616.  ^  NulU  est ,  nisi  qu»  vir-* 

tute  el  juslilia  constat.  ,^  7^ 

Rnii,  unde  dicU.  .  ,  ^.   H ,  64 

Usf>Roa^Tiu.  QuouunIo  a  divioa  vokinUte,  1, 964.  «-Noa 

est  causa  danuiatiouis  reprohi.  968 

Ras^nisciM,  resanare,  resanatus,  vertai  rava  apud  aih  -* 

tores  latinos.  ^^ 

RasnvoM.  Loooa  iUe  ubi  sitiis.  H ,  S7i 

lUsnLVBRB,  quod  li^atum  toerat  diaiolvere.       148,  780 

RunTiiTA,  pro  restitutione.  747 

HBSimaKtiQirBii  animarum  LaeUntius  videtur  innuere  , 

I,  768.  -r  Uuo  aeuau  ad  impios  pertinebtt ,  799  ,  1610.  — 

Corpora  post  eam  qualia  futurasiut,  8U| ,  1011.  --  Ouare 

ante  illam  redlerll  uullus  ab  ipreris.  805.  —  De  illa  philo- 

sophorum  opiniones  et  svbilUti*vim  vaticinia,  806.  —  De  re- 

aurreciiooe  secuuda,  814.  --  Quod  uua  Uotum  futura  sit , 

1010 

Brehtaiib,  pro  retinere,  II,  745.— Pw  cowi,  reMpere. 

ZM.  —  Item  pro  simplid  ienere.  md, 

Rbvocabb,  quid  significet.  1 ,  677 

R^BroaBS.  duomodo  juvenes  erudiFei^.  114, 885 

Rhudamjs^  pro  Pado  confusus.  Il,  634 

Rn>4  stryga,  vox  corrupta  et  varte  P»W4?t«  i  ?19 ,  327. 

-^  Itepi  atque  ora  Fropouttciis*  IM. 

Riv«,  pro  maris  llltoribus.  ^1,4-^ 

RttAuuHfSE^  legiones  qvsfioa»  ^cUP;         ^      „       527 

Ro^Am  D»*  diis  eorum  propriis,  I,  216.  — FouuU  romaut 

petula^itia  et  ilceutia  qqaut?  luenV.  H,  326.—  LusQriJe  ua- 

ves  apud  Romanos  quid  essent,  537.  —  Dies  apud  eos  quar 

lis  luerit,  et  unde  iliam  incipereut,  383  et  Sicq.  —  De  tpore 

eorum  perpicturas^uUuciM)slapides  res  ^iua^  iiutniiaudi 

memori»,  396,  477.  —  Lauidibus  iufonuibus  e^iau)  i^pqo- 

rem  tvibuerunt ,  499.  —  Hast^  pro  Marle  ipsis  culU  ,  001. 

—  Quando  pro  aliorum  quaiii  relpublicae  ^\\M\  qpus  ro- 

gare  c»periiit.  $i5,3.  —  Sub  impera|ori|)us  lon^e  n\m\^  ^u- 

persli^m^i.  803.  — JqvepiLaliaTcm  (^Mmano  saqguine.  cq- 

fuere,  I,  m  -  Toga  cominuuis  ? oruiM  amictus .  27Q.  — 

Toaail  Inde  dicti,'365.  —  Qua  hora  m,^d  ^osiu«!ic|a  exef- 

cerl  sQimi,  510.  —  |idmliH»  ipsl^  exprolH-aU^,  §01—^08. 

sesslpnem  toiius  orbjs  qMa  ratioae  siut  ^depli,  6Qi  996  -? 

Qu()rt  tewppribps  muudT  extremi^  regnum  tjpru(ft  ^lffici^t, 

787,  812.'  —  Uqqe  InPgurjpida  lapsa  e»empl^m  mmpse- 

rinl,  904.  —  Quo  gepsq,  rqqi^o  iinpprio  i(eHcieale,  YliPiet 

auti0hristus,T007.  .     ^^ 

RoufiTOs,  quo  me  martyrluni  cQnsumgjayent ,  JI .  5|5. 

RoMCLA,  Galeril  inater  unde  oriuuda ,  208.  —  Huiier  ad- 

modum  superstitiosa ,  211.  —  Filiam  inciui  ad  chrisiiaiios 

persequendos ,  IMd.— HniJus  nomen  multis  aliis  muUeribtis 

loditqm.  489 

RuiwJM,ooq^llHqqpa«i^«epliva¥pJ.  ftorf. 

RoMDLDs  qiymos  lioppres  quqmodu  ft^rit  a^iAp^^s,  } , 

^. -^.ftomulpsuna^diaus,$li».  —  D^  wmJiio  pwnme 

illoinOuiriHqm.  23^ 

|ioiiiiLus,cre4iM^  (^Has  Haxe^ui,  e^  magoa  Url)ici 

niore-  ^^ 

Rqs.  De  ejus  et  pruinae  differentia.  )I,  278 

fiuBBT.   QnUrupicplorem  nunc  cpcciqep,  pqnc  pprpureo 

aut  puuiceo  colore  designari.  I,  981 

SupiGO,  Robico,  Rubigus  vel  Ro))igt|S.  Ubi  %  RQflm>s  ^- 
patum,  222.  —  ib  eo  robigalia.  liad. 

RillsuK  repei^g,  plQOf^snms  amiqaqi.  IT,  79| 


8,  littera  post  x,  plenimque  addiu  antiquitus.     |, 
SA^jMRUM  origo. 

SfBi|A7ipus(|uylttf»,ppdedlctvt.  Ut^ 

BAMA^if,  Hndp  pomiaaluiq. .  ^^       I,  *^>,^^ 

SaUba^um  pingpuw,  de  qqo  dic^  WbUto  mm  JuOj^M. 

I|,  4i4.—  Diclum  apud  Arianos  proconsulares  de  sabbatp  ^ 

quod  primam  qqadragesim»  dPqpiMpJHH  prfBp^il.      fm, 

S^Biiq  et  ^auiiiorum  porpq^,  syuoiniqa.  ^| 

Sac^ uKis  aummus,  ptrum  de  poqtiQce  RUJUfilQ  dicpretHr 

{H  (|e  iH^imo  t^belcs  s«cerdotet  466,  K^,  530.  —  Bacerqo- 


tes  maiimi  ex  primorlhus  eiviiaMun  It  cli,  .*$56.—  Pnefrant 
rebqvis  ejiisdem  civiUtis  sacerdolibus  ,  ibid.  —  Vulieres 
eliaili  provinciaruiii  sacerdotes  fact»,  tmd.  —  Sacerdoiilms 
nonnullis  maximi  tiiultts  datus ,  538  et  seq.  —  Pudiciii» 
aacerdotes.  799 

SAcaAimnuif .  Quk)  s'igni6eet.  I,  ?I44,  446,  566 

SA^anncATUM,  quid  proprie  fuerit.  11,  253,  796 

Sacbipicium  qcc  interius,  nec  etiam  e^lerius  Deo  obla- 
tum  daiiinari  a  Laclanlio  aut  priscis  Patribus,  L  913.  — 
Qua  ratione  probetur  Hlud  semper  ess^  Dee  debitum. 

Mirid. 

SArriB,  iEgyplii,  unde  dicti.  889 

Salu,  unde  iU  appelati,  245.  —  Ifiimenis  ^oram.  l$id 

Sallumius.  Kjus  de  Curetibus  Jovls  alloribos  oi»inio , 
iAO.  —  De  vita  ipshis  flaKitiosa.  322 

Salomon .  Quod  rex  flieFJt  poteallMimus,  466.  —  Qiipi 
annis  postTrojanum  excidium  vixfrit,  iM.  6t  964. —Quo 
sensu  conditor  dici  possit  urbis  JerusaleiBp,  48V,  916.  — 
Anni  ejas  regol,  486.  —  Qiriaio  qoot  annis  Iberit  anti- 
quior.  497, 964 

Saloiia,  nrlM  Dalmaito,  H,  217,  IHi.  -  Utnun  i8uc 
Biocletianus  secesserit  post  depositiim  impeviiiro. 

ttlSelseq. 

Samos  insoU,  ubi  siia,  I,  195.  —  Junoni  sacra,  iirid.  — 
Partlienia  nominau.  206 

SANCHONUTOif.  Lltterarum  inventiooem  triboit  Merco- 
rio  Trismegiato.  158 

Sakctissimus  vir  vel  adolescens,  diclum  de  bomine  vir- 
Uite  prsdito  aingulari ,  II  228,  416.  507,  fli.  ^Saac- 
tisiiimus  mariius,  nxor  sanctlssima,  quid  sjgoiioeiu.     507 

Sahous.  Ubi  oultus,  1, 195.  —  Quis  f^rit  t&atf.  —  Ideio 
•umHercuIe,  Deo  fidio  et  sermoae,  194, 195.  —  Aueior«i9 
de  00  coDsulendi,  Hrid.  —  Mira  circa  ejus  nomen  lliQnun 
varletas.  «|| 

Sapiihis.  His  nikil  magBum  nlsi  aued  et  howBim ,  II , 
407.  ~  Sapi^ntes  septpm,  I,  133.  —  Korum  immiua,  iM. 
ei  450.  —  Sapientis  doctrina  est  quomodo  vjfer«  OfMvteai, 
384.  -I-  Utrum  seroper  beatus  iUe,  etiam  dum  tQrqiiettir, 
434.  —  Quinam  iste  sit,  657.  —  Verus  sapieiis  wm  0|m- 
aionibus  ducitnr,  696.  —  fiius  non  eat  veRe  (^ertar»,  «c  se 
periculo  coromittere.  702 

Sapibrtu  iiulla  sine  religione  probanda  ett,  llit  —  Sa- 
pieutia  bominis  que  sit,  552 ,  444.  —  Ufainaai  ait ,  3611.  — 
Est  tcientia  cum  virtute  ooniuncu,  369.  —  Non  est  in  lia-x 

J[ua,  sed  in  corde,  384.  —  Alimentum  est  anim|a,  386.  r-r 
n  slataeada  ejus  origine  quinam  erravorint,  ibid.  —  Uiia 
est  et  simplex,  391.  —  Queaam  virtatis  noinen  aMreatar, 
383.  —  Illam  boiiiinibus  noii  parietes  aut  locus  coudliam, 
414.  —  Quod  omaibus  sH  proposiu.  428.  r-  4d  03»  quare 
tain  parum  ooiiferaut  pr»cepu  pliilusophorMm ,  4^  — 
Quar^  a|)  iis  noii  ioventa,  451.  —  UbinaiM  quaereiida ,  432. 
—Quod  a  reli^ione  uon  possit  divelli,  453.  —  Quam  sint 
inter  ae  co^juiictaB,  456.  —  Idooeis  pra^softibus  oar  iinli- 
geat,  551.  —  Cadit  in  solum  bomio^ui,  609.  r-  Ad  qaid  illi 
SU  atinbuta,  748.  —  Quo  seosu  iu  Deo  siL  9ii6 

S4BOB,  Fersarum  rex,  Narsaa  utrom  avwi,  aa  Mviis, 
486.  —  Non  uuus  fuit  ittius  Dominis,  sed  plarfMi  MMia  pon- 
toii.  Ikid. 

Sapoh.  E|us  sensos  cuinam  mamlMa  iriliqaivim.    IL  44 

Saporis  voluptas  ftigieuda.  I,  715. 

Saturmaua.  His  octavus  dies  non  acce«iH  U^iore 
Gonstauiiui,  1S2^.  —  Ultimus  quis  fuerit.  Ikid . 

Satusmus.  Ques  parentes  habuerit,  I,  179.  —  De  aurao 
ejus  seculo,  ibid.  —  CcBli  filios  uqde  dictus,  180.  ~  Uude 
lutusu  liqiu^  aurei  ieculi  fabula,  179.  —  Temuqra  quaii- 
tuni  distuia  inter  Saturnum  Urant  filium,  et  tuiicunu  180. 
r-  Terrae  Olios  qoo  seosu  dictus,  181.  —  Nonex  ccelo  04* 
tus  est,  182.  Impius  iu  patrem  et  fiUos,  18^.  —  Uode  bos 
vorasse  diclus  fiierit,  ikd.  et  187.  —  Quo  seusu  ilMitiis  sit 
patri  abscidisse  aeniulU,  184,  185.  —  Quare  Mm  dictns 
et  Satornus,  186, 189.  -^  ResQo  pulsus,  quomodo  in  Ita- 
iiam'  advenerit,  188.  —  Quod  homo  luent,  189.  —  Cur 
^Bie  eum  reges  nolli  hierint  192.  —  Apud  Latium  sao- 
guiue  buroano  coltut,  231 ,  907,  —  Sacriucia  infanlium  ei* 
dero  oblau,  252.  —  Idem  cum  Molooh  habitus,  Urid.  — 
Oaod  Helo  Coapvus  fuerit,  251.  -r  lUo  r^gnaita »  vigoisse 
ia  terra  justitiam.  564 

ScAMNUM,  apud  scriptocas  cei  maticm,  quidflt.    11^707 

SMt^,  ineptus,  stolidus,  eic.,  819.—^  m^,  HHgV,  M^c^. 

fbid. 

boiyo«.  Qoid  significet?  I,  969 

SoBirTBS  Dominum,  pro  christiaoii,  11,  6W.-TSmro 
Deuip,  scire  Paulpm.  tbid 

SciBZfTiA.  Quod  veiiire  non  possit  ab  ingeoi%  (,  lA.  — 
Frpprie  quid sit,  353.  —  SublaU  a  SQcratPjSI^.  r- Multah 
rum  rpnim  acieuUapi  aase  necassariaiii ,  wsS.  -Tr^m^  in 
nobis  sit,  360.  —  Koo  proptec  ipsam  eitin  «nuetunt  ncml- 
nes,  368,  —  Quod  noo  sitsummom  bonum ,  und.  —  Ui  ailo 


IIOT 


QUiC  I?<  0PERI8US  LACTANTU  CONTINENTDH. 


im 


adiinsce«ik>  cmid  nrawlel ,  581  —  Owod  viritts  ^m  non 
|]i0:tsii,  630.  —  Nihil  prodesl,  si  virtus  deficiat.  651 

gcius,  a,  MW.  .  .  ?51 

ScniPTA  iroperaiorom,  pro  eorum  IiltftF^  s^  pmip^ia-      veJ  Hfrfi 
r«m  ,ira»|d«»!^  ^  U.f5i      Ulis,fe 

ScRiPTTJBA  SACHA.  Omni  ftico  caret.  la  'U      tlfi  ;^,  t 


ScmPTOBA.  i*ro  vecUgaU.  11,  ^t .  531 

SqmPifnumitt «ger ,  Unl»?  ^X-  —  Scriptursirii  puhficaui 

ptir  dicii.  JM- 

ScuTAiuus,  de  qnio  dieeretqr,  321, 724*  —  "^aria  acuta- 

rioruui  genera,  334,  4(1.  —  Hicluiq  d^J  «CMtor^Mi  folwica- 

forc.  724 

ScuTiQsiipun,  gr^ce  ML«f6eo«.  724 

SEC1IET4IU4,  qukl  esseui.  316,  408,  ^98 

Sfcimui,  uiem^  twrein ,  eic.,  pro  $ecurim ,  ^m ,  l^r- 

rtin.  ^i^ 

SscGiiTM  publica ,  io  nui^mis,  !S65.  —  Securit^  « tran- 

giuUitate  discrepat.  8^8 

Sep,  parlicula  Lacumio  frequenlissima.  O» 

SaDBS,  dji  ia  piF»  cqriM)ris  qua  sedemua.  531 

Sbmbr.  De  cluabus  venis  quibus  conti^ietur  io  corpore, 

KS.  —  Unde  oriatqr.  Ibid. 

SBiMiAiitt.  Horti  ejas  pensiles.  |,  4i6. 

Sbmo.  YU^  Sajuius. 
Sb^atobbs.  Priqie  aenieqti»  quinaoi  ftierin^,  103.  — 

Suipam  dicti  sunt  majorum  aut  minorum  g(  iiiium,  199.  — ; 
ua  Yesie  nsi  sint.  386 

Sbbat(»  coqsulei  declan^ba|,  eisd^qique  lradg|ul  coiisu- 
latu^  insigiiia  iK>st  Valeriauum.  II,  oiQ 

Sebeca.  (ju^  de  Frovid^lia  djvina  tes(imoutum,  iiO.— 
fi  Bof^ania  acerrimus  stoicqs  luit,  (oQ.  —  De  Deo  quch 
roodo  senserit,  iifid.  —  Lepida  illius  in  Jovew  cavillaiiu, 

S02.     ^  ■  '• 

cjus 


JiivecliVfe     ,  . -    - -^^ r 

73f.  —  Cjus  de  vero  Dei  cultu  sentenlia,'  728.  —  Pouiiss^i 

^se  venM  Ijei  ruMoc,  fi  ver»  saiaenti»  dii^  n^ctus 

esset,  €«7.  —  Studiosissimus  luit  Eiicuri ,  945.  —  Sepsua 

non  suq^  &llac^§.  11,  39  ^i  seq. 

SpPYBif.  De  sepieqarij  ffumeri  n>]Falerio,  I,  782.— Bcp? 

iiraoniuip  8a{:rq(4  in  quoruip  bonorem  a  Ruma^is  consijr 

iuium.  11,403 

SBfO|;nj|u,  peregrioorum  ei  pau^ruro,  I.  ^|.  —  De 

iis  qui  inuUlem  ijlan^  oni^iati  sunt,  tpia.  —  Iq  ^^  ei(bi- 

benqa  mos  q^arudid^qt  pcclcsiarum.  Ibid, 

Sepulturse  cadaverum  gentiles  et  cbristiaiii  sifidiosis-' 

simi.  U.  477 

Sbqui,  pro  exi*qui.  ^i 

Sbrapis  culiiis  a))  4.1)iseqis.  44a 

Serapis  ,  vel  Si^rapi^.  Ideqi  amqfi  Apis,  23!$.  rr  Cfeditiis 

ideih  cum  Josepho  palriarctia.  ttid> 

Seboica  ,  url)s  Tbracis,  noq  pacjqp,  pequp  iteip  l|->pe^ 

doni;p,  II,  :i34.— p^lei)!  sita  i(i  IU|ricp  late  SU|ni>tQ,  mi'— 

Uiia  taoiuin  fuit.  tbid. 

^BRBVA,  u^or  PiqfJe^nl  supp<^|litia.  ^^  5ii 

\  Sebenus  campus,  locus  Thraciai,  265, 372,  823.  —  Upde 

nobilis,  l^.  ^  Eius  9  D(i^edi^  msiauiia,  S74.  —  ^nde 

dictus.     '  .429,564 

.Ser^.  Qqidsit.  1,909 

Serpbss.  pe  serp^utuqi  veriiatione.  766 

Sf  rpenies.  De  usp  eonifq  salubri  ia  medicina.     II,  1  ig 

SpBvi.  Uos  cobira  doiqjiios  inicrrogatj  Jure  Romano  ne* 

fas  prat,  251,  ^38.  —  (Jui  casus  posica  sint  excepli,  Un4^ 

—  Noy;e  circ^  jd  poastiluiippif  aqtiguatip  et  repqvaiio, 

ibjd.—  His  in  Diocletianea  persecutiune  li^prtaiji^  apes 

adeniula,  |M  ip  P(|e  permansissent,  317 — ^pistenli  de  pnore 

quarfdq  flagrls  aiii  virgis  c^deiidi  eranlj  675.  —  Servf, 

quiiiam  iuter  philosophos,  I,  430.  —  Familia  et  fapi  li^rej^ 

vocaii.  t6/(/ et  636.  —  Manumissi  i^atrohi  uonien  acclpie- 

bant«455.  —  Fugitivorum  poena.  457 

SftiivrnuM,  pro  seivUule,  II,  238.  —  Idera,  pro  servf^: 

^      m 

SBVBRiAifus,  Sef  epi  imperatoris  (Hius ,  quando  et  a  quo 
0  clsus  ^  '  373 

S^vERus  imperator,  saltalor  temulenius,  ebriosus,  234, 
331 .  —  A  quo  purpiira  indutos,  ibid.  —  Augustus  reniin- 
tiatus  a  Galerio,  2o5,  327.— Pergit  Romam  contra  Majen- 
tium,  237,  536.  —  Desertus  a  mllilibus  fugam  capessit, 
ibid,  —  Dedit  sejj>urpiiramque  exuii,f^id.— Qno  gencrd 
niortis  perierii,  3d7,  543,  537,  757.  —  Purpuram  ubi  in- 
duorii,  303.  —  De  tempore  qiio  5umr«ii  Augusii  tiiuluro, 
341.  —  Ubinaro  liierii  imerfecius,  345.  —  Quo  anno  obie- 
rit.  546 

Sbius.  In  dirersis  seiibqs  ioiiiiaeiidis  mira  Dei  Provl- 
dentia.  Sl 

SiBtLLji.  De  iis  auctores,  ti  vari^  aenieniise,  141.— II- 
laruro  libri  qiio  nomine  laiijiaii  a  LactanUo,  l^.  -r  SibyU 
larum  auctoriUs ,  1, 138.  — 1)6  e^i^^rj;^  ^arro  (^^ 


sensern,  l^Q.—  Unde  siilby\^  nuncupaim,  Ut.  — Qua^aam 
fuerint,  tftid.  —  lllarum  niimerus,  ibid  et  890.  —  Samia 
quo  upininc  fueriu  143.  —  Qopenam  inter  eas  Denophile 
yej  H|^phyle,  4421.  —  t)e  libris  a  Cuuwna  TarquiuiQ  ob- 


^^rygis^  cpnfqndiiur  cuiu  Cumana  et  Kry- 

tl^r;ea.  144.  —  liburnna  Mbi  cuiu,  Hud.  —  Krithiaea  ce- 

lebripr  habetur,  146.  —  Cur  lil)rorum  ailiyllinorum  leclio 

ethni^is  iqterdicia,  145.  ~De  ii^tis  eruditi  quii)  ceuaeaut. 

xbtd.  rr-  In  quibus  voiumiqibus  fuerlnt  scripti.  tM.  —  8i- 

byl^rum  oracula  (|iiam  secrelo  custodiu,  146.  —  Ea  qu» 

habcmus  vel  oinnino  licu,  vel  sallem  intemoUU,  tk'4  — 

Quo  i^wperg  ««dsia  yideantur,  147.  —  De  illi»  qiiinam 

scriii%erint.  lAid:  ei890.  —  De  Cumsaquinam  consuleudi, 

^b^n.  —  De  eius  nomiiie,  ibid.  —  De  Eryihruja  qiiinaminc- 

miuerint,  m.  —  }I«c  mque  Cum^  quo  iempore  floiui^- 

nu  .  hid.  ei  892 

^vuim  Mbrif  a  quibqs,  cum  opus  esiet,  cousulereniur, 

II,  5B<.  —  Qpe  temnore  combusti.  Ibid. 

Sifi,  quandoque  aaverbiupi  ordini^.  8>>4 

Sk^rii,  neutra  aigni6cati(ine.  I,  743 

Siqii4^i4,  4^  comnealm  libeliq,  sive  enisiola  dimissoria 

Sigjllo  iiiuuiu.  II ,  333,  339,  414 

Sia|.A,  uut«  qviXbut^  u(ei^aiur  9iiuu>T?^w  aeii  T«xvTed«cu 

SwaiivHHTH,  vox  ilfricana.  L  5id 

SiLSKU^.  Q^iuam  fuerit.  336 

§tV4-  CmTih  al)  iEgyjMls.  787 

Smqjs.  cum  gigiiendi  caso.  II,  339 
S114011  Iflagus.  puplef  ^us  CUfQ  Peiro  certamen  coro- 
ipepliiiiim,  W  —  ple  aiUStoU  oWJra  de  ccbIq  in  terram 

praBcipiiaiHs,  6i3i.— Da  ^  labui».  Ibid. 

SmVLACRUH.  Vi4    lHAftO. 

S^BiSTBo  verau»-  1,360 

.  Socif74ik  qu^ro  al)  homiue  appeuiur.  ll,  25 

SocRATiss.  ApologiaHi  pro  ipsQ  qniuam  scripserini,  81 .— 
De  Ueo  (iiiM  senserit,  UJ.  —  Quam  forte  animo  moriero 
subjerjL  I,  iX ».—  |:)e  ejus  daemone,  353.— Sciuuliam  sus- 
tiihL  352;.  —  }i\  ipiiiu.«  docUina  fluxlt  Academia  ,  ibid.  — 
Quoa  ingenipm  discipulis  noii  potuerii  commendare.  414. 
—  Fu(sse  illum  aliis  iq  pbilosophia  prudenliorom,  t6fd.— 
Ejqs  eflalum,  quod  supra  nos,  niliil  ad  nos.  416.  —  An  ro- 
ligiotii  niiqime  servienduro  puiaverit,  ibid  ei  951.  —  De 
bujq§  per  caueui  et  anserem  jurameoto,  idtd.  —  De  Galio 
quem  yEsculapio  voverat,  4(7.  —  Scurra  Atliciis  unde  dic- 
tqs,  4 16.  —  Quare  coqjectus  in  carcereui,  597.  —  mus  de 
yiUi  bono  dubi^um.  740 

SoL.Cursus  ejiis  irrequieii  etorbes  inseqqales  ^d  iisum  ho- 
inini>  Qrdiuaii,  I(,  1|6.  —  flor»  ejus  comites,  379.  —  Sol 
iMVJoius  III  nummis,  535,  573,  750.  —  Solis  delVclio  qu;c 
$qh  Cliristi  moriein  cpnspecia  qualis  fperit,  et  qu-«nUo  ac- 
ciderit,  588,  61Q.  —  So|  uoyus,  de  Qruma  ,  sive  de  die  a 
k.i|.  jan.,  750.  —  Quomodo  in  eo  sit  natura  ei  causa  gi- 

fpientinin,  1, 185.  — Quare  apqd  Fersas  equus  ipsi  inuno- 
alns ,  238.  —  Sol  et  luoa  pro  diis  habiti,  378.  —  Sol  undo 
dictus.  30f|.  —  In  quo  sil  imaffo  Pci .  ibid.  —  Ipsiqs  ma- 
^niiupo,  354 ,  638 ,  9il.  —  Deliberasse  (lueipdam  utiuin 
ipsi  popul(»s  darei ,  425  —  Cnltus  ab  iEgyptils  sub  bovis 
imagipe,  621.  —  SnbsUutiam.c^us  esse  igmtao).  766 

SoLiDAiiBirrA  corporis.  If ,  30 

SoLUBius.  1 ,  736 

Soifzfu,  qoa  (le  cau^  homlni  a  Deo  data,  11,71.  — 
Utrum  veri  aiiqmd  habeant.  73 

SoMKus.  Ubinam  flat  Juxia  Aristotelero,  1, 1004.  —  Idem 
qqM  sit.  Xbid.  et  1005 

Sor^iSTA  quidam  cbristiani  simplicilate  adactuaad  silcn- 
liuin.  384 

Sorm,  quloam  dicantor.  II,  220,  709 

SobdidbAb,  vox  cSxIesiastica.  I,  618 

SoBURBS,  de  Carlha^ne  ei  Utica,  If,  384.  —  Item  de  as- 

senutioiie  et  calumnia ,  de  paupertate  et  boiia  menie , 

ibid.  —  Sorores  lodices.  Ibid. 

SORTBS.  Qiiod  essent.  I,  891 

Sono,  maglsier  Senec».  735 

Spalato  ,  vilb  Diodetiani ,  ubi  obiii ,  11 ,  217,  513.  — 

Ubisiu.    ^  Ibid. 

Sparti  poeUrum,  qoinarodictl  a  LacUnilo,  I,  358.  — 

Unde  Sparii  apnellaU.  357,  044 

Spbctacula.  I)e  illis  et  qqod  iit  interesse  christianis  non 

conveuiat ,  707.  —  Quibus  diis  fiierunt  consecrau.  7 1 2 
SpDfiB  alb».  Salntares  apud  veteres  qiiare  liabit».  462 
Splbii.  De  ejus  natura  ei  usu.  an  l£iiii»sedes.  689,11,60 
Stabulum  equuleoruro,  239,  412.~  Ferriterium.  Ibid, 
Stapbdbs    nullos    habueruni  veierum  sell»,  477.  — 

Quaq()o  ccpperini  usuri)arl.  478  ei  ^q. 

"  STATiviB  in  quo  cooveDlrent  caro  mansiooibu^,  in  qup 

finis  diflerrent.  745 

STAipm  r^iKl»  pnepla  placQeraoit  3|.  ^  Pr|ncipuip  de^ 


f199 


INDEX  RERUM  VERBORDMQUE  NOTABiUUM 


1200 


iccl»,  V»,  S65, 496, 549.  -  Ab  imaginibtis  differunt. 

549el8ea.,747 
Stila,  id  est  oolumDa.  1 ,  183 

ztifx^,  Gnece  culumiia,  sae|)e  etiam  statua.  II,  511 

Snuji,  |)ro|Mriis  motibus  utrutn  ciantur,  f,  94S 

Stepbairts  protomartyr,  sub  ,quo  prinape  passus  fuerit. 

Ilt  6i8 

Snmcimjs  seu  Stercolus.  A  Romanis  cultus.  I,  296, 906 

STEnmrrATio ,  olim  habita  inier  omina ,  332.  —  Stemu- 

ianiibus  cur  bene  precatum.  Ibid. 

Stipbs,  quid  sit.  260 

Slipiles  nudi,  saepe  cuUi  a  geDtilibus,  II.  499.  —  Stipes 

crticis ,  lignum  crucis  rectum ,  ibid.  —  Supes  deasdaius 

delubrum  vocatas  a  veteribus.  500 

Stoici.  Utnim  Deuinfecerintcorporeum,  86.  —  Opinio 

eomm  de  ira  in  Deo  rerellilur,  88  et  seq.  —  De  causa 

cur  miindus  sit  effeclus  quld  senserint,  115.  —  Noii  dis~ 

tinxerant  irani  jiistam  ab  injiisla,  129.  —  Pruvidentiam 

acetriuie  propugnaruiit ,  1 ,  120.  •-  Pigmenta  poeurum  ad 

rationeiu  pb>sicam  conati  sunt  traducere ,  185 ,  204.  — 

Astris  tribuerunt  diviniiatem,  278.  —  Mundum  Deuiu  esse 

assieruerant ,  281.  —  Tempus  qnornodo  divid(  rent,  315.  — 

Recte  re|>adiaruiit  opiiiiationem ,  557.  —  Eorum  quidam 

suinmum  bonum  in  quo  consUtuerent,  364.  —  Negaruut 

sine  viriute  eOici  queiiiquani  beatum  possc ,  380.  —  Im- 

morialiiatem  aniin»  asserunt ,  405.  —  Qu»  ratio  essei  bo- 

minis  if^noraruiit,  406.  —  Unde  illorum  miilU  violentas  sibi 

manus  intuleriut,  ibid,  —  Peccata  fecerunt  paria ,  423.  — 

Misericordiam  iiiter  morbos  reponunt,  Urid,,  667,  671.  -^ 

Servis  et  iiralieribus  iibilosophandiim  esse  docuerunt,  429. 

—  Solam  virtutem  duxenmt  vitam  beaiam  posse  efficere, 
434.  —  Eorum  error  circa  virlutes  et  viUa,  688.  —  Naturae 
divisiojuxta  i|)Sos ,  741.  —  Redarguitur  error  fllonim  in 
assiguaiida  mundi  causa  finali,  744.^UDde  denominaU.  807 

STOMAciius.  De  eo  variisque  ejos  nomiaibus ,  II ,  48.  —• 

EJiis  ofBcium.  Ibid, 

Stbaiioclatio,  alils  bona  mors ,  mala  et  lethum  informe 

aliis,  519.  ~  Mulieres  boc  supplicii  cenere  affecbe.  Ibid, 
Stratoh.  Ejus  de  mundo  opiuio,  100.  —  Quis  fuerit,  ibid, 

^  Piiysicus  uiide  cogoomioatus,  tHd.  —  Quo  lemi»ore 

floruerit.  Ibid. 

SnuTOnBS,  unde  dicli.  478.  —  Eorum  officium ,  ibid,  — 

Miiiisteriiiiu  illud  a  iitiUlibus,  imperalonbus  exhibitum. 

Eorum  ni|t>s  undf.  deductus  apud  Grspios.  Ibid. 

Striga,  vox  agrimeiisari:!,  seu  gromatica,  449,  707.  — 

QuadruUe  figur»  limes  fuit  iu  longitudiuem.  707 

Strigoiiium  «urbs,  iil>i  Mta.  707 

Stultitia.  Quod  justiii.i  per  se  spectem  quamdam  hujus 

habeat/l  595,  602  —  IHa  qiiid  siu  608 

Sttx.  Huius  quaiita  fuerit  veneraUo,  167.  —  Per  sty- 

giam  pludem  JurauUum  deorum  et   pejerantium  qu» 

pcena  tuerit.  168 

SuADBRB  legem,  quid  sit.  II,  251 

Suavitatbs,  in  plurali.  I,  255 

SuBBRRARB  aciei,  mooUbus.  II,  262,  815 

SuBumssmus.  1, 598 

SuBTBR  fuiidare.  305 

SupBRBRAT.  pro  ntperetsei,  II ,  2^ 

SupBRpoKTARB,  uiioe  dictum.  774 

SupERpoifBRB,  vox  spvo  Lactautii  usurpaU.  424 

SupBRSTiTio.  Quid sit,  et  io  quo differat  a religione. 1, 536, 

988  —  Aiiilis  supersUtio  qutenaro  dicalar,  ^4.  ~  Earo 

Plato  quomodo  definleriu  &40 

Supersiitionis  odiosum  nomen  religioni  chri>Uan«B  af- 

fixum  ad  Eihiiids.  II,  627 

SuRA,  quid  sit.  50 

Sus  et  canis,  duo  {(uasi  symbob  gul»  et  libidinis,  1, 366. 

—  C«ro  suilla  Jud»is  cur  interdicta,  501.  ~  De  immunda 
suis  natura.  502 

SusAifHA  (S  )  cujus  filia  et  cognata  dicatur  in  ejus  acUs, 
II,  520.  -^  Eiuscom  Galerio  matrimooium  commenUUum. 

Ibid. 
SuspBN^o  in  equuleo,  supplicliim  martyrum ,  521  et  seq. 

—  Suspensus  simpliciter»  pro  iu  eqouleo  susiieosus.  Itnd. 
SusuM  pro  stirsifm.  226,  333, 41 1 
Suus  proprius,  locuUo  latina.  811 
Stlvanus,  a  montensium  deorum  cceto  noo  excludeodos. 

405 

Stnthbma,  de  commeatus  libello ,  seu  epistola  dimisso- 

jia,  414.  —  xv«i«(wt«,  notae  secret»  cmJus  generis.        415 


Tabbrnjb,  diffenmt  ab  offidnis  et  apothecls,  II,  796.  — * 

Qois  earuiii  iisus.  Ibid. 

Tactus  est  seosus  totiiis  corporis.  I,  716 

Taobs,  aruspex  olim  celebris  apud  Tiiscos,  II,  211, 314. 


boi 


•—  Oratorie  suroptus  pro  magistro  ejusdem  discqiline. 

^bid. 

Tagbs,  augurlorum  repertor  apud  Etruscos.  1, 288 

Tam,  pro  valde.  II,  658 

Tahoibius.  1, 770,  771 

TAifTABUM,  |)ro  M.  126 

Taivtus,  in  sensu  magnitudinis  usur|)aium.  888 

Tauri.  Huiiiana  sacriflda  apud  eos  Diauae  oblaia,  230. — 

A  niio  ibi  iusUtuta.  229 

Tauri  inoniis  augustie,  ubi  sitae.  II,  374 

TELBOomjs,  auguriorum  invenlor.  I,  288 

Tellus,  Jovis  avia,  250.  —  Ubi  culu,  ibid.  —  Quod  ooa 

sii  dca,  281.  ~  Quo  noiiiine  a  Germanis  appellata.     Ibid. 

Ti{iivo< ,  scmper  pro  tem|.lo  a  Graecis  usur|iatus.     II,  687 

Tbmplum  Dei,  saocUim,  fldele,  eic.  De  chrtstiaDorum 

corpore,  seu  Ecclesia,  191,  472,  622.—  It^m  de  oiuni  bo- 

oiine  cliristiauo,  3^,  472.— Temi4a  et  ecdesias  sxpe  Pa- 

tre.<i  ottponunt.  586 

Tbmpus.  De  controversia,  olrum  prsesens  existat,  I,  SKSO. 

—  Tempus  iiistans  sspe  dictum  a  LaUms,  medium  inter 
praelerilum  et  futumm. 

Tbkdebb,  Dota  vox,  pro  castra  metari.  II,  820 

Trnsa,  obsolela  vox.  I,  540,  940 

Tenub«  Laiiiiis  idem  qiiod  Grsds  ii«t«v,  959.  —  Quid 
>roprie  sigiiilicet,  ibid.-  Quod  iion  dicauir  oisi  de  corpori- 

Tbrmiiiaua,  unde  dicta,  11.213,682.— <}uo  die  et  meme 
celelirareotur,  316,  502.  —  FicUoue  quadam  dies  anni  nl* 
Umiis  fuere.  Ibid. 

TERMon  imperii  Hadriaol  vduotate  motaii,  576.  —  Ter- 
roinus  deus  quinam  fnerit,  I,  228.  —  Quare  et  qoaodo  n 
Romanis  cultus,  228,  229.  —  Ab  eo  dicta  temiiDalia,  228. 

—  Quo  ritu  ei  sacrificaretur,  ibid.  —  Forma  lapldta  v^ 
sUpitis  ia  agriscuUiis,  II,  500.— Sacra  ipsi  quando  fierenl, 
501.  —  Non  plures  illidies  sacri,  t^.  — A  quo  coosecra- 
tus.  682 

TBRMARnTM  numeniro  veteres  chrisUanl  cnr  ainarent  in 
precibus.  430 

Tbrra.  E|u8  roagniuido  seu  crassiludo,  1, 555.— Rotnndi- 
tas  itlius,  427,  ^.  —  Teme  roolus  apud  propheias  quid 
significetur,  509.  —  Coeluro  qniescere,  hane  autem  soium 
moveri  quinam  asserueriiit.  945 

Tbrriculjb,  |>ro  terroribus.  IL  409,  505 

Tbrtuluanus  ,  miuus  coin|itus ,  I,  551-  —  £jns  opera 
gr»ce  scripta  uUnaui  exlent,  ibid.  -—  Hunc  Cypriaous 
quaiiti  faceret.  Ibid, 

Tbstambntum,  lex  data  Judaeis,  eo  nomine  cur  a  prophe- 
Us  aiipellata.  514.— Quo  i  vetus  et  novumdiversa  tint,  tbid. 
— TesiamenlidefiniUo,  idid.— Vetus  non  fuisse  perfectom ; 
Novum  vero  consuroinatum,  515.  —  Testameiitorun  sup- 
positio  crebra  a|iUd  genUles.  578 

Tetrarcblb,  apud  Judcos.  473 

Tbucbr.  Hiimana  sacrificia  apud  C>prum  instilnit,  2r>0. 
— Salnmimero  Cypri  ooodidit.  229 

Tbutatbs,  huroauo  saiiguine  placatns  apud  Gallos,  230. 
906.  —  Idero  ac  Mercurius.  2S6 

Thalbs.  Tradiiur  priroiis  omnhim  qo«sisse  de  caosis  natn- 
ralibus,133.— Aqua.ii  esse  dixit  renioi  omnium  princi).iuro, 
ibid.,  300.  —  De  Deo  quid  senserii,  ibid,  —  Auctorc^  de 
ejua  docirina,  133  —  Existiroalus  est  Itiaro  e  sacris  liiteris 
desuinpsisse,  ibid,-^  Auctor  fuit  sectae  loiiicae,  367.  — 
Quo  anno  naius  sit  et  deuatus,  597.  —  Quot  anuis  vixcril 
anle  Senecam.  Ibid. 

Tbbodora,  Maximiliani  filia,  velprovigna,  11,354.— 
Constantio  desponsala.  Ibid.  457 

Thbodorus  philosoi  hus,  nnllum  esse  Denm  dixit,  99.  — 
Quo  lempore  vixerit,  ibid.  —  Cyrensus  unde  didtts,  ibid. 
IiMc  cogiM>minatus.  Ibid, 

TnBOpmuTS  Antiochenus.  quo  tempore  floruerit,  I,  250. 

—  J)e  ejus  opere  ad  Autlmlicum.  Ibid. 
eu^.  Vox  ilhi  unde.  lOOi 
Thoas,  rex  Tauridis.  Humana  sacrificia  iosUtulL  229 
Thott.  Vid.  Ubrmbs. 

Thos.  Quo  ritu  iii  aram  Jad  soUtoro.  224 

Tibbrius.  Utroro  ejus  iroperii  aDoo  dedmo  quioto  Chris- 

tospassus  fuerit.  11. 437 

Jmm.  Ortgo  el  sensus  hnjns  proverbii :  Tim^iiom  ilMoa 

ad  fimtem.  I.  386 

TiMOif ,  quis  fuerit,  et  de  ejus  natura  et  hidole.  II,  157 
TiMOR  apud  probheias  religiooem  fere  significat,  I,  456. 

—  Timor  quis  Dei  damnandus,  quis  probaiidus,  ibM.  ei 
693.  ~  Sumrous  liiiior  quoroodo  slt  sumroa  vinus,  604. — 
Timor  Dei,  ejus  necessitas,  II,  114.  —  Solus  custodH  bo- 
roiiiuni  ititer  se  sooelatem.  Ibid. 

TmcTUS,  id  est  bapiizatus.  I,  491 

TiTAif .  De  eo  sacra  Historia  quid  doceat»  190.  —  1 
posteri  a  Jove  deleti. 


mi 


QUiE  IN  OPERIBUS  LACTANTII  CONTINCNTUR. 


f202 


TiTUi.1  ia  inscripUoiiibas  edictonini  nomina  et  honores 
eomprehendebanl.  J'»  ^ 

Tim».  Quare  tpud  poeU8p<Bnasje<9>re  luere  flngaiur. 

1»  689 

ToGA.  Commnnis  Romanomm  amictnsY  870.  —  Toga  va- 
ria  pro  varia  bomiiium  coiidilione.  271  * 

ToLLBM,  pro  e  meiio  U)Uere,  occidere,  II,  679.  —  Idem 
pro  aiiullere.  ,   ^* 

TouLBRB  UBEBOS,  quld  slt.  ,   I,  902 

ToLLBS,  que  coruoris  partes  dlcls,  II,  80.—  kabdem  ac 
tonsill»,  ibtd.  —  Uud^  vocatad,  ibid.  —  Quomodo  melius 
appellats  a  receiiiiorikMis.  Ibid. 

TOlfSILLJI.   Vid.  TOLLBS. 

ToBi.  Qiiid  sini  in  homiue,  et  de  eomm  situ,  45.— Eorum 
Qsus  ad  sigiiificandum  robur.  Jbid. 

ToBPOBATus.  1, 305 

ToTA.  in  pturali  numero.  505 

Tbadit«*bis  noinen,  utide  orlum.  II,  213,  317, 684 

Tbahbbb  morbum,  pro  morbum  oontrahere,  706.  —  Tra- 
here  bellaui,  obsidionei»,  eic.  Lalinis  idem  ac  protraliere, 

Ibid, 
Tbajanus,  adoptatus  a  Nerva  non  imperavit,  nisi  illo 
mortuo.  aai,  452.—  Dacias  rebellos  vectigales  lecil,  232 , 
739.  — Du«  ejus  eipediliones  in  Dacos,  338.—  Quo  die  et 
anno  o:ilii8,  452.  —  Quaiido  a  Nerva  adoptaliis ,  ibid,  — 
Orientalis  iimes  sub  eoubi  constituios,  489.  —  Uirnni  sub 
llio  chrisUani  ecciesias  babueriot  quales  nunc  ceruitiius. 

584  et  seq. 
Tbabqijilutas,  pro  pace,  47!.— Differt  a  securluie.  828 
TtunsnQMAjiM  regiones,  de  quibus  locis  intelligeudae. 

Tbbpbbb,  verbum  obsoletnm,  pro  verUre,  a  gr»c.  Ox^- 

mtv  dedoaum.  672 

TBBrauBB,  i»ro  liuc  et  illuc  frequentius  se  vertcre,  672, 

684.  —  A  I  risco  trepere  deducUim.  ibid, 

Tbibutuh  soli,  sive  capitis,  ad  quos  et  ad  quid  extcn^le- 

retur.  468,522 

TBBuifmA  potestas  imperatorum  quarto  sseculo  a  qiio 

die  numeraretur.  349 

Tbismeoistus.  rid.  Hebmbs. 

Tbiumphabb,  cuin  quarto  casu.  218, 323,  703 

Tbiumphatus,  passi\e.  202 

TBYPOiBNA,   Tryphonia,  vcl  Trophonia,  Decii  junioris 

uxor,  christiana  crediu.  475 

Tu  viDBBis,  formula  improbantium.  225,  719 

TuBALCAnc.  An  idem  cum  Vulcauo.  1,  213 

Tumultus,  quomodo  delinitus  a  Cicerone,  II,  661. — 

Unde  dictus,  ibid.  —  Aliquando  pro  bello  gravissimo  iisur- 

patiis.  Ibid. 

TuBBABi,  et  periurbari,  in  quo  differant.  II,  750 

TuBULLius.  Ob  eversum  i^^sculapii  lucum  a  deo  isto  quo- 

modo  castigatus.  I»   291 

TuTBLA.  lu  nivi  qnid  esset,  169, 897.  —  Ejus  cum  para- 

seoio  differeiitla,  170.  —  De  tutelt  civibus  daU  apud  Ro- 

manos,  679.  —  Justinianus  ob  illam  in  quo  repreuenden- 

dus.  Ibid. 

Tutelarum  tutandi  f\indi  ergo  qoatuor  genera  apud  ve- 

teres.  U,  791 

TuTBLO,  pro  tUulo.  251 ,  362 

TuTixrs,  iiitunus,  seu  mutunus.  Pro  deo  cuUus  a  Roma- 

nis,  I,  227,  906.  —  Idem  ac  Priapus.  t6td.  —  Unde  dictus. 

Ibid. 
Tybbbikus.  Quis  fuerit,  182.  —  Tyberi  fluvio  ooniea 

suiiiii  quo  casu  iudierit.  Ibid. 

TmDABmj!.  Cabior  et  Pollux  quare  iu  appellati,      130 
Ttbus,  urbs  primo  insuia,  deinde  contineus.  743 

U 

Ulpiahus.  Ejos  libri  de  principum  rescriptis,  I,  587.  — 
Quis  tuerit,  et  quando  vixerit.  Ibid. 

Ultio.  ])eo  reservaU.  69*J 

Umbiucus.  Deejussitu  et  usu.  II,  47 

U50UBS.  I^rum  pulchritudo  et  usus.  46 

Ukguljb,  quale  mariyrii  instrumentum.      218, 409,  505 

UlflPOBMIS.  L  t)65 

UmvBBSA  TEBBA,  do  romauo  imperio,  II,  217,  700.  — 
Urauus.  Undc  diaus,  I,  182.— Morsejus  et8epultura«  184. 
M)uare  ante  illuin  reges  nulli  fuerint.  192 

Ubbs.  De  origine  urbium  coodendarum  veterum  opinio 
proponitur  et  refellitur.  669 

UsTBm jt  pUBUCJB,  Romae  ubi  sil».  II,  547 

'  UsuBA.  £1  Patribus  et  conciliis  damnaU,  I,  198.  —  Illa 
i|Uam  iqfusU.  699 

Ut,  pro  guemadmodum,  687 

Utersiua,  quid  sint,  II,  239, 730.  —  Sumpta  pro  hisirii- 
Bientis.  527 

Patrol.  VII. 


Utbbus  De  eo  ct  ejus  forma,  55.  —  Yaria  illius  no- 

mina.  54 

UnuTAS  recedit  a  justitia.  1, 662 

Utilitas  publica  in  numiuis.  II,  533 


Yacub  pacebb,  id  est  abrogare.  I»  499 

Vacoum.  De  illo  auctores.  751 

Vadbbb,  de  hostibos  qui  prsliandi  animo  procedunt. 

11,756 
Valeks  imperaior,  pronomine  Valerius,  ulrum  a  Licinio 
occisus  fuerit ,  272, 461,  836.  —  Quo  Christi  anuo. 

461 ,  581 
Valems  Thessalonicus,  occlsns  nou  fuit  a  Licinlo,  4ol.^ 
Caesar  ab  illo  quundo  creatus.  Ibid, 

VALEimiaAia  harretici  onde  dicti,  I,  542.  —  Eorum  erro- 
res,  f ^td.— Cur  se  gnosticos  nomiuarent ,  ibid. — Adversus 
eos  quinam  scripseriut ,  ibid.  —  Morbos  affirmamnt  esse 
daemonia.  939 

VALENTnfiANUS  impcrator.  De  ejus  ursis.  II,  412 

Valebu,  Diocleliani  filia,  a  paire  idolis  sacrificare  jussa, 
216.  —  Galeriu  qoo  anno  no|>serit ,  694.  —  Sterllis  fuit, 
227,  542,  726.—  Maximini  nuptias  cootenmit ,  256^  542  et 
seq.  —  Ab  eo  cum  matre  in  civilioinnellitur ,  ibtd.  —  A 
patre  Diocleliano  triislra  repelitur.  258 ,  542.  —  Candldia- 
iium  Galerii  ex  coocubina  filiuni  adopUvit ,  273.  —  Ubi  et 
quomodo  mlsere  perierit ,  275 ,  542.  —  Perperam  crediu 
brevi  obiisse  nost  nuptias ,  320.  —  Pannoni»  parii  noinen 
dal,  ibid.  —  Christiana  num  fuerit,  321,  447,  577,  582.  — 
Si  non  chrisiiana ,  chrisiiaiiis  favit ,  570.  —  Non  est  occisa 
ut  christiaBa,  ibid.  —  Quo  auno  perierlt,  571.  —  Maximiiins 
qiiomodo  ejus  lilius.  -  824 

Valbbuiois  christianos  persequitiir ,  II ,  201 .  —  Victus 
et  in  serviiutem  a  Persis  redacius ,  202.  —  Qno  anno  sae- 
vire  ccbperit  in  Udeles,  ibid.,  405.  646.— Eius  primo  in  iilos 
benevole.ntia  el  huinaniias  ,  ibid,,  506 .  646.  —  Supedis 
vicem  exhibet  Sapori  regi  Persarum ,  Urid.,  306 ,  478.  — 
Qua  uiorte  vium  finierii.  203,  .506,  482,  649.  —  Quot  an- 
nos  servi4»rit ,  649.  —  Qiiando  et  a  qiiibus  evectus  ad  im- 
Derium,  441,  646.  —  Quo  anno  captus  a  Persis ,  445, 481, 
o47.  —  Utrum  oonseiiuerit  in  Inipcrio,  illudque  fitiis  tradi- 
derit ,  480.  —  Quo  setaiis  aiino  iinperator  factus ,  481.  — 

Siiot  annos  regnaverit,  ibid.  —  Qiio  eutis  anno  mortnus, 
id.  —  Plus  fudit  christiaoi  sanguinisquam  quibusdam  vi- 
sum.  646  et  seq. 

Vautudo  pro  vdetudo,  II ,  739 

VAZaLOQUEMTU.  146 

Vabbo.  Graecorum  Latinommqne  fuitdoctissimus,!,  140. 

—  De  libris  sibyllinis  quid  seiiserit ,  141.  —  Quo  temj  ore 
natus  et  denatus ,  140.  —  De  illo  egregia  Ciceronis  et 
Qiiintiliaoi  testimonia,  ibid.  —  De  longa  priscoruin  homl- 
Dum  viu  quid  censuerit.  525 

Vbbabum  sectio.  qnale  inortis  genus.  11, 519 

Vehdebb  aniuiam  suam  publice ,  scilicet  in  gladiatorio 

ludo.  1, 570 

VEiaguBBTS.  617 

VEMEif  ATUS,  pro  pemieioius.  566 

Venteb.  De  eo  ei  qualis  laudetur  ab  auctoribas.    II,  47 

Vebti.  De  iliorum  usu  et  utiliiate.  117 

Venus,  artem  meretriciam  insliluit.  1, 207.— CulU  in  Sy- 

roiihoenlce ,  11 ,  279.  —  Venus  Uraiiia  qua  forma  Aihenis 

culia,  497.  —  Paphia  sub  figura  pvramidis.  Ibid. 

Ejus  obscoenius  et  libidiues ,  t ,  207.  —  De  ipsius  cum 

Marie   a  moribus ,  ibid.  —  Veneri  calvs  aede^  a  Romanis 

consecraU,  225.— Quo  nomiiie  Veneri  arinata"  aedem  atque 

simulacrum  LacedaenxMiii  dedicariut  ,225,  906.  —  Venus 

Limnesia  portnbus  prsest,  236.— Eiquls  primusteroplum 

posueriU  Ibid, 

Vbbbezia  adhiberi  soliU  in  saorlficiis ,  727.— Unde  dicU, 

ibid  —  Romse  quaiitiim  haberet  nobiliutis.  Ibid, 

Vbbbom  Dei,  vid,  Fiuus  Dei. 

VcBiTAS.  Ejus  ooxnitio  quantum  prsstet .  111 .  —  Illam 
quantiim  expetlverini  excellenii  ingenio  viri,  ibid.  —  li- 
lam  assecuii  cur  noii  fuerint  ,113.  —  Latet  in  obscnro , 
ibid.  —  Quare  doctis  sit  contemptui,  odio  indoctls ,  ibid. 

—  EJus  coguiiione  nullus  suavior  animo  cibus,  118.— Qui- 
nam  se  obdurent  contra  illam  ,  ibid.  —  Hiijus  quanU  vis 
sit,  150.  —  Cur  summo  ingenio  viri  non  illam  attigerlnt , 
157.  — Satis  per  se  est  ornala ,  349.  —  Hanc  demersam 
quisdixit  in  |>uteo,  439.— Acerba  est  etoronibus  Invisa,  528. 

—  Idoneis  praeconilNis  ciir  indigeat ,  551.  —  Quare  odium 
parit,  576  —  Adversus  illam,  clausis  oculis,  quinam  recal- 
dlrent,  737.  —  Per  philosophos  et  sectas  pene  universa 
divisa  est.  759 

Veritas.  Gradus  per  quos  ad  earo  ascenditur,  II,  81  et 

seq.  —  Humanis  sensibus  erui  nunquam  potest.  112 

Vebbbs  Sidliae  templa  expilat,  1, 275.  —  Utroro  daronosa 

39 


1^0? 


mr^^  vepBo^uM  et  m^r 


\m 


insi  fuerit  ipOicla  pccua  oh  ejus  f^ci^ora,  270«— Qum<^o 

obieril.  '     Ibui, 

Veasuraii  sol¥£]ie,'  quid  siL  )9d 

Ve^s.  Laiiuis  versus  qu£C{imqn<^  Ijpej»  dicebaotu/r. 

297 
Vbrus  (Lucius)  imperatori  quo  anuo  obierii,  II,  459.  — 

Decinmm  imperii  aunum  noo  altigit,  itfid.  —  Quo  auiio  ad 

imoerium  evecius.  Il4d. 

Vbsica,  qua  ratione  urinam  trobat ,  t$2. .—  Oux  aninialia 

usuin  bujus  non  babeaut.  tbid. 

Vesta.  Cur  virgo  credlla  ,1,18*).  —  Quoiuplex  fuerit, 

ibid.  —  Sacrorum  ejus  apud  Homai^os  anliquiias.       Uid. 

Vbstibb,  idem  ac  summse  potestalis  iuslisnil^ns  indubre, 

^  ^  ^      11,551,411 

VBTEBAin,  quinam  sint.  I;  1'^ 

VBTBEANns  REX ,  dictum  eleganter  de  Diocletiann  \t09L 

de()Osituin  iuiperiuio.  H,  354 

Vbtbrkum  f  idem  ac  letbargus.  '  t,  774 

Vetcts  VETCanrjf  vinuh,  pleouasmus  aniiquus.     II ,  792 
Vbxabujs.  1. 751 

yEXARE,  VexatiOj  verba  babenlia  usum  ingenlis  c^la^ii- 

tatis,  II,  5'il,  650.  —  Diclum  etiaui  de  suppiidis 'manyrum 

el  pftTsecuUoiiibus,  /Wd.  —  Vexatio.  pro  nwrbd.  651, 70tf 
VicANi,  dicli  qni  in  eodem  vico  bai)]t;)0t.  677 

VicARiUM  aliquid.'  pro  re  aliqua  vicarla ,  579,  85i.— Anl- 

mal  vicarium  ,  560C  —  Vicaria  opera  ,  manus  vicariae. 

iWd. 
YfCARius.  ^ied  ejus  ofBcium ,  581, 851.  —  Vicarii  in  rc 

sacerdouli,  405.  — Tlcarius  lii  genoie  quis,  566.— V/caril 

praefectorum,  sbid.  —  lilorum  qiiae  ])Otestas.  65| 

VicBHNALiA,  quando  et  guo  pacto  celebrarenluri  525, 409. 

706.  —  Quaudonam  suspicerentur.  409 

ViCTOR,  Vid.  AURBLIUS. 

VicTORiAy  cAPBiiB,  locutio  raia.  265.  820 

ViDUAS  el  pupiilos  defeudere,  I,  68Q.  —  Ad  qups  praDCl- 

pue  cura  iHa  pmineat.  Ibi^. 

VioiLBS ,  legiiius  rotnaois  ex  variis  artiflcum  corporibus 

coliecti:  11,426 

ViuTAS.  Eo  Qomjne  veteres  quid  nolarent.  308 

ViLLA  publica  in  campo  Marlfo  Bomaeuuid  es^et,  525.— 

Alte  alibi  exstryctae.  ■  '     /    fbid. 

ViifUM,  inter  alimenta  nomeratura.  771 

ViPERA.  Unde  nomen  sortita  sit ,  788.— Gnosfj^  illl  ,^m« 

iati,  ibid.  —  De  salubri  illius  usu  in  medieina..  H>^{^ 
Vm,  unde  dictus.  ^ 

ViRBS  cORpoRis.  Quod  Don  divlnum,  fd  etiam  humanum 

lionuiiisinL  I    ^IO 

ViRoiuus.  Non  longe  fuit  a  veritate,  152.  —  De  Deo  q^id 

senserit,  ibid  et  154.  —  Virgilius  utr^  nuQierandus'1u).er 

epicureos.  fl.  71 

ViRGUfEs,Latinis  foeminanim  non^oe  oompf ehjensae,  ixSL 

—  Vlrgiiiem  imminuere  quid  sit.  '  fbW, 
ViRTus.  Quo  ritu  coli  d6l>eat ,  1 ,  2i5.  —  fCon  Deus  est, 

sed  Vei  donum ,  ibid.  —  Non  esse  lllam  summiiui  boMUin, 
569 ,  577.  —  Vis  ejus  et  officiam ,  577.  —  Si  qiiid  lur|>iMi- 
dinis  habeat,  virtos  esse  desinit,  570.  —  Nulluin  praemjum 
ea  dignum  in  terra  reperitur,  579,  609.  —  Illud  quodnam 
sit,  580.  —  In  adipiscendo  suinmo  bono  quid  prxstet,  5^, 

—  £jus  exercitiaetcorrol)orameuta,  S6o.  —  Quo  ^ensu 
sola  Vitara  beatam  possit  eOicere ,  494.  —  NuUus  ex  ea 
fi  uctus ,  ubi  mortali3  est  et  caduca .  455.  —  Ejus  roerces 
sola  immortalitas,  ibid.^Si  desii  adversarins  y  Oirum  nulla 
censenda  sit,  445,  570.  —  Sola  jiidlcari  potest  verum  bo- 
uQm ,  496.  —  Quod  praemio  suo  nequeat  S|)oliari  ,  610.  — 
Noii  recte  illam  pbilosophi  delinit^runt ,  649.  —  Utrum  dcb 
cen  possit ,  650.  —  In  quo  sit  posita  ,  651,  65#.  —  Scien- 
tlam  sequiCur^  651.— Viam  ejusesse  simplicem,  auguslam, 
ardoain,  659.  —  Al)8que  ttde  nulla  est,  665i  —  Dempia  apO 
immortaliialiH  fhiblra  6X|»elltur,  665.  —  Non  est  mercena- 
ri:i,  673.  — Quibu§  gradibusad  sumuium  culmen  ascendaty 
685.— De  distinctioae  virlutum  ac  vltiorum,  687.  —  Horum 
lemporalia  praemia  sunt,  illarum  aetema,  755.  —  Virtutl 
Demo  favet,  nisi  qui  illam  (x>test  sequi,  T5t.— Ejus  via  noo 
capit  magiia  ouera  porianles,  758.  —  Qito  sensu  secubduiQ 
nataraiii  did  non  possU ,  796.  —  Quod  perpetaa  sit,  vili« 


VrrAus  vir,  pro  fugalis. 
ViTAM  vivere. 


non  )iein,  797^  7^.  --  U^w  jau^  Um  liaufii  m4«ciai>- 
tur.  885 

yiRTU*.  UiMje  anpell^.  JI,  97.-^  Per  roala  fircibmr  et 
mas^ ,  157.  —  Yrrtus,  dtctum  simpliciter  de  virtute  bel- 
llp^,  6gt4 

'^  YiscBRA.  De  iis  et  eorum  ^sHf  IfO,  48  e\,  seq.-^ujd  sny^, 

YiscBRATiONBS,  uudc  dicl».  ^ 

Visio.  Quomodo  flat,  57  et  ^.  &-  QjO/9^n^  f^riOfi  et 

pbrii  omnia  yi^iit  di^^a,  59 

V^TA.  Qu^ito  studio  «b  ti^etai^^us  expet^tur,  1 ,  5M.  «r 

Quul  nrmo  illam  coiitemnat,  uisi  spe  vile  loitgiorifi^  Cii, 

—  In  illa  sapientiam  quxrere  et  ^apero  necesse  ^ ,  496. 

—  JiefeHiiwr  ^ortun  senlisaUa  qui  Hlam  iugiunt  (aiuu^m 
malum,  411.  —  In  ea  brevia  e^  caduca  lomi  omiaa.  601  -• 
De  duabus  viis  per  quas  illam  progredi  upc^^e  ^.  #1. 
TT  Cursiis  ejus  litterae  Y  a  veteribus  ^iniiaUis ,  tbvi.  — 
Per  quid  vila  «ustentetur,  II,  49.— De  longa  viu  W^ 
rjmmdam  bombmm ,  370.  r-  Til^  pro  viciM  $  ^  ^ei¥o. 

1,6^ 

yiTEuacs  lui^erator ,  vim  vidii  imigioes  sw  ^Mm* 

VoMiFTAS.  Non  est  s;nmfimm  bonufp .  I .  ^,2^7.  —  L# 
seusuum  volupt^tiibus  in  Ijruiis  et  hoDiukibus ,  wH.  —  f^ 
luptas  inorLis  ikl^rjicalrix  ,  715.  —  Ini^iica  virtiU^ ,  754.  — 
Tam  mortalis  voluptas  quam  corpus.  11.148 

ToTU|i  celeiirare,  4»  fefUf  io  ijuUws  yoU  ao  fal^te 
principiim  coucipiebaotur.  24^^y0,  l^ 

Vox.  Non  estsine  mente,  et  abusive  in  animis  iribuitur, 
I,  714.  —  Bruii9  jetiam  ab  Ariiioie^e  aHribuia,  iM*— 
^^  cur  dicta  a  Graecis.  11,  56.— De  ejus  origiDii&  ti  am^ 
49  et  seq.,  Qi.—  A  philosopbis  quomodo  4eliuii? ,  ^ii-  — 
Rjus  instrunienta.  Ibld. 

VuLCAKOs  Quare  ignjs  credilus ,  I ,  l^.  -^  QAiomaJo  in 
X^cnuium  iusulam  fuerit  pr^cipiiaius,  19^.  —  Cur  iuVer 
deos  aniiumeraius,  il5.  —  Muic  ignis  jbI  ferri  'mj^u^  iri- 
buitur,  ibid.—  Tubalcain  a  multls  existima^is.  llnd^ 

VuLifus  et  ulcus,  in  quo  diiiief^.  }l,  77d 


JCahticus  meusls,  in  Asianomm  prflOOMDUriiiB  «ooa  «w 

M  quotus  essei,  II,  4AS.  —  liude  inctpoFOL  Udd. 

jCsHootATis  de  mente^  seu  anima  •  aeuleBtia.  66 

XsiiopaAifBS.  Luuani  dixit  hahiiabil«iD  ,  1 ,  5M ,  414.  — 

MegariLoruui  prince|)t  fuil,  t70.-^  Qua  d#  mm  Batura  ei 

maguitudine  opinio.  424, 4M 


¥.  Haio  Mtiare  cavm  vit»  faoauMMe  a  weierlb»  «Mini- 
latus,  1,644.^  Pfthagorioa  uade.  hid. 


^ABUUTs,  pro  diabolust  II,  218  et  seq.,  5^,  701  —  0aec 

vox  trequeos  in  liUris  antiquis.  5i3 

Zacuarias.  Ulii^nus  fuit  iiropbetanu^,  1, 4Q0.— Ouo  teni- 

pore  propheuverit,  ibid.,  468,  489,  977.  —  Quot  anois 

vixerit  ante  Cbristum:  4^.  VI 

Za^ones,  pro  diacones.  5%5,  TOi 

Zaritouom.  pro  diarilorm.  5^ 

Z«fo.  De  De.oquid  seuserit,  1, 155-— Princeps  ftitt  Sloi- 

cie  lactioois,  ibia.—  Sunimum  t>onum  in  quo  consliiuerit» 

56i.—  Quomodo  obierit,  406, 950  —  Docuit  paria  |>eccau» 

ei  mlsericordiam  iuter  vilia  et  luorbos  reponendam ,  4i3. 

*^<^guovit  i^  rerum  opificem  et  dispositorem ,  409.  — > 

DocdTt  iuferos.  76|  ^—  AgooiU  P^  unU^W^  H.  U3 

'  ?«tAprodf(ifW.  *^^2I 

zt^.  slve  c^.  Jupiter  cur  ita  appeUatus.  U  tW 

... .     -  n,  5S8 


Z09111U8,  oaor  GoosUoliiu  iofeosissiqius. 


FINIS  INDIGIS  VBRBOJL^  ET  RERUM. 


6079   012 


iii!!iini'iiiii 

3  2044  096  580  352 


p",[3  r;:'T  ci:::i:lme 


580  352